Kültür Konusu Üzerine Yazılar - Demir Küçükaydın

8/9/2019 Kltr Konusu zerine Yazlar - Demir Kkaydn

1/129

KltrzerineYazlarDemir Kkaydn


2/129

1

Kltr Konusu zerine Yazlar

indekiler

nsz 3

Birinci Blm 5

Almanyada Trkiyeliler Arasnda Kltrel zerklik Tartmalar 5

Gmenlerin Bir Aznlk olarak Talepleri Neler Olmaldr? 5

Kltrel zerklik Tartmalar ve Lenin 11

Snnetle Balayan Kltr Tartmalarnn Analizi (Taner Akamn Eletirisi) 23

a) Balk 23

b) Olay

c) Snnet Bror Yazar Nasl Bir Toplum ve Kltr Hedefliyor? 33

d) Snnet Bror Yazarnn Uslamlamalar Zinciri 36

e) Sonu 44

kinci Blm 46

Tarih ve Demokrasi Forumunda Kltr Emperyalizmi zerine

Tartmalar 46

Biraz da Taklitilik, Kltr, Mzik ve Snflar zerine 46

Maddi ve Manevi Deerler, 50

Emperyalist Kltr Nedir? Ouza Cevap 51

Proleter Kltrn ki Farkl Kullanm 53

nc Blm 56

Yeni Zamanlarda Tekrar Kltrel zerklik zerine Yazlar 56

Kltr ve Politika 56

Kltrel zerklik Tartmalar Yeniden Canlanrken 68

Drdnc Blm 71


3/129

2

Kltrel ve Politik Tercihlerin Farkll zerine Bir Forumda Tartmalar

71

Kltrel ve Politik Tercihlerin Farkll zerine Aklama (1) 71

Kltrel ve Politik Tercihlerin Farkll zerine Aklama (2) 75

Beinci Blm 77

Snf Kavramnn Kltrel ve Tariuhsel boyutu ve Bunun Ortaya kard

Sorunlar zerine zgr Politikaya Yazlm Yazlar 77

Politik Beklentiler ve Kltrel Snrlar 77

Snflarn Tarihsel ve Kltrel Konumlan 80

Kk Burjuvazi, Burjuvazi ve Demokrasi 83

Altnc Blm 86

Trkiyenin Toplumsal ve Kltrel Yaps ve Solun Politik Kltr zerine

Yazlar 86

Tarallk 86

Eurovizyon, Modernleme ve Demokratikleme 89

Polemik Yapmak ya da Unutulmu Bir Politik Kltrn zlerinin Ardnda 92

Yedinci Blm 98

ok Kltrllk Kavram zerine Yazlar 98

Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk veya ok Kltrl Toplum Slogan Niin

Gericidir? 98

Avrupa Merkezcilik nedir? 99

Kltr Nedir? 105Kltrn ok Kltrllk Balamndaki Anlam 109

Marksist Kltr ve Uygarlk Kavramlar ve Uygarlklar / Kltrler atmas 115

Sekizinci Blm 123

Kltr zerine eitli Yazlardan Blmler 123

Gelecei ve Gemii Kurtarmaktan Bir Blm 123

Zrihte Bir Konferans Duyurusu 124Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katkdan Kltr le lgili Bir Blm 125


4/129

3

nsz

Din, Ulus, Uygarlk ve Kltr gibi kavramlar, son yllarda politika ve sosyal bilimler alanndaen ok sz edilen ve tartlan kavramlar olma zelliini kazanm bulunuyor.

Sadece bu kadar deil, ayn zamanda bu kavramlar sk sk birbirinin yerine veya i ie de

kullanlabiliyor. rnein kltrler ya da uygarlklar atmasndan veya kaynamasndan

sz edenler, bununla ou kez dini veya ulusu kastediyorlar. te yandan din ou kez ulusal

baskya kar direnilerin bayra oluyor. ok kltrllk derken tartlan aslnda ulusun

nasl tanmlanaca veya dini tolerans olabiliyor.

Ne var ki, etrafnda en byk atmalarn yaand bu kavramlarn ieriklerinin ne olduu

aratrldnda, kullanmn yaygnl ve okluuyla ters orantl bir belirsizlik ortaya kar.Ama bu belirsizlik sadece piyasada bol grlen kullanmlardaki bir belirsizlik deildir,

bilimsel bir belirsizlik de vardr.

Bir kavram pek ala bilimsel olarak net tanmlanm olabilir ama onun yaygn kullanm o

kavramn snrlarn belirsizletirebilir. rnein snf kavram, bilimsel olarak retim ilikileri

iindeki konum ve karlara gre tanmlanmtr ama onun yaygn kullanm ou kez bu

tanma uymaz ve onun snrlarn belirsizletirir. rnein insanlarn gelir durumlarna,

ideolojilerine hatta mesleklerine gre snflardan sz edildii grlr.

Din, Ulus ve Kltr ve Uygarl

k gibi kavramlar

n belirsizlii byle bir belirsizlik deildir.Bilimsel olarak da ortada bir belirsizlik vardr ve sosyolojik kullanmlarn da yaygn

kullanmlardan bir fark bulunmamaktadr.

Tarihsel Maddecilik yani Marksizm sz konusu olduunda sorun iyice kangrenlemektedir.

Tarihsel Maddeciliin klasik konu ve kavramlar arasnda son yllarn bu en ok kullanlan

kavramlarnn neredeyse ad bile anlmaz. Bunun iin Tarihsel maddecilii anlatan her hangi

bir klasik el kitabnn iindekiler listesine bakmak yeter. retim likileri, retim Gleri,

Altyap, styap, Devlet, deoloji vs. gibi blmler ve konular grlr ama Uygarlk, Kltr,

Din, Ulus gibi konular grlmez. Bazlarnda yer aldnda ou kez, o kitaplarn emas

iinde ekleme gibi duran blmler olarak kalrlar.

1960lar ve 70lerin balar, Marksizmin olduka canl ve dinamik olduu bir dnem olarak

tanmlanabilir. Bu dnemin yaynlanan kitap ve makaleleri incelense veya bunlarda tartlan

ve kullanlan kavramlarn istatistikleri yaplsa, son yllarda neredeyse her sosyolojik ve politik

tartmaya damgasn vuran bu kavramlarn o dnemde neredeyse hi sznn edilmedii

grlr. Ulus kavram bunlar iinde biraz istisna gibidir. zetle, Marksist yaznda bu

kavramlar ne analiz aralar olarak, ne de analiz edilmesi gereken konular olarak ortada

grlmez bile.

Klasik Marksist tema ve kavramlarla son yllarn bu yaygn tema ve kavramlar arasndaki bukopukluk ve paradigma farkna, her zaman olduu gibi, iki zt tepki grlmektedir.


5/129

4

Birisi, bu kavramlarla ifade edilen sorunlarn ve konularn kendisini burjuvazinin bir

saptrmas olarak grp bu konular hibirekilde gndeme almamak ve onlara kar kr

olmaktr. Bu tam bir ie kapanmayla sonulanmakta iinde yaanan toplumsal gereklik ve

tartmalardan kopma sonucunu vermektedir. rnein ok kaba biimiyle, din feodalizmin,

milliyetilik burjuvazinin ideolojisidir, bunlar

gndeme al

p tart

mak burjuvazinin oyununagelmektedir gibi bir yaklamdr bu. Sonu olarak bu konular aratrma ve tartma konusu

olmaktan kmaktadr.

Bunun zdd olan dier tavr ise, bu kavramlar tm belirsizlikleriyle benimseyerek analiz

aralar olarak kullanmaktr. rnein ok kaba biimiyle, uygarlklar atmasndan veya

uzlamasndan sz edip dou uygarlnn deerlerini veya dou karsnda bat uygarln

yceltmek veya ok kltrlln ve kltrel zenginliin faziletleri zerine vaazlar vermek

bu tavra rnek olarak verilebilir. Bu eilim de genellikle fiilen, son derece eklektik bir

kavramlar sistemiyle olaylar ele almak; gereklie teslim olmakla sonulanmaktadr.

Ne var ki bu birbirinin ztt, birbirini yaratan ve birbirine hakllk veren yollarn dnda,

klasik Marksizmin ya da Tarihsel Maddeciliin eletirel ve devrimci duruunu srdren bir

nc yol daha vardr.

Bu yol, bu kavram ve sorunlarn gerekliine gzlerini kapamamak ama onlarn grnmne

de teslim olmamak; o grnenin ardndaki ve hemen daima o grnme zt, derin ilikileri,

ortak olan ve ondaki basitlii ve sadelii aramak ve bylece Marksist yntemi gelitirip

netletirmek olarak tanmlanabilir.

Bizim yntemimiz ve yapmaya altmz bu oldu. Bu yol elbette hazr lop reeteler ve

kolay zmler sunmaz, meakkatli bir yoldur. Ama sonuta ortaya kan birbiriyle itutarllk iinde bir sistem oluturan son derece sade kavram sistemidir.

Elinizdeki kitap bu abann sonularnn otantik biimleriyle bir sergileniidir.

Demir Kkaydn

06 Aralk 2009 Pazar


6/129

5

Birinci Blm

Almanyada Trkiyeliler Arasnda Kltrel zerklik Tartmalar

Gmenlerin Bir Aznlk olarak Talepleri Neler Olmaldr?

nmzdeki toplantnn gndemindeki konulardan biri de "Kltrel zerklik". nceki

toplantda, ayr bir gndem maddesi olmamakla birlikte, dier konular balamnda bu konu da

yer yer ve dank birekilde tartlm; ortaya olduka deiik pozisyonlarn ktgrlmt.

Esasnda "Kltrel zerklik" gndem maddesi de tpk "ifte Vatandalk" maddesinin

yanllna sahiptir. Toplantdaki tartmalardan da grl kadaryla "Kltrel zerklik"

grlerden sadece biridir. Bu balkla, grlerden birine bir imtiyaz tannmaktadr.

Konunun bal daha doru olaraku olabilirdi: Bir Aznlk Olarak Gmenlerin Talepleri

Ne Olmaldr?

Ancak bu balk bile, gmenlerin ayn zamanda bir ulusal aznlk olduu varsaymna

dayand ve bu konuda bir gr birlii olup olmad bilinmedii iin gerekte ikinciaamada tartlmas gereken bir konuyu ierir. Bu balamdaki ilk madde: "Gmenler bir

ulusal aznlk oluturmakta mdrlar?" gibi birey olmaldr kanmzca.

Biime ilikin bu ksa deinmelerden sonra konunun kendisine gelelim.

Kanmzca gmenler ayn zamanda birer ulusal aznlk oluturmaktadrlar. Osman'n da

(Hamburg) belirttii gibi bu yeni bir fenomendir. Normal olarak ulusal aznlklar, ok eski

alardan beri, belli bir ulusun topraklar zerinde dalm; bu sre zarfnda kendi ulusal

kimliklerini korumu topluluklardr. Bunun en bilinen rnei Yahudilerdir. Trkiye'de

bulunan, tm imha, mbadele, asimilasyon abalar

na ramen hala az da olsa varolmayadevam eden Ermeniler, Rumlar, Sryaniler de bu tr aznlklara bir rnek olarak gsterilebilir.

Avrupa'daki gmen aznlklar ise, tamamen yeni, Sava sonrasndaki boom dneminin ortaya

kard bir fenomendirler. Bu aznlklarn yeni ortaya km olmas, onlarn bir aznlk

olmad anlamna gelmez. eitli uluslardan bu gmenler, kendilerini baka bir tarihsel

yaantnn ve gelenein devamclar olarak kabul ettiklerine; ulusal zelliklerini koruduklarna

gre; ayr bir milliyet ve kltr evresinden olduklar duygusu onlarda bulunduuna gre

birer ulusal aznlktrlar ve birer ulusal aznlk olarak bask altndadrlar.

Ne var ki bu aznlklar belli bir toprak paras zerinde younlam olmadklar iin

problemin zm karmak bir hale gelmektedir. Eer belli bir toprak paras zerinde


7/129

6

younlam olsalard, onlarn kendi kaderlerini tayin hakk savunulur ve taleplerin ne olaca

konusunda pek fazla bir problem kmazd.

O halde sorun udur: Belli bir toprak paras zerinde younlamam aznlklarn urad

zgl basklara kar talepler neler olmaldr? Bu soruyu sorarken, o aznlklardan insanlarn

hukuki, siyasi vs. eit haklarnn olduu, ama bir aznlk olarak zgl konumlarnntannmad varsaymndan hareket ediyoruz. rnein, ngiltere'deki birok gmen grubu bu

kategoriye girmektedir. ngiliz pasaportu tamaktadrlar ve birngiliz'in sahip olduu haklara

sahiptirler. Trkiyelilerin durumu daha problemli olduundan, konuya aklk getirmek iin

byle bir soyutlama yapmak gerekmektedir.

Toplantlara katlan bir grup arkada (rnein Gmen dergisi evresinden gelenler) bu

soruya "Kltrel zerklik" cevabn veriyorlar.

Ne var ki, "kltrel zerklik nasl bireydir? Bundan kastedilen nedir?" gibi sorulara ak

cevaplar veren bir metin ortada yok. Varsa da biz bilmiyoruz. Daha ziyade kiiselkonumalardan karabildiimiz kadaryla, "Kltrel zerklii" savunan arkadalar, bu

sloganla kltr sorunlarna ilikin bir zerklii kastediyorlar.

Fakat bu izlenimimizden de emin deiliz. Deiliz nk, bu arkadalardan bazlarnn,

Lenin'in "kltrel otonomi" slogann reddetmesinin yanl olduunu sylediklerini ya da en

azndan bu kanda olduklarn biliyoruz. Tam bu noktada "kltrel otonomi" diyen

arkadalarn, bundan kltrel alanda bir otonomiyi kastettikleri yolundaki izlenimimiz yok

oluyor. Ya bizim bu izlenimimiz yanl ya da bu arkadalar Lenin'i yanl anlam

durumdalar. Konuyu biraz aalm:

Trkiye Solu'nda da "Kltrel Otonomi"den, mthi bir yanl anlama ile, kltr hayatnda,

kltrel alanla snrl bir otonomi anlalmaktadr. Ancak bu anlaylara kaynak olan mehur

tartmada ve Lenin'in ok bilinen yazsnda, ne Lenin, ne de eletirdii muhataplar,

"Kltrel Otonomi"den Trkiye Solu'nun anladn anlamamaktadr. O tartmada bu

kavramn ierii udur: Alan, belli bir blgede younlama sz konusu olmad iin,

blgeye deil, kltre gre belirlenen hukuki, siyasi, mali vs. bir otonomidir. Yani "Kltrel

Otonomi" slogannda "Kltr", otonom olacakeyin kendisini deil, ieriini deil; tabiri caiz

ise snrn belirlemektedir. Bir bakma "Blge"nin karl olarak, onun olanakszlndan -

nk blgesel bir younlama yoktur- onun yerine ikame edilmi bir kavramd

r.Konuyu bir rnekle somutlayalm. Diyelim ki Almanya'da yaayan insanlar kendilerini u ya

da bu ulusun yesi olarak kaydettirecekler ve rnein Almanya'nn eitli ehirlerine,

sokaklarna, blgelerine dalm olan Trkler, kendilerini Trk olarak kaydettirenler olarak,

ortaklaa ayr bir meclise, bakanlara, mahkemelere, hukuk sistemine, dolaysyla btn bunlar

iin zerk vergilere, vergi toplamak iin vergi memurlarna okullara sahip olacaklardr. Yani

blgesel otonomiden kastedilen gibi, ortada otonom, yani i ilerinde serbest bir devlet

olacaktr. Sadece farkl olarak, bu devletin belli bir toprak paras olmayacak; oraya buraya

dalm bir nfusu olacaktr ve bu nfusun kimlerden oluacan da "Kltr" belirleyecektir.

Lenin'in muhataplar "Kltrel Otonomi"ye bu anlam veriyorlard ve Lenin de onlarla buanlamda tartp kar kyordu.


8/129

7

Sanrz bu toplantda "Kltrel Otonomi"yi savunanlardan hi kimse ona bu anlam

yklemiyor. O halde, hem talebin "Kltrel Otonomi" olarak adlandrlmas yanltr ve yanl

anlamalara yol amaktadr; hem de Lenin'e yneltilen sulama samadr.

Eer, yorumladmz gibi, srf kltr alanyla snrl bir otonomi kastediliyorsa, konu yine

ak deildir. nk "Kltr"den anlalann ne olduu belli deildir. Kltr kavram birokfarkl anlamlara sahiptir bu anlamlar arasnda kesin bir snr izmek de gtr.

rnein Kltr, "bir yaam tarz" olarak anlalabilir. Farkl kltrler arasndaki, Almanlarn

"Gnlk Hayat" dedii alandaki kltrel atmalardan sz ederken, "Kltr fark" gibi bir

kavram kullanldnda, Kltr'n buradaki anlam yaam tarzdr. Yani kimi sandalyede

yemek yer, kimi bada kurup, kimi elle yer, kimi atal bakla, kimi duran suyu aktp

ykanr, kimi akan suyu durdurup ykanr vs.. Ve bu yaam tarz farkllklar "Gnlk hayatta"

mthi atmalara yol aarlar. Ancak bu atmalara ne devrimle, ne yasalarla ne

kararnamelerle son verilemez. Bunlar ancak hayatn kendiliinden ak iinde deiip yok

olma ansna sahiptirler. Dolaysyla siyasi bir slogann konusunu oluturamazlar. "Kltrel

Otonomi"den kastedilen herhalde bunlar olmasa gerek. Yani "yaam tarz" anlamnda

kullanlmyor olsa gerek.

Kltr, gzel sanatlarn genel bir karl olarak da kullanlr. Kastedilen herhalde bu da

deil. Kimsenin u veya bu iiri yazmasna; u veya bu mzik parasn bestelemesine

kimsenin kart yok. rnn kaderi de byk lde kapitalizmin pazar yasalarna gre

belirlenir.

Kltr, toplumdaki btn maddi ve manevi deerler olarak anlalyorsa, sorun daha

basitlemi olmuyor. rnein Trklerin, Almanlarla ortaklaa maddi ve manevi deerleri, ayrolanlardan ok fazladr. Ayn tipte, mutfak, banyo, tuvalet, odalardan mteekkil, ekirdek

aileye gre yaplm evlerde yayorlar, ayn fabrikadan km elbiseleri giyiyorlar, ayn

fabrikalarda alyorlar, ayn trden arabalara biniyorlar, hesaplarn ayn zaman, para, l

birimlerine gre yapyorlar, ayn saatte kalkyor ve ayn saatte yatyorlar, ayn yollarda

yryp, ayn maazalardan al veri ediyorlar vs.. Ama btn bunlar iinde ayr olanlar,

yani ayr mzikten zevk almak, ayr tad zevki bulunmak vs. kastediliyorsa hem bunlarn siyasi

bir sloganla ilikisi yoktur, hem de bu snrn nerede ekilecei belli deildir. Bir ulustan

insanlar arasndaki farklar ou kez, ayr ulustan insanlar arasndakilerden daha fazladr.

En geni anlamnda Kltr kavramna Hukuk da girer. Yani kastedilen hukuki bir otonomi

olmasa gerek. Buna hi bir devlet msaade etmez. rnein "gze gz, die di" baka bir

hukukun temelidir. Hukuku kapsayan bir kltrel otonomi, belli bir aznln kendi

aralarndaki anlamazlklarda kssas ilkesini kabul eder ve dier mahkemeler onlara

karamaz. Kimsenin byle bireyi savunduunu sanmyoruz. Demek ki, Kltr kavramna

burada hukuk dahil edilmemektedir.

Kltr'den okumuluk yazmlk dzeyi de anlalr. "Kltrl insan" denildiinde, bu

anlamda kullanlm olur. Aa yukar bilgili, ok okumu, ok mrekkep yalam demektir.

Bunun kastedilmedii de ak.


9/129

8

En geni anlamyla bile Kltr' anladmzda, bundan: 1) Yaam Tarz, 2) Hukuk, 3) Maddi

ve manevi deerler 4) Bilgi Dzeyi'ni kardmzda geriye ne kalyor? Herhalde birok

eyin yan sora u e: 1) Dil, 2) Din, 3) deolojiler. Esas tartmann bu sorunlarla ilgili

olduu aktr.

O halde eyaya adn koyalm. Kltr gibi ne olduu belirsiz bir kavram yerine, konumuzbakmndan nemli olan bu sorunu ele alalm. Burada yaptmz gibi "Kltrel Otonomi"

kavramn analiz edip, kastedilmeyenleri kardmzda, geriye bu nemli e kalda

gre; "Kltrel Otonomi" talebi, bu arkadalarn kullanmnda: Dinsel, dilsel, ideolojik

Otonomi demektir. imdi bu eyi ve her biri konusunda taleplerimizin neler olmas

gerektiini ele alalm.

*

Din'den balayalm. Dinsel Otonomi demek, dini bir cemaatin i ilerinde serbest olmas

demektir. Sz konusu olan aznlklar olduuna gre, aznlk dinlerinin i ilerinde serbestolmas demektir. Ama bu zmnen, devletin tand resmi bir din olabilecei anlamna da

gelir. Ve bu anlamda, bir talep olmaktan ziyade, Almanya'daki geerli durumu tanmlar,

aznlk dinlerine otonomi kavram. nk Devlet, resmen Katoliklii ve Protestanl

tanmakta, onlara vatandalardan (bu arada o dinden olmayanlardan da) ald vergilerden

bahiler datmakta; ynetici ve memurlarn almaya balaylarndaki yeminlerinde dini

unsurlar bulunmaktadr; tatil gnleri Hristiyan dinine gre belirlenmektedir vs.. Buna

karlk, rnein Mslmanlar tamamen otonom bir hayat yaamaktadr. badet yerlerini

kendi paralaryla yapyorlar. Birok yerde imamlarn kendileri bulup finanse ediyorlar; dini

eitim veren okullarn kendileri kuruyorlar vs..Dinsel Otonomi bizlerin talebi olamaz. O, zaten verili durumu srdrmek demektir. Ama

bizlerin talebi, rnein slamiyetin resmen tannmas da olamaz. Biz, devletin dinsel

inanlara her trl mdahalesine, yani baz dinlerin imtiyazl, bazlarnn imtiyazsz olmasna

kar kmal, din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasn savunmalyz. Yani Hristiyanla

tannan imtiyazlara kar kmal, onun da Mslmanlkla ve dier dinlerle ayn statye

getirilmesini savunmalyz. Ama aynekilde, kimi akl evvellerin talep ettii gibi, rnein

kuran kurslarnn kapatlmas gibi taleplere de kar kmalyz. Her cemaat tamamen kendi

zverisiyle istediini yapabilmelidir.

O halde bizlerin slogan, dinsel otonomi deil, din ve devletin ayrlmas klasik talebi

olabilir.

Ancakslamlk sz konusu olduunda durum daha karktr. Din ve devlet ilerinin ayrlmas

talebi, dinin belli bir tanmna, yani sadece kiisel bir inan sorunu olduu; kiiyle Allah

arasnda bir sorun olduu; dinin baka bireyi kapsamad anlayna dayanr. Ama baz

dinler kendilerini byle tanmlamazlar. rnein slamlk. O sadece bir inan sistemi deildir;

ayn zamanda bir hukuk sistemidir. nsanlar aras ilikileri dzenler. Dolaysyla, yaayan

deil ama "Ortodoks" slamlkla laiklik ilkesi arasnda uzlamaz bir eliki vardr. Hi bir

devlet kendi egemenlik alan iinde baka bir hukuk sistemine msaade etmez. Ama ayneyslam hukuku iin de geerlidir. Bu durumda sorunun zmnn bir tek yolu vardr: g

ilikisi. Gl olann sistemi dieri zerinde bir diktatrlk demektir.


10/129

9

Bu durumda sorun udur: Biz hangi hukuk sisteminden yanayz ya da yana olmalyz?

Biz laik bir sistemden yana olmalyz. Bu birinan sistemi olarak Mslmanln devletten

bamszl demektir ama ayn zamanda birhukuk sistemi olarak, onun tannmamasndan

yana olmak demektir.

Bu, kimi militan slam gruplarla ak bir elikiyi davet eder. Ancak fazla abartlmamaldr.

Bu tarikatlarn yesi dahi olsalar Mslmanlarn ou byle bir programdan yana deildirler;

ezilenler arasnda yaayan slamlk bakadr; slam felsefesi ve hukuku bakadr. Devlet

dininin slamlk olduu dnemlerden bile, halk arasndaki problemleri er'i deil rfi hukuka

gre zmlemitir. Hatta Osmanlmparatorluu'nda rfi hukuk daha byk bir neme sahip

olmutur.

O halde bir daha tekrar edelim: Kltrel otonomi kavramnn ieriinde din varsa, sloganmz

kltrel, yani dinsel otonomi olamaz. Tek doru slogan devlet ve din ilerinin ayrlmasdr.

*

Gelelim dilsel otonomiye. Sloganmz bir dilsel otonomi de olamaz. Bu talep, azlk dillerinin

dezavantajl durumunun korunmas anlamna gelir. Yani devlet azlk dillerinin retilmesine;

o dili kullananlar arasnda bir kltrel hayatn gelimesine karmayacak demektir -ki

bugnk durum aa yukar tam da buna tekabl eder.

Bizim sloganmz Dillerin Eitlii olmaldr. Yani hi bir dile imtiyaz tannmamas; hi bir

dilin bask altna alnmamas.

Dillerin eitlii, isteyene ana dilinde eitim hakk demektir. Ya da ayn zamanda ana dilini

ikinci bir dil olarak seme hakk demektir. Bu okullarn ayrlmasn gerektirmez. Temel ilke,kimsenin ana dilinden baka bir dilde eitim yapmaya zorlanmamas; ama ayn zamanda ana

dilinde eitim yapmaya da zorlanmamasdr. Bu devletin btn yaynlarnn tm aznlk

dillerinde yaplmas demektir. Bu televizyon ve radyoda dier dillerin de yaynlarnn

bulunmas demektir.

Ama btn bunlar "kltrel zerklik" kavramna girmez; dillerin eitlii kavramna girer. Ve

kltrel zerklik kavramna kar kan Lenin'in savunduu da budur.

*

Ancak, dil bir aratr. nsan onunla dnceyi iler. Tpk makinelerle doay iledii gibi.

Peki, ilenecek olan dnce ne olacaktr? Burada nc eye, ideoloji bahsine geliyoruz.

Modern toplumda hi bir dnce yoktur ki ideolojiler yani snfsal karlar d olsun.

Kltrel zerklik, eer ideoloji kavramn da ieriyorsa, "ideolojik zerklik" gibi bir

samala varrz. Ezilenlerin slogan ancak, ideolojik sava olabilir ki, bunun en uygun

koullar fikir zgrln garantileyen kanunlarla oluur. Bu durumda biz, rnein,

meslek yasa gibi yasalara kar kmak zorundayzdr.

*

O halde, bir aznlk olarak gmenlerin talepleri "Kltrel zerklik" deil, her iki anlamyla

da deil, laiklik, dillerin eitlii ve fikir zgrl olabilir.


11/129

10

Btn bunlar ise, biz gmen aznlklarn sorununun sadece bir yann ve esasnda daha da az

yakc olan yann temsil eder. Bugn bir gmen aznlklar hareketini tartan bizler arasnda

"kltr" sorununun byle ne kmas ve ok harc lem bireymi gibi, eit haklar, kotalama,

imtiyazl fonlar gibi; ok daha can alc sorun ve sloganlarn ikinci plana dmesi de bir

rastlant

deildir. Bunu tart

anlar gmen az

nl

klar

n genel kitlesinin eilimlerini vesorunlarn yanstmamaktadr. Bu tabaka genel ii kitlesine oranla, gnlk hayatta, yaam

tarz anlamnda, ama hi de siyasi bir mcadelenin konusu olmayan bir alanda Almanlarla

srekli bir eliki iinde bulunduundan ve mesleki ilgileri genellikle kltre ynelik

olduundan bu sorunlar ne kmaktadr.

Gnlk hayatta karlalan kltrel atmalar amann; Almanlarn etno-sentrizmini en

azndan trplemenin yolu, kltrel hogr zerine nutuklar ekmekten; brorler

yazmaktan ve "kltrel otonomi" slogann atmaktan gemez.

Btn bunlar sadece onlarn hor grlerine hakllk kazandrr ve pekimesini salar. Bu

alandaki gerek deiiklik, milyonlarca gmenin haklar uruna militan bir mcadeleye

girmesinden geer. Byle bir ynsal ve politik hareket, gnlk hayat da etkiler.

Ama bunun art: Doru program ve stratejiler ortaya koymak; gmen ynlara ulamaktr.

Demir (Hamburg)

1988


12/129

11

Kltrel zerklik Tartmalar ve Lenin

Domas mmkn olan bir gmen aznlklar hareketi, dier hareketlerin deneylerine

dayanarak olumaldr. Ancak bylece onlarn getii aamalar daha hzl, minyatr llerdeama olanana sahip olabilir.

Fakat henz kelimenin gerek anlamnda domam olan bu hareket, bugn, tm hareketlerin

bir gerileme, yatana ekilme dneminde; bunun yaratt moral bozukluklar, zel hayata

dnler, genel olarak teoriye ve zel olarak da Bilimsel Sosyalizme duyulan bir gvensizlik

ve ilgisizlik dneminde; bylesi bir tarihsel atmosferde ekillenme eilimi gstermektedir.

Bu eilimler gmen azanlklarn sorunlarnn bilincine varan; kendileri bu gmen

aznlklarn bir entelijansiyas olmaya aday aydnlar zerinde de yansmakta ve bylece ancak

teorik alma araclyla kavranabilecek olan dier hareketlerin tarihsel tecrbelerinin hzla

almas olanaklarn azaltmakta; henz tohum halindeki bu hareket birbiri pei sra kmaz

sokaklara; Amerika'y yeniden keiflere yneltmektedir. Glklerin byk blm tam da bu

zgl tarihsel durumdan kaynaklanmaktadr.

Bu tarihsel koullarda gmen sorunlarna ve bir gmenler hareketine yneli, ayn zamanda

burjuva ve kk-burjuva sosyalizmlerinin Marksizm'le balarn koparmalarna tekabl

etmektedir.

Marksizm'in itibar olduu dnemlerde (rnein 1960'lar sonu ve 70'lerde) bu snfsal

eilimler kendilerini Marksist bir terminolojiyle; Marksizm alan iinde ifade etme

eilimindeydiler. Bu eilimlerin gerek snfsal anlamlarn kavramay gletirmekle birlikte;en azndan, bir lye kadar taraflarca kabul edilen ortak bir kavramsal temel salyordu.

Bugn ise, Marksist kabuun atlmasyla birlikte, tartmalar tamamen farkl teoriler,

kavramlar ve programlar biiminde ortaya kmaktadr. Farkllklar tespit nispeten daha

kolaydr, nk bu farklar dorudan doruya kavram ve hedeflerde ifadesini bulmaktadr;

ama ayn zamanda tartmay yrtecek bir ortak dil bulmak zordur. Ve tam da bu nedenle

ayrlklar, daha somut, programatik bazda tartlma olanana sahiptir.

Gmen aznlklarn sorunlarna yneliin ayn zamanda Marksizm'den ve genel olarak

teoriden uzaklamaya paralel gitme eilimi gstermesi, yzeysel olarak bu srecigzlemleyenlerde, gmen aznln sorunlarna ynelmenin ancak sosyalizmden

uzaklamayla mmkn olabilecei, ya da bu uzaklamann bir ifadesi olduu gibi bir

yanlsamaya yol amaktadr. Ki bu yanlsama iinde bulunanlar genellikle kendilerini

"Marksist" olarak tanmlayanlardr. Bunun sonucu olarak da, taraflar birbirine karlkl

kantlar sunmakta; birbirlerinin grlerine varlklaryla hakllk kazandrmaktadrlar.

Sonu olarak ortaya ylesine bir sahte ikilem kmaktadr: Eer Marksizm'e inanyorsanz,

bir gmen hareketi karsnda ilgisiz hatta dmanca davranmak zorundasnz; eer gmen

hareketine yneliyorsanz Marksizm'den uzaklamak zorundasnz.


13/129

12

Bu sahte bir ikilemdir. Taraflar gerekte ayn madalyonun iki yzn oluturmaktadrlar. Bir

gmen hareketinin imkn ve gerekliliklerini kabul etmek, Marksizm'den uzaklamay

gerektirmez; aksine tam da Marksizm bu imkn ve gereklilii grmeyi gerektirir.

Tersinden, gmen hareketine yneli, o hareketin baars iin Marksizm'i gerektirir. Ama

dogmatik bir Marksizm'i deil, Tarihin grd en devrimci reti olan, eletirel ve yaratcMarksizm'i.

Biz bu nc alternatifi; sahte ikilemin karsndaki kutbu savunuyoruz. Bu nedenle de

Marksizm'e ynelik eletirilere cevap verme gereini her an, her admda hissediyoruz.

Gmen hareketi iinde, ortak problemlerden kaynaklanan pratie ynelik bir birliin yan

sra, program ve strateji balamnda ayrlklar, tartmalar olacaktr. Ama ayn zamanda

"ideolojiler aras" bir tartma da olacaktr.

Marksistlere ynelik, u sralar en yaygn eletirilerden biri de "Kltrel zerklik"sorunu

etrafnda dmlenmektedir. Denilmektedir ki, Lenin " Kltrel zerklii reddederkenyanlmaktayd, ama biz bunu savunmalyz. Bu anlay Gndemde de ifadesini bulmu ve

gndeme konu zerklik" bal altnda alnmtr.

Bu eletirilere kar kanlar da grlyor. Ancak bu talebi, kendilerini Marksist olarak kabul

ettikleri iin reddedenler, Kltrel zerklikten bu talebi ne srenlerle ayneyi anlyorlar:.

Sadece Kltr'le snrl bir zerklik; sadece Kltr' kapsayan bir zerklik.

oumuz Trkiye sosyalist hareketinden geliyoruz. Bugn Marksizm'i savunsak da

savunmasak da onu orada rendik. Trkiye sosyalistleri arasnda, ok yaygn ve korkun

sonular douran, muazzam bir ounluun paylat baz ortak yanlglar vardr; Kltr'kapsayan bir zerkliin "Kltrel zerklik"slogannn anlam olduu gibi.

Tek yaygn yanlg bu deildir. rnein, 1905'te Lenin'in savunduu "ilerin Kyllerin

Demokratik Diktatrl"slogan, Trkiye solunun hemen hepsince "Kyllk Desteinde

Bir Proletarya Diktatrl"olarak anlalr. Bu, mthi ve gc yaygnlndan gelen yanl

anlama nedeniyle Trkiye Solu, gerekki Taktii, gerekNisan Tezleri'ni, gerek daha sonraki

tartmalar ve gerekse Ekim Devrimi'nin kendisini doru yorumlama, anlama olanan

yitirir.

Bir baka korkun ve yalan yanl

anlama, bir tarihsel gei dnemi olan ProletaryaDiktatrl ile, Komnizmin alt aamas olan Sosyalizmin ayney saylmasdr. Bylece

gerek"Tek lkede Sosyalizm"tartmalarn; gerek Sovyetlerdeki gelimeleri; gerek Sovyet

Devletinin karakterini; gerek Gorbaov reformlarn anlamak olanakszlar.

Bunlarn sonucu olarak gerek amza damgasn vurmu en byk olaylar; en byk

tartmalar gerekse bugn var olan glerin byk bir blm. Trkiye solu iin anlalmaz

ve kavranlmaz kalmaya mahkm olur.

te, "Kltrel zerklik"sorununda da bylesine korkun ve yaygn bir yanl anlama sz

konusudur. Dier yanl anlamalarda olduu gibi, bu problemde de Marksizm'i eletirenlerin

eletirdii Marksizm deil kendi yanl anlamalar; ama Marksizm'i szde savunanlarn da


14/129

13

savunduklar Marksizm deil, kendi yanl anladklar Marksizm'dir. O sahte dilemma burada

da karmza kar.

Hem bu sahte dilemmay somut olarak gsterebilmek; hem de gerek Marksizm'i bu yanl

eletiri ve savunular karsnda savunabilmek iin, bu blmde mehur "Kltrel zerklik"`

tartmasn, alntlarla zetleyip tezimizi kantlamaya alacaz.

Kaynak, Lenin'in iki makalesidir. Her iki Makale de, Sol Yaynlar tarafndan. Yaynlanm

olan "Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk" adl kitabn l ve 52. sayfalara arasnda

bulunmaktadr. Birinci makale: "RSDP'nin Ulusal Program"; ikinci makale ''Ulusal Sorun

zerine Eletirici Notlar" baln tamaktadr.

*

Birinci Dnya Sava ncesinde var olan Avusturya-Macaristan mparatorluu bir "Uluslar

Mozaii"dir. Bu yakcl nedeniyle "Ulusal Sorun"" o zamanki. Avusturyal Marksistlerin

daima tarttklar bir problemdi.

Avusturya Sosyal Demokrat Partisi, 1899'daki Brnn Kongresinde gndeminin bana

"Ulusal Sorun"u alr. Ortada iki karar tasars vardr. Birincisi Parti'nin Merkez Komitesi'nin

tasarsdr: blgesel bir zerklii talep etmektedir. kincisi, Gney Slavlar Sosyal-Demokrat

Parti Komitesi'nin tasarsdr: "Kltrel zerklik"` talep etmektedir.

te, Lenin'in yazlarnda tartmalara ve Lenin'in '"Kltrel zerklii" reddetmesine ve

eletirmesine yol aan tasarbudur.

Peki, bu tasarda kltrel zeklikten kastedilen nedir? Bu en ak biimde, tasar metninden

anlalabilir.

Yalnz tasar metnini aktarmadan nce, iki ksa aklama gerekiyor. Kltrel zerklii

savunan tasar, Yahudileri bu tasarnn kapsamnda grmemektedir ve Kongre bu tasary

reddedip, aslnda bir uzlamay ifade eden Merkez Komitesi'nin tasarsn kabul etmitir.

imdi tasarnn metnine bakalm; Lenin'in aktard kadaryla tasarnn birinci paragrafyle:

"Avusturya'da yaayan her ulus, yelerinin bulunduu blge hangisi olursa olsun, (dil ve

kltr alanna giren) btn ulusal sorunlarn tam bamsz olarak dzenleyen zerk bir grup

oluturur." (s. 38)

Aktarlan paragrafta, zerkliin sadece dil ve kltr konularyla m snrl olduu yoksa dier

alanlar da kapsayp dil ve kltre gre mi belirlendii, muhtemelen eviriden kaynaklanan

bir belirsizlie Sahiptir. Ama "btn ulusal sorunlar"ifadesi, kastedilenin kltrle snrl

olmadn gsterir.

Burada kastedilenin sadece kltr kapsayan bir zerklik deil, kltre gre belirlenen

ama d ileri hari bir devletin btn dier alanlarndaki zerklii olduu hem tasarnn

alternatifinden, hem de Lenin'in baka yerlerdeki aklamalarndan anlalmaktadr.

Tasarnn Merkez Komitesi tarafndan sunulan alternatifi, snr blgelere gre ekmeyi

neriyordu, dil ya da kltre gre deil. Yani tartma zerk olacakeyin ieriinde deil,


15/129

14

zerkliin neye gre belirleneceinde idi. Lenin yukardaki ilk paragraf aktardktan sonra

bunun reddedildiini belirtip, unlar yazyor:

"Bunun yerine lkelik (territorrialiste) bir program, yani 'ulusun yelerinin yaad blgeyi

gz nnde tutmayan' hi bir ulusal grup yaratmayan bir program benimsendi." (s. 38)

Baka bir sayfada da Lenin yine bu programyle aklyor:

"Her yurtta, kendisini u ya da bu ulusun bireyi olarak kaydettiriyor ve her ulus, yelerini

vergilendirme yetkisi olan, bir ulusal parlamentosu (diyeti) ve ulusal 'devlet sekreterleri'

(bakanlar) olan bir hukuksal btn oluturur."(s. 32)

Alntlardan da aka anlald gibi, zerk olan ey sadece kltr olmayacak, kltr ve

dil'e gre belirlenen bir hukuk ve maliye sistemi, yani bir devlet olacaktr.

Bu devletin, sadece belli bir toprak paras bulunmayacak, ama kendi meclisleri, bakanlar,

btesi, vergileri toplayacak memurlar, vergi karanlar hapse atacak polisleri, o polisleri ve

vergi memurlarn eitecek okullar vs. olacaktr.

Bunu bugnn Almanya'sna ve rnein buradaki aznlklara uygularsakyle bir manzara

ortaya kacaktr: Trkler, spanyollar, Yugoslavlar vs. her biri, kendini bir ulusun yesi

olarak kaydettirecek, bunlarn her birinin topra olamayan ama a ilerinde serbest olan

zerk bir devleti olacak; her birinin kendi memurlar, okullar olacak vs..

Bu plann samal ve uygulanamazl ortadadr. Sanrz bunu imdi kimse savunmuyor1.

Bunu reddeden ve eletiren Lenin'in hi de haksz olmad ortadadr. Dolaysyla Lenin'e

yneltilen eletiriler anlamszdr.

Bu durumda "Kltrel zerklii" savunan arkadalar diyebilirler ki: "Evet, Lenin buna itiraz

ederken hakl, biz, kabaca, "Kltrel zerklie" kar kt iin Lenin'i eletirmekte

yanlmz. Ancak, hakl olduumuz bir yan var. Bizler "Kltrel zerklik"ten, sadece Kltr

sorunlarna has bir zerklii kastediyoruz, yani esas olarak okullar. Lenin bu anlamda bir

kltrel zerklii de reddetmektedir."

Dorudur, Lenin bu anlamda da bir kltrel zerklii reddetmektedir. Yani okullarda

retilecekstandart dersleri, her dil ya da ulus grubunun belirlemesini, bunlarn

okullarnn ayrlmasn reddetmektedir. rnein yle yazyor:

"Pratik uygulamada 'toprak-d' (u ya da bu ulusun zerinde yaad topraa bal

olmayarak) zerklik plan, ya da 'ulusal kltr zerklii' bir tekeyi ifade edebilir: okulun

uluslara gre, blnmesi, yani eitimde ulusal kapal alanlarn kabul. Proletaryann

sosyalizm uruna, snf sava bakmndan sorunu ele almasndan vazgetik, demokrasi

asndan bile nl Bund'u plann btn gerici niteliini anlayabilmek iin, bu plann

gerekten neyi temsil ettiini aka grmek yeter."(s. 36)

Peki, Lenin, okullarn ayrlmasna ve onlarn programlarnn o aznlklar tarafndan

belirlenmesine hangi gerekelerle itiraz etmektedir?

1 Ancak toplantlarda Kpr (Die Brcke) dergisinden Necati Mertin tam da bunu savunduu ortaya kmt.


16/129

15

Lenin, itirazlarn toplumsal tecrbeye ve soyutlamalara dayandrmaktadr. Okullarn

ayrlmasnn nasl bir sonu verdiine ve kime hizmet ettiine rneklere bakarak bir karar

verir. O zamann dnyasnda, okullarn uluslara gre ayrld tek rnek, ABD'nin gney

eyaletleridir. Orada siyahlar ve beyazlar ayr okullara gitmektedirler:

"Bir rnek ve okulun 'ulusallatrlmas' iin bir proje, bize neyin sz konusu olduunu akagsterecektir. Amerika Birleik Devletleri'nin btn yaamnda, Kuzey eyaletleriyle Gney

eyaletleri hal blnm durumdadr; Kuzeyde zgrlk ve kle sahiplerine kar savam

gelenekleri egemendir; Gneydeki eyaletlerde iktisadi baskya urayan, kltrel bakmdan

geri halde tutulan (...) vb. zencilere kar zulmn kalntlaryla birlikte, kleci gelenekler

egemendir. Kuzey eyaletlerinde zencilerle beyazlar ayn okula giderler, Gneyde zenciler iin

zel okullar -eer deyimi uygun grrseniz 'ulusal' ya da rksal okullar - bulunmaktadr.

Bana yle geliyor ki, bu, okulun 'Ulusallatrlmas'nn biricik pratik rneidir."(s. 36)

Keza, Lenin'in yazy yazd sralarda, ar'n bakanlarndan biri, Yahudi okullarnn

"ulusallatrlmas" yani ayrlmas ynnde bir yasa tasars hazrlam bulunmaktadr ve

Lenin itirazna bir argman olarak bunu da dile getirir.

Lenin tavrn belirlerken, somut olgulardan hareket ediyor. Soruyor; "okullarn uluslara gre

ayrlmas kime hizmet ediyor ve bunu kim istiyor" diye. Ve rneklerle cevaplandryor:

Amerika'nn klecileri, arn bakanlar. Bu nedenle, brakn bir sosyalisti, bir burjuva

demokratnn bile buna kar kmas gerektiini yazyor.

Ayn gerici, ayrc eilim, ilke olarak deil ama pratik bir uygulama olarak bugnk

Almanya'da da grlmektedir. Yabanclarn ocuklar sistematik olarak "Sonderschule"lere2

aktarlmaktadr.

Ancak, buna da itiraz edilebilir. Denilebilir ki, ayrlma var, ayrlma var. Sz konusu rnekler,

eitsiz durumlarda, zorla yaplan ayrlmalardr. Biz eit olacamz varsaymndan hareketle,

gnll bir ayrlmadan yanayz. O zaman bu tehlikeler sz konusu olmaz. Aznlklar bylece

kendi kltrlerini zerk olarak gelitirme olana bulurlar.

lk bakta pek mantki gibi geliyor, ancak meseleyi biraz derinliine ele almaya alalm.

Bir an iin, Trk aznln btn haklara sahip olduunu ve bu aznln kendi okullar,

mfredat programlar, retmenleri olduunu var sayalm. (Programlarn ierii bahsine sonra

geleceiz. )

Birok ocuk ve gen iin bu okullara gitmek, corafi nedenlerle olanaksz ya da ok g

olacaktr; bu okullardaki eitimin kalitesi ister istemez Alman okullarna gre daha dk

olacaktr, daha ok ezbere dayanacaktr. Bizim Trkiye'nin ve Trklerin daha kalitesiz

retmenleri tarafndan verilecek, ayn kalitesizlik kitaplara da yansyacaktr. Eitim Trke

olduundan, ne kadar iyi retilirse retilsin renciler Almancaya daha az egemen

olacaklardr vs.. Okulu bitirdikleri andan itibaren, bir aznlk olmalar dolaysyla fiiliyatta

2 Trkeye kelime olarak olaanst veya ok zel okullar diye evrilebilir. Ruhen ve bedenen zrl ocuklar

eitmek iin kurulmu bu okullara yabanclarn ocuklar aktarlyordu.


17/129

16

aleyhlerine olacak tercihlerin ntr olacan varsaysak bile, eitimin kalitesi nedeniyle daha az

i bulma anslar olacaktr. Ve bir ka kuak sonra Almanlarla Trkler arasnda bugnknden

ok daha byk bir kastlama, Trklerin de alt kast oluturma durumu ortaya kacaktr. Bu

srecin ulusal dmanlklar ve nyarglar ne kadar krkleyecei de iin cabasdr. Kltrel

zerklii neren arkadalar, az

nl

klara, fiilen Huxley'in Yeni Dnya's

ndaki Gamma

3

kategorisinden bir rol ngrmektedirler. Ve bu, tam da burjuvazinin "kili Toplum"4 planlarna

denk dmektedir.

Lenin'in okullarn ayrlmasna itirazlarndan biri de, bu okullarn fiilen papazlarn elinde

olacadr. Ayney Trkler iin de geerlidir. Ayr Trk okullar demek, hocalarn

egemenliindeki okullar demektir. Ve bu burjuvazi iin hi de kabul edilmeyecek birey

deildir. Gnlnde yatan aslandr.

Lenin'in, Kltrel zerklie kar karken ki mantki itiraz ise Kltr'n deoloji'den

ayrlamayaca noktasnda toplanr. yle yazyor:

"Eitim alannayr tutmak hereyden nce sama bir topyadr, nk (genel olarak 'ulusal

kltr' gibi) okulu ekonomiden ve siyasetten ayrmak olanakszdr."(s. 35)

deoloji Kltrn bir esidir ve onu soyutlamak mmkn deildir. Ama herhangi bir

ulus ya da aznlk iinde bir tek ideoloji olamaz, snf ayrlklar varsa bunlar kendilerini farkl

ideolojiler biiminde yanstrlar. Ne var ki snflarn konumlar da eit deildir, egemen

snflarn ideolojisi egemen ideolojidir. Kltr ideolojiden soyutlamak mmkn

olmadna; egemen snfn ideolojisi de kltre egemen olduuna gre, kltrel

zerklik demek, aznln burjuvazisinin, egemen snflarnn ideolojik zerklii demektir.

Kltrel zerklii savunan arkadalar. Evet, biz de tam bunu kastediyoruz, Alman

burjuvazisinin ideolojik egemenlii yerine, Trk burjuvazisinin ideolojik egemenlii altnda

olalm, hi olmazsa kimliimizi kaybetmemi, kltrmz gelitirmi oluruz, diye

dnyor olabilirler. Kendi alarndan hakl da olabilirler, nk kendileri bizzat o burjuva

ideolojisinin tayclardrlar ve burada Trk aznlnn burjuvazisinin, yani kendilerinin

karlarn korumu olmaktadrlar.

Ama o aznlk iinde egemen olmayan bir ideolojiyi savunan bizler de, tam da bu noktada

onlarn savunduu ideolojinin egemenliine kar kmak; bizim grevimizin bizzat ncelikle

"kendi" burjuvazimizle savamak olduunu sylemekte serbestiz ve haklyzdr.

Sizler iin tayin edici ulusal kimlik olabilir, onun karlnda kendi burjuvazinizin saflarnda

yer alabilirsiniz, bizler iin tayin edici olan ise snfsal kimliktir, onu ulusal ya da kltrel

kimliimiz karsnda harcamaya niyetimiz yok.

Kltr'n u ya da bu grnmn ideoloji'den ayrmak; dnce dzeyinde yaplabilecek bu

soyutlamay gerek hayatta yapmak mmkn olmad iin Lenin "Kltrel zerklik"

3

Bu kitapta insanlar biyolojik olarak kastlara ayrlrlar Alfa, Beta gibi. Gammalar en alttakilerdir.4 O dnemde Dual Gesellschatf (kili Toplum) tartmalar vard. alanlarn uygulanan tedbirlerle bir yanda

ok yoksullar dier yanda daha yksek bir gelir seviyesindekiler.


18/129

17

sloganna, zerkliin kendisi srf kltrle snrlanyor olsa da kar kmaktadr. Eer kltrel

zerklii savunanlar ideolojinin ayrlmasn mmkn gryorlar ise, bu ayrlmann nasl

olabileceinin somut mekanizmalarn da gstermek zorundadrlar.

Lenin'in, ideolojinin Kltr'n soyutlanamaz bir esi olduundan hareketle; her toplumda iki

kltr olduundan sz etmesi, bu soyutlanamazlk gz ard edildii, grmezden gelindii iinyanl anlalmaktadr. imdi de bu yanl anlamann zerinde duralm. Lenin yle yazyor:

"Herulusal kltr, gelimi olmasa bile, demokratik ve sosyalist bir kltrn elerini ierir,

nk her ulusta, yaam koullar zorunlu olarak demokratik ve sosyalist bir ideolojiyi

douran, smrlen bir emeki yn vardr. Ama herulusta, ayn zamanda bir burjuva kltr

de vardr ve bu, ulusal kltrn "bir esi" olarak kalmaz; egemen kltrbiimine brnr.

Bylelikle, "ulusal kltr", genel olarak byk toprak sahiplerinin, papazlarn ve

burjuvazinin kltrdr." (s. 21)

Bu ok bilinen alntda Lenin'in egemen ve alt olarak niteledii ey gerekte ideolojidir. Amaideoloji'yi kltrn herhangi bir boyutundan pratik hayatta ayrmak mmkn olmad

iin, Lenin okuyucunun anlayna snp, kavramsal dzeyde bu ayrm yapma gereini

duymamakta, dolaysyla "iki kltr"den sz etmektedir.

Ayn Lenin'in Devrimden sonraki tartmalarda "Proleter Kltr"kavramna kar kt ve

onu sama bulduu da bilinir. Peki, Lenin kendi kendisiyle elimi olmuyor mu? Olmuyor,

nk bu tartmada da Kltrbaka bir anlamyla kullanlmaktadr.

Eer Kltr' sanat eserleri olarak anlarsak -ki Devrim sonras tartmada bu anlamda

kullanlmaktadr- bir "proleter kltr" olamaz. Olamaz, nk proleter ve burjuva

devrimlerinin karakteri farkldr.

Burjuvazi iktidara gelmeden nce kendi kltrn tpk ekonomiye egemen olduu gibi

gelitirebilmi ve kendi deer yarglarn topluma egemen klabilmitir. Ama proletarya

toplumsal konumu gerei burjuvaziden daha stn bir kltr gelitiremez, var olan enerjisini,

en iyi beyinlerini, kltrel-sanatsal yaratmlara deil ekonomik, politik ve ideolojik

mcadeleye ayrmak zorundadr. ktidara geldii andan itibaren ise, o gne kadar kendisinden

esirgenmi olan, burjuvazi dhil, tm insanln kltrn zmlemeye ynelmek

zorundadr. En geni ynlara okuma, yazma ve tahsil imknlar salamak; insanln sanatsal

yaratmlarnn ucuz basklarn yapmak vs. gibi ileri baarmak zorundadr.

Proletarya, ancak, tm yaratlm kltrleri zmledikten sonra onlar aabilir. Ama bu

srecin kendisi, ayn zamanda proletaryann yok oluuna da denk der. Proletarya iktidara

egemen bir snf olmak ve bu egemenlii srdrmek iin deil, tm snflar, dolaysyla da

kendini yok etmek iin gelir. Ve iktidara gelme kendini yok etme srecinin ilk admdr.

Dolaysyla gelecein kltr bir "proleter kltr" deil, burjuva medeniyetinden daha stn

bir medeniyetin, sosyalist bir medeniyetin kltr olabilir. Sosyalist bir kltr olabilir,

snfsz toplum kltr olabilir. Proletarya, snfsz bir topluma ulancaya kadar, sadece

sosyalist bir ideolojiyi gelitirebilir, ama bir kltr deil. deoloji Kltr'n bir esi olduu

lde, genel anlamyla kltrn sadece bu esini gelitirme yeteneinde olabilir.


19/129

18

O halde Lenin'in yukardaki mehur alnts, sanatsal yaratmlar, ayr bir deer sistemi vs.

anlamnda anlald taktirde Lenin'in ne dedii anlalmaz olur. nk byle bir sosyalist

kltr yoktur.

Fakat ezilenler arasndaki bir kltrden, Kltr'n baka bir anlamnda, bir yaam tarz

anlamnda, belli ller iinde sz edilebilir. iler arasnda, adeta evrensel bir karaktertayan ime, seksist akalar, futbol ve takm taraftarl gibi biralt kltrden sz edilebilir.

Keza, fabrikadaki retimin insan tketen - yabanclam emeine bir tepki olarak, insann

retim iinde kendini gelitirme ve gerekletirme ihtiyacnn bir rn olarak son derece

yaygn olan, i saatleri dnda el ileriyle, bahe ileriyle uramak da hemen hemen srf

iilere has bir kltr saylabilir. Gerekte ii snfnn st ve kalifiye tabakalar arasnda bu

kltr, alt tabakalar arasnda da futbol, seksist akalar vs. kltr daha bir yaygnlk gsterir.

Ne var ki, Lenin'in tartma konusu bunlar deildir.

(Esasnda burada ele alnan rneklerde grlen, Kltr kavramnn, son derece

belirsizliinden, birbiri iine gemi deiik anlamlarndan dolay. "Kltr" szcne

dayanan bir slogann nasl belirsizlikler ve tehlikeler ierdii de ortaya kmaktadr. )

*

Lenin'in "Kltrel zerklik"sloganna kar kmas, onun uluslar, diller, rklar zerindeki

basklara duyarsz, kr olduu anlamna gelmiyor. Lenin'in kar olarak nerdii nedir? imdi

de onu grelim.

Lenin kendi programn"Dillerin ve uluslarn eitlii, bunlar zerindeki ayrcalklara ve

basklara son!" diye ifade ediyor.

Peki bu nasl salanabilir? Lenin'in kafasndaki somut tasar nedir? Lenin bu tasary polemii

iinde, yer yer dank birekilde yle aklyor:

Lenin, bunun ilkart olarak sonuna kadar tutarl bir demokratizmi, yani demokratik bir

devleti n gryor. Nedir bu demokratik devlet? Bu demokratik dzen, dil ya da ayrlma

hakknn, demokratik olmayan bir yoldan zmn olanaksz klan bir dzendir.

"Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokratik bir dzeni zorunlu klar; yle ki, bu dzende

yalnzca genel olarak demokrasi ile yetinilemez, burada, zel olarak ayrlma sorununun

demokratik olmayan yoldan zme balamak olanakl

deildir. Demokrasi genel anlam

yla,sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir." (s. 11-12)

Ak ki, Lenin, genel olarak demokratik bir dzen deil, ok zel bir demokratik dzen

talep ediyor. nk genel olarak demokrasi, aznln ounlua uymas ilkesinin kabul

demektir. Bu ilkeye dayanarak, pekala, aznlk uluslar zerinde ounluk ulus gayet

"demokratik" birekilde istedii dayatmay yapabilir, tpk bugn Almanya'da olduu gibi.

Lenin'in kastettii demokratik dzen ise, uluslarn ve dillerin eitliini salamay grev olarak

nne koymu, buna gre yaplanm bir dzendir.

Byle bir dzenin nasl birey olmas gerektii konusunda Lenin u ipularn veriyor:

"Ulusal sorunda ii demokrasisinin program daudur: hangi ulus ve hangi dil iin olursa

olsun her trl ayrcaln ortadan kaldrlmas; (...) uluslardan birine herhangi bir


20/129

19

ayrcalk tanyacak olan (zemstvonun (yani belediyenin), topluluun vb. ) uluslarn hal

eitliini bozacak olan ya da bir ulusal aznln haklarn baltalayacak olan her trl

davranyasaya aykr ve geersiz sayan ve devletin her yurttana, anayasaya aykr olan

bu tr tasarruflarn geersiz saylmasn talep etme hakk tanyan ve ayn zamanda byle

hareketlere giriecek olanlar

cezalara uratan genel bir yasan

n kabul."(ab., s. 19)Lenin'in tanmlad trden, zel demokraside, uluslarn ve dillerin eitlii bir anayasa

maddesi olmak zorundadr ve bu maddeye kar bir tasarrufa herhangi bir vatanda bile dava

aabilir. tiraz hakk sadece kimi imtiyazl kurululara verilmemektedir, herkesedir.

Peki, Lenin niin byle bir genel yasa maddesi ile yetiniyor. Niye daha ayrntl bir plan

gelitirmiyor? nk zellikle kapitalizmin bir rn olan bykehirlerde, eitli milliyetler

ve diller bir mozaik grnmndedirler. Her zgl durum yasayla dzenlenemez. Bu

nedenledir ki, Lenin, pratik uygulamay, yasada belirtilen ilke erevesinde yurttalarn

kontrolne brakyor. Lenin`den aktaralm.

"nk her akl banda kimse anlar ki, bir programda, ayrnt niteliindeki sorunlar

nceden belirlemek gereksiz ve olanakszdr. Program, ancak, temel ilkeleri saptar.

ncelediimiz rnekte temel ilke, (...) aka ifade edilmitir. Bu ilke, hi bir ulusal ayrcalk

ve hi bir ulusal eitsizlik tanmamak, bunlara gz yummamaktan ibarettir.

"Bunduuyu bu konuda aydnlatmak iin somut bir rnek ele alalm. St. Petersburg kentinde,

18 Ocak 1911'de, okul saym, Ulusal "Eitim" Bakanlna bal ilkokullarda 48. 016

renci bulunduunu ve bunlarn 396'snn, yani %1'den aznn Yahudi olduunu

gstermitir. Ayrca iki Romanyal, bir Grc, Ermeni vb. vardr. Bu ilikiler ve koullar

eitliliini kucaklayan 'kesin' bir ulusal program yapma olana var mdr? (Kukusuz,Petersburg, Rusya'nn ulusal bakmdan en 'kark' kenti deildir: ) yle sanlr ki, bundular

gibi ulusal 'inceliklerin' uzmanlar bile, byle bir program yapmay gze alamazlar.

"Devletin anayasasnda aznlk haklarn ihlal eden her trl nlemleri geersiz ilan eden bir

temel yasa olsayd, her yurtta, devlet hesabna, rnein, Yahudi dili, Yahudi tarihi vb.

okutacak zel retmenlerin grevlendirilmesini, ya da Yahudi, Ermeni, Romanyal ocuklar

iin, hatta tek bir Grc ocuu iin resmi bir lokal ayrlmasn yasaklayan yasa ve

kararnamelerin yrrlkten kaldrlmasn isteyebilirdi. Her durumda, hak eitlii temeli

zerinde, ulusal az

nl

klar

n akla-yak

n ve gerekletirilebilir isteklerini kar

lamak hi deolanaksz deildir ve bu eitlii savunmann zararl olduunu kimse syleyemez. Tersine,

rnein Petersburg'un Yahudi ocuklarna ayrlm bir Yahudi Okulu isteyerek, okulun

uluslara blnmesini savunmak, elbette ki, zararl olur; 1, 2 ya da 3 ocuktan ibaret de olsa

'btn ulusal aznlklar iin ulusal okullarn kurulmas ise, yalnzca olanakszdr.

"stelik lke apndaki hi bir genel yasa, bir ulusal aznln, kendi zel okuluna ya da

tamamlayc derslerde vb. zel retmenlere hak kazanabilmesinin, ne lde olacan

saptayamaz.

"Buna karlk, hak eitlii zerine lke apndaki genel yasa, zel genelgelerle, blge

diyetlerinin, kentlerin, zemztvolarn, topluluklarn vb. kararnameleriyle pekl ayrntlarna

kadar saptanabilir ve gelitirilebilir."(s. 43-44-45)


21/129

20

"Kltrel zerklik"fiilen okullarn ayrlmas olduundan, bu vesileyle, bu slogann

taraftarlarna unu sormak gerekiyor: Bu gn Almanya'da, diyelim Hamburg'daki ve her biri

ehrin ayr bir yerinde oturan kk Gney Afrikal aznlk iin de okullarn ayrlmasn talep

ediyor musunuz? Eer ediyorsanz, bunu pratikte nasl gerekletireceksiniz? Eer diyelim ki,

10 Gney Afrikal

ocuk iin Hamburg'da bir tek okul aacaksan

z, bu ocuklar o okula nas

lgidecek? Eer her birka ocua bir okul aacaksanz, bu zenginliklerin grl grl akmad

bir toplumda gerekletirilemez. "Kltrel zerklik"taraftarlar, "Ama biz, belli bir orann

stndeki aznlklar iin bunu istiyoruz" diyebilirler. O zaman da u sorular ortaya kar: Bu

belli bir oran nedir ve kim saptayacak? Belli bir orann altndakiler bask altna alnm

olmayacak m? Almanlar da ayn mantkla bu belli oran Trkler gibi byk aznlklar

darda brakacakekilde saptayabilirler. Ak ki ortada geriye tepen bir talep vardr. Btn

bunlarn yan sra, belli bir orann stndeki baz aznlklara. imtiyaz tanmak, mcadeleyi

bler.

Ama Lenin'in nerdii gibi "dillerin ve milliyetlerin eitlii sloganndan hareketle, herhangibir aznlktan bir tek ocuk iin bile, ona dilini ve geldii lkenin tarihini retecek, masraf

devlet tarafndan karlanan bir retmen temin edilebilir. Grlmektedir ki, Lenin, ulusal ve

kltrel basklar karsnda, "Kltrel zerklik"plann: savunanlardan ok daha hassas ve

ok daha adildir... Ama sadece bu kadar da deil. O demokratik dzende, dank aznlklarn

rgtlenme zgrl dahi garanti altndadr. yle yazyor Lenin:

"rneinyle bir durumu nasl aklayacaz: Saratov eyaleti sakinlerinin Alman topluluu

art, Riga ya da Lotz iilerinin Alman mahallesi, art, Petersburg dolaylarndaki Alman

kasabas vb , Rusya Almanlarnn 'biricik ulusal btn'n oluturacaklardr. (Avusturya S.

D. programna gre). Besbelli ki, belirli bir devlet iinde hangi ulusal topluluktan olursa

olsun her topluluun rgtlenmesi dhil, her trl rgtlenme zgrln asla

reddetmemekle birlikte sosyal demokratlar, byle bireyi isteyemezler ve byle bir birlie

arka kamazlar."(ab., s. 39)

Bu alntdan aka grld gibi, o zel demokraside, dank durumdaki aznlklar

rgtlenebilirler. Bu hak garanti altndadr. Ama sosyalistler byle bir rgtlenmeye taraftar

olmazlar. Taraftar olmamalar, bu hakka kar kmalar anlamna gelmiyor.

Keza Lenin, kck bile olsa, trde ulusal bileimi olan blgelerin tam zerkliinin ve ayn

ulusa ait byle kk alanlarn birlikte hareket edebilecekleri imkanlarn da tutarldemokratizmi bakmndan nemini vurgular:

"Kukusuz, hi bir Marksist -hatta tutarl hi bir demokrat bile- (. . . ) Rus eyalet ve ilelerini

savunamaz ve bu eskimi idari blnmeler yerine halklarn ulusal bileimini olanaklar

lsnde gz nne alan yeni blnmeler gereine kar kmaz. Ve en sonu kukusuz,

kck bile olsa, trde ulusal bileimi alan ve evresinde, aralarnda kuracaklar her trl

ilikiler ve zgr derneklerle, lkenin ve hatta dnyann ayr ayr noktalarna dalm olan o

ulusal-topluluktan insanlarn birleik halde hareket edebilecekleri zerk kk idari

blnmeler yaratmak, her trl ulusal bask

y

ortadan kald

rmak iin son derece nemlidir.Btn bunlar tartma gtrmez ve bunlara ancak gerici ve brokratik bir adan kar

klabilir."(s. 51)


22/129

21

te, "kltrel zerklii reddeden Lenin'in anlay ve program byledir. Bu program

muhakkak ki, "kltrel zerklik"ten ok daha tutarl, ok daha demokratik ve ok daha

aznlklarn haklarn gzeticidir.

"Kltrel zerklii" savunanlar ise, henz, bununla daha neyi kast ettiklerini, nasl bir dzen

hayal ettiklerini, birtakm genel ve anlamsz laflar dnda aklayabilmi, programlarnnhangi noktalarda Lenin'inkinden daha ileri, daha hak gder, daha eitliki olduunu

gsterebilmi deillerdir.

Ve bugnn gerekliinde, bu belirsizliiyle, "Kltrel zerklik"parolas, zellikle eski

"Marksistler" tarafndan da atlm olduundan, bu parola, gmen aznlklarn haklarna

ynelik olmaktan ziyade, bilimsel sosyalizmle kopumann bir bayra olmakta; esas olarak

ona saldr grevi grmektedir.

*

"Kltrel zerklik"sloganna kar bizler klasikdillerin ve milliyetlerin eitlii slogannsavunuyoruz. Bundan ne anladmz da yukarda Lenin'den aktarmalarla somut olarak

gsterdik. zerklik parolas karsnda Lenin'in anlayn savunuyoruz.

Ama bu hareket noktas ve temel olmakla birlikte yeterli deildir. Marksistler olarak

tahlillerimizi ve programlarmz, tarihsel deneyin nda gelitirmemiz gerekmektedir.

Yaratc ve eletirel Marksizm bunu gerektirir. Bu balamda nmzde hangi grevler

bulunduuna ksaca deinmekte yarar var.

Lenin Okullarn ayrlmlna ABD'nin gney eyaletlerini rnek verirken, Kuzey'de siyah ve

beyaz nfus arasnda bir eitlik varm gibi yazyor. Kuzey'i adeta bir rnek gibi ele alyor.Ama aradan geen yarm asrdan fazla zaman, ayn okullara gitmenin siyahlarn durumunda

bir deimeye yol amadn gsteriyor. Bu durumu nasl bir teorik aklamaya

kavuturacaz, taleplerimiz neler olmaldr?

Ayn rnee devam edersek, Lenin, okullar ayrlmad takdirde, kapitalizmin kendiliinden,

iktisadi yasalarn zoruyla nyarglar, dmanlklar gidereceini, yani rnein zencilerin

beyaz nfusla ayn konumlar paylaacan; zenci beyaz ayrmnn fiilen son bulacan

ngryor. Bunu aka ifade etmese bile byle bir beklenti iinde olduunu sezdiriyor.

Aradan geen zaman, kapitalizmin, emperyalizm aamas

nda gettolama ve ayr

mc

l

keilimlerini yeniden glendirdiini gsteriyor. Bu glenme fenomeni hangi mekanizmalarla

iktisadi hayata balanmaktadr? Bu deiik srece, rnein Troki'nin Yahudiler balamnda

deindii gibi, birok Marksist dikkati ekmitir. Ama bu sreci ksaca tasvir eden ve

kategorik dzeyde, yani emperyalizmin gericiliiyle aklayan deinmelerdir bunlar. Bu

srecin hangi mekanizmalarla altn aklayan (tpk ev iinin art deer, dolaysyla. i

gcnn retilmesindeki fonksiyonunu kadn hareketinin bir teorik katk olarak aklamas

gibi) teorilere ihtiya bulunmaktadr.

Yine bunlara bal olarak Lenin, (hem ii snfnn olduka yakn bir zamanda zaferini

umduundan, hem kapitalizmin ayrmlar eitleme eiliminin yan sra, ayrmlar glendiricieilimini grmediinden, hem de bu basklara urayanlar (kadnlar, aznlklar, zenciler vs. )


23/129

22

bir mcadele znesi olarak ortaya kmadklarndan ve radikal istemleri olan bir hareket

gelitirmediklerinden) hi bir zaman bu hareketler karsnda sosyalistlerin tavrnn. ne olmas

gerektii gibi bir soru sormamtr. Ama bugn bu mcadele zneleri vardr, ve bir yn

teorik sorunu gndeme getirmektedirler.

Lenin, her ulusta iki kltr, yani iki ideoloji olduundan sz ederken, ezilenlerin ideolojisinindemokratik ve sosyalist karakterli olduunu sylemektedir. Bu, bize olduka dz bir mantk

gibi gelmektedir.

Lenin zamanna gre hakl grlebilir: Gerekten de o zaman Avrupa i Hareketi genel

olarak sosyalist bir ideolojiye sahiptir. Ama yine de iler her zaman byle basit deildir.

Ezilenlerin snfsal karlar sosyalist bir ideolojide, demokratik bir ideolojide yanksn

bulabilir, ama snfsal tepkileri ou kez hi de demokratik ya da sosyalist olmayan

ideolojiler biiminde ifadesini bulabilir. deoloji, yanl bilin demektir. Ama bu yanl bilin

her zaman egemen snfn propagandasndan ve manplasyonundan domaz. Bilgi srecinin

kendisinden doar. Yani z ve grnm ayn deildir. Bilimsel bir bilin ancak yksek bir

soyutlama dzeyini var sayar. Bylece ideolojiler ile konumlar ve karlar arasnda ou kez

zt grnmler ortaya kmaktadr. Bu fenomen karsnda ne yapmak gerekmektedir?

Bask altndaki ezilen gruplarn tepkileri sadece gerici ideolojiler biiminde deil, ayn

zamanda ve ou kez bir alt kltr biiminde ifadesini bulmaktadr. Belli giyiniler,

davranlar, mzikler vs. gibi. Yani kltrn sadece ideoloji esi deil, ideoloji d eleri

de snfsal tepkinin ifadesi olmakta, zellikle alt kltrlerde, kltr bir btn olarak ezilenlere

ait olmaktadr. Ama btnyle ezilenlere ait bu kltr, ideolojisiyle btnyle ezilenlerin

karna ve konumuna aykr olabilmektedir. rnek olarak Dazlaklar gsterilebilir.Bu olguda, eer ezilen aa yukar tamamen birrk, bir aznlk ise ve sosyalist bir bilin de

gelimemise, tepki tamamen ulusal bir kltr grnm alabilmektedir. Bu anlamda ulusal

kltr, ideoloji d eleriyle, tamamen ezilenlerin kltr olmaktadr. Almanya'daki Trkler

bir rnektir. Trk aznlk iindeki burjuvalar, davran kalplar anlamndaki bu kltrn

dndadr. Yani rnein barts takmazlar, ocuklarn kuran kursuna yollamazlar vs.

Ezilenlerin bu kltr iinde burjuvalarn, hatta kk burjuvalarn yeri yoktur. Bu bir

gmen ii alt kltrdr. Bu kltr iinde burjuvazi yoktur ama hem burjuva ideolojisi, hem

de dier gerici ideolojiler, sadece manplasyonlarn sonucu deil, yanlsamalarn sonucu

olarak da vardr. Bu durumda, her kltr iinde iki snf vardr nermesi gereklii tamkarlamamaktadr.

te, ksaca aklmza gelen sorunlardan -ki hepsi birbirine yakndan baldr- bazlar.

Biz bu ve daha akla gelebilecek baka sorunlar grmezden gelmiyoruz: Cesaretle bu sorular

soruyoruz. Bu sorulara verilmi tutarl bir cevabmz olmadn gizlemiyoruz.

Ama Marksizm'in bu sorular sormay mmkn kld gibi, onlara cevaplar verebilecek tek

reti olduuna da inanyoruz.

22/12/1988


24/129

23

Snnetle Balayan Kltr Tartmalarnn Analizi

(Taner Akamn Eletirisi5)

Bir Gmen Aznlklar Hareketine ynelik tartmalar iinde, zellikle Gmen dergisievresinde Marksizme ynelik olarak gelitirilen eletiriler iki temel noktada

younlamaktadr: birincisi "Kltrel zerklik"slogannn Lenin tarafndan reddedilmi

olmas; ikincisi Marksizmin Eurosentrik; "ilerlemeci"bir reti olduu. Birinci eletiriye

buraya kadar olan blmde bir cevap vermeye altk. Bu blmde de ikinci eletiriyi ele

alacaz.

Marksizme ynelik temel eletirilerin bulunduu ve bu blmdeki eletirimizin konusu olan

metin "Snnetle Balayan Kltr Tartmalar"bal altnda "Kltrladen"imzasyla6

Almanca ve Trke olarak yaynlanmtr ve herkes tarafndan kolayca bulunabilir. Kolaylkla

bulunabilirlii; muhtemelen bu toplantlara katlanlarn byk bir blm tarafndan okunmuolmas; Gmen evresinin Kltr sorunundaki grlerinin en sistematik aklamas olduu

iin, polemiin hedefi olarak bu metni setik.

Ancak sz konusu metin sadece Marksizm'in eletirileriyle snrl olmayp tmyle bir

anlayn, bir metodolojinin, bir programn aklamas olduundan, bu blmde kendimizi

sadece Marksizm'e ynelen eletirilerle snrlamayp, orada gelitirilen grlerin bir btn

olarak eletirisine gireceiz, bu nedenle de byk lde metnin kendisine bal kalacaz. Bu

eletiri iinde, polemik bir tarzda, bir Marksistin Orada ele alnan sorunlardaki grlerinin

ne olmas gerektiini formle etmeye alacaz. "Kltr Tartmalar" sorunundaki

grlerimizi byle polemik bir tarzda sergilemenin, hem farkl anlaylarn daha net

grlebilmesini; hem farkllklarn nerelerde olduunun daha iyi anlalabilmesini; ve nihayet,

eklektisizmi, kavram belirsizliklerini, keyfi kullanmlar daha kolaylkla gstermemizi

salayacan sanyoruz.

Sz konusu metin birnsz'den ve esas olaraku konudaki grlerden olumaktadr:

birincisi, Avrupa-merkezcilik ve Marksizmin de Avrupa merkezci bir gr olduu; ikincisi,

hedeflenen toplumun nasl birey olduu ve nihayet, buna nasl ulalabilecei.

zmlemeye, en bandan, Balktan balayalm

a) Balk

"Snnetle Balayan Kltr Tartmalar"balkl brorn bu baln okuyunca insan,

tartmalarn kendisinin, yani eitli grlerin brorn iinde yer aldn sanyor. Ne var ki,

brorn ierdiklerine baklnca, deiik grlerin, yani tartmalarn yer almad, sadece

GMENevresinin grlerinin bulunduu grlyor.

5Yazda El alnp eletirilen bror Taner Akam yazmt ama Mehmet adyla yaynlanmt.

6O zamanlar Taner Akam ve taraftarlarnn, yine o zamann deyimiyle Ynelimciler veya

Gmencilerin Hamburgta kurduu ve bulutuu bir dernek. Dernein ad: Kltr Dkkan

anlamna geliyor.


25/129

24

"Zarf ile mazruf" arasndaki bu uyumsuzluk ve yanltclk bir rastlant deildir ve ilerde

birok rnekte grlebilecei gibi, kavramlar, deyimleri zerrece ciddiyet gstermeden

kullanmann sonularndan ve grnmlerinden sadece biridir. Brorn "ismiyle msemma"

olmas halinde, baln "Snnetle Balayan Kltr Tartmalarnda Savunduumuz

Grler" gibi birey olmas

gerekirdi.Bunun yan sra, brorn iindeki metin okununca, eletirilen kar grler sadece

eletirenin yorumundan renilebiliyor. Kar grlerin sistematik bir aktarm, bir tek alnt

bile yok.

Ayrca, Almanca nsz ile Trke nsz de farkldr. Bu farklla, farklln gerekesine

ksa bir dipnotla olsun bari bir aklama getirilmemitir.

Ama btn bunlar bir rastlant deildir. Bu sallapatilik, bu ciddiyetsizlik brorn her

cmlesinde vardr. Kavram karklklar, anlam kaydrmalar, cmleler ve nermeler arasnda

mantk balantszlklar, eletirilen grlerin gerek anlamlarn, hangi balamdasylendiklerini grmezden gelmek vs. gibi, ciddi politik ve bilimsel bir yaznn tamas

gereken asgari koullar aramak bounadr. Eer brordeki fikirler gerekten yazld, ifade

edildii biimiyle anlalmaya kalklsa, ilerde rnekleriyle grlecei gibi, birey anlamak

mmkn olmaz. Yazarn ne kastettiini gerekten anlamak iin bir semiyotiki gibi almak

gerekmektedir.

Ama eni sonu bu da anlalabilir bir olgu. Yazar, brorde Bat kltrnn standartlarn

reddedip "kendi" kltrn ortaya koyma iddiasnda deil mi? u kavramlarda, alntlarda

hassasiyet; nermeler arasnda mantki balantlar arama vs. gibi btn kriterler hep Bat da

gelien kltrn rnleri olarak ortaya kmadlar m? Ve nihayet yazar, o kltrn hi deileri olmadn, sadece "baka" olduunu savunmuyor mu?

O halde btn bu kriterleri bu yazda aramak bouna, Bu bir kltr, baka bir kltrn

lleriyle yarglamak olur. Bu tam da "Euro-sentrizm"dir. Yaznn kendisi baka bir

kltrn, "bizim" ya da "nc" bir kltrn rn ve temsilcisidir.

Nasl bir "Snnet"i Batnn deer yarglaryla yarglayamazsak, nasl bir kltrn herhangi bir

esi iyi veya kt denerek dier elerinden ayrlamazsa, yle, bu yaz da, Bat kltrnn

gelitii yarglarla yarglanamaz; "bizim", "baka" kltrmzn tpk "Snnet" gibi bir esi

olan kavramlar rast gele kullanma; nermeler arasnda mantki balar olmamas gibi elerinbu kltrn iinde olmamas istenemez. Onlar atldnda, dier elerin de gittii

grlecektir. Yazy bunlardan dolay eletirmek, bizim kltrmz "aa", "barbar"

grmek demektir.

Bu durumda, yazarn savunduu anlayn mantk sonular bunlar olduuna gre, bu yaz

eletirilemez. Daha batan bu eletirinin yolunu kapatmaktadr.

Ancak, yazar bizzat kendisi bir eliki iinde bulunmakta, davran ve savunduu baka

fikirlerle, kendi bindii dal kesmektedir. "Snnet" yazs bir btn olarak Almanlar ya da

Bat

Kltr denen eyi, baka kltrlerin "aa

" olmad

na, onlar

olduu gibi kabuletmeye ikna etme, dolaysyla mantki nermeler sunma; kavramlarn gerek anlamlarn

aklama; yani bat Kltrnn kriterleriyle aklama abas deil midir? Brorn varlyla


26/129

25

bu zmni kabul ortaya kmaktadr. O halde, brorn ieriiyle reddedilen, brorn

varlyla fiilen kabul edilmi olmaktadr. Ve fiilen kabul edilen Bat Kltrnn kriterlerine,

yine fiilen yaznn kendisinde hi uyulmamaktadr.

Bylece bror, varlyla, niteliiyle ve ieriiyle bir elikiler yuma oluturmaktadr. Ve

ite tam da bu elikiler nedeniyledir ki, yani yazar Batllarikna etmeye alt, dolaysylazmnen onlarn kriterlerini kabul ettii iin, bize bu adan kendisini eletirme hakkn vermi

olmaktadr. Yazarn bu elikiden kurtulmasnn tek yolu vard. Bouna zahmet edip, birtakm

argmanlar getirmesi, bir bror yazmas gerekmezdi. Kendi baka kltrnn llerine gre

davranp, onlar baka kltrlerin eit olduuna inanmaya armalyd.

Brorde gerekte yeni bir inan sistemi karsndayz, bir "din" karsndayz. Yazar btn

kltrlerin sadece baka olduuna inanmaktadr. Ama tam bu noktada btn dinlerin, onlarn

bindikleri dal kesen elikisinden kurtulamamakta, tpk dinlerin aklla kavranamayacan

syledikleri eyin, rnein Tanrnn, varln ve aklla kavranamayacan yine akli

nermeler araclyla kantlamaya almalar gibi, ayn elikiye dmekte ve tutup

muhataplarn iknaya ynelip bir bror yazmaktadr.

Bizim kaderimiz de bu: yazarlarnn bile ciddiyetle dnmeden sarf ettikleri szleri,

yazdklar yazlar, onlardan daha ciddiyetle ve dnerek okumak. Biz okuyuculara biraz

sayg gsterseler, bizleri biraz daha ciddiye alsalar olmaz m? okey mi istiyoruz? Buna

nasl ikna edebiliriz?.. Pardon, byle yapmalarnn daha iyi olacana nasl inanabilirler

acaba?

b) Olay

Brorn yazlmasna ve tartmalara yol aan olay nedir? Snnet.

Ama brorde ele alnan olay, snnet deil, snnet vesilesiyle ortaya kan grler ve

tavrlardr. Yani olay, bu blmde zmleyeceimiz konu, snnet deil, tartmalardr. Bu

blmde, olay, bal altnda grleri ve tavrlar zmlemeye; yazarn bu olay iindeki ve

karsndaki elikilerini gstermeye alacaz.

Brorn nsznden renildii kadaryla, "olay" udur:Kulturladenevresi, bu yl da, artk

kfte yapmayalm, snnet yapalm diye bir karar verir her yl yaplan haftalar dolaysyla.

Kararlarn Almanlara dannca onlar "yapamazsnz" demi ve yine nszden anlald

kadaryla, yapmamalar iin, ikna edebilmek iin u argmanlar getirmiler:

"Hindistanda dul kadnlarn yaklmas, Afrikada kadnlarn cinsel organlarnn tatmin veren

ksmnn kesilmesi ne ise, snnet de o idi. ocuklara ikence ektiriyorduk. Ve bu barbarla

kar sessiz kalnamazd." (s.3)

Yani anlalan, Almanlar bunu renince, snnet dn yapmaya kalkan evreyi, Trk ya da

Trkiyeli olduu iin deil - nk Almanya'da yllardr Trk ve Krtler snnet dnleri

yapyor ve kimsenin onlara birey dedii yok - ama solcu olduklar iin, tavrlarnn yanl

olduuna ikna etmeye almlar. kna edemeyince de Snnet Dnne gelip bunu protesto

etmiler. nszde olay yle anlatlyor:


27/129

26

"Asl kyamet snnet dnnde koptu. Bir grup ilerici(!) Alman, snnet gn, olay yerine

gelerek, Barbarlara kar medeniyet yanllarn mcadeleye ard." (s.3)

"Almanlar" ne yapmtr?

a) Karlarndaki evreyi solcu insanlar olarak muhatap almlardr.

b) Onlara, solcular ikna etmekte yararl olabileceini dndkleri argmanlar ve

gerekeleri sunmulardr. (kna edemeyince de)

c) Bir protesto gsterisi yapmlar, farkl bir anlaya sahip olduklarn gstermeye

almlardr.

Yani, nszde anlatld kadaryla, ortada idari basklar, iddet vs. yoktur. Tamamen

demokratik ve uygar ikna ve protesto eylemleri vardr.

Peki "Trkiyeliler" ne yapmtr?

a) Kendilerinin ve muhataplarnn solcu olduu noktasndan hareketle bu tartmaya gireninsanlar"Almanlar" olarak muhatap almlardr.

b) Dolaysyla onlardan ideolojilerini deil, kltrlerini deitirmesi istenmitir.

c) Protesto eylemi kendi kltrne bir saldr, "barbar", "aa" grme olarak yorumlanmtr.

Burada da anti-demokratik olan birey yok. Ama baka birey var: Mzklk. Oyundan

kamak. Vurmak ve hemen "ne vuruyorsun be" diye barmak. ifte muhasebe sistemi

tutmak. Bu elikiyi, bu tavr grelim.

Brorn yazar

n

n yine brorde ifade ettii ve savunduu yle tezleri vard

r:1) Kltrler birbirinden stn ya da ileri deildir, ama farkldrlar. Her kltr bu

farkll grp kabul etmelidir.

2) Bir kltrn u esi iyi, bu esi kt diyemeyiz; herhangi bir esini atamayz.

Kty atnca iyilerin gittiini de grrz.

Snneti barbarlk olarak grmek; insanlar snnet dn yapmamaya ikna etmeye almak;

hereye ramen yaplnca da protesto etmek: btn bunlar da Bat Kltrnn bir esidirler.

Yazar, yukarda aktarlan tezlerine gerekten inanyorsa, "Almanlar"n kltrnn bu

farklln olduu gibi kabul etmesi; bu nedenle onlar eurosentrizmle sulamamas; onlarnkltrlerinin bu elerini kabul etmesi, bu eleri atmalarn istememesi gerekir. "Baka" bir

kltrn kendi kltrn "Barbar" grme hakkn reddetmekte, ama kendine o kltr "Euro-

sentrik" grme hakkn vermekte. Bakalarnn kendini eletirmesini, "Bu iyisiyle ktsyle

benim kltrmdr diyerek kltrne bir saldr olarak grmekte; ama kendisi, bakalarnn

da iyisiyle ktsyle kendi kltrlerinin gereini yapmalar karsnda, kendine bunu

eletirme hakk tanmakta, bunun da baka bir kltre saldr olduunu eer tartma

gerekten yazarn koyduu gibi bir kltr atmas olarak kabul edilirse, grmezden

gelmektedir. Bunun ad ifte standarttr.

Eletirdiklerinden herhangi biri pekala yazara unlar diyebilir: "Sen diyorsun, 'farklkltrleri olduu gibi kabul edelim'. Bunu bizzat kendin yapmyorsun. Snneti protesto


28/129

27

etmek, barbarlk olarak grmek de, tpk senin snnetin gibi, benim kltrmn eleridir.

Bana snneti eletirme hakkn vermiyorsan, senin de benim kltrmn bu elerini

eletirmeye hakkn yok".

Gerekte kltrler alannda bir tartma mmkn deildir. Kltrler ancak atabilirler,

birbirlerini etkileyebilirler, ama ikna edemezler, tartamazlar. nk kltrler aras birtartma demek, birinin dierinin kriterlerini kabul etmesi demektir. Yazar bu olanaksz olan

yapmaya alyor, ama yapamyor. Daha ilk admda, kendi koyduu kurallar iniyor.

Bu temel eliki, brorn bizzat varlnn temel tezleriyle elikiye dmesi; eletirileriyle

kendi kriterlerine uymamas vs. bir rastlant deildir. Btn bunlar belli bir "kltr"n deil

ama daha ziyade bir snfn karakterinin, belli bir ideolojisinin ifadesidirler. Gerekte, ilerde

grlecei gibi, savunulan bir baka "nc" kltr deil, tam da burjuva kltrdr. Bu

kltr ise kk-burjuvaca savunulmaktadr: elikilerle. Kk burjuva ideolojisi burada

"kltr" olmutur. Kk burjuvazinin modeli ve idealleri "nc" kltrdr. Ama btn

bunlar, srekli birbirini rten bir elikiler yuma biimindedir. Marksn pek yerinde

dedii gibi, kk-burjuvazi batan aa elikidir. "O Yunus-u biaredir, Batan ayaa

yaredir"

O kendi dnce ve davran sz konusu olunca, baka bir kltrden, olduu gibi kabul

edilme; iyi-kt ayrmnn yaplmamasn talep eder. Ama a baka kltr karsnda

yaplmasn istemediklerini bizzat yapar. "Almanlar" onu eletirince "euro-sentrik" olurlar, o

Almanlar eletirince her hangi birey-sentrik ya da mesela eksantrik olmaz da, kltrel

kimliini savunmu olur. "Kltr" kavramnn ierii, ie gelen yerde ie geldii gibi

doldurulur. Snnet sz konusu olunca Kltrn bir esi olur ve kar klmamas istenir;ama kar kmann da bir baka kltrn esi olduu grmezden gelinir ve kar klr.

Kendisi iin istedii standartlar bakasndan esirger.

Ama btn bunlar kk-burjuvazinin ideolojisiyle ve karakteristikleriyle aklamak artk

ok klasik olmuyor mu? Bu "snf" bak alar Neanderthal adamlarn zamannda kalmal

deil mi! ifte standart, tutarszlk, elikiler btn bunlar bir snfn, bir ideolojinin deil, bir

kltrn zellikleridir. Bu da bir kltrdr. Hi bir kltrden ileri ya da geri, aa ya da

yukar deildir. Sadece""farkldr". Bu "fark" grmek ve onu ylece kabul etmek gerekir.

Ama ne yapal

m, bizim de kendi "kltrmz" koruma hakk

m

z var. Fikirlerde tutarl

l

karamak da bizim "kltrmzn" bir esi. hem de yle sradan deil, ok nemli bir esi.

Bize tutarllk aradmz iin kzmaya hakk olmamas gerekir. O nasl kltrel kimliini

korumak iin snnet yapyorsa, biz de kendi kltrel kimliimizi korumak iin tutarllk

aryoruz... O halde, biz de kendi kltrel kimliimizi korumaya, elikileri gstermeye

devam edelim.

Yukarda yaptmz alntlardan birinde yle yazyordu:

"(Almanlara gre)Hindistanda dul kadnlarn yaklmas, Afrika'da kadnlarn cinsel

organlarnn tatmin veren ksmnn kesilmesi ne ise snnet de o idi. Bir barbarlk rnei,

erkeklerin g gsterii, kadn dmanl idi."


29/129

28

Bunlar Almanlarn Snnet yaplmasna itiraz edi gerekeleriymi. Ancak, alnt olarak

zikredilmediklerinden ve yazar gerekte bu itirazlara ierik olarak cevap vermemekle birlikte,

cevab satrlar iine sinmi durumdadr. Yani yazara gre, snneti, klitoris snnetiyle ve kadn

yakmayla bir tutamayz. En azndan o kadar barbar deildir. Bylece yazar, Batlnn kendi

snneti kar

s

nda, kendi kltr kar

s

nda ald

tavr

, aynen, Afrikal

ve Hintli kar

s

ndaalyor. Yazarn yukardaki satrlarn okuyan bir Afrikal veya Hintli,"sen bizim kltrmz

nasl byle grebilir ve aalayc bir ifade kullanabilirsin. Onlar da bizim kltrmzn

eleridir. Biz de onlar ayramayz. Sen de euro-sentriksin veya orta-dou sentriksin"

diyebilir ve son derece hakl olurdu.

Yazarn, Hintli ya da Afrikal solcularn, kendi "Kltr-Laden"lar araclyla, klitoris snneti ya da kadn yakma trenleri dzenlediklerinde

(Bildiimiz kadaryla Hindistan'daki kadn yakma deil, len kocasyla birlikte canl canl gmmedir. Bu "ayrnt"nn tarttmz konu

bakmndan pek nemi yok.) onlar, byle yapmamak iin ikna etmeye almamas, protesto etmemesi, bu da bir "baka" kltrdr deyip hi

karmamas gerekir tutarl olmas iin.

Hintli veya Afrikal solcular ikna etmeye kalkmas veya protesto etmesi halinde, elikisini,

ifte standardn gizleyebilmek iin tek snaca yer "insan haklar", "kadn haklar" vs.olabilir. Ama bu da yazar elikiden kurtarmaz ve daha byk bir elikiye iter. nk o

"insan haklar" da, hatta nsan'n ve Hak'kn tanm da kltre gre deiir. Bugnk

anlamyla "insan haklar" Bat-kltrnn, Aydnlanmann deerleridir. Bylece o ok

reddettii, euro-senrik dedii Bat-Kltrne teslim olmu, onu savunmu olur. Eh, kltrn

bir esini savunuyorsa, btn elerini de savunmaldr. Bu iyidir, bu ktdr dememelidir.

*

zmlemeye devam edelim. Solcu Almanlarn yapt (bu Almanlarn solcu olduunu yine

nszden reniyoruz) Trkiyeli solcular ikna abas ve protestoydu. Ama btn bunlar,Trkiyeli olduklar iin deil, solcu olduklar iin yaplmaktadr. Bunun iin argmanlarn ve

davranlarn solcu insanlar etkileyecekekilde getirmekte ve yapmaktadrlar. rnein

olayn insancl olmad, erkeklik gsterisi olduu, ocuk haklarna bir tecavz olduu gibi

argmanlar getiriliyor. Onlarn solcu olarak byle bir olaya sahip kmalarnn yanl olduu

anlatlmaya allyor.

Btn bunlar ne demektir, ne anlama gelir?

Bildiimiz kadaryla, bu gne kadar hi bir Alman solcusu, solcu olmayan sradan insanlarn

yapt

bir snnet dnne gidip de onlar

ocuk haklar

n

vs. inedikleri iin protesto etmideildir. Olaya kar k, Trkiyeli solcularn tertiplemesi noktasndandr. Ama yazar,

solcularn snnet yapmasna kar klm olmay, snnete kar klm gibi gstermektedir.

Almanlar muhataplarn Trkiyeliler olarak deil, solcular olarak grmektedir. Yazar ise, bir

vcut almyla, kendisini Trkiyeli olduu iin eletirilmi gibi gstermekte; eletirenleri ise

Almanlar olarak, -solcular olarak deil- tanmlamaktadr. Politik bir tartmay, kltrel bir

tartmaym gibi sunmaktadr. Bir solcu olarak, politik tartmaya gireceine, "bu benim

kltrm, bana karamazsn, beni eletiremezsin" demektedir.

Kald ki, muhtemelen blnme, Almanlar ve Trkler biiminde de deildir tartmalarda.

nk, brorn iindeki resimlerden, dnde bir ok Almann yer aldn ve olaydesteklediini de anlyoruz. Keza, snnet yaplmasna kar kan birok Trkiyeli olduunu

da biz ahsen biliyoruz.


30/129

29

O halde kesin birey var, tartmalarda blnme, uluslara ya da kltrlere gre deil, politik

ve ideolojik anlaylara gredir. Yazar, bu durumda bizi destekleyen Almanlar Euro-sentrizmi

am Almanlar, bize kar kan Trkler de Euro-sentrik dnen Trklerdi diyerek

tartmann gerekte ne zerine olduunu gizleyemez.

Yazarn snnet dnn yapmak istemesi ne kadar Trkiyeli Kltrn bir unsuruysa, onakar kan Trkiyelinin anlay da, ayn lde Trkiyeli kltrn bir unsurudur. Ayney

Almanlar iin de geerlidir. stediini, iine geleni bu kltrn iinde kabul edip, istemediini

dna atamazsn. deolojiler kltrn ayrlamaz bir esidirler. Snnet dnne kar kan

Trkiyelilerin bu kar k Trkiyeli Kltrn bir unsuru olduuna gre; olay, bir kltrn

dierini barbar grmesi deil, ayn kltr iindeki bir elikidir. Dolaysyla tartma gerekte

"kltrel" deil, ideolojik ve politiktir. Ama yazarn btn yapmaya alt, tartmann bu

gerek zn gizlemektir.

Ne var ki, ideolojik ayrlklar gizlemeye almak; ayrlklar, onlarn snfsal ve snf

karlarnn ifadesi olduundan, ideolojik olarak deil de, ulusal ya da kltrel imi gibi

gstermek, tam da burjuva ideoloji demektir, Yaplan da znde budur.

Bylece, yazar, Lenin'in, ideolojinin kltrden ayrlamayaca, dolaysyla "iki kltr"n

bulunaca yolundaki retisini, kendi eylemiyle dorulam, savunduklaryla bunun bir

rneini vermi olmaktadr.

Ve tam da bunun iindir ki Lenin'den pek hazzetmemektedir.

*

Aslnda, kltrel lte vurulup "hor grme", "eit grmeme" diye nitelenen "Almanlar"neletiri ve davranlar, onlarn, Trkiyeli solcular politik olarak "hor" grmediklerinin, eit

grdklerinin bir gstergesidir.

Eer Almanlar hi eletiri yapmasalard, protesto davranlarnda bulunmasalard, Trkiyeli

solcu arkadalarn, tam da o zaman, "hor grm", "eit grmemi" olurlard. Hi kimse,

kendinden geri ve aa grdne, eit grdne davrand gibi davranmaz. Kaale

almayverir, olur biter. Yani yazar olay tamamen tersine yorumlamaktadr. Kaale alnd,

hor grlmedii, eit grld iindir ki kendisiyle tartlm, protesto edilmi, ikna

edilmeye abalanmtr.

Biz olsaydk, eletirimizi Almanlara baka yerden yapardk. Derdik ki, "sizler Trkleri kaale

almyorsunuz, hor gryorsunuz, nk snnetin ocuk haklarna bir saldr olduuna

inandnz halde; hayvan haklarn korumak iin kampanyalar atnz halde, sradan

insanlara gidip, onlara snnetin rnein ocuk haklarna bir saldr olduunu anlatmyor,

onlar ikna etmeye, kazanmaya abalamyorsunuz. Trkleri ciddiye alsaydnz, onlar

kazanmak isteseydiniz -insan deer verdii insanlar kazanmaya alr- onlara kar byle

davranmazdnz."

(Bunu bir yaklam, bir tavr aklayabilmek iin sylyoruz bu yaz erevesinde. Yoksa hi

bir zaman, Almanlara Snnete ilikin olarak byle birey demekten yana deiliz. bu hemnemsiz problemleri nemli gibi gstermek olur, hem de, Almanlardan gelecek byle bir


31/129

30

davran, Trkiyeli ve Almanlarn bugnk konumlarnda, tpk yazarn yapt gibi, yanl

alglanabilir.)

Evet, Almanlarda ve genel olarak Avrupallarda biz geri lke insanlarn hor grme, takmama,

ciddiye almama diye bir olay vardr ama bu hi de olayda anlatld gibi ifadesini bulmaz. Bu

hor gr, kaale almay, rnein yabanc solcularla, sadece "yabanclar sorununu","yabanclarn sorunlarn" ya da "anti-rasizmi" (rkl) konumak, bu konularda onlarn

fikrini sormak ama Almanyann genel olarak politikas, sosyal yaps gibi ynla konuda

yabancy muhatap bile almamak biiminde ortaya kar. Bu, bazen yabancnn her dediini

kabul etmek biiminde; her durumda yabancy desteklemek biiminde; bazen da yabancya

"haklsn" deyip bildiini okumak biiminde ortaya kar. Yabancy eit bir partner olarak

grp, onunla die di bir tartmaya girmek: ite bu yoktur Alman solcusunda. Almanya'nn

ve dnyann btn politik sorunlarnda, yabancy kendi grlerine kazanma abas yoktur

Alman solcusunda, ite gerek aalama, hor grme, kaale almama budur. Alman solcular,

snnet tartmasnda, bror yazan evreyi eletirdikleri iin deil, ama yabanc yoldalarnaeletirilerini sadece snnet gibi bir yabanc sorununda yaptklar iin, ayn hassasiyeti

rnein yabanc solcularn dier sorunlardaki grlerinde gstermedikleri iin hor

grmektedirler.

Ve bu kaale almama, bu hor gr, kltrel deil, dorudan doruya politik ve ideolojiktir.

Ortalama Alman solcusuna egemen olan reformizmin ve merkezciliin bir tezahrdr.

Yabanclarbir mcadele znesi olarak grlmemektedirler. Bu nedenle de yabanclar

kazanma ynnde bir abaya girmemektedirler. Alman solcusu, daha nice harc alem olmu

grleri, belli bir toplumsal gc etkileyebileceini dnerek harl harl eletirmektedir,

Eletirmektedir, nk o grlerin belli toplumsal gleri etkileyebileceini dnmektedir.

Snnet bror Almanca da yaynland, kendini gmen hareketinin bir paras gren bir

grubun grlerini yanstt bilindii halde, bu gne kadar ister solcu, ister "yabanclar

almas" yapan hi bir Alman, bizim bu satrlarda yaptmz gibi oturup, "snnet"

brorn eletirmemitir. Eletirisini, geni Trkiyeli ynlara, bu grlerin yanlln

gstereyim dncesiyle, Trke yaynlamay dnmemitir.

te btn bunlarn yokluudur korkun olan. Gerek hor grme, gerek aa grme budur.

Kaale almama budur. Ve bu davrann kkeninde, yabanclarn bir mcadele znesi olarak

grlmemesi yatmaktadr.

Yabanclar bir mcadele znesi olarak grmeyi, ii hareketi iinde dar iiciliin;

sosyalizm iinde de reformizmin; zmre karlarnn genel ve uzun vadeli karlara feda

edilmesinin ifadesidir. Sosyal Demokrasiyi, burjuvaziyi, sendikaclar, yabanclarn u veya

bu sorununda daha "adil" bir tavra zorlamak, ikna etmek iin bir yn mrekkep dklmekte;

bir yn kampanya, aksiyon yaplmakta; ama o yabanclarn mcadeleye ekilmesi iin hi

birey yaplmamaktadr. Budur tam da reformizm, budur tam da zmre karn savunmak.

Burjuvaziyi, reformist partileri, sendika brokratlar, "sosyal Arbeiter"leri kaybetmeden

ve/veya kaybetmeyi gze almadan, kimse yabanc

lar

kazanamaz.Euro-sentrizm gibi grnen ey; Almann kendini beenmilii gibi grnen ey; kltrel hor

gr gibi grnen ey, vani yabancy kaale almama, bir kltrn deil, bir ideolojinin bir


32/129

31

politikann ifadesidir. z ve grnm ayn deildir. Gne doudan doar, batdan batar. Biz

de yerimizde dururuz. Bu grnmdr. znde Gne ".Yerinde durur", biz dneriz. te,

kltr atmas gibi grnen olgularda, bu z ortaya karmak gerekmektedir. Onlarn

gerek politik ve snfsal anlamn kefetmek gerekmektedir.

Bu anlaylarla mcadele etmek gerekiyor, ama ideolojik ve politik bir mcadele; yoksaatmalar kltr sorunu gibi gsteren ve kltr eksenine alan bir mcadele deil. Bu,

sorunu kltr sorunu olarak gsterme ve kltr eksenine alma, bizzat sz konusu reformizmi

tersinden glendirmekte; ona hakllk kazandrmakta; hatta bu bror rneinde grld

gibi kendisinin elinden onu eletirme silahn almakta, kendini silahszlandrmaktadr.

Bizlerin,"reformizm" deyip ideolojik, politik mcadele konusu yaptmz tavrlar, "Kltr"

eletirmen ve savunucularnca, bat-kltrnn bir unsuru olarak grlmekte, eh, kltrn hi

bir unsuru iyi-kt diye atlamayacandan, "kltr" alannda bile eletirilemez klnmaktadr.

Snnet bror yazar, problemlerin bu ideolojik-politik yann, daha dorusu zn gizleyip,

gzlerden kararak; nesnel olarak toplumda ve kltrde ideolojiler, snf karlar ve

atmalar d bir alan, bir "niemandsland" olamayacandan, nesnel olarak egemen

snflarn ideoloji ve politikalarna hizmet etmi oluyor.

O egemen snf ki, hangi ulus ve kltrden olursa olsun, ayn snftr: Burjuvazi. Ve burjuva

kltr demek, Bat kltr demektir. Burjuva uygarlnn kltr demektir. Ve "snnet"

bror yazar, gerekte, szde kltrel planda reddettii o bat yani burjuva medeniyetinin

kltrn, O kltrn ayrlmaz bir esi olan ideoloji araclyla desteklemi, kendi bindii

dal kesmi olmaktadr

*

Yukarda Alman solcusunun tavrlarndan sz ettik, ama biraz da kendimizden sz edelim.

neyi kendimize, uvaldz bakasna batralm. Bizlerin btn yapt da, Almanlarla sadece

"yabanc sorunlarn" tartmak, ama rnein genel olarak dnya ya da Almanya politikas

zerine bir tartma varsa girmemektir. An TAZ7 koleksiyonlarn bakn. Yabanclarn btn

okuyucu mektuplar ve yazlaru mehur "rklk" ve "yabanclar sorunu"ndan baka bir

konuyu iermez. Bu gne kadar bir tek yabancnn, rnein Sovyetlerdeki reformlarn dnya

politikasndaki muhtemel sonular veya nedenleri konusunda bir yaz yazd, byle bir

tart

maya girdii grlmemitir. Almanlara sadece iimiz dtnde gitmiyor muyuz? Bizhi onlara yardm etmeyi denedik mi? Hayr. Alman bizi eletirdiinde, "sen rksn"" "Euro-

sentrizm" yapyorsun demeyip de, eit bir partner olarak tartmay denedik mi? Hayr. Bizler

kendimizi eit olarak grmyoruz; eit gren bir insan gibi davranmyoruz, sonra da onlar

byle grmedikleri iin suluyoruz. Onlara yanllar gsterme yolunu kendimiz tkyoruz.

Snnet tartmalarnn iinde yaamadmz halde, riskli de olsa burada u varsaym

atmaktan kendimizi alamayacaz. Snnet tartmalarnda muhtemelen "Kltrladen"

evresini eletirenler deil, ama destekleyenler gerekte o evreyi hor grenleri ieriyordu.

7Die Tageszeitungun ksa yazl. O zamanlar Grne (Yeiller) ve Sol evrelerin okuyup destekledii gnlk

gazete.


33/129

32

Fiiliyatta muhtemelen snrlar daha karktr. Kiisel, hatta bazen psikolojik problemler bile

kiinin u ya da bu tarafta bulunmasn etkileyebilir. Ama nesnel ve genel bir eilim olarak,

baka bir nedenle deil de saf politik nedenlerle bu tartmaya giren taraflar arasnda, eletirici

Almanlarn Trkiyeli solcular daha eit grenler olduu inancndayz.

*

Olayn, yani snnet tartmalarnn analizi

Documents

Kültür Konusu Üzerine Yazılar - Demir Küçükaydın