Latife Hanım ipek calislar

7/29/2019 Latife Hanm ipek calislar

1/129


2/129


3/129

Latife Hanm


4/129LATFE HA NIM


5/129

Latife Hanm

pek allar


6/129


7/129

indekiler

nsz.................................................................

Tanma.............................................................

Latifenin ailesi.................................................

zmir ve igal.....................................................

Mustafa Kemal Paadan evlenme teklifi.....

Evlilik ncesi bekleyi.....................................Nikh kyl yor..................................................

Balay ve Ankaraya geli.................................

Latifenin giysileri delik deik........................

Latife milletvekili olmak istiyor....................

zmirde el bombal suikast............................

ankayaya ilk protokol....................................

Kadn hareketi ve L atife.................................

Evli lik atrdyor..............................................

Muhalefet gnleri............................................Karlkl ak var myd?.................................

J osephine ve L ati fe..........................................

Yalnz yllar


8/129


9/129

nsz

Latife Hanm ocukluumdan beri duvarda

bana bakp durmutu. Mustafa Kemal Paayla

kiyi hep merak etmitim. Nedense, herkes Lat

suz yaklayor, ondan Mustafa Kemalin bana bi sz ediyordu. Dnemi anlatan kitaplar ise d

farkl ipular veriyordu. Latife Hanm bilmecesverdim ve onu aratrma, yazma servenim tam

Ortaya kan gerek uydu:

Latife Hanm nemli bir kadnd. ankaymalin ei olarak bulunduu sre iinde zellikl

nr klnmas iin kayda deer iler yapm, y

mu ve unutturulmutu.Yazdm kitap, 2006 hazirannda Latife Ha

sunuldu. Latife Hanmn hikyesini okurlar

yunca en ok okunan kitap oldu. Glgede kalm

sonra yeniden hayata dnm, aramzda yaa


10/129

Latife Hanm bu abay hak ediyordu...Elinizdeki kitabn yks ksaca bu. Yeni b

ni bir konseptle hazrland iin bu kitab konanmaya karar verdik.

Biri uzun, biri ksa iki Latife Hanm biyogr

tife Hanm gereini iki saatte renmek isteytuunuz konsept kitap okuyacaklar. Ayrn

dipnotlarla desteklenmi almalar tercih edyonu, yani 520 sayfa olan tercih edecekler.

yle ya da byle Latife Hanm kendisini sakkasndan kt artk. Btn gerekliiyle aram

30


11/129

Tanma

1919 ylnn sonbaharyd. zmirde 15 may

nan igali, Trklere kt gnler yaatyordu

Beyaz Kkn nnde kapal bir fayton durd

yimli bir diplomat indi. Faytonda Fransz bayEvi gzetleyen Yunanl asker hzla Beyaz K

sna ilerledi. Omzunda tfeiyle tehditkr bir b

nn kesti. Konsolos askere kt:

Ben Fransz konsolosuyum. Muammer Bey

geldim.Nbeti Franszca bilmiyordu, diplomat ceb

karp gsterdi.

Asker kenara ekildi. Beyaz K kn kaps

dan ald. zmirin nl tccar Uakizade M

kapda karlad. Her zamanki gibi tiril tiril be

miti. K ucaklatlar. K onsolos, alk admlar

ken valizleri grd. Hazrlanmlar dedi ken


12/129

12

Hayr dedi Muammer. Annem, Yamn icalrm diyor. Y olculuk onun iin daha tehlikeli.

Pasaportlar hazr. te, Latife, Adeviye, sma

Rukiye, Vecihe ve seninki... Bykhammmkini

ki fikir deitirir, ne dersin?

O srada Adeviye ile Latife girdi ieriye.Latifenin surat askt.

Babaannem dedi, Gelemiyor bizimle. Onu b

kolay deil.

Bizler onun yanndayz. B ir ey olursa en fa

mirde olursunuz. Bu abluka ilelebet srecek de

ylyor... K emal Paaya ok gveniyor herkes. A

lar onun iin szleriyle yattrmaya alt Lat

Bri masas baheye kuruldu. Her ey eskisi

tamamlamak iin smail ile Latife de oturdu sesle konuuyorlard. Bri partisi gece bastra

Hizmetkrlar saa sola kouturuyorlard. Ev d

ri iinde yryordu. Gece karanl ktnde

leri kollayarak bineceklerdi. nce Latife kt

dierleri. Muammer, Fransz dostuyla vedalat.arkalarndan kristal srahiyle baheye kt, ses

salkmm dibine suyu boaltt. Fayton aileye dar

ile meri valizlerin zerine yatrdlar K zlar ku


13/129

ammer Bey dn hazrlklarna balaynca, L atBaba, sizi ldrrler, siz kaln, zmire ben

K afasna koyduunu yapard. Dn iin ger

l'Vansz makamlaryla ilikiye geildi. Muamm

btn kaplar ayordu. Latifeye bir Fransz p

dlar. Gvenlik iinde gidebilmesi iin zerine bmadadr diye not dtler. Gemi stanbula gid

gn stanbulda kalp yola devam edecekti. Yur

nce Yunanllara kar yrtlen istihbarat iin

tife, bu kez de stanbuldan verilecek baz belgereniilere gtrecekti.

Yunanllar, btn cephelerde yenik dmek

direniin haberlerini takip eden Latife, bir ga

Kemal Paann fotorafn kesmi uur getirsi

ki madalyona yerletirmiti.Latife, babaannesi Makbule Hanm iin yola

tafa Kemal Paa da kilometrelerce uzakta, an

ntmla Adapazarnda buluuyordu. 17 haziran

oulun birbirlerine kavumasn byk bir kal

iinde izledi. Mustafa Kemal Paa, ankayayaRastlantlar birka ay sonra bu drt insan bir a

L tif id k h i l l t t


14/129

14

arayamazsnz dedi. Bu dik kafal kz onlarla

edayla konuuyor ve arafna el srmelerine

Direniilere getirdii belgeleri, i amarlarn

miti. gal askerleri stn aratmayan arafl

madlar. Onu hcrelerden birine attlar.

Uakizade Latife gelmi, hapiste tutuluyor

kulaa yaylmt. ehirde gerginlik kmasndan

gal gleri, nc gnn ardndan L atifeyi hc

zorunda kaldlar; Latife bir hafta gemeden baba

Hanmm baucundayd.Ne var ki sorunlar bitmiyordu. Latife, igalin

zmirin nde gelen bir yetkilisine Buralar d

ama, Mustafa Kemal memleketi kurtaracak, ku

zehir zemberek bir mektup gndermi, bu mektu

rp Yunanllarn eline gemiti. Ayn mektup iden dert olmutu. gal gleri Latifenin tehlike

nu bildikleri iin, Beyaz K kn kapsna yenid

ler. Onu ev hapsinde tutmaya kararlydlar.

Uakizadelerin kapsnda iki Yunanl asker

her saat ba L atifeyi kontrol ediyordu. O da as

amacyla sk sk arafa brnp, tc kadn

kayordu. galden bunalan Latife, bir kz arkad


15/129

Ilklarndan k izni almaya alyordu. Pani

meni lorine ve Rumlarna da yaylmt.

7 eyll perembe gn Yunan kuvvetleri kom

hr grup subayla bir likte zmiri terk edince i

Imldu.

Ltile o sabah erken kalkt, pencereden dar::*( set dzenlenmi baheyi stteki yola kadar

l er ortadan kaybolmutu. Latife artk zgrd. M

mire 10 eyllde geldi. Byk haber annda yay

i;na donen L atife bir grup kz arkadayla birlik

tan karlamaya koan zmirli lerin arasna karI.atilb 11 eyll gn, zmirin kurtuluu iin

yerine getirecekti. F aytonun nne, arabac

ol unlu. ehre giren askerlere hediyeler data

l o k u m , sarg bezi ve ila gtrecekti.

Adaklarn datp faytonuna bindi yeniden. r,nd(\ kuatma altnda olduunu grd.

Yasak, giremezsin! diyen bir ses ykseldi.

U aydr gz hapsinde tutulduu iin kap

eve, bu kez de giremiyordu.

aknlk iinde hrpani adamlarn suratlar

rnda tfekleri, gslerinde fieklikleri vard.

Ama buras benim evim diyebildi.


16/129

16

Latife ona durmadan teekkr ediyordu. Mukonumalar srasnda Latifenin zmire dn

mi, boynundaki madalyonda kendi resmini ta

ti. Sohbet ksa srd ama, Mustafa Kemal Pa

onun cokulu ruh halinden ok etkilenmiti.

K arargh iin ev uygundu.Mustafa K emal Paa o gece sca scana H

var) Latife Hanm isminde bir gen kadnla t

ken, Boynunda, benim resmim olan bir madaly

miti.

Latife ise karlama anyla ilgili hislerini veilikin duygularn sevgili amcas Halit Ziyayl

lam, ona ki gzel mavi gzle karlatm d

Karargha gelen kz efsanesi

Herkes tarafndan gerek kabul edilen ilk ka

ne gre, Peesiz, yz ak, k giyimli bir gen

malin kararghna gelir, srarla onunla grm

leyip, odasna girer ve onu evine davet eder. Ggeldii yer, yarm saat iinde karargh halin

kendi eviydi. Latife davet mektubunu da kend

iin yazmt Geri planda Mustafa Kemalin de


17/129

Latifenin ailesi

mparatorluun ekonomik adan en canl m fi s n yars Trklerden, dier yars Rum

lct, Yahudilerden ve L evantenlerden olum

mahallesi ayryd. Gelen yabanc seyyahlar Ru

lk olduklarm gzlemilerdi. Rumlar 1821de

mlana dek Osmanl tebaasnda yaam, devl

leyen Yunan tebaasna gemiti.

Krmeniler, yaam biimi ve gelenekleri

Trklere en yakn olan kesimdi. Trkeyi ok

lard. Ermeniler, siyas olaylara karmadan sryorlard...

Daha ok Trklerle ve E rmenilerle iliki ii

m do politikaya karmadklar ve ynetici s

girmedikleri gzleniyordu.

Trklerle en az ilikisi olan kesim L evanten

d. Onlar konsolosluklar tarafndan ve ar lk

salaryla ynetil iyorlard. F renk M ahallesi diye


18/129

18

ram Uak kkenli zengin bir ailenin tek oluMuammerin tam on ocuklar oldu, ocuklarda

Hayatta kalan en byk ocuk 1899 ylnn 17

yaya gelen Latifeydi. Ardndan aileye iki olan

d, smail ile mer. Sonra da Vecihe, Rukiye ve

Aileye geleneksel olarak Batya dnk ama Dde saygl bir yaam tarz hkimdi. Abdlhamid

mine rastlayan o yllarda ihracatlar arasnd

rastlanmyordu. M uammer Bey, ngiltereyle ya

tinmedi, bir sre sonra da Amerikaya ulat. 1

tccar sfatyla Ttn Borsasnda ilk kez kenddalye elde etti. Trkiyenin New York ve New

bor salarndaki ilk yesiydi.

Latife

Latife, mrebbiyeleri, alar, hizmetileri, b

bir evde byd. Onda, ekingenlikten hibir e

sndakinin dosdoru gzlerine bakan bir ocuktu

cihe doana kadar smail ile merin dnyas ondu. Hakkn aramay, ezilmemeyi renmek iin

ya abalyordu. Bebekleriyle oynamaya pek frsa

Muammer Bey d dnyayla i ie yaadn


19/129

kardei Hac Halil Beyin olu olan dnemin

Halil Ziyanm Yeilkydeki evinde kalacak ve

tacakt. Latife, stanbula geldiinde 14 ya

vamn edebiyattaki ustal onu ok etkiledi.

yadan Arapa dersleri, dnemin bir baka edeb

Kikretten de Trke ve Farsa dersleri ald.1lalit Ziya, Latifenin Trkesiyle, Franszca

ryle de yakndan ilgilenmiti. Latife de, Halit

dada yoldalk etmiti.

Latifenin stanbulda bulunduu yl, Amerik

zrlk blmne de bir sre devam ettii biliniyyetitirildii iin, gerek bir okul grsn, hava

l.nlm olmal.

Latifeyi erkez gzellerine benzetenler az d

di, siyah salaryla erkez babaannesi Makbul

d. Boyu daha ziyade aile iinde Minik Hanm

anneannesi Havva Refika Hanma ekmiti. 1

( io/.leriyle gler, gzleriyle fkelenirdi. Trkey

kah marur, mzikal bir tonlamayla konuur

d iven duruuyla ne kard.Lal.ifenin sanata, edebiyata ve mzie zel b

I tuyukdedesi Salih Bey ona Londradan bir p

Un Ki AvusturyalI air Rilkenin yeeni olan piy


20/129

20

anakkalede len mavi gzl genLatife bulu ana Birinci Dnya Savayla

dndan gelen anakkale Sava onun da yaam

yllarda beendii sar sal, mavi gzl bir gen

vana gitti ve geri dnmedi. lk romantik duygu

la noktaland.1917 ylnda Trkiyenin yan banda by

yaand arlk Rusyas ykld, Sovyet Sosyalis

Birlii kuruldu.

Latife, okumaya, yazmaya, iire, edebiyata mman bir ktphanesi vard. 1916 yl nda Latif

zerine okuyor, notlar kartyordu. 1918 yl nd

ketini kadnlarn sosyal kleliine gz yumuyo

eletirmeye balamt.

yi bir binici olan Latife, gzel silah kullanr, di, nefret ederdi. Zira kan grmekten holanma

reketli bir gen kzd.


21/129

zmir ve igal

zmir, otelleriyle, gazinolaryla Bat kentlerin

l.u/cldi, caddeler dzgn ve iyi aydnlatlmt

yallaryla nlyd. Ancak kentin i kesimlerin

l arabasnn geebilecei genilikteydi.I !) I 5 Ermeni tehciri zmiri etkilememiti. XX

da l/.mirin 250 000 dolayndaki nfusunun 55

I OOOini Yahudiler, 10 000ini Ermeniler ve 5

uyruklular, geri kalann da Mslman Trkler

'Trk mahallesi kentin en yksek yerine, eskkuruluydu. Pek ok emesi olan bu inc

hep ardaklarla kaplyd.

(la/.iolar, kulpler, tiyatrolar ve mzik eh

()pea, konser gibi etkinlikler sk sk tekrarlanr

lar gruplar sokaklarda Rum arklar alard. l'.ccch'ii k giyimli insanlar doldurur, kente i

geldiinde Operaya bilet bulunmaz, Kordonun

d t l hi k ik l d


22/129

lerinin ancak yarsn gsterirlerdi.

zmirin en k giyinen kadnlar Levanten

Seyyahlar, kag geleneinden XIX. yzylda

dnlarnn gzell iini anlata anlata bitiremiyorl

rnn tesettr nedeniyle araf giydikleri ya da

gezdikleri, ancak zaman zaman modaya uymasack kestirip deiik alvar ve manto modelle

lalyor.

Kadnlar, sokakta giydikleri ayakkablarn r

yorlard. Sar renk Trklere, krmz Ermenilere

mavi de Musevilere zeldi.Canl desende ipekli kumatan giysilerle ve

sar deri botlarla gezen Trk kadnlar XIX. y

itibaren yzlerini gitgide effaflaan bir beyaz t

lamlard. zmirli Trk kadnlar anlald ka

am ve sokakta gezme konusunda istendii gibi

mevcut duruma bakaldryorlard.

Muammer Bey belediye bakam

Muammer Beyin zmir Belediyesiyle ilikisi

lad. nce zmir Belediye Meclisine girdi. Bak

ve Terakki Tilkilik K ulb, belediye sorunlarn


23/129

ancak nce para bulmak gerekiyordu. Y eni bemir Belediyesini iler hale getirebilmek amac

bir reform paketi hazrlad. Belediye gelirler

ilikin nerilerin yan sra, yaam biimi asn

dernletirecek balklarn yer ald paket, Vi

trpanlanarak geti. Kabul edilen ksmyla ie Ksnafin tart ve lleri denetleniyor, frnl

meklerin nitelii gzetiliyor, sokaklarn temizli

liyordu. Bir millet bahesi, kulp, tiyatro ve k

yor, basn, Belediye Heyetini byk lde des

Valilie atanan Muhtar Paa ehre geldii a

lediyeyle atnca Muammer Beyin bakanl

zmir igal ediliyor

zmirin 15 mays 1919da igalini stiklal Ha

l rlnrla duyurdu.

Y unan asker igali dn sabah byk bir katl

d Yedi buukta zmir L imanna giren nakliye g. askerleri 8,40ta karaya kt... gal gn

T rk ldrld, pek ou tutukland.


24/129

24

Yangna doru...

1919 ylnn sonbaharndaki tehlikeli kan

zade ailesi, Avrupann drt bir yanma dalm

ile Adeviye Hanm o sralar ocuk felci geirm

oullar Mnciyle birlikte Fransann spanya skenti olan Biarritze yerletiler.

Latifenin eitimine ve kltrne uygun bir k

sine karar klnd. Londra yaknlarnda, Chis

Hail School adyla bilinen okul her bakmdan u

Akademik anlamda Tudor Hail, o gnlerin t

dan farkl olarak derinlemesine ve bol seenekl

sunuyordu. 1118 ya grubundaki kz renc

lm vard. K ltr ve dil arlkl okulda mat

tarih, botanik, astronomi, kimya, edebiyat, Laresim, yaz dersi ve jimnastik okutuluyor, heme

ik hocalar veriyordu. zellikle dans ve piyano

ok cazip gelmiti.

Zamann nde gelen akademisyenleri ve m

konferans vermeye geliyor; renciler bask altteneklerine gre eitiliyordu. Sk sk mnaza

Seilen konular da birbirinden ilginti; sufrajet

ka ga eren kad nlar) bas n grl Man


25/129

kstrld. Kendi kendisini idare edecek yaa ge

denbire kendisini Parisin pek ok sanat akm

ortamnda buldu. Birinci Dnya Savaim izley

bata Amerikallar olmak zere pek ok lke

akmna uramt. Birbirinden nemli sergile

lull re] olarak Paristen besleniyordu. Latife, tlara gidiyor, sergileri geziyor Parisin kltrle i

luyordu. Mzikle ilgisini srdryor, piyano al

yordu.

Latife, Sorbonne niversitesine yazld; ok

yerme hukuk okumaya balad.(ielecek iin planlar vard; avukat ya da e

elilikte alabilirdi. K adnlar alma yaam

Millar btn dnyada olduu gibi kendi lkesi

leydi.

Uakizade ailesi, Trkiyede igal kuvvetle

lan direnii dnya basnndan ve Trkiyedeki

l e n mektuplardan izliyordu. Umut verici habe

mutlu ediyor, geri dn iin hayaller kuruluy

Cimlerde ve okul tatillerinde bir araya geliyordirdiler Avrupada. lk geri dnen Latife oldu.

annesinin bakma ihtiyac vard.

zmirde igalin arl sryordu Latifeni


26/129

26

Yangn, Mustafa K emalin kararghna dorverleri bir kamyon dolusu askerle birka ot

Mustafa Kemal zmirlilerin hediyesi olan ak

Sadk Bey kk olarak anlan Uakizadelerin

rak en gvenli yerdi.

Latife kapda karlad Mustafa Kemal ve arGnlerden 14 eylld.

Mustafa Kemal, gen ev sahibesine, Eviniz

Hanm dedi. Her eyi yerli yerine koymusunukarargh saladnz iin teekkr ediyorum.

Ann marifeti ilk akamdan belli olmutu.Denize bakan terasta Mustafa Kemal ile Lat

kalmlard. Yangn btn dehetiyle sryor

mal, L atifeye sordu:

Bu yangn yerinde size ait emlak var myd?Latife, Emlakimizin mhim bir ksm yanan

ve heyecanla ekledi. Paam, isterse hepsi yans

olun. Bu mesut gnleri gren insanlar iin maln

Memleket kurtuldu ya. leride onlar yeniden ve

bir surette yaptrr z.Bu cevap Mustafa K emalin ok houna gitti.

Evet! Yansn ve yklsn dedi. Hepsinin tela


27/129

bende kalan en ac hatras yangndr. Bu yangbyk tarih hadiseleri iindeki sebeplerdir. K

larn sylerler bykler disiplin kalmadn s

Latife, konuklarn yerletirdikten sonra k

rakp babaannesiyle birlikte evden ayrld. K a

yerleip Beyaz Kk uzaktan idare etmeyi dendzgn yrmediini renince nc gnn s

le gitti; btn dzen bozulmu, ev yaanma

Adamlar getirtip evi temizlettirdi, evi uzaktan

ceini anlaynca geri dnd ve Beyaz K kn b

temilata yerleti. Latife ilk gnlerde, M ustafaetmemek iin glgede kald, ama kendisine ihtiy

isteneni yapt.M isafir inin sevdii yemekleri renmiti. K

Mustafa Kemal Paann sevdii yemeklerle doede yrmeye ktnda bir uak arkasnda

ceket veriyor, serinlik basnca penceresi mutla

Odasna braklan gazetelerde yaymlanm fo

resine iekler iziliyor, baucundaki vazoya h

ekler konuyordu. zmir gnlerine ilikin bilinmeyen bir gere

malin rahatszlanmasyd. arlan doktor,

kalp spazm geirdiini syleyip iki ve sigara


28/129

28

yerlemilerdi. smet Paa, Bavekil Rauf Bey Bakan Y usuf Kemal (Tengirek) ve Mdafa

Bakan Ali Fuat (Cebesoy) da Uakizadelerde

K omutanlar da neferler de grdkleri misaf

memnundu... O gnlere ilikin anlarda evde ka

ve bitiremiyorlar.Diplomasi gnleri balamt, bu yzden cid

ihtiya domutu. Latife grmeye gelen yaba

Mustafa Kemal arasnda evirmenlik yapyor, o

yor, birikimi ve aklyla ona yardmc oluyordu.

Beyaz Kkte unutulmaz gece

18 eyll gecesi, Latife zmir zaferini kutlam

ay Halide Edipi ve bir grup gazeteciyi evine drandasna kan merdivenler ile veranda birbir

klar, yaseminler, morsalkmlar ve gllerle ka

a denizin mavi sularna bakan baheyi daha

Uakizade]erin kk olaanst bir gece ya

ev sahibi olarak karlayan Latife, Beyaz Kkgelenlere ho geldiniz derken, merakl gzlere

Halide Edipi, Gztepedeki eve Mustafa Ke

Halide Edip Mustafa Kemalin o andaki ruh ha


29/129

yaverleri arasna katlmt. Tanmalarndan ra Mustafa K emal Latifeye L atif diye hitap

haline getirmiti. Onu yaver diye ard da

zmir L imanndaki 64 para dman gmisi

du. Mustafa Kemal, Hariciye Nazr Y usuf Ke

Donanma K omutanlna bir nota yazn. 24 saLimanm terk etsinler. Artk onlarn burada

yoktur. Biz zaferi kazanmz ve bir hkimiyet

burada duruyoruz. O donanmann burada hi

etmemekte srar ederlerse batrrm o tekneleri

Bu nota bir trl yazlp gelemedi. DiplomYusuf Kemal Beyi temkinli davranmaya zorluy

re sinirlenen Mustafa Kemal:

Ne oluyor, yazlmad m bu drt satrlk yaz

du.Mustafa Kemalin gerginliini fark eden Lat

Paam, msaade buyurursanz ben yazvere

ngilizce yazlacak buyurun yazn!

Latife, onun istedii notay yazmt.

Harika tam istediim gibi yazlm. Y usuf byle urap urap da yazamadnz notay

dakikada yazdlar, kendisine teekkr ettim,

edin dedi Sonra Latifeye dnd


30/129

Mustafa Kemal Paadan evlen

Mustafa Kemal ile Latife, l k zmir gecele

kefettiler. K onuup tarttka daha ok haz a

bir gen kadnd, zekiydi, hayat doluydu, gzel

dnyor, fikir lerini korkusuzca savunuyordu

dnlar kleletiren gelenekleri ykmak, erkekletan kurtarmak iin almaya kararlyd. Fiki

Mustafa K emalin kalbim.

Mustafa Kemal de ona Trkiye iin hedefleri

dan kaldrmaya kararl olduu batl inanlarda

ve cehaletten sz ediyordu. Gen kz onu kendi

liyordu. Ak kapdayd.

Mustafa K emalin biyografisini kaleme alan

... dnceleri, tleri ve aklc konumas

malin zihnini kamlyordu. te, evresindeki dan daha iyi konuabilecei bir kadn. Uyank

la ekici bir kadn vcudunu kendisinde birlelatyor o gnleri


31/129

t ile, bu teklife K esinlikle olmaz dedi.

Babas Biarritzden dnmeden byle bir eyAilesinin onayn almadan evlenmeyi dnem

tafa Kemale Hayr demiti, ama bu, daha ok

gili bir hayr gibi duruyordu. Btn scakl

varln hissettiriyor, her sabah baheden ko

'.l Mustafa K emalin baucuna brakmaya

Kz kardei Vecihe lmenin anlatmlarna gre

1"i gn iinde Mustafa Kemal Paa Latifeye

lif etmiti.

Lirik evlenme teklifi

Bir sabah Mustafa Kemal evden karken

Latifeye beklenmedik bir ricada bulundu.

Latifiim bugn odam siz toplayabilir mis

Elbette Paam diye cevap verdi Latife.

Mustafa K emalin yatak odasna girince All

nldand. Yatak yaplm, her ey yerli yerine k

Acaba niye odam topla demiti. Y erli yer

bir ey vard o da Mustafa Kemalin duvardakse yatan zerine braklmt. Her sabah

onun baucuna brakt gl de erevenin z

Latife resmi, aklna bir ey gelmeden yeniden

32


32/129

32

Latifenin sabah ona brakt gl de resmi

miti. Resmin arkasnda Kemal Paamn evlen

Mustafa Kemal, L atifeye gerekelerini de s

Latife, evlenme teklifi alm bir gen kzda

evlilik biiminde srmesinin gereki olacan

hali iindeydi M ustafa K emale evet derken.Bizim birlikteliimiz en ok kafalarmz

dodu diyecekti bir yabanc gazeteciye.

lk ayrl

Dn akam sana sylemeyi unuttum. Gidiy

bah Mustafa Kemal, Latifeye.

Sizi yol boyu yle merak edeceim ki! Ank

de de bu merakm hi eksilmeyecek sanrm.

karaya gelmeyi ne kadar isterdim Paa Hazret

ni de yannza alsanz. Ankaraya gelmeme izi

Mustafa K emal raz olmamt.

Hayr burada kaln! Bekleyin! Biz evvela

lzum grrsem sizi de yanma aldrrm cevaLatifenin hemen Ankaraya gitmesi mmk

rada Fikriye vard.

F ikriye Mustafa Kemalin vey babas Ra


33/129

l'eransm kabul ettiini bildirdikten sonra, 29mirden ayrld.

Latife ok mutsuzdu; yaamn Mustafa K

kendi bana m kuraca konusunda tereddt

Latifenin annesi ve kz kardeleri M uamm

dndler. Latife heyecanla babasnn gelmesmalle beraberliklerini onaylamasn bekliyordu

Sonunda evet dedii yazl evlenme teklifi duva

Mustafa Kemal kanadnda da bir sessizlik hk


34/129

Evlilik ncesi bekley

Latife habersiz kaldka kendi kendini yiy

yada konuulanlar duymu olsa bouna de

cakt. Zira, Mustafa Kemal her frsatta, onda

trnden, derinliinden sz ediyordu.Bir gn ankayada arkadalarna ak a

nyorsunuz Latife hakknda? diye. smet Pa

Ben her bakmdan Latife Hanmdan yan

trl bir kadn. Sadece kolej okumu, bitirmnemli kitaplarn okumu, anlam bir gen

memleketimizi tanyor. Bildii yabanc diller,

ha da geliecek diplomatik mnasebetlerimiz

da yararl olacak. zmirin soylu ve zengin bir

rebildiim kadar size de tapyor Paam! Gze

lu bir gen kz iin bilmem ki baka ne sylen


35/129

Fikriye Mnihe gidiyor

Mustafa Kemal Latifeyle evlenmeye karar

tberkloz geiriyordu. Gazi duruma uygun bir

Fikriye, Mnihte ayarlanan sanatoryuma gid

natoryuma yatmaya razyd, ancak nce Mustsaya gitmek istiyordu. F ikriye de zmirdeki k

Latifenin F ikriyeden haberi var myd? Mus

li her eyi ince ince takip ettiine gre Fikriye

yordu. Ancak Fikriye, Mustafa Kemalin uzak

u iin onlarnki ilan edilmemi bir beraberlikalan kadn olarak bir nceki ilikinin sona erd

mal. Ancak haberlemedeki aksaklklar hep

ve Mustafa Kemal Paay kaybettiini dn

Mustafa Kemal, Latifenin byk bir keder i

renince ok zlmt. Gen kadn merak ve

mak iin ona hediyeler hazrlatt. En sevdii at

teneke bal iki neferle zmire yollad. Salih

Hanimi memnun edecek bir mektup yazp gn

O gnlerin en nemli siyas olay 1 kasmdrlyd. Bu karar Vahdeddine Yldz Sarayn

rafndan tebli edildi. Saltanat ve egemenlik m

Byk Millet Meclisi olduu ilan edildi Halife

36


36/129

36

male byk hayranlk duyduunu, evlerinin

kullanlmasndan ok mutlu olduunu yazyord

Bir komutan olarak Mustafa Kemal Paaya

ten de bykt.

leri grl bir iadam olan Muammer Be

dr savaan bir komutanla mutlu olamayacareddtlerini ak ak i letmi, Latife de ok s

kararl olduunu belli etmiti.

Zaten artk Zbeyde Hanm da yola km g

Muammer Beyin Fransadan dn Zbe

mire geliiyle ayn tarihlere denk decekti.

Zbeyde Hanm grc geliyor

Mustafa Kemal annesini istasyondan uur

zoka yle demiti:Salih annemin hastal ok vahimleti. K

kendisine bir hal olmasn. Son isteini yerine g

olmak istemedim.

Zbeyde Hanm trende yol boyu Salihle LatVardr bir Ltfiye zmirde. Benim olum b

z... Gidip bir bakaym nasl bir kzdr, oluma

maz m? Sen ne biersin bu ie anlat hele... d


37/129

Latife, martyorsunuz beni Hanmefendipeyim diyebildi.

Zbeyde Hanm, Latifeyi batan aa iyice

Maallah, resimlerinden daha gzelmisin ya

Zbeyde Hanm kendisine hazrlanan kk

kerlekli sandalye getirten Latife, btn eikleZbeyde Hanm, tekerlekli sandalyesini kolay

latrlabilmesi iin eiklerin kaldrlmasnda

mt.

Rumeli ivesiyle tatl tatl konuuyor, herk

Kkn uaklar, alar, hizmetileri canla b

yor, Zbeyde Hanm memnun etmeye alyo

Latife, Zbeyde Hanm birka gn olsun ra

larm azaltmak iin kendisini paralyordu. Y

ilacm bir hemire titizliiyle veriyor, inelerinki kadn birbirine hi benzemiyordu. Zbey

fasnm gelin adayn dikkatle izliyor, ona a

tler veriyordu. Olunun ocukluk gnleri,

olarak geirdii hayat zerine Latifeyle uzun u

tand bildii Mustafay Latifeye anlataragnlerine hazrlamaya alyordu. Zbeyde H

Beyle de ok iyi anlatklar uzun ve keyifli so

l l


38/129

58

Cebecideki Azerbaycan Eliliinde 2025 kiilyordu. M ustafa Kemal o gece kurulan ziyafet m

yorum! dedi.

zmir Fatihinin kalbini fetheden bu bahtiya

da yle yantlad.

Pek yle ahm ahm deil. Fakat yle zeki uyor ki... nsann kafasndan geeni biliyor!

Sonra da ekledi: Ben zaten evlenmek iin ev

rum. Vatanmzda yeni bir aile hayat yaratmak

rnek olmalym. Kadn yle umac gibi kalr mK endisini ziyaret eden ngiliz yazar Grace E

srada, sz kadnlara geldiinde Mustafa Ke

bu zaman kadn zgr olacaktr. Yzn aaca

sna karacaktr demiti. Bunun zerine Grac

K emale, arkadalarnn, onun bir prenseslkorktuklarn sylemiti.

Bu hibir zaman gereklemeyecek diye sz

Paa syle devam etmiti: Ben kendi halkmda

dn semi bulunuyorum, tm ilerimde gerek

cek karakterde bir kadn. K arakterinin sadece nn sadece yars iin oluan bir birlemeden m

mez. Ben demokrasinin yannda yer aldm...


39/129

tur de var, onun bu evlilie kar ktn anlaZbeyde Hanmn kendisine bu denli efka

feyi sevmemesi bence pek mmkn deil, ama

kilere zaman zaman kukularndan sz etmi

Hanmn o gnlerde lm deinde olduunu

ni unutmamak gerek.Zaten, Trk Tarih K urumu Bakan Halao

n m) n evraklar arasnda Zbeyde Hanmn k

tumunu ilk kez aa karacak belgeler bulun

Burada vurgulanmas gereken belki de u;

Kemal Paa Zbeyde Hanmn salnda ni

beyde Hanm sylendii gibi isteksiz olsa herh

de onu zecek bir niana kalkmazlard.

Zbeyde Hammm lm

Zbeyde Hanm 15 ocak 1923 akam ld.

Dzenlenen cenaze trenine neredeyse bt

yah bir manto giyen, siyah pee rten Latife, c

de bulunmak istedi. Ailesinin ve din adamlarbir faytonla cenazeyi arkadan izlemekle yetinm

slamda kadn cenazeye katlamaz demilerdi

if ilk i i h f


40/129

Nikh kylyor

Mustafa Kemal, Karyakaya 27 ocak sabarmelerinde Trkiyeyi temsil eden smet Pa

mutanlar zmirdeydi. Cenazesinde bulunamad

veda edecek, ardndan kendisini bekleyen bir bfeye gidecekti.

Mustafa K emal trenden istasyona admn a

lerin sevgi gsterileriyle karland. Byk bi

de Zbeyde Hammn mezanna gitti. Mezar bs ok iten ve duygu yklyd.

Mustafa Kemal, Zbeyde Hanmn mezarn

li Abdlhalik Beye Programda ne var imdi?

rinizi bekliyoruz efendim cevabn alnca,

nmlarn evine gidelim dedi.Aile ile tanan Mustafa Kemal, hastal

gsterilen ilgi ve bakm iin teekkr etti.


41/129

Latifenin direnii karsnda aresiz boyun Hadi sana iki gn izin diyerek ii tatlya b

Mustafa Kemal nikh bir gn ne alyo

29 ocak sabah, Asm Gndz, Mareal Febekir Paay alarak otomobille Beyaz Kke g

lik Bey ile Kzm Paa (zalp) daha nce gelm

nm da aramzda olduu halde bir saat kadar sa

nutuk... Fakat ortalkta bir fevkaladeliin oldu

t. O srada kap alnd, mft gelmiti diyor Uakizade ailesi de 29 ocak pazartesi gn

tuluu iin komutanlar ile yakn tandklarnn

davet veriyordu. Latifenin M ustafa Kemalden

gnlk sre sal gn bitiyordu. Ancak M ustavakiyle, evdeki daveti mahirane bir biimde e

ntrd. Ziyaretilerin hepsi gelmi, Latife d

in hazrlanmasyla ilgileniyordu. Mustafa Kem

geldi ve bir el iaretiyle onu ard. Dudaklar

meyle, Bu daveti dne dntrmemize bdiye sordu. Latife ona babasyla konuup konu

da K onuacaz dedi. Muammer Bey, Size u

d d d i ik h i i b l d

42


42/129

davetli topluluu bu tarih nikh izliyordu.

Mustafa Kemal, Eer gen olsaydm bu t

yapmak isterdim. L atife Hanm bir ata bindir

tr alrdm ama imdi bunu yapacak kadar gen

lyorum dedi ve mftye sordu:

Efendi Hazretleri! Biz Latife Hanmla evledik. Ltfen siz lazm gelen muamelesini yapar

Mft, geline ka para mihri muaccel deyec

Mustafa Kemal, On dirhem gm deyiver

Mft uzun dualarla vakit geirmeye balay

mal skld. Arkadalarna dnd.nallah zaman olur, nikh Vali Bey kyar

Nikh, 29 ocak 1923 saat 17.00de kyld.

Modern bir nikhNikh allm gn olan perembe yerine pa

d. Din nikhta kadn, velisi araclyla tems

kh masasna oturmazd. Latife ise masadayd

lii kabul edip etmedii sorulmutu.Nikh, 10 dirhem gibi sembolik bir para ze

Kadn iin bir mal gvence olarak kabul edilen

kein nikh treninde eine verdii veya ver


43/129

Latife Hanmefendi pek mstesna meziyetlere sher tarafn gezmi, grm, anlayarak tanmtr

man dillerini gayet iyi bilmektedir. Musikide de b

Trkeyi pek iyi yazar. Latife Hanmefendiyi tany

ve iradesi hakknda pek takdirkr lisan kullanma

vatanperver olduunu sylemektedirler.

Mill M cadelenin ardndan Trkiyenin Bat

uyla m birleecei dnyada byk bir merak

zmirde kylan nikh izleyen Bat basm ylikte ekilen fotoraflarn ok nemsemiti. G

eitim grm olmas, kadn haklarndan sz e

Mustafa Kemalin yannda poz verii, yzn B

kiyenin fotoraf olarak kabul edilmiti. ste

grmelerinin kesintiye urad gnlerde dnyaya, bizde iler yolunda, bakn nderimiz

yor, yolumuza devam ediyoruz mesajn veriyo

Nikhn zamanlamas bu anlamda ok zekice


44/129

Balay ve Ankaraya gel

Mustafa Kemal ile Latife kk bir balay ge

d. Yakn evreyi dolap geri dneceklerdi. Bal

la ktlar. Savata yaklp yklan blgelerde do

K k tur 10 ubatta tamamland. Yeni evlilemirde kaldlar. Latife bu bir haftalk sre iind

trecei eyalar toplayp veda ziyaretleri yapt

de ok nem verdii ktisat Kongresinin al

gilendi. Kongre 17 ubat cumartesi gn 1100

katlmyla topland. Trkiye ktisat K ongresinkekler toplu halde bir arada bulundular.

Bylesine nemli bir toplantya kadnlarn he

izleyici olarak katlmas dikkat ekiciydi. lk g

reyi izleyen kadnlar arasndayd. Mustafa K em

sal alanda temsiline nem veriyordu. Kongreye

dnn katlmas da bu abann rnyd.


45/129

yeceim dedii biliniyor. Latif, gzel ve ho

lan bir szck.

Gerekten de Latife fotoraflarndan daha g

nuanlar ondan hemen etkileniyorlard. K arizm

lmazd. Mehul gelini karlamaya gelenler o

yorlard.Sabahn erken saatinde Ankara Gar yeni e

bekliyordu. Trenden, nce Mustafa Kemal indi

Alklar ykseldi. M ustafa Kemal bekr gitmi

stasyondakiler evresine prl prl bakan

iin birbirlerini eziyorlard.

Yoklar diyan

Merasim uzun srmedi. ankayann yolu

baba evinden bu ilk ayrl deildi, ama AnkaAnkarann bir yoklar diyar olduunu ren

Ankara, Anadolu yaylasnda bir ift tepeden b

di. K n plak ve aasz bir bataklk haline

akamzerleri krmz ve erguvan bir kla ayyeni Ankarallara bunca yoksulluk ve hilik du

veren de sanki bu kt. O gnlerin Ankara ge

hep karanlk bir kasabadan sz ediyorlar

46


46/129

evresine inat tam bir sknet hissi yayyordu.

Evin evresinde K aradenizli korumalar mill

siyah elbiseleri, fieklik kemerleri, balarnda

lard. Mustafa K emalin emir subay ile evin h

ler byk bir heyecanla yeni ifti karladlar.

Mustafa Kemal, Latifeyi yeni evine brakp toplantsna bakanlk etmek zere meclise gitt

Ankara aac, suyu, barnacak evi olmayan b

pazar iinde ne barakas ne de satlk eyas b

d. Meydanlkta kyller kan arabalarn kenadalaryla birlikte yerlere serilip yatyorlard.

arabann bile geemeyecei kadar dard. E ski A

lebinin Seyahatnamesi'ndeki Ortaa ehirle

Tepeler zerine kurulmu teneke veya ahap ev

iler gibi trmanarak kyorlard.

Herkes ok yoksuldu. Ankara denilen yer, ins

hissi veren bycek bir kasabayd. Tarihinin en

laketini 1917de yaam, Hisarnnden Bent

bakhaneye kadar yap ustas ya da kuyumcoturduu ok geni bir yerleim blgesi yanp k

Birinci Dnya Sava srasnda kan yangn

su kimine gre 20 000e kimine gre de 30 000e


47/129

ankayada ilk gnler...

Mustafa K emal, meclisten dnnce Latifeye

kadalar ardm. stersen sen de in dedi. F

nyorum. Ben sofray erken toplamaya alr

szlerini. lk gece yalnz braklmak Latifeyi ind notlar bir deftere geirdi, yapaca ileri

kahkaha sesleri geliyordu. K onu demek ki sad

l deildi... Yeni yaymlanm bir felsefe kitab

tafa Kemali bekledi. E rtesi sabah Mustafa Kem

sndaki ofisine gitmek zere evden ayrlnca blad. Paspastan lambaya kadar her ey elden

kand, kap tokmaklar parlatld. Fikriyenin

ankayadaki evi emir erleri ekip evirmeye

den pek bir dzen kalmamt. Akama doru

cak bir grnme brnd.

Egenin en byk deve kervanna sahip olan

evin byk kz iin ankayaya gnderilmek z

eyiz hazrlamt. Gmler, antikalar, altn a

ler, el ilemesi rtler, hallar, oturma ve yatak Birka gn iinde Latifenin eyiziyle ank

komutan evinden iddial bir mekna dnt.

Latife kendi zevkine gre yeniden dzenlemi

48


48/129

bir kumandann kars olarak koskoca karargYaverler gelen evrak yatak odasna gtrebil iy

lerin ou askerdi. Gen kadn erkek kalabal

yordu. Yaverler, emir erleri, hatta konuklar, h

Mustafa Kemalin yaverleriyle ilikileri ok e

yordu. Ayn kavgann iinde yer almlar, cephelar, idealleri iin lm gze almlard. Aralar

si srerken dostluklar da eksilmeden devam e

le deta btnlemilerdi. Bu ok zel ortak ge

olmayan bir bakasnn ii zordu. Hele bu baka

Mustafa Kemalle evli ise durumu iyice zordu. H

mas imzalanmamt. Her an bir kvlcmla sav

layabilecei fikri herkesin aklnn bir kesin

fenin yatak odalarn zel klma eylemi ok da

1 martta meclise gidiyor

Latife 20 ubatta geldii ankaya Kknde

ta geirdi, yeni insanlar tand. Fethi Beyi ve

beyi (Okyar) ok sevmiti. Artk Ankarada hkafa dengi bir arkada vard. Evleri de ok ya

ubat aynn son gnyd. Mustafa Kemal L


49/129

Latife, dolabndan en uygun kyafeti bulupkadnlarna rnek olacak, dnyaya da nemli b

ti. Arabann hazr olduunu bildirdiler. Prl pr

narka otomobille ankayadan hareket ettiler.

kusu vard. Ulustaki Byk M illet Meclisi bina

Latife, kordiplomatik locasna girdii an bydu. Ak sarklar, krmz fesler, koyu kalpaklar

feye dnd. Fransz Bykelisi Mengin ile S

Aralov ayaa kalkt. Trkiye iin tarih bir an

eini meclise davet ederek bir iaret veriyordu

ra yerini mrldanmalara brakt. Yan gzle

.srdryorlard.

Bakan vekillerinden biri yoklamay yapt ve

tafa Kemal yan kaplardan birinden girdi, krs

byk bir alk koptu. Salonun her taraf dklna sinen o canllk meclise bambaka bir hava v

Mustafa K emal, bir gece nce yazdklar nut

rak konumaya balad. Geen sene iinde ge

1923 yl iinde gerekletirilecek hedefleri te

anlatt.Latife, locadan kocasn izliyordu. Herkes s

Mustafa Kemal, frak giymi, bana da krkl

50


50/129

Latife durumu ok iyi kavramt.ok heyecanlandm Paam dedi, Meclis

meclisi.

Ruen Eref, Meclisi bylediniz Hanmefe

yerek Latifeye iltifat etti.

eyh Servet, Latifeye bu gn kyamete kadn sylerken Hamdullah Suphi de yle dedi:

Sizin ahsnzda bugn Trk kadm bir iht

nzda bir ihtilal bayra gibi bizi heyecanland

Latife herkese uygun karlklar veriyor, tan

Franszca konuuyordu. Nezaket iinde yantann yzne bakyor, herhangi bir sz verec

yor, sonra kararn bildiriyordu. ki saat boyun

ald. Latife trenlere alk bir kadn olarak h

gilendi ve herkesi kendisine hayran brakt. Mbakalaryla konuurken bile gznn bir ucuy

du. Pek memnun olduu her halinden anlaly

Dnya basn ankayada

ubat ve mart aylarnda dnya basnnn t

yaya kabul edildi. zellikle ubat aynn son

bir davet ok ses getirdi Bayan Kemal Ameri


51/129

gazetecilere ay ikram Byk Taarruzda kaz

nemsenmiti. ankayada karlarna kan gazetecilerin ilgisini ekiyordu.

Berthe Georges-Gaulis: Bu sizin ilk yen

ankaya ve Latifeye dair izlenimlerini yaz

Mill Mcadeleyi gazeteci olarak izleyen Be

ulisti. Mustafa Kemalden her zaman itibar g

dn, L e Temps muhabiri olan eiyle birlikte Tr

da gelmi, onun lm zerine gazetecilie bacadeleyi izlemiti. 1922 ylnda ankayann b

den birinde konuk edilen GeorgesGaulis Mu

man zaman yazyordu.

Berthe GeorgesGaulis 1923 ylnn 11 mar

karadayd. O gn daha sonra L a Nouvelle Tuda yle anlatacakt:

Dnyann neresinde olursa olsun henz evlil

evli erkeklere mahsus o tarifi zor mahcubiyet hal

miti. Bu nedenle azmdan dklen ilk szckl

imparatorluk ya da cumhuriyet kuranlarn evlil

ilikin yaptmz uzun tartmalar hatrlatarak

52


52/129

gen kahkahalaryla, hemen ciddi konulara getii

Grne gre szn geirmeye alk ve kudretin

zel ban gurur la kaldrarak bana yle dedi: Ben k

H azrcevaplnn, k lar saan glnn ve

gururun altnda son derece ince ve esnek bir zek

di. Sahip olduu zelliklerle bir virtz ustalyla

alkanl ve derin gzlem kabiliyeti ortadayd...

ulalmadan kesinlikle evlenmeme kararn ve dol

prensiplerini tepetaklak eden eyin ne olduunu

M ustafa K emal gibi bir adam batan karmak v

iin gereken vasflara sahip olduunu dndm. Yhem ok yolda, alma, yolculuk, i arkada, sev

arkada. M ustafa K emalin nne geilmez enerj

durmayan, onu kendi enerjisini kabullenmeye iten

insandan hangisi dierini alt edecekti? M uhakkak

n lmaz olarak dierinin karsnda boyun eecekti

kimsenin kestiremedii, ancak herkesin merak etti

L atifenin kendini korumak iin yeterince silah

gne kadar her trl tahakkm reddetmi, biim

rekli deien, olaanst prltl o zeknn srekl

d. K im kazanacakt?


53/129

lam dinine aykr olmadn, einin giyiminin

hu giyimle grlmesinin eriata uygun bulund

du. Latife uzun bir tayyr giymi, bana yz

zarif bir yemeni rtmt.

Refikasnn meziyetlerinden memnun

Alk tufanyla karlandklar K onyada, Mu

diyeyi ziyaret ederken, Latife kadn temsilcilerl

ay iti. Konya Kz Muallim Mektebinde ver

kzlar sahnedeydi. Mustafa K emalin yolculuk la sk sk vnd, gazeteci smail Habibin

mt. smail Habib o gn yle anlatyor:

Latife Hanm Avrupal byk isimlere istinad

da gzel szler sylyordu. K ant demi ki: K adn

ziletidir. Dekart (Deckartes) demi ki... Seyahat

yetlerini meydana karacak frsatlar zuhurundan

na mteaddit defalar ahit olmutuk. H erhangi

Byrondan bir iir okusana L atife, manasn anlamhoa gidiyor der, ve tannan bir sesle ezbere okun

ve eder: Bir de H ugodan oku da bari manasn da

Bi Y i l i l k d hi

54


54/129

zerlerine pencerelerden glsuyu ve iekler

yunca halk L atifeye ok scak davrand.

smail Habibin yazdklarndan gezinin olduk

anlalyor. Gezi boyunca Paanm nutuklary

sk Latifeyle fikir alveriinde bulunduklar, a

p tatl tatl tarttklar gzlenmiti. Latife, Mher szne kafa sallamak yerine kendine has

ni savunuyordu.

Latifenin eini eletirirken muzip bir yol t

Habibin notlarndan da anlalyor.


55/129

Latifenin giysileri delik d

Mustafa Kemal ile Latife yurt gezisinden 2

Ankaraya geldiklerinde onlar olaanst gn

martta mecliste kinci Grup diye anlan muh

rak bilinen Ali kr kayboldu. Olan biten La

Henz iki aylk evliydiler.Ali kr Bey hl bulunamamt.

Mecliste sert tartmalar oluyordu. Eleti

meclisin nderi olarak Mustafa Kemaldi.

Ali kr Beyin kaybolduu akam Karao

Kuyulu Kahvede oturduu, daha sonra Osma

sinden M ustafa K aptanla kol kola yrdkle

rca kr Beyin kaybolduu gece Osman A

lklar duyulmu, ertesi gn de evin kapsna e

siyle bir araba getirilmiti.Topal Osman Giresunluydu. Mustafa Kem

Samsuna geldiinde, Pontus Rumlarn ezme

d l i i i i ll l l l t

56


56/129

1 nisan 1923 gn meclisin yenilenmesine k

Ali kr Beyin kaybolmas Ankarada okHer taraf didik didik aranyordu. Beinci gn

sanda, sineklerin uutuu bir toprak kmesini

rnn cesedi bulundu. Ali kr gl kuvvet

pal Osman ise clz... Olay srasnda direndi

boynuna adr ipi geirmesi sonucu boulduu

set, ankayaya ok yakn bir yere, Topal Osm

diye bilinen yazlk evinin bahesine gmlm

Osman Aa ve Mustafa Kaptan iin tutukla

Kk her an saldrya urayabilir

ankayada resm muhafz ktas kurulmad

K emal Topal Osman ve etesi tarafndan koru

vi devralmak zere dzenli bir muhafz taburuda smail Hakk (Teke) getirilmiti. Topal Osm

tk ihtiya kalmamt, ama bunu onlara bir t

edip de syleyemiyordu. Sonunda korkulan olm

etesi Mustafa K emali hedef almt.

Topal Osman etesi ankayay kuatt. Lat

Vecihe de oradayd. Vecihe lmen yllar sonra y

o gn yaadklarn anlatmt Bu anlatm Top


57/129

araf giydi benimle birlikte dar kt.

Latife de bu arada onun kalpan kafasna birine Mutfaktaki portakal sandklarn getir

pencerelerin nne dizdiler. Evde klar yany

kldnda ierdekiler fark ediliyordu. Boyunun

lark edilmemeliydi. Latife, portakal sandklar

bir geri yryor, dardan gelen habercilerle

evde Mustafa Kemal varm gibi alp cevap ver

didi altnda eteyi oyalamay srdryordu.

Kemal, Topal Osmana kar yrtlecek har

Sonunda Topal Osmann adamlar eve kurunladlar. Ardndan eve girdiler. Mustafa K ema

ynca lgna dnp ne buldularsa paraladla

Mustafa K emaldi. Ama ellerinden karmlar

Osman etesi muhafz taburu tarafndan sarld

Osman Aa ve alt yardmcs ldrld.Topal Osman gmld mezardan kartl

na topuundan aslm, btn dnyann dikk

ye Byk Millet Meclisi dnya nnde bir ya

yadaki huzurlu ortam kesintiye uramt.

Latife lmn eiinden dnmt. Bu ilkti,cakt.


58/129

Latife milletvekili olmak is

Lozan grmeleri sonunda imzalanacak ba

eyden nemliydi. Meclisten yenileme karar

dilecekti. Yeni rejimin kadnlara oy hakk kon

vermesi gerekiyordu. Latife, Adana gezisinin

rn siyas haklar iin Mustafa Kemale bask yt. Latife, bir dou ilinden, Ardan aday olma

Latife, ngilterede okurken kadnlarn seme

1918de elde ettiklerini, ayn yl Avam Kamaras

letvekilinin girdiini biliyordu. F inlandiya, Norv

i, Almanya, Avusturya, sve, Letonya, Polonya

da, Belika, sve, Amerika, Arnavutluk, ekos

tan, Azerbaycan, Burma, Moolistan, Tacikistan

Amerika Birleik Devletierinde kadnlar oy kull

li olabiliyordu. 50 yldr sren kadn mcadelesi lamt. Trkiyede de kadnlar yeni rejimle birli

ini yksek sesle dile getirmekteydiler. Nezihe

d bi k d i h k t l bi l t


59/129

Kadn evresindeki siyas canllk 30 mays

ulat. Nezihe Muhiddinin ban ektii on

larn elde edilmesi iin mcadeleye baladklar

gn sonra da Kadnlar Halk F rkas ad altnd

kurmaya karar verdiklerini akladlar.

Sandktan Latifeye oy

Seimler, haziranda yapld. K adnlar dlan

semen, baz illerde Latifenin de aralarnda old

lara aday olmadklar halde oy vermiti.zmir, Konya, Malatya ve Diyarbakrdan gele

tcyd. Latife, Halide Edip, Mevhibe Hanm, N

Kara Fatma, Mfide Ferit, Aliye Fehmiye de oy

Semen Meclisten daha duyarlyd.

1923 yl sonuna dek K adnlar Halk F rkyant gelmedi. Onlar da faaliyetlerini Trk K a

altnda srdrmeye karar verdiler. Merkez e

rn ertelemek ynndeydi.K adnlarn meclise girmesi iin tam 11 yl da

24 temmuz 1923 gn ankayada bayram vLozanda anlamay imzalamt. Mustafa Kema

yifli haberin neesiyle trenle zmire hareket et

60


60/129

almak istiyordu. Nasl kabul eder mi millet bu

liini ho grr m? diye soruyordu Latife.

Yusuf Kemal Beyin cevab, Hibir mahzur y

iti, baka bir ey yok... Zaten ne zamandan

deil miydi? olmutu.

Bir mddet sonra yanlarna gelen Mustafa Ktife konuulan anlatt, Mustafa K emal Yok c

gein, ben bavekil olaym da alaym. Mcad

hurreisi Fevzi Paay yapalm... deyince, Yus

yanamayp, Hayalatla uramayalm Paam

29 ekim pazartesi gn Mustafa K emal

musallat olmutu. Ar bir nezle geiriyordu. B

Paayla ge saatlere kadar almlard. B

kalkt giyindi. stiklal Madalyasn takt. Latif

lanmt. ok nemli bir gnd. Cumhuriyet ila

tafa Kemal mecliste bulunan 158 milletvekilin

Cumhuriyetinin ilk cumhurbakanlna seil

ve Vecihe Cumhuriyetin ilann Mecliste locad

Vecihe lmen o gn anlatrken, Hastalnabakan seildikten sonra ok gzel bir konum

ev halk onun durumunu bildiimiz iin ok h

di or


61/129

Mustafa K emalin rahatszl srasnda ken

Rauf Bey, Latifenin kocasna gsterdii ilgiy

anlarna unlar yazd:Latife Hanm o kadar bilgili, dikkatli, ayn

ve hassas idi ki, gelen uvesterlere ihtiya ol

katiyetle sylediler.Doktorlar Mustafa K emalin dinlenmesi ger

dlar. Latife, Neresi uygun? diye sormutu

mer de Bir ky ehri her bakmdan iyi olur

rm da benim gibi dnyorlar deyince zmir

rildi.Ba baa kaldklarnda Mustafa Kemal,Y

aldn Latife, bravo! Bu kadar becerikli oldu

demiti. Ardndan yol hazrl balad.

Bayan Kemal Trkiyeyi ynetebilir...

Mustafa K emal salna kavutuktan gnle

ta New York Times gazetesi K emalin dul ei

bilir balyla bir yoruma yer verdi. Freder

imzal yazda Trkiyenin mill liderinin hasta

karada dolanan dedikodulara dikkat ekiliy

malin lm halinde dul ei Trkiyeyi ynete


62/129

zmirde el bombal suik

Mustafa Kemal Paa ve Latife bir pazart

radan uurland.

Gle oynaya gittikleri zmirde Latife ile M

mn eiinden dnd. Resm tarihe ve dnem a

yan bir suikast giriimiyle yz yze kaldlar.Dnya basnnn El bombasyla Trkiye

suikast giriimi olarak sunduu haber 7 ve 8

telerde yer ald. Habere gre, Mustafa Kema

bomba karsn yaralamt. O gnlere dair an

fa Kemalin can gvenliiyle ilgili bir tedirginllyor. Cumhurbakan Mustafa K emal Paay

ikast giriimi Trk basnna yanstlmad.

Latife, K emal Paay sk perhize sokmutu

Mustafa Kemalin doktoru Neet mer, bir ay

lnn gayet iyi olduuna dair bir rapor yazp ya

Mustafa K emal Paa iki imiyor gayet dz


63/129

aramadndan ikyet ediyor, hilafet hzines

hkmetten para yardm istiyordu.

Bu bir bakma hkmetten temsilcilik istem

yordu.

Mustafa Kemal kzm, Padiah m bu ada

syleniyordu. Latife de merak iindeydi. ifrenni ona uzatt.

Al oku dedi. Mustafa Kemal resm yaz

okutmakta tereddt etmiyordu. Latife dikkat

syledi:

Bana, Devlet ilerine karyorsun deme. Fle krallk devrileli yz yl getii halde krallar

mazlar. Cumhuriyet iin hilafet bir tehlike kay

Bravo Latif... Doru dndn. Batan aya

ne bir kt kalem; hemen hkmete bir mek

Hkmete, halifelik makamn eletiren ac

drd Latifeye.

Mustafa Kemal ve Latife zmirde tam 52 g

ci bir balay yaadlar.

Canm sana siper ederim

A l ldii d M f K l k

64


64/129

Beni meraktan atlatacak msn K emal? As

deceim.

Mustafa K emal alak sesle devam etti:

Emniyete bana bir lm tuza kurulduu

kat nasl ve nerede yaplaca bilinmiyor. sted

bana bir i gelmesin.Trenlerde senin yannda olacam da l

snda ayr olmaya raz m olacam sanyorsun!

ber. lmse yine beraber. H atta atlacak kuru

gererek sana canm siper ederim.

Mustafa Kemal Latifeyi omuzlarndan tutarOldu ocuk. Bu akam gidiyoruz. Fakat en g

le gideceimizi syleme.

Mustafa K emal yeni rejimin din politikasn

lam dini, siyasetten uzaklatrlacakt. Aklam

liste yapld. 3 mart gn eriye ve Evkaf Ve

Tevhidi Tedrisat K anunu kabul edildi. Btn

kurumlan M aarif Vekletine baland. Bu dz

ye yer yoktu. 3 mart gecesi sabaha kar Halife dma kartld.

4 mart gn Byk Millet Meclisi, hilafe

k b l tti D l ti di i l d dd iA


65/129

ankayaya ilk protoko

Kke gelen giden oktu ve bu geli gidile

dan geliigzel dzenleniyordu. Mustafa Kem

ten yorgun dmt. K imi arkadalar sabah

onu grmek gibi bir alkanlk sahibiydi. Latife,

leri, kabul trenlerini bir dzene balamaya kaLatife gece davetlerinin de nceden planlan

Evin alanlarna bir rnek kyafet diktirtti, ye

cak olanlara da beyaz eldivenler bulundu. Anca

ri giyen garsonlar, savatan yeni km erle

znden yemek servisi srasnda iyice sakarla

Latife, kararghtan bir bakanlk kk yar

d. Misafirlerini ok gzel arlyor, kolal rtl

urayordu. Bugn ok sayda grevlinin d

iini Latife tek bana stlendi.

ocuklar ve kadnlar

66


66/129

renmek bile aba gerektiriyordu. nk heme

kilin ei, filan ehir mebusunun kz diye anlyokein bir arada bulunmas gelenee aykryd.

rasnda kadnlar evden kmlar ve kocalarnn

ok ii omuzlayp gtrmlerdi. gal srasnda

olmu, cephe gerisindeki mcadeleye saysz

Yani kadnlar bir zgrleme sreci yaamlar

kasabas grnmndeki Ankara, bakent old

kadnsz olma zelliini srdryordu.

Dnemi anlatan anlarda kadnlarn isimlerin

zor. Hatralar, sanki kadnlar hi yaamam gibAnkaray deitirmek iin nce kadmerkek

ge son vermek gerekiyordu. L atife ile Must

uzun planlar yapp ankayaya kadnlarn da ge

gnleri balattlar. Vecihe lmenin anlatmna

gnleri 15:0018:30 arasnda hanmlar geliyordKemal, baz gnlerde ben de kacam, beyler

bu gnlerin anlamn deitirmiti. Bu davetle

nemli sosyal olay olmutu. Latifenin misafir s

land mavi salonda yer bulunmuyordu. M isafi

karal hanmlar, bakan, milletvekili, gazeteci e

Yalnz ankaya evresinden deil, Dikmen ve

gelenler vard Hanmlar mavi salonu evreleyen


67/129

hi houna gitmiyordu. K adnlarn yer almad

ardndan gerginliklerin yaand gecelerin ha

Kocasna Kemal diyor, mahmuz takyor

Latife ile Mustafa Kemal Paa arasnda hiybir iliki vard.

O yllarda kadnlardan kocalarna Beyim

fendi, diye hitap etmesi beklenirken, L atifeni

mal diye seslenmesi huzursuzluk yaratyordu

kalarnn yannda Paam veya Paa Hazretlkalan K emal diye sesleniiydi.

Latifenin her K emal deyiinde kadnlar

fkeleniyordu.

Bunu marklk olarak grenler de vard,

grenler de.Aslnda, K emal Mustafa Kemal Paanm s

raki yllarda da imzasn K emal Atatrk diye

Trkiyeye ilikin Sovyet belgelerine bile L

nasl hitap ettiine dair bir not dlm. K

hitap ediyor deniliyor. Latifenin Mustafa Ke

tamlarda Paam derken sinirlendii zamanla

tamlarda K emal diye seslendii anlalyor

68


68/129

K adnn, Trkiye apnda sosyal hayatta dah

na ve pee ile yaman hzla ortadan kayboldu

14 mart 1923 tarihli New York Times, Yeni r

amalarndan biri Trk kadnn zgrletirmek

lanyor.

Mustafa Kemalin ei dnya nnde yeni Tryordu.

Mustafa Kemalin yardmcsyd

Latife Hanm einin en byk yardmclarnkz kardei Vecihe lmen.

Latifenin ankayada geirdii 1 000 gnn

ma bu satrlar.

Sabah Mustafa K emalden nce uyanr, gaz

tenlerini grmek iin aa inerdi. Latife, bir iki le gelen gazeteleri heyecanla nne koyar sayfa

gazetelerde yalnz kocasnn deil, kendi fotora

yordu. rnein 1923 ylnda yayn yaamna ba

gisi 24 mart tarihli kapan Mustafa Kemale a

dnya gazetelerinde yaymlanan haberleri ne

inde deerlendiriyorlard. O, bir bakma Must

yaya alan penceresiydi

Mustafa Kemal Pes diyordu bizim hanm h


69/129

Mustafa Kemal, Pes diyordu, bizim hanm h

sabah cebimden mendil yerine tavan karsa hK arkocamn en byk keyiflerinden biri de

Hanm bize aykovski al!

Yeni Trkiyeyi ilk tanyanlardan biri Sovy

Ankarada elilii vard. Mustafa Kemal ile L

dnmeye hazrlanan Bykeli S. . Aralov ile

nay 1923 yl iinde yazlk meknlarnda ziy

gn Mustafa Kemal Latifeye, Hanm! Veda aykovskinin u sevgili romansn al... diye

Latife gnn nemli bir ksmn okuyarak g

larn ankayaya tamt. Kzm Karabekir

Hanmn da birok zarif ciltli , kymetli kitapla

hanenin btn duvarlar kapladn anmsyoMustafa Kemal, Latifenin kendisine kitap

dan, piyano almasndan holanyordu.

Mustafa Kemal Paa ile Latife, gece sofra k

de ba baa otururlard. L atife onun dinlenm

leni yapyor, okuduu kitaplardan zetler ka

hikyeleri anlatyordu.

Kadn hareketi ve Latif


70/129

Kadn hareketi ve Latif

Latife daha 18 yandayken J n Trklerin

politikalarn eletiriyordu. Gen kz, XX. yzy

henz Avrupada eitime balamadan nce de

bilincine sahipti. O yllarda onun gibi kadnlar

di. Latife de onlar gibi, dnyada ve Osmanl mykselen kadn hareketinden beslenmi olmal

haklar konusunda dnceleri berrakt. Kadn

sn bir zgrlk kavgas olarak gryor, siyas

vunuyor, milletvekili olmak iin Mustafa Kema

talak (erkein kadn tek yanl boamas) ve okrecek bir M edeni Kanun projesini destekliyor

ayrlmasnn kadnlarn ilerlemesi iin art oldu

du. Btn bunlar sylerken de bir lider ei o

dan, kadnlar zgrletirme mcadelesinde Mu

tif destek verdiini sylyordu.Y llar iinde Latifenin o gnlerde oynad

unutuldu unutturuldu

esresinden yaklamt Bunun hakl nedenler


71/129

esresinden yaklamt. Bunun hakl nedenler

karadaki yabanc eliliklerin temsilcilerini denusunda sktryordu.

Bir resepsiyonda talyan elisiyle sohbet esn

feminizmin durumu nedir diye sormas gerginli

Eli Latifeye glmseyerek u yant vermi

Madam feminizm lkemizde az gelime g

min kadnlarnn feminizmi kendilerine has bi

mi vardr. Onlar iin feminizm yuva kurmak v

la kocalarn temsil etmek demektir.

Bunun zerine Latife, Bu ne kadar an gy diye tepki gstermiti.

Pee, devrimle deil, evrimle kalkmal..

Latifenin pee konusunda iki aklamas varmas imzalanmadan nceki gnlere ait. Marc

ken, Peenin kalkmasndan yanaym ama biz

den yana deiliz; bu zaman iinde salanacak.

bir evrim eklinde gereklemeli diyor. Alt a

Amerikan dergisiThe Current OpinorCda yaym

kadnlarn peeden kurtulmasn bir zgrl

grdn sylyor

72

provalarndan sz ederken L atifenin uran


72/129

provalarndan sz ederken, L atifenin uran

komutan einin ne kma abas olarak yoruLatifenin halka hitap etme isteini Mustafa

kalkma gibi grenlerin says az deildi

Medeni Kanun

Kadn haklar asndan deiimin en nem

lard. K adnn zgrl nndeki en nemli

talakt. okelilie ve erkein kadn boamas

kukunun deitirilmesi iin komisyonlar kurumalar balatlmt.

1924 yl banda stanbulda Trk Oca

bir toplant dzenleyerek mecliste grlmek

ku Yasasnn eriata dayal hkmlerine kar

rin kadnlara hkmeden tutumunu eletirdilBirlii adna sz alan Nezihe Muhiddin boan

dnn dt ackl durumu anlatrken K ad

undan ayrmayan laik Cumhuriyetimizden e

da, mirasta, kadn ve erkek haklarnn eit ola

beklemek hakkmzdr diyordu.

Sonunda svire Medeni Kanununun baz

btn olarak benimsenmesinde karar klnd

Trk kadn hareketinin o yllardaki temsilc


73/129

din nclndeki Trk K adnlar Bir liiydi. luun faaliyetini destekleyen bir tutum sergiliy

Resm tarih, L atife Hanm hep grmezden

tafa Kemalin yabanc yazarlar tarafndan ya

rinde, Latifenin kadn haklar asndan oyna

larna deinenlerin says olduka kabark.Arjantinli diplomat J orge Blanco Villata L

rn gerekletirilmesinde, zellikle de kadn

ilikin reformlarda rol oynamasndan Mustafa

m, onunla gurur duymutu. Ancak o, katl

cumhurbakannn kars olma konumunun o

diyor.Trkiye kadn hareketi de Latife Hanm z

d. Belki Cumhuriyet dneminde sahneden ay

undan dikkatleri ekmedi, belki de nemsiz o

Evlilik atrdyor


74/129

Evlilik atrdyor

Tahminen, 1924n mays ayyd. M ustafa K

baa oturuyorlard. Sohbeti derinletirmilerd

Ali girdi ieriye. Tedirgin bir hali vard. Musta

yzne bakyor, bir ey sylemek ile syleme

raksyordu.Gazi, Aliye nedir der gibi bakt.

Fikriye Hanmefendi geldiler, Paa Hazret

Fikriye, Latifenin evlilii srasnda ankay

kinci gelii bir felaketle son buldu, gen kad

dan geri evrildikten sonra duyulan silah seslehabercisiydi. lmn 2 haziran 1924 tarihli g

F ikriye hayattayken Latife ile Mustafa Kem

bir soruna neden olmamken lm ikisini de

lemi, lmn arl evliliin zerine km

F ikriyenin lmn izleyen gnlerde Latif

mal arasnda byk bir kavga kt

Byk zaferin yldnmnde Dumlupmard


75/129

Byk zaferin yldnmnde Dumlupmar d

nin ikinci dura Bursayd. Hamidiye K ruvaonlar bekliyordu. Marmarada bir tur atma

Mustafa Kemal, zaferden sonra hi uramad

maradan ve Boazdan bakacakt.

Hadi dedi, gidip birka saat Marmarada

deniz havas alr hem de yorgunluk karrz.

ok sevindirmiti. lk kez bir sava gemisine b

torpil kovanlarn merak ediyor, tek tek hepsin

ka saatte Marmarann altn stne getirmi

stanbullular Hamidiyeyi, 12 eyll gn suzaktan grdler. Btn gemiler ddklerini

selamladlar. K z K ulesi aklarna gelindiind

lasndan 21 pare top atld.

ki kyda karlkl byk bir kalabalk b

yeyi karlamaya kanlar skdarBeikta aminin kyya yanaacan dnyorlard. Am

gemiyi selamlama ans bile verilmemi, kruva

ip gitmiti. Gazeteciler durmadan Boazdak

soruyorlard. Ama aldklar cevap hep aynyd

geerken stanbullulara bir selam bile gnderm

76

eyll gn Erzurumda deprem olmutu. O gec


76/129

y g p g

rkoca erkenden odalarna ekildi.Latife depremden ok etkilenmiti. Mustafa

yorum. Sanki deprem Erzurumda deil de be

gibi... Yeni bir felaket olacakm gibi tuhaf bir

dedii anlatlyor.

Mustafa K emalin, Gelme seni Samsundayaym teklifine:

Bizi grmek bile onlar iin bir teselli diyere

30 eyll gn Erzuruma geldiler. Musta

evresindeki btn felaket blgelerini tek tek remzedelere Mustafa Kemalle eit oranda para

ytlara yle gemiti yardmlar... Mustafa K em

lira, Latife Hanm 10 000, milletvekilleri er b

ktip ve dierleri yz, iki yz lira bata bulun

Latife, kendisini eiyle eit lde sorumlulukbir paras olarak gryor; parasn zgr irades

Gezi srasnda sevinci ve lm bir arada

kn byk sevgisi ve depremin unutulmaz gr

yordu. Gezi bir anda karkoca arasnda alevle

glgelendi.

B ii d d dl

Kemal ayaklarna dikkat et Bana kadar u


77/129

Kemal ayaklarna dikkat et. Bana kadar u

Ortal bir lm sessizlii kaplad. M ustafa

rek Latifeyle sofradan ayrld.

Yemek salonunun yan bandaki zel daire

di. K l Alinin de aralarnda bulunduu bir

seslere kulak verince kyamet koptuunu anlaykselten Latifeydi.

An kitaplarnda yer almayan bir anlatma

Mustafa Kemale Boa beni demiti. Einin

bir bakasna kur yapmasna katlanabilecek y

Mustafa Kemalin bir baka kadna kur yaplatlan kavga neredeyse boanmayla sonulan

Bu srete K l Ali de Yaver Salih de ayr

tavr iine girmediler. Latife Hanm kafileden

Paann ok zgn olduunu grmlerdi. D

istiyordu. L atife de bu denli byk tepki gstemu, Mustafa Kemale bir mektup kaleme alm

K l Ali Latifeden gelen mektubu haber

male.

Latife Mustafa Kemalden zr diliyor ve syordu:

Ben btn kt huylarm Erzuruma felak

Muhalefet gnleri


78/129

Muhalefet gnleri

Sarkam krizini atlatan Latife ile Mustafa

gergin gnleri bekliyordu. Aslnda huzursuzluk

Gerginliin arka plan Lozan gnlerine uzan

babakanl srasnda, smet Paanm Lozand

hatsz olmu, onun Ankaraya dnd gn istMusul sorununun zmnn L ozan sonrasna

isabetli bulmadn daha sonra anlarnda uzu

t. Mill Mcadelenin nde gelen komutan,

kir paalar ve Rauf Bey, Cumhuriyetin ilanm

renince dlandklarna kanaat getirmilerd

rlmas srasnda ortalk yeniden gerilmi, ko

muhalefet ettiklerinde hilafet yanls olmakla s

da kendilerine yedirememilerdi.

Pek ok politik karar ankayada verildii isreci dikkatle izliyordu. M ustafa Kemale yz

ama kendi fikirleri de vard. Hep tartyor, itir

vard. Ali Fuat ise Mustafa Kemalin en eski a


79/129

ri olarak Latifenin zel olarak yemee davet e5 kasm nemli bir gnd, zira Mbadele,

leti hakkmdaki soru nergeleri gensoruya dn

uf Bey stma olduu iin o gn mecliste deild

te gvenoyu vermedi. Oylamadan hemen son

arkada Halk Frkasndan istifa ettiler.4050 istifa daha bekleniyordu.

Meclisin 5 kasm oturumunda su yzne

muhalefet partisi dourmutu. Terakkiperver C

s 17 kasmda kuruldu.

Tekpartili Cumhuriyete ikinci parti gelm

sndan istifalar birbirini izliyordu. stifa edenl

lal Savana katlm, devletin nemli kadem

m nemli isimlerdi. Bu isimlerin siyas duru

lik bir sre sonra Latifeyi de etkileyen bir ortaBugn, gemii deerlendiren tarihiler Te

huriyeti Partinin programnn Halk Frkas

daha liberal olduunu sylyorlar. rnein M

partinin beyanname ve programn siyasal ve e

beral demokrasiyi savunan belgeler olarak nitAncak TCF kadnlara oy hakkm programn

kadnlarla ilgil i bir politika da gelitirmemit

80

mt. Mustafa Kemalin taktiklerinden biri d


80/129

derilmesinde Latifeden yararlanmasyd.TCF oluumunun ardndan ubat ayna k

nemli olay smet Paa ve hkmetinin istifa

yi Fethi Bey (Okyar) kurdu. TCFnin kuruluu

tim ilan etmeyi neren smet Paa ekilmi, or

TCFnin bana K zm Karabekir geti ve Fethdestekleyeceini aklad.

13 ubat 1925 gn Gente (bugn Bingl

rnda ekyalktan tutuklama karar olan eyh

i jandarmalara teslim olmak yerine silahla k

yanclar Elaz ele geirdiler, Diyarbakr ku

mann n almamyordu. Trkiyenin gelece

de Latifenin kaderinde dnm noktas olacak

mt. Doudan silah sesleri geliyordu.Blgede, skynetim ilan edilmesi isteniyord

kir, hkmeti destekledi ve Trk ulusunun te

belirten bir konuma yapt, skynetim oybirl

Sert tedbirler iin sert kanunlar gerekiyordu

Fethi Bey hkmetinin drlmesiyle bozulddouda alman nlemleri yeterli grmeyen sm

lk icraat olarak meclise hkmete olaan

eyh Said syan nedeniyle, Trk Ocaklanmn


81/129

rultayna milliyetilik ve Trklk politikalar Latife kurultayda yapt konumada, lke

fikir akmlar olduunu, Trk Ocaklarnn m

akmlara kar srekli mcadele ettiini ve et

dn vurguluyordu. Latife bu konumasyla

rna aktan destek veriyordu. K onumann b

imi de Latifenin hkmete verdii destein o

ini gsteriyor. K urultayn ardndan 17 mays

Latifeyi fahr bakanla getirdi. Latife, ank

yllk abasnn sonularn alm, Trk fikir haderece deer verilen bir kurumun fahr baka

TCFnin son gnleri

Terakkiperver Cumhuriyet F rkasnm stdolayordu. ki partiyi meclis bir trl hazme

kiperver Cumhuriyet Frkas 3 haziran 1925te

28 haziranda eyh Said ve 46 arkada Di

minin nnde idam edildi.

Latife politikann neresindeydi?

D basn srarla Latifenin politik yaamd

Karlkl ak var myd


82/129

Saysz filme konu olabilecek trden ayrnt

uk yllk evlilik aka ne kadar yaknd sorusun

bir yant var.

evket Sreyya, iki tarafn da aktan baka f

le evlendiini dnyor, Karl kl ak yoktuevket Sreyyann aksine Halide Edip tan

ardndan Mustafa Kemalin Latifeye k oldu

den. Halide Edip hem kadn gzyle bakyor he

bir tan. Mustafa Kemal Paa onun akln b

kendisinin de Latife Hanma k olduu aikArmstrong da Mustafa Kemalin lgnca k o

Mustafa Kemalin L atifeye derin tutkusu ya

aralarnda kolayca okunabiliyor. Mustafa Kem

Sreyyann kastettii anlamda kara sevdal de

sna k olmak istedii tarzda bir kadn kmLatife, Mustafa Kemale fazlasyla kt. Da

madan balamt ak ve artarak srd Anca

boyunca devam eden alkanlklarna balyd


83/129

Latife, Trkiyeyi yneten erkekle evliydi verada oturmasndan holanmyordu.

Latifenin ikili sofralar snrlama gayreti M

kelendiriyordu. Oysa, o gnlerde Trkiyenin k

kili olan isimlerden nemli bir kesimi sofra kon

gayretlerinden medet ummaktayd. Mareal Fezeki ve grgl olan Latife Hanmdan ok m

lenir. Latife Hanm, kumandann iki sofras

nin haremine nakledebilirse memlekete en b

m olacaktr diye ifade ediyor grn.

Ondan, salna hi aldrmayan Mustafa Ke

hayat koullarna ynlendirecek mahareti gst

ler az deildi. Latife de elinden geleni yapt, a

daha incelikli, daha hnerli bir idareydi. O ise

ha dobra bir yol izliyor, cebinde anahtarlarla Kemal de zgrlnn kstlanmasna dayana

K avgalara dair yazlp izilenleri st ste

buuk yl iinde sonuncusu boanmayla son

kavga yaand anlalyor. Bu kavgalarda d

ryla hep kskanlk rol oynamt.Sreyya Aaolu, Her eyden nce Latife

k bir kadnd Ve her kadn gibi kskant

84

yk bir hata yaptn dnmeye balamt. An


84/129

lar, yabanc temsilcilikler evliliin byk bir buunu konumaktaydlar. Ancak Latife bunu fark

Boanma yks

ankayada Latife ile Mustafa Kemal araskadar ayracak tartma, sonunda bir geceyars

sonra patlad. Latife belli ki o gece btn kont

Ama o gece yaanan olayn ayrntlarndan kim

nk, Mustafa K emale sz vermiti. Boanmaolay her ne ise ankaya Kknn kaplar ark

Bir akamzeriydi. Pembe Kkn kaps a

ya kotu. Mevhibe Hanm seslerden gelenin cu

duunu anlad, derhal misafirini karlamayMustafa Kemal Paa ile kar karya geldi. Ga

dar askt ki, ev sahibesi ne syleyeceini ard

Ho geldiniz efendim, Hanmefendi nasllar

ok gergindi. Ters bir ifadeyle, yidir dedi ve i

Kemal smet Paayla konumaya gelmiti. Boaa haberi karsna verirken sesinin zntden t

olamad Btn srarna kar Gaziyi fikrinden c

en gnlerde mi verdi bunu tam olarak bilmek


85/129

zmire gnderilecek talakname (boanma hazrlanmt.

Latife boanma evraklarm zmire gidiind

sonra teslim ald.

Boanma bildirisi 12 austosta Anadolu Aja

zetelere gnderildi. Teblide iki tarafn ayrlmleri belirtilse de taraflar hkime dileke verme

karlkl bir beyanda bulunmamlard.

L atifenin kz kardei Vecihe lmen olay

Atatrk ayrlma arzusu gsterdi. Ayrlalm

d. Bunu bir adam ile gnderdi. Aramzda ka

yoruz... Bu izdivaca son verme... diye. stiyo

aynen byledir. Alaturka boanma byleydi.

lendiler fakat alaturka ayrldlar.

Boanma nasl karland?

Latife ile Mustafa Kemalin boanmas kim

nuniyet, kimi evrelerde de derin bir znt y

na zulmediyordu, o da onu boad diyenler doldu diyenler de. Rauf Orbay, Aaolu ailes

Asm Gndz, smet Paa ve Mevhibe Hanm

86

bay ise boanmay Mustafa Kemal asndan b


86/129

lik olarak tanmlyor.Ahmet Aaolu, bu boanmaya ne kadar z

Kemale syleyenlerdendi.

Paam, Trkiyede iki byk ansszlk ol

nmdan dieri eski silah arkadalarnzdan ay

Mustafa K emalin yakn evresinden olup adan, Salih Bozok ile K l Ali, boanmadan m

isimdi.

Salih Bozok, Latifenin bir noktaya geldiin

cei eylerin hepsini bir anda yapabildiini, k

yakan fkesini durdurmann ve yattrmann

n sylyor.

Kl Ali anlarnda ailede dirlik ve dzenli

tifenin Mustafa K emale eza cefa ettiini syl

Fedakrlk etmeliydi...

Latifenin kk kz kardei Rukiye, ablas

krlk etmesi gerektii kansndayd. Arkada

manoluna bir konumalarnda yle demiti:Bir gn bana, Biliyor musun Leman, benim

bir hata etti Ben Atatrkn kars olsaydm

idare ederdim. evrede o kadar yiyici vard k


87/129

dum, mcadele edemedim diyecekti.Amcas Halit Ziyamn L atifeyi anlatan satr

rini sergilemek asndan ok arpc: Latife

uyumlu ve uysal, eitli bilgi ve kltrle ssl,

ye deer, esiz benzersiz bir kz olarak tanma

birlii halindeydik. Onda ilkbahara zg gelipeidinden kaynamalar tamalar olurdu. st

kendisini aydnlatp uyarma gerei bile duymu

Mustafa K emalin Latifeden boanmas T

ck bir haberle duyurulurken dnya basn iseltramodern kars ndan boanmasna geni

Bu yorumlarn bir ksm boanmann biim

tafa K emalin karsn hkmet kararnamesiy

karlanm ve yeni Trkiyenin imajna uyg

Trkiye cumhurbakannn kars politik s

Mustafa K emal sufrajet karsn bir kararnam

liyordu. D basn boanmaya politika kart

Bu haberlerde, L atifenin zmire geri dnd

teciye yapt aklama da rol oynam olmal. rn J osephine ile Napolyonun boanmasna b

J osephine ve Latife


88/129

Boanmann ardndan Latife iin ok acl b

Onun fkesi bir anda patlar, ksa srede snerdi

de fkesi gemi, geriye sadece znts kalm

dan dolay kendisini de sorumlu gryor, ocu

nyordu. zmirdeki Beyaz Kk ona hep gemii hatrla

ya gitse anlar canlanyordu. Latifenin bakma

ngilizce, Almanca, Franszca gazeteler, kendisi

teydi. zellikle Amerikan basn Latifeye vgle

anmay srekli gndemde tutuyordu. Latife, vaziyette bana gelenleri anlamaya abalarken

bir Amerikal gazeteci onu ziyarete geldi. Gazete

onunla konutu. Toronto Daily Star, Time derg

Timesta 1925 austosunun son haftasnda yay

birlikte okuyalm.

Eim evresindekilerin kendisini kariyeri n

iydi. K ocamla ben cennet bahesinde bir kadnla

cei kadar mutluyduk. Ta ki ylan kp gelene ka


89/129

O gnlerde Latifeye Amerikal bir Kongre

New Yorkta konferans vermeye davet eden vg

geldi. Zeknz, inceliiniz, cesaretiniz ve pr

yann ilgisini ektiniz; gen yanzda lkenizla unutulmaz bir konuma ykseldiniz diyen ve

turuna davet eden satrlar ona byk moral v

Latife, ilk aylarda bir ie girip alabilece

Bu nedenle aklna gelenleri not olarak Mustaf

di. Skntlarn da aktard.Bu notlar, 1925 ekiminde bir aile dostu arac

male iletildi. Kendisine, bir okulda retmenlik

ktiplii, bir memuriyet verilmesini rica ediyord

ne olumlu yant alamad. Bunca eitim gren, pe

isteyen bu gen kadna bundan sonra btn kap

1926 haziran; zmir suikast giriimi

14 haziran 1926 gn Mustafa K emal Paa meye hazrlanrken, zmir Valisi K zm Diri

btn Trkiyenin keyfini kard. zmirde Mu

90

Latife stanbulda

L if i iki i h l il ili bildii i


90/129

Latifenin ikinci hayatyla ilgili bildiimiz

ayan, terk edilmi, mahvolmu kadn! Ye

boyla yaptm uzun konumalar sonunda kar

tife Hanm kt. Acsn hazmetmeye alan,

riyle geirmi, pek oumuzdan daha iyi bir hadn. Trkiye ve dnya sorunlarn srekli izle

ne ekilip durmadan okuyan, yazan, d dny

K emali silse de hep iinde yaatan bir L atife

ailesi, Ayaspaadaki Boaz manzaral drt

satn alnca, Latife de drdnc kata yerletirahatszland. Fatma Sadk ad altnda ald

lavakyaya gitti ve uzun sre Tatrada bir san

oldu.

Ayrlk Mustafa Kemali de zmt

Latife boanmay izleyen gnlerde felaket

duuna inanyordu. Mustafa K emal ise boan

t. Bekrd, tamamen zgrd. Zaman zaman nan evlilik bandan kurtulmutu. Planlad

duu iktidar, bir dediini iki etmeyen silah a

rak benimsedii drt kz ocuu ankayada ya

lard M adam Baver svireden getirtilen uzun


91/129

lard. M adam Baver svireden getirtilen uzunl, kibar bir kadnd. Atatrkn kzlarna Avru

cekmi diyor Altay. Latifenin evden ayrlmas

boluk, drt kz ocuu, Afet Hanm ve Madam

mutu... K zlardan biri Bursadan gelen Sabiha

ankayada Latifenin aleyhine konuulu

Ahmet Aaolunun torunu ve Tezer Takra

ler Mustafa Kemalin Latifenin aleyhine konu

mediini anlatyor:

Boanaca zaman yakn evresinden biris

aleyhinde konuurken o kar diye sz etmi.Mustafa Kemal bunun zerine hiddetle, O b

her zaman da bir hanmefendi olarak kalacakthazr olduu bir mecliste...

Mustafa Kemal, 1927 yl nda stanbula ilk

bahe Saraynda bir balo veriliyordu. K ema

Hayri lmen iftinden srarla davete katlmalalousa yatandan yeni kalkmt, zr diledi, g

dirdi I srar devam edincegitmeye karar verdile

92

Orada Paam diye yantlad Vecihe Hanm

ok yazk deil mi Vecih? diye devam etti k


92/129

ok yazk deil mi Vecih? diye devam etti kcihe ( lmen) Paam dedi, bunu siz arzu ett

bahati yok. Bunun zerine Mustafa Kemal, B

anlamnda kullanlan ar bir szckle kendis

Yalnz yllar


93/129

Latife, Trkiyeden klarnda belli bir gizl

dostluk kurduu insanlara da kendisini pasapo

bi Fatma Sadk olarak tantyordu. Bu gizlili

kalmak isteyen L atifeye rahat hareket etm

Trkiye cumhurbakannn eski kars olaraktuluyordu.

Emil Ludwigle dostluk

Henz ok genti, ok da etkileyici bir kakalbi onunla ilgilenen erkeklere kapalyd.

yumda kald gnlerde ona yakn ilgi gster

kt karsna. Yakkl ve kltrlyd. Ya

malinki kadard. Bu erkek Latifenin kald sa

vi olan dnemin nl yazar Emil Ludwigdi alveriiyle balayan yaknlklar, ortak nokta

k d l d t

94

mmkn olmadn anlatt. O gecenin duygusa

fe yaamna dair pek ok ayrnty Ludwigle pa


94/129

fe, yaamna dair pek ok ayrnty Ludwigle paEmil Ludwig aslnda evliydi. Anlarnda vg

Elgayla o sralar yollar ayrlm olabilir miydi

wig, Latifeyle mr boyu srecek bir ilikinin ar

miti.

Bir erkein kendisine ilgi gstermesi Latifelatmt. Onarmaya abalad yaralar hl a

K emale aknn bitmediini anlamt.

Avrupadan dn...1930 austosunda Latife Avrupadan dnm

hl demokrasi konusunda pek bir adm atlam

ikastnn ardndan kurulan idam sehpalar kald

karn, mahkemenin yaratt korku sryordu.sndan muhalif ses ykselmiyordu. Zaten yoksu

ya ekonomik bunalmndan da payn almt.

tan sonra ilk drt yln paralanan ruhunu, ifla

tedavi ederek geirdi. Artk acsyla eitilmi,

dzene koymaya istekli bir kadn vard baba evParisin Trkiye Bykelisi Fethi Okyar, 19

ei Galibe ve ocuklaryla iki aylk iznini ge

frka vcuda gelirse, mecliste mnakaa serbe

byle bir frkann bana geerseniz bildiklerin


95/129

byle bir frkann bana geerseniz bildiklerinliste sylersiniz.

Cumhuriyetin ikinci muhalif frkas Serbes

kas (SCF) adyla Fethi Okyarm bakanl

1930da kuruldu. (Bu parti daha sonra genel

olarak anld). smet Paayla yaplan pazarlk nin 70 milletvekiliyle yola kmas kararlatr

Mustafa K emalin, yeni frkann Cumhuriy

gre daha liberal ve bu manada daha sol bir k

istedii syleniyor.

Latifenin Avrupadan dn tam da gazetkin haberlerin kt gnlere rastlamt. Yeni

heyecanlandrmt, byle bir oluumu gerekli

ceinden emin olamyordu.

Siyaset, onu terk etmeyen bir alkanlk has olaylar gnlk gazetelerden ve dostlarnda

zevk alyordu.

Serbest Frka ve kadnlar

Latifenin ankayadayken destek verdii k

kundu. Trk K adnlar Birliinin lideri Nezihe

96

can yanm, biraz nefes almak istiyor dedi.

Fethi Okyar propaganda gezilerine Latife


96/129

Fethi Okyar, propaganda gezilerine Latifemirden balad Ancak byk bir engellemey

olaylarda bir ocuk yaamn yitirdi.

7 eyll gn Fethi Beyi dinlemeye 50 000

Latife, Fethi Beyin zmir gezisiyle ilgili hab

teleri saklam zerine de u notu dmt.Bravo hemerilerime!

zmir olaylarnn ardndan Serbest Frkan

tlan yaynlar hem yeni partiyi hem de zmir

tayd. zmirlilerin knanmasna ok can skla

ri eletirenlerle tartyordu:

Bu taknlklar elbette olmamaldr. Faka

mitir. zmirlileri bundan dolay tahkir etme

yok. Halk atr, plaktr, halkn diinden tr

parayla o, bu zengin olmaktadr. Can yanmdm etmek lazm.

Tekparti dnemine son vermek isteyen Mu

olaylarndan sonra, Halk Frkasnn gelecein

m, Serbest Frkann bymesi karsnda

karar vermiti. Kararn, Ben artk biraz tarYoksa Halk F rkas yklacak, gene tek frkayl

ru deildir diyerek aklad

diktan sonra Latifeyi de ziyaret ediyorlard. B

de Mustafa Kemal Paanm haberlerini Lat


97/129

de Mustafa Kemal Paanm haberlerini Latbyk olaslkla Latifenin haberlerini de Pa

Bykderedeki evde, L atife ile Galibe gem

ir konuuyorlard. K emal Paadan da sz etti

Galibe, Latifenin, Mustafa Kemal Paayla

leceini dnyordu.Benim ok umudum var, olsun istiyorum

Latife, Buna imkn yok, ben kararm ver

ladktan sonra dnyann gzelliklerini baka t

ladm. Evlenmek elzemse, ki bu kanaatte de

t tercih ederim. Aile hayatnn samimiyetin

duktan sonra, ne hacet!

Galibe, Bykderede Latifeye Makbule Ha

gnden sz etti:

Makbule Hanmefendi, arkandan ok alaBen orada olsaydm, byle olmazd diyor.

Latife, suskunluunu bozarak yle dedi:

Bu tesadfler tabidir. Cemiyet hayatnda

kie veda etmedim. Byle bir mecburiyet hisse

te veda ederdim.Galibe, Sen ilelebet byle sakin yaayam

yok Herhalde memlekete hizmet edeceksin

98

Latifeye. O srada yanlarna birileri gelince su

Seimler 1930 yl ekim aynn banda ya


98/129

Seimler 1930 yl ekim aynn banda ya

kez adayd.

Seimlerin ardndan Serbest Frka, irtica s

yze kald.

Fethi Bey 17 kasm 1930 gn Serbest F rkTrkiye yeniden tekpartili gnlerine geri d

geenler ezilmilerdi.

Bu srecin sonunda, nasl ortaya atlaca

veremeyen Latife de geri planda durmasnn

unu fark etmiti.

Mncinin lm

1932 yl sonlarnda Latife yeni bir felaketok sevdii kardei Mnci bir sevda hikyesi

n yitirdi. Bu lmn intihar m kaza m oldu

Mnci stanbulda Hukuk Mektebini bitirdi

yenin tantmn stlenen Reif Saffet Beyi

Turingde almaktayd. Ablasna sk sk mekscak ilikisini srdrrd. Latife tam yaralar

dnrken ok sevdii kardei Mncinin l

tifenin de babasnn ald soyadn almas g

iler bir yerde taklmt. Nfus czdanlar, ken ankayaya kadar kt M uammer Bey v


99/129

y ken ankayaya kadar kt. M uammer Bey vakl soyadn aldlar. Ancak Latife Hanma b

gun grld.

Anlatldna gre Atatrk, getirin bakay

ardndan Muammer Beyin soyadn onaylamtife Hanmmkine gelince Uakly izip Ua

dan, yanndakilere bakp, Ne demektir bilir

mutu. Sonra da klardandr manasna ge

Muammer Erboy soyadma ilikin bu any

daki soyad karmaasna aklk getiriyor. L

kn, klardr. Yl 1934 diyor.

Soyad K anunu srasnda, tandklarna en

n bizzat semekten holandn bildiimiz

pek zel bir soyad aram ve aile isimlerindentii bir kelime oyunu ile klar soyadn arm

Mustafa Kemalden Latifeye gller

Muammer Erboy, Atatrk stanbula her gyursun diye haber yolluyormu. Araba yollar,

tife Teyzeme Gller gnderirmi Anneannem

100

Latife Hanm Gksuda sandalla dolayorm

bir motoru vard. Adn hatrlayamyorum. BirAtatrk kalkm selam vermi ok alad Lat


100/129

y yAtatrk kalkm selam vermi. ok alad Lat

karlamalar budur. Fakat grd gnden

sevdii insand...

Mustafa Kemal ile Latife boandktan sonra

myd? Birbirlerinden dolayl haberler aldklar

Tek ta prlantasn hi kartmazd

Latife Hanm nasl yayordu, giyimine kuam

miydi?Latife, gezmesinden, keyfinden lksnden, v

k ve zenli geziyordu. Favori rengi siyaht. Ba

tek ta prlanta yzn parmandan hi k

Latife piyanosunu neden terk etmiti? Piyan

actyordu belki de. Bu yzden uzak durmay t

Piyanonun onda derin bir izi olmal yorum

ammer Bey, Tabi kesinlikle ve derin bir iz olm

etmediini bilemiyorum, aslnda onun ruh ya

olurdu ama, yazlarn yazmay tercih etti gali

1938: Ac yl

O gn Latife, smet Paaya yazd mektup

dkt:


101/129

Reisicumhur General smet nn, Ankar

ok Aziz ve Muhterem efim,

Bu sabah, aylardan beri yattm hastanzere gelen gazeteleri grnce beynimden v

On senedir ektiim azab btn vicda

her suretle korumu olan zat devletinizin, bu

kadar sarsldm tahmin buyuracana em

u anda, beni millet ve memleket adna mtad ar mesuliyetin sizin omuzlarnza y

Size ne derin bir samimiyetle hitap etti

merbutiyetimle daima muvaffakiyet, shhat

ken, bu kanatlar krk ve hasta kznz efka

mahrum etmemenizi rica eder, mbarek elle

Latife...

Adres: F. Sadk, Lindenho

Latife evlilii srasnda Mustafa Kemalin bar ortamm bozmu, ikisini, sigarasn, so

onun mrn uzatabilmek iin ok aba harc

102

ni rendi. Ondan bir ricada bulundu. Nezihe

malle 1000 Gn adl kitabnda, Latifenin Mussonra nasl veda ettiini anlatyor:


102/129

sonra nasl veda ettiini anlatyor:

K im bil ir ne kadar deiti koca Ankara? O eh

rum ki. Demek bana bir istediin var m diyorsun

sr; daha dorusu bir emanet... Y llardan beri geim bir ey vard; cesaret edip kimseye syleme

iekiden, bir tek krmz gl al ltfen. Ama bir

gtr ve M ustafa K emalin mbarek kabrinde yer

K imden geldiini o anlar, ama sen yine de, Bunu

ye syle! Bu iyil ii bana yapabil ir misin?

J ale Tulga gerekten de kpkrmz tek bir g

den Antkabirdeydi. Merdivenleri ktnda r

rkt, kocaman elenkleri grnce kenara e

melerini bekledi.

eri girmeden bir subaya sormutu, erd

Devlet bakanmz yantn almt. Demek

reti yaplan resm gnlerden biriydi. Gen kad

meyi dnd. Sonra Latife Hanmm sesi kland ve yoluna devam etti. Protokol kalabal

kadar girmeyi baard. Bunu size Latife Han

Daima gururluydu, ba dikti...

Kadnlar grnr klan bir kadn sembol o


103/129

lan yllarnda grnmez kadn olarak yaad. T

lecei onca ey varken ona biilen rol sessiz ve

t. Sahneden ekilmiti, ama kulisleri izliyord

gre, Cemiyet hayatnda igal ettii mevkieYakn evresinin anlatmna gre Byle bir

seydim, memlekete veda ederdim diyordu. La

ama yklm bir kadn deildi. Hep gururlu v

karizmatik kiiliini korudu.

Latife evlendiine piman myd? Yeeni Mtmna gre piman deildi.

Documents

Latife Hanım ipek calislar