Niemiecka scena kulturalna jestbardzo ró¿norodna: miêdzy Flens-burgiem a Garmisch dzia³a 400teatrów i 140 orkiestr zawodowych.600 muzeów sztuki, posiadaj¹cychcenne w skali miêdzynarodowej iurozmaicone zbiory, tworzy niepow-tarzalny krajobraz muzealny. Tak¿ewspó³czesne malarstwo niemieckie,które ju¿ dawno zadomowi³o siê naarenie miêdzynarodowej, cechujeolbrzymia energia twórcza. 80 tys.nowo wydanych ksi¹¿ek i wznowieñrocznie klasyfikuje Niemcy w groniekrajów o du¿ym rynku ksi¹¿ki. 350gazet i tysi¹ce tytu³ów czasopism s¹dowodem o¿ywionej dzia³alnoœcimedialnej. Nowe sukcesy odnositak¿e film niemiecki – i to nie tylkow kinach niemieckich, ale i w wielukrajach na œwiecie.

Kultura

Niemcy w œwietle faktów i liczb 145144 Niemcy w œwietle faktów i liczb

9

Niemcy w œwietle faktów i liczb 147

Federalizm kulturalny Ze wzglêdu na sturkturê federaln¹Niemiec kultura stanowi istotê auto-nomii 16 krajów zwi¹zkowych.Poniewa¿ Ustawa Zasadnicza wsprawach kultury przyznaje federacjijedynie niewielkie kompetencje,wiêkszoœæ placówek kulturalnychutrzymuj¹ kraje zwi¹zkowe i gminy.To odrêbne ¿ycie kulturalne landówspowodowa³o powszechne powsta-wanie oœrodków kultury. Nawet wmniejszych miastach odbywaj¹ siêimprezy kulturalne o znaczeniumiêdzynarodowym. Ogólnokrajowycharakter ma dzia³alnoœæ Niemiec-kiej Rady Kultury, która jest politycz-nie niezale¿nym zespo³em roboczymfederalnych stowarzyszeñ kultury,poruszaj¹cym w dyskusji na tematypolityki kulturalnej sprawy naturyogólnej.

Niemcy - kraj poetów i filozofów. St¹d pochodz¹ Goethe, Beet-hoven i Bach. A mimo to ten naród o wspólnej kulturze niema faktycznie narodowych kompetencji w dziedzinie kultury.Kultura – jak zapisane jest w Ustawie Zasadniczej – le¿y wgestii krajów zwi¹zkowych. Landy uwa¿aj¹ siê za stra¿nikówi protektorów federalizmu kulturalnego w Niemczech. Alew³aœciwie dlaczego sprawy kultury w Niemczech stanowi¹dziedzinê, której naród jako ca³oœæ nie mo¿e lub nie powinienregulowaæ? Kultura niemiecka jako wyraz narodu niemie-ckiego od czasu ery wilhelmiñskiej koñca XIX wieku by³apodejrzewana o maniê wielkoœci. Katastrofa spowodowanaprzez narodowy socjalizm doprowadzi³a w koñcu do konse-kwentnej zmiany jej ukierunkowania. Po II wojnie œwiatowejpog³êbi³o siê przekonanie, ¿e powrót Niemiec do krêgu œwia-towej wspólnoty pañstw umo¿liwi jedynie unikanie wszel-kich pozorów nadmiernego narodowego patosu w dziedziniekultury. A to z kolei doprowadzi³o do rezygnacji z prowadze-nia wszelkich form narodowej polityki kulturalnej w Niem-czech.

Mimo to instytucje kulturalne s¹ w Niemczech rozsia-ne szerzej ni¿ w wiêkszoœci innych krajów. Federalizm kultu-ralny rozbudza tak¿e ambicje poszczególnych krajów zwi¹z-kowych. Polityka kulturalna jest polityk¹ zwiêkszaj¹c¹ atrak-cyjnoœæ landu jako oœrodka gospodarczego. Kraj zwi¹zkowyBadenia–Wirtembergia otwarcie reklamuje swoj¹ kulturê,uwa¿aj¹c j¹ za „miêkki czynnik, decyduj¹cy o lokalizacjiprzedsiêbiorstw”. Tak¿e promocja filmu sta³a siê federacyj-nym instrumentem kierowania. Pieni¹dze pochodz¹ stamt¹d,

W s³u¿bie prawdy, piêkna i dobra – scena kulturalna w Niemczech

146 Niemcy w œwietle faktów i liczb

Kultura9

Przy pulpicie dyrygenckimBerliñskich Filharmoników: sirSimon Rattle

Niemcy w œwietle faktów i liczb 149

w okresie powojennym mieli najwiêcej do powiedzenia, nadaljeszcze poœwiêca siê sporo uwagi, to ich literatura na pocz¹tkuXXI wieku nie gwarantuje ju¿ estetycznych innowacji.

Podczas gdy po II wojnie œwiatowej szuka siê odpowie-dzi na pytania natury moralnej, a w wyniku wydarzeñ 1968roku przewa¿aj¹ analizy spo³eczne, lata po upadku muru stoj¹pod znakiem kultury masowej, w ramach której ka¿da impre-za literacka staje siê wydarzeniem, a autor gwiazd¹, któr¹mo¿na zobaczyæ z bliska. A dzisiaj? Jakie trendy dominuj¹ naniemieckim rynku ksi¹¿kowym? Tradycje narracyjne na wyso-kim poziomie kontynuuj¹ tacy pisarze, jak Sten Nadolny, UweTimm, F. C. Delius, Brigitte Kronauer i Ralf Rothmann, którzyzwrócili na siebie uwagê jeszcze przed 1990 rokiem. Cier-pienia spowodowane istniej¹c¹ rzeczywistoœci¹, sztuka jakoostatnie miejsce samopotwierdzenia – w tym kierunku idzietwórczoœæ Austriaka Petera Handkego i Botho Straußa. ¯adenz m³odszych pisarzy nie osi¹gn¹³ nigdy takich wy¿yn.

Literackim debatom w rozpoczynaj¹cym siê XXI wie-ku nadal przewodz¹ osoby, której ju¿ w „starej” Republice Fe-deralnej przed 1990 rokiem stanowi³y instancjê intelektual-n¹. Pod wp³ywem wzorów amerykañskich, takich jak Ray-mond Carver, daje siê jednak zauwa¿yæ now¹ chêæ opowiada-nia. Za jeden z najwiêkszych talentów i postaæ kultow¹ m³o-dego pokolenia berliñskiego uwa¿a siê Judith Hermann. Tho-mas Brussig i Ingo Schulze opisuj¹ wschodnioniemieckie¿yciorysy i ¿ycie codzienne w by³ej NRD. A w dziedzinie liry-ki przedwczeœnie zmar³y Thomas Kling stworzy³ niezale¿nyrodzaj poetyki, otwartej na wspó³czesny ¿argon, ukszta³towa-ny przez pop, reklamê i telewizjê. Natomiast Durs Grünbein

gdzie ma miejsce produkcja. Region górniczo-hutniczy Ruhr-gebiet, nale¿¹cy do Nadrenii Pó³nocnej-Westfalii, prze-kszta³ca siê z powodzeniem od koñca XX wieku w oœrodekkultury. Dopiero od 1998 roku w Berlinie w Urzêdzie Kan-clerskim istnieje stanowisko ministra stanu ds. kultury. Odtego te¿ czasu Niemcy ponowanie uwa¿aj¹ tê czy inn¹ sprawêkultury za zadanie narodowe.

Na nowo zorganizowano promocjê filmu w ramach fe-deracji, utworzono Federaln¹ Fundacjê ds. Kultury. Berlin, corazczêœciej pe³ni¹cy przy tym rolê magnesu przyci¹gaj¹cego dzia-³alnoœæ kulturaln¹, jest obecnie niepowtarzalnym miejscem od-dzia³ywania ró¿nych si³, tyglem kulturowym, w którego muze-ach odzwierciedla siê ca³a historia ludzkoœci. Znajduj¹cy siê wsercu miasta Pomnik Ofiar Holocaustu jest wykutym w kamie-niu sprawdzianem dojrza³oœci w traktowaniu swojej historiiprzez Niemcy jako kraj o wspólnej kulturze i wywieraj¹cym g³ê-bokie wra¿enie dowodem zapotrzebowania na narodow¹ poli-tykê kulturaln¹ w nowym tysi¹cleciu. Z ¿¹danego w UstawieZasadniczej federalizmu kulturalnego nie trzeba rezygnowaæ.Federalizm ten pozostanie gwarantem zakrojonego na szerok¹skalê, ambitnego ¿ycia kulturalnego na terenie ca³ych Niemiec.

Literatura

Niemcy s¹ krajem ksi¹¿ek. Ponad 80 tys. nowo wydanychksi¹¿ek oraz wznowieñ rocznie klasyfikuje je w gronie kra-jów wiod¹cych pod wzglêdem produkcji ksi¹¿ek. Ka¿dego ro-ku za granicê sprzedaje siê ponad 5 tys. licencji wydawni-czych. Co roku jesieni¹ zje¿d¿a siê do Niemiec œwiat wydaw-niczy na najwiêksze spotkanie bran¿owe – MiêdzynarodoweFrankfurckie Targi Ksi¹¿ki. Oprócz nich swoj¹ pozycjê ugrun-towa³y tak¿e mniejsze, odbywaj¹ce siê na wiosnê LipskieTargi Ksi¹¿ki.

Mimo Internetu i telewizji czytanie nadal sprawiaNiemcom przyjemnoœæ. W dziedzinie literatury w ostatnichczasach wiele siê wydarzy³o. Chocia¿ pokoleniu autorów, ta-kich jak Hans Magnus Enzensberger, Siegfried Lenz, ChristaWolf i laureat literackiej Nagrody Nobla Günter Grass, którzy

Federalna Fundacja ds. KulturyZa³o¿ona w 2002 roku fundacja Kul-

turstiftung des Bundes dzia³a naterenie ca³ych Niemiec i na areniemiêdzynarodowej, zajmuj¹c siê –

poprzez popieranie odpowiednichprzedsiêwziêæ – przede wszystkim

wyzwaniami, jakie przed sztuk¹ i kultur¹ stawia XXI wiek. Siedzib¹

fundacji jest Halle nad So³aw¹.

Minister stanu ds. kulturyPoniewa¿ kultura w Niemczech

le¿y w gestii krajów zwi¹zkowych, nap³aszczyŸnie federalnej nie ma

ministerstwa kultury. Koordynowa-niem dzia³alnoœci w zakresie polityki

kulturalnej federacji zajmuje siêminister stanu ds. kultury w Urzê-

dzie Kanclerskim.

Kultura9

Rynek ksi¹¿kowyKultura ksi¹¿ki i kultura czytelniczamaj¹ nadal w Niemczech olbrzymieznaczenie. Wed³ug danych szacun-kowych obroty niemieckiego rynkuksi¹¿kowego wnios³y w 2004 roku9,1 miliarda euro. £¹czna produkcjaprzedmiotów ksiêgarskich w wydaw-nictwach niemieckich obejmuje 960milionów ksi¹¿ek i druków podob-nych. W Niemczech istnieje 5 tys.ksiêgarñ i 14 tys. bibliotek. Naj-wiêkszymi oœrodkami wydawniczymis¹ Monachium, Berlin, Frankfurt nadMenem, Stuttgart, Kolonia i Ham-burg.

Miêdzynarodowe Frankfurckie Targi Ksi¹¿kiMiêdzynarodowe Frankfurckie TargiKsi¹¿ki odbywaj¹ siê co roku wpaŸdzierniku od 1964 r. i s¹znacz¹cym dorocznym miêdzynaro-dowym wydarzeniem w bran¿y ksiê-garskiej. Punktem kulminacyjnymka¿dych targów jest przyznanieNagrody Pokojowej NiemieckichKsiêgarzy. Laureatami nagrody s¹m.in. Václav Havel, Jorge Semprún iSusan Sontag. W 2005 roku pod-czas Targów Ksi¹¿ki wrêczonoponadto po raz pierwszy Niemieck¹Nagrodê Ksi¹¿kow¹.

Miejsce spotkañ literatów zca³ego œwiata: MiêdzynarodoweFrankfurckie Targi Ksi¹¿ki

148 Niemcy w œwietle faktów i liczb

Doœwiadczenie i de-biut: Günter Grass

(„Blaszany bêbenek”) im³oda pisarka Judith

Hermann („Nichts alsGespenster”)

9Kultura FAKTY W PIGU£CE

W czo³ówce – wczoraj i dzisiajOklaskiwani klasycy, odwa¿ni wizjonerzy: w niemieckiejhistorii sztuki i kultury nie brak kobiet i mê¿czyzn, którzydokonali rzeczy nadzwyczajnych. Wielu z nich znanych jesttak¿e daleko poza granicami kraju

Wim WendersMistrz spokojnych obrazów: wielok-rotnie nagradzany re¿yser (ur. 1945)nakrêci³ miêdzy innymi filmy „Pary¿”,„Teksas” i „Niebo nad Berlinem”

Johann Sebastian Bach Wirtuoz barokowej muzyki koœcielnej:Johann Sebastian Bach (1685–1750)doprowadzi³ do doskona³oœci œcis³¹„sztukê fugi”, stworzy³ ponad 200 kan-tat i oratoriów

Thomas Mann Mistrz powieœci i nowe-li: Thomas Mann(1875–1955) otrzyma³literack¹ NagrodêNobla za swój eposrodzinny „Budden-brookowie”

Friedrich von Schiller Bojownik o wolnoœæ: pasj¹Friedricha von Schillera(1759–1805) by³ teatr.Twórca dramatów „Zbójcy” i„Wilhelm Tell” jako jeden zpierwszych przedstawi³ nascenie sprawy polityczne

Albrecht DürerArtysta niemieckiego renesan-su: Albrecht Dürer(1471–1528) zrewolucjonizo-wa³ techniki drzeworytu imiedziorytu

Johann Wolfgang von GoethePoeta, dramatopisarz i uczo-ny: Johann Wolfgang vonGoethe (1749–1832)uwa¿any jest za „uniwersal-nego geniusza” i klasyka lite-ratury niemieckiej

Ludwig van BeethovenPrekursor romantyzmu:Ludwig van Beethoven(1770–1827) przy wyraŸ-nym skoncentrowaniu siêna formie wprowadzi³ domuzyki indywidualn¹ eks-presjê i uczucie w ca³kowi-cie nowym wymiarze

Gerhard RichterNajdro¿szy ¿yj¹cy artysta: Gerhard Richter(ur.1932) zaskakuje coraz to nowszymi tech-nikami i tematami; zakres jego twórczoœcisiêga od hiperrealizmu po abstrakcjê

Günter GrassAutor „Blaszanego bêbenka”: laureat literackiej Nagrody NoblaGünter Grass (ur. 1927) porafi,jak ¿aden inny pisarz, przetwa-rzaæ historiê na literaturê

Anne-Sophie MutterWirtuozka skrzypiec:Anne-Sophie Mutter(ur. 1963) jest œwia-tow¹ gwiazd¹ muzykiklasycznej. Popieranawczeœnie przez Karajana uwa¿anajest za znawczyniêmuzyki Mozarta

Pina BauschTwórczyni nowoczesnego teatrutañca: Pina Bausch (ur. 1940)wymyœli³a dla tañca nowy jêzykcia³a

Karlheinz StockhausenKompozytor muzykiserialnej i elektronicznej:Karlheinz Stockhausen(ur. 1928) zaliczany jestdo grona najwa¿niej-szych kompozytorówwspó³czesnych

Bernd i Hilla BecherFotograficy jako twórcy sztu-ki koncepcyjnej: swoj¹ foto-grafi¹ architektury paraartystów tworzy artystyczn¹formê dokumentacji ikszta³tuje twórczoœæ m³ode-ego pokolenia fotografikówniemieckich

Joseph BeuysTwórca „rozszerzonegopojêcia sztuki”: Jegonajs³awniejsze zdaniebrzmi – „Ka¿dycz³owiek jest artyst¹”.Joseph Beuys(1921–1986) wzbudza³sensacjê swoimi spek-takularnymi happenin-gami i environment art

XXI wiek

XV-XX wiek

Literatura

Literatura

Literatura Muz

yka

Muzyka

Sztuki plastyczneSztu

ki pla

styc

zne

Sztuk

i plas

tyczne

Kompozycja

Muzyka

Film

Balet

Literatura

Fotografika

oprócz widowisk teatralnych – mo¿na pójœæ do opery i na ba-let; w sumie istnieje rozleg³y krajobraz teatralny z gêst¹ sieci¹teatrów pañstwowych i miejskich, scen objazdowych i teatrówprywatnych. W nastêpstwie ruchu studenckiego 1968 rokuszerok¹ dzia³alnoœæ teatraln¹ rozwinê³y tak¿e wolne grupyteatralne – po dzieñ dzisiejszy oznaka nies³abn¹cej pasji doteatru i chêci jej prezentowania. W Niemczech nie szczêdzi siêzachêt, uwagi i pieniêdzy dla podtrzymania tego systemu.Wielu uwa¿a to za luksus, zw³aszcza ¿e dochody teatrów z ichdzia³alnoœci wynosz¹ zeledwie dziesiêæ do piêtnastu procentich wydatków. Tak¿e teatry prywatne, takie jak na przyk³ads³awna berliñska scena Schaubühne, za³o¿ona i uformowanaprzez re¿ysera Petera Steina, korzysta z systemu subwencjipublicznych. System ten oczywiœcie ju¿ dawno osi¹gn¹³ pu³apswoich mo¿liwoœci i znajduje siê w trudnym okresie, jako ¿emiar¹ sztuki s¹ warunki materialne.

Peter Stein uwa¿any by³ przez d³ugi okres czasu zaniepowtarzalne zjawisko w teatrze niemieckim. W przeci-wieñstwie do innych re¿yserów stworzy³ dzie³o, które mo¿narozpoznaæ poprzez ci¹g³oœæ powtarzaj¹cych siê motywów, te-matów i autorów. Jego teatr wspomnieñ charakteryzuje stylinscenizacji pozostaj¹cy pod silnym wp³ywem tekstu. Przy-chodz¹ce dzisiaj do teatrów m³ode pokolenie od takich re¿y-serów, jak Peter Stein, Peter Zadek czy Claus Peymann, kieru-j¹cy Berliner Ensemble, dziel¹ œwiaty. Wspó³czesnego teatrunie da siê ju¿ ogarn¹æ pos³uguj¹c siê s³ownictwem buntowni-

³¹czy w swojej poezji mity z nauk¹ i sztuk¹. Dla wszystkichcezurê stanowi¹ wydarzenia z 11 wrzeœnia 2001 roku.

Czy mo¿liwy jest w literaturze powrót do polityki?Nie. Pisarze nie zajmuj¹ siê przedstawianem utopii, ich ksi¹¿-ki nie wybiegaj¹ w przysz³oœæ. Skoñczy³y siê czasy, kiedy lite-ratura by³a instancj¹. Marzenia o buncie i uporze wprawdziepozosta³y, ale w literaturze liczy siê to, co autentyczne i opi-sywanie tego, co istnieje teraz – w im bardziej bezwzglêdnysposób, tym lepiej. W³asna biografia dostarcza niezliczonychhistorii. Zmieni³y siê funkcje i percepcja. Literaturze o ambi-cjach spo³ecznych brakuje bowiem nie tylko autorów, ale iczytelników, którzy chcieliby j¹ czytaæ.

Teatr

Za granic¹ czêsto s³yszy siê opiniê, ¿e teatr niemiecki jest g³oœ-ny i narcystyczny. Teatr ten opiera siê jednak na systemie po-dziwianym na ca³ym œwiecie. Tak¿e w mniejszych miastach –

Kultura9

AutorzyDo wspó³czesnej literatury niemiec-

kiej nale¿¹ obok dzie³ Güntera Grassa i Heinricha Bölla miêdzy

innymi powieœci Siegfrieda Lenza,Bernharda Schlinka i Christy Wolf. W dziedzinie literatury dzieciêcej i m³odzie¿owej miêdzynarodowe

sukcesy odnosz¹ ksi¹¿ki MichaelaEndego i Cornelii Funke.

Krajobraz teatralny180 teatrów publicznych i 190

teatrów prywatnych sprawia, ¿eNiemcy s¹ licz¹cym siê w dziedzinieteatru krajem. Najbardziej znanymi

scenami teatralnymi s¹ ThaliaTheater w Hamburgu, Berliner

Ensemble w Berlinie i Kammerspielew Monachium.

Dzia³alnoœæ teatralnaTeatr niemiecki uwa¿any jest zajeden z najchêtniej eksperymen-tuj¹cych teatrów na œwiecie. Nie-mieckie zespo³y sta³y siê wzorem do naœladowania zw³aszcza w dzie-dzinie teatru tañca. Do wielkich protagonistów tañca nowoczesnegonale¿y Pina Bausch, uwa¿ana zanajznakomitsz¹ wspó³czesn¹ chore-ografkê. Oprócz niej do miêdzynaro-dowych gwiazd sceny baletowejzalicza siê urodzon¹ w Karlsruhe iinscenizuj¹c¹ w berliñskiejSchaubühne tancerkê i chore-ografkê Sashê Waltz.

Re¿yser–geniusz: Peter Steinuwa¿any jest za jednego znajwa¿niejszych re¿yserów wteatrze europejskim

Teatr Tañca z Wuppertalu:zespó³ Piny Bausch cieszy siêœwiatow¹ s³aw¹

Zagraniczna polityka kulturalna

Zagraniczna politykakulturalna i politykaoœwiatowa stanowiobok klasycznej dyplo-macji i zagranicznejpolityki gospodarczej

trzeci filar niemieckiej polityki zagranicznej. Jej celemjest przekazywanie aktualnego obrazu Niemiec orazwspó³praca nad procesem integracji europejskiej i poro-zumieniem miêdzy narodami. Niemieckie MinisterstwoSpraw Zagranicznych realizuje samodzielnie jedynieczêœæ swojej polityki kulturalnej, zlecaj¹c wprzewa¿aj¹cej mierze to zadanie organizacjom poœred-nicz¹cym, takim jak Instytut im. Goethego lub InstytutStosunków z Zagranic¹ (ifa). Instytut im. Goethegoposiada 144 instytuty w 80 krajach, w tym 16 w Niem-czech. Instytuty te oferuj¹ kursy jêzyka niemieckiego,wspieraj¹ zagranicznych nauczycieli jêzyka niemieckie-

go, organizuj¹ spotkania autorskie, projekcje filmowe iprzedstawienia teatralne oraz dyskusje. Dzia³alnoœæ ifakoncentruje siê przede wszystkim na dialogu kultu-rowym, np. poprzez organizowanie wystaw objazdowychoraz sympozjów miêdzynarodowych. Od 2003 rokuoœrodki i towarzystwa kultury, zw³aszcza w Europie Œrod-kowej i Wschodniej, finansuje siê przy wspó³pracy Minis-terstwa Spraw Zagranicznych i fundacji u¿ytecznoœcipublicznej. Olbrzymie znaczenie maj¹ niemieckie szko³yza granic¹, których liczba siêga 117. Licz¹ one 70 tys.uczniów (w tym 53 tys. narodowoœci nieniemieckiej).Szko³y te s¹ prowadzone przez stowarzyszenia prywatne,finansuj¹ce je w znacznej czêœci samodzielnie z czesne-go i darów pieniê¿nych. Po zamachach terrorystycznychz 11 wrzeœnia 2001 roku Ministerstwo Spraw Zagranicz-nych zainicjowa³o specjalny program „Europejsko-islamski dialog kulturowy”, który ma pomóc w lepszymwzajemnym zrozumieniu. www.goethe.de, www.ifa.de

Niemcy w œwietle faktów i liczb 153152 Niemcy w œwietle faktów i liczb

Muzyka

S³awa Niemiec jako kraju o bogatym dorobku muzycznymopiera siê nadal jeszcze na takich nazwiskach, jak Bach, Bee-thoven i Brahms, Händel i Richard Strauss. Do niemieckichkonserwatoriów nap³ywaj¹ studenci z ca³ego œwiata, melo-manii przyje¿d¿aj¹ tutaj na festiwale – poczynaj¹c od FestiwaluWagnerowskiego w Bayreuth a¿ po Dni Muzyki Wspó³cze-snej w Donaueschingen. W Niemczech istnieje 80 teatrówmuzycznych, finansowanych ze œrodków publicznych, wœródktórych wiod¹c¹ rolê odgrywaj¹ teatry w Hamburgu, Berli-nie, DreŸnie i Monachium, a tak¿e Frankfurcie nad Menemi Lipsku. We wspó³zawodnictwie o nagrodê krytyki, przyz-nawan¹ ka¿dego roku dla najlepszej sceny operowej roku, wostatnich latach najczêœciej zwyciê¿a³a opera ze Stuttgartu.Berliñscy Filharmonicy pod dyrekcj¹ sir Simona Rattle’a, bry-tyjskiego dyrygenta o œwiatowej s³awie, uwa¿ani s¹ w Niem-czech za najlepsz¹ ze 140 orkiestr subwencjonowanych przezpañstwo. Frankfurcki „Ensemble Modern” jest wa¿nymmotorem w dziedzinie wspó³czesnej produkcji muzycznej.Ka¿dego roku opracowuje on oko³o 70 nowych utworów, wtym 20 premier. Obok takich mistrzów batuty, jak KurtMasur czy Christoph Eschenbach, wœród m³odych dyry-gentów szczególnie wyró¿nili siê Ingo Metzmacher i Chris-tian Thielemann. Wœród interpretatorów do œwiatowejczo³ówki nale¿¹ sopranistka Waltraud Meier, baryton Tho-mas Quasthoff i klarnecistka Sabine Meyer. A skrzypaczkaAnne-Sophie Mutter cieszy siê ogromn¹ popularnoœci¹ nietylko wœród amatorów muzyki klasycznej.

Poczynaj¹c od lat 50. decyduj¹cy udzia³ w rozwojumuzyki wspó³czesnej mieli pionier muzyki elektronicznejKarlheinz Stockhausen i bêd¹cy jego przeciwieñstwemHans Werner Henze – wierny tradycji kompozytoroper. Dzisiejsza muzyka operuje szerokim wachla-rzem stylistycznym: Heiner Goebbels ³¹czy muzykê zteatrem, Helmut Lachenmann doprowadza do skraj-noœci instrumentalne mo¿liwoœci wyrazu.Przyk³ad Wolfganga Rihma œwiadczy, ¿e

ków pokolenia ‘68. Takie pojêcia, jak „uœwiadamiaæ, pouczaæ,demaskowaæ, interweniowaæ”, brzmi¹ dzisiaj staroœwiecko.Teatr m³odych nie uwa¿a siê za awangardê; szuka samodziel-nych form wyrazu. Po euforii lat 90., spowodowanej pojawie-niem siê nazwisk m³odych re¿yserów, takich jak LeanderHaußmann, Stefan Bachmann i Thomas Ostermeier, nast¹pi-³a obecnie faza, w której awansowali oni na dyrektorów.

Wzorem dla tego pokolenia re¿yserów jest Frank Cas-torf, znany z „rozbijania” sztuk, inscenizacyjnego rozk³ada-nia tekstów i ponownego ich budowania, oraz jego berliñskaSchaubühne. Tak¿e Christoph Marthaler i Christoph Schlin-gensief symbolizuj¹ odmienne rozumienie roli teatru, którydaje odpowiedzi na zmiany zasz³e po zakoñczeniu zimnejwojny i nastaniu ery globalnego kapitalizmu.

Tacy re¿yserzy, jak Michael Thalheimer, Armin Pe-tras, Martin Kusej, René Pollesch czy Christina Paulhofer, wy-kreowali tymczasem formy inscenizacji, przedk³adaj¹ce stylnad materia³; tradycyjne bliskie tekstowi sposoby opowiada-nia s¹ im raczej obce. Konfrontacja ze spo³eczeñstwem, decy-duj¹ca o kszta³cie teatru niemieckiego przez prawie 250 lat,ust¹pi³a miejsca wielobarwnej ró¿norodnoœci. Teatr nigdy jed-nak nie istnia³ bez udzia³u czasu, w którym by³ wystawiany.Teatr musi obrazowaæ nasze ¿ycie. Jest tak¿e powrotem dowspomnieñ. W³aœnie dlatego – ze wzglêdu na swoj¹ funkcjêpubliczn¹ – jest subwencjonowany.

Teatr niemieckiMimo wprowadzenia znacznychœrodków oszczêdnoœciowych wubieg³ych latach wœród teatrów

publicznych dominuje nadal formateatru o ró¿norodnej dzia³alnoœci

(widowiska teatralne, balet, opera).Teatry miejskie i pañstwowe oraz

sceny krajów zwi¹zkowych dyspo-nuj¹ w ka¿dej z dziedzin sta³ymi

zespo³ami, które decyduj¹ o ich pro-filu artystycznym. Gra siê w ramach

okreœlonego repertuaru, z regu³y od 20 do 30 sztuk w sezonie.

Kultura9

Teatr Schaubühne w Berlinie:tacy re¿yserzy, jak Peter Stein,

Luc Bondy, Klaus-MichaelGrüber, zapocz¹tkowali tutaj w

póŸnych latach 60. radykaln¹odnowê teatru niemieckiego

154 Niemcy w œwietle faktów i liczb

FestiwaleOprócz festiwali muzyki klasycznejwspó³czesna muzyka w Niemczechjest prezentowana na ponad 100specjalnych festiwalach, w seriachkoncertów oraz operowych produk-cjach studyjnych. Za najwa¿niejszy na œwiecie festiwal aktualnej twór-czoœci muzycznej uwa¿a siê Dni Muzyki w Donaueschingen. Naj-nowsze wydarzenia w teatrzemuzycznym prezentowane s¹ naBiennale w Monachium, a Miêdzyna-rodowy Instytut Muzyczny w Darm-stadt podczas s³awnych kursów letnich urz¹dza dyskusje na tematnajnowszych trendów muzycznych.

Orkiestry subwencjonowane przez pañstwoNa czele 140 niemieckich orkiestrzawodowych znajduj¹ siê BerliñscyFilharmonicy pod dyrekcj¹ sir Simo-na Rattle’a, berliñska Staatskapellepod dyrekcj¹ Daniela Barenboima,orkiestra Gewandhausu pod batut¹Herberta Blomstedta, Symfonicy zBambergu pod kierownictwemJonathana Notta i FilharmonicyMonachijscy pod dyrekcj¹ ChristianaThielemanna.

Christian Thielemann: general-ny dyrektor muzyczny

FilharmonikówMonachijskich

Berliner Ensemble naSchiffbauerdamm: niedgyœ w

teatrze tym dzia³a³ BertoltBrecht, dzisiaj spektakle insceni-

zuj¹ tutaj najlepsi œwiatowire¿yserzy, jak Robert Wilson

Niemcy w œwietle faktów i liczb 155

9

1

2

3

5 6

4

9

2

4

10

11

15

8

7

10

11

12

13

14

15

3

Kultura

HamburgOstoja sztuki na pó³nocy: dostojna Hamburska HalaSztuki oferuje od 1997 roku w zaprojektowanej przezOswalda Mathiasa Ungersa dobudowie w formie pros-tego bia³ego szeœcianu bogat¹ kolekcjê sztuki wspó³-czesnej. W „Galerii Wspó³czesnej” organizuje siêzmienne ekspozycje z wiêkszymi kompleksami dzie³pojedynczych arytystów, obrazuj¹ce ruchy artystycz-ne

BerlinStolica sztuki: berliñska „wyspa muzeów” (na zdjêciu)³¹czy w ramach zabytkowej architektury szereg zbio-rów sztuki, kultury i architektury na œwiatowym pozio-mie. Zbiory sztuki wspó³czesnej znajduj¹ siê m.in. wNowej Galerii Narodowej, w Hamburger Bahnhof, wMuzeum Berggruen oraz Galerii Berliñskiej

DreznoOd Raffaela po Richtera: w Galerii MalarstwaStarych Mistrzów w Zwingerze wystawione s¹g³ówne dzie³a w³oskiego renesansu. Galeria Nowych Mistrzów posiada najwiêkszy na ca³ymœwiecie zbiór dzie³ Gerharda Richtera i nale¿y do najwa¿niejszych muzeów sztuki wspó³czesnej

MonachiumNajnowszy „nabytek” w dziel-nicy sztuki: w 2002 rokuotwarto Wspó³czesn¹ Pinako-tekê. Mieszcz¹ce siê w niejNowe Zbiory, pierwsze i podzieñ dzisiejszy wiod¹ce mu-zeum wzornictwa na œwiecie,posiadaj¹ sta³¹ wystawê obejmuj¹c¹ 70 tys. ekspona-tów. Wspólnie ze zbioramiStarej i Nowej Pinakoteki, ga-leri¹ rzeŸby – Glyptothek orazGaleri¹ Miejsk¹ w Lenbach-haus tworz¹ one niepowtarzal-n¹ dzielnicê muzealn¹.

BonnTrakt muzealny: w pobli¿u Domu

Historii po³o¿ona jest Hala Sztukii Wystaw Republiki Federalnej

Niemiec, w której regularniepokazywane s¹ wystawy o

miêdzynarodowym znaczeniu

Frankfurt nad MenemBankowa metropolia i oœrodek sztuki: Muzea Städel i Lie-

bieghaus na Brzegu Muzeów gromadz¹ przede wszyst-kim zbiory malarstwa i rzeŸby z przesz³oœci. MuzeumSztuki Nowoczesnej w trójk¹tnym budynku projektu

Hansa Holleina mieœci zbiory sztuki aktualnej

StuttgartPo³¹czenie starego z nowym: sensacjê wzbu-dza budynek dobudowany do za³o¿onej w XIX

wieku Galerii Pañstwowej w Stuttgarcie,zaprojektowany przez znakomitego brytyjskie-

go architekta Jamesa Stirlinga. Muzeum oferu-je przegl¹d sztuki od póŸnego œredniowiecza

a¿ po klasyków sztuki wspó³czesnej

FAKTY W PIGU£CE

Stiftung SeebüllKolekcja dzie³ ekspresjonistyEmila Noldego

Muzeum Sztuki w WolfsburguMuzeum sztuki m³odej otwartew 1994 roku

Muzeum Folkwang, EssenMuzeum sztuki z du¿ym zbio-rem fotografii

Langen Foundation, NeussCentrum sztuki w nowym bu-dynku muzeum projektu TadaoAndo – gwiazdy architektury

Nowe Muzeum w WeimarzeMuzeum sztuki wspó³czesnejotwarte w 1999 roku

ZKM, KarlsruheNajwiêkszy zbiór sztuki inter-aktywnej

Sammlung Burda, Baden-BadenOtwarty w 2004 roku budynekmuzealny z du¿¹ kolekcj¹ dzie³artystów niemieckich

Kolonia/DüsseldorfKoncentracja sztuki nad Renem:

w Kolonii Muzeum Ludwig napowierzchni 8 tys. metrów kwa-

dratowych oferuje miejsce dlasztuki wspó³czesnej i pionierskich

wystaw. Znajduj¹ca siê niewielekilometrów dalej w DüsseldorfieHala Sztuki Nadrenii – Pó³nocnejWestfalii mieœci w dwóch budyn-kach wybitne dzie³a – od Picassa

po Beuysa

Muzea niemieckieKontakt ze sztuk¹ mo¿e byæ ró¿norodny: w Niemczech600 muzeów sztuki stara siê przyci¹gn¹æ zwiedzaj¹cych.Wœród nich znajduj¹ siê zarówno s³awne na ca³y œwiat zbiory w wielkich miastach, jak i ma³e, spektakularne mu-zea z dala od metropolii

1

3

8

14

15

6

7

9

12

13

5Inne znane muzea sztuki

158 Niemcy w œwietle faktów i liczb

rozwój muzyki zmierzaj¹cy ku wiêkszej zrozumia³oœcizdaje siê byæ znowu mo¿liwy. Z drugiej strony muzycznego

spektrum od lat sukcesy odnosz¹ tacy piosenkarze, jak Her-bert Grönemeyer i Udo Lindenberg, œpiewaj¹cy piosenki wjêzyku niemieckim, podobnie jak zespó³ punkowo-rockowy„Die Toten Hosen” i grupa hip-hopowa „Die fantastischen

Vier”. W ubieg³ych latach m³odzi artyœci, jak piosenkarz XavierNaidoo („Söhne Mannheims”), kierowali siê z powodzeniemamerykañskimi stylami – muzyk¹ soulow¹ i rapem. Wynikiemsukcesów berliñskiego zespo³u „Wir sind Helden” by³o ostat-nio pojawienie siê nowej fali m³odych zespo³ów niemieckich.Utworzenie Akademii Muzyki Popularnej w Mannheim poka-za³o, ¿e istnieje wola polityczna, by zwiêkszyæ konkurencyj-noœæ niemieckiego popu na arenie miêdzynarodowej.

Film

Na krótko przed prze³omem tysi¹cleci film „Lola rennt”(1998) Toma Tykwera wyrywa niemieckie kino z marazmu.Eskperymentatorska komedia o rudow³osej Loli, przeznacze-niu, mi³oœci i przypadku uchwyca atmosferê koñca lat 90.Ryzykowny wyœcig Loli z czasem przez Berlin rozumiany jestjako metafora epoki, która nie daje czasu na wytchnienie.Film ten sta³ siê dla re¿ysera Toma Tykwera i odtwórczynig³ównej roli Franki Potente miêdzynarodowym prze³omem wkarierze. Kino niemieckie zaczyna prze¿ywaæ fazê rozkwitu.Po raz pierwszy od ery wielkiego Rainera Wernera Fassbin-dera (zm. 1982 r.) zagranica spogl¹da ponownie z zaintere-sowaniem na film niemiecki, który œwiêci miêdzynarodowesukcesy. Film „Nirgendwo in Afrika” (Nigdzie w Afryce, Caro-line Link, 2002 r.) otrzymuje Oscara, „G³ow¹ w mur” (FatihAkin, 2004 r.) zostaje nagrodzony Z³otym NiedŸwiedziem naBerlinale. Ale w przeciwieñstwie do czasów Fassbindera zain-teresowanie to nie dotyczy okreœlonej szko³y filmów autor-skich, lecz ró¿nych re¿yserów odciskaj¹cych na filmachw³asne piêtno. Starzy mistrzowie kina, jak Wim Wenders,Volker Schlöndorff i Werner Herzog, nadal wprawdzie maj¹wiele do powiedzenia, ale furorê robi¹ inni.

Kino niemieckie uskrzydla gatunek filmowy, nieciesz¹cy siêdotychczas szczególnie dobr¹ opini¹ – komedia. Tragikome-dia „¯egnaj Lenin!” (Wolfgang Becker, 2003 r.) odnosi sukce-sy w prawie 70 krajach, gdy¿ opowiada o klêsce socjalizmu.Komedia Hansa Weingartnera „Edukatorzy” (2004 r.) poruszaw radykalny sposób tematy przeciwników globalizacji. Nie-mieckie komedie odnosz¹ sukcesy, gdy¿ ich fabu³a poruszatak¿e tematy uniwersalne.

Ale materia³ do historii filmowcy czerpi¹ z procesów iprze³omów zachodz¹cych we w³asnym kraju. Z rozmachem,który zapieraja dech w piersiach, urodzony w Hamburgu FatihAkin o tureckich korzeniach opowiada o ¿yciu Turków wNiemczech. W swoim nagrodzonym dramacie „G³ow¹ w mur”przenosi on na ekran z brutaln¹ precyzj¹, ale bez ³zawegosentymentalizmu, historiê mi³oœci Turka i Turczynki, urod-zonych w Niemczech, i ich zd³awienie miêdzy kulturami. Oautentyczne, pozbawione hipokryzji spojrzenie na ¿yciechodzi tak¿e w realistycznych studiach œrodowiskowych And-

9

Niemieckie zespo³y muzyczneDo „towarów eksportowych”

niemieckiego rocka i popu nale¿¹:Scooter, Seeed, Nena, Kraftwerk,

Rammstein, Guano Apes, Juli i Mia.

Kino niemieckieNiemcy nadal nie s¹ krajem kino-

manów, jak np. Francja, ale wp³ywy zogl¹dalnoœci rodzimych produkcji

kinowych wyraŸnie wzros³y. Znowupojawi³y siê gwiazdy, na które cho-dzi siê do kina, takie jak Alexandra

Maria Lara, Franka Potente, JuliaJentsch, Daniel Brühl, Moritz Bleib-treu i Til Schweiger. Wzrost samo-œwiadomoœci bran¿y odzwierciedlaza³o¿enie w 2003 roku Niemieckiej

Akademii Filmowej, przyznaj¹cejcorocznie na wzór Amerykañskiej

Akademii Filmowej Lole – odpo-wiednika amerykañskiego Oscara.

Ale œwiatowe suckesy niemieccyfilmowcy odnosz¹ przede wszystkimwtedy, gdy pracuj¹ w Hollywoodzie,

jak re¿yserzy Roland Emmerich(„Independence Day”) i Wolfgang

Petersen („Okrêt”, „Troja”) czykamerzysta Michael Ballhaus.

Berlinale

Od 1951 roku corocznie w lutym w Berlinie odbywa siêMiêdzynarodowy Festiwal Filmowy. Po spotkaniu fil-mowców w Cannes Berlinale jestdrugim co do wielkoœci festiwa-lem filmowym na œwiecie i„oknem wystawowym” filmuniemieckiego. W centrum Berli-

na wokó³ Potsdamer Platz przez dwa tygodnie w roku sztuce towarzyszy przepych i splendor, przyjêciai biznes. Ka¿dego roku na Berlinale przybywa 400 tys.kinomanów i 16,5 tys. ludzi filmu - gwiazd filmowych,producentów, dystrybutorów, kupuj¹cych, finansistów i dziennikarzy. Punktem kulminacyjnym jestprzyznanie przez miêdzynarodowe juryg³ównych nagród festiwalu – „NiedŸwiedzi”. O nagrody te ubiegaj¹ siê filmy z ca³ego œwiata,

które na Berlinale maj¹ swoj¹ œwiatow¹ lub euro-pejsk¹ premierê.Oprócz konkursu filmowego podczas Berlinale odbywasiê Festiwal Filmów M³odego Widza, Forum FilmuNiemieckiego oraz Miêdzynarodowe Forum M³odegoFilmu. Ponadto ma miejsce po³¹czona z hommageretrospektywa dorobku ¿yciowego wielkiej osobowoœcifilmowej. Ka¿dego roku prezentuje siê ³¹cznie oko³o350 filmów. Dwie trzecie kosztów imprezy, siêgaj¹cychogó³em dziesiêciu milionów euro, pokrywa federacja;reszta finansowana jest z op³at za wstêpy oraz przezsponsorów. Od 2003 roku do udzia³u w Berlinale TalentCampus zaprasza siê oko³o 500 m³odych talenów filmowych z ca³ego œwiata. Podczas jego trwania przekazuje siê know-how i wymienia doœwiadczenia.Dyrektorem Berlinale jest Dieter Kosslick (na zdjêciu).

www.berlinale.de

„¯egnaj Lenin!” – komedia zpodtekstem œwiêc¹ca sukcesy w70 krajach

Xavier Naidoo – laure-at nagrody MTV Music Awards

Kultura

Niemcy w œwietle faktów i liczb 159

aNiemcy w œwietle faktów i liczb 161

wisko natrêctw. Obaj uwa¿ani s¹ za przedstawicieli „neuro-tycznego realizmu”. Franz Ackermann przedstawia w swoich„Mental Maps” œwiat jako globaln¹ wioskê, zwracaj¹c uwagêna katastrofy kryj¹ce siê za fasad¹. Tino Seghal, którego sztukaistnieje tylko w momencie realizacji performance i nie mo¿ebyæ rejestrowana, szuka form produkcji i komunikacji ist-niej¹cych poza gospodark¹ rynkow¹.

O zainteresowaniu, jakim w Niemczech cieszy siêsztuka, œwiadczy documenta, wiod¹ca w skali œwiatowejwystawa sztuki najnowszej, odbywaj¹ca siê co piêæ lat w Kas-sel. W przeciwieñstwie do sztuk plastycznych – których zna-czenie podkreœla boom zak³adania muzeów prywatnych – foto-grafika jako samodzielna forma sztuki d³ugo musia³a walczyæw Niemczech o uznanie. Za pionierkê lat 70. uwa¿a siê Katha-rinê Sieverding, która w swoich autoportretach próbuje usta-liæ granicê pomiêdzy jednostk¹ a spo³eczeñstwem.

Prze³om w fotografice nast¹pi³ w latach 90. wraz zsukcesami trzech uczniów Bernda i Hilli Becher, ma³¿eñstwafotografików z Akademii Sztuk Piêknych w Düsseldorfie: Tho-masa Strutha, Andreasa Gursky’ego i Thomasa Ruffa. W swo-ich fotografiach przedstawiaj¹ oni rzeczywistoœæ „na wysokipo³ysk” i z drugim dnem, a ich stylistyczne oddzia³ywanie jesttak wielkie, ¿e na arenie miêdzynarodowej okreœla siê ich kró-tko mianem „Struffsky”.

reasa Dresena. W swoich filmach za pomoc¹ takich œrodkówfilmowych, jak ruchoma kamera rêczna, przedstawia on ¿yciecodzienne Niemców wschodnich. Zainteresowanie przemiana-mi spo³ecznymi pozwala jednoczeœnie spokojnie spojrzeæ natraumatyczne aspekty w³asnej historii. Dramat historyczny„Upadek” (2004 r.) Olivera Hirschbiegla prze³amuje tabu poka-zuj¹c Hiltera nie jako potwora, ale jako cz³owieka. W „SophieScholl – ostatnie dni” (2005 r.) Julia Jentsch tworzy bohaterskiportret bojowniczki ruchu oporu. Aktorka za swoj¹ œwietniezagran¹ rolê zosta³a wyró¿niona Niemieck¹ Nagrod¹ Filmow¹.Rozkwit filmu niemieckiego opiera siê na wielu podstawach –trudno zatem o lepsze warunki w kinie niemieckim.

Sztuki plastyczne

Pocz¹wszy od lat 90. malarstwo i fotografika niemiecka ciesz¹siê wielkim miêdzynarodowym powodzeniem. Za granic¹ tenfenomen we wspó³czesnym malarstwie niemieckim znany jestpod nazw¹ „Young German Artists”, a tworz¹cy go artyœci po-chodz¹ z Lipska, Berlina czy Drezna. Neo Rauch jest najbardziejznanym przestawicielem „nowej szko³y lipskiej”. Jej styl cechu-je nowy realizm, który wywodzi siê – bez ideologicznego za-barwienia – ze starej „szko³y lipskiej”, istniej¹cej w sztuceNRD. Jej obrazy ukazuj¹ce zazwyczaj bladawych ludzi, zdaj¹-cych siê czekaæ na coœ nieokreœlonego, mo¿na interpretowaæ ja-ko odzwierciedlenie sytuacji w Niemczech na pocz¹tku nowe-go tysi¹clecia. Tak zwany drezdeñski pop, którego przedstawi-cielem jest Thomas Scheibitz, nawi¹zuje do reklamy, estetyki te-lewizyjnej i estetyki wideo i bawi siê nowym rodzajem estety-ki upewniania siê o w³asnym obrazie rzeczywistoœci.Dla wiêkszoœci m³odych artystów rozliczanie siê z narodowym

socjalizmem, maj¹ce miejsce w pracach Hansa Haacke-go, Anselma Kiefera i Josepha Beuysa, nale¿y do

przesz³oœci. Na scenie artystycznej daje siê raczejzauwa¿yæ ponowne zwrócenie siê ku sprawomwnêtrza i zajmowanie siê koliduj¹cymi ze sob¹doœwiadczeniami. Prace Jonathana Meesego iAndré Butzera odzwierciedlaj¹ depresje i zja-

Kultura9

Niemiecka Nagroda FilmowaNajwa¿niejszym elementem wspier-

ania twórczoœci filmowej przezfederacjê jest Niemiecka NagrodaFilmowa, przyznawana ju¿ od 1951

roku za wybitne osi¹gniêcia w rodzi-mej produkcji filmowej. W roku

2005 a¿ w szeœciu ró¿nych katego-riach wyró¿niono film ”Alles auf Zu-

cker” Dani Levy’ego, szwajcarskiegore¿ysera mieszkaj¹cego od 1980

roku w Berlinie.

Scena artystycznaDo wybitnych w skali miêdzynarodo-

wej artystów starszego pokolenianale¿¹ miêdzy innymi Gerhard Rich-ter, Georg Baselitz, A. R. Penck, JörgImmendorff, Anselm Kiefer, Markus

Lüpertz i Sigmar Polke. Ponadtodoskona³¹ reklam¹ dla wspó³czesnej

sceny artystycznej s¹ rzeŸbiarzeUlrich Rückriem i Jochen Gerz orazRebecca Horn – artystka specjali-zuj¹ca siê w sztuce performance.

Targi sztuki i wydarzenia kulturalne+

Festiwal w BayreuthDla mi³oœników muzyki Wa-gnera Festiwal w Bayreuth tonajwa¿niejsze wydarzenie

Frankfurckie Targi Ksi¹¿kiTargi te wœród miêdzynarodo-wych targów ksi¹¿ki zajmuj¹pierwsze miejsce

Lipskie Targi Ksi¹¿kiMimo silnej konkurencji Lip-skie Targi Ksi¹¿ki zyska³y so-bie dobr¹ renomê

Art Frankfurt Targi Art Frankfurt uwa¿anes¹ za forum europejskiej sztu-ki najnowszej i awangardowej

BerlinaleBerliñski Festiwal Filmowy –po Cannes najwa¿niejszaimpreza filmowa na œwiecie

Art Cologne Art Cologne to najstarszetargi sztuki na œwiecie i naj-wa¿niejsze w Niemczech

Neo Rauch uwa¿any jest zapierwszoplanow¹ postaæ wœród

„Young German Artist”

AutorzyPrzegl¹d aktualnoœci z niemieckiejsceny kulturalnej sporz¹dzili redak-torzy programu „Kulturzeit” kana³utelewizyjnego 3sat (od lewej): drEva Hassel-von Pock, Armin Conrad,dr Gundula Moritz, dr Rainer M.Schaper, dr Monika Sandhack orazStefan Müller (brak na zdjêciu).

documentaOrganizowana w Kassel „documen-ta” jest najwa¿niejsz¹ wystaw¹ sztu-ki wspó³czesnej w skali œwiatowej.Powsta³a z inicjatywy malarza Arnol-da Bode, po raz pierwszy otworzy³aswoje podwoje w 1955 roku. Organi-zowana co piêæ lat na okres 100 dniwystawa szybko uros³a do rangiœwiatowego sukcesu. Dwunasta„documenta” odbêdzie siê w 2007roku.

160 Niemcy w œwietle faktów i liczb

162 Niemcy w œwietle faktów i liczb Niemcy w œwietle faktów i liczb 163

Media Jo Groebel

Niemcy uchodz¹ za kraj ksi¹¿ek, g³êbi myœli i ambitnych podwzglêdem merytorycznym œrodków przekazu. Ale Niemcysta³y siê tak¿e krajem disc jokeyów i telenowel. Muzyka i se-riale telewizyjne, kasowe filmy i prasa bulwarowa odgrywaj¹w niemieckiej kulturze masowej równie wa¿n¹ rolê, jak w in-nych krajach – podobnie zreszt¹ jak niemiecka kultura litera-cka, teatralna i operowa.

W mediach niemieckich istniej¹ zjawiska wyj¹tkowe,do których nale¿y akcentowanie suwerennoœci krajów zwi¹z-kowych w dziedzinie kultury, radiofonii i telewizji lub istnie-nie obok siebie publicznych i prywatnych œrodków przekazu,które w ka¿dym razie w skali globalnej nie jest zajwiskiemoczywistym. Pod wzglêdem wolnoœci prasy i pogl¹dów Niem-cy w skali miêdzynarodowej wypadaj¹ bardzo dobrze. Istnie-je zarówno pluralizm pogl¹dów, jak i pluralizm informacji.Prasa nie znajduje siê w rêkach rz¹du czy partii, a przeciwnie– w rêkach uczestników ¿ycia spo³ecznego. Od ponad pó³wieku wolnoœæ prasy i pogl¹dów jest w Niemczech dobrem chro-nionym przez prawo konstytucyjne. Wolnoœæ prasy w rozu-mieniu konstytucji wyra¿a artyku³ 5 Ustawy Zasadniczej:„Ka¿dy ma prawo do wyra¿ania i rozpowszechniania swoichpogl¹dów s³ownie, pisemnie i za pomoc¹ obrazu oraz swo-bodnego informowania siê z powszechnie dostêpnych Ÿróde³.(...) Cenzura nie ma miejsca.”

Ogólnego wyjaœnienia dla struktury mediów niemie-ckich nale¿y szukaæ w specyficznych warunkach najnowszej his-torii niemieckiej. Z jednej strony minione stulecia by³y dla krajunadzwyczaj niespokojne. Wiele impulsów do przemian spo³ecz-nych mia³o albo tak¿e niemieckie pod³o¿e, albo zrodzi³o siê wNiemczech. Oœwiecenie, komunizm, modernizm: wszystkieprzewroty nastêpuj¹ce w odstêpie czasowym mniejszym ni¿ 30lat – demokratyzacja, I wojna œwiatowa, Republika Weimarska,III Rzesza i II wojna œwiatowa, konflikt Wschód-Zachód i zimnawojna, zamieszki studenckie i zjednoczenie by³y zawszezwi¹zane z aspektem medialnym, a co wiêcej – bezpowstaj¹cych od XIX wieku œrodków masowego przekazu by-

Koncentracja mediówMimo olbrzymiej ró¿norodnoœcitytu³ów i produktów liczba wydaw-nictw samodzielnych od po³owy lat 50. stale mala³a. Wydawnictwomwiod¹cym pod wzglêdem ekono-micznym i technicznym uda³o siêwyprzeæ konkurentów z ró¿nychrynków regionalnych. Rozwój ekono-miczny na rynku prasowym dopro-wadzi³ do powstania wielkich przed-siêbiorstw wydawniczych. W dziedzi-nie prasy codziennej przedsiêbiorst-wem takim jest przede wszystkimWydawnictwo Axela Springera,posiadaj¹ce 25 proc. udzia³ów wrynku.

³yby niemo¿liwe. Wolnoœæ myœli i równouprawnienie rozpow-szechnia siê za poœrednictwem ksi¹¿ek i aktualnej prasy.

W okresie Republiki Weimarskiej prasa Hugenberga,nazwana tak od nazwiska wydawcy, zmonopolizowa³a rynekprasowy, propaguj¹c w coraz wiêkszym stopniu ideologiê na-rodow¹. Wynikaj¹ce st¹d doœwiadczenia spowodowa³y po IIwojnie œwiatowej w Niemczech Zachodnich powstanie szcze-gólnie wyraŸnej infrasturktury zapobiegaj¹cej koncentracjimediów (suwerennoœæ krajów zwi¹zkowych w dziedzinieradiofonii i telewizji, ustawy prasowe, elementy prawa karte-lowego). W sumie w Niemczech Zachodnich po II wojnie œwia-towej przy ogromnym wsparciu ze strony mocarstw alianckich– USA, Wielkiej Brytanii i Francji dokona³ siê dalszy rozwójsturktury medialnej w ramach demokracji i rynku. Na wscho-dzie przyjêto w dziedzinie mediów filozofiê propagowan¹przez Zwi¹zek Radziecki.

Formu³uj¹c w skrócie w dziennikarstwie medialnymwspó³istniej¹ obecnie „trzy M”: styl ukszta³towany w krajachanglosaskich i zorientowany na „mere-facts” (fakty) akcentu-je maksymaln¹ przejrzystoœæ wydarzeñ politycznych i spo³ecz-nych, a w mediach widzi realizacjê funkcji krytycznej „czwar-tej w³adzy”. Mo¿na stwierdziæ, ¿e norma ta jest dzisiaj akcep-towana prawie przez wszystkie krajowe mediach o charakte-rze informacyjnym. Zorientowany na „mission” (misja) styl me-diów w NRD mia³ oddzia³ywaæ na obywateli zgodnie z ideolo-gi¹ komunizmu i socjalizmu. Dzisiaj ten aspekt niesienia

Kultura9

Wolnoœæ prasy i pogl¹dówDo wolnoœci komunikowania siê w Niemczech nale¿y obowi¹zek

w³adz udzielania informacji dzienni-karzom. Prawo prasowe reguluj¹ustawy prasowe poszczególnych

krajów zwi¹zkowych. Obejmuj¹ oneobowi¹zek zamieszczania stopki

redakcyjnej, obowi¹zek zachowaniaprzez dziennikarzy szczególnej

starannoœci i rzetelnoœci przy zbier-aniu i wykorzystywaniu materia³ów

oraz prawo dziennikarzy do odmowyz³o¿enia zeznañ. Organem

samokontroli wydawców i dzienni-karzy jest Niemiecka Rada

Prasowa, zajmuj¹ca siê wykrocze-niami przeciwko obowi¹zkowi

starannoœci i rzetelnoœci oraz etycedziennikarskiej.

W Niemczech jest 70 tys. osóbwykonuj¹cych zawód dzienni-karza; w samym tylko Berlinie

przy Stowarzyszeniu PrasyZagranicznej oraz stowarzysze-

niu Bundespressekonferenzakredytowanych jest 1200 kore-

spondentów

Ulubione media drukowane:Pod wzglêdem iloœci egzempla-rzy gazet przypadaj¹cych na1000 mieszkañców Niemcy zaj-muj¹ w Europie siódme miejsce. Niemcy czytaj¹ codziennie gaze-ty przeciêtnie przez 30 minut

Najwiêksz¹ niemieck¹ agencj¹prasow¹ jest Deutsche Presse-Agentur (dpa). Po agencjachReuters, francuskiej AFP iAssociated Press (AP) zajmujeona czwarte miejsce na œwiecie

je wielka ró¿norodnoœæ tytu³ów oraz zró¿nicowanie regional-ne. Obok 11 gazet ponadregionalnych istnieje 336 lokalnychgazet codziennych, obok 10 gazet wysokiej jakoœci – osiemtak zwanych gazet rozprowadzanych w handlu ulicznym, zaj-muj¹cych siê przewa¿nie sensacjami. Szczególn¹ rolê w tej ka-tegorii odgrywa wp³ywowa „Bild” (Wydawnictwo AxelaSpringera) o nak³adzie czterech milionów egzemplarzy, którajest jedyn¹ ponadregionaln¹ gazet¹ w handlu ulicznym. Wsumie ³¹czny nak³ad wszystkich 350 codziennych gazet niem-ieckich wynosi prawie 23 miliony.

Klasyczna prasa codzienna prze¿ywa k³opoty finanso-we. M³odsze pokolenie czyta mniej gazet, iloœæ og³oszeñ ma-leje, a wiele informacji czerpie siê dzisiaj raczej z Internetu,który w prawie wszystkich grupach wiekowych sta³ siê prze-wodnim œrodkiem przekazu. Dostêp od Internetu ma obecnie55 proc. Niemców, co odpowiada 35,7 mln osób powy¿ej 14.roku ¿ycia. Mimo to prawie na co drugiego doros³ego Niem-ca przypada jedna sprzedana gazeta, a liczba czytelników jestjeszcze wiêksza. Niektóre tytu³y, jak na przyk³ad ponadregio-nalne gazety wysokiej jakoœci „Frankfurter Allgemeine Zei-tung” i „Süddeutsche Zeitung” oraz szczyc¹cy siê bogat¹ tra-dycj¹ tygodnik „Die Zeit”, uchodz¹ za bardzo wp³ywowe podwzglêdem politycznym i kulturalnym.

wartoœciuj¹cego przes³ania ogranicza siê do opinii i komenta-rzy. Pocz¹wszy od lat 80. coraz wa¿niejszym elementem jest„Markt” (rynek). Gro¿¹ce wielu tytu³om prasowym zamkniê-cie spowodowa³o przesuniêcie g³ównego punktu zaintereso-wania w kierunku masowej atrakcyjnoœci tytu³ów i tematów.Centralnym czynnikiem ukierunkowania gazet i czasopism, aw ostatnim czasie zw³aszcza radia i telewizji – i to tak¿e stacjipublicznych – sta³y siê analiza rynku, nak³ady, ogl¹dalnoœæ is³uchalnoœæ programów.

Prasa

Oprócz ksi¹¿ki od ponad 500 lat w postaci gazety i czasopi-sma istnieje œrodek przekazu, którego treœæ, forma i rozpow-szechnianie podlega³o wprawdzie ci¹g³ej modernizacji, alektóry zachowa³ – mimo pojawiania siê coraz to nowychmediów – swoj¹ podstawow¹ strukturê. Prasa nadal gwaran-tuje dog³êbn¹ analizê i przedstawianie pod³o¿a wydarzeñ, do-bór tematów i ocenê. Wraz z czêœciowym zacieraniem siê wspo³eczeñstwie niemieckim trwa³ych przekonañ ideologicz-nych wzd³u¿ tradycyjnego spektrum lewicowo-prawicowego,przestano tak¿e czêœciowo jednoznacze klasyfikowaæ prasêpod wzglêdem politycznym. Niemiecki rynek prasowy cechu-

Kultura9

Dostawca internetu T-Onlinejest liderem na rynku wNiemczech. Jego us³ugi interne-towe ciesz¹ siê obok ofert AOL,MSD, Bild.de, RTL.de orazSpiegel.de najwiêksz¹ popular-noœci¹

Zakres czasowykorzystania z mediów

Niemcy przez 10 godzin dzienniekorzystaj¹ z ró¿nych œrodków prze-kazu. Wœród nich czo³owe miejsce

zajmuj¹ radio i telewizja.

Radio 221 minTelewizja 220 minInternet 44 min

Gazety codzienne 28 minKsi¹¿ki 25 min

Czasopisma 12 min

+Jak Niemcy korzystaj¹ ze œrodków przekazu

Wielkie gazety ponadregionale rozprowadzane w prenumeracie„Süddeutsche” i „F.A.Z.” s¹ najpoczytniejszymi niemieckimigazetami codziennymi (wed³ug wielkoœci nak³adu)

Najpopularniejsze czasopisma dla szerokiego krêgu odbiorcówCzo³owe miejsca zajmuj¹ magazyny informacyjne „Spiegel” i„Focus” oraz ilustrowany „Stern” (wed³ug wielkoœci nak³adu)

Najbardziej atrakcyjne stacje telewizyjneStacje publiczne ARD i ZDF konkuruj¹ z telewizj¹ prywatn¹ (odsetek udzia³ów w rynku)

Najczêœciej rejestrowane domeny internetowe„.de” jest po „.com” najpopularniejsz¹ domen¹. „.net” liczy 6,2 mln rejestracji, a„.org” i „.info” – po 3,7 mln

Süddeutsche Zeitung

368988Frankfurter Allgemeine Zeitung

234905Die Welt

162981Frankfurter Rundschau

143591 Handelsblatt

100859Financial Times Deutschland

425659Spiegel

1053453Stern

790835Focus

784915Bunte

780040Reader’s Digest

529348Super Illu

1113 078RTL

12,1%PRO7

11,6%SAT.1

8,8%ARD

8%ZDF

7,5%RTL II

16,9%.com domeny firmowe

9037019.de Niemcy

4349206.uk Wielka Brytania

1604109.nl Holandia

1084276.it W³ochy

881828.us USA

40389296

II/2005 III/2005 2004 2005

IVW

, VD

Z, m

edia co

ntro

l, Den

ic

164 Niemcy w œwietle faktów i liczb Niemcy w œwietle faktów i liczb 165

Niemcy w œwietle faktów i liczb 167

powszechniania informacji i rozrywki od komunikacji namiarê a¿ po komunikacjê masow¹. Jednoczeœnie obszar tech-niki komunikacyjnej i informacyjnej sta³ siê najwa¿niejszymsektorem zatrudnienia (1,7 mln osób).

Radiofonia i telewizja

Kontynuacjê bogatego niemieckiego krajobrazu medialnegostanowi radio i telewizja. Zapocz¹tkowany w latach 20. (radio)i 50. (telewizja) program publiczny przekszta³ci³ siê od koñcalat 80. w barwne spektrum dwoistego systemu, z³o¿onego zestacji publicznych i prywatnych. Dzisiaj wspó³zawodniczy zesob¹ 300 stacji radiowych, które w wiêkszoœci maj¹ charakterlokalny i regionalny. Obok 60 radiostacji publicznych istnieje240 o charakterze komercyjnym. Ogólnie w historii radiadokona³a siê zmiana jego funkcji. Po wprowadzeniu telewizjiradio przekszta³ci³o siê w medium równoleg³e, ale pod wzglê-dem czasu korzystania osi¹ga nadal wiêksze wartoœci odprzeciêtnej iloœci godzin (ponad trzy), które Niemcy codzien-nie spêdzaj przed ekranem telewizora.

Krajobraz telewizyjny jest zró¿nicowany w dwojakisposób: ponadregionalnie i regionalnie oraz na telewizjê ogól-n¹ i tematyczn¹. Telewizja publiczna nadaje dwanaœcie pro-gramów krajowych, osiem regionalnych – odbieranych wprzewa¿aj¹cej mierze za poœrednictwem telewizji kablowej isatelitarnej – oraz trzy transnarodowe („Deutsche Welle” –rozg³oœnia dla zagranicy, „arte” – kana³ niemiecko-francuski,„3sat” – niemiecko-austriacko-szwajcarski kana³ ds. kultury).Dziêki takiej iloœci stacji, ³¹cznym obrotom wynosz¹cymponad 5 miliardów euro, zasilanym z op³at abonamentowychi reklamy, dalszym dochodom oraz bardzo wysokim udzia³omw rynku niemiecka telewizja publiczna nale¿y do najwiêk-szych instytucji wœród porównywalnych instytucji miê-dzynarodowych. •

Jo GroebelZnawca mediów jest DyrektoremGeneralnym Europejskiego InstytutuMediów z siedzibami w Düsseldorfiei Pary¿u. Prof. dr Groebel wyk³ada na Uniwersytecie w Amsterdamienauki o komunikacji.

166 Niemcy w œwietle faktów i liczb

Obok renomowanych czasopism przeznaczonych dla szero-kiego krêgu czytelników pojawi³o siê coraz wiêcej tytu³ówspecjalistycznych. 20 tys. tytu³ów z zakresu czasopism dlaszerokiego krêgu odbiorców osi¹ga ³¹czny nak³ad ponad 200milionów egzemplarzy. Do najpoczytniejszych tytu³ów nale-¿¹ „Stern”, „Focus” i „Spiegel”, magazyny, które aktywnieuczestnicz¹ w dyskusjach spo³ecznych lub które same by³y te-matem wa¿nych debat. Jako magazyn polityczny o najwiêk-szym d³ugofalowym oddzia³ywaniu wœród tygodników wybi-ja siê „Spiegel”. Najwiêkszymi wydawnictwami czasopismprzeznaczonych dla szerokiego krêgu czytelników s¹ Hein-rich-Bauer-Verlag, Axel-Springer-Verlag, Burda i Gruner+Jahr,nale¿¹cy do koncernu Bertelsmanna. Springer i Bertelsmann,które s¹ jednoczeœnie przedsiêbiorstwami medialnymi, osi¹gaj¹-cymi miliardowe zyski dziêki posiadaniu dodatkowych stacji ra-diowych i telewizyjnych oraz dzia³alnoœci online, sta³y siê przy-czyn¹ dyskusji na temat ogólnomedialnej koncentracji opinii.

W ostatnim okresie jako konkurencja dla mediów dru-kowanych powstaj¹ liczne oferty online; w tej dziedzinie istnie-je 600 tytu³ów – czêœciowo samodzielnych, a czêœciowopo³¹czonych z istniej¹c¹ pras¹. Poza kilkoma wyj¹tkami niewprowadzono jeszcze dla nich na szerok¹ skalê stabilnegomodelu przedsiêbiorstwa. „Netzeitung” (niezale¿na gazeta in-ternetowa) czy „Spiegel-online” docieraj¹ w ka¿dym razie doszerokiego krêgu u¿ytkowników. Szybki prze³om zapowiada siêw telefonii komórkowej i grach komputerowych jako „nowych”masowych œrodkach przekazu, oferuj¹cych nowe formy roz-

Kultura9

Temat w Internecie

www.dwelle.deOferta online niemieckiej stacji dla zagranicy z aktualnymi wiadomo-œciami w 30 jêzykach

www.berlinale.deRó¿norodne informacje o najwiêkszymniemieckim festiwalu filmowym – Miêdzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie (j. niem. i ang.)

www.litrix.dePortal informacyjny szerz¹cy wiedzê na temat wspó³czesnej literatury niemieckiej (j. niem., ang., chiñ. i arab.)

www.filmportal.deCentralna platforma internetowa z informacjami o filmie niemieckim itwórcach filmowych (j. niem., ang.)

www.kulturstiftung-des-bundes.deStrony Federalnej Fundacji ds. Kultury zeszczegó³owymi informacjami na tematfinansowania przedsiêwziêæ (j. niem., ang.)

www.museen.deProfile i adresy licznych muzeów na obszarze niemieckojêzycznym oraz aktualne terminy wystaw; funkcja wyszukiwania szczegó³owego (j. niem.)

Stacje publiczne i prywatne Radiofonia i telewizja w Niemczech

ma dwie zasadniczo ró¿ne formyorganizacji i finansowania. Stacje

prywatne utrzymuj¹ siê prawiewy³¹cznie z dochodów z reklam,

stacje publiczne s¹ finansowane z op³at abonamentowych oraz

reklam i s¹ zobowi¹zane dowype³niania w swoim programieustawowo ustalonego zadania.

Istnieje dziewiêæ stacji publicznych,rozmieszczonych w ró¿nych krajach

zwi¹zkowych, tworz¹cych razemZespó³ Roboczy Oœrodków

Radiowych i Telewizyjnych w Niem-czech (ARD). Stacje te wspólnie

odpowiadaj¹ za Pierwszy ProgramTelewizji Niemieckiej, ale nadaj¹

tak¿e w³asne programy telewizyjne iradiowe. Kolejn¹ stacj¹ publiczn¹jest ZDF, która nie ma programów

regionalnych i radiofonii.

Audycje dla zagranicy przygoto-wuje „Deutsche Welle” (DW),stacja nale¿¹ca do ARD. Jejzadaniem jest przekazywanie zagranic¹ jak najpe³niejszego obra-zu ¿ycia politycznego, kultural-nego i gospodarczego Niemiecoraz prezentowanie i objaœnia-nie niemieckiego stanowiska wnajwa¿niejszych kwestiach