LaOriginodeSpecioj

LaOriginodeSpecioj

KaroloDarvino

LaOriginodeSpecioj

FlandraEsperanto-Ligo

Tiuĉie-libroestasprovlibrokajrajtasestikopiatalaŭplaĉe.

Prilaserio"SciencaPenso"

Kielkoherakontribuoallarealigodevastatradukado-projektolanĉitadeUneskoen1957,kiucelisIareciprokanaprezadondelakulturajvalorojdeOrientokajOkcidento,UniversalaEsperanto-Asociotiaminiciatislaplejelstarankajĝisnunedaŭrankunlaboranlibroserionenlahistoriodenialingvokomunumo,kunsinsekvaengaĝiĝodemultajeldonejoj.Tiel,laSerio"Oriento-Okcidento",kiesunuavolumoestislarakontaroMalsataŝtonodelabarataverkistoRabindranathTagore(1961),igistralajardekojtreriĉaliteraturakolektoenEsperanto,kunpintevalorajpecojelplejdiversajkulturajkajtradicioj.

Similesedkompletigealtio,lanovaSerio"SciencaPenso"strebos,sublaaŭspiciadodeUEA,evoluigilaĉeestonennialibrokulturodetiualiabranĉodelasciaro.Ĝistimuloslalingvokultivantradukadondegravajnatur-kajsocisciencajverkojenEsperanton,jenmejloŝtonajelhistoriavidpunkto,jenelstarajkielaltnivelasciencpopularigaliteraturo,jenkontribuajallakomprenoprilasciencokielpluraladimensiodelakulturesamepluralahomacivilizo.Kvankamevoluintadolaŭdiversajvojojkajkuntekstoj,laĝuadodelasciencokajdeĝiajvivplibonigajefikoj,estasrajtodeĉiujhomoj,celealdaŭropovaj,pacaj,justajkajsolidarajsocioj.

NeeblasbildigialsilibronplibriletaŭganporinaŭgurilaSerion"SciencaPenso"oltiunĉigigantanverkon,kiuestistiomfunderevoluciaenlahistoriodelaideojkajrestasunuellaplejgravajintelektajmonumentojelĉiujepokoj.MiesprimasadmirangratulonalFlandraEsperanto-Ligokajlatradukintoproiliatrafadecidokontribuiperĝialladuoblejubileajaro(ZamenhofakajDarvina).

JoséAntonioVergara

estraranodeUEAprifakakajsciencaagado

KaroloDarvino

LaoriginodeSpeciojesperantigisellaanglaKlivoLendon

SerioSciencaPensoN-ro1

subaŭspiciojdeUniversalaEsperanto-Asocio

enoficialajrilatojkunUnesko

OkazedelaInternaciaDarvino-jaro

AntaŭparolodelaTradukinto

KlivoLendonAntaŭproksimumedekjarojmirimarkiskeneekzistasEsperantatradukaĵodeLaOriginodeSpecioj(TheOriginofSpecies).Ĉarlatemoforteinteresasmin,kajĉarĉitiugravegalibroestisjamtrolongeneglektita,midecidisspitiĝiandikeconkajtradukiĝin.

Lataskodaŭrisplilongeolmiatendis.Micelistradukiunupaĝonĉiuvespere,sedkomprenebleminepovisfariĉiuvespere.Postproksimumetrijarojmifinis.Kvankamlatradukaĵoankoraŭbezonismultedareviziado,mipublikigisĝinenInterreto,intencanteplibonigiĝinenestonteco.

Finede2005FlandraEsperanto-Ligoproponiseldonilatradukaĵonlibroforme.Laproponoestistrebonvena,sedmipetisalFELatendiunujaron,dummifaroslaneprebezonatanreviziadon.Miareviziadofaktedaŭrisplioldujarojn.

Nunĝiestasfinita.Miesperaskelalegantotrovoslarezultonakceptebla.

MifojelegaslaŭdojnprilaliteraturastilodeDarvino,sedminepovaskonsenti.Liajfrazojofteestastrelongaj,kuntrodasubfrazojkajpasivajverbformoj.Tiajfrazojestasnenurmalfaciletradukeblaj,sedankaŭmalfacilekompreneblaj.Miaĉefazorgoestiskeĉiujideojenlatradukaĵoestukompreneblaj;minenielproviskonservilaliteraturanstilondeDarvino,tamen,verŝajnemultedatiorestas.

ModernajsciencistojkonsentaskelateoriokiunDarvinoprezentasenLaOriginoestasĝeneraleĝusta,sedtionesignifaskelalibroneenhavaserarojn.Enlokojkieestassciencemalĝustaaserto,aŭkieestasterminokiesmodernasignifoestasŝanĝita,aŭeĉkieestasmalfacilekompreneblafrazo,mienmetiskomentojninterkvadratajkrampoj[ĉitiel].

LaunuaeldonodeLaOriginodeSpeciojaperisen1859.Ĝiaplenatitoloestis‘PrilaOriginodeSpeciojperNaturaSelektado,aŭlaKonservadodeFavoratajRasojenlaLuktoporVivo’(OntheOriginofSpeciesbyMeansofNaturalSelection,orthePreservationofFavouredRacesintheStruggleforLife).DumlavivodeDarvino,estis6eldonoj-lalastaen1872.

MielektistradukilaunuaneldonondeLaOriginoĉarmihavisambaŭelektronikankajpaperanekzemplerojndetiuversio.Lahistoriaskizotamenestasdelatriaeldono.Ĉelafinodelalibromialdonisglosarondekelkajsciencajterminoj.

Originale,LaOriginodeSpeciojhavisnurunuilustraĵon,laarbo-diagramondelakvaraĉapitro.Lagrafikaĵojenlasepaĉapitro,kajeventualealiloke,estasnovaj,kreitajdemi.

Fine,misinceredankasallabonulojĉeFlandraEsperanto-Ligo:alPetroDesmet',kiesentuziasmansubtenonkajafablankunlaboronmitreaprecas;alErikoD’Hondt,kiutremultelaborisporaranĝilatekston;kajalJuliaLitvinova,prolabelakovrilo.

KlivoLendon

Tokio,2008

NotojprilaTradukaĵo

KlivoLendon

RilatoLaŭPVkajPIV,‘rilato’signifas‘iaajnligiteco[...]’.Hodiaŭ,kiamsciencistodiraskeiuspeciorilatasalalia,li/ŝisendubecelasrilatondekomunadeveno,alivorte,parenceco,sedantaŭlapublikigodeLaOriginodeSpecioj,laplejodenatursciencistojkrediskeĉiuspecioestisapartekreita.Iliklasifikisvivaĵojnlaŭhierarkiasistemo(laLineaSistemo),sedporili,rilatojinterspeciojkajgrupojdespeciojestisrilatojdekomunakorpoplano,alivorte,simileco.EnLaOriginodeSpecioj,lavorto‘rilata’ĉefeindikassimilecojninterspeciojkajgrupojdespecioj.Keĉitiujsimilecojĝeneraleŝuldiĝasaldevenodekomunapragenerinto,estislaaferokiunDarvinocelispruvi.

VariiEndiversajEsperantajvortaroj,ladifinode‘varii’emfazasŝanĝiĝadon.LaŭRetaVortaro:Ŝanĝiĝadilaŭiumanierosendaŭreperdisiajnesencajntrajtojn;ŝanĝiĝilaŭnurkelkajecoj,sednelaŭaliaj.Tamen,laekzemplofrazojmontraske‘varii’estasuzataankaŭporindikidiversecon.ElRetaVortaro:‘lasignifodetiuvortovariasdelingvoallingvo[...];lakialojvariasdeunufamilioalalia[...]’.Ĉikazenetemaspriŝanĝiĝadode‘signifo’aŭ‘kialoj’,sedpridiverseco.

En‘LaOriginodeSpecioj’,lavorto‘varii’kajĝiajderivaĵojindikasdiverseconinterindividuoj.Netemaspriŝanĝiĝojkiujnindividuojspertasdumsiajvivoj.Ekzemple,lafrazo‘Duarangajseksajtrajtojestastrevariemaj[...]’,signifaskeĉitiujtrajtojofteaŭmultemalsamasinterindividuojdeiuspecio,kajnekeilimulteŝanĝiĝasdumlavivodelaindividuoj.

SistematikoSistematikoestaslasciencoprilaklasifikadodevivaĵoj,fonditadeKaroloLineo(CarlvonLinné)dumla18ajarcento.Liasistemo,kunmodifoj,estasankoraŭuzatahodiaŭ.

Onioftevidaslaterminon‘taksonomio’uzatalaŭlasamasignifo.Laŭstriktadifino,‘taksonomio’estaslasciencopriklasifikado(deioajn);‘sistematiko’estaslasciencopriklasifikadodevivaĵojlaŭgenealogiajinterrilatoj(tioestas,taksonomioplusfilogenio).

LaLineasistemoestashierarkia.Laĉefajdividoj,delasupro,estas:Regno,Filumo(aŭporplantoj-Divido),Klaso,Ordo,Familio,Genro,kajSpecio.

Lanomparodegenroplusspeciodevasestiunikaporĉiuspecio.Latigro,ekzemple,estasPantheratigris;latigracipreo,speciodemarkonkulo,estasCypraeatigris.Jenlaplenajklasifikojdeambaŭ:

Regno:Animalia Regno:AnimaliaFilumo:Chordata Filumo:MolluscaKlaso:Mammalia Klaso:GastropodaOrdo:Carnivora Ordo:MesogastropodaFamilio:Felidae Familio:CypraeidaeGenro:Panthera Genro:CypraeaSpecio:tigris Specio:tigris

Kiamplidadividojestasnecesaj,prefiksojkiel‘super’kaj‘sub’estasuzataj,ekzemple,‘superfamilio’,‘subordo’,ktp.Subladivido‘specio’,aŭ‘subspecio’,onioftedifinasvariaĵojn.

ĈiujnomojenlaLineasistemoestasgrekolatinajvortoj,aŭlatinigitajnomojdepersonojaŭlokoj.

StratigrafiokajlaGeologiaTemposkaloEnla18ajarcento,geologojklasifikisrokojndelaTerakrustolaŭkvarĉefajspecoj:primara-sen-stratumajrokoj;sekundara–rokojkunklinitajaŭfalditajstratumoj;terciara–rokojkunhorizontalajnefalditajstratumoj;kvaternara–relativemodernajsedimentojdeponitajderiveroj.Iujkrediskeprimarajrokojestiskreitajjelakomencodelamondo,kesekundarajrokojformiĝisdumlaBibliainundo,kajketerciarajkajkvaternarajrokojestaspost-inundaj.

Enla19ajarcento,geologojkonsciiskelaTeroestasmulteplimaljunaoloniantaŭesupozis,sedprecizekiommaljunaestisankoraŭnesciate.Lasciencodestratigrafio(lastudodestratumoj)multeprogresisĉargeologojkomencisuzifosiliojnporidentigistratumarojn.Iliklasifikisstratumarojnplidetale,kajelektisterminojnkiujnniankoraŭuzashodiaŭ.

Onidividislafosiliajnstratumojnjetrieraoj:Paleozoika(=primara);Mezozoika(=sekundara);Kenozoika(=terciarapluskvaternara).ĈitiujnovajterminojjamekzistiskiamDarvinoverkisLaOriginonen1859,sedliuzisnur‘Paleozoika’.Plie,anstataŭ‘KvaternaranPeriodon’,Darvinoskribis‘GlacianEpokon’.Resume,enLaOriginodeSpecioj,laĉefajdividojdegeologiatempoestas:PaleozoikaPeriodo,SekundaraPeriodo,TerciaraPeriodo,kajGlaciaEpoko.

Lagrafikaĵosurpaĝo14montraslamodernangeologiantemposkalon,deKambrioĝishodiaŭ,kajdetalojnpriKenozoiko.Ĉarĝiiommalsamasdela19-jarcentatemposkalo,bonvolukonsciipriĉitiujdiferencoj:

1)KiamDarvinoverkisLaOriginonen1859,latermino‘Kambria’neestisagnoskitadeĉiuj.PorDarvino,laplejfruastratumarokunfosiliojestislaSiluriastratumaro.Darvinoekuzislaterminon‘Kambria’enpostaeldono.(Antaŭ-Kambriajfosiliojestasnunkonataj.)

2)LajeldividisTerciaronjetriepokoj:Eoceno,Mioceno,Plioceno.PostajgeologojdividisEocenonjetri:Paleoceno,Eoceno,Oligoceno.KieDarvinoskribas‘Eoceno’,komprenu‘fruaTerciaro’(aŭPaleogeno).

3)Dumla19ajarcento,neekzistismetodoporprecizemezurilaaĝojnderokoj.Geologojfaristrekrudajnkalkulojnsurbazedeerozioaŭdeponiĝo.EnlanaŭaĉapitroDarvinokalkulaskepliol300milionojdajarojpasisekdelalastapartodelasekundaraperiodo,alivorte,ekdelaKretaceo.Perradiometrio,teknikodela20ajarcento,geologojdeterminiskeKretaceokomenciĝis145.5milionojndajarojantaŭnun.LakalkulodeDarvino,kvankamtrogranda,ŝajnasrimarkindebonaporliatempo.

4)Iujdetalojprilatemposkaloestasankoraŭdebatataj,ekzemple,lakomencodePlejstoceno,ĉuNeogenoinkluzivuKvaternaronaŭne.LaInternaciaKomisionopriStratigrafiocelasnormigilaterminaron,kajnunmalrekomendaslaterminojn‘terciara’kaj‘kvaternara’.

PrononcodelaLatinaĈarlagrekolatinajnomojdesistematikoestasinternacianormo,Esperantistojdevasuzuilinensciencajverkoj,kajeventualeelparoliilin.

ĈiuEŭropanaciohavassiantradicianmanieronpormisprononcilaLatinanlingvon;porEsperantistoj,mirekomendaslasubansistemon,kiuestaskompromisointerdiversajnaciajprononcomanieroj.

ĈiuliteroestuprononcatasamekielenEsperanto,esceptedelasekvajliterojkajliterparoj:

aePrononcukiele.

auPrononcukielaŭ.

Hippeastrumaulicum->hipeastrumaŭlikum

cPrononcukielk,sedantaŭae,e,i,oekajy,prononcukielc.

Myrmecocystus->mirmekocistus.

chReprezentaskh.Prononcusimplekielk,nekielĉ.

Chiton->kiton

euKieleŭ,esceptekiamlauestaspartodegramatikafinaĵo.

Ateuchus->ateŭkus

Nelumbiumluteum->nelumbiumluteum

gPrononcukielg.Antaŭae,e,i,oekajy,iuj(Angloj,Italoj)prononcaskielĝ.

Cervulusvaginalis->cervulusvaĝinalis

guAntaŭvokalo,prononcukielgŭ.

Formicasanguinea->formikasangŭinea

oePrononcukiele.

Anagalliscoerulea->anagaliscerulea

phKielf.

Saurophagussulphuratus->saŭrofagussulfuratus

quKielkŭ.

Phasianustorquatus->fasianustorkŭatus

rhPrononcusimplekielr.

scKielsk,sedantaŭae,e,i,oekajy,kielsc.

Formicafusca->formikafuska

Turdusviscivorus->turdusviscivorus

thPrononcusimplekielt.Dianthus->diantus

wUzatanurenlatinigitajnomoj.Prononcukielŭ.

Rhododendroncatawbiense->rododendronkataŭbiense

xPrononcukielks.

yPrononcukieli,fojejantaŭvokalo.

Ansercygnoides->ansercignoides

Lasuprasistemoankaŭtaŭgasporesperantigilatinajnvortojn,sedguantaŭvokalofariĝugv,kajqufariĝukv.

BibliografioĈisubeestaslistodekelkajvortarojkajenciklopediojkiujmontriĝistreutilajdumlatradukadodeĉitiuverko.

PlenaVortarodeEsperantokunSuplemento[PV]

Grosjean-Maupin,E.(kajaliaj)

SennaciecaAsocioTutmonda,Parizo,1996

RetaVortaro[ReVo]

Multajaŭtoroj,bazitasurPV

Ĉe:http://purl.org/net/voko/revo/

PlenaIlustritaVortarodeEsperantokunSuplemento[PIV]

Waringhien,Gaston(kajaliaj)

SennaciecaAsocioTutmonda,Parizo,1987

PlenaIlustritaVortarodeEsperanto2005[NPIV]

Waringhien,Gaston(kajaliaj)

SennaciecaAsocioTutmonda,Parizo,2005

ComprehensiveEnglish-EsperantoDictionary[CEED]

Benson,PeterJ.

EsperantoLeagueforNorthAmerica,ElCerrito,Ca,USA,1995

KomunlingvajNomojdeEŭropajBirdoj,

ProvizoraPrivataListodeNomojdeBestoj:Mamuloj,

ProvizoraPrivataListodeKomunlingvajNomojdePlantojdeNord-OkcidentaEŭropo.

Pilger,WouterF.,2002

Ĉe:http://www.geocities.com/wfpilger/

TheOxfordEnglishDictionary[OED]

OxfordUniversityPress,London,1933

Webster’sRevisedUnabridgedDictionary

G&C.MerriamCo.,Springfield,Ma,USA,1913

Ĉe:http://www.hyperdictionary.com/

Wikipedia

Thefreeencyclopedia.http://en.wikipedia.org/

Vikipedio

Laliberaenciklopedio.http://eo.wikipedia.org/

AkademiaVortaro

http://akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/

HISTORIASKIZODELAPROGRESODEOPINIOPRI

LAORIGINODESPECIOJ

ANTAŬLAPUBLIKIGODELA

UNUAELDONODEĈITIUVERKO

Ĉitiemiprezentosmallonganskizondelaprogresodeopinioprilaoriginodespecioj.Ĝislastatempe,lagrandaplejodenatursciencistojkrediskespeciojestasneŝanĝeblajproduktaĵoj,kajestisapartekreitaj.Ĉitiuopinioestislertesubtenatademultajaŭtoroj.Kelkajnatursciencistoj,aliflanke,krediskespeciojmodifiĝas,kajkeekzistantajvivoformojdevenisperverageneradodeantaŭeekzistintajformoj.Mipreterpasasaludojnallatemodeantikvajverkistoj1.Enmodernatempo,launuaaŭtorokiusciencetraktislatemonestisBufono(Buffon).Sedĉarliajopiniojmulteŝanĝiĝisjediversajtempoj,kajĉarlinediskutislakaŭzojnnekrimedojndelatransformiĝodespecioj,nenecesasprezentidetalojnĉitie.

Lamarko(Lamarck)estislaunuahomokieskonkludojprilatemovekismultedaatento.Ĉitiujustelaŭdatanatursciencistounuepublikigissiajnopiniojnen1801.Limulteplivastigisilinen1809ensia‘ZoologiaFilozofio’,kajposte,en1815,enlaenkondukodesia‘NaturhistoriodeAnimalojsenVertebroj’.Enĉitiujverkojlisubtenisladoktrinonkespecioj,inkluzivedelaHomo,devenisdealiajspecioj.Liunuafarislaelstarankontribuon,atentigilaprobableconkeĉiujŝanĝiĝojenlaorganika,kajankaŭenlaneorganikamondoj,estasrezultodeleĝoj,kajnedemiraklainterveno.Lamarkoŝajnekonvinkiĝisprilagradaŝanĝiĝodespecioj,ĉefeprolamalfacilecodistingiinterspeciojkajvariaĵoj,lapreskaŭperfektagradarodeformojeniujgrupoj,kajlaanalogecodemalsovaĝajproduktaĵoj.Koncernelarimedojndemodifiĝo,liatribuisiomallarektaagadodefizikajvivkondiĉoj,iomalkruciĝodejamekzistantajformoj,kajmultealuzadokajneuzado,tioestas,allaefikojdekutimo.Alĉitiulastarimedoliŝajneatribuisĉiujnbelajnadaptiĝojnenlanaturo,kiel

lalongankolondelaĝirafo,pormanĝadodearbobranĉoj.Sedliankaŭkredisjeleĝodeprogresaevoluo,kajĉarĉiujvivoformojemasprogresi,porklarigilaekzistondesimplajproduktaĵojenlanunatempo,liasertisketiajformojnuntempespontanegeneriĝas.

2

ĴofraSentiler(GeoffroySaint-Hilaire),kielestasdiriteenliabiografio‘Vivo’,verkitadeliafilo,suspektistiomfruekiom1795,ketiokiononinomasspeciojestasnurdiversajdegeneraĵojdelasamatipo.En1828lifinfinepublikigissiankonvinkonkelasamajformojnedaŭreekzistisekdelaoriginodeĉiujaĵoj.Ĵofraŝajnekonsiderisvivkondiĉojn,aŭla‘ĉirkaŭanmondon’,ĉefakaŭzodeŝanĝo.Liestishezitemaprisiajkonkludoj,kajnekrediskeekzistantajspeciojmodifiĝasnuntempe.Kaj,kielliafiloaldonas,‘Tialĝiestasproblemokiunonidevastutelasiallaestonteco,supozantekeĝipovosestisolvitaenestonteco.’

En1813,doktoroVels(W.C.Wells)laŭtlegisantaŭlaReĝaSocieto‘Raportopriblankavirino,dekiupartodelahaŭtosimilisaltiudenigrulo’;sedliaraportoneestiseldonitaĝisliajfamaj‘DuEseojpriRosokajUnu-imagaVidado’aperisen1818.Enĉitiuraportoliklarerekonislaprincipondenaturaselektado,kajtioestaslaunuafojokiamĝiestisrekonita.Sedliaplikisĝinnuralhomajrasoj,kajnuraliujtrajtoj.Postkomentokenigrulojkajmiksrasulojprofitasdeimunecokontraŭiujtropikajmalsanoj,liobservis,unue,keĉiujanimalojemasvariiiome,kajdue,kekultivistojplibonigassiajnmalsovaĝajnanimalojnperselektado.Tiamlialdonis,ketiokioestasfarataenĉilastakazo‘perlaarto,ŝajneestasfaratasameefike,kvankammalplirapide,perlanaturo,enlaformadodehomajvariaĵoj,adaptitajallalandojenkiujililoĝas.Delahazardajhomajvariaĵoj,kiujaperusinterunuajmalmultajkajdisajloĝantojenlamezajregionojdeAfriko,iuestusplifortaolaliajkontraŭlamalsanojdelalando.Sekveĉitiurasoplimultiĝus,dumlaaliajmalmultiĝus,nenurĉarilinepovustolerilaatakojndemalsano,sedankaŭĉarilinepovusluktikontraŭsiajpliviglajnajbaroj.Laŭtiokionmidirissupre,minedubaskelakolorodeĉitiurasoestusmalhela.Sed,ĉarlasamatendencoformivariaĵojnankoraŭekzistus,plikajplimalhelajrasojaperusdumpasodetempo.Kajĉarlaplejmalhelaestusplejboneadaptitaallaklimato,ĉitiofinfinefariĝuslaĉefa,aŭeĉlasolaraso,enlaspecifalandoenkiuĝinaskiĝis.’TiamdoktoroVelsetendisĉitiujnsamajnvidpunktojnallablankajloĝantojdeplimalvarmajklimatoj.Mi

dankasalsinjoroRaŭli(Rowley)deUsono,kiuatentigisalmi,peredesinjoroBrejs(Brace),lasuprantekstonenlaverkodedoktoroVels.

LahonorindakajrespektindaW.Herbert,postedekanodeManĉestro,enlakvaravolumodela‘AktojpriĜardenado’,1822,kajensiaverkoprila‘Amarilidacoj’(1837,paĝoj19,339),deklariske‘ĝardenajeksperimentojpruvis,tutenerefuteble,kebotanikajspeciojestasnurplialtakajplikonstantaklasodevariaĵoj.’Lietendislasamanvidpunktonalanimaloj.Ladekanokredaskeunuopajspeciojdeĉiugenroestiskreitajenoriginaletreplastastato,kajkeĉitiujproduktis,ĉefeperkruciĝo,sedankaŭpervariado,ĉiujnekzistantajnspeciojn.

En1826profesoroGrant,enlakonkludaparagrafodesiabonekonataeseoprilaSpongilla[sensalakvajspongoj](‘EdinburgaFilozofiaĴurnalo’,volumo14,paĝo283)klareesprimissiankredonkespeciojdevenasdealiajspecioj,kajkeilipliboniĝasdummodifiĝo.Ĉitiusamaopinioestisprezentitaenliakvindekkvinaprelego,eldonitaen‘Lanceto’en1834.

En1831sinjoroPatrikMasju(PatrickMatthew)eldonissianverkonpri‘MararmeaLignokajArbokultivado’,enkiuliprezentaslaprecizesamanopinionprilaoriginodespeciojkiunsinjoroValas(Wallace)kajmiproponisenla‘LineaĴurnalo’(LinneanJournal),kajkiunmiplidetaleklarigasenĉitiuvolumo.BedaŭrindesinjoroMasjuprezentissianopiniontremallonge,endisajalineojenapendicodeverkoprialiatemo,tielkeĝirestisnerimarkitaĝiskiamsinjoroMasjumematentigispriĝien‘ĜardenistaKroniko’,lasepandeaprilo,1860.LadiferencojinterlaopiniojdesinjoroMasjukajminetregravas.Liŝajneopiniaskelamondoestispreskaŭsenigitadeloĝantojjesinsekvajperiodoj,kajposterestokita.Liprezentaskielalternativon,kenovajformojpovasgeneriĝi‘senlaĉeestodeajnaŝimoaŭĝermodeantaŭajkunaĵoj.’Minecertasĉumikomprenasiujnpartojn,sedŝajnasalmikeliatribuasmultedainfluoallarektaagadodevivkondiĉoj.Tamenliklarevidislaplenanfortondelaprincipodenaturaselektado.

LalaŭdatageologokajnatursciencistoFonBuĥ(VonBuch),ensiabonega‘FizikaPriskribodelaKanariajInsuloj’(1836,paĝo147),klareesprimassiankredonkevariaĵojmalrapideŝanĝiĝisporfariĝifiksitajspecioj,kiujneplupovasinterkruciĝi.

Rafinesk(Rafinesque),ensia‘NovaFlaŭrodeNordaAmeriko’,eldonitaen1836,skribis(paĝo6)ĉitiel:–‘Ĉiujspeciojebleiamestisvariaĵoj,kajmultajvariaĵojgradefariĝasspeciojperakirodefiksitajkajunikajtrajtoj’.Sedpliposte(paĝo18)lialdonas,‘esceptedelaoriginalajspecojaŭpraparencojdelagenro.’

En1843-44profesoroHaldeman(‘BostonaĴurnalodeNaturhistorio’,UnuiĝintajŜtatoj,volumo4,paĝo468)lerteprezentislaargumentojnporkajkontraŭlahipotezoprilaevoluokajmodifiĝodespecioj.Liŝajnefavoraslaflankondeŝanĝiĝo.

‘PostsignojdeKreo’aperisen1844.Enladekakajmulteplibonigitaeldono(1853),lasennomaaŭtorodiras(paĝo155):–‘Lapropoziciodeterminitapostmultedakonsideroestaskelaplurajvicojdevivaĵoj,delaplejsimplajkajmalnovajĝislaplejsuperajkajmodernaj,estas,sublazorgadodeDio,larezultojdedukaŭzoj.Launuaestasimpulsodonitaalvivoformoj,kiuprogresigasilin,jespecifajtempoj,peredegenerado,tragradojdeorganizecokiujfiniĝasĉelaplejsuperajdu-kotiledonulojkajvertebruloj.Ĉitiujgradojestasmalmultaj,kajĝeneralemontrasintervalojndeorganikakaraktero,kiujnonitrovasestipraktikaobstakloallamalkovrodesimilecoj.Laduakaŭzoestasimpulsoligitaallavivofortoj,kiuemas,dumpasodegeneracioj,modifiorganikajnstrukturojnlaŭeksterajcirkonstancoj,kielmanĝaĵo,specodeloĝejo,aŭveterajinfluoj.Ĉitiujestaskionlanaturajteologojnomas‘adaptiĝoj.’Laaŭtoroŝajnekredaskeorganismojprogresaspersubitajsaltoj,sedkelaefikojkaŭzitajdevivkondiĉojestasgradaj.Liargumentastrefortesurĝeneralabazokespeciojneestasneŝanĝeblajproduktaĵoj.Sedminevidaskielladusupozitaj‘impulsoj’scienceklarigaslamultajnkajbelajnreciprokajnadaptiĝojnkiujnonividastralanaturo.Minepovasvidikeoniakiraskomprenonprikiel,ekzemple,lapegoadaptiĝisalsiajunikajvivkutimoj.Laverko,prosiafortakajbrilastilo,tujhavistrevastanlegantaron,kvankamĝimontrisenlafruajeldonojmalmultedaĝustasciokajgrandanmankondesciencasingardemo.Laŭmiaopinioĝifarisboneganservonenĉitiulando,atentigantelatemon,foriganteantaŭjuĝojn,kajpreparantelakamponporakceptadodeanalogajideoj.

En1846laveteranageologosinjoroDomaljusDalŭa(J.d’Omaliusd’Halloy)publikigisenbonegakvankammallongaeseo(‘BultenojdelaReĝaAkademiodeBruselo’,volumo13,paĝo581)sianopinionkeestas

pliprobablekenovajspeciojproduktiĝisperdevenokunmodifiĝo,olkeiliestisapartekreitaj.Laaŭtorounuedeklarisĉitiunopinionen1831.

En1849profesoroOen(Owen)verkisĉitiel(‘LaNaturodeMembroj’,paĝo86):–‘Lapra-tipaideoenkarniĝis,kuntiajdiversajmodifoj,surĉitiuplanedo,longeantaŭlaekzistodetiujanimalajspeciojkiujnuntempeekzemplasĝin.Oniankoraŭnesciaslaŭkiujnaturajleĝojaŭduarangajkaŭzojokazislaordavicokajprogresodetiajorganikajfenomenoj.’EnsiaparoladoallaBritiaAsocioen1858,liparolas(paĝo51)pri‘laaksiomodeladaŭraagadodekreapovo,aŭdeladestinitaekestodevivaĵoj.’Pliposte(paĝo90),postmencioprigeografiadistribuo,lialdonas,‘ĈitiujfenomenojskuasnianfidonprilakonkludokelaApterigodeNovaZelandokajlaRuĝaLagopodeAnglioestisapartekreitajenkajporsiajrespektivajinsuloj.Ankaŭ,ebleestusboneĉiamkonsciikeporzoologolavortokreosignifasprocezonkiunlinekonas.’Lifortigasĉitiunideon,aldonantekekiamtiajkazoj,kieltiudelaRuĝaLagopo,estas‘listigitajdezoologojkielpruvodeapartakreodelabirdoenkajportiajinsuloj,liĉefeesprimaskelinesciaskiellaRuĝaLagopoekestistie,kajnurtie.Liankaŭmontras,perĉitiumanieroespriminescion,siankredonkeambaŭlabirdokajlainsulojŝuldassiajnoriginojnaliugrandaunuaKreaKaŭzo.’Seoniinterpretasĉitiujnfrazojndelasamaparoladokune,ŝajnaskeen1858ĉitiuelstarafilozofodubiskelaApterigokajlaRuĝaLagopounueaperisensiajrespektivajhejmoj,‘kiellinescias’aŭperiuprocezo‘kiunlinekonas.’

ĈitiuparoladookazispostollaeseojdesinjoroValaskajmiprilaoriginodespecioj,baldaŭdiskutotaj,estislaŭtlegitajĉelaLineaSocieto(LinneanSociety).Kiamlaunuaeldonodetiuĉiverkoestispublikigita,miestistiommisvojigita,samekielmultajaliaj,deesprimojkiel‘ladaŭraagadodekreapovo,’kemiinkluzivisprofesoronOen-onkunlaaliajpaleontologojkiujestasfirmekonvinkitajprilaneŝanĝeblecodespecioj.Sedŝajnasketioestisabsurdaerarodemiaflanko(vidu‘AnatomiodeVertebruloj’volumo3,paĝo796).Enladuaeldonodeĉitiuverkomikonkludis,kajlakonkludoankoraŭŝajnasalmitutepravigebla,protekstokiukomenciĝasper‘sendubelatipo-formo’ktp.(‘A.deV.’,volumo1,paĝo35),keprofesoroOenagnoskaskenaturaselektadoeblerolisenlaformadodenovajspecioj.Sedŝajnaskeĉitioestasmalĝustakajsenindikaĵoj.(‘A.deV.’,volumo3,paĝo798).MiankaŭprezentiskelkajneltiraĵojndekorespondadointerprofesoroOenkajlaredaktistode

‘LondonaRevuo’,enkiujŝajnisevidentaallaredaktistokajankaŭalmi,keprofesoroOenasertiskeliproponislateoriondenaturaselektadoantaŭolmi.Kajmiesprimismiansurprizonkajkontentonpriĉitiuanonco.Sed,semiĝustekomprenaskelkajnlastatempeeldonitajntekstojn(‘A.deV.’,volumo3,paĝo798)ŝajnaskemidenoveparteaŭtuteeraris.EstaskonsoloalmikealiajtrovasladisputvekajnverkojndeprofesoroOentiommalfacilajporkomprenikajakordigiintersikiommitrovasilin.Koncernelanurandeklarondelaprincipodenaturaselektado,tutenegravasĉuprofesoroOenantaŭismin,ĉarkielĉitiuhistoriaskizomontras,niambaŭestislongeantaŭitajdedoktoroVelskajsinjoroMasju.

SinjoroIsidorĴofraSentiler,ensiajprelegojde1850(kiesresumoaperisenla‘RevuokajMagazinodeZoologio’,januaro1851),mallongeklarigiskiallikredaskespeciajtrajtoj‘estasfiksitaj,porĉiuspecio,dumĝireproduktassinensamajvivkondiĉoj:ilimodifiĝas,selaĉirkaŭajcirkonstancojŝanĝiĝas.’‘Resume,observadodesovaĝajanimalojjammontraslalimigitanvariemondespecioj.Eksperimentojkunantaŭesovaĝajanimalojkiujmalsovaĝiĝis,kajantaŭemalsovaĝajanimalojkiujresovaĝiĝis,montrasĉitioneĉpliklare.Plie,lasamajeksperimentojpruvas,kelaproduktitajdiferencojpovasestidegenragrado.’Ensia‘ĜeneralaNaturhistorio’(volumo2,paĝo430,1859)liplidetalediskutassimilajnkonkludojn.

Laŭcirkulerolastatempeeldonita,ŝajnaskedoktoroFrekeproponisen1851ladoktrinonkeĉiujorganikaĵojdevenisdeunupraformo(‘DublinaMedicinaPresejo’,paĝo322).Labazodeliakredokajliatraktadodelatemoestastutemalsamajalmiaj.SedĉardoktoroFrekenun(1861)estaspublikigintasianeseonprila‘OriginodeSpeciojperRimedodeOrganikaSimileco’,estussuperfluepormipeniprezentiiunresumondeliajopinioj.

SinjoroHerbertSpencer,eneseo(originalepublikigitaen‘Gvidanto’,marto,1852,kajrepublikigitaenliaverko‘Eseoj’,en1858),kontrastislateoriojndelaKreokajlaEvoluodeorganikaĵojperrimarkindalertokajforto.Liargumentas,surbazedelaanalogecokunmalsovaĝajproduktaĵoj,delaŝanĝiĝojkiujnlaembriojdemultajspeciojspertas,delamalfacilecodistingispeciojndevariaĵoj,kajdelaprincipodeĝeneralagradeco,kespeciojestasmodifiĝintaj.Kajliatribuaslamodifiĝonal

ŝanĝiĝodecirkonstancoj.Laaŭtoroankaŭtraktispsikologionsurbazedelaprincipodenecesaakirodeĉiumensapovokajkapablopergradoj(1855).

En1852sinjoroNoden(Naudin),elstarabotanikisto,enadmirindaeseoprilaoriginodespecioj(‘ĜardenadaRevuo’,paĝo102;postepartereeldonitaen‘NovajArkivojdelaMuzeo’,volumo1,paĝo171),klareasertissiankredonkespeciojformiĝaslaŭmanieroanalogaalkultivatajvariaĵoj,kajĉilastanprocezonliatribuasallahomapovodeselektado.Sedlinemontriskielselektadoagadasenlanaturo.Likredas,kieldekanoHerbert,kespecioj,kiamnovaj,estisplimodifiĝemajolnun.Likonsiderasgravaionkionlinomaslaprincipodefineco,‘misterapovo,nekonata,fatalaporiuj,poraliajfortunavolo,kiessenĉesaagadosurvivaĵojdeterminas,dumĉiujepokojdelaekzistodelamondo,laformon,lakvanton,kajladaŭrondeĉiuelili,laŭiliadestinoenlaordodeaferojenkiuiliestasparto.Estasĉitiupovokiuharmoniigasĉiunmembronallatuto,asignanteĝinallafunkciokiunĝidevasplenumienlaĝeneralaordodelanaturo,allafunkciokiuestasporĝiĝiaekzistokialo.

3

En1853,estimatageologografoKajzerlink(Keyserling)(‘BultenodelaGeologiaSocieto’,duaserio,volumo10,paĝo357),sugestiske,kielnovajmalsanoj,kiujnonisupozaskaŭzitajdeiumalsanigaaero,aperiskajdisvastiĝistralamondo,tiellaĝermojdeekzistantajspeciojebleiamestiskemieinfluitajdeiajĉirkaŭajmolekuloj,kajprotionaskisnovajnformojn.

Entiusamajaro,1853,doktoroŜafhaŭzen(Schaaffhausen)publikigisboneganbroŝuron(‘DebatojdelaNaturhistoriaSocietodelaPrusaRejnlando’,ktp.),enkiulisubtenislaevoluondeorganikajformojsurlaTero.Likonkludiskemultajspeciojrestissenŝanĝajdumlongajperiodoj,dumkelkajmodifiĝis.Liklarigislaapartecondespeciojperdetruodemezgradajformoj.‘Tiel,vivantajplantojkajanimalojneestasapartigitajdelaformortintajpernovajkreaĵoj,seddevasestikonsideratajkielpraidojperneĉesigitareproduktado.’

Bonekonatafrancabotanikisto,sinjoroLekok(Lecoq),skribisen1854(‘StudojpriBotanikaGeografio’,volumo1,paĝo250),‘Onividaskeniajesplorojprilafiksitecoaŭvariemodespeciojkondukasninrekteallaideojpublikigitajdedujustelaŭdatajhomoj,ĴofraSentilerkajGete

(Goethe)’.AliajdisajfrazojenlagrandaverkodesinjoroLekokiomdubigaskelilarĝeaplikassiajnopiniojnprilamodifiĝodespecioj.

La‘FilozofiodeKreo’estismajstretraktitadelarespektindaBejdenPaŭel(BadenPowell),enliaj‘EseojprilaUnuecodeMondoj’,1855.Limontrisperplejelstaramanierokelaaperodenovajspeciojestas‘regula,nehazardafenomeno,’aŭ,kielkavaliroĜonHerŝel(JohnHerschel)esprimis,‘natura,maledemirakla,procezo.’

Latriavolumodela‘ĴurnalodelaLineaSocieto’enhavaspaperojn,laŭtlegitajnlaunuandejulio,1858,desinjoroValaskajmi,enkiuj,kielestasdiriteenlaenkondukajkomentojdeĉitiuvolumo,lateoriodeNaturaSelektadoestasproponitadesinjoroValaskunadmirindafortokajklareco.

FonBar(VonBaer),kiunĉiujzoologojtreprofunderespektas,esprimisĉirkaŭlajaro1859(‘ZoologiajkajAntropologiajStudoj’deprofesoroRudolfVagner(RudolphWagner),1861,sekcio51)sianopinion,ĉefebazitansurlaleĝojdegeografiadistribuo,keformojkiujnunestasklaredistingeblajdevenisdeununuraparencaformo.

Enjunio1859,profesoroHaksli(Huxley)prelegisantaŭlaReĝaInstitutoprila‘KonstantajSpecojdeAnimalaVivo’.Diskutantetiajnkazojn,likomentis,‘Estasmalfacilekomprenilasignifondeĉitiajfaktoj,seonisupozaskeĉiuspeciodeanimalokajplanto,aŭĉiugrandaspecodeorganismo,estisformitakajlokitasurlaTerojelongajintervalojperapartaagodekreapovo.Kajestasbonekonsciiketiasupozoneestassubtenatadetradicionekderevelacio,kajkeĝikontraŭaslaĝeneralananalogecondelanaturo.Se,aliflanke,onikonsideras‘KonstantajnSpecojn’laŭtiuhipotezokiusupozaskespeciojvivantajdumiutempoestasrezultodegradamodifiĝadodeantaŭeekzistintajspecioj,(hipotezokiu,kvankamnepruvita,kajbedaŭrindedamaĝitadekelkajsubtenantoj,tamenestaslasolakiunfiziologioiomsubtenas),iliaekzistoŝajnusmontrikelakvantodamodifiĝokiunvivaĵojakiristrageologiatempoestasnurtremalmultakomparekunlatutavicodaŝanĝiĝojkiunilitravivis.’

Endecembro1859,doktoroHuker(Hooker)publikigissian‘EnkondukoallaAŭstraliaFlaŭro’.Enlaunuapartodeĉitiugrandaverkoliagnoskisla

verondeladevenokajmodifiĝodespecioj,kajsubtenisĉitiundoktrinonpermultajoriginalajobservoj.

Launuaeldonodeĉitiuverkoestispublikigitala24andenovembro,1859,kajladuaeldonola7andejanuaro,1860.

ENKONDUKOVojaĝantesurlaŝipoBiglo(HMSBeagle),kielnatursciencisto,miestistresurprizatadeiujfaktojpriladistribuodelaloĝantojdeSudaAmeriko,kajprilageologiajrilatojdelanunajallapasintajloĝantojdetiukontinento.Ĉitiujfaktojŝajnisalmiiomlumigilaoriginondespecioj–tiunmisterondemisteroj,kielunuelniajplejgrandajfilozofojnomisĝin.Revenintehejmen,miekpensis,en1837,keĉitiutemoiomklarigeblusperpaciencakolektadokajpripensadodeĉiajfaktojkiujeblepovuskoncerniĝin.Postkvinjarojdalaboromipermesisalmihipoteziprilatemo,kajverkiskelkajnmallongajnnotojn.Ĉitiujnmiplivastigisen1844enskizondelakonkludoj,kiujtiamŝajnisalmiprobablaj.Detiuperiodoĝislanunamidaŭreesploraslasamantemon.Miesperaskeonipardonosmianmenciondeĉitiujpersonajdetaloj,ĉarmiprezentasilinpormontrikeminekonkludistrorapide.

Mialaboroestasnunpreskaŭfinita;sedĉarmibezonosduaŭtripliajnjarojnporfiniĝin,kajĉarmiasanoapenaŭfortas,oniinstigisminpublikigiĉitiunResumon.Miestisplispecialeinstigitafariĉition,ĉarsinjoroValas(Wallace),kiununstudaslanaturhistoriondelaMalajaInsularo,atingispreskaŭekzaktelasamajnĝeneralajnkonkludojnkiujnmiatingisprilaoriginodespecioj.Lastjarelisendisalmieseonpriĉitiutemo,kunpetokemiplusenduĝinalkavaliroLajel(CharlesLyell).ĈitiusendisĝinallaLineaSocieto(LinneanSociety),kiupublikigisĝinenlatriavolumodesiaĵurnalo.KavaliroLajelkajdoktoroHuker(Hooker),kiujambaŭsciisprimialaboro–ĉilastaestislegintamianskizonde1844–honorismin,opiniantekeindaspublikigi,kunlabonegaeseodesinjoroValas,iujnmallongajneltiraĵojndemiajmanskribaĵoj.

ĈitiuResumo,kiunminunpublikigas,devasestineperfekta.Minepovasprezentiĉitiereferencojnkajaŭtoritatulojnpormiajplurajasertoj,kajmidevasesperikelalegantojiomfidosprimiaprecizeco.Sendubeerarojtroveblas,tamenmiesperaskemiĉiamestiszorgema,fidantenurbonajnaŭtoritatulojn.Ĉitiemipovasprezentinurlaĝeneralajnkonkludojnkiujnmiatingis,kunkelkajfaktojporilustri,sedmiesperaskeĉitiujplejoftesufiĉos.Neniupovassentipliolmilanecesoniampublikigi

detaleĉiujnfaktojn,kunreferencoj,surkiujmiajkonkludojestasbazitaj.Kajmiesperasfariĉitionenestontaverko.Mijakonsciaskekontraŭpreskaŭĉiujpunktojdiskutitajenĉitiuvolumo,onipovascitifaktojn,kiujofteŝajnekondukasalkonkludojrektemalajaltiujkiujnmiatingis.Ĝustakonkludoatingeblasnurperplenaprezentadokajpesadodefaktojkajargumentojĉeambaŭflankojdeĉiudemando,kajtionenielfareblasĉitie.

Mitrebedaŭraskepromankodespacominepovaskontentigimiandezironagnoskilasindonemanhelponkiunmiricevisdetremultajnatursciencistoj,elkiujmultajestaspersonenekonatajalmi.TamenminepovaslasiĉitiunokazonpasisenesprimimianprofundanŝuldonaldoktoroHuker,kiu,dumlalastajdekkvinjaroj,ĉielhelpasminpersiagrandastokodesciokajsiabonegajuĝkapablo.

Onifacilepovusimagikenatursciencisto,konsiderantalaoriginondespecioj,kajpripensantalakomunajnsimilecojndeorganikaĵoj,iliajnembriologiajnrilatojn,iliangeografiandistribuon,geologianordon,kajaliajntiajnfaktojn,atinguslakonkludonkeĉiuspecioneestisapartekreita,seddevenis,samekielvariaĵoj,dealiajspecioj.Tamen,tiakonkludo,eĉsebonebazita,neestuskontentiga,ĝiskiamonipovusmontrikiellanenombreblajspeciojloĝantajenĉitiumondomodifiĝisporakiritiunperfektecondestrukturokajreciprokaadaptiĝokiujusteinspirasnianadmiron.Natursciencistojdaŭreparolasprieksterajkondiĉoj,ekzemple,klimato,manĝaĵo,ktp.,kiellanuraeblakaŭzodevariado.Laŭunutrelimigitasenco,kielonividosposte,ĉitioebleveras.Sedestasabsurdeatribuialnurajeksterajkondiĉojlastrukturon,ekzemple,delapego,kunĝiajpiedoj,vosto,beko,kajlango,tiomadmirindeadaptitajporkaptiinsektojnsublaŝelodearboj.Enlakazodelavisko,kiuakirassiannutraĵondeiajarboj,havassemojnkiujdevasestitransportatajdeiajbirdoj,kajflorojndeapartajseksojneprebezonantajnagadondeiajinsektojporportipolenondefloroalfloro,estasegaleabsurdeatribuilastrukturondeĉitiuparazito,kunĝiajrilatojalplurajorganikaĵoj,allaefikojdeeksterajkondiĉoj,aŭdekutimo,aŭdelavolodelaplantomem.

Laaŭtorode‘PostsignojdeKreo’dirus,misupozas,kepostnesciatanombrodageneracioj,iubirdonaskispegon,kajiuplantoviskon,kajkeĉitiujestisproduktitajperfektajkieloninunvidasilin.Sedĉitiusupozo

ŝajnasalmiestineniuklarigo,ĉarĝilasaslakazondeadaptiĝojdeorganikaĵojalsikajalsiajfizikajvivkondiĉoj,netraktitakajneklarigita.

Tial,estasplejgraveakiriklarankomprenonprilarimedojdemodifiĝokajreciprokaadaptiĝo.Komencedemiajesploroj,ŝajnisalmiprobablekezorgemastudodemalsovaĝajanimalojkajdekultivatajplantojofertuslaplejbonanŝanconporsolviĉitiunmalfacilanproblemon.Kajmineesperisvane.Enĉitiukajenĉiujaliajkonfuzajkazojmisenesceptetroviskeniascio,eĉsenekompleta,privariadosubmalsovaĝeco,provizislaplejbonankajfidindanindikaĵon.Mieĉkuraĝasesprimimiankonvinkonprilaaltavalorodetiajstudoj,kvankamiliestastreofteneglektatajdenatursciencistoj.

Bazedeĉitiujkonsideroj,midediĉoslaunuanĉapitrondeĉitiuresumoalVariadosubMalsovaĝeco.Onitielvidoskegrandakvantodaheredamodifiĝoalmenaŭeblas,kaj,kioestasegaleaŭpligrava,onividoskiomefikehomojpovasakumulisinsekvajnvarietojnperselektado.Postemitraktoslavariemondespeciojennaturastato,sedmibedaŭrindedevostraktiĉitiuntemonmultetromallonge,ĉarnurprezentodelongajlistojdefaktojestussufiĉa.Tamen,mipovosdiskutikiajcirkonstancojplejfavorasalvariado.Enlasekvaĉapitro,laLuktoporEkzistointerĉiujorganikaĵojtralamondo,kiuneprerezultasdeiliarapidageometriaplimultiĝo,estosdiskutita.ĈitioestasladoktrinodeMaltuso,aplikitaallatutajregnojdeanimalojkajplantoj.Ĉarmulteplidaindividuojdeĉiuspecionaskiĝasolkapablaspluvivi,kiokaŭzasoftereokazantanluktonporekzisto,sekvaskevivaĵo,seĝiestasvariintaeĉiomete,ielajneavantaĝealsi,sublakompleksajkajfojeŝanĝiĝantajkondiĉojdevivo,havosplibonanŝancondepluvivado,kajtielestosnatureselektita.Laŭlafortaprincipodeheredo,selektitavariaĵoemosreproduktisiannovankajmodifiĝintanformon.

ĈitiufundamentatemodeNaturaSelektadoestosiomlongetraktataenlakvaraĉapitro,kajonividostiamkielNaturaSelektadopreskaŭneeviteblekaŭzasmultedaFormortodemalplibonigitajvivoformojkajsekvigaskionminomasDiverĝodeKaraktero.Enlasekvaĉapitromidiskutoslakompleksajnkajmalmultekonatajnleĝojndevariadokajdeinterrilatojdekresko.Enlakvarsekvajĉapitroj,laplejevidentajkajgravajproblemojporlateorioestosprezentitaj.Tiujestas,unue,laproblemodetransformiĝoj,alivorte,lamalfacilecoporkomprenikiel

simplavivaĵoaŭsimplaorganopovasŝanĝiĝikajperfektiĝiporfariĝitreevoluintavivaĵoaŭkomplikekonstruitaorgano;due,latemodeInstinkto,aŭlamensajkapablojdeanimaloj;trie,Hibridismo,aŭlamalfekundecodespeciojkajlafekundecodevariaĵojkiaminterkrucigitaj;kajkvare,lanekompletecodelaGeologiaRegistro.Enlasekvaĉapitromikonsideroslageologianordondeorganikaĵojtratempo;enladekunuakajdekdua,iliangeografiandistribuontraspaco;enladektria,ilianklasifikadonaŭkomunajnsimilecojn,kiammaturajkajenembriastato.Enlaantaŭaĉapitromimallongeresumoslatutanverkon,kajfaroskelkajnkonkludajnkomentojn.

Neniudevassentisurprizonkemultorestasankoraŭneklarigitaprilaoriginodespeciojkajvariaĵoj,selisufiĉekonsiderasnianprofundannescionkoncernelainterrilatojndeĉiujvivaĵojkiujvivasĉirkaŭni.Kiupovasklarigikialiuspecioetendiĝasvastekajestastremultnombra,dumaliasimilaspeciohavasmalvastanetendiĝonkajestasrara?Tamenĉitiujrilatojtregravas,ĉarilideterminaslanunanbonfarton,kaj,kielmikredas,laestontajnsukcesonkajmodifiĝondeĉiujloĝantojdeĉitiumondo.Nisciaseĉmalpliprilainterrilatojdelanenombreblajloĝintojdelamondodumlamultajpasintajgeologiajepokojdeĝiahistorio.Kvankammultorestasmalklara,kajlongerestostiel,minenielpovasdubi,postlaplejzorgemastudadokajsenemociajuĝokiujnmikapablas,kelaopiniokiunlaplejodenatursciencistojakceptas,kajkiunmiantaŭeakceptis,tioestas,keĉiuspecioestisapartekreita–estaserara.Miestasplenekonvinkitakespeciojneestasneŝanĝeblaj;male,tiujapartenantajallatielnomatajsamajgenrojestasliniajpraidojdeiualiakajĝeneraleformortintaspecio,samekielagnoskitajvariaĵojdeiuspecioestaslapraidojdetiuspecio.Plie,miestaskonvinkitakeNaturaSelektadoestislaĉefa,sednesolarimedodemodifiĝo.

ĈAPITRO1:VARIADOSUBMALSOVAĜECO

KaŭzojdeVariemoKiamonikonsideraslaindividuojndelasamavariaĵoaŭsubvariaĵodeniajplimalnovajkultivatajplantojkajanimaloj,aferokiunonitujrimarkasestaskeiliĝeneralemalsamasmultepliintersiollaindividuojdeiuajnspecioaŭvariaĵoennaturastato.Kiamonipripensaslavastandiversecondelaplantojkajanimalojkiujestiskultivataj,kajkiujvariadisdumĉiujepokojsubplejmalsamajklimatojkajtraktadoj,mipensaskeonidevaskonkludikeĉitiupliavariemoestassimpleprotiokeniajmalsovaĝajproduktaĵojestiskultivatajencirkonstancojdevivonetiomunuecajkiel,kajiommalsamajde,tiujkiujnlagepatrajspeciojspertisenlanaturo.Estasankaŭ,mipensas,iomdaprobablecoenlaideoproponitadeAndruNajt(AndrewKnight),keĉitiuvariemoebleparterilatasaltroabundodenutraĵo.Ŝajnassufiĉeklarekeorganikaĵojdevasestikultivatajennovajvivkondiĉojdumplurajgeneraciojporkeilimontrurimarkeblankvantondavariado;kajkekiamorganismokomencasvarii,ĝiĝeneraledaŭrevariasdummultajgeneracioj.Neniukazoestasregistritadevariemavivaĵokiuĉesasestivariemasublaefikojdekultivado.Niajplejmalnovajkultivatajplantoj,kieltritiko,ankoraŭoftegenerasnovajnvariaĵojn:niajplejmalnovajmalsovaĝajanimalojankoraŭpovasestirapideplibonigitajaŭmodifitaj.

4

Pridisputataestislatempoenkiulakaŭzojdevariemo,kioajniliestas,ĝeneraleagas;ĉudumlafruaaŭmalfruaperiododeembriakresko,aŭdumlamomentodekoncipo.LaeksperimentojdeĴofraSentiler(GeoffroyStHilaire)montraskenenaturatraktadodeembriojkaŭzasmonstrojn;kajkeneeblasdistingimonstrojndisdeordinarajvariaĵojperklaralinio.Sedmiforteemassuspektikelaplejoftakaŭzodevariemopovasestiatribuitaaltio,kelamasklajkajfemalajgenerajelementojestasinfluitajantaŭlaagodekoncipo.Kelkajkialojkredigasminpriĉitio,sedlaprecipakialoestaslarimarkindaefikodekaptitecoaŭkultivado

surlafunkciojdelagenerasistemo.Ĉitiusistemoŝajneestasmulteplirespondemaalŝanĝiĝojdevivkondiĉojoliuajnaliapartodeorganismo.Nenioplifacilasolmalsovaĝigianimalon,kajmalmultajaferojestasplimalfacilajolbrediĝinenkaptiteco,eĉenlamultajkazojkiamlamasklokajfemalokuniĝas.Estasmultajanimalojkiujnereproduktassin,kvankamililongevivassubmalseverakaptitecoensiadenaskalando!Ĉitioestasĝeneraleatribuitaaldifektitajinstinktoj;sedmultajkultivatajplantojmontrasekstremanvivoforton,kajtamenmalofteaŭneniamproduktassemojn!Enkelkajmalmultajkazojonimalkovrisketremalgrandajŝanĝoj,ekzempleiometepliaŭmalplidaakvodumiuspecifakreskoperiodo,determinosĉuplantoproduktossemojnaŭne.Ĉitieminepovaspriskribilaabundajndetalojnkiujnmikolektispriĉitiukuriozatemo;sedpormontrikiomsurprizajestaslaleĝojkiujdeterminaslareproduktadondekaptitajanimaloj,minurmenciaskekarnovoruloj,eĉdetropikajlandoj,reproduktassinenĉitiulandosufiĉefacilesubkaptiteco,esceptedelaplandomarŝuloj(ursofamilio);dume,rabobirdoj,escepteentrerarajkazoj,apenaŭiamajndemetasfekundajnovojn.Multajekzotikajplantojhavastutesenefikanpolenon,enlasamaprecizastatokielĉelaplejmalfekundajhibridoj.Ĉeunuflankoonirimarkasmalsovaĝajnanimalojnkajplantojn,kvankamoftemalfortajkajmalsanetaj,tamenreproduktantajsinlibereenkaptiteco;kajaliflanke,onirimarkasindividuojn,kvankamforprenitajelnaturastatodumjuneco,tutemalsovaĝigitaj,longvivaj,kajsanaj(dekiujmipovusprezentimultajnekzemplojn),kiesreproduktajsistemojestastamentiomseriozemisinfluitajpernevideblajkaŭzoj,keilimalsukcesasreproduktisin.Neestassurprizekeĉitiusistemo,kiamĝifunkciassubkaptiteco,funkciasnetuteregule,kajproduktasidojnneperfektesimilajalsiajgepatroj,alivorte,variemaj.

Onidiraskemalfekundecoestaslaĝenegodeĝardenado;sedlaŭlasupravidpunkto,oniakirasvariemondankeallasamajkaŭzojkiujproduktasmalfekundecon;kajvariemoestaslafontodeĉiujpreferindajproduktaĵojdelaĝardeno.Mialdonuke,kieliujorganismojreproduktassintrelibereenplejnenaturajkondiĉoj(ekzemple,kuniklojkajmustelojenkaĝoj),kiomontraskeiliajreproduktajsistemojneestasmisinfluitaj,tielankaŭiujanimalojkajplantoj,tolerintemalsovaĝigonaŭkultivadon,variastremalmulte,ebleapenaŭpliolenlanaturo.

Onifacilepovusfarilonganlistonde‘mutaciaĵoj’.Interĝardenistojĉitiuterminocelassprosonaŭbranĉon,kiuneatenditemontraskarakteronnovankajfojetremalsamanallarestaĵodelaplanto.Tiajsprosojreprodukteblaspergreftado,ktp.,kajfojepersemo.‘Mutaciaĵoj’estasekstremerarajenlanaturo,sedtutenerarajsubkultivado;kajĉi-kazeonividaskelatraktadodelagepatraplantoestasinfluintasprosonaŭbranĉon,kajnelaovolojnneklapolenon.Sedlaplejodefiziologojopiniaskeneestasesencadiferencointersprosokajovolodumlaplejfruajstadiojdeformiĝo;tial,fakte,‘mutaciaĵoj’subtenasmianopinionkeoniĝeneralepovasatribuivariemonaltio,kelatraktadodelagepatraplantoinfluaslaovolojnaŭpolenon,aŭambaŭ,antaŭkoncipo.Eĉsetiomalpravas,ĉitiujkazojmontraskevariadonenepreestasligitaalgenerado,kieliujaŭtorojsupozas.

Plantidojdelasamafrukto,kajanimalidojkunenaskitaj,fojetrediferencasintersi,kvankamambaŭlaidojkajlagepatroj,kielMuler(Müller)rimarkis,estisverŝajnesubmetatajalprecizesamajkondiĉojdevivo;kajĉitiomontraskiomnegravajlarektajefikojdevivkondiĉojestaskomparekunlaleĝojdereprodukto,kajdekresko,kajdeheredo;ĉarselaefikojdelakondiĉojestusrektaj,tiamseiuellaidojvarius,ĉiujprobablevariuslaŭlasamamaniero.Estastremalfacilejuĝikiom,enlakazodeiuvariaĵo,onidevasatribuiallarektainfluodevarmo,akvo,lumo,nutraĵo,ktp.Miaopinioestaskeĉeanimaloj,tiajefikojkaŭzastremalgrandanrektanefikon,kvankamŝajneplienlakazodeplantoj.Laŭĉitiuvidpunkto,lalastatempajplant-eksperimentojdesinjoroBakman(Buckman)ŝajnasekstremevaloraj.Kiamĉiujaŭpreskaŭĉiujindividuojsubmetatajaliajkondiĉojestasinfluitajlaŭlasamamaniero,laŝanĝiĝounueŝajnasestirekteprotiajkondiĉoj;sedeniujkazoj,onipovasmontriketutemalajkondiĉojkaŭzassimilajnŝanĝiĝojndestrukturo.Tamen,iometedaŝanĝiĝoestas,miopinias,atribueblaallarektainfluodevivkondiĉoj,kielekzemple,eniujkazoj,pliagrandecoprokvantodanutraĵo,koloroprospecodenutraĵokajprolumo,kajebleladikecodefeloproklimato.

EfikojdeKutimoKutimoankaŭhavasgravaninfluon,kielekzemple,enlafloratempodeplantojtransportitajdeiuklimatoalaliaj.Ĉeanimalojĝihavasplielstaran

efikon;ekzemple,mirimarkaskeĉelamalsovaĝaanaso,laostojdelaflugilojpezasmalpli,kajlaostojdelakrurojpli,proporcieallatutaskeleto,ollasamajostojĉelasovaĝaanaso;kajmisupozaskeĉitiudiferencoestasatribueblaaltiokelamalsovaĝaanasoflugasmultemalpli,kajpiediraspli,olĝiasovaĝaparenco.Laheredatagrandecodemamojĉebovinojkajkaprinojenlandojkieilikutimeestasmelkataj,komparekunlastatodeĉitiujorganojenaliajlandoj,estasaliakazodelaefikojdeuzado.Oninepovasnomieĉunumalsovaĝananimalonkiunehavas,eniulando,pendantajnorelojn;kajlaopiniosugestitadeiujaŭtoroj,kelapendadoestasproneuzadodelaorelmuskoloj,(ĉardanĝeromaloftetimigaslaanimalon),ŝajnasprava

5.

InterrilatojdeKreskoEstasmultajleĝojkiujregasvariadon,dekiujkelkajestasiometepercepteblaj,kajestosmallongemenciitajposte.Ĉitieminurmenciostionkiononipovasnomiinterrilatojdekresko.Ŝanĝiĝoenembrioaŭlarvopreskaŭcertekaŭzosŝanĝiĝojnenlamaturaanimalo.Ĉemonstroj,lainterrilatojintertuteapartajmembrojestastrekuriozaj;kajestasmultajekzemplojenlabonegaverkodeIsidorĴofraSentiler(IsidoreGeoffroyStHilaire)priĉitiutemo.Bredistojkredaskelongajkrurojpreskaŭĉiamaperaskunlongakapo.Iujkazojdeinterrilatoestassufiĉekapricaj:kielekzemplo,katojkunbluajokulojestassenesceptesurdaj.Kolorokajfiziologiajtrajtojestasligitaj;multajrimarkindajekzemplojdeĉitioekzistasinteranimalojkajplantoj.LaŭlafaktojkolektitajdeHeŭsinger(Heusinger),ŝajnaskeblankajŝafojkajporkojreagasalplantvenenojmalsameolalikolorajindividuoj.Senharajhundojhavasmalbonajndentojn;longharajkajmalfajnharajbestojemashavi,laŭdire,longajnaŭmultajnkornojn;kolombojkunplumkovritajpiedojhavashaŭtonintersiajeksterajpiedfingroj;kolombojkunmallongajbekojhavasmalgrandajnpiedojn,kajtiujkunlongajbekojhavaslarĝajnpiedojn.Sekve,seonidaŭreselektos,kajtielpliigosiuntrajton,onipreskaŭcertesenkonsciemodifosaliajnpartojndelastrukturo,prolamisterajleĝojprilainterrilatojdekresko.

Larezultojdeladiversaj,trenekonataj,aŭmalklarekomprenatajleĝojdevariadoestassenlimekompleksajkajdiversaj.Trevaloraestaszorga

studadodelaplurajtraktaĵojeldonitajpriiujelniajmalnovajkultivatajplantoj,kielekzemplelahiacinto,laterpomo,eĉladalio,ktp.;kajestasveresurprizerimarkilanenombreblajnpunktojndestrukturokajfiziologiakarakteroenkiulavariaĵojkajsubvariaĵojdiferencasiometeintersi.Iliatutaorganizoŝajnasfariĝintaplasta,kajemasdeiriiometedelagepatratipo.

HeredoNeheredeblajvariojestasnegravajalni.Sedlanombrokajdiversecodeheredeblajstrukturajdevioj,tiujdeiometakajtiujdekonsiderindafiziologiagraveco,estassenlimaj.LatraktaĵodedoktoroProsperLukas(Lucas),endugrandajvolumoj,estaslaplejampleksakajlaplejbonapritiuĉitemo.Neniubredistodubaskelaheredatendencoestastreforta:‘similaproduktassimilan’estastiesfundamentakredo.Nurteoriistojsemasdubojnpriĉitiuprincipo.Kiamdevioaperasnemalofte,kajonividasĝinĉelapatrokajido,oninepovasesticertakeĝineokazisprotiokelasamaoriginalakaŭzoefikisalambaŭ.Sedkiam,interindividuojŝajnevivantajsublasamajkondiĉoj,treraradevio,kaŭzitadeiumalordinarakombinodecirkonstancoj,aperasenlapatro/patrino–midiru,unufojeinterplurajmilionojdaindividuoj–kajĝireaperasĉetiesinfano,lamalprobablecodetiopreskaŭdevigasoninatribuiĝianreaperonalheredo.Sendubeĉiujaŭdisprikazojdealbinismo,dornecahaŭto,harkovritajkorpoj,ktp.kiujaperisĉeplurajmembrojdelasamafamilio.Sestrangajkajrarajdeviojdestrukturovereherediĝas,onipovassenheziteagnoskikemalplistrangajkajplioftajdeviojestasheredeblaj.Eblelaĝustamanierorigardilatutantemonestuskonsiderilaheredondeĉiujajntrajtojordinara,kajneheredonescepta.

Laleĝojregantajheredonestastrenekonataj;neniupovasdirikialiuunikatrajto,kiuaperasĉeindividuojdelasamaspecio,kajĉeindividuojdeapartajspecioj,fojeherediĝaskajfojene;kialidooftereaperigasiujntrajtojndesiaavoaŭavinoaŭmultepliforapraparenco;kialofteokazasketrajtoestastransdonatadeunuseksoalambaŭseksojaŭnuralunusekso,plejofte,sednenur,allasamasekso.Estasfaktoiometegravaalni,ketrajtojkiujaperasĉelamasklojdeniajmalsovaĝajrasojofteestastransdonatajekskluzive,aŭĉefe,almaskloj.Multepligravaregulo,kiunmiopiniasvalida,estasketrajtoemasaperiĉeidojjelasamaaĝo

[jekiuĝiaperisĉelagenerinto],kvankamfojeplifrue,sendependedelavivperiodojekiuĝiunueaperis.Enmultajkazojĉitioestasneevitebla:ekzemple,lahereditajtrajtojĉelakornojdebovojpovasaperiĉelaidojnurkiamiliestaspreskaŭmaturaj;onisciaskeunikajtrajtojdelasilkraŭpoaperasjelasamaraŭpaaŭpupastadio.Sedheredajmalsanojkajiujaliajfaktojkredigasminkelareguloaplikeblasplilarĝe,kajkekiamneestasevidentaklarigoporkialtrajtoaperasjeiuaĝo,ĝitamenemasaperiĉelaidojjelasamaperiodoenkiuĝiunueaperisĉelagenerinto.Mikredaskeĉitiureguloestasgravegaporklarigilaleĝojndeembriologio.Ĉitiujkomentojestaskompreneblelimigitajallaunuaaperodelatrajto,kajnealĝiaĉefakaŭzo,kiujebleefikisallaovolojaŭmasklaelemento.Preskaŭsame,enlakazodebovogeneritademallongkornabovinokajlongkornavirbovo,laplialongecodelakornoj,kvankamĝiaperasmalfrueenlavivo,estasklarekaŭzitadelamasklaelemento.

KarakterodeMalsovaĝajVariaĵojAludinteallatemodepraavismo[reaperodegeavajtrajtoj],miĉitiemenciuoftanasertondenatursciencistoj–tioestas,kekiamniajmalsovaĝajvariaĵojresovaĝiĝas,iligrade,sednepre,reirasallakarakterodesiajoriginalajpragenerintoj.Protiooniargumentaskeneniujkonkludojprimalsovaĝajrasojaplikeblasalspeciojennaturastato.Mivaneprovismalkovrisurkiujdecidajfaktojonibazasĉitiuntreoftan,trememfidanaserton.Estustremalfacilepruviĝianverecon:onipovassendubekonstatiketremultajellaplejfortedistingitajmalsovaĝajvariaĵojtutenekapablusviviensovaĝastato.Enmultajkazoj,oninesciaskialaoriginalaformoestis,kajtialnepovussciiĉupreskaŭperfektareirookazusaŭne.Estustrenecese,porevitilaefikojndeinterkruciĝo,kenurunuvariaĵoestuliberigitaensiannovanhejmon.Tamen,ĉarniajvariaĵojjafojereaperigasiujntrajtojndesiajpraajformoj,ŝajnasalmiprobablekeseonipovussukceseadapti,aŭkultivi,dummultajgeneracioj,laplurajnrasojnde,ekzemple,labrasiko,entremalbonagrundo(enkiukazo,tamen,onidevusatribuiiomdaefikoalrektaagadodelamalbonagrundo),iliplejparte,aŭeĉtute,reirusallaoriginalasovaĝaformo.Ĉulaeksperimentosukcesusaŭne,nemultegravasalmiaargument-fadeno,ĉarperlaeksperimentomem,lavivkondiĉojestusŝanĝitaj.Seonipovuspruvikeniajmalsovaĝajvariaĵojmontrasfortantendenconreiri,tioestas,perdisiajnakiritajntrajtojn,kiam

gardatajenneŝanĝiĝantajkondiĉoj,kajensufiĉegrandagrupo,tielkeliberainterkruciĝadohaltigus,permiksado,ĉiujndevietojndestrukturo,entiakazo,mikonsentuskeonipovaskonkludinenionprispeciojsurbazedemalsovaĝajvariaĵoj.Sedneekzistaseĉombrodeindikaĵokiusubtenasĉitiunvidpunkton:asertikeoninepovusbrediniajnĉarĉevalojnkajkurĉevalojn,longkornajnkajmallongkornajnbovojn,kokojndediversajrasoj,kajlegomojndumpreskaŭsenfinanombrodageneracioj,estuskontraŭĉiujspertoj.Mialdonu,kekiamenlanaturolakondiĉojdevivoŝanĝiĝas,variojkajpraavismojprobableokazas;sednaturaselektado,klarigotaposte,determinosĝiskiugradolanovajtrajtojtielaperintajestoskonservitaj.

MalfacilecodistingiinterVariaĵojkajSpeciojKiamonikonsideraslaheredajnvariaĵojnaŭrasojndeniajmalsovaĝajanimalojkajplantoj,kajkomparasilinalproksimerilatajspecioj,oniĝeneralerimarkasĉeĉiumalsovaĝaraso,kielsupredirite,malplidaunuecodekarakteroolĉeverajspecioj.Malsovaĝajrasojdelasamaspecio,ankaŭ,oftehavasiommonstrankarakteron.Mivolasdirike,kvankamilidiferencasintersikajdealiajspeciojdelasamagenroenkelkajsensignifajmanieroj,iliofteekstremediferencasĉeunuparto,kiamkomparitajintersi,kajspecialekiamkomparitajkunĉiujspeciojenlanaturoalkiujiliplejproksimerilatas.Kunĉitiujesceptoj(kajkuntiudeperfektafekundecodevariaĵojkiamkrucigitaj,–temopostediskutota),malsovaĝajrasojdelasamaspeciodiferencasintersilaŭlasamamanierokiel,sedkutimemalpliol,proksimerilatajspeciojdelasamagenroennaturastato.Mipensaskeonidevasagnoskiĉition,ĉarapenaŭestasmalsovaĝajrasoj,ĉuanimalaj,ĉuplantaj,kiujneestisklasifikitajdeiujkompetentajfakulojkielnurajvariaĵoj,kajdealiajkompetentajfakulojkielpraidojdeoriginaleapartajspecioj.Seiuesencadiferencoekzistusintermalsovaĝajrasojkajspecioj,ĉitiufontodedubonepovussenĉesereokazi.Oniofteasertaskemalsovaĝajrasojnediferencasintersiĉetrajtojdegenragrado.Mipensaskeonipovusmontrikeĉitiuasertoestasapenaŭĝusta;sednatursciencistojtremalsameopiniasprikiujtrajtojestasdegenragrado;nuntempeĉiujtiajtaksojestasbazitajsursperto.Plie,laŭlahipotezoprilaoriginode

genroj,kiunmibaldaŭprezentos,onidevasneatendigenrajndiferencojnĉeniamalsovaĝajproduktaĵoj.

OriginodeMalsovaĝajVariaĵojdeunuaŭplidaSpeciojKiamoniprovastaksilakvantondastrukturadiferencointerlamalsovaĝajrasojdelasamaspecio,oniekdubas,ĉaroninesciasĉuilidevenisdeunuaŭplurajgepatrajspecioj.Ĉitiupunkto,seonipovussolviĝin,estusinteresa.Se,ekzemple,onipovusmontrikelagrejhundo,spurhundo,terhundo,spanielokajbuldogo,kiuj,ĉiujscias,fidelereproduktassiajnspecojn,estuslapraidojdeunuspecio,tiamtiajfaktojhavusgrandangravecon.Ilidubigusninprilaneŝanĝeblecodelamultajtreproksimerilatajkajnaturajspecioj,ekzemple,delamultajvulpojkiujloĝasdiverslokeenlamondo.Minekredas,kielonibaldaŭvidos,keĉiujniajhundojdevenisdenurunusovaĝaspecio;sed,enlakazodeiujaliajmalsovaĝajrasoj,estaskredindaj,eĉfortajindikaĵoj,kiujfavorasĉitiunopinion.

6

Onioftesupozaskelahomoelektispormalsovaĝigoanimalojnkajplantojnkiujhavasmalordinarannaturantendenconvarii,kajankaŭtoleridiversajnklimatojn.Minedisputaskeĉitiujkapablojmulteplivalorigislaplejondeniajmalsovaĝajproduktaĵoj;sedkielsovaĝulokapablusscii,kiamliunuemalsovaĝigusanimalon,ĉuĝivariusenpostajgeneracioj,kajĉuĝitolerusaliajnklimatojn?ĈulamalmultavariemodelaazenoaŭlaGvineakoko,aŭlamalfortavarmtolerodelaboaco,aŭmalvarmtolerodelaordinarakamelomalebligismalsovaĝigon?Minepovasdubikesealiajanimalojkajplantoj,egalnombrajalniajmalsovaĝajproduktaĵoj,kajapartenantajalegalediversajklasojkajlandoj,estusforprenitajdelanaturokajbreditajdumegalanombrodageneraciojenmalsovaĝeco,ilivariusaveraĝetiommultekiomlagepatrajspeciojdeniajekzistantajmalsovaĝajproduktaĵojestasvariintaj.

Enlakazodelaplimultodeniajantikvemalsovaĝigitajanimalojkajplantoj,minekredaskeonipovascertekonkludi,ĉuilidevenisdeunuaŭdeplurajspecioj.Laargumentoĉefefidatadetiujkiujkredasjeplurajoriginojdeniajmalsovaĝajanimalojestas,keonitrovasenlaplej

antikvajdokumentoj,specialeenlamonumentojdeEgiptio,multedadiversecoenlarasoj;kajkeiujdelarasojtresimilas,aŭebleidentaskun,tiujankoraŭekzistantaj.Eĉseĉitiulastafaktoestuspruvitapliprecizekajĝeneralepravaolĝinunŝajnasalmi,kionĝimontrus,kromkeiujdeniajrasojoriginistie,kvaraŭkvinmiljarojnantaŭe?SedlaesplorojdesinjoroHornermontraskeestasiomprobable,kehomojsufiĉecivilizitajporproduktipotojn,ekzistisenlaNilavalodektriaŭdekkvarmiljarojnantaŭnun;kajkiupovusdirikiomlongeantaŭĉitiujantikvajperiodoj,sovaĝuloj,kieltiujdeTerodeFajroaŭAŭstraliokiujposedasduon-malsovaĝajnhundojn,ekzistisenEgiptio?

Latutatemodevas,mipensas,restimalklara;tamen,midiru,sendonidetalojnĉitie,keprogeografiajkajaliajkonsideroj,mikredaskeestastreprobablekeniajmalsovaĝajhundojdevenisdeplurajsovaĝajspecioj.Priŝafojkajkaproj,minepovasdecidimianopinion.Mipensas,prolafaktojkomunikitajalmidesinjoroBlajs(Blyth),prilakutimoj,voĉo,fiziologiakarakteroktp.delaĝibaHindiabovo,keĉitiujdevenisdeoriginalaspeciomalsamaaltiudeniajEŭropajbovoj;kajplurajkompetentajfakulojkredaskeĉitiujlastajhavispliolunusovaĝanpragenerinton.Priĉevaloj,prokialojkiujnminepovasprezentiĉitie,mihezitemekredas,malealplurajaŭtoroj,keĉiujrasojdevenisdeunusovaĝaspecio.SinjoroBlajs,kiesopinion,bazitansurvastajkajdiversajscioj,miplejaltetaksas,opiniaskeĉiujrasojdekokodevenisdelaordinarasovaĝaHindiakoko(Gallusbankiva).Prianasojkajkunikloj,kiesrasojkonsiderindediferencaslaŭstrukturo,minedubaskeiliĉiujdevenisdelaordinarajsovaĝajanasokajkuniklo.

Ladoktrinoprilaoriginodeniajplurajmalsovaĝajrasojelplurajoriginalaj[sovaĝaj]speciojestasaplikataĝisabsurdaekstremo,faredekelkajaŭtoroj.Ilikredaskeĉiurasokiufidelereproduktassin,eĉselaesencajtrajtojestastresensignifaj,havassiansovaĝanpratipon.Tiakaze,devusekzistialmenaŭdudekodaspeciojdesovaĝabovo,tiomdaŝafoj,kajplurajkaprojenEŭropo,kajplurajeĉenedeGrandaBritio.Iuaŭtorokredaskeantaŭeekzistisdekunusovaĝajspeciojdeŝafoj,unikajalGrandaBritio!KiamonikonsideraskeBritionuntempehavasapenaŭunupropran[sovaĝan]mamulon,kajFrancionurkelkajndistingeblajndetiujdeGermanio,kajinverse,kajtielsameĉeHungario,Hispanio,ktp.,sedkeĉiueltiujĉiregnojposedasplurajnproprajnrasojndebovo,ŝafo,ktp.,onidevasagnoskikemultajmalsovaĝajrasojoriginisenEŭropo,ĉar

alikaze,dekieiliestusdevenintaj?Ĉitiujplurajlandojnehavasnombrondapropraj[sovaĝaj]speciojkiujpovusestiapartajgepatrajspecioj.EstassameenHindio.Eĉenlakazodelamalsovaĝajhundojdelatutamondo,kiuj,mipleneagnoskas,probabledevenisdeplurajsovaĝajspecioj,minepovasdubikeestisgrandegakvantodahereditavariado.KiupovaskredikeanimalojtresimilajallaItaliagrejhundo,laspurhundo,labuldogoaŭlaBlenem-spanielo(Blenheimspaniel)ktp.,tiommalsimilajalĉiujsovaĝajkanisedoj,iamajnekzistisliberajennaturastato?Onioftesenpripensediraskeĉiujniajrasojdehundojestisproduktitajperlainterbredadodekelkajoriginalajspecioj;sedperinterbredado,onipovasakirinurformojnkiujestasiommezajintersiajgepatroj;kajseoniklarigasniajnplurajnmalsovaĝajnrasojnperĉitiuprocezo,onidevasagnoskilaantaŭanekzistondeplejekstremajformoj,kiellaItalagrejhundo,spurhundo,buldogoktp.,ensovaĝastato.Plie,laeblecokreiapartajnrasojnperinterbredadoestastretroigita.Neestasdubokerasopovasestimodifitaperfojainterbredado,setioestashelpataperzorgaselektadodetiujindividuajmiksrasuloj,kiujprezentasdeziratantrajton;sedmiapenaŭpovaskredi,keonipovusakirirasonpreskaŭmezaninterduekstrememalsamajrasojaŭspecioj.KavaliroĜonSebrajt(JohnSebright)eksperimentisspecifetiucele,kajmalsukcesis.Laidarodelaunuakrucigointerdupurajrasojestastolereblekajfoje(laŭmiaspertokunkolomboj)ekstremeunueca,kajĉioŝajnassufiĉesimpla;sedkiamtiujmiksrasulojestasbredatajintersidumplurajgeneracioj,apenaŭdueliliestassimilaj,kajtiamlaekstremamalfacileco,aŭpliĝuste,tutasenesperecodelataskofariĝasevidenta.Certe,oninepovasakirirasonmezaninterdutremalsamajrasoj,senekstremazorgokajlongdaŭraselektado;kajminepovastrovieĉunuregistritankazondekonstantarasotielkreita.

MalsovaĝajKolomboj,iliajDiferencojkajOriginoKredantekeĉiamestasplejbonestudiiunspecialangrupon,mi,postpripensado,komencisbredimalsovaĝajnkolombojn.Mikolektisĉiujnrasojnkiujnmipovisaĉetiaŭakiri,kajestistrebonŝancaricevihaŭtojndeplurajlokojenlamondo,specialedelahonorindaEliot(W.Elliot)deHindio,kajdelahonorindaC.Muri(C.Murray)dePersio.Multajtraktaĵoj

enmalsamajlingvojestaspublikigitajprikolomboj,kajiujestastregravaj,prosiakonsiderindaantikveco.Mirenkontadisplurajnelstarajnkolomboŝatantojn,kajestispermesitaaliĝialduellaLondonajKolombo-Kluboj.Ladiversecodelarasojestassurprizegaafero.KomparulaAnglianleterkolombonkajlamallongbekanakrobaton,kajvidulamirigandiferenconinteriliajbekoj,kunlarespondajdiferencojinteriliajkranioj.Laleterkolombo,plispecialelamasklabirdo,estasankaŭrimarkindaprolamirigaformiĝodekarunklahaŭtoĉirkaŭlakapo,kajĉitioaperaskuntrelongajpalpebroj,tregrandajeksterajorificojallanaztruoj,kajlarĝabuŝo.Lamallongbekaakrobatkolombohavasbekonkiesprofiloestaspreskaŭkieltiudefringo;kajlaordinaraakrobatkolombohavaslaunikankajneprehereditankutimonflugijegrandaaltecoendensagrego,kajtranskapiĝi,piedojnsuperkapo.LaRomiakolomboestastregrandabirdo,kunlongamasivabekokajlarĝajpiedoj;iujdelasubrasojdelaRomiakolombohavastrelongajnkolojn,aliajhavaslongajnflugilojnkajvostajn,aliajhavasunikemallongajnvostojn.Ladornuloestasparencaallaleterkolombo,sed,anstataŭtrelonganbekon,ĝihavastremallongankajtrelarĝanbekon.Lakropkolombohavastrelongajnkorpon,flugilojnkajkrurojn;kajĝiagrandegeformiĝintakropo,kiunĝifierepufigas,povasinstigimironkajeĉridadon.Lakravatkolombohavastremallongankajkonusanbekon,kunlinioderetroajplumojlaŭlabrusto;kajĝihavaslakutimonripetegrandigiiometelasupranpartondelaezofago.Lajakobenohavasplumojntiominversdirektajnĉelanuko,keiliformaskapuĉon,kajĝihavas,proporciealsiagrandeco,trelongajnflugilojnkajvostajnplumojn.Latamburkolombokajridanto,laŭsiajnomoj,kverastremalsameallaaliajrasoj.Lapavokolombohavastridekaŭeĉkvardekvostplumojn,anstataŭdekduaŭdekkvar,lanormalanombroĉeĉiujmembrojdelagrandakolombafamilio;kajĉitiujplumojestasdaŭremalfalditaj,kajestasportatajtiomrekte,keenbonajbirdojlakapokajvostotuŝassin;laoleoglandoestastutenefunkcia.Onipovuslistigikelkajnaliajnmalplidistingeblajnrasojn.

Enlaskeletojdeplurajrasoj,laformiĝodelavizaĝostojtreegediferencasjelongecokajlarĝecokajrondeco.Laformo,kajankaŭlalarĝecokajlongecodelamandiblabranĉo(ramus),variaslaŭtrerimarkindamaniero.Lanombrodavostajkajsakrajvertebrojvarias;kajankaŭlanombrodaripoj,iliarelativalarĝecokajlaĉeestodeelstaraĵoj.Lagrandecokajformodelatruojenlasternumoestastrevariemaj;tielankaŭestaslagradodediverĝokajrelativagrandecodeladubrakojde

laforketo(furcula).Laproporcialarĝecodelabuŝo,laproporcialongecodelapalpebroj,delaorificodelanaztruoj,delalango(neĉiamenstriktainterrilatokunlalongecodelabeko),lagrandecodelakropokajdelasuprapartodelaezofago;laformiĝokajkadukiĝodelaoleoglando;lanombrodaĉefajflugilajkajvostajplumoj;lalongecodelaflugilojkajvosto,relativealsikajallakorpo;larelativalongecodelakrurojkajdelapiedoj;lanombrodaskvamojsurlapiedfingroj,laformiĝodehaŭtointerlapiedfingroj–ĉiujestaspunktojdestrukturokiujvarias.Laperiodoenkiulaadoltaplumaroestasakiritavarias,samekiellastatodelalanugokiukovraslabirdidojnkiamilielkoviĝas.Laformokajgrandecodelaovojvarias.Lamanierodeflugadovariasrimarkinde;kajankaŭĉeiujrasoj,lavoĉokajtemperamento.Laste,ĉeiujrasoj,lamasklojfariĝisiometemalsamajallafemaloj.

Entute,onipovuselektialmenaŭdudekkolombojn,kiuj,semontritajalornitologokiuestusinformitaketemasprisovaĝajbirdoj,estuscerte,mikredas,klasifikitajdelikielklaredistingeblajspecioj.Plie,minekredaskeiuornitologometuslaAnglianleterkolombon,lamallongbekanakrobaton,laRomiankolombon,ladornulon,lakropkolombon,kajlapavokolombonenlasamangenron;specialeĉaronipovusmontrialliplurajnvereheredajnsubrasojn,aŭspeciojn,kiellieblenomusilin.

Kvankamladiferencojinterlarasojdekolombojestasgrandaj,miestastutekonvinkitakelakomunaopiniodenatursciencistojestasprava;tioestas,keĉiujdevenisdelarokkolombo(Columbalivia);ĉitiuterminoinkluzivasplurajngeografiajnrasojn,aŭsubspeciojn,kiujdiferencasintersijesensignifajmanieroj.Ĉarplurajellakialojkiujkondukisminalĉitiuopinioestasiomaplikeblajalaliajkazoj,mimallongeprezentosilinĉitie.Selaplurajrasojneestusvariaĵoj,kajnedevenusdelarokkolomboj,ilidevusdevenidealmenaŭsepaŭokoriginalajspecioj;ĉarneeblasproduktilanunajnmalsovaĝajnrasojnperlainterbredadodemalplianombro:kiel,ekzemple,onipovusproduktikropkolombonperinterbredadodedurasoj,seunuellagepatrojneposeduslatrajtondegrandegakropo?Lasupozitajoriginalajspeciojdevasĉiujestirokkolomboj;tioestas,birdojkiujnenestassurnekvolontesidassurarboj.SedkromColumbalivia,kunĝiajgeografiajsubspecioj,nurduaŭtrialiajspeciojderokkolombojestaskonataj;kajĉitiujnehavaslakarakteraĵojndelamalsovaĝajrasoj.Protiolasupozitajoriginalajspeciojdevusankoraŭekzistienlalandojkieonioriginalemalsovaĝigisilin,kaj

estiankoraŭnekonatajalornitologoj;kajĉitio,seonikonsiderasiliajngrandecon,kutimojnkajrimarkindajnkarakteraĵojn,ŝajnastremalprobabla;aŭilidevusestimalaperintajdelasovaĝastato.Sedbirdojkiujnestassurkrutejoj,kajestasbonajflugantoj,malprobableekstermiĝus;kajlaordinararokkolombo,kiuhavaslasamajnkutimojnkiujnlamalsovaĝajrasojhavas,neestisekstermita,eĉsurplurajmalgrandajBritiajinsuletoj,neksurlabordojdeMediteraneo.Tial,lasupozitaekstermodetiomdaspeciojhavantajkutimojnsimilajnallarokkolomboŝajnasalmiestitremalprudentasupozo.Plie,laplurajsupremenciitajmalsovaĝajrasojestistransportitajalĉiujpartojdelamondo,kajtial,iujsendubeestusreportitajalsiajoriginalajlandoj;sedeĉneunuiamajnresovaĝiĝis,kvankamlaordinaramalsovaĝakolombo,kiuestasrokkolomboennuriometeŝanĝitaformo,resovaĝiĝisenplurajlokoj.Denove,ĉiujlastatempajspertojmontraskeestastremalfacileinstigisovaĝananimalonvolontereproduktisinenkaptiteco;tamenlaŭlahipotezodelaplurajoriginojdeniajkolomboj,onidevassupozikealmenaŭsepaŭokspeciojestistiomĝisfinemalsovaĝigitajenantikvatempoperduoncivilizitajhomoj,keilifariĝistrefekundajenkaptiteco.

Argumentokiunmikonsiderastrepeza,kajaplikeblaalplurajaliajkazoj,estaskelasupremenciitajrasoj,kvankamĝeneralesimilajjefiziologiakaraktero,kutimoj,voĉo,koloro,kajplejmultajpartojdesiastrukturo,allasovaĝarokkolombo,tamenestascertetremalnormalajjealiajpartojdesiastrukturo:seoniserĉuslatutangrandanfamiliondekolombedoj,oninetrovusbekonsimilanaltiudelaAnglialeterkolombo,aŭtiudelamallongbekaakrobato,aŭdornulo;nekretroajnplumojnsimilajnaltiujdelajakobeno;nekkroponsimilanaltiudelakropkolombo;nekvostplumojnsimilajnaltiujdelapavokolombo.Tialonidevussupozinenurkeduoncivilizitajhomojsukcesistutemalsovaĝigiplurajnspeciojn,sedkeiliintenceaŭproŝancoelektisekstrememalnormalanspeciojn;kajplie,keĉitiujsamajspeciojĉiujmalaperisaŭperdiĝis.Tiomdastrangajeventualaĵojŝajnasalmiplejmalprobablaj.

Iujfaktojprilakolorojdekolombojcertemeritaskonsideron.Larokkolomboestasardezoblua,kajhavasblankanlumbon(LaHindiasubspecio,ColumbaintermediadeStrikland(Strickland),havasbluecan);Lavostohavasmalhelanstrionĉelarando,kajlabazojdelaeksterajvostplumojhavasblankajneksterajnrandojn;laflugilojhavasdunigrajnstriojn:iujduonmalsovaĝajrasojkajiujŝajneveresovaĝajrasojhavas,

kromladunigrajnstriojn,nigranŝaktabulecanmarkonsurlaflugiloj.Ĉitiujplurajmarkojneokazasĉeiuajnaliaspeciodelatutafamilio.Nu,enĉiudelamalsovaĝajkajtutepurajrasoj,ĉiujsuprajmarkoj,eĉlablankajrandojdelaeksterajvostplumoj,fojekunaperasperfekteformitaj.Plie,kiamonikrucigasdubirdojndeduapartajrasoj,kiujneestasbluajnekhavasiujnsupremenciitajnmarkojn,lamiksrasajidojtreemastujakiriĉitiujntrajtojn;ekzemple,mikrucigisiujntuteblankanpavokolombojnkuniujtutenigrajdornuloj,kajiliproduktismakulajnbrun-nigrajnbirdojn;ĉitiujnmidenoveinterbredis,kajununepodelapureblankapavokolombokajpurenigradornulohavistrebelanbluankoloron,blankanlumbon,duoblannigranflugilstrion,kajstrimarkitajnblankrandajnvostplumojn,kieliuajnsovaĝarokkolombo!Onipovaskompreniĉitiujnfaktojnlaŭlabonekonataprincipodereiroalpraakaraktero,seĉiujmalsovaĝajrasojdevenisdelarokkolombo.Sedseonineusĉition,onidevusfariunuelladusekvajtremalprobablajsupozoj.Aŭ,unue,keĉiujellaplurajsupozitajoriginalajrasojhaviskolorojnkajmarkojnsimilajnallarokkolombo,kvankamneniualiaekzistantaspeciohavastiajnkolorojnkajmarkojn,tielkeĉeĉiuapartarasoestustendencoreiriallasamajkolorojkajmarkoj.Aŭ,due,keĉiuraso,eĉlaplejpura,estisenededekduo,aŭmaksimumedudekodageneracioj,krucigitakunlarokkolombo:Midirasenededekduaŭdudekgeneracioj,ĉaronikonasneniunfaktonkiupravigaslakredonkeidoiamajnreirasaliupraparencaformo,kiampligrandanombrodageneraciojapartigas.Enrasokiukruciĝisnurunufojekuniuapartaraso,latendencoreaperigiiuntrajtonderivitandetiakruciĝodaŭremalpliiĝos,ĉarenĉiupostageneracioestosmalplidafremdasango;sedkiamestisneniukruciĝokunapartaraso,kajestastendencoĉeambaŭgepatrojreaperigiiuntrajton,kiuestisperditadumiuantaŭageneracio,ĉitiutendenco,spiteĉiujnkontraŭajnekzemplojn,povasestitransdonatasenmalfortiĝodumsenlimanombrodageneracioj.Onioftekonfuzasĉitiujnduapartajnkazojnentraktaĵojpriheredo.

Laste,lahibridojaŭmiksrasulojelinterĉiujmalsovaĝajrasojdekolombojestasperfektefekundaj.Mipovasasertiĉitionpromiajproprajobservadoj,intenceobservinteplejmalsamajnrasojn.Nu,estasmalfacile,eblenefareble,montriunukazondehibridajidojdeduanimalojklaremalsamajkiujestasmemperfektefekundaj.Iujaŭtorojkredaskelong-daŭrakaptitecoforigasĉitiunfortantendenconalmalfekundeco:konsideredelahistoriodelahundo,mikredaskeestas

iomdaprobablecoenĉitiuhipotezo,kiamaplikataalproksimerilatajspecioj,kvankamneniueksperimentosubtenasĝin.Sed,etendilahipotezontiomvasteporsupozikeoriginaletremalsamajspecioj,tiommalsamajkiomlaleterkolombo,akrobato,kropkolombo,kajpavokolombo,povusgeneriperfektefekundajnidojnintersi,ŝajnasalmiekstrememalprudente.

Resume:estasmalprobablekehomojantaŭesukcesisabundebredisepaŭoksupozitajnspeciojndekolomboenkaptiteco;ĉitiujspeciojestastutenekonatajensovaĝastatokajnenieresovaĝiĝis;ĉitiujspeciojhavastremalnormalajntrajtojneniujaspektoj,kiamkomparatajkunĉiujaliajkolombedoj,kvankamiliestastresimilajjelaplejodealiajaspektojallarokkolombo;labluakolorokajdiversajmarkojfojeaperasĉeĉiujrasoj,kiampurebreditajkajkiaminterbreditaj;lamiksrasajidojestasperfektefekundaj.Proĉitiujplurajkialoj,kunekonsiderataj,misentasneniundubonkeĉiujniajmalsovaĝajrasojdevenisdelaColumbalivia,kunĝiajgeografiajsubspecioj.

Porsubteniĉitiunvidpunkton,mialdonu,unue,keonimalkovrisenEŭropokajHindio,kelarokkolombo(Columbalivia),estasmalsovaĝigebla;kajkeĝiajkutimojkajgrandanombrodastrukturajpunktojkongruaskunĉiujmalsovaĝajrasoj.Due,kvankamAnglialeterkolomboaŭmallongbekaakrobatoegemalsimilasjeiujtrajtojallarokkolombo,tamenperkomparodelaplurajsubrasojdeĉitiujrasoj,plispecialetiujportitajdeforajlandoj,onipovasfaripreskaŭperfektanviconinterlaekstremojdestrukturo.Trie,tiujtrajtojkiujestasesencajporĉiuraso,ekzemplelakarunklokajlongecodebekoĉelaleterkolombo,lamallongecodetioĉelaakrobato,kajlanombrodavostplumojĉelapavokolombo,estasĉeĉiurasoelstarevariemaj;kajlaklarigodeĉitiufaktoestosklarakiammitraktosselektadon.Kvare,kolombojestisrigardataj,kajprizorgatajperplejazorgemo,kajamatajdemultajhomoj.Iliestasmalsovaĝigitajekdemilojdajarojenplurajlokojdelamondo;laplejfruakonatamencioprikolombojestasenlakvinaEgiptadinastio,ĉirkaŭ3000jarojnantaŭKristo,laŭinformodeprofesoroLepsiusalmi;sedsinjoroBerĉ(Birch)informisminkekolombojestissurmenuodelaantaŭadinastio.EnlatempodelaRomianoj,laŭPlinio,onipagisgrandegajnprezojnporkolomboj;‘ilieĉtaksasiliajnoriginonkajrason’.KolombojestastremulteaprecatajdeAkbarĤanenHindio,ĉirkaŭlajaro1600;neniammalpliol20000kolombojestisĉelakorto.‘Lamonarkojde

IranokajTuranosendisalliiujntrerarajnbirdojn’;kaj,daŭrigaslakortahistoriisto,‘Liamoŝto,perkrucigodelarasoj,metodoneniamfaritaantaŭe,mirigeplibonigisilin’.Ĉirkaŭlasamaperiodo,laNederlandanojestistiomentuziasmajprikolombojkiomlaantikvajRomianoj.Laĉefagravecodeĉitiujkonsiderojporklarigilagrandegankvantondavariadokiunkolombojmontras,estosevidentakiammidiskutosSelektadon.Tiamoniankaŭvidoskiallarasojtreoftehavasiommonstrankarakteron.Estastrefavoracirkonstancoporlaproduktadodeapartajrasojkeonifacilepovasparigimasklajnkajfemalajnkolombojntutvive;kajtialonipovasloĝigimalsamajnrasojnkuneenlasamabirdejo.

Midiskutislaprobablanoriginondemalsovaĝajkolombojiomlonge,tamentrenesufiĉe;ĉarkiammikomencisbredikolombojnkajrigardislaplurajnspecojn,bonesciantekiomfideleilireproduktassin,miplenesentistiomdamalfacilecoporkredikeiliiamajndevenisdekomunapragenerinto,kiomnatursciencistosentus,farintesimilankonkludonprilamultajspeciojdefringoj,aŭaliajgrandajgrupojdebirdojenlanaturo.Unucirkonstancoforteimponisalmi;tioestas,keĉiujbredistojdediversajmalsovaĝajanimalojkajkultivistojdeplantoj,kunkiumiiamajnparolis,aŭkiestraktaĵojnmilegis,estasfirmekonvinkitajkelaplurajrasoj,kiujniliprizorgas,devenisdesamanombrodaoriginalemalsamajspecioj.Demandu,kielmidemandis,alfamabredistodeHerford-bovoj,ĉuliajbovojeblenedevenisdelongkornuloj,kajliridosmalestime.Mineniamrenkontisbredistondekolomboj,aŭkokoj,aŭanasoj,aŭkunikloj,kiuneestisplenekonvinkitakeĉiuĉefarasodevenisdeapartaspecio.VanMons,ensiatraktaĵopripirojkajpomoj,montraskiomabsolutelimalkredaskeladiversajspecoj,ekzempleRibston-sempomoaŭKodlin-kuirpomo(Codlin),povusdevenidesemojdelasamaarbo.Mipovusprezentisennombrajnaliajnekzemplon.Laklarigo,mikredas,estassimpla:prolongdaŭrastudadoilitreatentasdiferencojninterladiversajrasoj;kajkvankamilibonesciaskeĉiurasovariasiomete,ĉariligajnassiajnprezojnperselektadodetiajmalgrandajdiferencoj,tamenilimalatentasĉiujnĝeneralajnargumentojn,kajrifuzasadiciiensiajmensojmalgrandajndiferencojnakumulitajndummultajsinsekvajgeneracioj.Ĉutiujnatursciencistojkiuj,sciantemultemalpliprilaleĝojdeheredoolbredistoj,kajscianteneplioliliprilamezajĉenerojenlalongajliniojdedeveno,neagnoskukemultajdeniajmalsovaĝajrasojdevenisdelasamajpragenerintoj–ĉuilinehezituantaŭolpriridilaideonkespeciojennaturastatorektedevenisdealiajspecioj?

PrincipodeSelektadosekvatadeantikvatempo,ĝiajEfikojNunmallongekonsiderulapaŝojnperkiujoniproduktismalsovaĝajnrasojn,deunuaŭdeplurajrilatajspecioj.Iometedaefikoestas,eble,atribueblaallarektaagadodeeksterajvivkondiĉoj,kajiometealkutimo;sedestusaŭdacediriketiajfaktorojrespondecasporladiferencojinterĉarĉevalokajkurĉevalo,grejhundokajspurhundo,leterkolombokajakrobatkolombo.Unuellaplejrimarkindajtrajtojĉeniajmalsovaĝajrasojestaskenividasĉeiliadaptiĝojn,certeneporlabonodelaanimaloaŭplanto,sedporlauzoaŭplaĉodehomoj.Iujvariaĵojutilajalhomojprobableestiĝissubite,aŭperunupaŝo;ekzemple,multajbotanikistojkredaskelafulkardo,kunsiajhokoj,kiujnneniumekanikaaparatopovasegali,estasnurvariaĵodelasovaĝadipsako;kajĉitiukvantodaŝanĝiĝoebleaperissubiteĉeplantido.Lastangturnahundo(turnspitdog)probabletielekestiĝis;kajonisciaskelaAnkonaŝafo(anconsheep)ekaperistiel.Sedkiamonikomparaslaĉarĉevalonkajkurĉevalon,ladromedaronkajkamelon,ladiversajnrasojndeŝafoadaptitajnaŭalkultivatateroaŭmontapaŝtejo,kunlalanodeiurasobonaporiucelo,kajtiudealiarasobonaporaliacelo;kiamonikomparaslamultajnrasojndehundoj,kiujutilasalhomojlaŭtremalsamajmanieroj;kiamonikomparaslabatalkokon,trepersistemanenbatalo,kunaliajrasojapenaŭdisputemaj,kajkun‘eternajovoproduktantoj’kiujneniamvolassidi,kajkunlabantamo,tremalgrandakajeleganta;kiamonikomparaslagrandannombrondakultivataj,kuirartaj,fruktarbarajkajflorĝardenajrasojdeplantoj,plejutilajalhomojenmalsamajsezonojkajpormalsamajceloj,aŭtrebelajalhomajokuloj,onidevas,mikredas,serĉiklarigonpreternuravariemo.Oninepovassupozikeĉiujrasojestissubiteproduktitajtiomperfektajkajutilajkiomoninunvidasilin;ja,enplurajkazoj,onisciaskeĉitioneestisiliahistorio.Laŝlosiloestaslahomapovodeakumulaselektado:lanaturodonassinsekvajnvariojn;lahomoadiciasilineniujndirektojnutilajnalsi.Enĉitiusencoonipovasdirikelahomokreasporsiutilajnrasojn.

Lagrandapovodeĉitiuprincipodeselektadoneestashipoteza.Estascertekeplurajelniajelstarajbredistoj,eĉenladaŭrodeunuvivo,multemodifisiujnrasojndebovojkajŝafoj.Porplenekonsciipritiokionilifaris,

preskaŭnecesaslegiplurajnellamultajtraktaĵojdediĉitajalĉitiutemo,kajekzamenilaanimalojn.Bredistojkutimeparolasprilaorganizodeanimalokieliotreplasta,kiunilikapablasmodlipreskaŭlaŭplaĉe.Semihavusspacon,mipovuscitimultajntiajnalineojndetrekompetentajaŭtoritatuloj.Joat(Youatt),kiuprobablekonislaverkojndekultivistojpliboneolpreskaŭiuajn,kajkiuestismemtrebonajuĝantodeanimaloj,parolasprilaprincipodeselektadokiel‘tiokioebligasallakultivisto,nenurmodifilakarakterondesiagrego,sedŝanĝiĝintute.Ĝiestaslabastonodemagiisto,perkiulipovasalvokialvivoajnanformonkajmuldaĵonkiuplaĉasalli’.LordoSomervil(Somerville),parolantepritiokionbredistojatingiskunŝafoj,diris:‘Ŝajnaskvazaŭilidesegnussurmuroperkretoformonperfektanensimem,kajtiamdonusalĝiekziston’.Tiuplejlertabredisto,kavaliroĜonSebrajt,kutimisdiriprikolombojke‘lipovusproduktiajnancelitanplumaronenedetrijaroj,sedlibezonussesjarojnporakiri[celitajn]kaponkajbekon’.EnSaksiolagravecodelaprincipodeselektadoporlamerino-ŝafoestastiompleneagnoskita,kehomojpraktikasĝinkielmetion:onimetaslaŝafojnsurtablonkajstudasilin,kielartkritikantostudaspentraĵon;onifarasĉitiontrifojojnjeintertempojdemonatoj,kajlaŝafojestasmarkitajkajklasifikitaj,tielkeonipovuposteselektilaplejbonajnporbredado.

LaefektivaatingodeAnglajbredistojestaspruvitadelagrandegajprezojkiujnonipagasporanimalojdebonaraso;kajĉitiujestasjameksportitajalpreskaŭĉiujangulojdelamondo.Laplibonigoĝeneraleneŝuldiĝasalkrucigodemalsamajrasoj;ĉiujplejbonajbredistojfortekontraŭasĉitiunmetodon,esceptefoje,interproksimerilatajsubrasoj.Kajkiamkrucigoestasfarita,plejzorgaselektadoestasmulteplinecesaolenordinarajkazoj.Seselektadokonsistusnurdelaapartigodeiutremalsamavariaĵo,kajbredadokunĝi,laprincipoestustiomevidenta,keĝiapenaŭmeritusrimarkon;sedĝiagravecokonsistasdelagrandaefikoproduktitaperunudirektaakumulado,dumsinsekvajgeneracioj,dediferencojabsolutenerimarkeblajalnetrejnitaokulo–diferencoj,kiujnmi,ekzemple,vaneproviskompreni.Apenaŭunuhomoelmilhavassufiĉeprecizanokulonkajjuĝonporfariĝielstarabredisto.Seoniestasdotitadeĉitiujkvalitoj,kajonistudassiantemondumjaroj,kajdediĉassianvivonalĝikunnevenkeblapersisto,onisukcesos,kajeblefarosgrandajnplibonigojn:Seiujelĉitiujkvalitojmankas,onicertemalsukcesos.Malmultajfacilekreduskenecesasnaturatalentokajjarojdapraktikoeĉporfariĝilertakolombobredisto.

Ĝardenistojsekvaslasamajnprincipojn;sedlavariaĵojĉi-kazeestasoftepliabruptaj.Neniusupozaskeniajplejbonajproduktaĵojestisproduktitajdeununuravariaĵoellaoriginalaraso.Eniujkazoj,precizajregistrojpruvaskeneokazistiel.Pordonitresimplanekzemplon,onipovasmenciiladaŭranpligrandiĝondelaordinaragroso.Onividasmiriganpliboniĝonĉemultajflorojdefloristoj,kiamonikomparaslaflorojndehodiaŭkunladesegnaĵojfaritajnurdudekaŭtridekjarojnantaŭe.Kiamrasodeplantojestassufiĉebonestabiligita,lasemproduktistojneelprenaslaplejbonajnplantojn,sedsimpletrairassiajnsembedojn,kajeltirasla‘fuŝitojn’,tioestas,laplantojkiudeviasdelaĝustanormo.Kunanimalojĉitiuspecodeselektadoestas,fakte,ankaŭpraktikata;ĉarapenaŭiuajnestastiomsenzorgakelipermesussiajnplejmalbonajnanimalojnreproduktisin.

Kunplantoj,onipovasobservilaakumulitajnefikojndeselektadoalimaniere–enflorĝardeno,onipovaskompariladiversecondeflorojĉevariaĵojdelasamaspecio;enlegomĝardeno,ladiversecondefolioj,guŝoj,tuberoj,aŭajnapartokiuhavasvaloron,komparekunlaflorojdelasamajvariaĵoj;kajenfruktarbaro,ladiversecondefruktojdelasamaspecio,komparekunlafoliojkajflorojdelasamakolektodevariaĵoj.Rimarkukiommalsamajlafoliojdelabrasikoestas,kajkiomekstremesimilajestaslafloroj;kiommalsimilajlaflorojdelatrikoloretoestas,kajkiomsimilajlafolioj;kiommultelafruktojdemalsamajspecojdegrosojdiferencasengrandeco,koloro,formo,kajlanugeco,kajtamenlaflorojmontrastremalgrandajndiferencojn.Neestaskazokelavariaĵojkiujdiferencasmultejeiutrajtotutenediferencasjealiajtrajtoj;apenaŭ,ebleneniamokazastiel.Laleĝojprilainterrilatojdekresko,kiesgravecononidevasneniammalatenti,certekaŭzasiujndiferencojn;sed,kielĝeneralaregulo,minepovasdubikeladaŭraselektadodemalgrandajvarioj,ĉefolioj,floroj,aŭlafruktoj,produktasrasojnkiujdiferencasdisdealiajĉefeenĉitiujtrajtoj.

Onipovuskontraŭargumentikelaprincipodeselektadofariĝismetodapraktikoekdeapenaŭplioltrikvaronojdejarcento;certe,onipliatentasĝindumlastajjaroj,kajmultajtraktaĵojestiseldonitajprilatemo;kajlarezulto,mialdonu,estis,jerespondagrado,rapidakajgrava.Sedestastutemalverekelaprincipoestasmodernamalkovro.Mipovusdoniplurajnreferencojnalplenaagnoskodelagravecodeselektado,enplejantikvajverkoj.EnseverajkajbarbarajperiodojdeAngliahistorio,

elstarajanimalojestisofteimportataj,kajonistarigisleĝojnpormalpermesiilianeksporton:oniordonisladetruondeĉevalojkiujestissubdifinitagrandeco,kajonipovaskompariĉitionalla‘elsarkodefuŝitoj’deĝardenistoj.MitroviskelaprincipodeselektadoestasklareesprimitaenantikvaĈinaenciklopedio.IujantikvajRomiajverkistojprezentiseksplicitajnregulojn.EnversojelGenezo,estasklarekeoniatentisprilakolorodemalsovaĝajanimalojdumtiufruaperiodo.Sovaĝulojnunfojekrucigassiajnhundojnkunsovaĝajkanisedajanimaloj,porplibonigilarason,kajilifaristielantaŭe,laŭatestodePlinio.LasovaĝulojenSudaAfrikoparigassiajntirbovojnlaŭkoloro,samekieliujEskimojfaraskunsiajteamojdehundoj.Livingston(Livingstone)montriskiommultebonajmalsovaĝajrasojestasaprecatajdelanigrulojdelainternodeAfriko,kiujneinterrilatiskunEŭropanoj.Iujelĉitiujfaktojnemontrasefektivanselektadon,sedilimontraskelabredadodemalsovaĝajanimalojestiszorgeatentataenantikvajtempoj,kajnunestasatentatadelaplejprimitivajsovaĝuloj.Certeestusstrange,seonineatentusbredadon,ĉarlaheredodebonajkajmalbonajtrajtojestastreevidenta.

MetodaSelektadokajSenkonsciaSelektadoNuntempe,elstarajbredistojprovaspermetodaselektado,kunklaracelo,kreinovajnliniojnaŭsubrasojn,plibonajnolaliajnkiujekzistasenlalando.Sedporlacelo[deĉitiuargumento],specodeSelektado,kiunonipovusnomiSenkonscia,kajkiurezultasdelastrebodeĉiujporakirikajbredilaplejbonajnindividuajnanimalojn,estaspligrava.Tiel,homokiuintencasprizorgihalthundojnkomprenebleprovasakirihundojntiombonajnkiomlipovas,kajpostebredassiajnplejbonajnhundojn,sedlinedezirasnekatendasŝanĝilarasonporĉiame.Tamenminepovasdubikeĉitiuprocedo,daŭrigatadumjarcentoj,pliboniguskajmodifusajnanrason,samekielBejkvel(Bakewell),Kolins(Collins)ktp.perĉitiusamaprocedo,praktikataplimetode,multemodifis,eĉdumsiajvivoj,laformojnkajkvalitojndesiajbovoj.Onineniampovusrekonimalrapidajnkajnepercepteblajnŝanĝiĝojndeĉitiuspeco,escepteseefektivajmezurojaŭzorgefaritajdesegnaĵojdeladiskutatajrasojestusfaritajantaŭlonge,kiujpovusutiliporkomparo.Eniujkazoj,tamen,neŝanĝitaj

aŭapenaŭŝanĝitajindividuojdelasamarasoestastroveblajenmalplicivilizitajdistriktoj,kielarasoestismalplibonigita.EstaskialojporkredikelaReĝo-Karolaspanieloestissenkonsciemodifitaĝisgrandagradoekdelatempodetiureĝo.Iujtrekompetentajaŭtoritatulojestaskonvinkitajkelaseteroestasrektederivitadelaspanielo,kajprobableestismalrapideŝanĝatadeĝi.OnisciaskelaAngliahalthundoestismulteŝanĝitaenedelalastajarcento,kajenĉitiukazolaŝanĝoestis,onikredas,ĉeferealigitaperkrucigojkunlavulpohundo;sedkiokoncernasninestas,kelaŝanĝoestisrealigitasenkonsciekajgrade,kajtamentreefike.KvankamlamalnovaHispanahalthundosendubevenisdeHispanio,sinjoroBaro(Barrow)nevidis,laŭliainformoalmi,iunajnindiĝenanhundonenHispaniosimilanalniahalthundo.

Persimilaprocedodeselektado,kajperzorgatrejnado,latutodeAngliajkurĉevalojestaspreterpasintajjerapidecokajgrandecolagepatranArabanrason,tielkeĉi-lastaj,laŭlaregulojdelaGudvud-Vetkuroj(GoodwoodRaces),rajtasportimalplidapezo.LordoSpencerkajaliajmontriskelabovojdeAnglioestasplipeziĝintajkajkeilimaturiĝasplifrue,komparekunlaantaŭajrasojdeĉitiulando.Perkomparodelaraportojenmalnovajkolombajtraktaĵojprileterkolombojkajakrobatkolomboj,kunĉitiujrasojkielilinunekzistasenBritio,Hindio,kajPersio,onipovas,mikredas,klarevidilastadiojntrakiujiligradetrapasis,kajfariĝistiommalsamajallarokkolombo.

Joatboneilustraslaefikojndedaŭraselektado,kiunonipovuskonsiderisenkonscieaplikata,ĉarlabredistojneniampovusatendiaŭeĉesperiproduktilarezultonkiurealiĝis–tioestas,laproduktodeduapartajrasoj.LadugregojdeLester-ŝafoj(Leicester)posedatajdesinjoroBaklikajsinjoroBurĝes(Buckley,Burgess),kielsinjoroJoatkomentis,‘estispurebreditajdelaoriginalarasodesinjoroBejkveldumpreskaŭkvindekjaroj.Neestassuspektoenlamensodeiuajnkiuiomkonaslatemon,kelaposedantojdeunuaŭaliadeviisenajnakazodelapurasangodelagregodesinjoroBejkvel,kajtamenladiferencojinterlaŝafojposeditajdeĉitiujdusinjorojestastiomgrandajkeiliŝajnasestitremalsamajvariaĵoj’.

Seekzistassovaĝulojtiombarbarajkeilineniampensasprilahereditakarakterodelaidojdesiajmalsovaĝajanimaloj,ilitamenzorgeprotektusanimalonkiuestusaparteutilaporiuspecialacelo,dumtempojde

malsatokajaliajakcidentoj,kiujoftetrafassovaĝulojn.Tiajelektitajanimalojĝeneralelasusplidaidojollamalplibonaj;tielke,enĉitiukazookazusspecodesenkonsciaselektado.OnividaslavaloronatribuatanalanimalojeĉdelabarbarojdeTerodeFajro,kiujmortigaskajmanĝassiajnmaljunajnvirinojn,entempojdenesufiĉo,ĉarilikonsiderasilinmalplivalorajolsiajhundoj.

Enplantojlasamagradaprocedodeplibonigo,perlafojakonservodelaplejbonajindividuoj,estasklarerekoneblaenlapliajgrandecokajbelecokiujnoninunvidasĉelavariaĵojdelatrikoloreto,rozo,pelargonio,dalio,kajaliajplantoj,komparekunlaplimalnovajvariaĵojaŭkuniliajgepatrajrasoj.Ĉitiovalidas,ĉulaindividuojestassufiĉedistingeblajporestiklasifikitajkielapartajvariaĵojaŭne,kajĉuduaŭplidaspeciojaŭrasojkunfandiĝisperinterkruciĝo.Neniuiamajnatendusakirielstarantrikoloretonnekdaliondelasemodesovaĝaplanto.Neniuatenduskreskigiunuaranganmolanpironellasemodesovaĝapiro,kvankamonieblesukcesusperpovrasovaĝekreskantaplantido,seĝivenusdeĝardenaraso.Lapiro,kvankamkultivataenklasikajtempoj,ŝajneestis,laŭlapriskribodePlinio,fruktodetremalsuperakvalito.Mividisenĝardenadajverkojgrandansurprizonprilamirigalertodeĝardenistoj,kiujproduktistrebelegajnrezultojneltremalbonajmaterialoj;sedlaarto,sendube,estissimpla,kaj,koncernelafinanrezulton,estisaplikatapreskaŭsenkonscie.Ĝiaprincipoestasĉiamkultivilaplejbonanvariaĵon,kajsemiĝiajnsemojn,kaj,kiamiometeplibonavariaĵohazardeaperas,selektiĝin,kajtielplu.Sedlaĝardenistojdelaklasikaperiodo,kiujkultivislaplejbonanpironkiunilipovisakiri,neniamimagiskiajnbonegajnfruktojnniestismanĝonta;kvankamniŝuldasniajnelstarajnfruktojn,iomete,altiokeiliselektadiskajkonservislaplejbonajnvariaĵojnkiujnilipovisietrovi.

NekonataOriginodeniajMalsovaĝajProduktaĵojGrandakvantodaŝanĝiĝoenniajkultivatajplantoj,tielmalrapidekajsenkonscieakumulita,klarigas,mikredas,labonekonatanfakton,keoninepovasrekoni,enlaplimultodekazoj,kajtialnekonas,lasovaĝajngepatrajnrasojndelaplantojkiujestisplejlongekultivatajenniaj

florĝardenojkajlegomĝardenoj.Sejarcentojaŭjarmilojnecesisporplibonigiaŭmodifilaplejondeniajplantojĝisilianunanivelodeutilecoallahomaro,onipovaskomprenikialnekAŭstralio,nekKabodeBonaEspero,nekiualiaregionoloĝatadenecivilizitajhomoj,provizisalnieĉunuplantonkiumeritaskultivadon.Neestaskazokeĉitiujlandoj,tiomriĉajjespecioj,hazardeneposedaslokajnspeciojndeutilajplantoj,sedkelalokajplantojneestisplibonigitajperdaŭraselektadoĝisnivelodeperfektecokompareblakuntiodelaplantojenlandojcivilizitajekdeantikveco.

Koncernelamalsovaĝajnanimalojnkultivatajndenecivilizitajhomoj,onidevasnepreteratentikeilipreskaŭĉiamdevasluktiporsiapropramanĝaĵo,almenaŭdumiujsezonoj.Kajendulandojdetremalsamajkondiĉoj,individuojdelasamaspecio,kiujhavusiometemalsamajnfiziologiajnkarakterojnaŭstrukturojn,oftesukcesuspliboneenunulandoolenalia,kajtiel,perprocezode‘naturaselektado’,kiunmiposteklarigosplidetale,dusubrasojformiĝus.Ĉitio,eble,parteklarigaskionaliajaŭtorojrimarkis–tioestas,kelavariaĵojkultivatajdesovaĝulojhavasplidaspeciakarakteroollavariaĵojkultivatajencivilizitajlandoj.

Laŭlavidpunktoprezentitaĉitieprilagravegarolodehomaselektado,ekevidentiĝas,kialmalsovaĝajrasojmontrasadaptonĉesiajstrukturojaŭensiajkutimoj,alladezirojaŭkapricojdehomoj.Onipovas,mikredas,pliekomprenilaoftemalnormalankarakterondeniajmalsovaĝajrasoj,kajankaŭkialiliajeksterajtrajtojtremalsamas,dumlainternajpartojaŭorganojmalsamasrelativemalmulte.Oniapenaŭpovasselekti,aŭnurkungrandapeno,deviondestrukturoseĝineestaseksterevidebla;kajcerte,onimaloftezorgasprikioestasinterna.Onipovasnenionfariperselektado,selanaturounueneprovizasiunetangradondavario.Neniuiamprovuskreipavokolombon,antaŭollividuskolombonkunvostoiometenekutimeformiĝinta,nekkropkolombon,antaŭollividuskolombonkuniomneordinaregrandakropo;kajjuplimalnormalaaŭneordinaraiutrajtoestuskiamĝiunueaperus,despliprobableĝikaptuslianatenton.Sed,uziesprimonkiel‘provikreipavokolombon’estas,sendube,enlaplimultodekazoj,tutemalĝuste.Lahomokiuunueselektiskolombonkuniometepligrandavosto,neniamimagiskialapraidojdetiukolomboestisfariĝontaperlongdaŭra,partesenkonsciakajpartemetodaselektado.Eblelaprapatrabirdodeĉiujpavokolombojhavisnurdekkvarvostplumojn,iompligrandajn,kiella

nunaJavapavokolombo,aŭkiellaindividuojdealiajapartajrasoj,enkiujĝisdeksepvostplumojestisnombritaj.Eblelaunuakropkolombopufigissiankroponnemultepliollakravatkolombonunfarasperlasuprapartodesiaezofago.Ĉitiukutimoestasmalatentatadeĉiujbredistoj,ĉarĝineestasunuella[esencaj]trajtojdelaraso.

Oninepensukeiugrandadeviodestrukturoestusnecesaporkaptilaokulondebredisto:liperceptastremalgrandajndiferencojn,kajestaslaŭhomanaturoapreciiunnovaĵon,kvankammalgrandan,enpropraposedo.Kajlavalorokiunoniantaŭeatribuisaliujdiferencetojĉeindividuojdelasamaspeciodevasneestijuĝitalaŭlavalorokiunoniatribuusalilinun,postlafirmastabiligodeplurajrasoj.Multajmalgrandajdiferencojpovusaperi,kajnunjaaperas,interkolomboj,kiujestasmalakceptatajkieldifektaĵojaŭdeviojdelaperfektanormodeĉiuraso.Laordinaraanseronemontrasdistingitajnvariaĵojn;tiallaTulusa(Thoulouse)kajlaordinararaso,kiujmalsamasnurjekoloro,tiutreefemeratrajto,estislastatempeekspoziciatajkielapartaj[rasoj]ĉebird-foiroj.

Mipensaskeĉitiujvidpunktojplieklarigaskioestasfojerimarkita–tioestas,keonisciasnenionprilaoriginoaŭhistoriodeniajmalsovaĝajrasoj.Sedfakte,samekiellingvodialekto,oniapenaŭpovasdifinilaoriginonderaso.Homokonservaskajbredasindividuonkuniometadeviodestrukturo,aŭzorgaspliolkutimepriparigodesiajplejbonajanimalojkajtielplibonigasilin,kajlaplibonigitajindividuojmalrapidedisvastiĝasenlaproksimaĉirkaŭejo.Sedĝistiamiliverŝajnenehavusproprannomon,kajĉariliestasnuriometeaprecataj,iliahistorioestasmalatentata.Postpliaplibonigoperlasamamalrapidakajgradaprocedo,ilidisvastiĝosplivaste,kajestosrekonitajkielioapartakajvalora,kajtiamprobableunuericevosprovincannomon.Enduoncivilizitajlandoj,kunmalmultedaliberakomunikado,ladisvastiĝokajdisfamiĝodeiunovasubrasoestasmalrapideprocezo.Tujkiamoniplenerimarkaslavalorajnpunktojndelanovasubraso,laprincipo,kielminomisĝin,desenkonsciaselektadoĉiamemosmalrapidealdoniallaesencajtrajtojdelaraso,kioajniliestu.Tioebleokazusplienunuperiodoolenalia,dumlarasokreskusaŭfaluslaŭpopulareco,kajtioebleokazusplienunudistriktoolalia,laŭlacivilizecodelaloĝantoj.Sedlaŝancokeiuregistrodetiamalrapida,varia,kajnepercepteblaŝanĝiĝoestuskonservitaestassenlimemalgranda.

CirkonstancojfavorajallaHomapovodeselektadoMidevasnundirikelkajnvortojnprilacirkonstancoj,favorajaŭmalfavorajallahomapovodeselektado.Altagradodevariemoestasevidentefavora,ĉarĝiliberedonasmaterialonkiunselektadopovasprilabori;ĉitionesignifaskenurajindividuajdiferencojneplenesufiĉasporebligi,kunekstremazorgo,laakumuladondelarĝakvantodamodifojenpreskaŭajnacelatadirekto.Sedĉarvariaĵojkiujestasklareutilajaŭplaĉajalhomojaperasnurfoje,laŝancodeiliaaperoestosmultepliigitapergardadodegrandanombrodaindividuoj;kajtialĉitioestasplejgravaporsukceso.SurbazedeĉitiuprincipoMarŝal(Marshall)rimarkis,prilaŝafojeniujlokojdeJorkŝiro,ke‘ĉariliĝeneraleapartenasalmalriĉuloj,kajestasplejparteenmalgrandajgrupoj,ilineniampovasestiplibonigitaj’.Aliflanke,ĉarilikreskigasgrandajnnombrojndalasamajplantoj,[profesiaj]ĝardenistojestasmulteplisukcesajolamatorojenakiradodenovajkajvalorajvariaĵoj.Porgardigrandannombrondaindividuojdespecioeniulando,necesaskelaspecioestuenfavorajvivkondiĉoj,tielkeĝiliberegenerusinentiulando.Kiamlaindividuojdeiuspecioestasmalmultaj,ĉiujindividuoj,senkonsidereiliajnkvalitojn,ĝeneraleestaspermesatajgenerisin,kajĉitioefikeobstaklasalselektado.Sedprobablelaplejgravapunktoestaskelaanimaloaŭplantodevasestitiomutilegaallahomo,aŭtiomaltetaksita,keonitrezorgeatentasaleĉtremalgrandajdeviojĉelakvalitojaŭstrukturodeĉiuindividuo.Seoninetiomatentas,neniorezultas.Milegisseriozankomenton,keestistrebonŝancekelafragokomencisvariiĝustekiamĝardenistojkomenciszorgepriatentiĉitiunplanton.Sendubelafragoĉiamvariisdumĝiestiskultivata,sedlaetajvariojestisneglektataj.Tamen,kiamĝardenistojkomencisselektiindividuajnplantojnkuniometeplilarĝaj,plifruaj,aŭplibonajfruktoj,kajkreskigisplantidojndeili,kajdenoveselektislaplejbonajnplantidojnkajkultivisilin,tiam,(helpedeiomakrucigadokunapartajspecioj),ekaperistiujmultajadmirindajvariaĵojdelafragokiujestaskultivatajdumlalastajtridekaŭkvardekjaroj.

Enlakazodeanimalojkunapartajseksoj,lafacilecomalebligikruciĝojnestasgravaelementodesukcesoporlaformadodenovajrasoj,–

almenaŭenlandokiujamhavasaliajnrasojn.Ĉi-kaze,fermitecodelaterenoestasfaktoro.Vagantajsovaĝulojaŭlaloĝantojdevastajebenaĵojmaloftehavaspliolunurasondelasamaspecio.Onipovasparigikolombojntutvive,kajĉitioestastreoportunaalbredistoj,ĉarĉitielonipovasgardilarasojnpuraj,kvankamilivivasenlasamabirdodomo;kajĉitiucirkonstancosendubetrefavorislaplibonigonkajformadondenovajrasoj.Kolomboj,mialdonu,povasestibreditajmultnombrekajtrerapide,kajlamalplibonajbirdojestasfacileforigataj,ĉaronimanĝasilin.Aliflanke,katoj,prosiajnoktajvagadajkutimoj,nepovasestiparigitaj,kajkvankamvirinojkajinfanojtreaprecasilin,oniapenaŭiamvidasdistingeblanrasonkiudaŭras;tiajrasojkiujnonifojevidasestaspreskaŭĉiamimportitajdeiualialando,oftedeinsuloj.Kvankamminedubaskeiujmalsovaĝajanimalojvariasmalpliolaliaj,lararecoaŭmankodedistingeblajrasojdelakato,laazeno,lapavo,laansero,ktp.,povasestiatribuitaĉefealtiokeselektadonehavisrolon;kazedekatoj,prolamalfacilecodeparigo;kazedeazenoj,ĉarnurmalmultajestasposedatajdemalriĉuloj,kajonimalmulteatentaslabredadon;kazedepavoj,ĉaronimalfacileprizorgasilin,kajoninegardasmultajn;kazedeanseroj,ĉarilivalorasnurproduceloj,manĝadokajplumoj,kajplispeciale,ĉarilivalorasnurporduceloj,manĝadokajplumoj,kajplispeciale,ĉaronineĝuasekspoziciidistingitajnrasojn.

PorresumilaoriginondeniajMalsovaĝajRasojdeanimalojkajplantoj:Mikredaskevivkondiĉoj,ĉariliefikassurlagenerasistemo,estasplejgravajkaŭzojdevariemo.Minekredaskevariemoestasinternakajnecesaeventualaĵo,subĉiujcirkonstancoj,kunĉiujorganikaĵoj,kieliujaŭtoropensas.Laefikojdevariemoestasmodifatajdediversajgradojdeheredokajdepraavismo.Variemoestasregatademultajnekonatajleĝoj,plispecialedekreskajinterrilatoj.Onipovasatribuiiomallarektaefikodevivkondiĉoj.Onidevasatribuiiomaluzadokajneuzado.Lafinarezultotielfariĝassenlimekompleksa.Eniujkazoj,minedubaskelainterkrucigodespecioj,originaleapartaj,graverolisenlaoriginodeniajmalsovaĝajproduktaĵoj.Kiameniulandoplurajmalsovaĝajrasojestasstabiligitaj,iliafojainterkrucigo,helpatedeselektado,sendubemultekontribuasallaformadodenovajsubrasoj;sedlagravecodekrucigodevariaĵojestasmultetroigita,mikredas,enrilatoalanimalojkajalplantojkiujgenerassinpersemoj.Porplantojkiujnoniportempereproduktaspertranĉaĵoj,burĝonoj,ktp.,lagravecodekrucigodeapartajspeciojkajdevariaĵojestasgrandega,ĉarĉi-kazelakultivistotutenezorgasprila

ekstremavariemodehibridojkajmiksrasuloj,nekprilaoftamalfekundecodehibridoj;sedlakazojdeplantojkiujnoninereproduktaspersemojapenaŭgravas,ĉarilidaŭrasnurportempe.SuperĉiujkaŭzojdeŜanĝiĝo,miestaskonvinkitakelaakumulaefikodeSelektado,aplikitametodekajrapide,aŭsenkonsciekajmalrapide,sedpliefike,estassendubelaĉefapovo.

ĈAPITRO2:VARIADOENLANATURO

VariemoTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO3:LUKTOPOREKZISTO

RilatasalnaturaselektadoTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO4:NATURASELEKTADO

NaturaSelektadoTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO5:LEĜOJDEVARIADO

EfikojdeeksterajkondiĉojTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO6:TEORIAJPROBLEMOJ

ProblemojprilateoriodedevenokunmodifiĝoTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO7:INSTINKTOTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO8:HIBRIDISMOTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO9:PRILANEKOMPLETECODELAGEOLOGIAREGISTRO

PrilamankodemezajvariaĵojenlamodernatempoTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO10:PRILAGEOLOGIAVICODEORGANIKAĴOJ

PrilamalrapidakajvicaaperadodenovajspeciojTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO11:GEOGRAFIADISTRIBUO

OninepovasatribuinunandistribuonaldiferencojdefizikajkondiĉojTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO12:GEOGRAFIADISTRIBUO-DAŬRIGO

DistribuodesensalakvajproduktaĵojTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO13:RECIPROKAJSIMILECOJDEORGANIKAĴOJ:MORFOLOGIO:EMBRIOLOGIO:RUDIMENTAJORGANOJ

KLASIFIKO,grupojsubrangajsubgrupojTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

ĈAPITRO14:RESUMOKAJKONKLUDO

ResumodelamalfacilaĵojkoncernelateoriondeNaturaSelektadoTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

GlosaroTiuĉiĉapitroaperasnurenlaplenaeldonodelalibro.Vipovasmendiĝindewww.retbutiko.be

Notoj1Aristotelo,ensiaverko‘Fiziko’(libro2,ĉapitro8,paragrafo2),postkomentokepluvonefalasporkreskigigrenon,nekporruinigiĝinkiamkultivistodraŝasĝineksterdome,aplikaslasamanargumentonalorganismoj.Kajlialdonas(laŭtradukodesinjoroKlerGres(ClairGrece),kiuunuemontrislatekstonalmi),‘Kiallapartoj[delakorpo]nehavusĉitiunnurhazardanrilatonenlanaturo?Ladentoj,ekzemple,necesekreskastielkelaantaŭajestasakraj,taŭgajportranĉado,kajlamolarojebenaj,utilajpormueladodemanĝaĵo,neĉariliestisfaritajportiucelo,sedkielrezultodehazardo.Kajestassameĉelaaliajpartoj,enkiujŝajnasestiadaptiĝoporiucelo.Do,enĉiukazo,enkiuĉiujpartoj(tioestas,ĉiujpartojdeunututo)ŝajnasfaritajporiucelo,tiujkiujformiĝisperinternaspontanecojetaŭgamanieroestiskonservitaj,kajtiujkiujnetielformiĝispereis,kajankoraŭpereas.’Onividasĉitieombrondelaprincipodenaturaselektado,sedlakomentojprilaformiĝodedentojmontraskiommalpleneAristotelokomprenislaprincipon.

2MiprenisladatondelaunuapublikigodeLamarkoellabonegaverkodeIsidorĴofraSentilerprilahistoriodeopiniopriĉitiutemo,(‘ĜeneralaNaturhistorio’,volumo2,paĝo405,1859).EnĉitiuverkoliplenepriskribaslakonkludojndeBufonoprilasamatemo.Estasinteresekiommultemiaavo,doktoroErasmoDarvino,antaŭvidislaideojnkajerarajnbazojndeopiniodeLamarkoensia‘Zoonomio’(volumo1,paĝoj500-510),eldonitaen1794.LaŭIsidorĴofra,neestasdubokeGeteestisekstremasubtenantodesimilajopinioj,kielestasevidenteenlaenkondukoalverkoverkitaen1794kaj1795,sedneeldonitaĝislongeposte.Litrafeatentigis(‘GetekielNatursciencisto’dedoktoroKarlMeding,parto34)kelaestontademandopornatursciencistojestoskiel,ekzemple,bovojakirissiajnkornojn,kajnekieliliuzasilin.Estasiomelstarakazodelamanieroperkiusimilajopiniojaperaspreskaŭsamtempe,keGeteenGermanio,doktoroDarvinoenAnglio,kajĴofraSentiler(kielonitujvidos)enFrancio,atingislasamankonkludonprilaoriginodespecioj,enlajaroj1794-5.

3Laŭreferencojen‘StudojprilaLeĝojdeEvoluo’deBron(Bronn),ŝajnaskelaestimatabotanikistokajpaleontologoUngerpublikigis,en1852,siankredonkespeciojspertasevoluonkajmodifiĝon.AnkaŭDaltono,enverkodePanderkajDaltonoprifosiliajbradipoj,esprimisen1821similankredon.Similajopiniojestis,kielestasbonesciate,subtenatajdeOkenenliamistika‘Naturfilozofio’.Laŭaliajreferencojenlaverko‘PriSpecioj’deGodron,ŝajnaskeBorideSanktaVincento,Burdaĥ,Pŭare,kajFris(BoryStVincent,Burdach,Poiret,Fries),ĉiujagnoskiskenovajspeciojdaŭreproduktiĝas.Mieblealdonukeellatridekkvaraŭtorojlistigitajenĉitiuhistoriaskizo,kiujkredaskespeciojmodifiĝas,aŭalmenaŭmalkredaspriapartajagojdekreo,dudeksepverkisprispecialajfakojdenaturhistorioaŭgeologio.

4Notodelatradukinto:Kvankammalsamajvivkondiĉojpovaskaŭzidiferencetojninterindividuojdeiuspecio,tiajdiferencetojneestasheredeblaj,kielDarvinokajaliajkredis.Heredeblajdiferencojestasrezultodegenajmutaciojkajgenamiksadodumseksareprodukto.KiamDarvinoverkis,neekzistisadekvatateoriopriheredo.LaeksperimentojdeGregorMendel,la‘patrodegenetiko’,komencisfariĝikonatajnurekde1900.

5Rimarkodetradukinto:Laideokekorpajŝanĝiĝojkiujrezultasdeuzadoaŭneuzadoestasheredeblaj,nomata‘heredodeakiritajtrajtoj’,estaskutimeatribuitaalLamarko,kvankamLamarkoneestislaunuakiuproponisĝin.Dumliatempo,kajlongepost,ĝiestisĝeneraleakceptita.Sciencistojnunsciaskeĉitiuideoestastutefalsa.

6Rimarkodetradukinto:Genetikajesplorojmontraskeĉiujhundojdevenisdelupoj.Sciencistojagnoskasnurunuspeciondelupo(Canislupis),sedekzistaskelkajsubspecioj,kiujestisapartemalsovaĝigitaj,porkreidiversajnrasojndelahundo.

7Rimarkodetradukinto:Averaĝe,femalajelefantojgravediĝasunuafojekiamiliatingas13jarojn.Ilinaskasjekvinjarajintervaloj,ĝisaĝointer55kaj60.

8Rimarkodetradukinto:‘Unuseksa’signifaskeĉiuindividuodelaspecioestasaŭmasklaaŭfemala,neambaŭ.

9Rimarkodetradukinto:SpitelacertecondeDarvinokajaliajsciencistojdeliatempo,oninunsciaskeanimalojnepovasheredigilaefikojndeuzadoaŭneuzado.Lakapabloflugihavasaltajnfiziologiajnkostojn.Eniujsituacioj,ekzemple,tiudeinsulajbirdojkiujnehavassurterajnmalamikojn,malpligrandajflugilojpovasestiavantaĝo.Individuojkiujhazardehavusmalpligrandajnflugilojnemuslasiplidaidoj,kajtiel,postmultajgeneracioj,laflugilojdelaspeciofariĝusvestiĝaj.

10Rimarkodetradukinto:Proteo(angle:Proteus)estas,laŭmodernaterminologio,genrosublaklasoAmfibioj,neReptilioj,sedkiamDarvinoverkis,ReptiliojinkluzivislaAmfibiojn.

11Rimarkodetradukinto:Darvino,kielmultajbredistojkajsciencistojdesiatempo,krediskemaskloinfluasnenursiajnproprajnidojn,sedankaŭ,iome,laidojnkiujnlafemalopostegeneroskunaliajmaskloj.Ĉitiuideoestasnomata‘infekto’aŭ‘telegony’.Onisciasnunkeĝiestastutefalsa.

12Rimarkodelatradukinto:Lanomo‘flugantalemuro’misgvidas,ĉargaleopitekojneflugas,nurglisas,kajneestaslemuroj.Laduvivantajspeciojestasnunklasifikitajenpropraordo:Dermoptera.

13Komentodetradukinto:Ĉitiufrazoestasplejkaraalkreismanoj.

14Rimarkodetradukinto:Verŝajneokazismale-unue,primitivapulmoevoluisĉefiŝojkiujvivisenstagnantaoksigen-malriĉaakvo.Lanaĝvezikoposteevoluisdelapulmo.

15Rimarkodelatradukinto:Verŝajneinverse.

16Rimarkodetradukinto:Oniantaŭlongemalkovriskelaefikojdetrejnadoabsoluteneheredeblas.Prikunikloj:Verŝajneilijaestisselektitajpormalsovaĝeco,eĉsenekonscie,ĉarlaefikojdelongdaŭrakaptiteconeheredeblas.

17Rimarkodetradukinto:KvankamDarvinoagnoskaskeĉitiukazoargumentaskontraŭladoktrinodeLamarko,ketrajtojakiritajperekzercadoaŭkutimorolasenevoluo,litamenkredisĝin.Onisciasnunkeĉitiudoktrinoestasfalsa.

18Rimarkodetradukinto:Ne.

19Rimarkodetradukinto:Lalastapartodelasekundaraperiodo(=Mezozoiko)estasKretaceo.Perradiometriajmezuroj,sciencistojdeterminiskeKretaceokomenciĝis145.5milionojndajarojantaŭnun.

20Rimarkodelatradukinto:Darvinouzislaterminon‘Siluria’pornomilaplejmalsuperangeologianperiodonkunfosilioj.Geologojpostedividisĉitiunperiodonjetri(delaplejfrua):Kambrio,OrdoviciokajSilurio.

21Rimarkodetradukinto:Lahipotezojprikontinentojenĉitiuparagrafoestismalĝustaj.Pormodernakomprenoprisinkadokajleviĝodekontinentoj,bonvoluesploripriPlato-tektoniko,Isostasy,kajEustasy.

22Rimarkodetradukinto:Kvankamneniamokaziskeĉiujvivaĵojformortis,estisplurajgravajkatastrofojenlahistoriodelavivo.Dumlaplejgranda,laPermiaFormortokiuokazisantaŭ251milionojdajaroj,ĝis96procentojdamarajspeciojmalaperis,kaj70procentojdaterajvertebruloj.(InformojelanglolingvaVikipedio)

23Rimarkodetradukinto:Alivorte,seiuvivaĵoaperigusvariantrajtonjelasepasemajno,ĝiajidojankaŭaperiguslatrajtonjelasepasemajno.

24Rimarkodetradukinto:LaPanamaKanaloestisfinitaen1914.

25Rimarkodetradukinto:Lafrazoŝajnasmallertevortumita.Komprenu‘kiomlavariojprofitas’.

26Komentodetradukinto:Denove,laefikojdeuzadokajneuzadonepovasestihereditaj.

27Rimarkodetradukinto:Hodiaŭpaleontologojĝeneraleopiniaskelanaĝvezikoevoluisdespir-organo.

28Klarigodetradukinto:Lahipotezokeungojformiĝassurlanaĝilojdemanatojporekskreciimaterialonestastiomabsurdakiomlahipotezokeiliformiĝassurlastumpojdefortranĉitajfingrojporekskreciimaterialon.

29Rimarkodetradukinto:Tioestas,krucigojdepurajspecioj.

30Rimarkodetradukinto:Komprenu‘Kambriajstratumoj’.

31Rimarkodetradukinto:Denovekajfine,trajtojakiritajperkutimo(uzado,neuzado)neestasheredigeblaj.

32Rimarkodetradukinto:Tioestas,umbiliko.

33Rimarkodetradukinto:Lakomunaanglalingvodistingasinterprimrosekajcowslip(kuracaprimolo,sveltaprimolo),sediujbotanikistojopiniiskeladuestasnurvariaĵojdelasamaspecio.Viduladuanĉapitron.

KolofonoTitoloLaOriginodeSpecioj

AŭtoroKaroloDarvino

SerioSciencaPenson-ro1

KovriloJuliaLitvinova

TekstaranĝoErikD’HondtkajPaŭlPeeraerts

ISBN9789077066409

UDK82.3.892

NUR410

LeĝadeponoD/2009/2924/1

FlandraEsperanto-LigoLangeBeeldekensstraat169-BE-2060Antverpenowww.retbutiko.be©2009FEL,Antverpeno