Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΓλώσσα – Γλωσσομάθεια - Λακωνικότητα

ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Με τον όρο «λακωνικότητα» εννοούμε την ικανότητα έκφρασης ενός ατόμου με μεστότητα, περιεκτικότητα και συντομία. Με άλλα λόγια, αυτό το άτομο έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται με ακρίβεια, κάνοντας πιο εύκολο για το δέκτη να κατανοήσει το νόημα των λόγων του. Το να μπορεί να εκφράζεται κάποιος εύστοχα και απλά δηλώνει πνευματική καλλιέργεια, καλή γνώση της γλώσσας αλλά και λιτότητα και ουσία, τόσο στον τρόπο σκέψης όσο και στον τρόπο ζωής. Γι’ αυτό αρκετοί υποστηρίζουν ότι η λακωνικότητα είναι φιλοσοφία, αντίληψη, δηλαδή, ζωής.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

Τη χωρίς ωραιολογίες, σύντομη ομιλία καθιέρωσαν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες και ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με το γενικότερο τρόπο ζωής τους που υπήρξε λιτός, χωρίς περιττά στοιχεία. Άλλωστε, οι Σπαρτιάτες ως έμβλημα τους είχαν την πειθαρχία, αρετή η οποία επεκτάθηκε και στον τρόπο έκφρασης. Το μέτρο, όμως, ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των αρχαίων Ελλήνων, και στη ζωή και στην έκφραση, ενώ είναι γεγονός ότι γενικότερα η ελληνική γλώσσα ήταν και είναι από τις πιο πλούσιες, μεστές και ακριβές γλώσσες, με μια ξεχωριστή λέξη για κάθε νοηματική απόχρωση.

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΤΗ ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

Ο χαρακτήρας της σημερινής εποχής καθιστά αναγκαία τη λακωνικότητα.

Οι κοινωνίες είναι ιδιαίτερα σύνθετες και πολύπλοκες.

Γρήγοροι ρυθμοί εκτύλιξης των γεγονότων και των αλλαγών.

Καταιγισμός των μηνυμάτων. Η γιγάντωση των εξωτερικών μηνυμάτων εξαναγκάζει τον άνθρωπο να απλοποιήσει τον λόγο του, να περιοριστεί στα ουσιώδη. Ο χρόνος είναι περιορισμένος και τα νοήματα πρέπει να κατανοούνται γρήγορα και οι αποφάσεις να λαμβάνονται ταχύτατα.

Αύξηση του ανταγωνισμού και των απαιτήσεων.

Βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής που επιβάλλει την εξειδίκευση. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης οδήγησε στην αύξηση της ορολογίας, στην αλλοίωση της δομής της γλώσσας και στην τυποποίηση της σκέψης και της έκφρασης.

Ο λόγος έχει περιοριστεί στα ουσιώδη, έχει συνθηματοποιηθεί. Η σκέψη υποβαθμίστηκε, ενώ παρατηρείται μια έλλειψη καλλιέργειας και κριτικής ικανότητας, μια έλλειψη εσωτερικής πνευματικής ζωής και αυτογνωσίας.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑΣ

Αρχικά το «λακωνίζειν» συμβάλλει στην κατανόηση του λόγου. Το άτομο που μπορεί να εκφράζεται με μικρές φράσεις, έχει την ικανότητα να διακρίνει το θεμελιώδες και να το προβάλλει στο βραχύ λόγο, γεγονός που αποδεικνύει την καθολική ικανότητα ανθρώπου καλλιεργημένου. Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα του τόμου, η οποία το βοηθά να αμφιβάλλει γόνιμα, προβάλλοντας θετικές αντιπροτάσεις για θέματα κοινωνικού προβληματισμού.

Η λακωνική έκφραση προτάσσει την ορθοέπεια έναντι της καλλιέπειας, την ακρίβεια έναντι της επιτήδευσης και τη βραχυλογία έναντι της περιττολογίας. Με άλλα λόγια, υποτιμά τη μορφή της

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

71

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΓλώσσα – Γλωσσομάθεια - Λακωνικότητα

διατύπωσης έναντι του περιεχομένου της, προβάλλοντας την αρχή πως η λεκτική ένδυση μιας σκέψης πρέπει να αποβλέπει στην εύρεση και τη μετάδοση της αλήθειας. Η λακωνική έκφραση απευθύνεται στη λογική, την κρίση του δέκτη και τον οδηγεί σε νηφάλια αξιολόγηση των μηνυμάτων. Αντίθετα ο πολυσχιδής και εκτεταμένος λόγος που βρίθει εντυπωσιακών σχημάτων και ρητορικών εκφράσεων, αποσκοπεί στον εντυπωσιασμό, στον αποπροσανατολισμό, στην παραπλάνηση και στη συγκάλυψη της αλήθειας.

Όταν ο τρόπος ομιλίας είναι απλός και μεστός, το ίδιο ώριμη και ουσιαστική είναι η σκέψη, ενώ η απλότητα και η έλλειψη της υπερβολής και του περιττού χαρακτηρίζει όλες τις δραστηριότητές του. Εφόσον γλώσσα και σκέψη είναι οι όψεις του ίδιου νομίσματος, τότε η ιδιόλεκτός μας αντανακλά και τον τρόπο με τον οποίο σκεπτόμαστε. Η απλότητα, λοιπόν, στο λόγο και η αποφυγή σχοινοτενούς λόγου χωρίς αρχή, μέση και τέλος, δείχνουν άνθρωπο πνευματικά ώριμο και ανεπιτήδευτο σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του.

Η λακωνικότητα υποδηλώνει κατάρτιση, σαφή και πλήρη γνώση του αντικειμένου. Προσδίδει εγκυρότητα και βαρύτητα στον λόγο, αναδεικνύοντας τη συγκροτημένη σκέψη του ομιλητή. Ο λακωνικός άνθρωπος είναι λεπτολόγος και αγαπά την ουσία σε αντίθεση με τον φλύαρο που διακρίνεται για την επιπολαιότητά του.

Επειδή όμως ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό, ο μεστός και περιεκτικός λόγος, που γίνεται ευκολότερα κατανοητός και υποβάλλει σε αυστηρή θεώρηση του μηνύματος, διευκολύνει την επικοινωνία. Ο πομπός συλλαμβάνει ολόπλευρα και κατανοεί σε βάθος τα μηνύματά του. Με αυτό τον τρόπο αποτελεί εφαλτήριο για την καλλιέργεια της συνεργασίας και της αλληλεγγύης, αρετές που σήμερα σπανίζουν, γιατί η ωφελιμιστική εποχή μας έχει εδραιώσει τον ανταγωνισμό και την ατομικιστική συμπεριφορά.

Με τη διευκόλυνση όμως της επικοινωνίας, προάγεται η διαδικασία του «ερωτάν και του αποκρίνεσθαι». Άρα, το άτομο αρχίζει να φιλοσοφεί μέσα στην πολιτική κοινωνία και να διαμορφώνει γνώμες που προάγουν τον ατομικό, πνευματικό, ηθικό, πολιτικό και κοινωνικό βίο. Ιδιαίτερα όταν οι πολιτικοί χρησιμοποιούν λόγο όχι στομφώδη και φλύαρο αλλά καίριο και αποδεικτικό, τότε αναβαθμίζεται ο ρόλος τους, κερδίζοντας παράλληλα την εμπιστοσύνη των πολιτών. Αποφεύγεται ο ξύλινος και γριφώδης λόγος, ο λαϊκισμός που παρεμποδίζει τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Έτσι προφυλάσσεται το δημοκρατικό πολίτευμα καθώς ο πολίτης μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις, να συμμετέχει στον δημόσιο διάλογο και να παρεμβαίνει ουσιαστικά.

Σε μια εποχή που τα μηνύματα, τα ερεθίσματα, οι πληροφορίες είναι πολυάριθμα, η λακωνικότητα συντελεί στην άμεση αφομοίωσή τους και προβάλλεται ως επιτακτικό αίτημα για να μην οδηγούνται τα άτομα στην πνευματική σύγχυση ούτε να μετατρέπονται σε φερέφωνα αλλά να γνωρίζουν την αλήθεια.

Ευεργετικές είναι οι συνέπειες της λακωνικότητας στο χώρο των Γραμμάτων και των Τεχνών. Ο λακωνικός πνευματικός άνθρωπος δεν είναι αποστασιοποιημένος από το κοινωνικό σύνολο, αλλά βρίσκεται κοντά στον λαό και τον καθοδηγεί.

Είναι το απόσταγμα της σοφίας, της εμπειρίας, της οξυδέρκειας, της φαντασίας των ατόμων και λαών. Ό,τι η πείρα δίδαξε αποτυπώνεται με τη μορφή ρητών, γνωμικών, παροιμιών και κυριαρχεί με το βάθος, την ακρίβεια και την αυτάρκεια του. Με αυτές τις ολιγόλογες, κοφτερές και ξεκάθαρες φράσεις κατόρθωσε ο άνθρωπος να διατυπώσει μεγάλες αλήθειες που αναφέρονται είτε στη φυσική τάξη είτε στους νόμους της ζωής.

Η λακωνικότητα λειτουργεί ως αντιστάθμισμα στη διαβρωτική λειτουργία του σύγχρονου πολιτισμού. Είναι μια κοσμοθεωρία που απαγκιστρώνει τον άνθρωπο από την αμετροέπεια, τον οδηγεί μέσα από έναν ειλικρινή διάλογο με τον εαυτό του και τους άλλους στην κατάκτηση της αυτογνωσίας, του αυτοελέγχου και της αυτοπειθαρχίας, μετριάζει τον αμοραλισμό, τον υλικό

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

72

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΓλώσσα – Γλωσσομάθεια - Λακωνικότητα

ευδαιμονισμό, τον άκρατο καταναλωτισμό και τον εθίζει στο να ελέγχει την κατώτερη φύση και τα πάθη του.

ΕΞ ΑΝΤΙΘΕΤΟΥ ΑΠΟΔΕΙΞΗ (ΤΙ ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ Η ΦΛΥΑΡΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΕΡΑΝΤΟΛΟΓΙΑ)

Η αξία της λακωνικότητας αποδεικνύεται καλύτερα, στην περίπτωση που αυτή απουσιάζει. Η μακρηγορία είναι συχνά δείγμα ανθρώπου φλύαρου, ο οποίος προσπαθεί με πομπώδεις εκφράσεις όχι να εξηγήσει και να πείσει το συνομιλητή του με λογικά επιχειρήματα, αλλά να τον παραπλανήσει και να τον αποπροσανατολίσει από την αλήθεια. Με τέτοιου είδους, όμως, ρητορικά τεχνάσματα δεν προάγεται η επικοινωνία και η γόνιμη συνάντηση των ανθρώπων συνεπώς, υποβαθμίζεται όχι μόνον η ποιότητα της επικοινωνίας αλλά και η ποιότητα της ζωής. Τα αποτελέσματα λοιπόν της φλυαρίας είναι αρνητικά : βερμπαλισμός, επιτήδευση, κενότητα, πλατειασμός, σύγχυση, αοριστία, προσκόμματα όλα της γνήσιας επικοινωνίας.

Ωστόσο η λακωνικότητα δεν είναι κατ’ ανάγκη αποδεικτικό στοιχείο πνευματικής ωριμότητας. Μπορεί κάλλιστα να οφείλεται και σε λόγους εσωστρέφειας και πνευματικής ένδειας, οπότε η επιφαινόμενη απλότητά της δεν είναι παρά αντικοινωνικότητα ή απλοϊκότητα και οι αποφθεγματικές διατυπώσεις της δεν περιέχουν τίποτα άλλο από κοινοτυπίες. Συνάμα, δεν είναι πάντα ικανή να ανταποκριθεί σε όλους τις επικοινωνιακές ανάγκες και να εξυπηρετήσει όλους τους επικοινωνιακούς σκοπούς. Για παράδειγμα, οι λεπτές συναισθηματικές αποχρώσεις και οι σύνθετες ιδέες, απόρροια ενός κόσμου πολυπλοκότερου από τον αρχαίο, δεν μπορούν να αποδοθούν με επάρκεια από την βραχυλογική έκφραση. Ομοίως, το έργο της διδασκαλίας, της κριτικής, υλοποιείται αποτελεσματικότερα με τον αναλυτικό και όχι με το λακωνικό λόγο.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΥΗΘΕΙ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΗ ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ

Για να μπορεί το άτομο να λέει σημαντικά πράγματα με απλό τρόπο, πρέπει να ασκηθεί από τη μικρή του ηλικία. Άσκηση που προϋποθέτει, αφενός, κατάλληλη γλωσσική διδασκαλία και, αφετέρου, την επιλογή ενός ανεπιτήδευτου τρόπου ζωής.

Συμπέρασμα = Καμία διατύπωση δεν μπορεί να διεκδικήσει την απόλυτη καταλληλότητα σε όλες τις πνευματικές και επικοινωνιακές ανάγκες του ανθρώπου. Το είδος της πνευματικής λειτουργίας και οι συνθήκες της επικοινωνιακής περίστασης είναι, τελικά, που προσδιορίζουν την καταλληλότητά της, όχι το πόσο προσεγγίζει ή αποκλίνει από ένα ορισμένο πρότυπο λόγου.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΩΝ ΜΕ ΤΗ ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ.

Αναμφίβολα, η σημερινή συντόμευση του λόγου με τη χρήση αρκτικόλεξων διαφέρει από τη λακωνικότητα. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι ο λακωνικός λόγος στοχεύει στην ακριβολογία και στην επιγραμματικότητα, ώστε η επικοινωνιακή διαδικασία να τελειώνει σύντομα, εύληπτα και απρόσκοπτα. Γι’ αυτό άλλωστε και το «λακωνίζειν» έχει ταυτιστεί με τη βιοθεωρία της αυτάρκειας, του απέριττου, του λιτού , του ουσιώδους και του φυσικού. Ο σύγχρονος όμως άνθρωπος ακρωτηριάζει το λόγο του, έχοντας αλλότριους στόχους από αυτούς της λακωνικότητας. Σκοπεύει στην εξοικονόμηση χρόνου και όχι στην απρόσκοπτη επικοινωνία, γιατί πιστεύει ότι η επικοινωνία με το διπλανό του αφαιρεί πολύτιμο χρόνο από την πραγμάτωση των στόχων. Επίσης επειδή ο άνθρωπος της εποχής μας δε θεωρεί το συνάνθρωπο συνοδοιπόρο αλλά αντίπαλο, η συμβατική επικοινωνία με τα αρκτικόλεξα τον ικανοποιεί και τον καλύπτει. Έχοντας λοιπόν ο άνθρωπος αυτές τις προτεραιότητες διεκπεραιώνει τις επικοινωνιακές του εκδηλώσεις με άναρθρες κραυγές και φυλακίζει την ψυχή του, καθώς εκφράζεται μηχανικά, σπασμωδικά, συνθηματικά. Η

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

73

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΓλώσσα – Γλωσσομάθεια - Λακωνικότητα

σημερινή λοιπόν συντόμευση του λόγου είναι αποτέλεσμα της χρησιμοθηρικής αντίληψης για τη ζωή.

Αρκτικόλεξα

Αίτια εκτεταμένης χρήσης αρκτικόλεξων:

• Η εποχή μας είναι μια εποχή καταιγισμού πληροφοριών και έχουμε γι’ αυτό μια αυξημένη γλωσσική επικοινωνία.

• Στην ανταγωνιστική και άκρως απαιτητική εποχή και κοινωνία μας χρειάζεται να προβούμε σε εξοικονόμηση χώρου, χρόνου, δύναμης και η εκτεταμένη χρήση αρκτικόλεξων βοηθά σ’ αυτό.

• Η εκτενής χρήση Η/Υ και διαδικτύου οδηγεί στη συχνή κωδικοποίηση της γλώσσας και τη χρήση συντομογραφιών.

• Τα αρκτικόλεξα συντομεύουν και πυκνώνουν το λόγο γι’ αυτό και χρησιμοποιούνται τόσο εκτεταμένα.

• Η επέκταση της γραφειοκρατίας ιδίως στην Ελλάδα καθιστά απαραίτητα τα αρκτικόλεξα.• Η γλώσσα των ΜΜΕ στην οποία κυριαρχεί η συνθηματολογία συμβάλλει στην επικράτηση

αρκτικόλεξων.• Σήμερα λόγω της συνθετότητας της κοινωνίας δημιουργούνται συνεχώς νέοι οργανισμοί,

σύλλογοι, οργανώσεις, σωματεία, ενώσεις κ.λπ., στην καλύτερη λειτουργία των οποίων συντελεί η χρήση συντομογραφιών, εφόσον μέσω αυτών προωθούνται γρηγορότερα οι συζητήσεις - συνεννοήσεις των μελών κ.λπ.

• Οι πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιούν συχνά «ξύλινο» λόγο με συνθηματολογία, στοιχεία που αποτελούν πρόσφορο έδαφος και για την εκτενή χρήση αρκτικόλεξων.

• Σύμπλεγμα κατωτερότητας - ξενομανία - μιμητισμός.

Επιπτώσεις εκτεταμένης χρήσης αρκτικόλεξων:

• Τα αρκτικόλεξα δεν είναι λέξεις ούτε φράσεις, είναι απλώς ήχοι με αναγνωρίσιμο νόημα κι αυτό αλλοιώνει τη γλώσσα.

• Η αλλοίωση της γλώσσας δεν είναι μόνο αισθητική αλλά και ουσιαστική, αφού οι λέξεις περνούν σε μια μορφή ακλισίας κι αυτό οδηγεί τη γλώσσα σε πλήρη διάβρωση.

• Η συσσώρευση – κατάχρηση τέτοιων συντομογραφιών οδηγεί τη γλώσσα σε τυποποίηση και συνθηματοποίηση. Έτσι η γλώσσα από αξία πνευματική γίνεται γλώσσα μηχανής - προκάτ.

• Η εκτεταμένη χρήση συντομογραφιών δεν επιφέρει μόνο συρρίκνωση της γλώσσας αλλά και πνευματική συρρίκνωση, αφού γλώσσα και σκέψη βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση μεταξύ τους.

• Με αυτό τον τρόπο επίσης ενισχύεται και η απομάκρυνση των ανθρώπων, εφόσoν δεν υφίσταται ολοκληρωμένος διάλογος.

• Κίνδυνος για την ίδια την εθνική μας φυσιογνωμία γενικότερα, αφού η γλώσσα είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτήν.

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

74

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΓλώσσα – Γλωσσομάθεια - Λακωνικότητα

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

6