Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe ]. of Sport Sciences 1999,10 (2,3,4),3-15

KUlTUR BiRLiGi OlARAK

AVRUPA ve SPOR Allilla ERDEMLI

Istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi

OZET Kavram olarak mitolojik bir ger;mi$i bulunan "Avrupa" bu gun, dunyede etkin

alan kulturun, degi$ik dU$unme, erestume, bilgi iueime bicimterinin, deyi!?ik dun­

yaya bakl$ ve ya$ama anlayl$lannm geli$tirildigi bir kultor yumagldlT. Bu neden­

Ie "Avrupa" kevremtm incelemek, onun ir;erdigi teritisel, kultOrel devinimi incele­

mektir. Bu kultOru olustuten ilk olusumler dogu Akdeniz Havzasmda 1.6. 5000 yil

kadar geriye giderler. ASII buyuk geli$me Antikr;ag'da goru/[jr. Otteceqde geli$en

Hristiyan KultUru erduiden gelen Renaissance ve 1B.yy de ortaya ciken Sanayi

Devrimi ile bu bUyuk olaylar yoresindeki geli$meler bir KultOr Birligi olarak "Av­

tupe'tnn olusumunu saglarlar. Bu KultUr'un onemli oze/likleri alan ektknh«, bilim­

sellik, biimenizm« ve kriz yenmde bir beske nitegili de yayilmaclllgidlr. DolaYls/y­

la bu gun Avrupa KultUru bir dunya kUltUru durumuna gelmi$tir.

"Avtupe'nin ir;erdigi buyuk kultUrun onemli bir yam da Spor'dut. Bu qunun

dimyestnde Spar edtne ne varsa ya Avrupa dedigimiz f<ultUrun icinde aoqmus­

tut, ya bu kultUrun uzentist olarak ortaya ctkmtstu, ya da bu kGltur teretmden ye­

niden bir;imlendil·ilmi$tir. Doleyisiyte Spor'u ve Spor KultUru'nu paranteze alarak

bir Avrupa kUlturunden soz etmek otenekstzcnr. Spor'un lemel ozellik/eri ecisui­dan baktlglmlzda, "Spar yapan insan" ile "Avrupel! lneeiv'm butUnle$tigini goru­

ruz. Bu gun Avrupa KUltUrunde ortaya 91kan Kriz Spor'u etkiletnekie; Spar, ken­

disine yenstyen bozu/ma/ar/a Avrupa'nm KultUr Krizi'ni erttrmektedir. Boytece

Avrupa'mn kendisi ve dunya kar$lsmda bir Sportif sorumtutuqu ortaya cikmekte­

dtr. Bu sorumlu/uk dimyemn neresinde, hangi ku/tUr bag/ammda ya$arsa yasa­Sin, tinsel bekimden Avrupelt a/an her insemn sorumluluqudur.

Anahtar Ketimeter: Avrupa, kuttin; kUltUr bir/igi, spar, kriz

Geli$ Tarihi : 16114.1999 YaYlna Kabul Tarihi : 29.09.1999

3

Avrupa ve Spor

AS A CULTURAL UNION EUROPE AND SPORT

ABSTRACT Europe, which has a conceptually mythological background, is today a cultural unity that is formed

an effective culture, different ways of thought, search and knowledge creation, different ways of looking to the world and life understandings. From t.lJis point of view, to examine the concept "Europe" is to exa­mine the cultural and historical development, which includes. The first formations of this culture goes back to 5000 B.C. in the east Mediterranean Region. The real big development is seen in the Antique Period. The Christian Culture, which develops in the Medieval Period, the following of Renaissance, In­dustrial Revolution in the 18th century, and the developments among these events help to create a "Eu­rope" as a Cultural Union. The very important aspects of this culture are rationalism, scientism, huma­nism, and diffusionism in crisic situations. By these reasons, today "European Culture" has become a world culture.

Another important aspect of this great culture of "Europe" is Sport. In today's world, whatever we ha­ve as Sport is the outcome of this Culture that is named as Europe, or emerged as the extention of this culture or reformated by this culture. Due to these reasons, it is impossible to talk about a European Cul­

ture with puting Sport and Sport Culture into paranthesis. When we look through out the basic characte­ristics of Sport, we see that "Person doing Sport" and "European Person" are intermingled With each ot­

her. Today, the Crisis in the European Culture effects Sport; Sport, increase the Cultural Crisis of Europe

with the deterioration that is reflected to it. So, for Europe itself and for the world emerges a Sportic res­ponsibility This responsibility is the moral responsibility of every European, wherever he lives, in which cultural link he lives in.

Key words: Europe, culture, cultural union, sport, crisis

1. Avrupa'nm olmadlgl zamanlarda

Gunurnuzden yaklasrk 3000 yll kadar once Avrupa diye bir yer bilinmiyardu. Ne var ki, a

zamanlarda bir mites anlanhrdr. On Asya'da, bu qunku Suriye sahillerinde Tarihe Fenike ala­

rak qecen bir yerde baslarnaktadrr bu mites:

Bir zamanlar Fenike kret! Agenor'un 90k quze! bir ktz, verdi. Kiz quzet olmakla kelmtyor­

du, eyrn zamanda guzellikle yestyordu. Ornegin arkada$lanyla cice« toplamaya gittigin­

de en quze! sepet onundu: Tann Hephaistos'un yaptfgl bu sepetin iizerine lo'nun huzun­

IUoykUsu resmedilmistl. En guzel9igekleri 0 topluyordu. Devrsrustenyte, ilgisiyle, cosku­

suyla en qiize! oydu. Adt Europa olan bu klz bir gece bir dU$gordu: iki ktte, kedm klllgm­

de, kendisini peytesrnet: lstiyorterd: Asya, "Europe'yt ben doquraum" diyerek onu kendi­

sine almak istiyorau. Otek! kne ise 'Europe'y: Zeus bana verdi, oyteyse benim olmehdu"

diyordu. 0 sabah quzet ktz dU$unu kendi kendine yorumlamaya 9abalarken, yukarda,

tembel tembel dunyayl seyretmekte olan Zeus birden ktz! gordu. Boyle bir guzellik tann­

lar tennsuu sesutt; hayran blraktl ve ona sahip olmak istedi. Klz 0 strode arkada$lanyla

bulu$up, sahile inmisti. KIskan9 kerisi Hera ise 0 streletde uzaklarda oldugu icin Zeus'un

ici rehetu, takat tazts erkedestsnm utkiumemek emeciyts hemen bir boga klllgma girdi ve

ktzlere yakla$tl. Europa bogayl qorunce yamna geldi, onu sevdi. Boga da ooqntsu pek

Erdemli

munisti. Fenikeli Kiz arkada~/anna "Haydi bogaya binelim ttt dedi ve hemen boiierun uze­

rine ettedt. 0 sired« boga simse« gibi denize dogru ko~maya besledt. Htztnden sular ya­nltyor, dalgalar iki yana ecuiyordu. Tipl« bir gelin aiaYI gibi, upt« bir gelini yeni evine, yeni

yurduna goWrur gibi, yanlannda, onterinde, arkalannda garip deniz tannlan Nereid'ler,

borulentv ottiuere« Triton'lar ve Zeus'un erkek karde~i Poseidon gidiyordu.

Kt: sulardan, yoreslnde gordugu deniz tannlanndan korkmustu. Bir yandan, ausmeme«

icin bogantn boynuzienru tutuyor, bir yandan da, "bu boga olsa olsa bir tenndtr" diye du­

~unuyordu. Sonunda dayanamadl ve bogaya kendisini ISS/Z bir yere tek bestne tutekme­

mas1 icin yalvarmaya bested: 0 zaman boga kendisinin Tann Zeus olduqutu), ona a~lk

oldugunu ve Girit edestne gittiklerini soyledl.

Girit edestne geldiklerinde onlan mevsimler kar~tlamaya cikrmsu. Sevisiller. iki cocuklert

oldu, Minos ve Rhadamanthys. Bu cocukler yeryuzimde oyiesine teretstzdavranarak ya­

sedusr ki, otdiitaen sonra olUler ulkesine yarglr;: yeptlduer. Anneleri Europa lse, Tannlar

Tennsi teteimden edt bir yeryim) bOlgesine sunulan ikinci kadtn oldu (1).

2. Avrupa nedir?

"Avrupa" sozcuqu yalruzca bir krtayi qosteren ad degildir. "Avrupa" bu gun, dunyada etkin

olan kulturun, deqislk dusunrne; arastrrrna, bilgi uretrne biclrnlerinin, degi§ik dunyaya bakis ve

yasarna anlayislanrun yaklasik 2500 yllilk bir surecte yogruldugu, geli§tirildigi bir kultur yuma­

gldlr. "Avrupa'run gerek bu qunun ve gerekse de yannrn dunyasmda doqrudan, dolayh buyuk

etkileri bulunrnustur, bulunacaktir. Dolayrsryla "Avrupa" kavrarrnru incelemek, onun iyerdigi ta­

rihsel, kulturel devinimi incelemektir. "Avrupa'run icerdlql buyuk kunurun bir yarn olan Spor'u

ele alan bu cahsrna bu qenis acrurna sirurh olarak deqinrnekle yetinecektir.

2.1. S6zcuk olarak Avrupa.

Europa (Euouortc) Akad dilinde Toplanan Bulut, Koyulasrnak, Koyu ve Gunesin yerine

donrnesi anlarnlannda kullarulmaktaydr, Eski Yunanca'da ise Destan baqlarmnda Bas Tann

Zeus'un qok qurultusuyle konusrnasmdan esinle Yuksek sesli anlamrna gelmekteydi (2).

2.2. Kultur Bakrrrundan

Kultur Antropolojisi dunyada kulturun belli alanlarda olustuqunu qosterrnektedir. Bu alan­

lardan biri de Guney-Bati Asya Kultur cevresi denilen, doqu Akdeniz bolqesiyle birlikte Ana­

dolu yanrnadasr, Mezopotarnya'yi icine alan bolqedir. Burada lnsarnn doqayla birebir ili§kisi

icinde tiptan maternatiqe, astronomiden mimariye, sanatlardan mitolojiye yasarnayi doqrudan

ilgilendiren pek cok insan basansi ortaya koyuimustu. Bir yandan ticarette onemll basaruan

olan Fenikeli denizciler, bir yandan da icinde daha cok savas bulunan deqisik toplumsal kar­

silasmalarla bu kulturel ogeler birbiriyle yogrulmu§tu. Donernin toplumsal olaylan bu birbiriy­

Ie kaynasan, birbirini qelistiren kulturel ogelerin daha cok batrya doqru akrnasrru saqlarrus: ll­

kin Miletos gibi ban Anadolu'daki buyuk merkezlerde toplanrrus, sonra da degi§ik nedenlerle

ve uzun bir zaman diliminde, aglrlikll olarak Girit uzerinden Yunan Yanmadasina ulasrrustr,

5

Avrupa ve Spor

Buradaki toplurnlann yasarna bicirni ve evren-dOnya qorusleriyle butunlesen bu bgeler eski

Yunan dehasrrun yapi taslanru, bir baska bakrrndan bir Kulturel qerceklik olarak Avrupa'run

doqurnunu hazrrlayan ilk ve bnemli qelisrneyi olusturrnustu.

"Tinsel Avrupa'run bir doqum yeri vardrr" diyor E. Husserl, "... Her ne kadar ilgiliyse de,

coqraf bir Olkedeki dogum yerini kastetmiyorum, demek istediqim bir ulusun, yani 0 ulusun

tek tek lnsanlanrun ve insan quruplanrun icindeki tinsel dogum yeri. i .0. 7. ve 6. yuzyillarda­

ki eski Yunan Ulusu bu. Bu ulusta cevre dunyas: karsrsmda yepyeni, bireysel bir taw al­

ma(Einstellug) qelisiyor ve bu tavnn tutarllllgi icinde tamamen yeni turden bir tinsel urun orta­

ya crkryor, bu da hrzla sistematik, kapalt bir kultur bicirni (Gestalt) olma yolunda i1erliyor; Yu­

nanular ona felsefe derlerdi" (3). Husserl, iclnde turn bilimlerin yer aldlgl anlamdaki bu felse­

fede tinsel Avrupa'nm temel fenomenini gbrmekteydi.

Eski Yunan KOltOrO Antikgag dediqimiz dbnemin de temellerinin atlldlgl yerdir. Son done­

minde Roma olarak ortaya cikacak olan bu kultur Avrupa'yi olusturan ikinci bnemli bge ola­

caknr. Bu baqlarnda Avrupa'run ozu, ne olduqu sorunu karsismda Remi Braque, Avrupa'run

temelde Hernan olduqunu savunur."Avrupa Hornah olduqu icin Yunanlidrr-yoksa Yunanli oldu­

gu igin Homan degil, Avrupa Hornah olduqu icin kendisinden farkh olaru kendisine cekebllrnis,

uyarlarrus, kendisine maletrnis ona sahip crkrrustrr: baska bir deyisle bu dissal olusu hig bir za­

man goz ardi etmemistir" (4).

Ozellikle bu gOnkO Avrupa'yi yalruzca eski Yunan ve Roma KOltOrleriyle acrklarnak son de­

rece zordur. Bu oncelikle onun taratmdan yaratilrrus ve onu olusturan diger bnemli dinamikle­

rin qoz ardi edilmesinden baska bir :;;ey degildir. Avrupa Anlayrsmda Hrristiyan KOltOrO, Eski

Yunan ve Roma etmenlerini tamamlayan OgOncO bir bge olarak karsrrmza crkar. Avrupa dedi­

gimiz buyuk kultur devinimi hem temellendirici ve hem de baglaYlcl olan bu uc bge olmadan

anlasrlarnaz. Her gagda Avrupa KOltOrO Eski Yunan, Roma ve Hmstiyan KOltOrO ile baqlanru

kurrnustur. Bu hem tarihlik, hem yasanan zamana yapilan bir elestiri, hem de qecrnisle bir tur

ovunrne ve coskudur (5). Ancak bu acidan onun qelisimini olusturan diger bgeleri, yani Re­

naissance'i, akllclllgl, bilimsel tavn, yayllmaclllgl ve krizi anlayabiliriz. BOtOn bu dinamiklerin

birlikteligi, etkileslmi ile Avrupa ortaya crkrnrstrr. Boyle bir Avrupa'yt yalruzca bir kultur butun­

lOgO olarak alqrlarnak eksik olur. Avrupa bu buyuk kultur devinimininden ortaya crkan, fakat

onu saran, yucelten bir baska ozelligiyle sornutlasrr: HOmanizma. Avrupa kOltOrO degi:;;ik di­

namiklerle ve sureclerle olusurken, hOmanizma da ondan, onu tamamlayan, ona katrlan ve

onu yucelten bir ozelllk olarak doqrnustur. K6kleri ne denli Antikcaqa geri qoturulse de, HO­

rnanizrnarun qucunu aS11 bulduqu donern Renaissance olrnustur (6).

Hurnanizrnarun bulunrnadrq: bir Avrupa KOltOrO dusunrnek olanaksrzdir. Avrupa devinen

bir humanist kultur ortarrudrr. Oyle bir kultur ki, a olmadan qunumoz ban uyqarliqmdan soz et­

mek olanaksizdrr. Avrupa kendisini Avrupah gbren-Avrupa'da goren demiyorum turn uluslarrn

katlldlgl bir kultur iklimidir. Onlann mutlaka birlikli, uyumlu olrnasi gerekmez. "Avrupah ulusla­

6

Erdemli

nn arasmda ne kadar dusrnanhk da olsa, yine de tinde bzel, icsel bir akrabahklan vardir, hep­

sinin icinden qecen, ulusal aynmlan yok eden bir akrabahk. Bize bu cercevede ayru yurda ait

olrnarun bilincini veren bir kardeslik gibi bir seydir'(").

Bbyle bir Avrupa hie bir zaman kendisine kapall kalrnarmsnr. Burada bnemle deginmek is­

tediqim R.Braque'ln sozunu ettigi n .•• BOyOk kesitlerin ardrndan gelen ve meskun dunyarun

hemen hemen turnunun Avrupali veya Avrupa'dan cikrrus uluslar arasmda bolusulrnesi'{S) to­rOnden bir olay deqil, bundan daha cok ve daha etkili bir durumdur. Bu turn lnsanhqrn Avru­

pahlasrnasrdrr, QOnkO "Onda bizdeki baska turn lnsanhk guruplanna da seslenen ozqun bir

~ey var, oyle ki bu ~ey, turn yararhk dusunceleri bir kenara brrakrldrqmda bu lnsanhk qruplan­

run yine de hep Avrupahlasmalanrun motivi olacaktrr,..Demek istiyorum ki, Avrupah insanllgl­

rruzda doqustan bir ereklilik olduqunu duyuyoruz: Avrupa'run bicirn degi~imine egemen olan

bu degi~ime, ideal bir yasarn ve varlrk bicirnlnin sonsuz kutbuna ybnelik bir qelisirn anlarm ve­

ren bir ereklilik bu... Burada bir ceninin basamak basamak olqunlasrnas: ve bu olqunluqu iz­

leyen yaslanrna ve blOmO tarzrndaki biyolojik qelisirni gibi bir ~ey soz konusu deqil. Ashnda

halklann zoolojisi yoktur. Onlar tinsel birliklerdir,onlarda ve bzellikle uluslar ustu Avrupa'da du­

zenli yinelemelerin erisllrnis ve erisllebllir olgun Gestalti yoktur...Avrupa lnsanhqrmn tinsel ere­

ginin icinde ayn ayn uluslann ve tek tek insanlann bzel eregi sakhdir; bu erek sonsuzlukta­

dlr"(9).

2.3 Avrupall Olmak

Avrupa ile ilgili bilinci tamamlayabilmek icin bir baska soruyu, "Avrupali kimdir?" sorusunu

yarutlarnak gerekiyor. Ortega Y. Gasset Avrupahyi, hep ayru alanda ve ayru ortamda birlikte

yasayan ve araiannda degi~ik iliskiler, etkilesirnler, surtusrneter ile trpk: analanrun kucaqrnda

dovusen ikiz Eteokles ile Polynikes gibi Avrupa'run karrunda cekisip, duran uluslar olarak be­

lirler (10). Oysa Avrupa kOltOr ya da tinsel bakrrndan ele ahndrqmda Avrupa'run ve Avrupa

Uluslanrun srrurlanru asan, Husserl'in deyistyle, sonlu lnsanhktan, sonsuz lnsanlrqa qecisin ta­

rihi olarak ortaya cikmaktadrr (11). Avrupali olmak bu cizqide bnem kazanrnaktadrr. Ayn de­

yisle Avrupah, Avrupa'da yasayan lnsanlan da kapsayan bicirnde turn insanlar icin bir yasa­

ma ereqidir. byle ki, Avrupah yasarna bicirnine kars: cikrnak bile Avrupah olrnarun bir bzelligi­

dir.

Avrupah ne Avrupa'da yasayan, ne de Avrupa kOltOrOnOn tasiyrcrsi olan insandrr. Avrupa­

II Avrupa Kulturune katrlan lnsandrr: Yani, yaprcr-yaratici olan, kultur artrncrsi olan bir lnsandrr.

Bu Avrupa KOltOrOnOn bir urunu olan HOmanizma'ya, yeni bir yasarna Oslubuna, qelisen bir

dOnya tablosuna katilmak ve beli bir blcirnde yasarnaktrr. Rothacker, bir Roma vatandasrnm

"civis romanussum", ben bir Roma vatandasryrrn, sozunu buyuk bir onurla soyledlqine, cun­

kO 0 zaman onun kendisini bir qercek insan olarak gbrdugOne deginir (12). Avrupali olmak ci­

vis romanussum'a kosut (paralel) bir anlama sahiptir, fakat bnemli bir aynrnla: Avrupah insan

yalruzca bir kultur icinde yer alan klsl degil, 0 kOltOru isleyen, qelistiren lnsandir, Avrupa kOI­

turunun en bnemli yanlanndan biri olan HOmanizma burada ortaya cikar. Avrupah olrnarun en

7

Avrupa ve Spot

buyuk acrnazr, "Avrupa'yi tehdit eden en buyuk tehlike yorgunluk" (13) ve kendini brrakrnak­

trr. Bu acidan baktiqmuzda, qunurnuzde Avrupa'da yasayan pek cok lnsarun Avrupali olrnaya

siddette ihtiyaci bulunduqunu gbrmekteyiz. Bu gun pek cok Avrupali: Avrupa Kulturunu kemir­

mektedir. Bu durum Avrupa'run acmazlanndan.onernli sorunlarmdan biridir. Fakat sorun 01­

rnak, krizin lcinde bulunmak ve soma onu asrnaya cahsrnak da Avrupahlrqm temel bzellikle­

rinden bi rid ir.

Pes pese iki dunya savasiru yasarrus olan Avrupa lnsaru en buyuk dayanaq: olan akrlcrlr­

gm yarattlgl bir krizin icindedir. Gercekte Avrupa Tarihi bir krizler tarihidir. Kriz ayru zamanda

Avrupa kulturundeki yaratici atrhrm saqlayan bnemli etmenlerden biridir. Bu gun yeni bir krizi

yasarnakta olan Avrupa savasla bnemini yitiren deqerlerinin yerine yenilerini koymakta zor­

lanmaktadrr. Teknolojinin getirdigi rahathk, butunlestirici olan eski deqerlerin onernsizlesmesi

ve modernizm yasarna tutumlannda deqisikliktere neden olrnustur, Bbylece modern ozqurluk

ve bzerklik ile insan kendisini merkez ahyor, ben-merkezci yasama anlayrsmm egemen olma­

".~, sagllyor, qercek ulkusu de bireyin Kendi kirnliqini kestedip, kendisini ifade etmesini gerek­

tirerek, bzgbndergeli (self-referential) yasarnalar ortaya cikryor (14). Bbylece Akll yamrzca

kendisini doqrulayan bir i$leyi$e giriyor, qunubirlik, qundelik yasamalar aglrllk kazaruyor. Artrk

yasamayi ybneten, is; ve aile, uretirn ve yeniden uretirn yasarru olduquna lllskln duygudur.

On un icin de hep daha bolluk lcinde yasamanm kosuuanrn yaratmaya ve sikmtrlan hep daha

qenis bir otcekte ortadan kaldirmaya qorulrnernis olcude onern veriliyor"(15). Bu ben-merkez­

ci, qunubirfik kayqilarla ybnlenen yasarna ile ortaya cikan siradanhk Tinsel Avrupa'yi kemiri­

yor.

3. Kultlir BuWnlugu

KultUr cok ybnlu bir butunluktur. Ayn deyisle bir Kultur Butunluqu ayru zamanda bir "cok

kulturluluk'tur, Bu anlamda kavram iki i<;:erige sahiptir: ",,<;:ok kulturluluk" ,kultUr yonunden

cokluk demektir. Anlarnca kbke indikte «cok kulturtuluk- hep bir ve ayru kulturde icerik baki­

rnmdan cesit cesit kultur dallarup budaklanmalannda olduqu gibi cesit cesit kulturlerin ayrn za­

manda yanyana, biriikte varolduklanru da gbstermeye yarar (16). Boyle bir butunlukte her bge

kendine bzgCjlugu icinde, birbiriyle coqrudan, dolayh iliskiler iclndedir, Sir kulturun butunlu­

gunden soz etmek, onun her bgesini ve ili$kilerini ele alrnayi gerektirir. Ne var ki bu her za­

man yapilmaz ve sozu edilen kulturun Bilim, sanat, din, felsefe, ekonomi, siyaset, kurumlar

vb. yanlan ele ahnrnakla yetinilir.

Kultur insan urunudur. insan yasayabilrnek i<;:in kultur yaratmak zorunda olan bir varlrktrr.

Cunku, lnsamn varhk yaprsi doqada Kendi basrna yasayabilrnesine elverisli deqildir. Sbylece

insan ilkin dogayl degi$tirerek Kendi yasarnasma uygun bicirne getirir ve orada yasarken, bir

yandan da yaptiqrrn qellstirir: avn deyisle kultur <;:ogaltlr. Kulturun qelisrnesi, coqalmas: insa­

run varhk yapisryla baglntllldJr.

insan bir yaruyla tinsel bir varhkur, bir yaruyla da bedendir. Beden Kulturun vazqecilemez

8

Erdemli

bir yarudrr. Bedenle ilgili kultur en ilkelinden en qelisrnisine dek, tarih bayunca her insan tap­

lumunda bulunrnaktaorr. Ornegin, saqiltrm ve saqiltrm teknikleri, bedenle ilgili degis,ik bilgiler,

qorusler, dans, seks, beslenme, giyim, ibadet biclrnleri hep beden kulturu icinoe yer alrnakta­

dirlar, Beden ayru zamanda lnsarun en bnemli ve asia qozardt edilemez bir bzelligi alan ha­

reketin temel dayanaqidrr. insan doqas: geregi harekete zarunlu bir varliknr. lnsanla birlikte

varolup, gelis,en Beden KOltOrO icinde hareket ve harekete dayanan beden kOltorO bnemli bir

yer tutar. Hareket kulturu lnsarun bir baska ozelliqi alan Oyun ile birles,tiginde Spar Olayr'run

baslayisma taruk oluruz. Adi Spar alarak kayulmasa da, ilk uyqarhklann ortaya ctkistyla birtik­

te Spor nitelikli etkinliklere rastlarnaktayrz. KOltOr varhqtrun yogunlas,tlgl toplumlarda ise bu et­

kinlikler degis,ik arnaclara ybnelik de olsalar bir ust kurum olarak sporun yaprlarusrru gbster­

mektedirler. Giderek, yaprsmdaki degis,ik kurumlan, yayrhrru bir dunya gbrOs,O, bir ahlak ola­

rak kendi baglamlnda bir kultur yurnaq: olusturan Spor, bzelikleri geregi kultur butuntuqunun

her bgesiyle dogrudan dolayh, takat etkin lliskiler icindeki bzel bir alan olarak ortaya crkar.

3.1. Avrupa KultUru ve Spor Kulturu

Spor kultururu; paranteze alarak bir Avrupa kulturunden soz etmek olanaksizdtr. C,OnkO bu

gOnOn dunyasmda Spar adrna ne varsa ya Avrupa dedigimiz Kulturun icinde doqrnustur, ya

bu kulturun uzantrsi olarak ortaya crkrrustrr, ya da bu kultur taratmdan yeniden blcirntendiril­

rnistir. Ayn deyisie modern Spor Avrupa Kulturunun temel boyutlanndan biridir. GOnOmOz dun­

yasinda Spor adiyla, yaprlanrnasryla, kururnlasrnalanyla, getirdigi Yasarna Anlayrsiyla DOnya

GbrOs,Oyle Avrupahdrr.

Beden KOltOrO lcinde oyunlasrrus harekete dayanarak ortaya ctkan, fakat beden kulturu­

nun ve ona bagll olarak kultur bOtonlOgOnOn her 6gesiyle doqrudan dolaylt iliskide bulunan

Spor ustune temel bzellikJeri bakrrrundan kucuk bir aydmlanrnarun Avrupa ve Spor arasinda­

ki yogun ilis,kiyi qostermesi bakrrrundan yararli olacaq: karusrndayrrn.

3.2 Ternel Ozellikleriyle Spor

"Spar nedir?" yarutlanmasi otdukca zor bir sorudur. Glrisilecek herhangi bir tarurn dene­

mesinin de sporun turn bzelliklerini acik ve secik olarak vereceqi her zaman kuskuludur. Bu

nedenle onu belirleyici bzellikleriyle tarurnak daha yararu olacaknr. Sporun temel bzellikleri

ayru zamanda Spor Olayrm yaratan Spor Yapan lnsarun temel ozelliklerinden baska bir sey

degildir. GbrOlecektir ki, Spor yapan insan yalruzca sporla srrurl: degildir, yasamanm butunuy­

Ie doqrudan dolayh pek cok iliski iclndedir.

Spar bir insan Oleytdu.

insandan baska hicbir varhk spor yapmaz. insan spor yaparken hayvanlan kullanabi­

lir. Fakat bu 0 hayvanlann spor yaptlgl anlarruna gelmez.

Spar insamn tum Varligma ilil;kindir.

Spor lnsarun bedensel, tinsel butun varhqiyla katJldlgl bir Oyundur. Orada lnsan ken­

9

Avrupa ve Spor

disiyle karsilasir, kendisini tamr, kendisini asrna etkinliklerine girer

Spar ozel bir Bilincle yap/fir

Spora ne zorla baslamr ne de Spor zorla surdurulur. Spor bir baskasi veya bir baska

~ey icin de yaprlmaz. Her insan spora kendi istegi ile baslar, Sporda esas olan bireyin

kendisidir. Spora baslayacak kisinin ilkin, bedence hangi spor/ara yatkm olduqunu

sonra bunlardan hangisini yapmaktan daha cok hoslandrqiru bilmesi gerekir. Spora bi­

reyin kendi sportif yaruna iliskin bu bilinc ile baslarur.

Spar Ogrenilir

Birey sahip olduqu Spor Yapma Kabiliyetini tarudrktan sonra, bu yatkmliqma uygun

sporu secer ve bgrenir. Spor yapmak [nsanm ham bolan bir bzelligidir. Bu bzellik i~le­

nince her birimize ozqu Spor yapan insan ortaya cikar.

Spar Tek Ki$iye DZgU degildir

Yalrnzca bir tek kislnin yaptlgl bir spor olamaz. Spor bir paylasrrndrr, bir topturnsallas­

rnadrr, Her Spor dah butun insanlara ozqudur. Spor her insarun kendine bzgO qercek­

le~tirdigi bzel bir yasarna bicimidlr. Ne var ki, Spor sistemlerini olusturan kurallarrn ge­

nel-gegerligi nedeniyle, kendine bzgO eylerken, ozel olarak ayru sporu yapan/arla, ge­

nel olarak da turn spor yapan her insanla ortak bir etkinlige girilen, birlestirici ve bu­

tunlestirici bir alandu.

Spor bir Oyundur.

Gercek yasarnda spor yoktur. Spor gOnlOk yasarnarun ustunde, kendimizle ilgili ozel

bir bilincle oyun oynadrqrrruz bir alandrr, Spordan Oyun olma bzelligi kaldmlirsa, Spor

bnemli bzelliklerini yitirir. Spor insandaki haz bgesine ybnelik bir etkinliktir. Spor acik

ve kapah Oyun Sistemlerinden olusan bir oyunlar bOtUnlOgOdOr. Sistemleri olusturan

kurallar bakrrmndan bir toplumsal anlasrnadrr, her oyun gibi bir ahlaktrr,

Spar bir Eglencedir

Oyun olma bzelligi Sporu bir eglence durumuna getirir. Spor lnsarun yarar kayqrs: qut­

meden gergekle~tirdigi yaptcr-yaranct bir oyunudur.

Spar Amect kendisinde olan bir Eylemdir

Spor herhangi bir crkar kayqrsiyla yaprlrnaz. Yaprhrsa bzelliklerini yitirir. Bu cikar yalruz­

ca sporla saqlanacak bir yarar bile olsa, Spor kendisi igin yaprlrnasi gereken bir etkin­

liktir.

Spar uzun sureli bir Etkinliktir

Spor lnsanm yasarn boyu qerceklestireceql kendi oz eylemidir. Burada iki tur spor

baqtarm ortaya cikar:

Herkes icin Spor: Her lnsarun yapabileceqi bir spor vardrr. Fakat bu her insan re

korlar kiracak, sampiyon olacak anlarrunda degildir.

YOksek Performans Sporlan: Yuksek dOzeyde sportif kabiliyete sahip olanlann

10

Erdemli

yaptiklan spordur. Sporda buyuk basarrlar bu klsuer taratrndan qerceklestlrlllr.

Spor inserun Yesemme co« y6nIU ketkide bulunan bir etkinliktir.

<;::unku Spar bio-psiko-sosyal bir olaydrr. Ne var ki, spor bu cok ybnlu katkilardan bir ya

da birkacrna indirgenerek yapihrsa bozulur. Bu yararlann hepsi, spor kendisi icln yapil­

dlglnda bir yan urun alarak lnsanrn yasarnasma katrhrtar,

Spor yalntzca Yerisme degildir.

Yarisrnalar, karsilasmalar sporda onernli bir yer tutarlar. Fakat Spor Olayr'ru yalruzca

yansrnaya indirgemek olasi degildir. Cunku yansrna olmayan sporlar da vardrr

Spor kendi bestne bir Ahlak Cueytdu:

Spora bzgu bir ahlak yoktur. Sporun kendisi bir ahlaktrr, Sporda herhangi bir kuralin

t;:ignenmesi veya e§itligi bozucu bir davrarus, Sporun disma cikrnaktrr. Bu ahlakin icin­

de Spor bir hosqoru, ozqurluk, soyluluk baqlarm olarak kendini gbsterir.

Spor Geleneqe dayanan bir Oteydtt.

Spor gelenegi dinamik bir gelenektir: Tarihselliqin korunrnasi ve surdurulrnesi yarunda,

yeniliklere ve qelisrnelere acrk bir olaydir. Ayn deyisle bir yandan basarilar yitiklesrni­

yor, bir yandan saqlarn ve yaptcr-yaratrct degerler qecerli olarak karunuyor, surdurulu­

yor, diger yandan da qelisrne it;:in yeniliklere uyuluyor. Bu buyuk bir birlesirn (sentez)

olayidrr,

Spor Kurumesmsy, getiren bir Oleydtr.

Kurallar, gelenek, turn insanlara bzgu olmak kurumsallasrnayi zorunlu krlrnaktadrr. Bu

durum sporun toplumsal yarurun en bnemli bzelliklerinden biridir.

Spor bir Aydmlanma Oleytdu.

Aydrnlanrna kendini bilme, kendini qerceklestirrne ve kendini asrna surecinde onernle

ortaya cikar. Boyle bir surece dayanmayan Spor alamaz.

Spor demokratik bir Olaydlf.

Varllglmlzdaki Spor yapan insan ile Demokratik insan arasrnda cok bnemli kosutluklar

bulunur. Katrurncrlrk, kendini bilme, kendini qelistirrne, yaratrcrhk, rnukernrnellik bilinc

ve duygusu, aydrnianrnaci taw, durustluk, hosqoru ve daha bir yak bzellik hem spor

yapan insanda ve hem de Demokratik insanda ortaktrr,

Spor bir munenizmedu:

Spor insana kendisini bilmesini, qelistirrnesini, mukernrnellesrnesinl, durustlugu, diger

insanlarla karde§ligi, butunlesmeyi, ho§gbruyu, bz ben ve baskasi sayqisrru asilarna­

Sl, demokratik bir olay olrnasi bakrrmndan bir humanizrnadrr.

Spor Otey: Mitoslar yaratan bir Oleydn:

Spor lnsarun ,kahramanllk ihtiyacrru karsilayan, dolayrsiyla kahramanca bir olaydir.

Ozellikle belli basanlan qerceklestiren Sporcu tarihin her dbneminde, toplurnlarda bir

ustun yere koyulrnus, ustun bir ki§ilik olarak gbrulmu§tur. Bir dunya rekoru krran spor­

11

Avrupa ve Spot

cu, evrensellesir, cunku onun basansi ayru zamanda butun lnsanhqm basansidrr. lste boyle kistler, ozellikle 0 sporu yapanlar icin birer model tip ya da ideal tip durumunda­

drrlar, birer erektirler.

Spar Bilim Teme/li bir Oleydtr.

Sportif kabiliyetin belirlenmesinden, sportit yonlendirrneye, temel ilkelerden egitime,

beslenmeden antrenmana, malzemeden yansrnaya bir sporcu pedagoji, psikoloji, tiz­

yoloji, anatomi, genetik, hormon bilimi, hareket bilimi, trp, degi:;;ik teknolojiler, ekono­

mi, tarih, sosyoloji, antropoloji, istatistik, cevrebillrn gibi bir cok bilimsel cahsrnarun des­

tegiyle basanya ulasrr.

Spar bir guzellik yaratma oteyia«, bir Estetik Oleydtr.

Basanh bir sportit davrarus aym zamanda gOzel bir davrarustrr. Sporun gerek yapana

ve gerekse de izleyene verdigi cosku buradan kaynaklarur,

Spar Dunye Gorusi: ve Yeseme Anlay/§/ sunan bir Oleydtr.

Kurallann turn insanlara ozgO olmasi, lnsaru dinamik ve qelisen bir yasamaya sokma­

Sl, turn lnsanlann e:;;itligine ve kardesliqine dayanmas: Spordan hareketle Olimpizm

ad: verilen bir dunya gorO:;;O ve yasarna anlayismm doqrnasma neden olur.

BOtOn bu ozelliklerle qorulen Spor Yapan insan ile Avrupali insan birbirinin icinden cikryor

gibidir. Bu Avrupa KOltOrO ile Spor kulturunun ic ice olrnasmdan kaynaklanan bir durumdur.

3.3. Olumsuza di:inul? Tarih bilgilerimiz, Sporun dunyada yaktasrk 5000 yrldrr varolduqunu qcsterrnektedlr. Bu

uzun surecin yalruzca son 100 ylll icinde Spor Olayrrun ozellikleri belirlenmeye ve Spor bu yol­

da ele ahnrnaya baslandi. Fakat Spor baqrmsrz bir olay degildir; 0 kOltOr bOtOnlOgO icinde, kOI­

turun diger ogeleriyle, ozellikle de yasarnaya etkili olan degi:;;ik anlayrslarla iliskidedir. Bu du­

rum qelismelerin seyrine gore olumlu da olabilir, olumsuz da. GOnObirlik yasamarun ustunde

bir yasama baqlarru olrnasi bakirrundan, aglrllkll egilimlerden etkilenmesi dana kolaydrr. GO­

nurnuzde boyle bir olumsuz etkilenme sureci yasanrnaktadrr.

Spor olayrru yalruzca yansrnalar, karstlasrnalar, sarnpiyonluklar, rekorlar dOzeyine indir­

mek, onu yalruzca beden qucunun bir etkinligi olarak qorrnektir. Spor temelde bir insan olayr­

drr. Bu nedenle Spor bir kultur olayrdir, bir ahlaktir, bir aydmlanrna yoludur, bir hurnaoizrnadrr.

TOm insanlar arasindaki ortak dildir ve turn insanlara ozqu bir yasarn blclrnidir. Bu bakimdan

Spor kendi basma amac olan, yani kendisi icin yaprlrnasi gereken bir insan etkinliqidir,

Spora ickin olan qercek boyleyken, qunurnuz Avrupa'srnda -Burada ayru sorunu paylasan

diger Batlll toplurnlan anrruyorurn- yasarnaya egemen olan qunubirlik kayqrlar, Sporda da

kendisini qostermekte ve Spor gOncel yasarna kayqrlannm bir aleti durumuna getirilmekte, ya­

rar ureten bir etkinliqe donusturulrnektedir. Giderek merkezinde insan bulunan bu uluslar-us­

to etkinlik, bir yandan kaba ideolojilerin ve gerek uluslararasi karsilasmalarda, gerekse de

12

Erdemli

Olimpiyat Oyunlannda taruk olduqurnuz kati ulusalcrhqrn qosteri aracma donusurken, diger

yandan acrrnasiz bir profesyonellik anlaytstyla Sporcu, basan icin yetistirilen, desteklenen,

yonlendirilen, basan baskisi altmda cahsan bir makina durumuna dusurulrnektedir. Yalmzca

basanrun gOdOlendigi ve yayilarak qelisen bu anlayrsta giderek cocuk sporcular doqalanna

aykm duzeyde zorlanabilmektedirler. Hatta Spor Bilimlerinde bile, her lnsarun sahip oldugu,

varhqma ickln "Spor yapan insan" ikinci siraya dusrnekte, basan olanaklanrun artmlrnasr,

arasnrmatan yonlendlrrnektedir, Coubertin 'in insana duyduqu buyuk sayq: ile dile getirdigi ve

Olimpiyat Oyunlanrun savsozu olan Citius, Altius, Fortius, (daha Htzlt, daha YOksek ve daha

GOr;:IO) Sporda kaba profesyonelliqin ilkesi durumuna gelmektedir. Giderek Spor Avrupa IrK­

r;:lllglnln bir araci durumuna getirilmeye cahstlmaktadir.

lnsanhk Tarihinde boyle bir qelisrne Antik Yunanistan'da i.b.5.yy.'1n sonlannda yasanrna­

ya baslandr. Spora etkili olan spor dis: qucler oyle bir konuma geldiler ki, olanaklan bulunma­

dig I icin bu qunku anlamda qerceklestirernedikieri Doping, anlayis olarak 0 donernde ortaya

crktr. lnsarun ilkel yaruru ortaya cikartan boks gibi bazt spor dallan buyuk ilgi qordu. Sporcula­

n, hakemleri satin alma, hile, rusvet her turlu cirkinlik 0 noktaya geldi ki, bir cok yerde spor

karsilasmalan yasaklandi. Bu yasaklardan sonunda zaten bozulrnus, arnacmdan saprrus olan

Olimpiyat Oyunlan da payrru aldi. Artan bir ivme ile qelisen bu surecte kazanan olrnadr, insa­

noqlu hep kaybetti. Spor qunluk yasarnaya kosut olarak qelisen ve yarar arnach qunfuk yasa­

ma ile dolayh lliski icinde olan bir ust-yasarnadu. Oradaki geli$melerin Sporu, Spordaki qelis­

melerin de 0 yasarnayi etkilemesi doqrudan deqildir, fakat onernlidir. Antlkcaqda Sporun yoz­

lasmasi bu etkilesirnden cok, Sporun bir ust-yasarna olmaktan cikartrhp, arac durumuna geti­

rilmesiyle qerceklesti. Bunun sonunda da Spordaki bozulmalar, toplumsal yasarnadaki diger

bozulmalara rnz kazandrrdr, que verdi. lste qunurnuzde icine qiritrnis olan surec budur.

4. Avrupa ve Spar BOtOn bu belirlemeler 1$lglnda Avrupa ve Spor sorununu birkac bakirndan ele alabiliriz.

Bunlann her birinin ustunde tek tek durmak boyle bir cahsrnarun srmrlanru tazlasiyla asacaq:

icin, belli saptamalarla yetlneceqirn. Fakat bu sorunlann mutlaka baska cahsrnalaria yeniden,

uzmanlarca ve tek tek ele ahnrnasi qerektiqi karusrndayrrn. Sorunlara uygulanabilir cozumler

onerrnek ise Felsefece dusunrneriin dtsrnda kalrnaktadrr.

* Tinsel Avrupa'run, Avrupa lnsarundan, Dunya insanliqr'na acilrnasmdaki yollardan biri

de Spordur. Bu yolun, yani Sporun qunurnuz Avrupa'smda tinsel bLitOnlOgOn sag lan­

rnasmda etkisi sarulandan daha buyuktur, fakat bu nasil gerr;:ekle~tirilecektir?

* Yeni bir r;:aga girerken, Avrupa kulturunde, bir hurnanizrna ve aydmlanrna olayi olarak

Sporun yeri ne olacaktrr?

* insan haklanrun bir sorun olarak ortaya r;:/ktlg/ ve bicirnlendirildiqi yer Avrupa'drr. Slrndi

yeniden yapilanmakta olan Avrupa'da ternel insan haklan bakirrundan Sporun yeri ne

olacaktir?

13

Avrupa ve SpOT

* Sporun girdigi olumsuz qellsrneden kurtanlrnasi ve bzu geregi yapilanrnaya baslarnasi

yeni Avrupa lnsarunm, Avrupa vurttasimn yaratrlmasrnda islevsel olacaknr. Avrupa in­

san: anlayismdan Dunya lnsarn ya da Dunya Yurttas: anlayisma giden qelisrnede bu

islev buyuk bir onem tasirnaktadrr, Oyleyse Avrupa'run kendisi ve dunya karsismda bir

Sportif sorurnluluqu da vardrr.

$imdi basta verdiqim oykuye dbnmek istiyorum. iki buyuk kara parcasrrun paylasarnadiq:

Ortadoqulu bir kral krz: vardrr. 0 yalruzca quzel degil, guzelligi taruyan, bilen, arayip, bulan, ya­

ratan, quzellikle yasayan bir krzdrr, soyludur, yuce ruhludur. Onu kendisine almak isteyen iki

buyuk kara parcasrrun istedigi qercekte bunlardir. Bu klz en buyuk tann taranndan alrrnr, do­

gurgan krhrnr, bu quzellikten her iki dunyada da adaletin koruyucusu cocuklar dunyaya gelir­

ler ve bu kiz kara parcalarrndan birine sunulur. i:;;te orasi, yani en buyuk tannrun gbzettigi ve

boylece bnemli bir yasarna gbrevi verdiqi Avrupa'drr. Avrupa hem kendisi ve hem de dunya

karsismda boyle bir sorurnluluqun tasryrcrsidir. Bunun bir yarn da hie kuskusuz Avrupa'run

Sportif Sorurnluluqudur. Bu sorumluluk dunyarun neresinde, hangi kultur baqlarnmda yasarsa

yasasrn tinsel bakimdan Avrupah olan her insarun sorurnluluqudur,

ALiNTILAR ve EKLER

1. Azra ERHAT Mitoloji Sbzlugu 5.137-138

2. G.SEMERANO Le origini della cultura europa, II Dizinario della

lingua greca 5.102

3. Edmund HUSSERL Avrupa lnsanhqmrn Krizi ve Felsefe s.40-41

4. RemiBRAQUE Avrupa:Roma Yolu s:11

5. Remi BRAQUE a.g.y. s.111

6. Jacob BURCKHARDT italya'da Renaissance Kulturu I ve II.

Burckhard bu yaprtrnda Renaissance'ln italya'da bir

yandan kendisini olustururken, bir yandan da bu gunku

Avrupa KultUru'nun temel bgelerinin ortaya cikrsrru,

yaprlarustru ve bu baqlarnda Hurnanizrna'run bu surecte

dogalilkia ortaya cikrstm gbsterir.

7. Edmund HUSSERL a.g.y. s.38

8. Remi BRAQUE a.g.y. s.117

9. Edmund HUSSERL a.g.y. s.39-40

10. Ortega Y GASSET Tarihsel Bunalim ve insan:

Avrupa Ustune Dusunceler s.123

11. Edmund HUSSERL a.g.y. s.48-49

12. Erich ROTHACKER Tarihte Gelisrne ve Krizler 5.51

13. Edmund HUSSERL a.g.y. s.94-95

14

Erdemli

14. Charles TAYLOR Modernliqin Srkrntrlan s.70

15. Charles TAYLOR a.g.y. s.87

16. Nermi UYGUR KOltOr Kurarru

Dil,KOltOr ve Egitim s.27

KAYNAKCA

BRAQUE, Rem! (1995) Avrupa Roma Yolu. Ceviren.Betul <;OTUKSOKEN istanbul: Kabaici Yaym­

Ian.

BURCKHARDT, Jacob (1974). italya'da Renaissance KliltGrli 1. Ceviren: Bekir Srtk: BAYKAL, An­

kara: Devlet Kitaplan

BURCKHARDT, Jacob (1977). italya'da Renaissance Kliltlirli II. <;eviren Bekir Sltkl BAYKAL, An­

kara: Kultur Bakanhqi Yaymlan.

ERHAT, Azra (1972). Mitoloji S6zlligli. istanbul: Remzi Kitabevi.

GASSET, Ortega Y (1992). Tarihsel Bunallm ve insan. <;eviren: Neyire Gul I$IK. istanbul: Metis

Yaymlan.

HUSSERL,Edmund (1994). Avrupa lnsanhqrmn Krizi ve Felsefe. Cevirenler: Ay"a SABUNCUOG­

LU, Onay SOZER. istanbul Ara yaymcihk.

ROTHACKER, Erich (1954). Tarihte Gelisrne ve Krizler. <;evirenler: Huseyin BATUHAN, Nermi UY­

GUR istanbul: LO.E. F. Yaymlan.

TAYLOR, Charles (1995). Modernligin Slkmtllan. <;eviren: Ugur CANBiLEN. istanbul: Aynnti Yaym­

Ian.

UYGUR, Nerml (1994). KliltGr Kurarru, Oil, Kliltlir ve Egitim. istanbul: Remzi Kitabevi.

Te!?ekkOr:

Avrupa kavrarruyla ilgili arastrrrnarn sirasmda italyanca kaynaklardan tarama yapan ve

belli maddeleri cevlren deqerli rneslekdasrrn Prof.Dr. Erendiz bZBAYOGLU'na en samimi te­

sekkurlerirni sunuyorum.

15