Evrenin bykl ne kadardr? evrenden bir dilim para alsak grnr evrende bizim gk adamz nerede yer alrd? peki ya evrenin uzaklk lei, byk patlama ve evrenin genilemesi, (neredeyse bu patlamay herkes bilir, ancak ayrntsyla beraber konuya gireceiz, sadece bir teori deildir, tpk yer ekimi teorisi gibibilimsel bir gerektir ve salam dellilleri vardr. Cosmos'taki helyum miktar ve patlamadan arda kalan parlak k dalgalar gibi mesela.) grnr evrenin miktar ve 2 milyar k yl ierisinde ki evrenin haritasn bu metinde ele alacaz.

BYK PATLAMA VE EVRENN GENLEMES,

inde yaadmz evren geniliyor. Bunu biliyoruz; nk gkadalarn ve gkada gruplarnn gittike birbirlerinden uzaklatn gryoruz. bu genilemeye sebep olan eyin karanlk madde ve yldzlarn patlamas sonucu bolua yaylan maddeler olduunu da biliyoruz. Bu genileme evrenin 13.8 milyar yl nce olutuu, byk patlama olarak adlandrdmz ok scak ve youn olaydan beri devam ediyor. ite bu nokta enerjinin k noktasdr. Genileyen evrenimizle ilgili 6 nemli konuya burada detayl aklama yapalm.

1)-Evrenin Merkezi Neresidir?

Evrenin merkezi yoktur, nk evrenin kenar yoktur. Snrl bir evrende uzay kavislidir; yle ki, dz bir izgi boyunca milyarlarca kyl ilerleyebilseydiniz sonunda baladnz noktaya geri dnecektiniz. Evrenimizin sonsuz olmas da mmkn. Her iki durumda da, gkada gruplar evreni tamamen doldurur ve her ynde birbirlerinden uzaklaarak evreni geniletir. Yalnzca 48 yldz ieren ok kk bir evren modeli dnelim. Bu yldzlarn arasnda uan bir uzay gemisi, bu evrenin kenarn bulamaz. Eer gemi evrenin bir kenarndan karsa, dier kenarnda tekrar belirir. Uzay gemisinin iindekiler, etraflarnda sonsuz sayda yldz grrler. Bu evrenin hibir snr veya merkezi yoktur.

2)-Byk Patlama Evrenin Neresinde Meydana Gelmitir?

Byk Patlama'nn bo uzayda meydana gelen bir patlama olduu ve patlamann bo uzayda yayld ynnde yaygn bir kabul var. Bu yanl bir kabuldr.

-Uzay ve zaman Byk Patlama'da olutu. Evrenin balangcnda uzay tamamen madde ile doluydu. Madde, balangta ok scak ve ok youndu. yle ki tm madde tek bir atomun iine skmtr. O atomun ne kadar youn ve skk olduunu bir dnn. Daha sonra, sonunda bugn evrende grdmz yldz ve gkadalar oluturacak ekilde geniledi ve soudu.Uzay, Byk Patlama srasnda tek bir noktaya toplanm olabilirse de, Byk Patlama srasnda sonsuz olabilmesi de eit oranda olasdr. Her iki senaryoda da, uzay tamamen genilemeye balayan madde ile doluydu. Genilemenin bir merkezi yoktur, evren gerekten her noktasnda genilemektedir. Herhangi bir gkadadaki herhangi bir gzlemci, evrendeki dier gkadalarn ounun kendinden uzaklatn grr."Byk Patlama nerede oldu?" sorusunun tek cevab, onun evrenin her yerinde meydana geldiidir.

3)-Dnya da Evrenle Birlikte Genilemekte midir?

Ne Dnya, ne gne sistemi, ne de Samanyolu genilemektedir. Bu nesneler ktleekimi etkisinin altnda olumu ve birbirlerinden uzaklamay brakmlardr. Ktleekimi, gkadalar da gruplar ve kmeler halinde bir arada tutmaktadr. Asl olarak, evrende birbirinden uzaklaanlar gkada gruplar ve kmeleridir.

4)-Evrenin Dnda Ne Var?

Uzay, Byk Patlama'da olumutur. Evrenimizin bir kenar veya snr yoktur; yani evrenimizin "d" diye bir ey yoktur. Evrenimizin, bir ok evren denizinde sonsuz evrenlerin bir paras olmas olasdr. ancak bu evrenlerin iinde var olmak iin ille de bir uzaya ihtiyalar yoktur.

5)-Byk Patlama'dan nce Ne Vard?

Zaman, Byk Patlama'da olumutur. Byk Patlama'dan nce var olup olmadn bilmiyoruz. Bu nedenle bu soruyu cevaplamak zordur. evrenin srekli olarak oluan ucu buca olmayan sonsuz evrenlerin "oklu evren" paras olduu ihtimalide bulunur. Bu olasdr, ancak ispatlanmas ok zordur.

6)-Eer Evren 14 Milyar Yandaysa, Gkadalar 14 Milyar Ikylndan Daha Uzaa Nasl Gidebilmilerdir?

Evrenimizin sonsuz byklkte olmas ve Byk Patlama'dan beri her yerinin madde ile doldurulmu olmas olasdr. Ancak; ortada evrenin k hzndan daha hzl genilemesini engelleyen bir ey de yoktur. Evrendeki herhangi bir yerel noktada hibir ey ktan daha hzl hareket edemese de, bu, evrenin tamam iin doru deildir. Uzayn ne kadar hzl genileyecei konusunda herhangi bir snr yoktur. Gkadalar, uzay temsil eden esnek bir tabaka zerinde duran toplar eklinde hayal edebiliriz. Eer tabakay gerersek toplar birbirinden uzaklar. Birbirine yakn olan toplar birbirinden yavaa uzaklaacaktr. Birbirinden uzak olan toplar ise, birbirlerinden daha abuk uzaklayorlarm gibi grnecektir.Toplardan birinin zerinde yaayanlar, kendi toplarn duraan olarak greceklerdir. Bu kiiler, yakndaki toplarn yavaa uzaklatn ve uzaktaki toplarn hzla uzaklatklarn greceklerdir. ok uzaktaki toplar (ufkun tesindekiler) k hzndan daha hzl uzaklayor olabilir; ancak bu kiiler onlar gremez, yerel olarak evrenin kendi bulunduklar blmnde hibir ey k hzndan daha hzl hareket edemez. (en azndan imdilik. kim bilir belki k hzndan hzl hareket eden bir eylerde kar.)

GRNR EVREN,

peki ya grnr evren nedir? yukarda sa taraftaki haritay gryor musunuz? ite o haritada evrene baktmzda bize grnen evrendir. katta yazldr, ancak genel bilgileri buraya da yazalm.

-Grnr evrendeki stkme says: 10 milyon-Grnr evrendeki gkada grubu says: 25 milyar-Grnr evrendeki byk gkada says: 350 milyar-Grnr evrendeki cce gkada says: 7 trilyon-Grnr evrendeki yldz says: 30 milyar trilyon

Harita Hakknda,

Bu harita, tm grnr evreni gsterme giriiminde olan temsili bir ekildir. Evrendeki gkadalar, ok geni tabakalar halinde bir araya gelme eilimindedir ve byk boluklar evreleyen gkada stkmeleri evrene hcresel bir grnm vermektedir. Ik, evrende sabit bir hzla yol alabildiinden, evrenin snrndaki nesneleri 13.8 milyar yl nceki ok gen halleriyle grebiliriz.

Grnr evren 13.8 milyar k yllk bir yarapa sahipmi gibi grnyor, nk evren yaklak 13.8 milyar yanda. Daha uzak nesnelerden gelen klarn en basit anlamda bize ulaacak zamanlar olmad. Bu nedenle evrendeki herkes, kendilerini kendi grnr evrenlerinin ortasnda bulacak. Evrenin kusursuz lei, evrenin genilemekte olduu gereiyle karmaklamaktadr. Grnr evrenin kenarnda grdmz gkadalar, klarn bize ok daha yaknken salmlard ve imdi bizden ok daha uzakta olacaklar.Evrenin gerek boyutlar, muhtemelen grnr evrenden ok daha byktr. Evrenin geometrisi, onun snrsz byklkte olabileceine ve sonsuza kadar genileyebileceine iaret eder. Evren sonsuz deilse bile, grnr evrenimiz ok daha byk bir btnln ierisinde kck bir nokta kadar olmal.

peki ya solda ki dilimlenmi temsili evren modelini gryor musunuz? bu nokta ya da geometrik ekil evrenden bizim gk adamza dair sadece bir dilimdir. Binlerce gkadaya olan uzaklklar gkyznn kk bir parasna toplarsanz, evrenin kk bir dilimini elde edebilirsiniz. solda ki ekil 2dF Gkada Krmzya Kayma eilimi iinde olan temsili bir ekildir. milyar kylnn tesindeki gkadalar hakknda yeterince bilgi toplanmad halde, 3,5 milyar kyl ierisindeki evreni gstermektedir. Bu tip izimler, en byk leklerde dahi, evrendeki gkadalarn gerekte nasl kmelendiklerini gstermektedir. yukarda ki izimde yaklak olarak 52.000 gkada vardr, fakat bu lee smayaca ve izilemeyecei iin byle bir kullanm maalesef yaplamad. sadece temsili bir grsel.

EVRENN UZAKLIK LE,

Evren geniledii iin, ok uzak bir gkadann uzakl ile ilgili bir soruyu cevaplamak zordur. Cevap tamamen baktnz yere bal olabilir. Bu konu, genileyen bir evrende uzakl tanmlamakla ilgili bir problemdir: ki gkada, evren yalnzca 1 milyar yandayken birbirine yakndr. lk gkada bir k salar. kinci gkada, evren 13.8milyar yana gelene kadar bu almaz. Bu zaman ierisinde iki gkada birbirlerinden yaklak 26 milyar kyl ayrlm olurlar; k n 13 milyar yldr ilerliyor olur; ve ikinci gkadadaki kiilerin aldklar grnt, birinci gkadann yalnzca 1 milyar yandaki ve yalnzca 2 milyar kyl uzaklktaki halidir.Evrenbilimde sklkla rastlanan drt farkl uzaklk lei mevcuttur.

1)-Parlaklk Uzakl - DL,

Genileyen bir evrende, uzak gkadalar normalde tahmin edeceinizden ok daha snktrler, nk kzleri (fotonlar) uzar ve geni bir alana yaylr. ok uzak gkadalar grmek iin devasa teleskoplara ihtiya duyulmasnn sebebi budur. Hubble Uzay Teleskobu ile grlebilen en uzak gkadalar o kadar snktr ki, ok daha yakn olduklar halde sanki 350 milyar kyl uzaklktaym gibi grnmektedirler.Parlaklk uzakl gereki bir uzaklk lei deildir, ancak ok uzak gkadalarn bize ne kadar snk gzktklerini belirlemek asndan faydaldr.

2)- Asal ap Uzakl - DA,

Genileyen bir evrende, grnr evrenin kenarndaki gkadalar, neredeyse 13.8 milyar yl nceki ok gen hallerinde grrz, nk n bize ulamas yaklak 13.8 milyar yl srmtr. Bununla birlikte, gkadalar o tarihte yalnzca ok gen deil, ayn zamanda ok daha da yakndrlar.Hubble Uzay Teleskobu ile grlebilen en snk gkadalar, klarn saldklarnda bizden yalnzca birka milyar kyl uzaklktaydlar. Bunun anlam, ok uzak gkadalarn bize normalde beklenenden ok daha byk gzktkleri, (bazen ok ok soluk olsalar bile) sanki bizden sadece 2-3 milyar k yl uzaklktaymlar gibi grnmeleridir.Asal ap uzakl, imdi grdmz saldnda, gkadann bize ne kadar yakn olduunu gsteren iyi bir iarettir (zellikle bizimki gibi dz bir evrende).

3)- "Comoving" Uzakl - DC,

"Comoving" uzakl, evrenle birlikte genileyen bir uzaklk leidir. Bizim uzak evren grntmz onun ok daha gen ve daha kk olduu zamana ait olsa da, bu lek gkadalarn u anda nerede olduunu bize syler. Hubble Uzay Teleskobu ile grlebilen en uzak gkada u anda bizden 32 milyar kyl uzaklkta olsa bile, bu lekte grnr evrenin en kenar bizden 47 milyar kyl uzaklktadr."Comoving" uzakl, asal ap uzaklnn tam tersidir. imdi grdmz ilk saldklarnda nerede olduklarndan ziyade, gkadalarn u anda nerede olduklarn bize gsterir.

4)-In Yolculuk Sresi Uzakl - DT,

In yolculuk sresi uzakl, n uzak gkadalardan bize ulamas iin geen sreyi temsil eder. Evrenin yarap 13.8 milyar k yldr denildiinde, sylenmek istenen budur. Bu cmle, evrenin yaklak 13.8 milyar yanda olduu ve daha uzak kaynaklara ait n henz bize ulaacak zaman bulamadn belirten basit bir ifadedir.In yolculuk sresi uzakl, uzaklk ls olduu kadar zamann da lsdr. Faydal olmasnn en nemli sebebi, grdmz gkada grntsnn ne kadar yal olduunu sylemesidir.Ksa uzaklklar iin (2 milyar k ylnn alt) drt uzaklk lei de bir noktada birleir ve ayn sonuca ular. Bu yzden de evremizdeki yerel evrende gkada uzaklklarn belirlemek ok daha kolaydr.

Yukarda drt uzaklk leinin krmzya kaymaya kar grafii. Krmzya kayma, evrenin genilemesi sebebiyle esneyen n lsdr; daha byk krmzya kaymas olan bir gkada, daha kk krmzya kaymas olan gkadaya oranla bizden daha uzaktadr. Hubble Uzay Teleskobu ile grlebilen en uzak gkadalarn krmzya kayma oran 10 iken, evrendeki ilk gkadalarn krmzya kayma oranlar muhtemelen 15'tir. Grnr evrenin snrnda krmzya kayma oran sonsuzdur. Tanabilir tipik bir teleskop, tam tersine krmzya kayma oran 0,1'in tesini (yaklak 1,3 milyar kyl) ok fazla gremez.Evrendeki Uzaklk lleri; Parlaklk uzakl (DL), uzak gkadalar grmenin neden o kadar zor olduunu bize gsterir. Krmzya kayma oran 15 olan gen ve uzak bir gkada bizden yaklak 560 milyar kyl uzaklkta gzkecekken, asal ap uzakl (DA) imdi grdmz n ilk saldnda bu gkadann aslnda bizden 2,2 milyar kyl uzaklkta olduunu gsterir. In yolculuk sresi uzakl (DT), bize bu gkadadan gelen n salnmasyla bugn arasnda 13,8 milyar yl yol aldn syler. "Comoving" uzakl (DC) ise ayn gkadann, eer grebilseydik, bizden 35 milyar kyl uzaklkta olacan sylerdi.