88 L. ANNjEI SENECjE

fortuna, sed cernulat' et allidit. Hanc ergo sanam et sa-

lubrem formam 2 vitae tenete3, ut corpori tantum indul-

geatis , quantum bonae valetudini * satis est. Durius tra

facit, ei islud non contingit: saepeenim fortuna non subito ac semel

evertit navem) ; sed cernulat (i. e.circumagit eam ) ct allidit : ubi sim-

plex verbum vertit, pro vulgato ever-tit, dedit ms. b. cum Par.b. d. et

Opsopoei omnibus. Quorum ex codi-cum consensu delevi etiam verba is-ta , Quihocfaciunt; quae antc haec,

non vertit fortuna , inserta vulgolegebantur : scilicet imperite huc in-

culcata ex scholio , quod ad aliam inprsecedentibus verbis scripturam spe-ftabat. Nam pro istis , aul sernel

ruere , in ms. c. et in ed. A. scribituraut timetfacere eos : et in vetustkire

quodam exemplari ad vocem eos spe-ctaverat scholion hujusmodi , scil.gui hbc faciunt, quae ipsa verba in

eodem ms. c. et in ed. A. temerein contextum recepta sunt. Ineptiusetiavn Par. a. aut temet fruere eosscilivet, quifaciunt. Sic Schwei-

ghgeuserus : Ruhkopfius contra : aidsaftem rectis, aut temet fruere, le-

ctio est, inquit, fcre omnium codd.et sDc fere Erasmus : Aut rectis sal-tem , aut temet fruere. H. e. Aut

emendatorum hominum consortiofruaris , vitatis quae vulgo placeat,aut, si hoc tibi iuin contingat , re-

cede in tc ipsum , tibi vive. At Mure-tus bis verbis nullum idoneum sen

sum inessc putans , e sua conjecturadedit : aut rectus ista , aut sernelfuge. Nec Gronovius vulgata conten-

tus emend . : Aul slaturh reclus , autternet tene; non vertet fortuna; secernuet tt allidet. EquiJem vulga

tam teneo , nec hicqijacdam , ex Lipsii opinione , excidi.sse puto. '

Quo de loi o Lipsius dcspcrans : go

non attollo hunc lorum, imo depono.I. Sedcernulat. Pro cernulat pra;-ter rationem cernuat posuit Ruhk.quod nusquam nisi in ed. Erasra.

reperi(ur. S. Lipsius : Ergo minushoc est quam evertere quod praeivit :

an majus? Sane qui cernuum se ab-jicit, praecipitat et quod hic addit,allidit. Cernulat autcm in glossarioexplicatur xvtatat^* in caput se jacUpronum. Ruhk.

a. Formam vitai tenete. Ratio vitseita instituatur, ut beneficiis istis for-tunae bene careas , parum sollicilus ,

utrum domus tua sit casa s. tuguif rium , an lapide vario i. marmore va-

rii coloris externo (Plin. XXXIII , \)exstructa. Marmora antcm Paria , Ca-rystia, Hymettia , Numidica , etc.

ideoque gentium alienarum domibusexstruendis ornandisque esse adhi-bita vel ex Plin. libr. XXXVII, no-

tum est : Italiae enim marmora illisposthabita sunt, e. c.Lunensemarmor.(Carrarium nunc vocant), quod etsi

non longe ante Csesarem inventunikesset.( Strabo, V, a, 5, p. i3o, ed.Lips. jam memorat. cum laude) ; diutamen peregrinis illis cessit honore ,

nec a delicatioribus facile adhibitumesse videtur. Sed hoc in disquisitionc

de aetate statuae Apollinis ( in Belve-dcre dicti) ad liquidum deduclumest. Cf. Les auvres de Raph. Mengs,T. II , p. q sqq. Ru/tk.

3. Tenete , et indulgeatis , provulgatis tenere rncmento , et indul-geas, commodc dcdere mss. nostri

b. c. aliique. Schiv.4. Valetudini. H. 1. et alibi con-stanter valitudini per/scribunt codd.

nostri. Schw.

EPISTOLA VIII. 89

ctandum est , ne animo male pareat : cibus famem sedet ,

potio sitim exstinguat, vestis arceat frigus, domus muni-

mentum sit adversus infesta corpori 1 . Hanc utrutn cespes

erexerit , an varius lapis gentis alienae , nihil interest :

scitote2 tam bene hominem culmo , quam auro tegi. Con- 5

temnite omnia , quae supervacuus labor velut ornamentum

ac decus ponit. Cogitate 3, nihil praeter animum esse mi-

rabile; cui magno nihil magnum est4!

Si hsec mecum 5, si cum posteris loquor, non videor

tibi plus prodesse, quam quum ad vadimonium6 advo-

catus descenderem , aut tabulis testamenti annulum im-

primerem, aut in senatucandidato vocem et manum com-

modarem 7 ? Mihi crede : qui nihil agere videntur, majora

agunt ; humana divinaque simul tractant. Sed jam finis 6

faciendus est, et aliquid, ut institui , pro hac epistola

dependendum. Id non de meo fiet : adhuc Epicurum re-

plicamus8, cujus hancvocem hodierno die legi : Philo-

1. Infesta corpori. Tenui hoc , ab 5. Si hac mecum ms. b. et Par. a.Erasmo primum sic editum , qunm b. d. Vulgo si hoc mecum. Dein ms.corporis dedissent supcriores cum Par. a. et nonnulli apud Grut. si

msstis b. c. et Par. a. b. d. Schw. hcec cum posteris; sed alii , et qui-2. Scitote , et contemnite , com- dem iidem ferc qui ante hcec habent,mode rursus dedere mss. b. et c. cum dein si hoc cum post ; ubi equidem

ed A. Et scitote etiam ex Par. b. et d. abjicicndum pronomen judicavi , ut-adnotatum. Vulgo rursus in sing. pote ex scholio repetitum. Praepositio

scito, et contemne. Schw. cum, ante posteris , deest Par. a. et6. Cogitate noster b. cum duobus Arg. c. Schiv.Ops. et Pal. sec. opud Grut. Alii cot 6. Ad vadimonium advocatus , ab

eita. Sed cogilate superest etiam in amico reo tanquam sponsor praesen-ed. Rom. nisi quod in duas voces ibi tiam amici coram judice mea fide et

divisum verburn , cogita te i ex quo periculomeo promittens. Clav.Cic./f.prognata scriptara (i.nde ab ed. Tarv. 7. Aut.... commodarem : nam subvulgata) cogita in te. Schw. Tiberio Comitia e Campo in Curiain

/(. Cui magno est. Quse si cum sunt translata. Tacit. Annal. I, i5,animo sapientia irobulo comparave- Plin. Epp. III, 20. Ruhk.ris , parvi sunt momcnti.^- Lagrange 8. Epicurum replicamus. Compli-

vertit : Est-elle grande (l'ame) camus fuerat a pr. manu in nostrorien ne sera grand pqur elle. ms. b. idquc ipsum tenet m. c. et

9o L. ANNjEI SENECiE

sophiae 1 servias oportet, ut tibi contingat vera libertas.

Non differtur in diem , qui se illi subjccit et tradidit.

Statim circumagitur 2 : hoc enim ipsum , philosophise ser-

vire , libertas est. Potest fieri, ut me interroges, quare

ab Epicuro tam multa bene dicta referam potius, quam

nostrorum ? quid est tamen , quare tu istas Epicuri voces

putes esse , non publicas ? Quam multa poetae 3 dicunt ,

quae philosophis 4 aut dicta sunt , aut dicenda ! Non attin-

gam ^tragicos , aut togatas5 nostras (habent enim hae

ed. A. et Rom. eum msslis Par. a. b.et Opsopcei omnibus , et GruteriPal. sec. Unde probabilis fiebat scri-ptura compilamus ; quam ex anti-

qua correctione praefert bodie nosterms. b. et unice agnoscit Par. d. eam-

demque , ab Erasmo in Append . com-mendatam , in contextu posucrat Cu-

rio, tenueratque Murclus. Senfitenim( inquit Erasmus ) se suffurari exJEpicuro quat tradit. Cum quo con-venit quod ipse Seneca Epist. IV, ait,

ex alienis hortulis sumtum ; ct Ep.xiv , sub fin. propositum est alie-

na laudare. Placuit tamen replica-mus ( id est , evolvimus , legimus ) ,

quod primus Lipsius recepit e suolibro , consentientibus aliis Pinciani

et Gruteri msstis. Nempe adhuc inEpicuri lectione versabatur Sencca ;

et ex bis , quse quolibet die legerat ,communicare aliquid cum Luciliosuo voluii. Schw.

i. Pbilosophia libertas. Egrc-gie idem asserit Epictetus in Arrian.,Diss. II, cap. i, ubi a5 , ait : Oi

cpcXocrocpoc \eyo\ii7tv, otc oux ettctoeVo-tv eicwSfipocc; ecvac, cc jucyi Torc; -rrs-Trat

cJevjjcivoc;. Dicit autem Stoicos. Eo-dem sensu Zenodotus Stoicus inBrunkii Analect. II , 78 , Zenonis

disciplinam uoropa DeudEptacj appcllat. Nam sapicns solus rex et liber

est. Cf. Cicero , de Finib. lib II ,cap. 75 , Paradox. V, Epictet. Diss.

IV , I , de libertate , ubi vide quo-que Uptonum. Ruhk.

3. Circumagitur. ZTpE^cpcmc , ma-numittitur ritu solemni coram prse-

tore per vindictam Ruhk.Lipsius :Circumagitur : ad Romanum ritum ,quo manumissi , manu capiti impo

sita , in orbem vertcbantur. Persius : Verterit hunc doininus , momentotemporis exit Marcus Dama. Ho-ratius : Quibus una quiritemVertigo facit. Ritus jui significa-bat, liberos jam esse , huc et illuc

ire posse , quo vellent. "*3. Quam multa poetae dicunt. Sieprimus Muretus, nescio ex libris, an

ex iugenio. Mssti quidem nostri etPar. a. b. d. cum ed. A. et Rom.

Quam multi prseferuut , quod ctipsum ferri poterat. Schw.

4- Philosophis. Quee a philoso-phis edd. Nos prgepositionem , in ms.

b. nonnisi a sec. manu adsutant, ab-jcciinus cum mss. Par. a. b. d. et

aliis apud Op&. Scfw.5. Aut togatas. Commodius neetog. ms. b. Par. a. b. d- et alii apud

Ops. et Grut. quod reposilum malim.S. Togatas comoedias , quae argu-

menta Romana tractabant , et admo-dum ludicra Ruhk.

EPISTOLA VIII. 9i

quoque1 aliquid severitatis% et sunt inter comoedias et

tragoedias 3 mediae ) : quantum disertissimorum versuum

inter mimos jacet! quam multaPublii% non 5 excalceatis,

sed cothurnatis 6 dicenda sunt ! Unum versum ejus , qui 8

ad philosophiam pertinet , et ad hanc partem quae modo

fuit in manibus, referam, quo negat fortuita in 7nostris

habenda :

Alienum est omne, quidquid optando venit8.

Hunc versum 9 a te dici non paulo melius et '"adstrictius

memini :

Non est tuum , fortuna qund fecit tuum.

i. Hce quoque , scil. togatse. Siecommode edd. inde ab Erasm. etsicPar. d. Hcec quoque noster b. et Par.a. b. cum ed. Rom. Pronomen om-

nino nescit noster c. cum ed. A. inquibus paulo ante scribitur togatos

nostros , quod est item in ed. Rom.scd togatas nostras tenet ms. b. cum

aliis. Schw.3. Severitatis bene edd. nec aliudex mss. Paris. aut ex Pinciani , Op-sopcei aut Gruteri codd. notatum re-perio : sed serenitatis habet ms. c.cum ed. A. Securitatis ms. b. quod

et e suo vct. cod. annotavit Juretus,serietatis scriptum opportuisse sus-picatus. Schw.

3. JSt tragcedias. Ac trag. ms. c.commode , quum paulo ante prseces-

serit et; nam variare istas particulasamat auctor nostcr. Schw.

4- Publii. De Publio Syro mimo-grapho Laberii sequali et semulo cf.not. ad Consol. ad Marc. IX , 4 , de

Tranquill. An. XI , 6. Vixit sub Cae-sarc ct denatus est sub Augusto. Vide

Fabricii Bibl. lat. Tom. I , p. 477 ,sq. Ern. Schw.

5. Kxcalccatis. Quod in mimis et

comicis, qui socco , non cothurnoutebantur. Lipsius.

6. Cothurnatis. Tragicis , quorumaltiores hi calcei, ut magis sublimes

et augustse essent regum aut principum illse personae. Noster Epist.ixxvn, ut cothurnati, simul exie-

runt, excalceantur ct redeunt ad sta-turam suam. Lipsius.

7. /n nostris. A Mureto hoe cst ,ac vercor ne invitis omnibus vetustislibris. Sane in nostro ( id cst , in eo

quod nostrum cst) dant communiconsensu mss. noslri b. c. Par. a. b.d.et Gruteri Pal. sec. et Col. cum ed.A. et ed. Rom. Ad eamdemque scri-pturam referebatur scholion , inproprio , quod in Pal. 1,3,4, con-

textum occupavit. Schw.8. Optando venit. Non deteriusest evenit, quod cum ed. A. agnos-cunt nostri mss. b. c. et Par. a. b* d.Pal. 1, 4, et Col. Schw.

9. Hunc versum. In quonam poe-mate hi versus occurrerint, iguora-

mus. liuhk.1 o. Non paulo melius et adstri-ctius. Isiud el a Mureto est. Supcrio-

rcs edd. ct mssti libri (quod sciam)

9a L. ANN.EI SENEC.E

Illud etiamnunc melius dictum a te non praeteribo :

Dari bonnm quod potuit , auferri potest.

Hoc non imputo in solutum , de tuo tibi 1 . Vale.

omnes sed praeferunt. Quae si verascriptura est , (quod facile equidem

mihi persuaserim) , fuerit ellipticalorutio, quales amavit Noster, idemvalens ac si dixisset, non modo paulo

melius , sed et adstrictius. Similiter

verbi causa , Epist. xvm , extremaait : ira vitanda est , non modcratio-nis causa , sed sanitatis : id est , nonmodo moderationis causa , sed et

sanitatis.i.De tuo tibi. Tibi do quae tuasunt.

EPISTOLA IX.

DK SAPIKNTIS AMICITIA.

Stilponi Megarensi et Stoicis objecerat Epicurus , male eos dicere : sapien-tem se ipso esse contentum , ideoque amico non indigcrc. An recte hsec abEpicuro reprehensa sint scire desideraverat Lucilius. Respondet noster , hanc

reprehensionem non cadere in Stoicos, quippe qui aliam ouraGtiav, quamStilpo cum suis acciperent. Mcgarici enim omnem mali sensum in sapienteexcludunt , Stoici non item. Atque licet utrisque commune sit dogma illudvcre magnificum , sapientem seipso esse contentum ; amico tamen Stoicus etgaudere potest, et rcvera gaudet, quanquam et sine amico essc possit. Enim-

vero quum faciendarum amicitiarum peritissimus sit , nunquam amico carebit. Egregie huc facit Hecatonis dictum : Si vis amari , ama ; et illud At-tali : Jucundius esse , amicum facere , quam habere. Quibus allatis , docet ideoprsesertim a Stoico sapiente desiderari amicum , ut amicitiam exercere possit,non ut ea sihi auxilium comparet, ad modum Epicuri, qui utilitatis causa

amicitias jungendas esse praecepit, temporarias illas quidem , quae Stoico sa-tisfacere non possunt. Altera ex parte perperam interpretantur sapientem.Nonse contentus esl ad vivendum , sedad beate vivendum. Nulla re indiget,

sed multis illi rebus opus cst , ideoquc et amico , ut vivat , non ul beate vivat.Naturali autem irritatione ad amicitiam , ad conjugium , etc. fertur : appetit

societatem , nec abest amor sui. Si tamen ei idem quod Stilponi acciderit ,et ille omnibus amissis , sua se virtute involvet. Neqne tamen Epicurum dissi-milia his docuisse monct ; quippe qui dixerat : Si cni sua non viilentur afm-

plissima , licct lotius mundi dominus sit , tamen miser est.Huic Apathiae descriptioni , quam apud omnes fere Stoicos iteratam inve-uimus, utique posteaquam Peripatetici duriorem , quam primi Stoae magistri

EPISTOLA IX. 93

statuebant, apathiam impugnaverant , multo major laus tribui debct , quamiiti antiquiori : quanquam nec sic omnes , quibus systema laborabat , difficultates effugere poterant Stoici. Cf. Lipsii Manuduct. III, Diss. 10, 9,etTiedemanni System der stoischen Philosophie , III , p. 187 sqq.

SENECA LUCILIO SDO 8ALBTEM.

Aw merito reprehendat in quadam epistola Epicurus

eos , qui dicunt sapientem se ipso esse contentum , et

propter hoc amico non indigere, desideras scire. Hocobjicitur Stilponi1 ab Epicuro, et hisa quibus summum

bonum visum est3 animus impatiens4 . (In ambiguitatem

incidendum est, si exprimere a-rraQefav5 uno verbo 6cito

voluerimus, et impatientiam1 dicere. Poterit enim con-

trarium ei , quod significare volumus, intelligi. Nos 8eum

volumus dicere, qui respuit omnis mali sensum : acci-

pietur is , qui nullum ferre possit malum. Vide ergo , num

satius sit, aut invulnerahilem animum9 dicere, aut ani-

1 . Stilponi. Stilhoni mss. b. c. eteditt. A. et Rom. S. Hoc objiciturStilponi de quo pbilosopbo Mega-

rensi in Antiquitate celeberrimo, Ze-nonis magistro , qui floruit circa Ol.CXX , cf. Fabricii Bibl. Graec. III ,p. 637, ed. Harl. et de Constantia

Sap. V , 3 , not. Ruh/t.a. Et his sc. Stoicis. Multa autemdogmata Megaricis et Stoicis fuerecoramunia , inprimis illud de Apa-

thia. Ruhk.3. Visum est ; visus est ms. c. sedvulgatum tenet ed. A. Schw.

4- Impatiens. Ex ratione a nobisrecepta (de qua in prsef. dixi ) , in-patiens scribere debneram cum no-

stro ms. b. et deinde. Schtv.5. Airafitiocv. Aphatian ms. b. Aliicum ed. A. et Rom. ajfatim aut af-fatiam. Schvt.

6. Cito omnium rodd. et edd. antcPincian. lectio, quam ille et Dionys.

Godofredus conjectur. et var. lect.(Basil. i54o, 8, per Euseb. Episco-

pium) p.18 in f/teemendavit. Enim-vero heec Senecse sententia non fuit ,

si statim octt. uno verbo expriroere v.,ait, posset hoc fieri. At scite id nonfactum esse , ambiguitas interpreta

tionis satis docet. Scitius factum esset , verbo : imperturbatio , cum Li-psio , delecto. Simili modd Cicero

Tusc. Disp. I , c. 7, omne pronuntiatum (sic enim mihi in praesentiaoccurrit ,) ut appellarem ai-iwfia , etc.Restitucndum itaque duxi. SicRuhk. quem Scbw. probat.

7. Impatient/am , ubi quidemperperam idem Arg. b. impatiamscribit. Schtv.

8. Nos eum. Vulgo Nos enim euminvitis msstis b. c. et Par. a. b. d.

aliisque. Schoo.cj. lnvulnerabilem animum. Pa-rum scite exprirait meo quidcm sensu:

94 L. ANN^I SENECjE

mum extra omnem patientiam1 positum1 .) Hoc inter nos

et illos interest : noster sapiens vincit quidem incommo-

dum omne, sed sentit ; illorum, ne sentit quidem3. Illud

nobis et illis 4 commune est, sapientem se ipso esse con-

tentum : sed tamen et amicum habere vult , et vicinum ,

et contubernalem , quamvis sibi ipse sufficiat. Vide quamsit se contentus , aliquando sui parte contentus est , si illi

manum aut morbus , aut hostis exciderit5. Si quis oculum

casu excusserit6, reliquiae illi suae satisfacient ; et erit im-

minuto 7 corpore et amputato tam laetus , quam integro

cur non imperlurbabilem animumpotius? cur non uno verbo (licet enim

fingere ) imperturbationem ? Lips.l. Patientiam. Vox hoc sensu ,quo Graeci to> irao-^Ety, tw TcaGvjTuutuntur, Stoicis propria , ad sensum

dcclarandum. Cf. p. xm , 6. Abestigitur a vulgari significatione quam

definit Cicero de Inventione II , 54*Sentit quidem Sloicus sapiens ma-lum, sed ita ut nullus inde affectus

oriatur, nullum vulnus morbumqueaccipiat. Ruhk.

3. Positum. Haec omnia quse in-tra pareniheses includuntur , in ver-sione sua Lagrange omisit , ne ad

monito quidem lectore ; quia , utarbitramur , qua; amphilogia versa-tur inLatino verbo impatientia , quo

et animus ullius doloris expers etanimus ulli ferendo dolori impar ex-primitur , non occurrit in Gallico ,

quod praetulit , verbo, apathie.3. lllorum , ne sentit quidem. Ne-mo ignorat verbum illud Stoici phi-

losophi Posidonii , qui doloribus po-dagrse cruciatus maximis , quumque

ei quasi faces doloris admoverentur,spepe dixit : Nihilagis, dolor, guam-

vis sis molestus , nunquam te esseconfitebor malum. Illud cnim Stoici

negabantmalum dici possequodtur-pe non esset.

4- Nobis et illis , mss. b. c. et Par.b. d. cum ed. A. et Rom. ( Hoc scri-pturse compendio ed. Rom. insignire

dehinc licuerit priscam Romanameditionem.) Schw.

5. Exciderit, mss. b. c. et Par.b. d. Vulgo inciderit. Schtr.

6. Casu excusserit. Sic quidem ed.Rom.et aliae ante Mur. idquc, a Ruhk.

temere instauratum, innostram irre-psit. Repone casus excusserit, quod

ex Pinciani msstis jam pridcm Muretus receperat, tenentque Arg. b. c.

et ed. A. cum msstis Paris. et tribusGruteri. Sed et distinctionem oratio-nis h. 1. paululum mutatam velim ,in hunc modum : aliquando suiparte contenius est. Si illi manum

aut morbus aut hostis exciderit , siquis oculum casus excusserit , etc.

Schw.7. Imminuto corpore quamintegro. Primum vocab. in duo divi-

sum exhibent b. et c. in minuto, etad eamdem rationem dein in integroscribunt. Schw. Imminulo tarn

lcetus , quam integro. Sic de Mecenanoster Lafontaine :

AXeccnas fut nn galant homme.

EPISTOLA IX. 95

fuit. Sed 1 , quae sibi desunt , non desiderat ; non deesse

mavult. Ita sapiens se contentus est , non ut velit esse sine

amico, sed ut possit; et hoc, quod dico, possit, tale est :

amissum aequo animo fert. Sine amico quidem nunquam

erit : in sua potestate habet , quam cito reparet'. Quo- 4

modo , si perdiderit Phidias 3 statuam , protinus alteram

faciet : sic et hic, faciendarum amicitiarum artifex, sub-

stituet alium in locum amissi. Quaeris, quomodo amicum

cito facturus sit ? dicam* ; si illud mihi tecum convenerit,

ut statim tibi solvam quod debeo , et quantum ad hanc

epistolam, paria faciamus. Hecaton5 ait : Ego tibi mon-

strabo amatorium 6 sine medicamento , sine herba, sine ul-

lius veneficse carmine. Si vis amari, ama7! Habet autem

II a dit quelque part : Qu'on me rende impo-teot ,Cul-de-jatte, goutteux, manchot, pourvu qu'en

sommeJe vive , cVt asrei , je suis plus que conteut.

Quanquam et Scneca et Mece-nas longe alio sensu fere eadem lo-

quebantur : quum ille timorc mortisinduceretur ut reliquis contentus es-

set, hic aulem contemptu omniumquae ad virtutem non pcrtinerent.

1. Sed , auas sibi desuntf nonde-siderat; non deesse maeult. Sic ms.

b. et alii apud Ops. et Grut cum ed.Rom. Trajectionem verborum ( guat

sibi desunt; non desiderat deessemavult), quam ex Pinciani conject.

adoptavit Mur. el alii , nullus codexmstus agnoscit. Erasmianam scriptu-

ram , num desiderat? quam Ruhk.revocavit , ex uno Par. a. cnotatam

reperi. In nostram lectionem consen-tiunt Par. b. d. et Arg. c. nisi quodisti vitiose 5{j/!ipro

96 L. ANNjEI SENECjE

non tantum amicitiae usus , veteris et certae , magnam vo-

5 luptatem, sed etiam initium et comparatio novae1. Quod

interest inter metentem agricolam , et serentem ; hoc in-

ter eum qui paravit amicum , et qui parat. Attalus 2 phi-

losophus dicere solebat : Jucundius esse amicum facere,quam habere , quomodo artifici jucundius pingere est ,

quam pinxisse. Illa in opere suo occupata sollicitudo , in-

gens oblectamentum hibet in ipsa occupatione. Non asque

delectatur, qui ab opere perfecto removit manum : jam

fructu artis suae fruitur ; ipsa fruebatur arte , quum pin-

geret. Fructuosior est adolescentia liberorum , sed infan-

tia dulcior.6 Nunc ad propositum revertamur. Sapiens , etiam si

contentus est se , tamen habere amicum vult , si ob nihil

aliud3, ut exerceat amicitiam, ne tam magna virtus ja-

ad Saleii Bassi Carm. ad Pison. 120.Ruhk.

1 . Habet autem non tantum ami-citiir. usus , veteris et certte , magnam vnluptatem, sed etiam ini-

tium et comparatio novaz. Sic feli-cissime a Mureto curatus hic locusest , olim msstis et editt. vett. in huncmodum corruptus : Habes auteni non

tantum usu (in usum ms. c. et cd. A.)amicitiae comparalionem novat.

(Taceovoc. autem decsse ed. Ruhk.)Gujus corruptelae origo inde derivanda videtur, quod vetus aliquis

scriba ob prsecedentia verba , Si visamari, atna, etiam proxime sequens

verbum in secunda persona efferen-dum putaverit. Sin teoendum illud

Habes statuerit aliquis , accipiendatota ista pTim; fuerit pro continuata

Hecatonis oratione , et loco scriptu-rae usu , vel in usum , quam habentlibri, nude usum legendum. Quid-

quid sit, ex veteris scripturse vesti-

giis leviter mutatum contextum no-strum velim. Scilicet , trajectis duo-

bus verbis, et deletis duabus virgulisquibus vutgo distinguebatur oratio ,sic scriptum oportebat : Habet au-tem non iantum usus amicitiae ve~teris et certat magnamvolupt., etc. S.

2. Attalus. De co Scneca paterin suasoria II , haec habet : Stoicus

qui solum vertit a Sejano , magnaevir eloquentiae : ex philosophis, quosnostra aetas vidit , longe et subtilis-

simus et facundissimus. Cf. Epist.cvni , 3. Ruhk.

3. Ob nihil aliud et mox ob hocErasmus al. , nisi quod alii aliudnisiut e. alii si nihil aliud ut e. omisso

t&> ab, et mox alii : non hoc guodEpicurus, alii non ad hoc quod E.legunt. Ruhk. Si ob nihil aliud.Ignorat ob ms. non male. Cf. Ep.XXXVI. Mox vero nollem ob hoc exaliis editionibus in nostram irre-

psisset. Repone ad hoc quod Epic.

EPISTOLA IX. 97

ceat : non ob hoc , quod Epicurus 1 dicebat in hac ipsa epi-

stola, ut habeat qui sibi aegro assideat, succurrat in vin-

cula conjecto vel inopi ; sed ut habeat aliquem, cui ipse

segro assideat, quem ipsum3 circumventum hostili cu-

stodialiberet. Qui se spectat3, et propter hoc ad amicitiam 7

venit, male cogitat : quemadmodum coepit, sic desinet.

Paravit amicum , adversus vincula laturum opem : quum

primum crepuerit catena, discedet. Hae sunt amicitia;,

quas temporarias populus appellat. Qui causa utilitatis

assumptus esf4, tamdiu placebit, quamdiu utilis fuerit.

Hac re florentes amicorum turba circumsedit 5 : circa ever-

sos solitudoest6 : et inde amici fugiunt, ubi 7probantur.

Hacre ista tot nefaria exempla sunt, aliorum metu relin- 8

quentium, aliorum metu prodentium. Necesse est "initia

sic volentibus msstis omnibus. Schw.1. Epicurus. Diogen. Laert. X,120, ex emendatione Gassendi, quiibi plura et ea egregia de amici-

tiaexmente Epicuri congessit I xalTrjv cptKctv ,

98 L. ANNiEl SENECiE

inter se et exitus congruant. Qui amicus esse coepit, quia

expedit , placebit ei ' aliquod pretium contra amicitiam ,si ullum in illa placet praeter ipsamJ. In quid amicum

paro 3 ? ut habeam pro quo mori possim , ut habeam quem

in exsilium sequar, cujus me morti et opponam et impen-

dam. Ista , quam tu describis, negotiatio est4, non ami-

citia : quae ad commodum accedit, quse, quid consecu-

tura sit , spectat. Non dubie aliquid habet simile amicitian

affectus amantium : possis dicere, illam esse insanam ami-

citiam5. Numquid ergo quisquam amat lucri causa?num-

quid ambitionis aut gloriae ? Ipse per se amor, omnium

aliarum rerum negligens , animos in cupiditatem formae .

non sine spe mutuae caritatis, accendit. Quid ergo ? ex ho-

nestiore causa coit turpis affectus ? Non agitur , in-

quis6, nunc hoc, an amicitia propter se, an propter aliud

I. Placebit ei. Pionomen perso- Arg. c. et ed. A. In quo amicumnale ignorant mss. Arg. b.c. et Par. paras. Quibus omnibus et inter sc ,a. b. d. Ae fortasse ex interpreta- et cum sequente oratione collatis ,

mento adjectum est. Schw. vide ne sic fortasse Scneca scripserit:i. Si ullum in illa placet pratter In quid, inquis, amicumparas?ipsam. Vocab. pretium , quod post 4' Negotiatio est. Cic. dc Naturaplacet interserebant vulgo, ignorant Deorum lib. II: Amicitiam siad frn-

mssti ; nempe interpolatum ab ho ctum nostrum referemus , non eritmine, qui non animadvertisset , u/ ista amicitia, sed mercatura quaedamlum apud Senecam idem valere ac utilitalum suarum. Ruhk.

quidquam, res ulla; quemadmo 5. Amicitiam. Illam esse ins.dum frequenter nullum dicit , pro amic. illurn ed. Kuhk. quod primumnihil. in ed. Lipsiensi 1702, reperi. Supe

3. In quid amicum paro.lnArg. riores omnes cum msstis illum te-b. ex correct. sic legitur, Inquis ami- nent. Schw.curn paro , quod habcnt plerique 6. Non agitur, inquis , nunc hoc,

Gruteri ; sed idem Arg. b. olim ha- an amicitia propter se , an propterbuerat, In quid amicum paras? aliud sit expetenda; namsi propter

quod etiam nunc est in Par. b. et ex se ipsam , etc. Sic edd. omnes , indealio item optimo codice ( Nicotiano) ah ed. R. nisi quod inter duo verbalaudaturab Ops.Inqu/t amicumparo nunc hoc particulam de interponunt,

cd. li.tt mss. Par. a. d. sed in Par. quam mssti etiam omnes agnoscunt,a. primum fuerat paras. In ed. Ven. et primus delevit Muretus , Tollianiest, Inquies igituramicum paro. !> styU amulus. Minime vero expedilus