Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunları Üzerine Yazılar - Demir Küçükaydın

8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn

1/325

Marksizm veSosyalizmin

Sorunlar

zerine

Yaz

larDemir Kkaydn


2/325

1

Marksizmin ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar

indekiler

Sunu 4

Evrensel Tarih Balamnda Kurtulu Savalar 5

Sesli Dnmeler 9

26.4.1987 9

27.4.1987 13

28.4.1987 16

Tarihin Maddeci Kavrannn inde Kvlcmlnn Yeri 19

Program Anlaylar 25

Marksizm ve Gnmz Dnyas 30

Gnmz ve Marksizm Konusunda Tebliler ve Tartmalar zerine 36

Bir Deerlendirme 36

Sunu 36

Gnmz Dnyas ve Marksizm likisi Hangi balamlarda Ele Alnabilir 37

Marksizm Nedir? i Hareketi ve/veya Sosyalizm mi? 40

Marksizm, Hangi Marksizm? 41

Marksizmin Hangi Vehesi 44

Sosyalist Demokrasi Tartmalarnda Pek Tartlmayan Baz Sorunlar Ama Denemesi 49

Sunu 49

Sosyalist Demokrasi Tartmas'nn Baz Metodolojik Sorunlar 51

Proletarya Diktatrl Deneylerinde Hangi Problemler zlmeye allmt? 54

Grlerin Semenlerindeki Orannn Temsilcilere Yansmas ile Seilenlerin Her An

Geri Alnabilmesi Sorunlarnn elikisi 55


3/325

2

Dier Emeki Tabakalarn Oy Haklar ve Arlklar Sorunu 56

Yerlerine Gre Sovyetler Gnmzde i Snfnn radesini Yanstmaya Ne lde

Hizmet Eder? 57

Partiler Sorunu 58

Dier Bask Biimleri ve Sosyalist Demokrasi 59

Dorudan Demokrasi Olanaklar 60

Sosyalist Demokrasi'nin lkesi ve Maddi Temeli 60

Hamburg Derslerine nsz 64

Yeni Dnya Dzeni: Gezegen apnda Apartheit 75

Milliyetiliin Sonu 78

Eski Kavramlar ve Yeni Dnya Dzeni 82

Sosyalizmin Sorunlar zerine Sere Serpe Dnceler ya da Bilimsel Sosyalizm'den topik

Sosyalizm'e 85

Giri 85

Sosyalizmin Sorunlar zerine Bir yaz Yazabilmenin Sorunlar 85

Sosyalizmin Sorunlarn Tartabilmenin Sorunlar 88

Sosyalizmin Sorunlar ya da Zorluklar 92Sosyalizm mmkn m? Byk bir olaslkla artk deil 95

Sosyalistlerin ve Sosyalizmin Sorunlar 103

Yanl anlamalar: Kuaklar, Politik Kltr ve Uslup Sorunlar 103

Umutsuzluk ve Umut 108

"Negatif Diyalektik" 108

Marksizme Veda m? 110

Yeni Malthusuluk ve Gezegen apnda Apartheit 112Sosyalizm ve Paylama 114

Komnist Toplumun Bolluu 117

Enternasyonalizmin Sonu (Ulus, Ulusuluk, Enternasyonalizm zerine Aykr Dnceler)

119

Sunu 119

Hariten Gazel 132

Hariten Gazeller 01 135


4/325

3

Marksizmde Kesinlik, Ak Ululuk ve Gelecek Projeksiyonlar zerine 139

Kltr ve Politika 144

Sreksiz Devrim 156

lk Yaz: "Schachnovelle" 163

Bir Dnemin Eiinde 168

Ne Yapmal? 187

1 Mays Dnceleri 198

Dnn ve Bugnn Dnyas 204

Sosyalizm, Din ve Politikslam 207

Sunu Yerine ya da Syleyecek Sz Olmamak 207

Tarihsel Gidiinde Politikslam 212

Sosyalizm ve Ulus Bayrann Yitirilmesi ve Politikslam 215

Politikslam ve Burjuva Uygarlnn Krizi 216

DPden Ayrlan Muhalefetin Sorunlar 220

Sorular ve Sorunlar 225

Eski Yaklamlarla Nereye Kadar? 231

Metaforlarla Konuulursa 234

Dnya apnda Bir Strateji Deiimi Gerei (1) 237

Dnya apnda Bir Strateji Deiimi Gerei (2) 240

mparatorluk 243

Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Bir Site 246

Tarihsel maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlarnn Neler Olduuna Dair Bir Soruturma ve

Anket in Davet 269

Olas Tarihlerden Biri Olarak Tarih 272

Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi, Politika ve Kltr 295

Teori ve Politika 300

Umutsuzluklkesi 302

Kadn Kurtulu Hareketi ve Tarihsel Maddecilik (Marksizm) 305


5/325

4

Sunu

Marksizmin ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlarbalkl bu derlemede, Marksizmin

Marksist Eletirisinin Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk alt balklnsznde veBir

Devrimcinin Teorik ve Politik Otobiyografisinde anlatlan evrimin somut belgeleri yer alyor

saylabilir.

Kvlcml zerine Yazlar derlemesi de yine anlatlan bu evrimin bir belgesi gibi okunabilir.

Bu derleme ile Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek balkl ciltlik kitabn ikincisi de

haz

rlanm

oluyor. Bu cildin a

rl

daha ziyade Gelitirme ynndeki yaz

larda.Trkiyenin Aydn ve Sosyalistleriyle Polemiklerbalkl nc ciltte ise daha ziyade

Marksizmi tahriflere ve bayalatrmalara kar savunmalar arlkta olacak.

05 Aralk 2009 Cumartesi

Demir Kkaydn


6/325

5

Evrensel Tarih Balamnda Kurtulu Savalar

Krdistan Press, Krdistan'n kurtulu mcadelesine "karnca kaderince" destek olmak; bu

mcadele iinde proleter, sosyalist ve enternasyonalist bir dnya grnn, bir metodun, bir

programn, bir stratejinin ve bir rgt anlaynn giderek netlemesine ve arlnn artmasna

katkda bulunmak iin kyor.

Bizlerin tm abalarnn eksenini oluturan ve bundan sonra daha ne kadar da oluturacak olan

Krdistan'n kurtuluu, hatta genel olarak Kurtulu Savalar, evrensel tarih iinde nasl bir yere

sahiptir? Birka kuaktan milyonlarca emekinin ve savann tm hayatlarna ve abalarna

anlam veren Ulusal Kurtulu, Evrensel Tarih'in ak iinde nerede bulunmaktadr?

Bu soru sorulmaldr, nk proletarya sosyalizmi, bu soruyu ortaya koyarak ve ona verdii

cevapla dier eilimlerle ayrm izgilerini izebilir.

Dnyaya Krdistan'dan deil, ama Krdistan'a Dnyadan bakmak; ya da baka bir ifadeyle,

amz ve Dnya Tarihini Krdistan'n kurtuluu bakmndan deil, ama Krdistan'n

Kurtuluu'nu Evrensel Tarih iindeki yeri bakmndan kavramak, proletarya sosyalizmi iin

olmazsa olmaz n kouldur.

nk Proletarya, "Dnya Tarihsel"(Marks) bir snftr, yani o, ancak evrensel lde ve

evrensel Tarih balamnda var olabilir. Proletaryann gc de gszl de tam bu noktadabulunmaktadr. yle ki, Proletarya, evrensel Tarih leinde ve evrensel olarak var olabildii

iin, herhangi bir ulusun proletaryas gerekte henz bir snf deildir. Evrensel lde var

olabilen bir snfn bir zmresi, bir bldr. Bir ulusun proletaryas, o ulusun proletaryas

olarak kald srece, bir snf olamad iin, bamsz bir dnya gr, bir program

gelitiremez. Herhangi bir ulusun proletaryas, eer ait olduu ulusun ezilenlerinin mcadelesini

rgtlemek ve ona nderlik etmek istiyorsa, nce o ulusun proletaryas olmaktan kmak, Marks-

Engels'in bir zamanlar vnle kendilerini tanmladklar gibi: Kozmopolit olmak, ancak bundan

sonra, btnn bir paras olarak kendi ulusal sava mevziinde yerini almak zorundadr. Yani

inkarn inkar. Ancak bunu yapabildii takdirde, ulusun dier snflar karsnda bir kar kutup,bir alternatif yaratp ideolojik bir hegemonya kurabilir.

Krdistan Proletaryas'nn da Krdistan'n Kurtulu mcadelesini rgtleyebilmesi iin, nce,

Dnya Tarihsel bir metot ve dnya grne, programa, strateji ve rgt anlayna ihtiyac

vardr. Bu da kendi mcadelesini, evrensel Tarih iinde yerli yerine koymakla olabilir. Bu ilk

adm atlmadan daha ileriye gidilemez. Onun iin bu ilk yazmzn konusu: "Evrensel Tarih

Balamnda Kurtulu Savalar"dr.

***


7/325

6

Ulusal Kurtulu Savalar, evrensel Tarih leinde, retici glerin ar olgunlamlna

ramen, proletaryann Tarihsel grevlerini, yani yeryznde sosyalizmi kurma grevini, znel

nedenlerle yapamamas

n

n bir sonucu olarak ortaya

km

lard

r. Dier bir ifadeyle, UlusalKurtulu Savalar, Tarihsel ak iinde var olmas zorunlu bir aama deildirler.

Soyut gibi grnen bu nermeyi ve onun sonularn iyi kavramak gerekiyor. Var olmas nesnel

olarak zorunlu bir aama, ne demektir? rnein insanlk, diyelim ki eski Grek medeniyetinden

direk kapitalizme frlayamazd, ne retici glerin gelimilik; ne de meta retiminin yaygnlk

dzeyi buna izin vermezdi. Bu bakmdan, aradaki Dou medeniyetlerini ve Avrupa derebeyliini,

dnya tarihinin gidii iinde zorunlu olmayan bir aama olarak tanmlayamayz.

Ama amz, tamamen bunun aksi bir nitelie sahiptir. En azndan Birinci Dnya Sava'ndan bu

yana Tarih, Tarihsel akn nesnel nedenlerine dayanan bir aama iinde deildir. Bugn yaanan

Tarih, yaanmas zorunlu olan tek tarih deildir. Tarih, bambaka bir yol, bilimsel sosyalizminkurucularnn ngrd trden bir yol izleyebilirdi. Ve bu durumda, milyonlarca insann, birka

kuan tm mcadelesinin eksenini oluturan Ulusal Kurtulu Savalar diye birey olmazd.

Yirminci yzyln banda ya da daha sonralar, emperyalist lkelerin proletaryas sosyalist

devrimi baarabilseydi, smrge ve yar smrge lkeler, hi bir savaa girme gerei olmadan,

iktidara gelmi ileri lkeler proletaryasnn yardmyla otomatikman, kendiliinden

bamszlklarn kazanr ve kapitalist olmayan bir yoldanimdiye dek rahat rahat sosyalizme

gemi olurlard. Sovyet Orta Asya cumhuriyetleri ve Moolistan rnei, daha sonraki

yozlamann yol at sorunlar ve tkanklklar yok saylrsa, Rus Proletaryasnn yaptn

Avrupa Proletaryasnn yapabilmi olmas halinde, ya da yeryznn "altda bir yeryz"kadarolmas halinde, Tarihin nasl bir mecraya akm olacan kolaylatran bir rnek oluturabilir.

Tarih byle bir yol izlemediyse, bu, ne retici glerin yeterince olgunlamam olmasndan, ne

de proletaryann Antik Tarihin kle ya da serflerine benzer biimde yeni ve st bir toplum

kuracak nesnel yetenei olmamasndandr. Bu, tamamen, proletaryann kendi iindeki ihanetler

nedeniyle bu yetenei gsterememesinden, yani znel nedenlerdendir.

Krt, Trk ve dier bir ok lke devrimcilerinin temel yanlgs, tam da amzn bu tayin edici

karakteristiini anlamamalarnda yatmaktadr. Onlar, dnya tarihine ve amza kendi

mcadelelerinin ekseninden baktndan, ama kendi mcadelelerine dnya tarihinin eksenindenbakmadklarndan, bugn yaanan Tarihi yaanabilecek tek tarihmi gibi gryorlar, dolaysyla

Ulusal Kurtuluu, ya da kendi lkelerinde proletarya diktatrlklerinin kurulmas mcadelesini,

tarihin geilmesi zorunlu bir aamasym gibi kavryorlar. Ama tam da bu noktada, mantki

sonularyla, farkna bile varmadan Bilimsel Sosyalizmi reddetmi oluyorlar.

Evet, sosyalizme ne kadar itenlikle inanrsak inanalm, nesnel olarak, bugn yaanan Tarihi

yaanmas zorunlu tek Tarihmi gibi grmek; ya da dier bir ifadeyle ulusal kurtulu savalarn,

dolaysyla Emperyalizmi ve yeni/yar/ tam smrgeleri tarihsel akn gemesi zorunlu bir

aamasym gibi grmek: Tarihin bu tarz gidiinin nesnel nedenlerden kaynaklandn

kabullenmek, dolaysyla Marksizm'in temelinde bulunan nermeleri reddetmek anlamna gelir.


8/325

7

Ne olabilir bu objektif nedenler, amzn byle akmasna yol aan? retici glerin sosyalizm

iin olgunlamad ya da baka bir ifadeyle, kapitalizmin 20. yzylda emperyalizm yani rme

a

na girmedii... Bu ise, Emperyalizm teorisinin ve onun dayand

tm Marksist ekonomipolitiin yanll demektir.

Bir dier nesnel neden, Proletaryann, kapitalizm rme ana girmi olmasna ramen, kle ya

da serfler gibi, stn bir dzen kurma yeteneinden yoksunluu yani devrimci bir snf olmad

olabilir. Bu da Marksizm'in bir temel nermesinin reddi demektir.

Birinci eilim, yani Tarihin bugnk gidiini normal ve zorunlu bir aama olarak grmek,

kapitalizmin mrn doldurmad anlayna dayanyorsa, bu otomatikman reformizme yol aar.

Madem ki gler sosyalizm iin olgunlamamtr, o halde sosyalist devrim gnn acil bir sorunu

deildir. Sosyal Demokrat partiler aka, Komnist partiler zmnen bu anlaya

dayanmaktadrlar.

kinci eilim, yani bugnk ak zorunlu gr, proletaryann nesnel olarak devrimci bir snf

olmad, ya da artk bu vasfn kaybettii grne dayanyorsa, bu da devrimi yapacak baka

bir g aranmas sonucunu ortaya karmaktadr. Bu g, kimine gre: nc Dnya halklar,

kimine gre lmpenler, kimine gre tketiciler vs. olabilir. Bu da pratikte, kk burjuva

topyaclnn ve sosyalizminin ifadesidir.

Her ikisi de Marksizm'i redde varan bu grler ya da gizli varsaymlarn anlamadklar ya da

gremedikleri birey var: eer Marksizm yanl ise, Marksizm'in yanl olduu bir dnyada,

doan

n tahribi korkun bir h

zla srerken ve insanl

birka kez yok edecek gteki atomsilahlar tepemizde dururken, insanln yaama ans yoktur.

Ama Marksizm yanll kantlanamayacak bir retidir de, nk eer insanlk yok olsa bile, bu

Marksizm'in yanlln kantlamaz: "ya sosyalizm ya barbarlk" dilemmasn ortaya koyup, bu

yok olu tehlikesini herkesten nce grp anlar alanlar hep Marksistler olmutur. Ve bu

Marksistlerin varlndr, proletaryann znel yeteneksizliinin ve ihanetlerin onun grevini

yapmasn engelleyen ey olduunun kant; Tarihin zorunlu bir dnemden gemediinin kant.

Marksistlerin "ya barbarlk"feryaddr, insanln var olaca umudunu yaatan.

nsanln kaderi, nmzdeki birka on yl iinde kesin bir sonuca ulaacaa benzer. Ve bu

kaderin ne olacana dair tayin edici kavgann son sz emperyalist lkelerde sylenecektir.

Geri lkelerin birok devrimcisinde, Tarihin bundan sonraki gidiine ilikin yle bir kavray

gryoruz: Bat Avrupa ve Amerika'da Proletarya devrim yapamayacak, nc Dnya lkeleri

ve Smrgeler bamszlklarn kazanp proletarya iktidarlarna yol aacak, giderek zayflayacak

olan Bat Emperyalizmi kendi proletaryasn satn alamayacak, ondan sonra da emperyalist

lkeler proletaryas ayaklanacak.

Bu grtekiler, sadece proletaryann devrimci kapasitesini inkar etmi ve tarihin bugnk akn

zorunlu grm olmuyorlar, ama ayn zamanda, Tarihin byle bir yol izlemesi halinde, byle

uzun bur evirme yapacak zaman

da olmad

n

grmyorlar.


9/325

8

nsanln batt bir dnyada ulusal kurtulu olanakszdr. Bunu iyi kavramak gerekiyor. Ulusal

Kurtulu Mcadeleleri, eer emperyalizmi biraz sarsabilir, dnya ve zellikle ileri lkeler

proletaryas

na biraz itilim verebilirse, ona glerini toplamak iin biraz zaman kazand

rabilirsene mutlu.

lk bakta, meselenin byle bir konuluu, Krdistan zelinde sanki mcadele azmini baltalarm

gibi grnebilir.

"Eer sonu ileri lkelerde belirlenecekse, ve insanln batt bir dnyada ulusal kurtulu

olanakszsa, kurtulu savana girmenin ne anlam var"diye dnlebilir. Ancak, byk

devrimler bunun tam tersini kantlamaktadr. Rus devrimcilerinin ulat fedakarlk ve bilin

dzeyine henz hi bir lkenin devrimcileri ulaamad. Ama Rus devrimcileri, Rus emekilerini

kurtarmak iin deil, dnya proletaryasnn kurtuluuna azami katkda bulunduklar iin o

destanlar yaratabiliyorlard. Lenin, Rus iilerini, Kendilerini kurtarmalar iin deil, ayaklananalman bahriyelilerine destek olmak iin ayaklanmaya aryordu. Krdistan'daki Kurtulu

Mcadelesini btn gcmzle destekleyeceiz, onda yer alacaz, ama insanln batt bir

dnyada Krdistan'n kurtuluunun bir anlam tamadn bile bile, insanln kurtuluuna bir

katkda bulunabilmek iin.

19.09.1986

Celal Aydn


10/325

9

Sesli Dnmeler

Bu balk altndaki yazlarnda Demir Kkaydn, hemen her konuda, hi bir snrlama olmadan

"Sesli Dnmeler"ini yazmaya alacak. Arkadamz, byle esnek bir biimin, snrlar ve

konusu belli yazlarda ele alnamayacak ya da ok snrl olarak ele alnabilecek konulan

tartmaya amak bakmndan daha elverili olduu kansndadr.

Aadaki yazlarla, bylesi bir biimin ilk denemesini yapmaktayz.

Devrimci Marksist Tartma Defterleri

26.4.1987

Bilimin Uzak Snrlarnda kesinlik kaybolur derler. Gerekten de yledir. Bir konuda, bir bilim

dalnda insan birka kitap okuyunca herey bir dzene girer, anlalr olur, aydnlanr. Herey

ok apaktr. Ama ayn konuda okunan kitaplarn says bir ka yz bulunca iler karr.

Kesinlik ve aydnlk giderek kaybolur, ortal bir alacakaranlk kaplar.

Tm bilimlerde byledir bu. Toplumun Bilimi olan Tarihsel Maddecilikte ya da daha ksaca

sylemek gerekirse Marksizm'de de. Bilimin Uzak Snrlar, en temel kavram ve kategorilerin

sorguya ekildii bir alandr. Bir bakma orada Bilim ve Felsefe i ie girer. Orada tartlankavram ve kategoriler, bir bakma o bilimin tm kavram sisteminin zerinde ykseldii

"ekirdei", "kilit ta"n olutururlar.

Burada bir elikiyle, bir paradoksla karlalyor gibi. Bilimin snrlarna, kenarlarna gittike,

onun ekirdei, z, merkezi ile karlalyor. Bu diyalektii yaratan., her bilimin kavramlarnn

bir sistem, bir tutarl btnlk oluturmas olsa gerek.

Bilim demek, birbiriyle en ilgisiz gibi grnen nesneler ve srelerin ortak olan yann

yakalamak, bylece kaosun ardndaki dzeni bulmak demektir. Bilimin snrlarnda daima

istisnalar oalr. Ama bilim "istisna" tanmaz. stisna gibi grnenin istisna olmadn bulmak

zorundadr. Bu durumda, sadece o gne kadar dzene konmu, aklanm olanlar deil onlarn

yan sra o "istisna" gibi olanlar da kapsayacak ok daha genel teorilere ihtiya duyulur. Daha

genel bir teori ise, o bilimin zerinde ykseldii en temel kavramlarn bir yeniden gzden

geirilmesi olmadan baarlamaz.

Geenlerde popler bir doa bilimleri dergisinde bir fizikiyle yaplm bir grme yer alyordu.

Kelimesi kelimesine ayn olmayabilir ama fiziki aa yukaryle bireyler sylyordu:

"Eskiden iler kolayd. Elektronlar, protonlar, ntronlar vard. imdi yzlerce parack kt.

Pozitronlar, hardonlar, kuarklar, mezonlar ve bunlarn antileri. Artk fizikte tam bir anari ba

gstermi durumda".


11/325

10

Fizik elindeki kuantum ve rlativite teorileriyle kald ki bu iki teorinin de ortak bir paydas

yok; Einstein bouna mrnn son yllarn bir"Birleik Alanlar Kuram"kurma abasna

ay

rmad

bu kaosa bir dzen verebilir mi? Yoksa fizikte yeni bir devrim anlam

na gelecek birteori ve kavram sistemi deiiklii mi gerekir? Bilmiyoruz, birey syleyecek durumda deiliz.

Ama gerek olan birey var ki, fizik biliminde bir bunalm var.

Fizik biliminde bunalm olur da, toplumun bilimi olan Tarihsel Maddecilikte olmaz m? Olabilir

ve olmaldr da. Tarihsel maddecilik eer bir bilim ise, gelimek ve bu geliimini birikimlerle,

sramalarla srdrmek zorundadr. Ama bu geliim ancak Marks - Engels'in temellerini att

teori zerinde ykselebilir. Onu kavramal, iermeli, ama onu amal.

Buraya kadar bir olabilirlikten, dolaysyla olduka uzak bir gelecekte olmas gerekenden sz

ediyoruz. Ve bu anlamda, Marksizmin yanlln ilan eden, ona l kpek muamelesi

yapanlardan farkl bir sorunu tartyoruz. Marksizme, Marksn Hegel karsndaki tavrylayaklaan, Marksizmi bir l kpek gibi deil, anas olarak gren ve yerini ezilen insanlarn

yannda belirleyen daha tutarl bir retiye bugne kadar rastlamadk. En saygl gibi

grnenlerden R. Bahro bile, Marksizme yeni ina etmeye alt binann baz yerlerinde

kullanaca talar temin ettii bir ta oca muamelesi yapmaktan teye pek gidemiyor.

Gerekte bugn Marksizmin bunalm gibi grnen ey, Marksizmin deil ama ii hareketinin

bunalmdr. Bu bunalmn yansmasdr. una inanyoruz ki, Marksizm hala, daha belki birka

yzyl, toplumsal sreleri anlamamz salayacak kavramsal temel aralar bize sunma

yeteneindedir.

Yukarda "inanyoruz" dedik. Gerekten de inantan sz etmek gerekiyor. Ama bu inan bir

mminin inanc ile kartrlmamal. Mmin inancn akln ve olaylarn mihenk tana vurmay

kabul etmez. Burada bir bilim adamnn bir hipotezinin doruluuna olan inanc trnden bir

inan sz konusudur. Bu inanca sahip olmak, hipotezini olaylarn mihenk tanda hi

inanmyormuasna snamasn engellememesi gerektii gibi.

Bir inantan sz etmek gerekiyor, nk dnya proletaryas, dnya sosyalist cumhuriyetler

birliini ve hatta sosyalist toplumu kurana kadar Marksizm henz doruluu kantlanmam bir

teori olarak kalmaya devam eder.

Ama problemi, yani Marksizm'in doruluunu, srf dnya sosyalist devrimine balamak da yanloluyor. Gerekte insanln, ekolojik dengenin bozulmasyla ya da bir atom savayla yok olmas

da, tpk yozlam sosyalist devrimlerin ya da baarsz ayaklanmalarn tersinden kantlad gibi,

Marksizm'in doruluunun bir kantn oluturur.

Evet, Marksizm ylesine bir teoridir ki, artk yeryznde doruluunu anlayacak hibir znenin

kalmamas halinde bile doruluunu kantlayabilir. Kim bilir belki evrenin karanlklarnda, baka

bir gezegende bilinli varlklar gelimi cihazlaryla evrenin dnya gezegeninde Marksizm'in

yaadn renene kadar, Marksizm uzayn karanlk sonsuzluunda bilinlere varmadan

varln srdrebilir.


12/325

11

Ancak Tarihsel Maddeciliin vlger kavrayclardr ki, ii snfnn tarihsel bunalmnn, hatta

insanln yok oluunun Marksizm'in yanllnn kant olduunu iler srebilirler. Marksizm'e

gre ii s

n

f

n

n tarihsel bir zne olmas

, insanl

kurtaracak potansiyele sahip olmas

,otomatikman, bunu yapabilecei anlamna gelmez. Marksizm styaplarn, ideolojilerin,

geleneklerin, aparatlarn nemini hi bir zaman inkar etmemitir ve etmez. Marksizm'in

bunalmndan sz edip ona saldranlar gerekte Marksizmle deil, kendi anladklar mekanik,

baya Marksizmle uramaktadrlar. Bizzat Marksistler deil midir"Ya Barbarlk Ya

Sosyalizm"diyerek, yok olma olasln insanla ilan edenler ve bunu en ok ciddiye alanlar?

Komnist Manifesto'nun daha ilk cmleleri, Tarih'i zetlerken, onun bir snf mcadeleleri tarihi

olduunu anlatrken, devrim ya da toptan k olaslklarndan sz etmez mi? Unutulan birey

var. Marksizm yalnz sosyalist devrimi deil, yok oluu da ngrmtr. Bu olasl da bandan

beri vurgulamtr. Tam da bu nedenle, insanln yok oluu dahi Marksizmin bir bunalm ya da

yanlln kantlamaz, aksine onu tersinden olumlar. *

Marksizmin yanlln Tarih bir tekeklide kantlayabilir: ii snf dnda baka bir gcn

yeryznden kapitalizmi silip atmas ve ondan daha ileri bir dzen kurmas halinde. Hatta bu

takdirde bile Tarihsel Maddeciliin temel kavramlar geerliliini srdrebilir. Bu koulda bile

tartma konusu olabilecek yan, proletarya ve onun tarihsel yeteneklerine ilikin blmdr.

Var m ii snfnn dnda bu potansiyeli gsteren bir g? Yok, ortalklarda hala grlmyor.

Ne ezilen uluslarn kurtulu savalar, ne de ileri Kapitalist lkelerde grlen "Yeni Sosyal

Hareketler", yani Kadn. Bar, evre, Aznlk vs. hareketleri, bu potansiyeli gsterebilmi deil.

Bunlarn hepsi, brokratik cihazlarn kontrolndeki ve kendiliinden ii hareketine gre okdaha radikal taleplerle ortaya ktlar ama ne Marksizm lsnde tutarl ve kapsaml bir teori

gelitirebildiler, ne evrensel bir program gelitirebildiler, ne de kendi sorunlar dndaki

sorunlarla Marksistlerin ilgilendii lde ilgilenebildiler. Btn bunlar, onlarn, Marksistlerin

nemle ele almas gereken birPolitik zne olduunu gsteriyor ama birTarihsel zne

olamadn da. Bu hareketler bir bakma medeniyetlerin k alarnda grlen kle ve serf

isyanlarna benzetilebilir. Hepsi medeniyeti iin iin kemirirler, sarsarlar, sorguya ekerler, ama

onu ykp daha st bir medeniyet kurma yetenei gsteremezler. Bu ii ancak Barbarlar yapabilir.

Kle ve Serf isyanlar bir bakma Antik Tarihin znesi olan Barbar kavimlere bir davetiye idiyse,

"Yeni Sosyal Hareketler" de, benzerekilde, modern tarihin znesi olan ii s

n

f

na Tarihselgrevlerini bir hatrlatma, ona bir ardr.

i snfna veda edenlerunu gremiyorlar: i snfnn tarihsel grevlerini yerine getiremedii

bir dnyada insanln yaama ans yok. Roma'nn kleleri Roma'y ykamadlar. En fazla Roma

imparatorlarn da kendileri gibi bir Hristiyan yaptlar. mparatorlar Hristiyan oldu diye Roma

mparatorluunun nitelii deimedi. Ona lmcl vuruu barbarlar yapt. i Snfna "Elveda"

diyenler, nesnel olarak, insanln yaamasnn biricik umudu olan proletaryay sendikaclarn,

brokratlarn egemenliine terk ederek, sosyalist entelijansiya ile iiler arasndaki son kprleri

ykarak insanln yok olu olasln glendiriyorlar. Bu nedenledir ki, Marksizmin lmn

ilan edenlerle, "Elveda Proletarya" diyenlerle ideolojik mcadele, insanln yaamas uruna


13/325

12

mcadelenin ayrlmaz bir parasdr. i snfnn bugnk reformist brokratik bukalarndan

kurtulmas, sosyalist bir entelijansiyanm onunla kucaklamasyla olabilir. Ama ii snf biraz

ba

n

kald

rmad

ka da. entelijansiyan

n cokuyla ona y

nlar halinde ynelebilmesi imdilikzayf bir olaslk. Bylece olumsuzluklar birbirini douruyor. i snf radikal ve ynsal

bakaldrlara girmedike entelijansiya ondan uzak duruyor, entelijansiya ondan uzak kaldka,

bilinlenip, bir devrimci nc yetitirip bukalarn paralamas gleiyor. Tek umut iilerin

bir yerlerde baaraca kendiliinden ayaklanmalarda ve dier taraf asndan tek umut,

umutsuzlukta. Umutsuzluun kavranmasnda.

ilerin ve Entelijansiyann radikallemelerinin senkronize olmamasnn bu krgnlkta bir pay

var. 1968ler Bati'da hereye ramen, Marksizme ve ii snfna inanan bir entelijansiyann

yeniden byk lde dousuna yol at. Ama ayn tarihlerde bat proletaryas kapitalizmin

tarihinde grd en uzun ve hzl refah dneminden nasipleniyor, yarn kurmak isteyenlerinradikal arlarn yanksz brakyordu. Arada geen zamanda, "ok naz ak usandrr''' misali,

enielijansiya proletaryaya kst. imdi ise durum tersine, 1974den beri kapitalizm bir bunalm

iinde. iiler giderek radikalleiyor, ama ii snfnn davetini artk entelijansiya duymuyor.

Bu genel eilimin tek istisnas "Trokist" gelenek. Bir yandan giderek ileri kapitalist lkelerin her

nemli isi ocanda en ileri unsurlarla gl balara sahip oluyorlar ya da bizzat bu ileri

unsurlar oluturuyorlar. Nerede iiler harekete geerse onun iinde ve nnde yer alyorlar. En

azndan Avrupa'da Trokistler dnda hem Marksizmi savunan. Hem iilerle kaynaan, hem de

devrimci bir tavr srdrebilen tek akm olma zelliini koruyorlar. Yani dier bir deyile, ii

hareketinin genel ve tarihsel karlarnn ve tm ezilenlerin savunusunu yapyorlar. Marksizm Leninizmin devrimci ve eletirel zn tayan ve kendini yenileme zellii gsterebilen tek

akm bu. Bunun en basit rnei, 4. Enternasyonal'in kararlarnda grlebilir. Bir yandan, epey

nce, Bat'nn solcu aydnlan iilere kserken iilere ynelme karar ald ve bunu iyi kt

uygulad ki imdi artk meyveleri grlyor; dier yandan "srf iicilik" denen sapmaya

dmedi. Kadn Kurtuluu Hareketi zerine bir karar ald; Bar ve evre Hareketleri zerine

imdi tartyor.

"Trokist" denen gelenek, gerekte yaayan Marksizmden baka birey deil. Marksizmin

bunalmndan sz edenler, "Trokist" gelenekle hesaplamak zorundadrlar. Ama nedense bu

hesaplamaya hi girmiyorlar. Marksizmle Stalinizmi zdeletiriyorlar yahut da Althusser vebenzerlerinin radikal merkezciliini. Bu anlalr bireydir. Marksizm diye onun kt

kopyalarna atmak bu baylara kolay bir baar salar. Ama nesnel olarak btn bu toz duman

arasnda gerek yaayan Marksizm "alay" ya da "susu kumkumas" ile olmama evriliyor.

Ama bu real politikerlik, "bilim ahlak"ndan zerrece nasibini almam olmann da bir ifadesi ayn

zamanda.

te yandan bunu rasyonelletirmek de kolay. Hep yenilmisin, hep altta kalmsn. Veyl

maluplara!... buuk Trokistin geleneiyle zaman kaybetmenin ne alemi var? Dou

Perinek'in deyimiyle "bir iktidarszlk doktrini" deil miyiz?


14/325

13

Evet yleyiz. Ve yle kalacaz. Biz devrimci Marksistlerin amac hi bir zaman, ne pahasna

olursa olsun "iktidar olmak" olmad. Gerekte Marksizm bir "ktidar Doktrini" deildir kelimenin

tam anlam

yla. O ii s

n

f

n

n iktidar

ndan yanad

r. Ama ii s

n

f

hi de iktidar

ald

nda veyasonrasnda, kendisinin tarihsel ve genel karlarn savunan Komnistleri otomatikman iktidar

aygtnn bana oturtacak diye birey yoktur. Marks'n "gnei fethe kmlar" dedii Paris

Komn'nde Proletarya iktidard. Komnde birka numunelik dnda Marksist yoktu. Bay Dou

Perinek gibi, iktidar olma uruna her Allahn gn burjuvaziye akl vermektense, iktidarszlk

doktrini olarak kalmak, insanln kurtuluu idealini ve umudunu yaatmak bin kez daha erefli

bir itir. Bay Dou Perincek "Trokizme" "iktidarszlk doktrini" derken. Onu "yenilgi enayilii"

olarak tanmlam oluyor. Evet yleyizdir.

Artk pek kimsenin okumad H. Kvlcml bir zamanlar"Trkiye'de Snflar ve Politika"diye

bir makale yazmt. Orada daha ziyade kendi kaderini kastederek yazdu satrlar,tTrokizm"e de tam uyar ve ayn zamanda bu burjuva sosyalistlerine en gzel, klasik cevab

oluturur:

"Siz hi muharebede len askerin Mareal olduunu grdnz m?

Belki mezar bile belli deil; adn etini kargalar yemitir. Yayacaksn gzm, bakalarn

ldrp onlarn omuzlarna basa basa ykseleceksin. Davrann yakndan grenler, yaptnda

epey kallelik, hayli tabanszlk bulsalar bile; ller konumazlar. Az tedekilere: 'Klahn

kurtaran kaptandr'. arktr bu, kim kime? EIolu ne yapm, yapm ste' gelmitir ya. Altta

kalann can kmsa kabahat kendisinde. llerle bir i yaplamayacana gre; sava sonunda

ancak ayakta kalabilene Bakumandanlk rtbesi ve'Mareall' asas verilebilir. Baka

trls olamayaca iin kallelik KURNAZLIK yerine geer, tabanszlk abaya sreklilik

getirmi saylr.

27.4.1987

Sesli Dnmek, bir bakma armlarn akna kendini uydurmak, o ak yazya dkmek

oluyor. Dn "Marksizmin Bunalm"ndan sonra Yeni Sosyal Hareketlerin ortaya kard

teorik, programatik ve stratejik sorunlar zerine yazmay dnyordum. Ama dnceler baka

bir mecraya akverdi. Bugn geriye dnp, oradan balamak gerekiyor.

"Yeni Sosyal Hareketler"in ortaya att sorunlarn olduka iyi bir kadastrolamas Perry

Anderson'un Tarihsel Maddeciliinzinde adl kitabnda yer alyor.Bat 'da Sol Dnce ile

birlikte her devrimcinin okumas gereken bir kitap. P. Anderson, Tarihsel Maddeciliin bir

tarihini yazyor hem de Tarihsel Maddeci yntemle. Eksikler, yanllar olabilir, ama genel

dorultuyu, kubak bir grle geree en yakn biimde tespit edebiliyor.

P. Anderson, inanm bir Marksist olarak, Marksizmin imdilerde tarihin hi bir dneminde

olmad lde, ona kendi zayf noktalarn gelitirme olana salayan gl eletirilerle

kar

lat

n

grmezden gelmiyor ve cesaretle u gzlemi yapabiliyor:


15/325

14

Marksizm uzun sreden beri, sosyalist hareket iinde gerek anlamda nem tayan entellektel

rakiplerle karlamad ya da dorusu, tarihte sosyalist hareket dnda kalan eit lde salam

veya gvenilir bykiarlar

n hareketleriyle hesaplamad

. Ortaya

kan sonu Marksizminzayf noktalarnn kalc nitelie brnmesi olabilirdi ancak. Bilgi, uygun bir diren katsays

olmakszn nadiren geliir. Marksizm, ou kez, gerekli dzeltmelerden ve denge salayc

arlklardan yoksun olmas nedeniyle sahip olduu kendine zg baz atl ynleri ve kusurlar

olgunlatrmak suretiyle, bizzat kendi avantajlarnn kurban olmutur.

Ancak bugn sz edilen avantajlar yeni bir bask altna girmek durumundalar. Bu deiiklikten

ancak memnunluk duyulabilir. Tarihsel materyalizmin geleneksel ayrcalklarndan her biri,

imdi gerekten nemli bir meydan okumayla kar karya. En bata ve en belirgin biimde

btnlkl bir toplum teorisi olarak Marksizmin sistematiklii, onun geleneksel kapsamnn

byk bir blmnn tamamiyle uzak kald aile ve cinsellie ilikin sylemi gelitiren kadnhareketinin ykselii tarafndan sorgulanmaktadr. (s.106-107)

Yazar daha sonra bar ve evre hareketlerinin de radikalliinden ve benzeri bir eletiriyi

getirdiinden sz ediyor. Biz bunlara Genlik, Ulusal Kurtulu, Aznlk vb. hareketleri de ekleme

eilimindeyiz.

Sralama ne olursa olsun, btn bu hareketler tarafndan yaplan eletiriler gerekten ciddiye

alnmaya deer. Ve gerekten bu hareketler, Marksizmi, toplum ve tarihe ilikin kavraynn en

bo brakt alanlarda tartmaktadrlar. Burada "bo braklan alanlar" deyimini bilerek

kullandk. nk inanyoruz ki, Marksizmin bu alanlar bo brakmas. Tarihsel Maddeciliin

kapsam iinde bu alanlara bir yer olmamasnn ve bu alanlardaki sreleri kavrayacak birkavramsal aralar temeline sahip olmamasndan deil. Tarihin somut akndan

kaynaklanmaktadr.

Bilimlerin ilerlemesi iin, der bir yerde Engels, ihtiyalar yz niversiteden daha fazla etki

yaparlar. P. Anderson da yukardaki alntda birdiren katsaysnn gerekliliinden sz ediyor

geliim iin.

Hi bir bilim, tayfnn tmnde ayn hzla gelimez. Fizii dnelim. Statik, hidro statik,

dinamik, optik, elektirik, nklear fizik vs. gibi ok geni bir tayfa sahiptir. Ama bu tayfn her

noktasndaki geliim e zamanl ve ayn hzla olmamaktadr, olmamtr. u veya bu alann nekmasnda ve geliimin ne gemesinde eksojen etkiler belirleyici bir ala sahiptir. Engels

yukardaki sznden sonra, rnek olarak Torielli ve Kuzey talya'daki sel basknlar rneini

verir.

Burada kartrlmamas gereken nemli bir nokta var. O alann gelimi olmamas, o bilimin, o

alanda bir gelimeyi salayacak temel kavramsal aralar olmad anlamna gelmez. Kanmzca,

Marksizmde de, yani toplumun hareketinin teorisi olan Tarihsel Maddecilikte de durum budur.

Zayflklar bu anlamda zayflklarndan deil, kaderinin ayrlmazcasna bal olduu somut

tarihin akndandr. Ve bu tarihin yuma tersinden zld iindir ki, Marksizme, bu

alanlarda kendisine ynelik eletirilerin biley tanda, silahlarn gelitirme olana domutur.


16/325

15

Tarihsel maddeciliin tayfn ele alalm. Marks Engels Lenin Troki geleneinde, en gelikin

yanlar ekonomi, snflar, politika, strateji ve rgt sorunlardr. nk tarihin o zamanki ak ve

s

n

f mcadelesinin ihtiyalar

en ok bu alanlara yklenmeyi, enerji ve g harcamay

gerektirmitir. Ama toplum teorisinde doa ve tarih ilikisi alan, keza ksmen bu alanla i ie

geen cinsler ilikisi alan, kltrler alan, farkl toplumsal formasyonlarn eklemlenmesi alan,

ideoloji, estetik, etik alan vs. vardr. Bu alanlardaki teorik geliim, yukarda saylan klasiklerde,

dier alanlara gre ok geridir.

Ama vine de o kadar ktmser olmaya gerek yok. Her kayp bir kazanc da oluturmutur. Ayn

yazarnBat'da Sol Dnce'de ele alnan Gramsci ve Lukacs'tan Althusser'lere kadar bir batl

Marksistler kua, tm idealizmlerine ramen, diyelim ki bir Marksist sanat teorisinin

unsurlarn, klasiklerle kyaslanmayacak lde telere gtrmlerdir. Trokist akmla, ki

dorudan Marks, Engels, Lenin geleneinin devamdr. Bat Marksizmi denen birkateorisyenler kua arasndaki teorinin farkl alanlarna ynelme biiminde kendisini gsteren bu

ayrlma, yani birinde ekonomi, snflar, strateji ve rgt sorunlarnn, dierinde styaplarn

arlk kazanmas, ngiltere ve Almanya arasndaki geliim ztlklarnn styaplardaki

yansmasna benzetilebilir. ngiltere'de kapitalizm nce ve hzla gelitii iin oras Ekonomi

Politiin esas vatan olmutur, Almanya'da ise ne kapitalizm ne de burjuvazi doru drst

geliemediinden ve feodalizmin basks yznden felsefe ve mzik, yani burjuva ideallerinin en

soyut ve yakalanmas zor ifade biimleri gelimiti. Alman felsefesi ve mzii geliimini Alman

burjuvazisinin geriliine ve korkaklna borludur. Ama ngiltere'de, byk mzikiler ve

filozoflar yetitirememesini kapitalizmin erken ve hzl geliiminin bir kefareti olarak demek

zorunda kalmtr. Klasik Marksist, yani Trokist gelenekle, "Bat Marksizmi" arasmda da benzer

bir geliim ztl var. Ama nasl Marksizm, Klasik Alman Felsefesi, Fransz Sosyalizmi ve

ngiliz Ekonomi Politii'nin bir sentezi ve almas idiyse, gelecein daha mkemmel Marksizmi

de bu iki gelenein bir sentezi ve onlarn zayflklarnn bir almas olmak zorundadr. Tabii ki

insanln mr yeterse.

Ancak, sentezi oluturacak elerin tablosu bu biimiyle epeyce eksiktir. Bu tarihsel analojide,

Fransz Sosyalizmi'nin payna da galiba, bu Yeni Sosyal Hareketler ve onlarn problematikleri

dyor. Gerekten de Fransz topik sosyalistleriyle bu hareketler arasndaki yaknlklar gze

bat

c

d

r.u halde, Marksist teorisyenlerin teorik grevi, devasa bir grev, yle tanmlanabilir: "Trokist",

"Bat Marksizmi"ve "Yeni Sosyal Hareketler"biimindeki gelenein birikimleri temelinde,

onlar aarak bir teorik sistem ina etmek, yani Tarihin maddeci retisini bir st dzeyde

yeniden ekillendirmek.

Bu grev, somut snflar mcadelesinden, program ve strateji tartmalarndan ayr dnlemez

ve gerekletirilemez. (lerde niin ayrlamayacan ele almaya alalm.) te yandan bu grev

sentezi oluturacak bu akmn birbirlerine karlkl etkileim iinde bulunduu bir alanda

gerekletirilebilir. Gerekten de, "Yeni Sosyal Harektler"e egemen olan grler, Marksizmi ve


17/325

16

marksist gelenei hor grd iin, Trokistler tarihsel hakllklar ve gl yanlarna fazla

yklendikleri iin ve nihayet, "Bat Marksizmi" mrn doldurup niversitelere hapis olduu

iin, bu sentezin oluumu bir ok glklere sahip. Bu ak

m iinde, imdilik sadece Trokistakm, dierlerine ve onlarn problematiklerine en ak olma ve yn hareketiyle, ii hareketiyle

balarn koruma zelliine sahip olduundan, en umut var durumda grlyor. iinde

sadece Trokist akm, tm zaaflarna ramen dierlerinden kendini yaltmayan, onlardan

etkilenen ve onlar etkileyen bir akm olma zelliini koruyor. Ama belli olmaz, Bat'da bugnk

kriz artlarnda ii hareketinin ykseliiyle birlikte gelebilecek Trokist gelenein poplarite

kazanmas ve ciddiye alnmak zorunda bulunmas halinde, dier geleneklerden gelen teorisyenler

bu devasa grevi baarabilirler.

28.4.1987

Fiziki, eskiden iler kolayd, ama imdi onlarca daha kck parack kt; iler iyice kart,

diyordu. Bugn de Tarihsel Maddecilik asndan durum biraz yle. Eskiden iler kolayd. i

hareketi vard, kyl hareketleri ya da bamszlk savalar vard. Birincisinin birlii iin

ilerin Birleik Cephesi taktii ve sosyalist bir devrime geii salayacak geisel talepler

anlay; ikincisi iin de ii kyl ittifak ve burjuva demokratik karakterde teklifler. En azndan

kinci Dnya Sava sonlarna kadar bu programatik ve stratejikemalar iyi kt proletaryann

mcadelesine yol gsterebiliyordu. Ama son yirmi otuz yldr iler epeyce kart. Yok nce

Amerika'da zenci hareketleri kt, sonra Genlik hareketleri, sonra Kadn, Bar, evre

hareketleri, Aznlk ve gmen hareketleri kt. Belki yarn yallar hareketi ve aklmza dahagelmeyen baka hareketlerin kna ahit olacaz. Ve bu okluk ve srf okluk olduu iin

deil, bu hareketlerin zgl karakterleri dolaysyla birok esasl teorik, programatik, stratejik ve

rgtsel sorunlar ortaya karyor. Ne gibi sorunlar? Bir ka rnekle somutlamaya alalm.

Bilim demek ngr demektir. Niin biz Marksistler bu hareketlerin kacan nceden

grmedik? Grme potansiyelimiz mi yoktu, yani teorik sistemimizde bu tr olgulara yer yok

muydu, yoksa vard da, tam da gemiimizdeki gcmz m bu gszlmz yaratt? Bu

hareketlerin ve bu hareketleri yaratan sorunlarn kazanaca nemi nceden grp, bu alanda

geni bir Marksist literatr oluturabilseydik, bu hareketler bugn olduu gibi daha ziyade topik

ve radikal bir sylemle mi kalrlard? Bu hareketlerin tartt sorunlar ve Tarihsel Maddeciliin

bo brakt alanlar ya da daha dorusu az gelitirdii alanlar arasnda kesin bir zdelik

olduuna gre, bu alanlarda Marksist aklamalar neler olabilir? Bunlar hemen ylece ilk planda

akla geliveren teorik sorunlardan bir ka.

Programatik sorunlara gelelim. Kyl hareketleri ya da bamszlk hareketleri, mahiyetleri

gerei burjuva demokratik karakterdeydiler. Ama bu hareketlerin hi birisi kolaylkla "burjuva

demokratik" olarak tanmlanamayacak, aka ifade edilmese bile daha ziyade sosyalist karakterli

ya da ancak sosyalist bir devrimle zlebilecek bir programa ya da varolu kouluna sahipler.

Dnya lsnde planl bir ekonomiye gemeden evre sorunlarn zmlemek mmkn m?


18/325

17

Hayr. Kadnn eziliinin ortadan kaldrlmasnn n koullarnn ancak bir sosyalist devrimle

ortaya kaca apak vs...

Ama problem sadece bu hareketlerin hedeflerine, rnein bir kyl hareketinden farkl olarak,sadece sosyalist bir dnyann kurulmasyla eriebileceinden domuyor. Ayn zamanda gelecee

ilikin tasavvurlarmzda ihmal ettiimiz, hi nemsemediimiz yeni ynleri ortaya karyorlar.

Yani programmzda bir deiiklii de getiriyorlar. rnein otomobil retimine son verme,

nklear reaktrleri kapama gibi. Doann dengesi ve insanlarn ihtiyalar arasnda optimum bir

dengeyi gzetmek gibi. Bunlar, bu hareketler kana kadar Marksist klliyatta hemen hemen hi

ele alnmam konulard. O halde, bir yandan Marksistler kendi programlarn, bu hareketlerin

ortaya getirdii sorunlarnda dzeltmek zorunda, dier yandan bu hareketler, amalaryla

ekonomik sistem arasndaki balanty ki imdiye kadar Marksistlerin hep ilgi alannn

merkezini oluturmu ksm grmek zorundalar. Ama bu halde de, yle ilgin bir sonucaulalyor. Bu hareketler ii hareketiyle zde bir programa sahiptir. Hareket noktalar farkl olsa

bile.

Bu programatik zdelik, strateji alannda eski kalplara smayan yeni bir anlay gerektiriyor.

rnein kyllkle kyaslayalm. Kyllk, ii snfnn dnda ayr bir gtr. Ayr

programlara, ayr konumlara sahip iki ayr g arasndaki ilikiler sorunudur, ii kyl ittifak

sorunu. Ama bu "Yeni Sosyal Hareketlere" insanlar toplumsal konumlarndan, yani snfsal

konumlarndan dolay girmiyorlar. rnein Bar, evre hareketlerine, insan olarak varlklar

tehdit altnda olduklar iin; kadnlar, hangi snftan olurlarsa olsunlar kadn olarak karlatklar

zgl basklardan dolay, zenciler zenci olduklar iin giriyorlar. Yani bu hareketleri oluturanlar,ii snf dnda, ayr toplumsal konuma sahip ayr bir g deiller. Bizzat oluturanlarn nemli

bir blm cretlilerden oluuyor. Bu ise ister istemez, ii snf kyllk ilikisinden ok daha

farkl bir ilikiyi gerektiriyor. Yani, klasik biimde, rnein ii hareketinin kyll

rgtlemek gibi bir grevi yokken, imdi, ii hareketi, bizzat bu hareketleri de rgtlemek

zorunda.

Marks Engels, Komnist Manifesto'da, Komnistler, ii hareketi iinde, onun tarihsel ve genel

karlarn savunan kesimi olutururlar anlamnda bir tanmlama yapyorlard. Ama bugnk

durumda, komnistler bar Hareketi iinde, kadn hareketi iinde, evre hareketi iinde vs. her

birinin genel ve tarihsel karlarm savunmak durumunda olmallar.

Sorun byle konulunca, tpk ii hareketi iinde olduu gibi, bu hareketler iinde yer alan dier

akmlarla ilikiler sorunu gndeme geliyor. Nasl bu akmlarla birlik ve onlarn etkisinin

krlmas, ii hareketi iin iilerin birleik cephesi taktiini gerektiriyor ise benzerekilde,

evrecilerin, barlarn, kadnlarn, gmenlerin vs. birleik cepheleri taktikleri gerekmez mi?

Taktik bakmdan bir baka sorun. i hareketi brokratik bukalarndan kurtulmakta hayli

zorluk ekiyor. Ama bu arada, brokratlama zelliini az gsteren ya da henz

brokratlamam bu hareketler ii hareketinden ok daha radikal eletirilere, programlara ve

mcadele biimlerine girmi durumdalar. Bu hareketlere veya birine Marksistlerin nclk


19/325

18

yapmas halinde, bu hareketler iileri reformist brokratik aygtlarn etkisinden kurtarc bir

potansiyel tamyorlar m?

Btn bunlar rgt sorunlarnda da yeni problemler yaratyor. rnein kadn hareketi, birokMarksist rgtte, kadnlarn nfus iindeki oranlarna gre kotalanmasnn yolunu at. Bunun

klasik parti retisinde bir yeri yoktu. Bu durumda kadnlarn konumuna benzer bir konuma

sahip olan aznlklar iin de kotalamalar gerekmeyecek midir? Bu iin bir yan, dier bir yan da

u: klasik devrimci parti, fabrikalara gre hcre biimi rgtlenir. Eer grev ayn zamanda tm

bu hareketleri de rgtlemek ise, o zaman fabrikalara gre rgtlenme ile bu hareketler iindeki

rgtlenme nasl uyumlandrlacaktr?

Grld zere, ekirdek fiziinde olduu gibi, iler iyice karm durumda. Ve bilimde nerede

okluk varsa orada bokluk vardr. Bunlarn bir tek ortak paydaya indirgenmesi gerekiyor. Ve

kanmzca Marksizm bu potansiyele sahip. Ama imdiye kadar, bir sistemletirme abas da pekortada yok. Bu hareketler karsnda tek tek en doru, ya da daha ihtiyatl sylersek, doruya en

yakn tavr alabilen Drdnc Enternasyonal bile bu teorik, programatik, stratejik ve rgtsel

sorunlarn farknda deil gibi. Bu farknda olmayn en esasl kantu: Kadnlar zerine karar

alnd, evre ve bar hareketleri ve sorunlarimdi tartlyor, ama "Yeni Sosyal Hareketler" ve

ii hareketi diye genel bir zmleme yaplmad. Byle bir sorun henz gndemde deil. Byle

bir genelleme ise, hem bu hareketler karsndaki tavrlar bir sisteme sokar, hem de Kadn, Bar,

evre hareketlerinde, nceden hazr olmamak nedeniyle kaybedilen ncl, belki domam

baka bir harekette, rnein gmenler hareketinde ki gmen iiler, yerli iiler blnmesi

ii hareketinin tarihinde grd en korkun tehlikeli blnme zelliini tayor nclnele geirilmesini salayabilir.

Bu hareketler ve bu hareketleri yaratan sorunlaru iki temel kavramdan hareketle ortak bir

paydaya indirgenebilir: nsanln yaanmas zorunlu olmayan bir tarihsel aamadan getii

kavram ve Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi kavram. Bu iki kavram da gerekte birbiriyle

ok ilikili. Ama bu sorunlara imdi girmeyelim. Bakalm, bu Sesli Dnceler bir yank ve ilgi

bulacak m? Biz Trkiye'nin devrimcileri bu sorunlara yle uzaz ki? Bu sorunlar en ileri ve

tecrbeli unsurlarn bile ylesine ufku dnda ki, insan umutsuzlua kaplyor. Tartma zlemi

kursanda kalyor. Yazmak iinden gelmiyor. Belki 80 sonrasnn kua, tm zayflklarna

ramen bu sorunlara daha aktr.

Not: Bu yazDevrimci Marksist Tartma Defterlerinin Haziran 1987 tarihli beinci saysnda

yaynland. (11.09.2000)


20/325

19

Tarihin Maddeci Kavrannn inde Kvlcmlnn Yeri

Bu gne kadar genellikle kiisel ve ahlki nitelikleri veya belirli politik konjonktrlerdeki

tavrlaryla deerlendirilen Dr. Hikmet Kvlcml'nn tarih aratrmalar ve bunlarn sosyolojik

sonular zerinde pek durulmamtr. Halbuki Kvlcml'nn uluslararas lekte

deerlendirilmesi gereken katklar zellikle bu alanda younlamtr. Bu nedenle, Kvlcml'nn

ele ald sorunlarn ve nerdii zmlerin gerek yerini ve nemini kavrayabilmek iin, aslnda

tek gerek bilimsel/diyalektik bir sosyolojiden baka birey olmayan Tarihsel Materyalizmin si-

steminin yaplanna ve bu yapnn elerinin eitsiz geliimine ksaca deinmek gerekiyor.

Tarihsel maddeciliin bir tarihi, ama kavramlarn tarihi olarak bir tarihi;somut tarihteki geri

dnlerinden, arplmalarndan teorinin saf hareketi olarak soyutlanm bir tarihi bu gne kadar

yazlamamtr. Fakat gerek. tarihsel hareketini izlemek, Kvlcml'nn bu alandaki yerini ve

anlamak iin bir ipucu oluturabilir ve bu retiye katksn anlamay kolaylatrabilir.

Tarihsel Maddeciliin kurucular olan Marks-Engelsin teorik almalarnn oda, Felsefe'den

Tarih ve Sosyoloji'ye, oradan da Ekonomi'ye doru bir deime eilimi gsterir. Marks 1845'te

Feuerbach zerine 11. Teznde "Filozoflar dnyay eitli biimlerde yorumlamakla yetindi-

ler;oysa, asl nemli olan dnyay deitirmektir. " diye yazarken Felsefeyle kopuuyordu.

Dnyay deitirmek iin ise onu aklamak; nesnel hareket yasalarn bilmek gerekiyordu. Bu

yasalar ise toplum bilimlerinin biricik laboratuar olan Tarih'ten karlabilirdi. Tarihin

incelenmesi ise, kendisi de son durumada toplumsal retici glerin gelime dzeyine gre belir-

lenen Maddi retim likilerinin, ksaca ekonominin tm toplumsal yapnn zerinde ykseldii

temel olduunu gsteriyordu. Modern toplumun ekonomi temelini karakterize eden genellemi

meta retimi olduu ve meta retimi btn toplumsal sreleri kendi girdabna srklediinden;

modern toplumu anlayabilmek iin genellemi meta retiminin yasalarn bilmek gerekiyordu.

Bu silsile nedeniyledir ki, Marks'n temel eseri olan Kapital bir ekonomi politik eletirisidir.

Marks'n yllarca yaratcln ve enerjisini yutan ekonomi politik aratrmalar modern toplumun

zerinde ykseldii temeli kavrayabilmek iin henz bir kk balang

olmaktan te bir anlamtamyordu. te yandan bu aratrmalar yaanm ve yaanacak tarihin byk blm

bakmndan toplumsal gereklii anlamay salayabilecek bir konu bile deildi. nk insanlk

tarihinin byk blmnde meta retimi yoktur veya arzi kalmtr. Dier bir deile Marks-

Engels'in taslaklatrd Tarihsel Maddecilik teorisi, yzlerce bilim adamnn ve birok kuan

abalaryla ina edilmeyi bekleyen bir duvarc siciminden baka birey deildir. Kurucular sa-

dece krokiyi izebilmiler ve bir ka ta koyabilmilerdi. Bizzat Marks'n yazabildii Kapital

aslnda yazmay planlad kitabn ok kk bir blmyd. Modern toplumun dier alanlarna,

styaplara (snflar , partiler , ideolojiler , devlet, sanat, din vs. ) henz girilememiti bile, sadece


21/325

20

baz tarihsel dnemleri yorumlarken sanki geerayak sylenmi deerli deinmeler vard. Dier

yandan koskoca tarih incelenmeyi bekliyordu.

Sonra gelen Marksist kuaklar ina edilmeyi bekleyen Tarihsel Maddecilik yapsn bizzat bubilimin kendi ihtiyalarndan hareketle gelitirmediler, kendi sosyal pratiklerinden doan ihtiya

ve zorunluluklarla belli alanlarda younlatlar. Engels, toplumsal ihtiyalar bilimlerin

gelimesine yz niversiteden daha fazla etkide bulunurlar demiti. Bir toplumsal praksis retisi

olan Tarihsel Maddecilik de bu kuraln dnda kalmad.

Kuruculardan sonra gelen tarihsel maddeciler kua, Avrupa yani modern toplum gerekliini o

zamanki politik mcadelenin ihtiyalarna gre yeterli saylabilecek kavramsal aralara sahip

olduklar iin ilgi ve enerjilerini, ii snfnn tarihsel grevini nasl yapabilecei sorunu ze-

rinde, yani politika alannda younlatrdlar. bylece strateji taktikler program ve rgt sorunlar

esas teorik katklarn yapld ve ayn zamanda teorik ilginin merkezindeki alanlar oldular. Bualanlarla en ilgisizmi gibi grnen almalar bile aslnda strateji, program ve ittifaklar

sorunlaryla ilgileri lsnde gndeme geldi. Daha sonraki kuaklarn aksine, kurucular gibi

felsefeden konuurken bile politiktirler.

l920'lerin ortalarndan sonra ise, Ekim Devrimi'nin tecrit olmas ve yozlamaya balamas ve bat

Avrupa'daki devrimlerin yenilgileriyle birlikte ii hareketine sosyal demokrat ve Stalinist

partilerin egemen olduu, gnmze kadar gelen dnem balar. Bu dnemde sosyalist eletirel ve

yaratc kafalarn bu partilerle aktan bir atmaya girmemek ve var olan toplum karsndaki

kktenci eletirel tarihsel maddeci tavr srdrebilmek iin soyut konularda zellikle felsefe ve

sanat alannda younlatklar grlr. Marks'n yolunu tersinden kat ederler. Eletirideki radi-kallik konularda soyuta kayma bahasna korunabiliyordu. Bir zamanlar clz Alman bur-

juvazisinin radikal bir eletiriyi ancak felsefe ve mzik araclyla dile getirebilmesi gibi.

Trokist olarak nitelenen, gerekte ise klasik miras savunma zerinde younlaan akm ise klasik

ekonomi politika ver snflar alanlarnda yaratc eserler vermesine ramen, gelenei

srdrmesinin ve politik uzlamazlnn kefareti olarak aydnlardan ve ii hareketinden tecrit

kalyordu.

Tarihsel maddeci teorisyen kuaklarnn ilgi alanlarnn ve deiiminin bu ksa sergilenmesi,

almalarn hemen tmyle modern kapitalist bat Avrupa alannda younlatn, kapitalizmncesi tarihin ve Avrupa dnn hemen hi gndeme alnmadn; yapsal bakmdan ise modern

felsefe ve sanat alanyla snrl kalndn gsterir. Snflar, strateji, taktikler, rgt biimleri,

devlet, din; modern retim biimi ve snflarla eski retim biimleri ve snflarn kaynamas gibi

alanlar ilginin dndadr. l960'larda Marksizmin yeniden canlanmas hemen hemen bu alanlar

gndeme getirir.

te Dr. Hikmet Kvlcml'nn katklar ve nemi "Bat Marksizmi"nin dnda kalan bu alanlarda

ortaya kar. Bu alanlarda l960'lardan sonra onlarca Marksist teorisyenin katklaryla salanan

gelimeler, Kvlcml'nn tek bana dnyann tarasnn hapishanelerinde ulatnn ou kez

kenarna bile varamaz. Ayn alanlarda habersizce younlald durumlarda ise, Kvlcml'nn


22/325

21

kendi kendine ulat sonular klasik Marksist gelenei srdrenlerle (Trokist akmla) hayret

verici benzerlikler gsterir. (Tipik bir rnek olarak, snflar, snflar aras ve ii blnmeler,

brokrasi, devletin zerk karakteri vs an

labilir. )Kvlcml'nn tarihsel materyalizme en byk katks kapitalizm ncesi uygarlklarn kurulu,

gelime ve ykllarn yneten yasalar bulmu olmasdr herhalde. Marks'n temel eseri nasl

modern toplumun yzndeki peeyi kaldrmaya altysa, onun eseri de kapitalizm ncesi uy-

garlklarn yzndeki peeyi kaldrr. zellikle uygarlklarn yklnn birer tarihsel devrim

olduunu grmesi ve bu devrimlerin znesi olarak ilkel sosyalizm geleneklerinin nemini g-

stermesi bu keiflerin zirvesidir. Kvlcml'nn bu keifleri kefedilmeyi beklemektedir. Modern

ii snf, ister nesnel ister znel nedenlerle olsun tarihsel grevini yapmakta antik tarihin

kleleri gibi yeteneksizlik gsterdike ve modern uygarlk klasik Roma uygarlnn son gnle-

rine benzedike birok teorisyenin ilgisi kapitalizm ncesi uygarlklara ynelmektedir gnmzanlayabilmek iin (rnek:R. Bahro). Bu yneliler elbet Kvlcml'nn kefine de yol aacaktr.

Teorik soyutlamalar ve problemler dzeyinde Tarih bugn hi bir zaman olmad kadar

gnceldir .

Tarih'in Marksist teorisyen kuaklarn ilgi alanlarnn dnda kalmas, ayn zamanda onun resmi

partilerce politik taktiklerin bir fonksiyonu olarak ele alnmasna da balyd. Leninlerin kua

tarihle megul olmaya gerek grmemiti; Lukacs'tan Althusser'e kadar olan kuaklar ise gire-

mezlerdi, nk netameli bir konu olmutu. Bylece tarihin maddeci retisi iinde tarih

azgelimi bir alan olarak kalrken, paradoksal olarak burjuva dncesi iinde btn tarih ve

toplum kuramlarnn temellendirildii en ok yatrm yaplan alanlardan biri olur. Burjuvazinintarihsel olarak kendine gvenini ve iyimserliini ykselen ii hareketi karsnda yitirmesiyle

birlikte, birer yklm medeniyetler mezarl olan tarih, burjuva veya bat uygarlnn sonunu

ngrenler iin bitmez tkenmez bir analojiler kayna oluturur (Spengler, Toynbee, Sorokin vb.

).

Dier yandan, Emperyalizm ann rk teorileri de kantlarn zellikle tarih alannda bulmaya

almtr. Medeniyetlerin ykl ve kurulularnda ilkel sosyalist gelenekli "barbar" halklarn

oynad rol ve onlarn yetenekleri bu halklarn rksal zellikleriyle aklanmaya allmtr.

Bylece tarih, zellikle de medeniyetlerin kurulu ve ykllar en gerici burjuva dnrlerin at

koturduu bir alan olarak ortada kalnca, giderek bu problematiin ve alann kendisinin gericibir z tad gibi bir izlenim de ayrca kafalarda yer etmi ve bu durumun yeniden retimine

katkda bulunmutur.

Onun teorik almasnda Tarih'in bylesine merkezi bir yer kaplamasnn nedeni soyut akademik

kayglar ya da netameli sorunlardan uzak kalma abas deil, tam da Trkiye gibi geri bir lkenin

toplumsal yapsn kavrama, yani daha gelimi bir politikaya ulama abasdr.

Bu nedenle Kvlcmlnn teorik almalarnn ve katklarnn esas nemli blmn kapitalizm

ncesindeki tarihin ve toplumlarn hareket yasalarnn Tarihsel Maddeciliin kavram sistemi

erevesinde aklanmas oluturur. Tarih ncesi, Tarih, Devrim, Sosyalizm'de bir btn olarak


23/325

22

kapitalizm ncesi tarih ve uygarla geiin eitli biimlerini inceler. lkel Sosyalizm'den

Kapitalizme lk Gei -ngiltere- ve Son Gei Japonya'da modern tarihe geileri inceler.

Osmanl

Tarihi'nin Maddesi'nde somut bir imparatorlun kurulu ve y

k

l

ele al

n

r.Burada, onlarcas arasndan bu almalarn baz metodolojik sonularna deinilerek nemi

gsterilebilir. rnein lkel, Kleci, Feodal tarzndaki emann tarihi anlamay olanakszlatran

bir deli gmlei olduu l960'lardaki tartmalarda birok Marksist tarafndan dile getirilmitir.

Ancak ayn teorisyenler tartmay skolstik dzeyde srdrp, baa veya arada bir yere bir de

Asya Tipi'ni katmalar yeni bir deli gmlei ortaya karmaktan baka birey baaramadlar,

nk hepsi tarihin olduka dz bir yol izledii varsaymna dayanyordu. Kvlcml'nn

almas bu varsaym ykmtr. Eitsiz Geliim tm insanlk tarihinin genel bir yasasdr. Ve

yine bu kavraya gre, rnein "Feodalizm" "Klecilik"ten daha sonra gelmesine ramen ondan

uygarlk llerine gre daha "geri" bir retim biimidir.lgintir ki, "Trokist" gelenek de, eitsiz geliimin tm insanlk tarihine zg bir yasa olduu

noktasnda younlamtr Bu da bir rastlant deildir. Antik tarihte olduu gibi modern tarihte de

geriden gelen bir an iin ne itilmekte ama bu atln kefaretini yozlamas, uygarlamas ya da

brokratlamasyla demektedir. Tarih hi bireyi karlksz vermemektedir. Gerek Rus

Devrimini ve sonraki yozlamasn, gerek antik uygarlklarn kurulu ve ykln anlamak eitsiz

geliim yasas olmadan olanakszdr.

Metodolojik dzeyde bir baka katks, Osmanl Tarihinin Maddesi'nde aka da belirttii gibi,

Antik uygarlklarn analizinde ekonomik temeli deil, styapy hareket noktas olarak almasdr.

Ancak metodoloji, tarih ve toplumsal yasalar sz konusu olduunda Stalinist resmi retiyle her

bakmdan eliki iinde bulunan Dr. H. Kvlcml ada politika alannda Stalinist ynelilerin

sadk bir izleyicisi olmutur. Bu elikisini lmnn arifesine kadar grememitir. Ama sadece

kendisi deil onun eletirmen ve izleyicileri de bu elikisini grememiler, onun somut, aktel

konulardaki ynelilerini tarihe ilikin almalarnn mantki sonucu olarak grmlerdir.

Aslnda bu ikisi arasnda Hegel'in sistemi ve yntemi arasnda olduu trden bir eliki vardr.

Bugn yeni kuaklar iin son derece olaan bulunabilecek ama bir zamanlar son derece yeni ve

"ykc" ilgi ve dnceler Kvlcml'nn kitaplarna serpilmi deerlendirilmeyi beklemektedir.

Bunlardan bir kan analm.rnein psikanaliz resmi Stalinist retide daima bir burjuva bilimi olarak deerlendirilmi ve

dlanmtr. Psikanaliz Frankfurt Okulu'nun aratrmalarnda modern toplumsal gereklii an-

lamak iin bir konu olabilmitir. Kvlcml'nn psikanaliz karsndaki tavr Troki'nin ve "Bat

Marksizmi" geleneinin tavrna benzer. Onu eletirel birekilde gelitirmeye alr. Yalnz bunu

daha ziyade kapitalizm ncesi toplumlarn incelenmesinde kullanr.

Son yllarda ekolojik bir felaket olaslnn giderek bymesi insan doa ilikisini gndeme

getirmitir. Bugn tarihte de bu ilikinin ve sorunlarn aratrlmasna yeni yeni girilirken


24/325

23

Kvlcml eski uygarlklarn kyle doann tahribi arasndaki ilikiler zerinde yllar nce

nemle durmutu.

Kvlcml bir feminist deildi ve kadnlar bir mcadele znesi olarak grmemiti ama bunaramen ulat sonularda birok adandan daha ilerideydi. Bugn feminist hareket tarihi

yeniden yazarken birok bakmdan Kvlcml'nn bulgularyla akmaktadr. (rnein "Allah

nce Kadnd")

Latin Amerika'da gelien Kurtulu Teolojisi bir yandan, slam lkelerindeki radikal dinsel

hareketler dier yandan son yllarda Marksist teorisyenleri din konusundaki kaba

deerlendirmelerini gzden geirmeye itmektedir. Kvlcml'da hem bu gnk gelimelerin

nedenleri ve ngrs, hem de metodolojik dzeyde bugn ulalmaya balanan daha derin bir

kavran kolaylkla bulunabilir.

Avrupa uygarlnn zaferini kutlad, herkesin Avrupal olmak veya saylmak iin kuyrua

girdii gnlerde yayoruz. Ama bir sre sonra Avrupa Merkezli ve Avrupa Bencili dnya ve

tarih kavranlarnn insanln byk ounluunun soyulmas ve felaketi anlamna geldii

grlecek nc Dnya'nn; Avrupa'da beyaz adamdan saylmayp dlanann hareketi ve tepki-

siyle birlikte Avrupa merkezli tarih ve toplum anlaylarnn bir eletirisi de, imdiden tohumlar

grld gibi balayacaktr. te o zaman tarihin kavrannda Kopernik'in Astronomi'de

baard trden bir devrim yapan Kvlcml'nn Tarih yorumu bu mcadeleyi yrtenler iin

dayanlacak devrimci bir temel olacaktr.

Ancak k

v

lc

ml

n

n eserinin sonular

sadece bunlardan ibaret deildir. O gnmzn dnyas

n

ve Yeni Sosyal Hareketleri kavrayabilmek; toplumsal gereklii daha yakndan kavrayan

devrimci stratejiler gelitirebilmek iin de son derece nemli metodolojik katklar yapmtr.

Marksizm iinde reformizmin metodolojik kkleri daima tarihin dzgn ve aamal bir evrim

geirdii kavranna dayanmtr. Devrimci Marksistler daima bu anlayla mcadele etmek

zorunda kalmlardr. Bu da eitsiz geliim yasasna vurguyu gerektirmitir. Ancak bu yasa

toplumu daha diyalektik olarak kavramay salarsa da toplumsal gereklii daha derinden

kavramak bakmndan belli snrllklar tamaktadr. Gerek toplumda deiik retim biimleri

ve o temeller zerinde ykselen styaplar sadecre zaman iinde eitsiz geliimlerle birbirini

izlemekle kalmazlar ayn ca ve toplum iinde bir arada bulunurlar. Ancak bu bir arada bulunuonlarn birbirinden bamsz olarak bir arada bulunmas deil birbirine baml olmas, bir

simbiyoz yaama gemesi olarak anlalrsa toplumsal gereklik daha derinden kavranabilir.

Aamal ya da eitsiz tarih kavranlaryla snrl kalnrsa gelimi retim ilikilerinin eski

biimleri yok edecei sonucuna kolaylkla ulalabilir. rnein kapitalizmde ailenin yok olmas

gerekirdi veya kapitalist geliimle birlikte geri lkelerdeki eski biimlerin tasfiye olmas. Ama

yaanan gereklik ou kez bunun tam da aksini gstermektedir. Gerek tarihsel hareketinde

sermayenin kendini yeniden retebilmek iin aileyi glendirdii, kapitalizm ncesi ilikileri

yeniden retip glendirdii grlmektedir. Bu kaynama sreci ayn zamanda yeni znelerin

ortaya kmasna yol amaktadr. Bu znelerin hibiri, sermayenin kendi z mantnn rn


25/325

24

olarak ortaya kmamalarna ramen (rnein deer yasas cinsler ve rklar karsnda ntrdr.)

hedeflerinin gereklemesi kapitalizmin tasfiyesi nkouluna baldr ve bu nedenle de sosyalist

bir karakter ta

rlar. Bu hareketler kendi varolu koullar

n

ve nedenlerini tart

p derinletikeeklemlenme sorunu ve kavramyla, dier bir deyile farkl retim biimlerinin simbiyoz yaam

ve bir sistem oluturmas kavramna varmlardr.

Aslnda metodolojik kkleri fazla ilenmemi olarak Marks'ta bulunan sermayenin gerek tarihsel

hareketini eklemlenme yaklamyla ele almak, (Marks'n rlanda sorununu ele al ve Kapitalin

nc cildindeki rant blm hatrlanabilir. ) Son yllarda Ezilen ulus ve cinsleri inceleyen teo-

risyenlerce adeta yeniden kefedilen bu metodolojik ilke, Dr. Hikmet Kvlcml tarafndan

Trkiyenin toplumsal gerekliinin analizinde baaryla kullanlmt. Finans Kapitalin tefeci be-

zirganlkla kaynaml ve birbirini glendirdii eklindeki bir trl anlalamayan

yaklamlar veya "Kadn Sosyal Snfmz" adl makalesindeki metodolojisi byledir. Ve ilerdebir program ve strateji tartmasnn yrtlmesinde metodolojik bir ilke olarak yeniden gndeme

gelecektir. Bu kavramsal aralara dayanmadan yeni sosyal hareketlerin varoluunu ve hede-

flerinin sosyalist karakterini; zetle sermayenin gerek tarihsel hareketini anlamak olanakszlar.

Latin Amerika'l sosyalistler l920'lerde yaam birok gr Kvlcml ile hayret verici benzer-

likler tayan Peru'lu marksist Mariategui'yi yeniden kefettiler. Kvlcml ise hala incelenmeyi

ve kefedilmeyi bekliyor. l960'larn sonunda kvlcmlnn l968 kuanca ilk kefi onun tarihsel

maddecilie metodolojik ve teorik dzeyde yapt katklardan ziyade, o gnn tartmalar

iersinde ii snf ve parti konusundaki vurgusuna dayanyordu. Hatta denilebilir ki, onun en

anlalmam yan metodolojik ve teorik katklar oldu.Bizleri politik alerjilerini tamayan gelecekteki bir devrimci kabar yaayacak gen kuaklarn

Kvlcmly yeniden ve gerekte ilk kez kefetmesi kanlmazdr.

Demir Kkaydn

19. 01. 1990


26/325

25

Program Anlay

lar

Bizde "Program" deyince birok devrimcinin kafasnda canlanan birProgram Metni'dir.

Program' Program Metni ile snrlayan bu kavray, bir program tartmasn daha batan bir

kmaza sokabilmektedir. Gerekte birProgram Tartmas ile birProgram Metni zerine

Tartma bambaka sorunlardr. Program Metni zerine bir tartma, ancak, ayn program

anlaynda, ayn teorik temellerde ve ayn zmlerde anlaldktan sonra, zerinde anlalan

grlerin nasl formle edilebilecei zerine olabilir. Bu bir bakma biim sorunudur. Biimin,

zerinde anlalan ze uygun dp dmedii; z zedeleyip zedelemedii sorunudur. Bu

alandaki karkln son rnei, TBKP'nin son program tasla zerine yrtlen tartmalardr.Gerekte Teori, zmlemeler ve Program Anlaylar temelinde yaplmas gereken bir

tartma birProgram Metni tartmasym gibi yrtlmekte tartmalar boyunca farkl

kategorilerden sorunlar srekli birbirine karmaktadr.

O bakmdan, program sorununun sosyalistler arasnda tartlp bir sonuca varlabilmesi, en

azndan iki aamaya ayrlabilir: birinci aama ze ilikindir, nesnel toplumsal yasalar ve koullar

nda devrimci tarihsel grevleri ve gleri belirleme; ikinci aama zerinde anlalan

grevlerin, zel bir metin, bir program metni halinde formlasyonu srecidir. Bir program

herhangi bir metinden ayran, program program yapan zelliklerin neler olduu ve olmas

gerektii bu ikinci aamaya ilikin bir sorundur. rnein bir program metninin bir "ilkeler

deklerasyonu" ya da bir "durum yarglamas" olmamas gerektii gibi.

"Program Anlaylar" bal ile kastedilen eer "Program Metni Anlaylar" ise rnein,

gerekten byle bir tartma yaplmas gerekir. Trkiye'deki sosyalistlerin bu gne kadar program

olarak ortaya kard metinlere baklacak olursa, byle bir tartmann da ok yararl olaca

grlebilir.

Ancak, ondan nce tartlmas gereken program metni anlaylar deil, program anlaylardr.

Bu nedenle bir program metninin tamas gereken nitelikler sorununa burada girmek gereksiz.

Ama biraz geer ayak olsa da program ile program metninin dayandklar farkl ilkelere ksacadeinmek gerekiyor.

Bir Program ile bir program metninin dayand ilkeler arasndaki fark ve iliki en tipik

rneklerinden biriniAlmandeolojisi ileKomnist Manifesto arasnda gsterir.Almandeolojisi,

Marx ve Engels'in Tarihsel Maddecilii ilk kez akladklar ve sosyalizm amacn bilimsel bir

temel zerinde ilk kez ortaya koyduklar eserdir.Komnist Manifesto'da ise, Tarihin Maddeci

aklamas(Tarihsel Maddeciliin aklanmas deil, uygulanmas) birprogram gerekesi

halindedir.Komnist Manifesto'da retinin bir aklamas yer almaz, buna karlk somut olarak

talepler yer alr.Almandeolojisi'nde ise teorinin biraklamas vardr ama talepler yoktur.

Almandeolojisitme varr, Manifesto tmden gelir.Almandeolojisi olmadan Manifesto


27/325

26

olamazd, ama Manifesto olmadan pekalaAlmandeolojisi olabilirdi ve olmutur da. Program, bir

teorinin aklanmas deil, uygulamas, dkm, sonucudur. Ama ok zel bir sonu.

Birhareket bir teoriye dayanabilir, ama snrlar belli birrgt, bir parti bir teoriylekurulamaz, kurulmaya allrsa ortaya sektlerden baka birey kmaz. nk modern

toplumda milyonlarca insan rgtleyen ve bayra etrafnda toparlayan partiler olmadan hibir

kkl deiiklik baarlamaz. Byle partiler ise yelerini ideolojik kriterlere gre deil, somut

hedeflerdeki ortakla gre seerler. Amalardaki ortaklk ou kez ideolojik bir ortakla

tekabl etmez. rnein bir papaz ya da Mslman program ve tz kabul ediyorsa, bunlar

savunuyorsa pekl bir parti yesi olabilir ve ondan yelik iin Marksizm benimsemesi

istenemez. nan ve program arasnda bir eliki varsa bu kiinin kendi i elikisidir, politik bir

ayrlk konusu oluturmaz bu balamda.

Bu bakmdan somut yaplacak iler plan olarak bir programn varl, ezilen insanlarn ortakamalar etrafnda birleebilmesi iin olmazsa olmaz bir kouldur. Aksi takdirde teorik

tahlillerle, prensipler deklarasyonlaryla snrlar izilmeye kalklr ki, bu hem ezilenlerin

mcadelesini bler, hem de snrlar izmek olanaksz hale gelir.

Tm bu nedenlerle, bir metin olarak program, zel bir metindir. Bu metnin tamas gereken

zelliklerin neler olduu klasiklerde yeterince bulunabilir.

Bu durumda "Program Anlaylar"n "Program Metni Anlaylar" olarak snrlamak, gerek

sorunun gzden gizlenmesinden baka bireye yaramaz; nk genel olarak program konusunda

son derece kkl anlay

farkl

l

klar

vard

r.Programn nesnel durumun bir zmlenmesine dayanmas gerektii en azndan biz Marksistler

iin bir aksiyom durumundadr. Marx-EngelsAlmandeolojisi'nde yle yazyorlard:

"Bize gre komnizm, ne yaratlmas gereken bir durum, ne de gerein kendisine gre

dzenlenmek zorunda olaca bir ilikidir. Biz, bugnk durumu ortadan kaldran gerek tarihsel

harekete komnizm diyoruz. Bu hareketin koullar, fiilen var olan ncllerden doarlar."1

Bu demektir ki, bizim, bilimsel sosyalistlerin program var olan toplumdaki ktlklere,

eitsizliklere duyduumuz tepkiye deil, nesnel duruma ve harekete dayanmaktadr. Yani sadece

daha gzel, daha insancl bir dzen olduu iin deil, toplumun gelime yasalar onu mmkn ve

gerekli kld iin de sosyalizm istiyoruz. Ve aslnda yakndan baklnca, gerek tarihsel hareket

sosyalizmi mmkn ve gerekli kld iindir ki, ortadaki olanaklarla gerek durum arasnda bir

eliki olduu iindir ki, bu toplum bizlere akl, ahlak d, kt gelmektedir.

Ama burada program anlay alannda tartlmas gereken yle bir soru ortaya kmaktadr:

Eer gerek tarihsel hareketin snfsz bir toplum iin henz gerekli koullar oluturmad

kantlanrsa sosyalistler kapitalizmi ykma mcadelelerini erteleyip veya ondan vaz geip

1

Marx - Engels, Semeler,C.I., s.42.


28/325

27

koullarn olumasna katkda bulunmak veya beklemek durumunda m olmaldrlar? Objektif

durumun bir tahliline dayanmak baka, objektivist olmak yine bakadr. Snfl her toplumda

ezilenler ve onlar

n mcadeleleri vard

r ve burada sorun bu savata hangi tarafta olunaca

d

r.Reformizm daima kklerini bu tr bir objektivizmde bulur. "Mademki olgun deil, bari u

kadarcna ulaalm" diyerek savata ezenlerin yannda yer tutarlar.

***

Bir lke sz konusu olduunda, program anlay farkllklarnn nasl tezahr ettiini grmek

iin Trkiye Devrimci Hareketi'ni ele alalm.

l960'larda Trkiye Solunda yrtlen program ve strateji tartmalar solun bugne kadar sren

toporafyasn belirlemitir. Bu tartmada iki tarafn da esas amac en, azndan formel olarak,

sosyalizm idi. Keza her iki taraf da lkenin nesnel durumundan hareketle bir program gelitirmekgerektii varsaymn paylayordu. Bu ortaklklardr ki, lkenin tahlili ve program zerine bir

blnmeyi mmkn klyordu. Bu tartmada "Sosyalist Devrim" diyen TP Trkiye'nin

kapitalist bir lke olduunu, "Demokratik Devrim" diyen MDD ise yar feodal bir lke olduunu

sylyordu2. Ancak yakndan baklnca taraflarn bir nc ortak varsaym daha paylatklar

grlr. MDD'ye gre eer Trkiye kapitalist ise TP'in yapt gibi sosyalist devrimi nermek

son derece dorudur. Yani TP'in yanlmetodolojik deil olgulara, nesnel durumun tahliline

ilikindir. Ayn kabuller tersinden TP iin geerlidir. lke yar-feodal olsa Demokratik

taleplerle snrl bir program gerekecektir. MDD'nin karsamas deil durumu tahlili yanltr.

Dikkat edilirse iki tarafn da ayn tarih ve evrim kavrayna dayand grlr: toplumlarsrasyla belli aamalardan geerler ve / veya gemelidirler. Bu metodolojikyanln kkleri

tipik ilkel, kleci, feodal sralamasna dayanmaktadr.

Ortak bir dier kabul de st retim biiminin alt biimleri tasfiye ettii ve edeceidir.

Tartmada bu ortak kabulleri sorgulayan hi bir tez yer almamt. Yani kimse kp da,

"tam da Trkiye'de feodal kalntlar ok gl olduu iin, devrim sosyalist bir karaktere sahip

olacaktr", veya "Trkiye kapitalist bir lke olduu iin kapitalizm ncesi biimler gldr"

nermesini3 ortaya atmamtr.

Ama ortaklklar sadece bunlardan ibaret de deildi. Her iki taraf da Trkiye'de ya da herhangi birlkede sosyalist bir toplum kurulabilecei varsaymna dayanyordu. O zamanlar kimse kp da,

2 Burada konuyu datmamak iin TP'in sosyalizmden anladnn, MDD'nin Demokratik Devrimtalepleriyle zde olduunu bu anlamda bir adlandrma tartmasnn sz konusu olduunu ve aslnda da

program tartmasnn bir nceden belirlenmi stratejileri olumlama tartmas olduunu gz ard ediyoruz.

3 Dr. Hikmet Kvlcml hari. O Finans Kapital egemenliinin Tefeci Bezirganlkla girdii ortak yaam

ilikisini ve bu kapitalizm ncesi formu glendiriini daima vurgulam ama bu metodolojik seviyeden ok

uzak olan Trkiye Solu onun ne dediini dahi anlama yetenei gsterememiti.


29/325

28

"snfsz bir topluma ancak dnya leinde varlabilir. Bizler dnya apnda sosyalizmin zaferi

iin lkemizde azami olarak neler yapabileceimizi tartmalyz" tezini savunmamtr.

Ve nihayet her iki taraf ta, gelecek topluma ynelik programn retim blm ve tketimilikileri yani ekonomi ve devlet alanyla snrlanmas gerektii, ama rnein gnlk hayat

alannn, zel olann programda yerinin olmad gibi ortak anlaylara sahiptirler.

Bu varsaymlar Trkiye solunun btn blnmelerinde taraflarn paylatklar varsaymlar

olagelmilerdir. Bugn rnein Yeni nc evresi tarafndan gndeme getirilmeye allan

"Sosyalist Demokrasi" tartmas bile bu varsaymlara dayanlarak yrtlebilir ve bu

varsaymlar tartma konusu yapmaz. Bu anlamda metodolojik dzeyde eski blnme

izgileriyle ayn program anlayn paylar.

Trkiye solunun bu eski varsaymlar erevesinde bir birlemesi olsa bile byle bir birleme ne

an sorunlarn, ne yeni gleri kavrama yetenei gsterebilir; ne de mcadeleye yeni bir soluk

verebilir. Trkiye Solu'nun gerek ihtiya duyduu, uzun vadede ona yeni bir canllk ve hz

verebilecekey: eski varsaymlarla ve onlara dayananlarla bir blnmedir. Bu blnme son

durumada farkl program anlaylarna, yani tarihsel maddeciliin farkl anlay ve yorumlarna

dayanacaktr. Yani "Komnist Manifesto"muzu yazabilmek iin nce "Alman ideoloji"mizi

yazmamz gerekiyor; dier bir deyile, eski program anlayyla kopumamz; Tarihsel

Maddeciliin daha derin bir kavrayna ulamamz gerekiyor. Ve bu sadece Trkiyedeki

sosyalistlerin deil, dnyadaki btn sosyalistlerin altndan kalkmak zorunda olduklar bir grev.

Temel tezimiz udur: solun bugnk toporafyas

n

n oluumuna yol aan blnmelerindayand varsaymlar yanltr ve bu yanllk balamnda o blnmelerin tm bugn

artk anlamszdr.

1. Toplumlar dz bir izgiyle belli aamalardan gemezler. Tarihte bunun bir tek rnei bile

yoktur, eitsiz ve kombine bir deiim btn tarih boyunca egemen biimdir.

2. Kapitalizm dier retim biimlerini ve eski biime ait snflar, blnmeleri, bask biimlerini

geliimi lsnde otomatik olarak tasfiye etmez, hatta aksine onlar ayn zamanda glendirir.

Onlara baml hale gelir. Onlar da kapitalizme. Ve bylece kapitalizm saf bir kapitalizm

olmaktan, eski biimler de klasik eski biimler olmaktan kar ve bambaka karmak bir sistem

olutururlar. Bu durum deiik grev ve glerin ortaya kmasna yol aar.

3. Bir tek lke snrlar iinde snfsz bir topluma ulamak mmkn deildir. O halde program

tartmas nasl bir dnya iin savalaca tartmas olarak yrtlmelidir. Ancak bundan

sonradr ki, bir lke iinde bu amaca ulamaya azami katkda bulunmak iin neler yapmak

gerektii, yani lkeye ilikin bir devrim program tartmasna girilebiir.

4. Program artk sadece ekonomi ve devlet alanlarn kapsamakla yetinemez. Proletarya nasl

snfsz topluma ulamak iin var olan burjuva devlet cihazn kullanamaz ise, aynekilde

bugnk kapitalist uygarln maddi aralarn da kullanamaz. Program sadece bugnk toplum

biiminden daha farkl

bir toplum biimini deil, bambaka bir uygarl

taslaklat

rmal

d

r.


30/325

29

Bu program anlayn tartmak gerekiyor. Bu temelde yrtlecek uzun vadeli bir tartma, hem

uluslararas sosyalist teorik birikimin zmlenmesi, ulusal dar grlln almas; hem

edinilmi daha gelimi kavramsal aralarla dnya ve lke gerekliinin daha derindenkavranmas; hem de bu birikim temelinde btn gleri kapsayabilecek devrimci bir programn

ortaya kmasn salayabilir.

Demir Kkaydn

25.01.1990. Hamburg


31/325

30

Marksizm ve Gnmz Dnyas

Geenlerde bir burjuva politikacs "Marx ld,sa yayor" diyordu4. Bir burjuva gazetesi

"Komnizmin sonu mu, ya imdi!" diye bir soruturma dzenliyor5. "deolojilerin Sonu" ilan

ediliyor. Fransz Sosyolog Alain Touraine "nsan Hala Solcu Olabilir mi?" diye soruyor ve Le

Monde'da yaynlanm bu makale solcu bilinen TAZ tarafndan evrilip yaynlanyor.

Ama daha bunlar birey deil. Ezilmi insanlar, uluslar Marksizme kar, ulusal ve dinsel

bayraklar etrafnda ayaklanyorlar. Bu ayaklanan insanlarn dilinde "Marksizm", "Komnist",

"Komnizm" basknn, zorbaln, imtiyazlarn sembol olarak kullanlyor ve nefretle anlyor.

Btn bu artk kanksadmz grntler on yl nce en atlgan hayal gcnn bile snrlarn

zorlard. Ynlar ayaklaryla Marksizm adna bal rejimlere, partilere kar oy verirken hala

Marksizmden sz etmek garip olmuyor mu?

Marksizm de btn byk dinler gibi dnyay, hakszl, onun nedenlerini, ondan kurtulma

olanaklarn ve yollarn tanmlayan bir reti idi ve ancakslamiyetin yaylma hzyla

kyaslanabilecek bir abuklukla ezilenlerin, smrlenlerin beyinlerinde ve yreklerinde yer

etmiti. imdi ise yine ayn ynlarslamn ya da kilisenin ya da ulusal kahramanlarn bayra

altnda, hakszla urayanlar adna yola km bu retinin imtiyazl taraftarlarna kar

ayaklanyorlar. Kilise kadar olsun ynlarla balarn koruyamayan bu retiyi daha fazla

ciddiye almann bir anlam var m?

Evet, ilk bakta bylesine umutsuz bir durumda Marksizm. te yandan sadece ezilen ynlar da

deil, Marksizm adna bal olduunu syleyen partiler de birbiri pei sra pazar ekonomisinin

faziletlerini kefediyorlar.

Ancak, btn bunlarn hi birisi Marksizmin insanln kurtuluu iin tek geerli reti olduu

gereini deitirmiyor. Deitirmiyor nk yine Marksizm adna, o retiyi savunarak,

birtakm insanlar canlar bahasna, Marksizm adna yaplan o ilerin Marksizmle bir ilgisinin

olmadn sylediler, eletirel ve ezilenlerden yana olan tavrn korudular ve ok nceden, aa

yukar olaylarn byle gelieceini ngrdler6. Tarihsel materyalizm kendisinin bilincinde olan

bilimdir, yani kendi kaderini de aklama yeteneindedir. Btn bu anakronik gelimelerin

4 Norbert Blm, burjuvazi bu szleri zellikle ii kkenli bakanna syletiyor.

5 Die Zeit, "Ende des Kommunismus - und was nun?", 29 Dezember 1989

6 zellikle Sol Muhalefet ve "Trokist" gelenek Marksizmin erefini kurtarmtr. Tarihsel Maddeciliin

kavram sistemine dayanarak gelitirdii zmlemeler ve ngrler parlak birekilde dorulanm

olmuyor; Tarihsel Maddeciliin gnmzdeki gelimeleri ngrme ve anlamak iin tek geerli teori

olduunu kantlam bulunuyor, bu gelenein esas katks tam da bu noktadadr.


32/325

31

tarihsel maddecilik tarafndan kavranamayacak bir yan yoktur. Hatta btn bu olaylarn gerek

anlamn kavrayabilmek iin tek teori olma zelliini korumaktadr.

Kald ki milli ve dini bayraklarn hi biri insanln ezilen ounluunu kapsayacak bir programgelitirme yeteneinde deildir. Onlarn yetersizlii ve yozlamas sanldndan ok daha hzl

grlecektir. Bu sre insanlarn yaam sreleri bakmndan belki biraz uzun, ama insanlk

asndan son derece ksa olacaktr.

Bizler asndan, ynlar sosyalizme kar deil, ama sosyalizmi bayrak yapm kastlarn

imtiyazlarna kar ayaklanmaktadrlar; kapitalizmi getirmek iin deil, brokratik ve keyfi

"planlama" adl planszla son vermek iin ayaklanmaktadrlar. Ama yerine ne koyacaklarn

bilemedikleri iin br taraf seme durumunda kalmaktadrlar.

Hayal krkl sanldndan daha abuk gelecektir. Kapitalist dnyann metropollerinde bile

milyonlarca isiz var. Kapitalist dnya bir bor denizi zerinde yzyor. Dou Avrupa'nn

entegrasyonunun sava sonrasnda olduu trden kar oranlarnda, dolaysyla yatrmlarda bir

ykselie yol ap yeni bir ykselen uzun dalga dnemini balatmas zayf bir olaslk. Bulvar

basnnn aksine burjuvazinin ciddi beyinleri en ar biimi Polonya'da grlen kapitalizm

hayranl karsnda kara kara dnyorlar. Biliyorlar ki hayal krklklar byk aklar

kolaylkla nefrete dntrr.

zetle btn bu gelimeler; milyonlarca insann din ve milliyetler bayra altnda Marksizmden

ilham aldn syleyen rejimlere ve partilere kar isyan etmesi; burjuva politikaclarn ve

teorisyenlerin Marksizmin sonunu ilan etmeleri; devrimci ve eletirel Marksizm a

s

ndan birsorun oluturmuyor. Marksizm ve Gnmz Dnyas ilikisini ahidi olduumuz devasa olaylarla

snrl olarak anlamak, bir bakma gnmz dnyasn ve o dnyann gerekten hem birhareket

hem de birkurtuluu reti ve bilim olarak Marksizmin nne koyduu ciddi sorunlar

grmemek olur.

Evet, bugn Marksizmin bir krizinden sz edilebilir ve etmek gerekiyor. Bundan ekinmek de

gereksiz, toplumsal gerei aklama iddiasnda olan bir reti olan Tarihsel Maddecilik bizzat

kendi iddia ettii gibi bir bilimse, geliecektir ve bu gelimesi de elbette evrendeki btn deime

ve geliimler gibi ihtilal, sramal, zaman zaman bunalmlardan geen bir karakter arz

edecektir. Bu kriz Dou Avrupa'daki olaylardan ya da burjuvazinin eletirilerinden domuyor.Aksine Marksizme ynelik ciddi eletiriler soldan geliyor. Tarihinde ilk defadr ki Marksizm,

insanln eitlik idealine bal hareketlerce, zerinde gerekten nemle durulmas gereken

eletirilere uramaktadr.

Marksizm dier sosyalist akmlar karsnda geen yzylda gerekten kolay bir zafer kazanmt.

Bu kolay zaferin kefareti kendi gelime potansiyellerini kullanamamas oldu. imdi bir bakma

belki ilk defa bu ans elde ediyor.7

7

Baknz Perry Anderson, "Tarihsel Maddeciliin zinde", Belge Yaynlar.


33/325

32

Son yllarda entelijansiyann Marksizmden uzaklatna ahit oluyoruz. Marksizm entelektel

cazibesini byk lde yitirmi bulunuyor. Bu yitirmeden kastmz sadece, Latin lkelerinde

grlen, yap

salc

l

ya da piyasa ekonomisinin erdemlerini kefederek dayan

mac

ve eitlikibir toplum idealini terk ederek yerini siperlerin kar tarafnda seenler deil8. Aksine bu ideale

bal kalp radikal bir konumu koruma arzusunda olanlar ve bunun iin gerekli gc

Marksizmde bulamayanlar.

Son yllarda Marksizmin entelektel cazibesini yitirmesinin ardnda Yeni Sa'n saldrs deil

"Yeni Sosyal Hareketler"in varl bulunmaktadr.

"Yeni Sosyal Hareketler" varlklaryla Marksizmin iki tekeline son vermi grnyorlar.

Marksizm douundan beri toplumdaki en radikal muhalefeti ve eletiriyi temsil ederdi, adeta

bu alanda bir tekel kurmutu. Ama yeni toplumsal hareketlerin varlyla bu tekelini yitirdi.

rnein kadn hareketi, feminizm var olan sistemin eletirisinde yaygn Marksist anlaylardanok daha radikal yaklamlar getirdi.

Marksizm ayn zamanda global bir teoriydi. Toplumsal gerekliin tm yanlarn aklama ve

tutarl bir kavram sistemi iinde toparlama yeteneindeydi. Bu tekelini de yitirdi. Feminist ve

ekolojik "paradigmalar" daha byk bir sistem iinde zmleyebilmi deil.

Btn bunlara bir de ii hareketinin durumu ty dikiyor. Marksizm kaderini ii snf hareketine

balam bir retidir. i hareketinin krizi Marksizmin de krizini, radikalliini ve globalliini

yitirmesini belirliyor. Birka rnei hatrlamak yeter.

Geen yzylda ve bu yzyln banda ii snf gerekten enternasyonalist dayanma rnekleriverirdi. Bugn ise iiler ve onlarn partileri ya burjuvalarnn safnda ya da milliyeti taleplerle

grevler yapyorlar. Buna karlk bar hareketi tek tarafl silahszlanma nerileriyle reel ii

hareketinden ok daha enternasyonalist bir karaktere sahip.

Geen yzylda ve bu yzyln banda ii hareketinin uluslararas rgtleri vard. Bugn ii

hareketine bal olarak yarm yzyllk kk4. Enternasyonaldnda byle bir rgt yok. Ama

rnein ekoloji hareketi Green Peace gibi enternasyonal rgtler kuruyor; bunlar emperyalist

lkelerin gizli servislerinin komplolarna hedef oluyor.9

Sadece bu gzlemler bile metodolojik dzeyde baz sorular gndeme getirir. Tarih snf

mcadelelerinin tarihidir. Snflar ise iktisadi ilikiler iindeki konumlara gre belirlenirler. Ama

8 Aslnda Latin lkelerindeki eski solcu entelijansiyann utan verici birekilde siperlerin kar tarafna

gemesi de ii hareketinin kriziyle ilgili olduu kadar marksizmin gerekten entellektel gcn

yitirmesiyle de ilgili. Bugn ynlarn ayaklaryla yapt ii, aydnlar kafalaryla daha nce yapmlard vebu gelimelerin bir tr habercisiydiler. Aydnlarn tekrar marksizme ynelileri balamadan ksa vadede

ynlarn marksizmden ilham alan hareketlerinin gerekleebilmesi olasl ok zayf grnyor. Devrim

ynlar tarafndan yaplmadan nce aydnlarn kafalarnda olur

9 Fransa'nn Pasifikteki Atom denemelerini engelleyen Green Peace gemisine Fransz stihbarat

sabotaj yapmt rnein.


34/325

33

"yeni sosyal hareketler" iinde insanlar iktisadi ilikiler iindeki konumlarndan dolay yer

almyorlar. Bu durumda bu hareketler snfsal hareketler deilse eklektik olmadan bunu tarihsel

maddeciliin kavram sistemi iinde nereye yerletireceiz? Keza iktisadi ilikiler iindeki konumbelirleyici olmadna gre, ekonominin son durumadaki belirleyicilii ilkesini korumak nasl

mmkn olabilir?

Ama ortaya kan sorunlar bunlardan ibaret de deil. Bu "Yeni Sosyal Hareketler" iktisadi

ilikiler iinden domamalarna ramen, ve dolaysyla anti kapitalist bir zellikleri olmas

gerekmezken ve de Marksn temel eseri olanKapitalsermayenin cinsler, rklar uluslar karsnda

ntr olduunu belirlemiken, kullanm deerlerini aratrma d brakmken nasl oluyor da bu

hareketler anti kapitalist bir karakteri daha batan kendi zlerinde barndryorlar ve kapitalist

toplum karsnda gerekteki ii hareketinden ok daha radikal eletiriler getirebiliyorlar?

Geen yzylda ve bu yzyln balarnda ii hareketi var olan sistem karsnda en radikaleletiriyi yapard. Ama bugn durum tersine. rnein iiler, diyelim daha iyi arabalara sahip

olacak cretler iin grev yaparken, diyelim ki ekoloji hareketi bizzat araba retiminin kendisine

kar kyor. Dn iiyi devrimci yapan ey, retilen eylerin nicelii, yani deiim deeri,

sanki onun bu sorunlar karsndaki krlnn nedeni gibi. i daha uzun tatil istiyor, daha

gzel turizm yerleri istiyor, "Yeni Sosyal Hareketler" tatili, ii, turizmi sorguluyor.

Geen yzylda ve bu yzyln balarnda iiler az ok dier ezilenlerin haklarna da ilgi

duyarlar ve onlar iin de savarlard. En azndan milli hareketler ve kyl hareketleri karsnda

byle bir konumlar vard. Bugn ise rklk, milliyetilik, seksizm ii kltrnn ayrlmaz bir

esi gibi sanki. i hareketine her yerde bir korporatizm eilimi damgasn vuruyor. Bunakarlk "Yeni Sosyal Hareketler" dier bask biimleri karsnda reel ii hareketinden ok daha

hassaslar. Kadn hareketi kendi iindeki rklkla bouuyor. Bar hareketi bara ulamak iin

bartan daha fazla eyler uruna mcadele etmek gerektii sonucuna varyor. Ekoloji h

Documents

Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunları Üzerine Yazılar - Demir Küçükaydın