Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Bokasafn.is
kynningarátak bókasafna
Höfundur:
Ragna Björk Kristjánsdóttir
Bókasafns- og
upplýsingafræði
Október 2008
Leiðbeinandi: Kristín Ósk Hlynsdóttir
Ragna Björk Kristjánsdóttir
151281-4949
Félagsvísindadeild
Háskóla Íslands
B o k a s a f n . i s B l s . | 2
Útdráttur
„Bókasafn – heilsulind hugans“ er slagorð fyrir nýtt kynningarátak íslenskra
bókasafna en átakið er byggt kynningarherferð bandarískra bókasafna sem
staðið hefur frá árinu 1999 en slagorð hennar er „@ your library“.
Verkefnið gengur út á að skoða kynningarátökin tvö og í kjölfarið setja upp
vefsetrið bokasafn.is. Markmið setursins er að vera ítarleg upplýsingagátt
bókasafna svo þau geti miðlað til gesta sinna því sem er að gerast hjá þeim
hverju sinni. Með því að setja vandlega saman vefsetrið með gagnlegum
upplýsingum, er vonin að bokasafn.is verði fyrsti viðkomustaður
einstaklinga sem eru að leita sér að upplýsingum tengdum bókasöfnum.
Farið er í gegnum ferlið sem liggur að baki uppbyggingu og skipulagi
upplýsinga á vefsetrinu þar sem ítarlega er fjallað um leiðarkerfin sem sett
voru upp. Notast var við vefumsjónarkerfi til að setja vefsetrið upp og varð
Joomla! fyrir valinu. Joomla! er ókeypis kerfi sem byggt er á opnum
hugbúnaði þar sem grunnkóði kerfisins er aðgengilegur jafnt til notkunar,
þróunar og breytinga. Kerfið býður upp á fjölbreyttar viðbætur sem mæta
þörfum vefsetursins.
Útkoman er vefsetrið bokasafn.is og er það aðgengilegt á slóðinni
http://lokaverkefni.salty-goodness.com/.
B o k a s a f n . i s B l s . | 3
Abstract
„Bókasafn – heilsulind hugans“ is the slogan for a new campaign to
promote Icelandic libraries. The campaign is based on the „@ your
library™“ campaign for American libraries which has been going on since
the year 1999.
In this thesis, both campaigns are reviewed and following that, the website
bokasafn.is is set up. The goal of the website is to function as an
information source where libraries can get messages of activities happening
at their libraries to the general public. By carefully setting up a website with
useful information, hopefully bokasafn.is will be the first place people go to
when in need of information about libraries in Iceland.
The thesis follows the process of setting up a website and organising the
structure of information on it, where the navigation systems on the website
are given special attention. The website was set up by using the content
management system (CMS) Joomla! which is free of charge. Joomla! is
based on open source where the source code behind the system is available
and free to be altered and evolved. The system offers a diverse variety of
extensions which can meet the needs of bokasafn.is.
The end result is the website bokasafn.is which is accessible at the location
http://lokaverkefni.salty-goodness.com/.
B o k a s a f n . i s B l s . | 4
Formáli
Bokasafn.is er sex eininga lokaverkefni til B.A. prófs í Bókasafns-
og upplýsingafræði við Félagsvísindadeild Háskóla Íslands. Vinnan við
verkefnið stóð yfir frá maí 2008 fram í byrjun október 2008.
Verkefnið var unnið undir handleiðslu Kristínar Óskar Hlynsdóttur,
stundakennara við Háskóla Íslands. Ég kom til hennar með óljósa hugmynd
að því verkefni sem mig langaði að gera og hún hjálpaði mér mikið við að
þróa þá hugmynd. Ég vil þakka henni sérstaklega fyrir mikla og góða
leiðsögn á meðan verkinu stóð og ánægjulegt samstarf.
Ég vil þakka fjölskyldu minni fyrir stuðning og þolinmæði.
Sérstaklega vil ég þakka Biskupsstofu fyrir að veita mér mikið svigrúm frá
starfi á lokasprettinum.
Einnig vil ég þakka Ingu Þóru Ingvarsdóttur og Þorgerði
Magnúsdóttur fyrir yfirlestur verkefnisins.
______________________________
Ragna Björk Kristjánsdóttir
11. september 2008
B o k a s a f n . i s B l s . | 5
Myndaskrá
Mynd 1 – fyrsta skjámynd af uppsetningu forsíðu fyrir bokasafn.is ..........24
Mynd 2 – skjámynd af efstaval leiðarkerfinu .............................................28
Mynd 3 – skjámynd af neðstaval leiðarkerfinu ...........................................30
Mynd 4 – skjámynd af Kynningarátak bókasafna leiðarkerfinu .................31
Mynd 5 – skjámynd af notendaval leiðarkerfinu ........................................32
Mynd 6 – hlutar, flokkar og greinar ............................................................42
Mynd 7 – skjámynd af einum af tíu myndaborðunum ................................44
B o k a s a f n . i s B l s . | 6
Efnisyfirlit
FORMÁLI ............................................................................................................... 4
MYNDASKRÁ ....................................................................................................... 5
1 INNGANGUR ................................................................................................ 8
2 KYNNINGARÁTAK BÓKASAFNA ......................................................... 10
2.1 @ your library™ ................................................................................................ 10
2.2 Markmið átaksins ............................................................................................. 14
2.3 Bókasafn – heilsulind hugans ........................................................................... 15
2.4 Árangur átaksins .............................................................................................. 17
3 BOKASAFN.IS ............................................................................................ 18
3.1 Upplýsingaarkitektúr ........................................................................................ 18 3.1.1 Markhópar og notendur .................................................................................... 19 3.1.2 Markmið og tilgangur vefsins ............................................................................ 20
3.2 Skipulag og uppbygging .................................................................................... 21 3.2.1 Vefir til hliðsjónar .............................................................................................. 22 3.2.2 Skjámyndir ......................................................................................................... 23 3.2.3 Gagnaflokkun .................................................................................................... 25 3.2.4 Leiðarkerfi ......................................................................................................... 26 3.2.5 Framtíðarsýn ..................................................................................................... 33
4 VEFUMSJÓNARKERFI ............................................................................. 34
4.1 Opinn og frjáls hugbúnaður .............................................................................. 36
4.2 Joomla! ............................................................................................................ 40
4.3 Hönnun og uppsetning ..................................................................................... 43
4.4 Aðgengismál ..................................................................................................... 46
4.5 Nytsemisprófanir .............................................................................................. 47
4.6 Markaðssetning og vefmælingar ...................................................................... 48
4.7 Hvert er svo framhaldið? .................................................................................. 49
5 LOKAORÐ................................................................................................... 51
HEIMILDASKRÁ ................................................................................................ 53
B o k a s a f n . i s B l s . | 7
VIÐAUKI 1 – ALA | CAMPAIGN FOR AMERICA’S LIBRARIES .............. 59
VIÐAUKI 2 – RHUK MILKWAY SNIÐMÁTIÐ ............................................ 60
VIÐAUKI 3 – JA PURITY SNIÐMÁTIÐ ......................................................... 61
VIÐAUKI 4 – SANNREYNT XHTML .............................................................. 62
VIÐAUKI 5 – SANNREYNT CSS ...................................................................... 63
VIÐAUKI 6 – BOKASAFN.IS ........................................................................... 64
VIÐAUKI 7 – AÐGANGUR VEFSTJÓRA AÐ BOKASAFN.IS ..................... 84
B o k a s a f n . i s B l s . | 8
1 INNGANGUR
Haustið 2007 var skipuð nefnd á vegum Upplýsingar, félag bókasafns-
og upplýsingafræða og SFA, Samtaka forstöðumanna almenningsbókasafna,
og er takmark hennar að móta kynningarátak fyrir bókasöfn á Íslandi.
Markmiðið með átakinu er að kynna alla þá fjölbreyttu þjónustu sem
bókasöfnin veita og kynna það hlutverk sem þau gegna í dag. Verkefni þetta
felst í að útbúa heimasíðu fyrir kynningarátak bókasafna.
Í verkefninu er fjallað um kynningarátakið „@ your library™“ sem
bandaríska bókavarðafélagið ALA (American Library Association) hefur
staðið fyrir frá árinu 2001 en takið á Íslandi mun vera byggt á því
bandaríska. Nefnd Upplýsingar og SFA, hér eftir nefnd kynningarnefnd,
lagði könnun fyrir meðlimi Upplýsingar í nóvember 2007 þar sem spurt var
út í slagorðið „@ your library™“ og var niðurstaðan sú að finna ætti nýtt
slagorð. Eftir stóra samkeppni varð slagorðið „Bókasafn – heilsulind
hugans“ fyrir valinu.
Eitt af verkum kynningarnefndarinnar var að útbúa heimasíðu fyrir
átakið og var ákveðið að fá undirritaðan nemanda í Bókasafns- og
upplýsingafræði við Háskóla Íslands til að sjá um það verkefni. Kristín Ósk
Hlynsdóttir, stundakennari og safnastjóri RÚV hafði í kjölfarið samband við
undirritaða og vék úr nefndinni á meðan á vinnslu verkefnisins stóð.
Í kafla eitt er að finna inngang ritgerðarinnar. Kafli tvö fjallar um
kynningarátak bókasafna þar sem sagt er frá átakinu í Bandaríkjunum.
Átakið hefur verið tekið upp af 20.000 bókasöfnum þar í landi og í yfir 30
löndum um heim allan. Núna er komið að Íslandi að taka það upp. Rætt er
um hvernig var tekið upp hér og hvernig það hefur þróast. Fjallað er um
markmið átaksins og hver árangur þess hefur verið.
Kafli þrjú fjallar um gerð vefsetursins bokasafn.is. Kaflinn
inniheldur ýmsa undirkafla, meðal annars þar sem rætt er um
B o k a s a f n . i s B l s . | 9
upplýsingaarkitektúr, skoðaðir eru markhópar og notendur vefsins og fjallað
um markmið og tilgang hans. Farið er yfir skipulagningu og uppbyggingu
hans og ítarlega er farið yfir leiðarkerfið á vefnum.
Kafli fjögur fjallar um vefumsjónarkerfi, en bokasafn.is var sett upp í
vefumsjónarkerfinu Joomla! sem er opinn hugbúnaður. Í framhaldi af
umfjöllun um vefumsjónarkerfi er útskýrt hvað opinn hugbúnaður er og
Joomla! kynnt betur. Þá er fjallað um aðgengismál á vefsíðum og
nytsemisprófanir. Örlítið er rætt um markaðsetningu vefsins og
vefmælingar. Í lokin er fjallað um hvert sé framhald vefsins og nokkrum
hugmyndum kastað fram.
Kafli fimm inniheldur lokaorð ritgerðarinnar þar sem efni hennar er
dregið saman.
Meginvinna við verkefnið fór fram í lok júlí og fram í byrjun
september. Við gerð verkefnisins var fyrst og fremst notast við heimildir af
Netinu þar sem bæði var stuðst við greinar birtar á Netinu og vefsíður.
Einnig var notast við punkta frá kynningarnefnd bókasafnanna og skoðaðar
voru nokkrar kannanir. Erlendir vefir átaksins voru skoðaðir og
kynningarátakið „@ your library™“ rýnt.
Vefsetrið sem sett var upp fyrir þetta verkefni hefur verið tímabundið
sett upp á slóðinni http://lokaverkefni.salty-goodness.com en í viðauka 6 eru
að finna skjámyndir af vefnum.
B o k a s a f n . i s B l s . | 10
2 KYNNINGARÁTAK BÓKASAFNA
Bókasöfn um allan heim hafa farið af stað með alls konar átök og
herferðir til að reyna að kynna bókasöfnin og auglýsa; meðal annars með
því markmiði að ná fólkinu inn á bókasöfnin. Meðal kynningarátaka í
Bandaríkjunum má nefna READ veggspjöldin, National Library Week og
Library Card Sign-up Month.1 Á Norðurlöndunum hefur meðal annars verið
gert átakið „Í ljósaskiptunum – Orðið í norðri“ en það er PR-félag norrænna
bókasafna sem stendur á bak við það átak.2
Í kafla tvö verður fjallað um sérstakt kynningarátaka bókasafna. Fyrst er
tekið fyrir kynningarátak bandarísku bókavarðasamtakana ALA og í
kjölfarið er fjallað um sambærilegt átak sem verið er að fara af stað með hér
á Íslandi, en það átak er byggt á því bandaríska. Skoðuð verða markmið
hinna ýmsu átaka og fjallað um árangur þeirra.
2.1 @ your library™ Árið 1999 var hrundið af stað kynningarátaki fyrir bandarísk
bókasöfn. Átakið hófst í kjölfar niðurstaðna úr könnun sem gerð var á
vegum Bandarísku bókavarðasamtakanna ALA (e. American Library
Association). Í þeirri könnun kom fram að meðlimir ALA töldu að það
þyrfti að leggja meiri áherslu á að upplýsa almenning um mikilvægi
bókasafna. Þar kom meðal annars fram að meðlimirnir settu aukna
almennings meðvitund (e. public awareness) og stuðning við bókasöfn (e.
advocacy) hátt á lista yfir helstu forgangsatriði samtakanna. Í kjölfar
könnunarinnar var gert átak í að kynna betur bókasöfnin í Bandaríkjunum.
Bandaríska átakið fékk slagorðið „@ your library™“ sem var formlega
kynnt árið 2001. Slagorðið er yfirskrift auglýsingarherferðarinnar en átakið
átti að standa til margra ára og með ýmsum viðburðum til vekja athygli
almennings á tilvist bókasafna. Með fjölda auglýsinga var átakinu ætlað að
1 The Campaign for America„s Libraries, án dags.
2 Pálína Magnúsdóttir, 1998.
B o k a s a f n . i s B l s . | 11
sýna fram á mikilvægi almenningsbókasafna, skólasafna, sérfræðisafna og
bókasafnsfræðinga á nýrri öld. 3
Laura Bush, forsetafrú Bandaríkjanna, sem er bókasafnsfræðingur, ýtti
kynningarherferðinni af stað á bókasafni í Washington, DC, í apríl 2001. Þá
var bókasafnsvika í landinu og fékk átakið mikla athygli í fjölmiðlum vegna
þátttöku forsetafrúarinnar.4 Mikið kynningarefni var útbúið, meðal annars
myndbönd þar sem þekktir einstaklingar frá Bandaríkjunum, svo sem
leikararnir Susan Sarandon og Tim Robbins, kynntu bókasöfn.
Átakinu er ætlað að ná til margra markhópa og hafa því verið sett af stað
sérátök innan „@your library™“ herferðarinnar fyrir mismundandi hópa.
Meðal átaka sem farið hafa af stað í Bandaríkjunum er „Academic and
Research Library Campaign“ sem hófst árið 2002 þar sem sérstaklega er
höfðað til notenda háskóla- og rannsóknabókasafna. Þar er vakin athygli á
því sérstaka hlutverki sem háskóla- og rannsóknabókasöfn gegna í
samfélaginu. Með því átaki er ætlunin að gera þau bókasöfn sýnilegri og
styðja þau. Auk þess á að hjálpa bókasöfnunum að markaðsetja þjónustu
sína betur bæði á söfnunum sjálfum og á vefnum.5
Annað átak innan herferðarinnar sem sett var af stað árið 2003 er
„School Library Campaign“ eða átak fyrir skólasöfn. Þar eru
aðaláherslurnar þær að auka skilning almennings á hvaða hlutverki
skólasöfn þjóna og hversu mikinn þátt þau eiga í að stuðla að menntun
barna. Almenningi er kynnt hvernig starfsmenn skólasafna veita nemendum
þjálfun í að afla sér upplýsinga og að sú þjálfun nýtist þeim lengi eftir
skólagöngu þeirra og einnig utan skólans.6
3 Welcome, 2007.
4 Kynningarefni ALA og IFLA um bókasöfn, 2001.
5 Academic and Research Library Campaign, 2006.
6 School Library Campaign, án dags.
B o k a s a f n . i s B l s . | 12
„The Smartest Card“ herferðin er annað átak sem sett var af stað árið
20047 sem átti að kynna almenningsbókasöfn. Þar var markmiðið að gera
bókasafnskortið að mikilvægasta kortinu í veskjum einstaklinga.8
„Kids @ your library™“ átakið var kynnt árið 2006 þar sem markmiðið
var að öll skólabörn noti almenningsbókasafnið sitt og voru foreldrar
fræddir um að eitt af því besta og mikilvægasta sem þeir geta gert fyrir
börnin sín sé að fara með þau á almenningsbókasafnið.9
„Step Up to the Plate @ your library™“ er nýjasta átakið innan „@ your
library™“ herferðarinnar. Það felur í sér samstarf á milli ALA og National
Baseball Hall of Fame and Museum í Bandaríkjunum, þar sem lögð er
áhersla á að hjálpa fólki á öllum aldri að læra upplýsingalæsi. 10
Eins og áður sagði er markhópur bandaríska átaksins er fjölbreyttur og
erfitt hefur reynst að negla niður hver hann sé. Þar sem bókasöfnin eru
mismunandi, fer það eftir hverju og einu þeirra hver markhópurinn er. Fyrir
átakið var markhópnum almennt skipt niður í fjóra hópa, sem hugsaðir voru
sem viðmið og áttu ekki við fyrir allar tegundir bókasafna. Fyrsti
markhópurinn er almenningur, bæði þeir sem nota bókasöfnin og þeir sem
nota þau ekki. Annar markhópurinn eru þeir sem taka ákvarðanir innan
bókasafna og þeir sem hafa áhrif á þær ákvarðanir. Þriðji markhópurinn er
hollvinir bókasafna og loks sá fjórði, en það eru hópar sem hafa verið
skilgreindir fyrir sérstaka hluta herferðarinnar „@ your library™“:
Nemendur og starfsmenn framhalds- og háskóla (e. Academic and
Research Library Campaign).
Kennarar, stjórnendur, foreldrar og nemendur í grunnskóla (e.
School Library Campaign).
7 Welcome, 2007.
8 Smartest Card Campaign, 2007.
9 Kids! @ your library, 2007.
10 Step up to the Plate @ your library, án dags.
B o k a s a f n . i s B l s . | 13
Stjórnendur, fyrirtækja- og stjórnmálaleiðtogar, foreldrar og
barnlausir yfir 20-30 ára, aldraðir, nýbúar og unglingar (e. Public
Library Campaign).
Börn upp að fjórða bekk, foreldrar, umsjónarmenn, skólastjórnendur,
kennarar og skólasafnsfræðingar (e. Kids! @ your library™).11
IFLA samtökin (e. International Federation of Library Associations and
Institutions) tóku upp kynningarátak ALA og kalla átakið herferð fyrir
bókasöfn heimsins (e. The Campaign for World Libraries)12
. ALA heimilaði
öðrum að nota slagorðið „@ your library™“ og gerði það alþjóðlegt þar sem
bókasafnsheiminum var frjálst að nota kynningarefnið endurgjaldslaust.
Heimilt er að þýða það og aðlaga en mælst var með að fundin væri ein
samræmd þýðing á slagorðinu. Slagorðið var þýtt yfir á öll opinber
tungumál IFLA en á frönsku er það „@ votre bibliothèque™“ og á þýsku
„@ Ihrer Bibliothek™“. Þórdís T. Þórarinsdóttir, bókasafnsfræðingur, lagði
til að e.t.v. gæti slagorðið verið „@ bókasafninu þínu™“ á íslensku, en
borið fram „á bókasafninu þínu“. Slagorðið „@ your library™“ var þannig
sett upp að hægt væri að tengja önnur slagorð fyrir framan það. Með því sé
hægt að nota slagorðið til að leggja áherslur á þjónustu sem bókasöfnin
bjóða upp á, svo sem „Farðu á Netið @ bókasafninu þínu™“ eða
„Sögustund @ bókasafninu þínu™“.13
Þó að notkun á slagorðinu sé ókeypis fylgja því nokkrir skilmálar til að
mega notast við slagorð bandarísku bókavarðasamtakanna og IFLA. Meðal
þeirra er að ákveðnir litir séu notaðir (rauður og blár) og að upphafleg
leturgerð (e. font, American Typewriter Medium Weight) sé sú sama, að
vörumerkjatáknið ™ (e. trade mark) sé ávallt látið fylgja (eða sambærilegt
tákn viðkomandi lands). Ekki má setja orð inn í sjálft slagorðið heldur
aðeins fyrir framan eða aftan það. Bókasöfnum er heimilt að nota slagorðið
á bæklinga, vefsíður og annað efni sem útbúið er til að kynna bókasöfn.
11
Target Audience, 2007. 12
The Campaign for the World's Libraries, 2008. 13
Kynningarefni ALA og IFLA um bókasöfn, 2001.
B o k a s a f n . i s B l s . | 14
Einnig er leyfilegt að setja merkið á vörur sem bókasöfn selja, svo sem
ýmsar gjafavörur.14
Mörg félög hafa skrifað undir notkunarsamninga fyrir slagorðið „@
your library™“ og teljast þar með til meðlima herferðarinnar. Þau félög sem
ekki notast við slagorðið á ensku nota það á eigin tungumáli. Meðal
meðlima eru til dæmis Ástralía, Brasilía, Grikkland, Ítalía, Japan og
Mexíkó.
2.2 Markmið átaksins Helstu markmið átaksins í Bandaríkjunum eru í fyrsta lagi að auka
meðvitund og stuðning á bókasöfnum meðal almennings einkum með því að
gera þau sjáanlegri. Í öðru lagi að skapa jákvæða ímynd bókasafna með því
að sýna fram á hvers vegna bókasöfn eru bæði einstök og mikilvæg. Til að
ná fram jákvæðri ímynd bókasafna þarf meðal annars að uppfæra ímynd
bókasafnsfræðinga og starfmanna bókasafna með því að færa sig inn í
tuttugustu og fyrstu öldina og þar með gera þau nútímalegri. Í þriðja lagi að
efla kraft bókasafnanna með því að kynna þau og bókasafnsfræðingana
betur og koma bókasöfnunum á framfæri hjá víðari hópi.15
Kynningarherferðin fyrir bókasöfnum heimsins sem stýrt er af IFLA
hefur þrjú megin skilaboð sem ætlunin er að koma á framfæri átakinu:
Bókasöfn eru breytileg og í þróun.
Bókasöfn eru staðir tækifæra.
Bókasöfn brúa bilin milli landa.
Með því að koma þessum skilaboðum á framfæri er takmark átaksins að:
Vekja athygli á þeirri margþættu þjónustu sem bókasöfnin bjóða upp
á.
14
@ your library Trademark Use Policy, 2007. 15
Goals and Objectives, 2007.
B o k a s a f n . i s B l s . | 15
Að auka notkun á öllum bókasöfnum, hvort sem það er í skóla, vinnu
eða daglegu lífi.
Að stuðla að aukinni fjárveitingu til bókasafna.
Að fjölga þeim sem læra bókasafns- og upplýsingafræði. 16
Ímynd bókasafnsfræðingsins hefur verið undir oki gamallar
staðalímyndar. Kynningarátakinu er meðal annars ætlað að breyta og
nútímafæra þessa staðalímynd bókasafnsfræðingsins. Á meðan upplýsingar
á rafrænu formi aukast er bókasafnsfræðingurinn ekki lengur aðeins að skrá
bækur, lána út bækur og raða bókum upp í hillur. Átakið leggur til að
bókasafnsfræðingurinn sé kynntur sem hin endanlega (e. ultimate) leitarvél.
Bókasafnsfræðingar eru lærðir sérfræðingar í að finna upplýsingar, hvar sem
er – í bókum, gagnasöfnum eða á netinu. Í heimi þar sem búið er við
upplýsingaofgnótt, eru bókasafnsfræðingar leiðbeinendur sem greina úr
flóði upplýsinga og vísa veginn í átt að því sem leitað er að. 17
2.3 Bókasafn – heilsulind hugans Í október 2001 samþykkti stjórn Upplýsingar, félag bókasafns- og
upplýsingafræða, að taka upp átak ALA og IFLA, „@ your library™“, um
notkun á kynningarefni þeirra hér á Íslandi og gerast meðlimir
herferðarinnar. Stjórn Upplýsingar sótti um styrk til
Menntamálaráðuneytisins til að aðlaga kynningarefnið íslenskum aðstæðum,
þá sérstaklega til að setja upp heimasíðu, safna slagorðum, koma upp
hugmyndabanka og prenta út kynningarbæklinga18
en ráðuneytið hafnaði
styrkbeiðninni. 19
Sameiginlegt kynningarátak allra íslenskra bókasafna var sett af stað
haustið 2007 þegar stjórn Upplýsingar og stjórn SFA, Samtaka
forstöðumanna almenningsbókasafna skipuðu kynningarnefnd til að
undirbúa átakið. Kynningarnefndina skipa Barbara Guðnadóttir frá
16
The Campaign for the World„s Libraries, 2008. 17
Talking Points, 2007. 18
Kynningarefni ALA og IFLA um bókasöfn, 2001. 19
Vorfundur Samtaka forstöðumanna almenningsbókasafna 2007, 2007.
B o k a s a f n . i s B l s . | 16
Bæjarbókasafni Ölfuss, Hólmkell Hreinsson frá Amtsbókasafninu á
Akureyri, Hrafnhildur Þorgeirsdóttir frá Upplýsingadeild Orkustofnunar,
Kristín Ósk Hlynsdóttir frá Safndeild Ríkisútvarpsins, Marta Hildur Richter
frá Bókasafni Mosfellsbæjar og Þóra Gylfadóttir frá Bókasafns- og
upplýsingaþjónustu Háskólans í Reykjavík.
Markmið nefndarinnar var að móta kynningarátak meðal allra tegunda
bókasafna á Íslandi þar sem nefndin lagði sérstaka áherslu á að skoða átakið
sem ALA og IFLA stóðu fyrir frá árinu 2001 og athuga hvort hægt væri að
nýta efni frá þeim.20
Kynningarnefndin lagði könnun fyrir starfsmenn bókasafna hér á landi
í nóvember 2007 til að skoða viðhorf þeirra til slagorðsins „@ your
library™“. Notast var við þrjú gildi sem talin voru mest lýsandi fyrir það
sem bókasöfn standa fyrir, þ.e. framsækni, traust og upplifun.
Niðurstöðurnar voru að miklu leyti jákvæðar þar sem 88,6% svarenda voru
ánægðir með gildin, 68,3% voru ánægðir með slagorðið en 15,9% óánægðir
með það. Einnig var svarendum gefinn kostur á að koma með athugasemdir
og tillögur. Nokkuð sterk gagnrýni kom á slagorðið, þar sem það þótti ekki
hljóma vel á íslensku og ákvað nefndin því að efna til slagorðasamkeppni.
Yfir 1.000 tillögur bárust nefndinni og var vinningsslagorðið kynnt á degi
bókarinnar þann 23. apríl 2008. Slagorðið „Bókasafn – heilsulind hugans“
var valið en höfundur þess er Sveinn Þorgeirsson, nemi í íþróttafræði við
Háskólann í Reykjavík og hlaut hann 100.000 kr. í verðlaun.21
Slagorðið er að sumu leyti hugsað sem mótvægi við þá áherslu sem
lögð er á líkamsrækt. Með slagorðinu er verið að segja að bókasöfn séu eins
og heilsulind fyrir hugann, þar sem notendur safna geta þjálfað hann og
haldið honum í góðu formi. Kynningarnefnd bókasafnanna undirbýr nú átak
fyrir öll bókasöfn þar sem takmarkið er að kynna alla þá fjölbreyttu þjónustu
sem söfnin veita og það hlutverk sem þau gegna í dag.22
20
Barbara Guðnadóttir, 2008b. 21
Barbara Guðnadóttir, 2008a. 22
Nýtt slagorð fyrir bókasöfn, 2008.
B o k a s a f n . i s B l s . | 17
2.4 Árangur átaksins Mikill hagnaður getur orðið ef vel er staðið að kynningarátaki
bókasafna. Meðal áríðandi þátta eru: aukin aðsókn á bókasöfnin, meiri útlán,
aukin aðsókn í störf inn á bókasöfnum, jákvæðari ímynd bókasafna og
starfsmanna þeirra og meiri möguleikar á auknu fjármagni til bókasafna,
hvort sem um er að ræða sérfræði-, skóla-, eða almenningssöfn.23
Það eru ýmsar leiðir sem ALA samtökin notast við til að meta og
mæla árangur herferðarinnar í Bandaríkjunum. Samtökin leggja kannanir
fyrir meðlimi sína þar sem spurt er út í átakið og hvernig því hefur vegnað
hjá þeim og meðlimir samtakanna sem taka þátt í „@ your library™“
átakinu geta deilt reynslusögum sínum á heimasíðu félagsins.24
Samtökin
meta tekjur sem verða af gjöfum og framlögum frá vildaraðilum. Samtökin
skoða umfjöllun fjölmiðla af átakinu og metur almenningsviðhorf með
könnunum sem þau leggja fyrir. Að lokum mæla þau fjölda bókasafna sem
skrá sig í herferðina.25
Árið 2005, aðeins fjórum árum eftir að átakið í Bandaríkjunum hófst,
voru rúmlega tuttugu þúsund bókasöfn af öllum stærðum og gerðum
þátttakendur í kynningarherferðinni „@ your library™“. Vegna þess hversu
vel hafði gengið að stuðla að jákvæðari almenningsviðhorfi og hve vel
bókasöfnunum tókst að auglýsa sig, ákvað stjórn ALA að framlengja átakið
um fimm ár í viðbót, alveg til ársins 2010. Fyrir ALA, sem höfðu lagt um
1.7 miljón dollara í átakið, skilaði átakið sér í margföldum hagnaði. Talið
var að hagnaðurinn hafi verið yfir 21 milljón dollara fyrir félagið.26
Átakið
hefur einnig verið að ganga vel um heiminn en yfir 30 lönd hafa tekið þátt í
því á heimsvísu.27
23
Goals and Objectives, 2007. 24
http://www.ala.org/ 25
The Campaign for America„s Libraries, án dags. 26
Davis, Deborah, 2005. 27
The Campaign for the Word„s Libraries Guide, án dags.
B o k a s a f n . i s B l s . | 18
3 BOKASAFN.IS
Liður í átaki kynningarnefndarinnar er að setja upp vefsetur fyrir átakið
„Bókasafn – heilsulind hugans“. Bæjarbókasafn Ölfuss bauð
kynningarnefnd bókasafnanna afnot af léninu www.bokasafn.is til að notast
við fyrir kynningarátakið en lénið var í eigu þess.28
Í kafla þrjú er fjallað um undirbúning uppsetningar á vefsíðum eða
vefsetrum. Kaflinn skiptist niður í nokkra undirkafla þar sem meðal annars
verður fjallað um upplýsingaarkitektúr og í framhaldi af því rætt um
markhópa vefsins, markmið hans og tilgang. Loks verður skoðað skipulag
upplýsinga á vefnum.
3.1 Upplýsingaarkitektúr Við uppsetningu og skipulag vefsíða hefur mótast hugtakið
„upplýsingaarkitektúr“ (e. Information Architecture). Hugtakið notast við
orðið arkitektúr þar sem skipulag upplýsinga þykir að miklu leyti svipað því
sem fellst í því starfi sem arkitektar vinna við gerð húsa og annarra þátta
arkitektúrs. Upplýsingaarkitektúr er meðal annars skilgreindur sem:
Hönnun á skipulagi upplýsinga sem deilt er á vefnum.
Samsetning skipulags, nafnakerfa, leitarmöguleika og leiðarkerfa
innan vefsíða og hvernig þeir þættir vinna saman.
Sú hæfni að geta mótað upplýsingaveitur með því markmiði að þær
séu sem nytsamlegastar og hafi góða leitarhæfni.
Hegðunarreglur vaxandi samfélags þar sem áherslan er á lykilatriði
hönnunar og arkitektúrs fyrir hið stafræna landslag vefsíðna.29
Arkitekt að nafninu Richard Saul Wurman hefur gjarnan verið kenndur
við upphaf upplýsingaarkitektúrs. Hann leit á arkitektúr sem fræðina og
listina á bak við að útbúa leiðbeiningar fyrir skipulag svæða. Wurman sá að
28
Láta frá sér bokasafn.is, 2008. 29
Morville og Rosenfeld, 2007, bls. 4.
B o k a s a f n . i s B l s . | 19
vandamálin, sem voru á bak við að safna, skipuleggja og afhenda
upplýsingar, voru mjög svipuð vandamálum sem arkitekt tekst á við þegar
hann hannar byggingu sem á að þjóna öllum þörfum eigandans. Wurman
skilgreinir upplýsingaarkitekt sem:
einstakling sem skipuleggur upplýsingar og gerir hið flókna einfalt.
einstakling sem býr til uppbyggingu eða kort af upplýsingum sem
hjálpa öðrum að finna leið að þekkingu.
sérfræðistarf sem yrði til við upphaf tuttugustu og fyrstu aldar, þar
sem þörf einstaklinga er á skýrleika, skilningi og þeirri kunnáttu að
skipuleggja upplýsingar.30
Þegar verið er að skipuleggja og setja upp vefsíðu þarf að huga að
ýmsum þáttum. Með því að marka stefnu áður en hafist er handa við að setja
upp vefsíðu er hægt að minnka líkurnar á að eitthvað gleymist eða fari
úrskeiðis. Í stefnumótuninni er nokkrum spurningum svarað, svo sem hvert
hlutverk vefsíðunnar sé, hver sé framtíðarsýn hennar, hvert sé markmiðið
með henni og hver sé tilgangur hennar. Þá eru markhópar vefsíðunnar
skilgreindir, skoðað hvort síðan hafi einhverjar fyrirmyndir og hverjar þær
séu og hvort einhver samkeppni sé til staðar.31
3.1.1 Markhópar og notendur
Bókasöfn á Íslandi eru jafn fjölbreytt og notendurnir. Til eru
almenningsbókasöfn, háskólabókasöfn, framhaldsskólabókasöfn,
grunnskólabókasöfn, rannsóknabókasöfn og hin ýmsu sérfræðibókasöfn.
Þar sem vefsetrið bokasafn.is er fyrir öll bókasöfn landsins, þarf það
að höfða til allra landsmanna. Í víðri skilgreiningu er markhópurinn einmitt
allir landsmenn sem kunna að lesa og hafa internet aðgang. Þetta er mjög
stór og breiður hópur en hægt er að skipta honum niður í tvo megin hópa:
30
Wyllys, 2000. 31
Morville og Rosenfeld, 2007.
B o k a s a f n . i s B l s . | 20
„almenningur“ og „starfsmenn bókasafna“.32
Vefurinn er hugsaður sem tól
fyrir báða þessa hópa.
Hinn almenni notandi á að geta sótt sér upplýsingar sem hann þarf er
snúa að bókasöfnum, hvort sem það er að fræðast um það nýjasta sem er að
gerast á bókasöfnunum eða upplýsingar um hvaða bókasafn er næst honum.
Annar markhópurinn eru allir starfsmenn sem vinna á bókasöfnum
og annast kynningu á söfnum sínum. Þeir munu geta nýtt sér það
kynningarefni sem verður í boði á vefsetrinu ásamt því að auglýsa viðburði
safnsins. Ýmislegt annað gagnlegt verður að finna á vefsetrinu, svo sem
spjallborð þar sem aðilar í átakinu geta haft samskipti hver við annan og
deilt reynslusögum.33
3.1.2 Markmið og tilgangur vefsins
Markmið vefsetursins er fyrst og fremst að kynna almenning fyrir
bókasöfnum á jákvæðan hátt. vefsetrið á að vera ítarleg upplýsingagátt sem
notuð er til að miðla því sem er að gerast á bókasöfnum Íslands til gesta
þeirra. Með því að setja vandlegt saman vefsetur með gagnlegum
upplýsingum, er vonin að bokasafn.is verði fyrsti viðkomustaður
einstaklinga sem eru að leita sér að upplýsingum tengdum bókasöfnum.
Ætlunin er að öll söfn landsins hafi aðgang til að setja inn efni á
vefsetrið bokasafn.is. Þau geta nýtt hann til þess að setja inn nýjustu fréttir
og auglýsingar um viðburði sem eiga sér stað á söfnunum. Þá geta þeir sem
eru áhugasamir um bókasöfn farið inn á vefsetrið og kynnt sér hvað er um
að vera á bókasöfnunum, án þess að þurfa að leita að upplýsingunum á
vefsíðu hvers safns fyrir sig.
Kynningarnefndin mun ákveða síðar hvernig aðganginum að síðunni
verður stjórnað. Hægt verður að láta aðila sækja um aðild og þeim síðan
úthlutað aðgangsorði. Einnig er hægt að leyfa öllum frjálsan aðgang að skrá
32
Barbara Guðnadóttir, 2008c. 33
Barbara Guðnadóttir, 2008c.
B o k a s a f n . i s B l s . | 21
sig inn á bokasafn.is og hafa þar aðgang að efni sem verður ekki sýnilegt
nema með innskráningu, svo sem spjallborðinu. Ennfremur er hægt að veita
sérstökum aðilum, til dæmis forstöðumönnum bóksafna, sérstakan aðgang
til að setja inn nýtt efni á vefsetrið. Kynningarnefndin gæti lagt til að
skipaðir yrðu aðilar til að hafa eftirlit með aðgangi inn á bokasafn.is, sem
ákveður hverjir skulu fá hvaða réttindi á síðuna. Hægt er að veita
þrennskonar aðgang: útgefanda, ritstjóra og höfunda. Útgefandinn ákveður
hvort og hvar fréttirnar birtast á vefnum, ritstjóri getur lagfært fréttir en
höfundur getur aðeins sett inn efni og þarf svo að bíða eftir samþykki frá
útgefandanum.
Tilgangur vefsetursins er að auðvelda aðgengi starfsmanna
bókasafna að kynningarefni sem tengist átakinu „Bókasafn – heilsulind
hugans“. Hugmyndin er að hafa sérstakt opið svæði á vefsetrinu þar sem
hægt er að nálgast ýmislegt kynningarefni til að auglýsa bókasöfn, svo sem
auglýsingarbæklinga, veggspjöld, vefborða og fleira. Hægt verður að fá
skapalón af þessu kynningarefni þannig að hvert bókasafn geti aðlagað það
að sínu safni.
3.2 Skipulag og uppbygging Skipulag og uppbygging efnisins á vefsetrinu skiptist í tvennt. Það er
annars vegar uppbygging þeirra leiðarkerfa sem eru upp og síðan skipulag
upplýsinganna sem eru á bokasafn.is. Allt er þetta sett upp með því
markmiði að gera vefsetrið augljóst og einfaldan í notkun. Með því að koma
upp góðri gagnaflokkun er betur hægt að átta sig á hvernig best sé að
skipuleggja upplýsingar á vefum.34
Áður en skipulag og uppbygging hefst
getur verið gagnlegt að skoða hvort einhverjir fyrirmyndavefir séu til, eða
skoða síður samkeppnisaðila eða annarra sem veita svipaða þjónustu eða
vöru.
34
Morville og Rosenfeld, 2007.
B o k a s a f n . i s B l s . | 22
3.2.1 Vefir til hliðsjónar
Við vefsíðugerð er algengt að leitað sé eftir hugmyndum frá ýmsum
fyrirmyndarvefum, hvort sem þeir séu frá samkeppnisaðilum, vinum,
óvinum eða ókunnugum. Það er þáttur í að ná samkeppnislegum
yfirburðum. Ef enginn myndi skoða aðra vefi og fá hugmyndir frá þeim
myndi þróun vefsmíða líklegast ekki vera eins hröð og hún er í raun. Það að
taka hugmyndir frá öðrum vefum er vandaverk og auðvelt að taka upp
slæmar hugmyndir ef ekki er vel að staðið.35
Höfundur ákvað að styðjast ekki við fyrirmyndavefi áður en hafist
var handa við gerð bokasafn.is þar sem ekki fundust nógu góðir vefir sem
gátu talist til fyrirmyndar. Vefur ALA, bandaríska bókavarðarfélagsins (sjá
viðauka 1), var lauslega hafður til hliðsjónar þar sem upphaflega var
kynningarnefnd bókasafnanna falið sérstaklega að skoða „@ your library™“
átakið, en vefur þess er helsta upplýsingalind herferðar af þessu tagi.
Vefur ALA er fyrst og fremst góð fyrirmynd efnislega séð.
Kynningarherferðin sem stendur á bak við gerð bokasafn.is er að miklu leyti
byggð á „@ your library™“ herferðinni frá ALA, en sú herferð er búin að
standa yfir í nokkur ár og hefur því þróast og aukist með reynslunni sem
þeir búa að. Vefurinn mun örugglega nýtast mjög vel þegar átakið verður
formlega sett af stað þar sem hægt er að fá hugmyndir hjá átaki sem langt er
komið.
Þegar horft var á útlit vefsíðu ALA er það fyrsta sem grípur
athyglina stóra @ merkið á miðjum skjánum. Þetta er skemmtileg hugmynd
og lítur vel út á síðunni. En þar sem ákveðið var að notast ekki við sama
slagorð fyrir kynninguna á Íslandi, þá passar ekki að nota sömu hugmynd
fyrir útlitið á bokasafn.is.
Það sem gerir hugmyndina á bak við bokasafn.is ólíka þeirri hjá
ALA er að bokasafn.is gegnir tveimur hlutverkum, að vera almennur
upplýsingavefsetur um bókasöfn ætlað almenningi og svo vefsetur
35
Morville og Rosenfeld, 2007.
B o k a s a f n . i s B l s . | 23
kynningarátaksins. Vefur ALA er fyrst og fremst vefur fyrir meðlimi
bandaríska bókavarðafélagsins, sem er hægt að segja að sé sambærilegt
Upplýsingu, félag bókasafns- og upplýsingafræða á Íslandi. Vefur
kynningarátaksins í Bandaríkjunum er settur upp undir vef ALA, en
bokasafn.is á að vera sér vefsvæði en ótengt heimasíðu Upplýsingar.
3.2.2 Skjámyndir
Áður en hafist handa við að setja upp vefsetur er gott móta sér
gróflega þá hugmynd að því útliti sem sóst er eftir. Ef hönnuður vefsíðu veit
hvað hann vill áður en hann hefst handa við gerð síðunnar, mun sjálft ferlið
við uppsetninguna ganga mun hraðar. Það getur orðið mjög tafsamt og mikil
vinna að bæta við stórum þáttum eftir á. Best er að vera vel undirbúinn og
með alla uppsetninguna skipulagða áður en hafist er handa við kóðun
vefsíðunnar. Þegar byrjað er að ákveða skipulag heimasíðunnar sem er verið
að setja upp, þarf að gera ráð fyrir öllum mögulegum þáttum. Gott getur
verið að útbúa skjámyndir (e. blueprints) af grófu skipulagi síðunnar áður en
sjálf síðan er gerð, en þessar skjámyndir er meðal annars hægt að gera í
Excel skjali eða myndaforriti, svo sem Microsoft Paint. Við skipulagningu
bokasafn.is var Adobe Photoshop CS2 notað.
B o k a s a f n . i s B l s . | 24
Mynd 1 - Fyrsta skjámynd af uppsetningu forsíðu fyrir bokasafn.is
1. Myndaborði
2. Efsta val (aðalleiðarkerfið)
3. Rammi sitthvoru megin (autt svæði)
4. Vinstri dálkur
4.a. Kynningarátak bókasafna (leiðarkerfi með efni fyrir átakið)
4.b. Borði/tengill – Heilsulind hugans
4.c. Viðburðir (sýnir það sem er á döfinni – t.d. 5 atriði)
4.d. Innskráning
4.e. Notendaval (leiðarkerfi aðeins sýnilegt fyrir innskráða
notendur)
5. Hægri dálkur
5.a. Borðar/tenglar (auglýsingar)
5.b. Skoðanakönnun
B o k a s a f n . i s B l s . | 25
6.a. Nýjar fréttir (tenglar í nýjustu fréttirnar)
6.b. Vinsælast (tenglar í það sem oftast hefur verið lesið)
7. Neðsta val (leiðarkerfi)
8. Fótur (í honum er copyright Joomla!)
9. Meginmál
3.2.3 Gagnaflokkun
Allt efnið sem sett er inn á bokasafn.is er flokkað niður. Þar sem
vefsetrið er ennþá aðeins hugmynd og ekkert efni er tilbúið eru þeir flokkar
sem útbúnir hafa verið einungis tillögur að flokkum sem mögulega gætu
verið á bokasafn.is. Flokkarnir skiptast niður í aðalflokka og undirflokka.
Þessi listi bíður upp á endalausa útvíkkun og mun örugglega taka á sig aðra
mynd þegar kynningarnefndin fer að útbúa efni til að setja inn á bokasafn.is.
Flokkar og undirflokkar:
Um vefinn
Um vefinn
Fréttir
Nýjar fréttir
Bókasöfn
Bókasöfn
Gagnlegar upplýsingar
Viðburðir
Almennt efni
Spurt & svarað
Fyrir bókasafnsnotendur
Kynningarátak bókasafna
Tenglar
Fyrir bókasafnsnotendur
Kynningarátak bókasafna
Kynningarefni
Bæklingar
Auglýsingar
B o k a s a f n . i s B l s . | 26
Veggspjöld
Hugmyndir
Bókasöfnin - heilsulind hugans
Annað
3.2.4 Leiðarkerfi
Við uppsetningu leiðarkerfisins var haft í huga að hafa það eins
nákvæmt og hægt væri. Með því að hafa leiðarkerfið ítarlegt er hægt að
spara notendum óþarfa krókaleiðir að upplýsingunum sem þeir leita að.
Mikilvægur þáttur í góðu leiðarkerfi er gott nafnakerfi (e. labelling).36
Nafnakerfi stendur fyrir þau orð eða orðasambönd sem notuð eru til að gefa
öllum hlutum leiðarkerfisins nafn. Þetta nafn þarf að vera lýsandi svo
notandi sé ekki í vafa hverju hann eigi von á ef hann smellir á viðkomandi
hlekk í leiðarkerfinu. Oft getur verið erfitt að finna gott nafn fyrir ákveðinn
efnisflokk innan leiðarkerfis, sérstaklega ef sá flokkur inniheldur
mismunandi efni og ekki auðvelt að finna sameiginlegt stutt orð sem lýsir á
augljósan hátt hvað sá hlekkur inniheldur í leiðarkerfinu. Lélegt og ruglandi
nafnakerfi getur gert notanda erfitt fyrir við leitina og eykur líkurnar á því
að hann gefist upp og fari út af síðunni.
Ef ekki er notast við nafnakerfi er annar möguleiki fyrir hendi. Hægt
er að notast við myndakerfi þar sem myndir koma í stað orða. Í stað þess að
skrifa „Hafa samband“, þá er sett mynd af bréfaumslagi en sú mynd er orðin
þekkt hugtak á vefsíðum fyrir það að hafa samband með því að senda
tölvupóst. Sama á við um mynd af innkaupakörfu á síðum þar sem hægt er
að versla, svo sem á Amazon vefnum37
, í stað þess að nota orð eins og
„kaupa“ og setja skal alt texta fyrir myndirnar.38
Áður en bokasafn.is er sett upp þarf að ákveða hvaða leiðarkerfi
þurfi fyrir vefsetrið. Þegar verið er að setja upp vefsetur sem fyrirséð er að
stækka tölvuvert með tímanum er áríðandi að hugsa fyrir leiðarkerfi sem
36
Morville og Rosenfeld, 2007. 37
www.amazon.com 38
Morville og Rosenfeld, 2007.
B o k a s a f n . i s B l s . | 27
býður upp á það sé stækkað. Leiðarkerfin eru fjögur á vefsetri bokasafn.is:
efstaval, neðstaval, kynningarátak bókasafna og notendaval.
Efstaval er aðal leiðarkerfi vefsetursins. Þar er að finna hlekki á
nánast allar undirsíður þess og er staðsett efst á síðunum, undir
myndahausnum. Notast er við svokallað felligluggaval (e. drop down menu)
fyrir aðal leiðarkerfi bokasafn.is og er það þriggja laga þar sem það er
lengst, en með lögum er átt við um undirsíður. Forsíðan er fyrsta lag og þær
undirsíður sem falla beint undir forsíðuna eru á lagi tvö og svo koll af kolli.
Felligluggaval virkar þannig að þegar farið er með músarbendil yfir
hlekk á efsta lagi opnast gluggi niður úr leiðarkerfinu sem sýnir undirlögin.
Með því að setja leiðarkerfið upp á þennan hátt er hægt að spara notendum
að þurfa að hlaða inn heilli síðu áður en hann getur skoðað þá síðu sem hann
leitar að. Einnig sparar það töluvert pláss á vefsíðum þegar notast er við
fellival þar sem ekki þarf að skapa sérstakt svæði fyrir hlekkina sem annars
fara í fellivalið. Sú aðferð að setja leiðarkerfi upp í fellivali er algeng og
notendur átta sig strax á því hvernig það virkar.39
39
Nielsen, Jakob, 2000.
B o k a s a f n . i s B l s . | 28
„Efstaval“ leiðarkerfið:
Mynd 2 – skjámynd af efstaval leiðarkerfinu.
I. „Forsíða“ vísar heim á aðalsíðuna. Sá tengill er ávallt virkur á öllum
undirsíðum og gerir notanda auðvelt að komast aftur á
upphafssíðu bokasafn.is. Einnig virkar myndin sem er hausinn á
síðunni sem tengill og vísar hann á forsíðuna.
II. „Fréttir“ inniheldur allar fréttir sem settar eru inn á síðuna. Þær
koma fram í tímaröð þar sem nýjasta fréttin er efst og elsta neðst.
Hægt er að ákveða hversu margar fréttir birtast á fréttasíðunni. Ef
ákveðið er að birta fimm fréttir, en fleiri fréttir eru til staðar,
birtist tengill fyrir neðan þessar fimm fréttir sem vísar á næstu
síðu með næstu fimm fréttum. Einnig sýnir hann hversu margar
síður eru allt í allt og smella má á tengil fyrir hverja síðu.
Þegar fréttir eru birtar er um ýmislegt að velja, svo sem hvort
birta eigi nafn höfundar fréttar, hvenær hún var birt og hvort hún
hafi verið uppfærð. Hægt er að skrifa inngang að fréttinni og
setja tengil fyrir neðan sem segir „Lesa meira“ en jafnframt er
hægt að ákveða annan texta í stað „Lesa meira“. Slíkur tengill
vísar þá á síðu sem inniheldur fréttina í fullum texta. Boðið er
upp á að skoða frétt sem PDF skjal, prenta hana út og að senda
B o k a s a f n . i s B l s . | 29
en þar er notast við myndakerfi. Ef músarbendill er settur ofan á
myndina kemur upp texti sem segir hvað gerist ef smellt er á
mynd (dæmi: „Skoða sem PDF skjal“).
III. „Bókasöfn“ inniheldur þær upplýsingar sem kynningarnefndin
ákveður að eigi að vera í boði tengd bókasöfnum. Síðan er sett
upp sem stök vefsíða en í leiðarkerfinu er boðið upp á að velja
undirsíður. Til að sýna fram á hvað hægt er að gera voru settar
upp nokkrar síður til sýnis, svo sem „Almenningsbókasöfn“,
„Skólasöfn“, „Lög um bókasöfn“ og „Reglugerðir“.
IV. „Viðburðir“ er síða sem heldur utan um viðburðalista. Allir þeir
viðburðir sem skráðir eru birtast þar í tímaröð þar sem sá
viðburður sem er næstur á döfinni kemur efst. Hægt er að velja
hvaða upplýsingar eru birtar um viðburðina, svo sem
staðsetningu, dagsetningu og tímasetningu. Ef smellt er á titil
viðburðar vísar hann á sér síðu þar sem allar upplýsingar um
hann eru að finna ásamt frekari lýsingu á viðburðinum sjálfum.
V. „Spurt & svarað“ vísar á síðu þar sem efni er skipt niður í flokka.
Þessir flokkar eru fyrirfram ákveðnir af aðstandendum síðunnar,
en hugmyndin er að þessi hluti innihaldi allar mögulegar
spurningar sem notendur vefsins gætu þurft að finna svör við.
Hér er meðal annars hægt að hafa flokk sem útskýrir notkun
vefsins, svo sem hvernig hægt er að bæta við nýjum viðburði eða
leggja inn nýja grein. Spurningunum er skipt í tvo aðalflokka,
„Fyrir bókasafnsnotendur“ og fyrir „Kynningarátak bókasafna“.
VI. „Tenglar“ vísar á síðu sem hefur að geyma tenglasafn vefsetursins.
Ýmsir möguleikar eru fyrir hendi, en síðan var sett upp þannig
að tenglunum er skipt niður eftir flokkum. Þar sem vefsetrið er
fyrst og fremst ætlað tveimur markhópum, hinum almenna
notanda og svo aðstandendum bókasafna þá getur verið hagstætt
B o k a s a f n . i s B l s . | 30
að skipta tenglunum niður svo auðveldara sé fyrir notendur að
finna tengla tengda því sem þeir leita að.
Leiðarkerfið í neðsta vali er mun efnisminna en það efra. Neðstaval er
hugsað fyrir upplýsingar fyrir þá sem vilja fræðast um gerð vefsins og um
kynningarnefnd bókasafna. Neðra leiðarkerfið birtist í einfaldri láréttri röð.
Þeir tenglar sem eru í því leiðarkerfi hafa ekki undirsíður og vísa beint á
sjálfar síðurnar.
„Neðstaval“ leiðarkerfið:
Mynd 3 - skjámynd af neðstaval leiðarkerfinu.
I. „Um vefinn“ er síða sem inniheldur upplýsingar um vefsetrið, svo
sem hver útbjó bokasafn.is, hver hefur umsjón með því og um
vefumsjónarkerfið sem það var sett upp í.
II. „Kynningarnefnd bókasafna“ er síða sem inniheldur upplýsingar
um kynningarnefndina, svo sem hverjir eru meðlimir hennar og
hvernig kom til að hún var stofnuð. Síðar meir er hægt að bæta
við upplýsingum, t.d. þegar meðlimir nefndarinnar breytast.
III. „Hafa samband“ er síða sem inniheldur upplýsingar um hvernig
hægt er að hafa samband við aðstandendur bokasafn.is.
IV. „Veftré“ er síða sem sýnir allar síður vefsins og undirsíður. Hægt er
að sjá heildstæða mynd af efni vefsins með því að skoða veftréð.
B o k a s a f n . i s B l s . | 31
„Kynningarátak bókasafna“ leiðarkerfið:
Mynd 4 - skjámynd af Kynningarátak bókasafna leiðarkerfinu.
I. „Allt kynningarefni“ er síða sem inniheldur hlekki á alla flokkana
sem falla undir kynningarefni.
II. „Bæklingar“ er síða sem inniheldur lista yfir alla þá bæklinga sem
hannaðir hafa verið fyrir átakið. Þar sem kynningarefni fyrir
átakið er ekki tilbúið eru síðurnar undir kynningarátakinu auðar.
III. „Veggspjöld“ er síða sem inniheldur lista yfir veggspjöld sem
hönnuð hafa verið fyrir átakið.
IV. „Auglýsingar“ er síða sem inniheldur lista yfir allar þær
auglýsingar sem hannaðar hafa verið fyrir átakið.
V. „Hugmyndir“ er síða sem inniheldur lista yfir hugmyndir sem
verða til fyrir átakið.
„Notendaval“ er fjórða leiðarkerfi vefsins. Það er ekki sýnilegt á
vefsetrinu fyrr en að einstaklingur hefur skráð sig inn en notendavalið er
aðeins fyrir innskráða notendur. Um leið og notandi skráir sig inn á
bokasafn.is, sem gert er beint af forsíðunni, bætist þetta leiðarkerfi við fyrir
neðan „Kynningarnefnd bókasafna“ leiðarkerfið.
B o k a s a f n . i s B l s . | 32
„Notendaval“ leiðarkerfið:
Mynd 5 - skjámynd tekin af notendaval leiðarkerfinu.
I. „Þínar upplýsingar“ er síða þar sem hver innskráður notandi getur
breytt upplýsingum um sig, svo sem notendanafni, lykilorði og
netfangi.
II. „Senda inn grein“ er form þar sem innskráðir notendur geta sent inn
greinar. Þetta er þægilegt viðmót þar sem ekki er krafist þess að
notandi hafi þekkingu á kóðun HTML (e. HyperText Markup
Language) né CSS (e. Cascading Style Sheets). Boðið er upp á
að hlaða inn mynd til að setja inn í textann. Áður en greinin er
birt þarf notandi að velja hvaða hluta greinin tilheyrir og hvaða
flokki innan hvers hluta. Hluti og flokkur ákvarðar staðsetningu
greinarinnar á vefsetrinu. Fyrirfram er búið að ákveða hvar hver
flokkur mun birtast á síðunni. Til dæmis þegar verið er að setja
inn nýja frétt, þá er hún sett í hlutann „Fréttir“ og flokkinn
„Nýjar fréttir“. Hægt er að velja dagsetningu þegar fréttin á að
birtast og hvenær hún eigi að hætta birtingu. Ef grein á ekki að
hætta, þá er ekki fyllt inn endadagsetning. Hægt er að
aðgangsstýra greinum áður en þær eru birtar, hvort þær séu opnar
öllum eða aðeins fyrir innskráða notendur. Síðan er valið hvort
greinin birtist á forsíðu eða ekki. Boðið er upp á að búa til
lýsingu á greininni og lykilorð. Allt hjálpar þetta leitarvélinni að
finna greinina.
B o k a s a f n . i s B l s . | 33
III. „Senda inn tengil“ er form þar sem innskráðir notendur geta sent
inn tengil sem síðan birtist inn á tenglasíðunni sem er að finna í
efsta leiðarkerfinu. Notandi þarf að setja nafn á tengilinn, síðan
velur hann einn flokk af fyrirfram ákveðnum flokkum (fyrir
bókasafnsnotendur eða fyrir kynningarátak bókasafna) en þangað
mun tengillinn raðast sem verið er að leggja inn. Loks er slóðin á
tengilinn sett inn og skrifuð lýsing á síðunni sem tengillinn vísar
á.
IV. „Nýr viðburður“ er form þar sem innskráðir notendur leggja inn
nýjan viðburð.
V. „Spjallborð“ (e. message board eða forum) er innbyggt inn í
vefsíðuna og aðeins aðgengilegt skráðum notendum, en allir geta
skráð sig inn á vefinn.
VI. „Útskrá“ er síða þar sem hægt er að skrá sig út af vefsvæðinu. Þegar
einstaklingur skráir sig út er notendavalið ekki lengur sjáanlegt.
Innskráðir meðlimir geta meðal annars breytt greinum sem þeir
sendu inn og hafa verið birtar. Einnig geta þeir eytt þeim.
Kerfið sem vefurinn er settur upp í býður upp á töluverða möguleika á
leiðarkerfum. Hægt er að bæta við fleiri leiðarkerfum ef þess reynist þörf.
3.2.5 Framtíðarsýn
Ekki hefur verið mótuð nein ákveðin framtíðarsýn fyrir bokasafn.is.
Óskastaðan er sú að bokasafn.is virki sem lifandi samskiptavefur milli
starfsmanna bókasafna og einnig sem upplýsingavefur um bókasöfn fyrir
almenning. Bokasafn.is er einnig ætlað að vera vettvangur fyrir bókasöfn til
að koma á framfæri því sem um er að vera hjá þeim.40
40
Barabara Guðnadóttir, 2008d.
B o k a s a f n . i s B l s . | 34
4 Vefumsjónarkerfi
Í kafla fjögur verður rætt um vefumsjónarkerfi (e. Content Management
System (CMS)). Bokasafn.is er sett upp í vefumsjónarkerfinu Joomla! og
verður það útskýrt nánar í kaflanum auk þess sem fjallað verður um
hugtakið opinn og frjáls hugbúnaður. Farið verður aðeins inn á aðgengismál
fyrir vefsíður og ágæti þess að framkvæmdar séu nytsemisprófanir á þeim.
Markaðssetning vefsíðna og vefmælingar verða lauslega skoðaðar. Kaflinn
endar á því að kastað er fram nokkrum hugmyndum um framhald þróunar á
vefsetrinu bokasafn.is.
Þegar kemur að því að setja upp vefsetur eins og bokasafn.is þarf að
huga að ýmsu. Þar sem bokasafn.is er unnið í samstarfi við Kynningarnefnd
bókasafna og almannatengslafyrirtækið Athygli ehf. þurfti að taka til greina
ábendingar frá ýmsum aðilum. Margar spurningar vakna og þarf ákveðna
þekkingu og kunnáttu til að geta svarað þeim og standa vel að verki.
Vefumsjónarkerfi er kerfi sem sér um að halda utan um skipulag,
innihald og útlit vefsetra. Innihald þeirra getur verið margþætt og flókið.
Séu vefsetrin stór með mörgum undirsíðum getur vefumsjónarkerfi hjálpað
til við að hafa yfirsýn.
Ef um er að ræða lítið vefsetur með fáum undirsíðum eða vefsíðu sem
sjaldan er uppfærð og aðeins einn aðili sem kemur að því að setja inn nýjar
upplýsingar, getur verið óþarfi að notast við vefumsjónarkerfi. Þá er nóg að
hafa smávægilega þekkingu á kóðun vefsíðna. Um leið og umfangið er
orðið mikið á vefsetrum, getur verið kostur að notast við vefumsjónarkerfi.
Þá verður auðveldara að halda utanum allt efni, hvort sem það er einfaldur
texti, ljósmyndir, grafík, myndbrot, hljóðskrár, skjöl, ýmis gögn eða sem
hýsa skal á vefnum eða í tengslum við hann.41
41
What is a Content Management System, or CMS?, ©2000-2008.
B o k a s a f n . i s B l s . | 35
Vefumsjónarkerfið getur stuðlað að samræmi á hönnun og uppsetningu
vefsetra og undirsíðna. Vefumsjónarkerfið einfaldar uppfærslu og gerir
einstaklingum með enga eða litla þekkingu á vefsíðugerð eða kóðun kleyft
að uppfæra vefsíður. Vefumsjónarkerfi er einnig hagnýtt í notkun þegar um
er að ræða vefsíður þar sem margir aðilar með mismunandi þekkingu koma
að því að setja inn efni.
Vefumsjónarkerfin sem eru í boði í dag eru mörg og mismunandi.42
Hægt er að velja um ókeypis kerfi eða séreignarkerfi sem greitt er fyrir. Ef
valið er að kaupa kerfi fylgir gjarnan notendaþjónusta og aðstoð við
uppsetningu og leiðbeiningar hvernig skuli standa að viðhaldi vefsíðunnar
sem byggð er upp í viðkomandi kerfi. Ef valið er að notast við ókeypis kerfi
sem byggir á opnum hugbúnaði, er krafist töluverðs skilnings á notkun
vefumsjónarkerfa.
Á fundi sem kynningarnefndin og Athygli ehf. áttu þann 28. maí 2008,
kom fram ábending starfsmanna Athygli um að gott væri að notast við
vefumsjónarkerfið Joomla! við gerð bokasafn.is. Þeir hefðu notað það við
vefsmíðar fyrir viðskiptavini sína og bentu á að afskaplega þægilegt væri að
viðhalda og uppfæra vefsetur sem sett væru upp í Joomla!.
Segja má að það séu tvennskonar notendur vefumsjónakerfa, þeir sem
komast inn bakdyramegin (e. backend) og þeir sem notast við aðaldyrnar (e.
frontend). Flóknari aðgerðir fara fram bakdyramegin, eins og utanumhald
hönnunar og skipulag vefsíðna. Svokallaður vefstjóri (e. administrator)
hefur aðgang að þessum hluta vefsíðunnar og stjórnar hann fyrirfram
ákveðnum formum vefsíðunnar. Vefstjórinn getur einnig veitt öðrum
aðgang að bakdyrahlutanum. Með því að notast við ákveðin form og reglur
sem vefstjórinn heldur utan um er auðveldara fyrir þá einstaklinga sem
uppfæra vefsíðuna gegnum aðaldyrnar að gera slíkt án þess að koma að
neinni kóðun og án þess að hafa áhyggjur af því að geta mögulega eyðilagt
eitthvað. Gegnum aðaldyrnar eru möguleikarnir takmarkaðir. Vefstjórinn
42
List of CMS Platforms, án dags.
B o k a s a f n . i s B l s . | 36
eða umsjónarmaður ákveður hvað notendur geta framkvæmt þar. Algengast
er að aðaldyrnar séu notaðar til að setja inn nýjar fréttir eða greinar. Gengur
aðilinn í gegnum nokkur einföld skref sem fljótlegt er að kenna og er hann
ekki bundinn við aðstoð vefstjórans til að uppfæra vefsíðuna.
Þegar vefur er settur upp í vefumsjónarkerfi er sett upp grunnform þar
sem búið er að kóða upp heila síðu fyrirfram. Eftir að grunnformið að
vefsíðunni er komið upp, er hægt að fara í að breyta útlitinu á síðunni og er
það gert bakdyramegin. Mörg vefumsjónarkerfi bjóða upp á að ýmsar
viðbætur séu settar í kerfið, meðal annars er hægt að nálgast sumar þeirra
ókeypis á Netinu og öllum frjálst að nota. Þetta á við um opinn hugbúnað (e.
open source) þar sem öllum er frjálst að notast við kóðann. Gerir þetta
mörgum mjög auðvelt að breyta útliti á vefsíðu ef ekki er mikil þekking á að
skrifa sinn eigin kóða fyrir hendi.
Vegna þess hversu mikið framboðið er af vefumsjónarkerfum getur
reynst afskaplega erfitt að velja hvaða kerfi hentar hverjum og einum. Sjá
ehf. er fyrirtæki sem sérhæfir sig í vefmálum og býður meðal annars upp á
aðstoð við val á vefumsjónarkerfum. Við gerð bokasafn.is var tekin sú
ákvörðun að taka meðmælum Athygli ehf. og notast við vefumsjónarkerfið
Joomla! sem er opinn hugbúnaður, en þá sparast heilmikill kostnaður.
Hér hefur verið rætt um vefumsjónarkerfi þar sem hugtakið opinn
hugbúnaður kom fyrir, en út frá þeirri umræðu er rétt að útskýra aðeins hvað
opinn hugbúnaður þýðir og mun næsti kafli fjalla um það. Þar á eftir verður
rætt um vefumsjónarkerfið sem varð fyrir valinu, Joomla! en vefsetrið
bokasafn.is er sett upp í því kerfi.
4.1 Opinn og frjáls hugbúnaður Hugtakið „Open source“, eða opinn hugbúnaður, varð til árið 1998 í
kjölfari þess að eigendur Netscape vafrans (e. browser) gáfu út yfirlýsingu
að þeir ætluðu að gera forritunarkóðann á bak við vafrann opinberan.43
Var
43
Michael Tiemann, 2006.
B o k a s a f n . i s B l s . | 37
hugtakið opinn hugbúnaður skilgreindur meðal annars til að aðgreina á milli
þess að vera frjáls hugbúnaður (e. Free software) og að vera opinn
hugbúnaður.
Hugtökin eru skyld hvort öðru og ekki einfalt að skilja í hverju
munurinn felst. „Í báðum tilvikunum er grunnkóði hugbúnaðarins
aðgengilegur og yfirleitt er heimilt að byggja opinn hugbúnað inn í annan
búnað án þess að gjald komi fyrir“. 44
Samkvæmt skilgreiningu Richard Stallman felst munurinn á þessum
tveimur hugtökum fyrst og fremst í gildismati þeirra. Hann segir að opinn
hugbúnaður standi fyrir örari framförum til frekari þróunar á hugbúnaði en
að frjáls hugbúnaður sé meira félagslegt fyrirbæri. Með félagslegu fyrirbæri
vill hann líkja því við tjáningarfrelsi, þar sem hugtakið frelsi sé ekki í
merkingunni að eitthvað sé ókeypis heldur að notandinn sé frjáls til að gera
hvað sem hann vill við hugbúnaðinn45
, að einstaklingum sé frjálst að nota,
afrita, dreifa, breyta og betrumbæta hugbúnaðinn.46
Að hugbúnaður sé opinn þýðir ekki aðeins að aðgangur að kóðanum sé
opinn. Til þess að geta kallast opinn hugbúnaður þarf að fara eftir nokkrum
forsendum. Open Source Initiative47
eru samtök sem ekki eru rekin í
hagnaðarskyni heldur stuðla að fræðslu á opnum hugbúnaði, kostum þess og
mæla með notkun á honum. Samkvæmt skilgreiningum þeirra eru forsendur
fyrir því að kallast opinn hugbúnaður svo hljóðandi:
Ókeypis dreifing - Leyfið fyrir notkun hugbúnaðar má ekki hamla
öðrum aðilum að selja eða gefa hugbúnað sem er samansettur úr
mismundandi opnum hugbúnaði. Leyfið má ekki krefjast greiðslna
fyrir afnot af kóðanum.
44
Opinn hugbúnaður, án dags. 45
Stallman, 2007. 46
What is Free Software?, 1996-2008. 47
http://www.opensource.org/
B o k a s a f n . i s B l s . | 38
Forritunarkóði - Forritið verður að innihalda forritunarkóðann á
bak við það og leyfa dreifingu á honum. Ef einhver hluti af forritinu
inniheldur ekki kóðann, þá verður að vera augljós opinn aðgangur að
honum á vefnum, án niðurhalsgjalds. Viljandi óljós kóði er ekki
leyfilegur.
Ný forrit - Það verður að leyfa breytingar á kóðanum og tryggja að
nýting hans leiði af sér ný forrit. Það verður að leyfa dreifingu þeirra
undir sömu reglum og upprunalega hugbúnaðarins.
Virða skal höfundarrétt - Leyfið getur hindrað dreifingu kóða í
óbreyttri mynd, þar sem honum sé aðeins leyft að dreifa ef búið er að
breyta honum frá upphaflegri mynd. Leyfið getur krafist þess að
hugbúnaður sem verður til úr breyttum opnum kóða beri annað nafn
en upprunalegi hugbúnaðurinn eða hafi annað útgáfunúmer.
Ekki má gera upp á milli einstaklinga eða hópa – Allir notendur
skulu vera jafnir.
Ekki má gera kröfu til þess til hvers hugbúnaðurinn er notaður -
Ekki má koma í veg fyrir að notast sé við hugbúnaðinn til þess að
útbúa forrit sem notað er í viðskiptum, eða til genarannsókna, svo
dæmi sé nefnt.
Dreifing á leyfinu - Sama leyfið sem fylgir hugbúnaðinum verður
að eiga við um alla. Ekki má setja sérstök leyfi fyrir suma aðila.
Leyfið má ekki vera sérstakt fyrir mismunandi vörur - Leyfið
þarf að vera það sama fyrir alla notkun. Ekki má taka fram
sérstaklega að ákveðnum aðilum séu ekki leyft að notast við
hugbúnaðarkóðann í einhverju ákveðnu forriti/vöru. Sami réttur
verður að eiga við alla og allt.
B o k a s a f n . i s B l s . | 39
Leyfið má ekki takmarka við annan hugbúnað – Ekki má krefjast
þess að kóðinn sé aðeins blandaður saman við kóða sem kemur úr
öðrum opnum hugbúnaði.
Leyfið verður að vera hlutlaust - Enginn hluti af leyfinu má vera
bundinn notkun á einhverri ákveðinni tækni eða tólum.48
Í framhaldi umfjöllunar hér verður til einföldunar notast við hugtakið
„opinn hugbúnaður“ sem samheiti fyrir „opinn hugbúnað“ og „frjálsan
hugbúnað“.
Með tilkomu opins hugbúnaðar hefur samkeppni aukist á markaði sem
einkenndist áður fyrr af yfirburðastöðu fárra framleiðanda. Opinn
hugbúnaður er ekki frábrugðinn öðrum hugbúnaði sem greiða þarf fyrir að
öðru leyti en að forritunarkóði hugbúnaðarins er opinber og aðgengilegur
öllum. Þegar verið er að íhuga að notast við opinn hugbúnað þarf að gera
ráð fyrir að hugsanlega mun einhver kostnaður fylgja því þrátt fyrir að ekki
þurfi að greiða fyrir sjálfan hugbúnaðinn. Talsverða þekkingu og kunnáttu
þarf til að setja upp, innleiða og viðhalda opnum hugbúnaði. Kunnátta sem
oft er innifalin í kaupum á séreignarhugbúnaði.49
Í desember árið 2007 gaf Forsætisráðuneytið út stefnu um opinn
hugbúnað, „Frjáls og opinn hugbúnaður: stefna stjórnvalda“50
og var stefnan
samþykkt af ríkisstjórninni í mars 2008.51
Í stefnunni segir að gæta eigi þess
að gefa opnum hugbúnaði sömu tækifæri og séreignarhugbúnaði þegar taka
á ákvörðum um innkaup á nýjum hugbúnaði. Ávallt skuli leitast við að gera
sem hagstæðust innkaup. Í stefnunni segir einnig að leggja skuli áherslu á að
velja hugbúnað sem byggir á opnum stöðlum og mikilvægt sé að stjórnvöld
stuðli að og hvetji til aukinnar notkunar á opnum hugbúnaði. Í opnum
hugbúnaði eru opnir staðlar yfirleitt ráðandi, hvort sem um er að ræða
staðlaðan hugbúnað eða sérsmíðaðan. Opnir staðlar eru óháðir búnaði og
48
Coar, 2006. 49
ParX, 2005. 50
Forsætisráðuneytið, 2007. 51
Forsætisráðuneytið, 2008.
B o k a s a f n . i s B l s . | 40
birgjum. Þeim er ekki stýrt af neinum einum aðila og eru þeir opnir öllum.
Með notkun á hugbúnaði byggðum á opnum stöðlum, verða samskipti milli
mismunandi hugbúnaðarkerfa auðveldari og stuðlað er að auknum líftíma
rafrænna gagna.
Í stefnu forsætisráðuneytisins kemur fram að með aukinni notkun á
opnum hugbúnaði, geti opinberir aðilar losnað undan því að vera eins háðir
einstökum hugbúnaðarframleiðendum og þjónustuaðilum. Í stefnunni segir
að hugbúnaður sem smíðaður er og fjármagnaður af opinberum aðilum, m.a.
í rannsóknar- og þróunarverkefnum, skuli vera endurnýtanlegur, en það er
þáttur í því að hugbúnaðurinn sé hafður frjáls og opinn.
Með því að opinberir aðilar hvetji til notkunar á opnum hugbúnaði, er
stuðlað að því að nemendur í menntastofnunum landsins kynnist opnum
hugbúnaði, fái tækifæri til að læra á hann og notist við hann til jafns við
séreignarhugbúnað.
4.2 Joomla! Joomla!
52 er vefumsjónarkerfi sem byggir á opnum hugbúnaði.
Samkvæmt könnun sem gerð var á vegum Water & Stone sumarið 200853
þar sem kannað var hver væru vinsælustu vefumsjónarkerfin byggð á
opnum hugbúnaði, kom Joomla! afar sterkt út. Þau þrjú vefumsjónarkerfi
sem fengu hæstu samanlögðu einkunnina voru WordPress 54
, Joomla! og
Drupal.55
Helsti þátturinn í því hvað gerir Joomla! svona sterkt og vinsælt
vefumsjónarkerfi er hversu öflugur innbyggði leitarmöguleikinn í því er.56
Með Joomla! fylgir öflug leitarvél en samkvæmt Morville og Rosenfeld eru
innbyggðar leitarvélar á heimasíðunum mest notaðar til að finna
upplýsingar. Með leitarvélunum er valdið hjá notandanum, en þar getur
hann valið hvernig hann leitar og hvaða orð hann notar.57
52
http://www.joomla.org. 53
Shreves, 2008. 54
http://wordpress.com/ 55
http://drupal.org/ 56
Shreves, 2008. 57
Morville og Rosenfeld, 2007.
B o k a s a f n . i s B l s . | 41
Kerfið er ekki stórt en nýjasta útgáfan af Joomla!, 1.5.x er aðeins um
5.8mb. Joomla! er hægt að nota fyrir allskonar gerðir af heimasíðum, meðal
annars:
Stórar fyrirtækjavefsíður eða vefgáttir
Innranet fyrirtækja
Veftímarit, fréttablöð og aðra útgáfu
Verslanir á netinu
Rafræn eyðublöð
Litlar fyrirtækjavefsíður
Vefsíður samtaka
Vefsíður skóla og kirkna
Vefsíður til einkanota.58
Það er erfitt að segja til um hversu margir vefir eru til sem settir hafa
verið upp með Joomla! vefumsjónarkerfinu því hægt er að afmá öll merki
sem segja til hvort vefur sé settur upp í vefumsjónarkerfi eða ekki, eða
hvaða vefumsjónarkerfi var notast við. Notendur eru þó margir, en það eru
um það bil 214 þúsund skráðir meðlimir á spjallborði Joomla!59
Meðal
þeirra eru:
Upplýsingaskrifstofa Sameinuðu þjóðanna fyrir Vestur-Evrópu60
Harvard University: The Graduate School of Arts and Science61
Verkefnavefur um nýtt háskólasjúkrahús62
Samtök verslunar og þjónustu63
Kvenfélagasamband Íslands64
Menntaskólinn í Kópavogi65
58
What is Joomla?, án dags. 59
http://forum.joomla.org/ 60
http://www.unric.org 61
http://gsas.harvard.edu 62
http://www.haskolasjukrahus.is/nyrlandspitali/islenska/forsida/ 63
http://www.svth.is/ 64
http://www.kvenfelag.is/ 65
http://www.mk.is/
B o k a s a f n . i s B l s . | 42
Á Joomla! vefsíðum er haldið utan um innihald með svo kölluðum
hlutum (e. sections), flokkum (e. categories) og greinum (e. articles).
Greinarnar tilheyra flokkunum og flokkarnir tilheyra hlutunum. Greinar eru
það sem teljast vera hinar hefðbundnu HTML vefsíður. Það er hægt að setja
inn ljósmyndir og breyta texta og útliti síðunnar upp að ákveðnu marki.
Hægt er að sjá lista yfir hvaða hlutir og flokkar eru til. Þaðan er síðan vísað í
þær greinar sem eru í þeim. Einnig er boðið upp á að skoða hluti og/eða
flokka eins og blogg síður, þar sem hver grein birtist á fætur annarri, í þeirri
röð sem ákveðin er fyrirfram, t.d. nýjustu greinarnar efst eða starfrófsröð
eftir titli eða höfundi.
Mynd 6 – Hlutar, flokkar og greinar.
Hægt er að vista greinar óflokkaðar en til þess að láta greinarnar
birtast á vefsíðunni, þarf að setja hverja þeirra í ákveðinn hluta og flokk.
Allt hjálpar þetta til við að halda utan um efni vefsíðunnar. Auðvelt er að
bæta inn fleiri flokkum og hlutum hvenær sem er en ef ætlunin er að hafa
vel skipulagðan vef getur verið gott að ákveða fyrirfram hvaða hlutir og
hvaða flokkar eiga að vera til. Á þetta sérstaklega við þar sem fleiri en einn
aðili getur sett inn efni á vefinn. Getur þá komið fyrir að efni fari á
vitlausan stað og hugsanlega týnst.
B o k a s a f n . i s B l s . | 43
4.3 Hönnun og uppsetning Þegar verið er að setja upp heimasíður í vefumsjónarkerfum eru ýmsir
möguleikar fyrir hendi. Sumar hýsingarsíður bjóða upp á svokallað „One
click installs“ þar sem gert er eins einfalt og mögulegt er fyrir notendur að
setja upp vefumsjónarkerfi. Hýsingaraðilinn Dreamhost66
, býður meðal
annars upp á að setja upp vefumsjónarkerfin Joomla!, Drupal eða Wordpress
fyrir vefsíður hýstar hjá þeim með svona einföldu sniði.
Við uppsetningu á bokasafn.is var notast við aðra aðferð. Þar sem
mikil vinna fólst í því að setja upp vefinn og þar sem ekki var aðgangur að
hýsingaraðila var ákveðið að setja vefinn upp á localhost, en þá er vefsetrið
ekki aðgengileg á netinu, heldur staðtengt aðeins á þeirri tölvu sem það er
sett upp á. Að öðru leyti virkar það nákvæmlega eins og virkt vefsetur og
gerir það auðvelt að prófa sig áfram við hönnun og uppsetningu. Þarf þá
ekki að hafa áhyggjur af því að gera mistök þar sem vefsetrið er ekki virkt
og enginn sér hvernig það breytist á meðan uppsetningarferlið og hönnun
eiga sér stað.
Til að setja vefsetrið upp á localhost þarf fyrst að setja upp „local
developer server“ á tölvuna sjálfa, en localhost lætur síðuna birtast eins og
hún sé virk (e. live) síða á netinu. Þennan þjón (e. server) þarf til þess að
keyra ákveðnar tegundir af skrám, apache, MSQL og PHP á windows
stýrikerfum og var notast við XAMPP for Windows þegar bokasafn.is var
sett upp.67
Joomla! vefumsjónarkerfið er síðan sett upp með XAMPP
forritinu þar sem fyrst er búinn til MySQL gagnagrunnur (e. database).
Eftir að Joomla! hefur verið sett upp í tölvunni er hægt að nálgast
vefsetrið í vafra á slóðinni: http://localhost.joomla („joomla‟ í þessu tilfelli
þar sem vefurinn var settur upp í möppu sem látin var heita “joomla”. Ef
möppunni hefði verið gefið nafnið “bokasafn” þá hefði slóðin verið:
http://localhost.bokasafn).
66
www.dreamhost.com 67
www.apachefriends.org
B o k a s a f n . i s B l s . | 44
Þegar farið er inn á vefsetrið í fyrsta skipti opnast ferli sem Joomla!
leiðir notanda í gegn. Nauðsynlegt er að fara í gegnum ýmis stillingaratriði
áður en vefsetrið verður tilbúið. Meðal annars þarf að velja á hvaða
tungumáli það er sett upp. Samþykkja þarf svokallað GNU/GPL leyfi68
sem
þýðir að þetta sé opinn hugbúnaður sem leyfilegt sé að deila og nota
ókeypis. Þegar Joomla! vefsíða er sett upp er boðið upp á að setja hana upp
með tilbúnum sýnishornum (e. sample pages) þar sem það getur verið erfitt
að fá tóma vefsíðu til að byrja með. Með því að setja inn þessar
sýnishornasíður, getur verið einfaldara að læra á hvernig hlutirnir virka.
Síðar er fljótlegt að henda út þessum síðum eða breyta þeim yfir í eigið efni.
Þegar bokasafn.is var sett upp í Joomla! vefumsjónarkerfinu fylgdu
með þrjú tilbúin sniðmát (e. templates), „Beez”, „Rhuk Milkway” og „JA
Purity”. Hægt er að nálgast fjöldan allan af sniðmátum á netinu, hvort sem
um opinn hugbúnað er að ræða eða sem greiða þarf fyrir en sjálfgefið
sniðmót fyrir vefinn er “Rhuk Milkway” (sjá viðauka 2). Strax var skipt yfir
í JA Purity sniðmátið (sjá viðauka 3) en það sniðmát þótti mér afar hreint og
einfalt og þar af leiðandi tilvalið til að vinna með og aðlaga að þörfum
bókasafnsvefsins (þannig leit bokasafn.is út áður en nokkrar breytingar voru
gerðar á vefsetrinu).
Á fyrrnefndum fundi kynningarnefndarinnar og Athygli ehf. þann
28. maí 2008 var ákveðið að Athygli myndi sjá um að útbúa myndaborða
sem færi efst á heimasíðuna. Þar sem myndaborðinn (e. banner eða header)
var ekki tilbúinn þegar heimasíðan var sett upp var útbúinn borði í Adobe
Photoshop CS2 myndaforritinu og settur á hann texti með slagorðinu
„Bókasöfnin – heilsulind hugans”.
Mynd 7 - skjámynd af einum af tíu myndaborðunum
68
http://www.gnu.org/licenses/gpl-2.0.html
B o k a s a f n . i s B l s . | 45
Samtals voru gerðir tíu borðar, allir með sama textanum en
mismunandi mynd í bakgrunni. Borðinn er á forminu .gif og hefur þann
eiginleika að textinn á honum hreyfist þar sem látið er líta svo út sem
hreyfing verði til með því að sýna röð mynda af hlut. Þó að útbúnir væru tíu
borðar þá birtist aðeins einn í einu. Í hvert skiptið sem vefsíðan er
endurnýjuð (e. refreshed) birtist nýr borði en það er tilviljun sem ræður
hvaða borði birtist.
Þegar notast er við vefumsjónarkerfi er búið að skrifa kóðann fyrir
notandann áður en hann setur vefinn upp. Allur textinn var upphaflega á
ensku. Í stað „Lesa meira” stóð „Read more” og í stað „Innskráning” stóð
„Login”. Mjög tímafrekt er að þýða vefumsjónarkerfi. Ekki þarf aðeins að
hafa mikla þekkingu á virkni vefumsjónakerfa, heldur þarf að hafa góð tök á
því tungumáli sem þýtt er úr til jafns við það tungumál sem þýtt er yfir í.
Vefumsjónarkerfi eru aftur á móti mörg mjög notendavæn og uppsetningin á
þeim hönnuð þannig að ekki er þörf á því að hver og einn þýði kerfið fyrir
sig. Hægt er að þýða tungumála skrárnar í kerfinu og deila þeim með öðrum.
Þegar er búið að þýða Joomla! yfir á mörg tungumál og meðal annars yfir á
íslensku. Sú þýðing var í höndum Joomla-Ísland en það eru samtök
áhugamanna um vefumsjónakerfið á Íslandi og eru opinberir þýðingaraðilar
Joomla! fyrir íslensku.69
Vegna þess hversu mikið er til af hinum ýmsu
viðbótum við Joomla! vefumsjónarkerfið er erfitt að ná að þýða þær allar.
Viðbætur (e. extensions) eru forritseiningar (e. modules) sem bæta
má við forrit. Þær eru sérstaklega hannaðar og smíðaðar þannig að forritið
geti staðið án þeirra en séu þær notaðar bæta þær við forritið. Það er val
hvers og eins hvort notast skuli við svoleiðis viðbætur. Nokkrar viðbætur
voru settar upp á vefsetur bokasafn.is. Þær eru:
Viðbótin Eventlist var notuð til að setja upp viðburðina á vefsetrinu
og var hönnuð af Christoph Lukes.70
Sú viðbót var ekki með íslenskri
69
http://joomla-island.com/ 70
http://www.schlu.net/
B o k a s a f n . i s B l s . | 46
þýðingu þannig að höfundur ritgerðarinnar þýddi viðbótina sjálfur yfir á
íslensku með því að fara inn í tungumálagrunninn.
Veftréð sem er að finna á bokasafn.is er viðbót sem heitir Xmap og
er hönnuð af Guillermo Vargas.71
FireBoard Forum er viðbótin sem notuð var til að setja upp
spjallborðið fyrir vefinn og er hönnuð af hópi sem kallar sig Best of
Joomla.72
Spjallborðið kom ekki með íslenskri þýðingu og er allt á ensku.
Ekki var farið í að þýða spjallborðið yfir á íslensku þar sem það hefði verið
töluvert meiri vinna en þýðingin á viðburðaviðbótinni.
Allar þessar viðbætur voru settar inn á vefsetrið aðeins til að sýna
möguleika á hvað er hægt að gera. Hátt í 4.000 viðbætur er að finna á
heimasíðu Joomla!73
4.4 Aðgengismál Talið er að hátt í 10% af íbúum Evrópu eigi við einhverja fötlun að
stríða en einnig er stór og vaxandi hópur af eldri borgurum. Talið er að árið
2030 verði hlutfall þeirra sem eru eldri en 60 ára komið upp í 30% en árið
1990 var það um 18%. Þetta eru allt einstaklingar sem hætta er á að eigi í
erfiðleikum með að nýta sér þá möguleika sem í boði eru á Internetinu.74
Markmiðið með stefnunni er að tryggja það að öll rafræn þjónusta opinberra
aðila verði aðgengileg fyrir ólíka hópa, svo sem blinda, sjónskerta og
fatlaðra, og tekið sé mið af þörfum þeirra. Hætta sé á að þessir ólíku hópar
verði afskiptir í upplýsingasamfélaginu og til að koma í veg fyrir að ekki
myndist gjá á milli ólíkra hópa samfélagsins, þurfi að bregðast við því strax
til að tryggja aðgengi allra. Fyrirtæki eru einnig hvött til að huga að
aðgengismálum.
71
http://joomla.vargas.co.cr/ 72
http://www.bestofjoomla.com/content/blogsection/3/9/ 73
http://extensions.joomla.org/ 74
Arnar Pálsson og Sigurður Davíðsson, 2006.
B o k a s a f n . i s B l s . | 47
Í stefnunni segir að taka þurfi tillit til ýmissa þátta svo hægt sé að
tryggja aðgengi allra að vefsíðum. Meðal annars á ekki að skipta máli hvaða
tækni sé notuð til að skoða vefsíður, hvort heldur sem notast er við mús,
lyklaborð, rödd, sprota eða annað. Uppbygging og framsetning skiptir máli
og gæta skal að því að texti vefsíðnaa sé skýr og hnitmiðaður.
Fyrirtækið Sjá ehf. hefur í samvinnu við Öryrkjabandalag Íslands
útbúið viðmiðunarreglur fyrir stofnanir og fyrirtæki þar sem veittar eru
aðgengisvottanir. Þessar vottanir fela í sér skuldbindingar fyrirtækja og
stofnana til að fylgja þeim kröfum sem settar eru fram varðandi aðgengi á
vefnum. Vefur er skilgreindur sem „aðgengilegur“ ef allir notendur, óháð
fötlun eða getu, hafa aðgang að og geta notað efni vefsins.75
Gátlistinn sem Sjá ehf. notast við styðst að miklu leyti við viðmiðið
Web Content Accessibility Guidelines 1.076 sem er á vegum W3C/WAI (World
Wide Web Consortium/Web Accessibility Initiative)77. Hægt er að
prófa/sannreyna kóða vefsíða á vef W3C til að athuga hvort hann sé
réttur/gildur (e. valid), bæði fyrir html kóða78 og fyrir CSS vefsíðunnar79.
Vefsetrið bokasafn.is hefur verið skoðað/sannreynt og stenst kóðinn samkvæmt
viðmiðunarreglum (sjá viðauka 4 og 5).
4.5 Nytsemisprófanir Nytsemi á vefsíðum er gæðamat sem segir til hversu auðveld vefsíða
er í notkun. Hafa skal í huga nytsemi þegar hönnun og uppsetning vefs fer
fram þar sem skoðað er hvernig hægt sé að gera vefi ennþá auðveldari fyrir
notendur þeirra.
Samkvæmt Jakob Nielsen eru fimm þættir sem segja til um nytsemi
vefja:
75
Aðgengisvottun, án dags. 76
http://www.w3.org/TR/WCAG10/full-checklist.html 77
http://www.w3.org/WAI 78
http://validator.w3.org/ 79
http://jigsaw.w3.org/css-validator/
B o k a s a f n . i s B l s . | 48
Hversu auðvelt notandi á með að læra að nota vefsíðuna í
fyrsta skiptið (e. learnability).
Eftir að hann hefur lært að nota síðuna, hversu fljótur hann er
að framkvæma einfaldar aðgerðir á henni (e. efficiency).
Þegar notandi kemur aftur á síðuna eftir að hafa ekki notað
hana í nokkurn tíma, hversu auðveldlega hann man hvernig
vefsíðan virkar (e. memorability)
Hversu margar villur notandi gerir, hversu alvarlegar þær eru
og hversu mikið vandamál það er fyrir hann að leiðrétta þær
(e. errors).
Hversu ánægjulegt það er að nota vefsíðuna (e. satisfaction).80
Nytsemisprófanir segja til hvort vefir séu að virka vel og hvort viðmót
sé gott. Þær gefa vísbendingar um hvað þurfi að laga en ekki hvernig hægt
sé að laga. Nytsemisprófanir fara fram þannig að rannsakendur leggja ýmis
verkefni fyrir einstaklinga sem valdir eru sem fulltrúar notendahóps
viðkomandi verks. Á meðan einstaklingarnir leysa verkefnin fylgjast
rannsakendur með öllu ferlinu, hlusta á athugasemdir og rita niður allt sem
fer fram. Hægt er að framkvæma nytsemisprófanir á mörgu, svo sem
vefsíðum, forritum, leiðbeiningum, vörum og í raun hverju sem er. Varan
eða þjónustan sem á að rannsaka þarf ekki að vera tilbúin og þykir
skynsamlegast að nytsemisprófun fari fram bæði á frumstigi hönnunar og
þegar lengra er komið.81
Ekki voru framkvæmdar nytsemisprófanir á vefsetrinu bokasafn.is en
mælt er með því að áður en vefsetrið sé gert virkt á léninu bokasafn.is, láti
kynningarnefndin framkvæma nytsemisprófanir á því.
4.6 Markaðssetning og vefmælingar Eins og áður hefur komið fram réð kynningarnefnd bókasafna
almannatengslafyrirtækið Athygli ehf. til að sjá um markaðsetningu fyrir
80
Nielsen, Jakob, 2003. 81
Usability.gov, án dags.
B o k a s a f n . i s B l s . | 49
átakið „Bókasafn – heilsulind hugans“. Fyrirtækið mun einnig sjá um að
hanna allar auglýsingar fyrir átakið, hvort sem það eru veggspjöld,
bæklingar eða annað.
Vefmælingar fyrir vefsíður ganga út að safnað er tölulegum
upplýsingum um heimsóknir á viðkomandi heimasíðu, svo sem fjöldi
heimsókna, fjöldi endurkoma, fjöldi lesinna síðna við hverja heimsókn og
fleira.82
Vefumsjónarkerfið Joomla! býður ekki upp á innbyggða
vefmælingu en ýmsir aðilar bjóða upp á vefmælingu, bæði íslenskir og
erlendir. Hægt er að finna ýmsar viðbætur við Joomla! sem skrá
vefmælingar fyrir síður, en Joomla! mælir ekki með þeim vegna þess að
vefmælingar á síðum hafa sýnt fram á tafir á þeim og lengt niðurhals tíma
þeirra.83
4.7 Hvert er svo framhaldið? Framhaldið fyrir vefsetrið liggur í höndum kynningarnefndar
bókasafna. Nefndin þarf að ákveða hvort hún muni notast við heimasíðuna
sem útbúin var í þessu verkefni. Ef hún ákveður að nota heimasíðuna mun
hún líklega eiga eftir að breytast eitthvað frá núverandi horfi. Eins og
stendur hefur ekkert efni borist frá kynningarnefndinni né Athygli ehf. Á
einnig eftir að koma í ljós hvaða efni nefndin ákveður að setja inn á vefinn.
Höfundur ritgerðar leggur til að nefndin hugi að sérátök innann
herferðarinnar þar sem sérstaklega sé skoðuð hugmynd bandaríska
bókavarðarfélagsins ALA „The Smartest Card“ en hugsanlega væri hægt að
útfæra það yfir á íslensku og kalla það „Gáfulegasta kortið“ eða
„Eigulegasta kortið”.
Höfundur veltir því fyrir sér hvernig slagorðið sem kynningarnefndin
ákvað eigi að höfða til barna. Börn eru ekki vön að stunda heilsulindir að
sama marki og fullorðnir.
82
Vefmælingar, án dags. 83
Adams, Chris, 2006.
B o k a s a f n . i s B l s . | 50
Þegar farið verður af stað með átakið leggur höfundur til að notast
verði við spjallborðið á vefsetrinu, þar sem starfsmenn bókasafna séu hvattir
til að deila reynslusögum úr starfi og hvernig átakið hefur verið að ganga hjá
þeim.
Mögulegar hugmyndir af auglýsingum dettur höfundi í hug að hægt sé
að sýna pirring í umferðinni, biðröð í Bónus, stress í vinnunni, æsing í
áhorfendastúkunni á fótboltaleik eða einstakling sveittan á hlaupabrettinu en
klippa svo yfir á sama einstakling (eða annan) þar sem hann liggur í
þægilegum sófa með góða bók og rjúkandi kaffibolla. Hægt er að gera
þessar auglýsingar leiknar í sjónvarpi eða auglýsingar á pappír þar sem
notast er við sitthvora myndina. Með slagorðinu „Heilsulind hugans“ er
hægt að hvetja fólk til afslöppunar með bókum, sérstaklega í þjóðfélagi þar
sem nóg er af áreiti dags daglega.
Til að gera vefsetrið aðgengilegt fyrir þetta verkefni hefur það verið
sett upp á einkasíðu höfundar undir slóðinni: http://lokaverkefni.salty-
goodness.com/. Mun setrið verða tekið niður síðar á árinu 2008. Í viðauka 6
eru skjámyndir af helstu síðum bokasafn.is.
B o k a s a f n . i s B l s . | 51
5 LOKAORÐ
Ljóst er að kynningarnefnd bókasafna stendur frammi fyrir stóru og
miklu átaki sem hugsanlega gæti haft góð áhrif á bókasöfn Íslands, ef
árangurinn verður í líkingu við gengi þess í Bandaríkjunum. Átakið „@ your
library™” hefur borið góðan árangur í Bandaríkjunum og hefur það verið
tekið upp af tugum landa. Staðið hefur til í nokkur ár að fara af stað með
sama átak hér á landi undir slagorðinu „@ þínu bókasafni” en það var ekki
fyrr en árið 2007 sem átakið fór af stað fyrir alvöru. Efnt var til samkeppni
um nýtt slagorð þar sem hið bandaríska þótti ekki þýðast nógu vel yfir á
íslensku. Slagorðið „Bókasafn – heilsulind hugans” varð fyrir valinu og
undirbýr kynningarnefndin nú átak fyrir öll bókasöfn landsins þar sem
markmiðið er að kynna alla þá fjölbreyttu þjónustu sem bókasöfnin veita og
kynna það hlutverk sem þau gegna í dag.
Eitt af verkefnum kynningarnefndarinnar var að láta útbúa vefsíðu fyrir
átakið. Vefsíðan átti ekki aðeins að innihalda upplýsingar um
kynningarátakið heldur átti hún einnig að vera allsherjar upplýsingarlind
fyrir notendur bókasafna, hvort sem um væri að ræða hinn almenna borgara
eða starfsmenn þeirra bókasafna sem tækju þátt í átakinu. Vefsíðan hefur
það hlutverk að miðla upplýsingum frá bókasöfnum til notenda þeirra. Þar
að auki er hlutverk hennar að veita aðstandendum bókasafna aðgang að því
kynningarefni sem útbúið verður fyrir átakið „Bókasafn – heilsulind
hugans”. Vefslóðin bokasafn.is var valin til að hýsa þetta átak og höfundi
ritgerðar þessarar falið að útbúa vefsetrið. Markhópurinn er tvískiptur,
annars vegar hinn almenni notandi og hins vegar starfsmenn bókasafna sem
taka þátt í kynningarátakinu.
Margir vefir nú til dags eru settir upp í vefumsjónarkerfi, en sérstaklega
hagnýtt getur verið að setja stóra vefi upp í svoleiðis kerfi þar sem þau
ganga út á að einfalda umsjónaraðilum það verk að halda utan um efnið á
vefnum. Ekki er nauðsynlegt að koma að sjálfri kóðun vefsíðna, sem settar
eru upp í vefumsjónarkerfum, þar sem síðurnar koma uppsettar með kerfinu.
Kerfin bjóða mörg hver upp á möguleika á breytingum, bæði á uppsetningu
B o k a s a f n . i s B l s . | 52
og útliti. Notendum stendur til boða að velja á milli þess að kaupa
vefumsjónarkerfi og fá þá með því ákveðna þjónustu eða að velja opinn
hugbúnað og án þjónustu. Opinn hugbúnaður er ávallt ókeypis og því getur
verið góður kostur fyrir aðila að velja kerfi byggt á opnum hugbúnaði þar
sem töluverður kostnaður sparast. Með opnum hugbúnaði er grunnkóði
hugbúnaðarins aðgengilegur og notendum heimilt að aðlaga og breyta
kóðanum að vild. Forsætisráðuneytið gaf einmitt út stefnu þar sem mælst er
til að opinberar stofnanir gefi opnum hugbúnaði sama tækifæri og
séreignarhugbúnaði.
Vefsetrið bokasafn.is var sett upp í vefumsjónarkerfinu Joomla! en það
er byggt á opnum hugbúnaði og þykir sérstaklega gott vegna þess hversu
öflugur innbyggði leitarmöguleikinn í því er. Góð leitarvél á vefsíðu er einn
mikilvægasti þáttur þess en með öflugri leitarvél getur notandinn valið
hvernig hann leitar sér að upplýsingum og hvaða orð hann notar til þess.
Kynningarnefnd bókasafna réð almannatengslafyrirtækið Athygli ehf.
til að sjá um hönnun kynningarátaksins en þar sem hvorki nefndin né
Athygli ehf. hafði komið efni til höfundar brá hann á það ráð að koma
sjálfur með hugmyndir að efni inn á vefsetrið bokasafn.is. Ýmislegt var sett
upp til þess að sýna hvaða möguleika kerfið byði upp á, svo sem
viðburðarlista og spjallborð. Vefir settir upp í vefumsjónarkerfinu Joomla!
geta nýtt sér hinar ýmsu viðbætur sem í boði eru notendum að
kostnaðarlausu. Vefsetrið hefur verið sett upp á slóðinni:
http://lokaverkefni.salty-goodness.com/ og er tilbúið fyrir
kynningarnefndina til að skoða og taka ákvarðanir um framhaldið.
B o k a s a f n . i s B l s . | 53
HEIMILDASKRÁ
@ your library Trademark Use Policy. (2007). Sótt 2. september 2008, af
vef American Library Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/downloadlogos/yourlibrary.cfm
Academic and Research Library Campaign. (2006). Sótt 2. september 2008,
af vef American Library Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/academicresearch/academicres
earch.cfm
Aðgengisvottun. (án dags.) Sótt 4. september 2008, af vef Sjá ehf.:
http://sja.is/adgengisvottun/
Arnar Pálsson og Sigurður Davíðsson. (2006). Skýrsla um aðgengi allra að
vefnum. Sótt 4. september 2008, af UT vefnum:
http://www.ut.is/media/utvefur-skjol/Adgengisskyrsla_240106.pdf
Barbara Guðnadóttir. (2008a). Nýtt slagorð bókasafna: Bókasafn –
heilsulind hugans. Fregnir, 33(1), 8-9.
Barbara Guðnadóttir. (2008b). Sameinað kynningarátak allra bókasafna.
Fregnir, 33(1), 8.
Barbara Guðnadóttir. (2008c). Tölvupóstur frá 30. júlí 2008.
Barbara Guðnadóttir. (2008d). Tölvupóstur frá 29. ágúst 2008.
Checklist of Checkpoints for Web Content Accessibility Guidelines 1.0.
(1999). Sótt 4. september 2008, af vef W3C:
http://www.w3.org/TR/WCAG10/full-checklist.html
B o k a s a f n . i s B l s . | 54
Coar, Ken. (2006). The Open Source Definition. Sótt 4. ágúst 2008, af vef
Open Source Initiative: http://opensource.org/docs/osd
Davis, Deborah. (2005). Looking Back, Moving Forward @ your library.
American Libraries, 33(6), 75-77.
Sótt 2. september 2008, í ProQuest gagnagrunninn.
Forsætisráðuneytið. (2007). Frjáls og opinn hugbúnaður: stefna
stjórnvalda. Sótt 7. ágúst 2008, af vef Forsætisráðuneytisins:
http://www.forsaetisraduneyti.is/media/verkefnisstjorn-radstefna-
rafraen-framtid/Frjals_og_opinn_hugbunadur_-
_Stefna_stjornvalda.pdf
Forsætisráðuneyti. (2008). Stefna um frjálsan og opinn hugbúnað. Sótt 7.
ágúst 2008, af vef Forsætisráðuneytis:
http://www.forsaetisraduneyti.is/upplysingasamfelagid/Frettaannall/
nr/2878
Goals and Objectives. (2007). Sótt 21. júlí 2008, af vef American Library
Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/aboutyourlibrary/goalsobjectiv
es.cfm
Kids! @ your library. (2007). Sótt 2. september 2008, af vef American
Library Association:
http://www.ala.org/ala/alsc/projectspartners/kidsyourlibrary.cfm
Láta frá sér bokasafn.is. (2008). Sótt 3. september 2008, af vef Gluggans:
http://www.sudurglugginn.is/Efni.asp?Skoda=Article&ID=2446
List of CMS Platforms. (án dags.). Sótt 2. september 2008, af vef CMS
Tester: http://cmstester.com/list-of-cms-platforms/
B o k a s a f n . i s B l s . | 55
Morville, Peter og Rosenfeld, Louis. (2007). Information Architecture for
the World Wide Web (þriðja útgáfa). Beijing: O„Reilly.
Nielsen, Jakob. (2000). Drop-Down Menus: Use Sparingly. Sótt 3.
september 2008, af vef Useit.com:
http://www.useit.com/alertbox/20001112.html
Nielsen, Jakob. (2003). Usability 101: Introduction to Usability. Sótt 4.
september 2008, af vef Useit.com:
http://www.useit.com/alertbox/20030825.html
Nýtt slagorð fyrir bókasöfn. (2008). Sótt 3. september 2008, af vef
Upplýsingar:
http://upplysing.is/displayer.asp?page=44&Article_ID=81&NWS=N
WS&ap=NewsDetail.asp&p=ASP\~Pg44.asp
Opinn hugbúnaður. (án dags.). Sótt 7. ágúst 2008, af UT vefnum:
http://www.ut.is/fraedsla/opinn_hugbunadur/
ParX. (2005). Opinn hugbúnaður: opinn hugbúnaður sem valkostur við
séreignarhugbúnað: skýrsla til undirbúnings stefnumótunar
stjórnavalda um notkun opins hugbúnaðar. Sótt 7. ágúst 2008, af vef
Forsætisráðuneytis:
http://www.forsaetisraduneyti.is/media/Onnur_Gogn_Innri/ParX_OS
_Notkun_opins_hugbunadar_v0.20.pdf
Pálína Magnúsdóttir. (1998). Í ljósaskiptunum – Orðið í norðri. Bókasafnið,
22, 68-69.
Public Library Campaign. (2007). Sótt 2. september 2008, af vef American
Library Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/publiclibrarycampaign/publicli
brarycampaign.cfm
B o k a s a f n . i s B l s . | 56
School Library Campaign. (án dags.). Sótt 2. september 2008, af vef
American Library Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/schoollibrary/schoollibrary.cfm
Shreves, Rick. (2008). Open Source CMS Market Share. Sótt 11. ágúst
2008, af vef Water & Stone:
http://www.waterandstone.com/downloads/2008OpenSourceCMSM
arketSurvey.pdf
Smartest Card Campaign. (án dags.). Sótt 2. september 2008, af vef Public
Library Association:
http://www.pla.org/ala/pla/plaissues/smartestcardcampaign/smartestc
ardcampaign.cfm
Stallman, Richard. (2008). Why „Open Source“ misses the point of Free
Software. Sótt 7. ágúst 2008, af vef GNU Operating System:
http://www.gnu.org/philosophy/open-source-misses-the-point.html
Step up to the Plate @ your library. (án dags.). Sótt 2. september 2008, af
vef American Library Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/sponsorship/stepup/stepup.cfm
Talking Points. (2007). Sótt 21. júlí 2008, af vef American Library
Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/aboutyourlibrary/talkingpoints1
.cfm
Target Audience. (2007). Sótt 2. september 2008, af vef American Library
Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/aboutyourlibrary/targetaudienc
es.cfm
Template Contest Entry - [JA Purity]. (2007). Sótt 23. ágúst 2008, af vef
Joomla!: http://forum.joomla.org/viewtopic.php?t=215367
B o k a s a f n . i s B l s . | 57
The Campaign for America's Libraries - Phase II Plan. (án dags.). Sótt 20.
júlí 2008, frá American Library Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/aboutyourlibrary/aboutyourlibr
ary
The Campaign for the World's Libraries. (2008). Sótt 2. september 2008, af
vef International Federation of Library Association and Institutions:
http://www.ifla.org/@yourlibrary/index.htm
The Campaign for the Word‘s Libraries Guide. (án dags.). Sótt 5. september
2008, af vef International Federation of Library Association and
Institutions:
http://www.ifla.org/@yourlibrary/Campaign_World's_Libraries_Gui
de.pdf
Tiemann, Michael. (2006). History of the OSI. Sótt 7. ágúst 2008, af vef
Open Source Initiative: http://www.opensource.org/history.
Usability.gov. (án dags.). Learn About Usability Testing. Sótt 24. ágúst
2008, af vef Usability.gov: http://usability.gov/refine/learnusa.html
Vefmælingar. (án dags.). Sótt 4. september 2008, af UT vefnum:
http://www.ut.is/fraedsla/vefmaelingar/
Vorfundur Samtaka forstöðumanna almenningsbókasafna 2007. (2007). Sótt
2. september 2008, af vef Samtaka forstöðumanna
almenningsbókasafna:
http://www.fina.is/vorfundir/Vorfundur2007/Fundargerd_SFA_vor2
007.pdf
Welcome. (2007). Sótt 21. júlí 2008, af vef American Library Association:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/aboutyourlibrary/welcome.cfm
B o k a s a f n . i s B l s . | 58
What is a Content Management System, or CMS? (©2000-2008). Sótt 10.
ágúst 2008, af vef Enterprise Content Management:
http://www.contentmanager.eu.com/cms.htm
What is Free Software? (©1996-2008). Sótt 7. ágúst 2008, af vef The GNU
Operating System: http://www.gnu.org/
What is Joomla? (án dags.). Sótt 22. ágúst 2008, af vef Joomla!:
http://www.joomla.org/about-joomla.html
Wyllys, R.E. (2000). Information Architecture. Sótt 1. ágúst 2008 af vef The
University of Texas at Austin - Graduate School of Library &
Information Science:
http://www.gslis.utexas.edu/%7El38613dw/readings/InfoArchitectur
e.html
Þórdís T. Þórarinsdóttir. (2001). Kynningarefni ALA og IFLA um bókasöfn.
Fregnir, 26(3), 44-46.
B o k a s a f n . i s B l s . | 59
Viðauki 1 – ALA | Campaign for America’s Libraries
Skjámynd tekin af vef American Library Association þann 5. september
2008:
http://www.ala.org/ala/pio/campaign/campaignamericas.cfm
B o k a s a f n . i s B l s . | 60
Viðauki 2 – Rhuk Milkway sniðmátið
Skjámynd tekin af OpenSourceCMS prufu á Joomla! þann 23. ágúst 2008:
http://www.opensourcecms.com/cms/joomla/)
B o k a s a f n . i s B l s . | 61
Viðauki 3 – JA Purity sniðmátið
Skjámynd tekin af demo vef Joomla þann 23. ágúst 2008:
http://demo.joomla.org/1.5/
B o k a s a f n . i s B l s . | 62
Viðauki 4 – sannreynt XHTML
Skjámynd tekin þann 10. september 2008:
http://validator.w3.org/check?uri=http%3A%2F%2Flokaverkefni.salty-
goodness.com%2F&charset=(detect+automatically)&doctype=Inline&grou
p=0
B o k a s a f n . i s B l s . | 63
Viðauki 5 – sannreynt CSS
Skjámynd tekin þann 10. september 2008:
http://jigsaw.w3.org/css-
validator/validator?profile=css21&warning=0&uri=http%3A%2F%2Flokav
erkefni.salty-goodness.com%2F
B o k a s a f n . i s B l s . | 64
Viðauki 6 – bokasafn.is
Forsíða
B o k a s a f n . i s B l s . | 65
Forsíða > Fréttir
B o k a s a f n . i s B l s . | 66
Forsíða > Bókasöfn > Almenningsbókasöfn
B o k a s a f n . i s B l s . | 67
Forsíða > Viðburðir
B o k a s a f n . i s B l s . | 68
Forsíða > Viðburðir > Nánari upplýsingar – Rut Jónsdóttir - upplestur
B o k a s a f n . i s B l s . | 69
Forsíða > Spurt & Svarað > Fyrir bókasafnsnotendur
B o k a s a f n . i s B l s . | 70
Forsíða > Tenglar
B o k a s a f n . i s B l s . | 71
Forsíða > Tenglar > Almennt efni
B o k a s a f n . i s B l s . | 72
Forsíða > Allt kynningarefni
B o k a s a f n . i s B l s . | 73
Forsíða > Veggspjöld
B o k a s a f n . i s B l s . | 74
Forsíða > Um vefinn
B o k a s a f n . i s B l s . | 75
Forsíða > Kynningarnefnd bókasafna
B o k a s a f n . i s B l s . | 76
Forsíða > Hafa samband
B o k a s a f n . i s B l s . | 77
Forsíða > Veftré
B o k a s a f n . i s B l s . | 78
Niðurstöður úr leit eftir orðinu „Bókasafn”
B o k a s a f n . i s B l s . | 79
Forsíða > Þínar upplýsingar
B o k a s a f n . i s B l s . | 80
Forsíða > Senda inn grein > Nýtt
B o k a s a f n . i s B l s . | 81
Forsíða > Senda inn tengil > Nýtt
B o k a s a f n . i s B l s . | 82
Forsíða > Nýr viðburður > Leggja inn viðburð
B o k a s a f n . i s B l s . | 83
Forsíða > Spjallborð
B o k a s a f n . i s B l s . | 84
Viðauki 7 – aðgangur vefstjóra að bokasafn.is Forsíða
B o k a s a f n . i s B l s . | 85
Umsjóna greina
B o k a s a f n . i s B l s . | 86
Hlutir (e. sections)
B o k a s a f n . i s B l s . | 87
Efstaval leiðarkerfið