1

การเรยนรส าหรบผสงอาย Learning for Elderly

ฐตมา ดวงวนทอง Thitima Duangwanthong

วทยานพนธทางสถาปตยกรรม หลกสตรสถาปตยกรรมศาสตรบณฑต

สาขาวชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรปทม ปการศกษา 2560

2

การเรยนรส าหรบผสงอาย Learning for Elderly

ฐตมา ดวงวนทอง Thitima Duangwanthong

วทยานพนธทางสถาปตยกรรม หลกสตรสถาปตยกรรมศาสตรบณฑต

สาขาวชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรปทม ปการศกษา 2560

3

หวขอวทยานพนธ การเรยนรส าหรบผสงอาย

นกศกษา นางสาวฐตมา ดวงวนทอง หลกสตร สถาปตยกรรมศาสตรบณฑต

ปการศกษา 2560 อาจารยทปรกษา ดร.ชนกพร ไผทสทธกล

คณะกรรมการด าเนนงานวทยานพนธ

ประธานคณะกรรมการ

อาจารยธรบลย ฉลองมณรตน

คณะกรรมการตรวจวทยานพนธ

คณะกรรมการอาจารยทปรกษา คณะกรรมการผทรงคณวฒ

ดร.ชนกพร ไผทสทธกล

อาจารยจรรยา ผลประเสรฐ

ผชวยศาสตราจารย กนกวรรณ อสนโน

โดยคณะกรรมการตรวจวทยานพนธไดพจารณาใหความเหนชอบและผานการสอบแลว

เมอวนท..........เดอน.....................พ.ศ...........

คณะสถาปตยกรรมศาสตรรบรองแลว

.......................................................

(อาจารยธรบลย ฉลองมณรตน) คณบดคณะสถาปตยกรรมศาสตร

วนท..........เดอน.....................พ.ศ.............

ง

หวขอวทยานพนธ : การเรยนรส าหรบผสงอาย (โรงเรยนผสงอาย) ชอนกศกษา : ฐตมา ดวงวนทอง อาจารยทปรกษา : ดร.ชนกพร ไผทสทธกล หลกสตรสถาปตยกรรมศาสตรบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร ปการศกษา 2560 ___________________________________________________________________________________________________________________

บทคดยอ การเปลยนแปลงโครงสรางประชากรและการลดลงของอตราการเกดและอตราการตาย

ท าให “ภาวะ ประชากรสงอาย” ในประเทศไทยสงขน และสงผลใหสงคมไทยเขา“สงคมผสงอาย” ใน พ.ศ. 2548 (ส านกงานสถตแหงชาต, 2555) และก าลงกาวเขาสสงคมผสงอายอยางสมบรณ ไปสสงคม ผสงอายอยางเตมทประมาณ พ.ศ. 2564 และ พ.ศ. 2574 ตามล าดบ ขอมลนทบงบอกวา จ าเปนตองมการพฒนา หรอเสรมศกยภาพของประชากรสงอายนใหเปนผท มความพรอมทงดานกาย จต ปญญา สงคม จตวญญาณ การมสวนรวม และความมนคง เพอ เตรยมการเขาสวยสงอายไปดวยความมนใจ ความพรอม และการมสขภาพทด และผสงอายเหลานนยงมศกยภาพในการพฒนาตนเองและ พฒนาสงคมในอกหลายๆเรอง ความส าคญของสทธในการเรยนรและการสงเสรมโอกาสทางการเรยนร ผสงอายมสทธไดรบการสงเสรมสนบสนนในดานตางๆ โดยเฉพาะดานการศกษาและขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการด าเนนชวต เพอชวยพฒนาคณภาพชวตและเตรยมความพรอมของผสงอายไทยใหเปน “ผสงอายทมคณภาพ”เกดการพฒนาตนเองอยางตอเนอง และมศกยภาพทชวยเหลอตนเองในสงคมตอไป

การศกษาวทยานพนธ ศกษาจากการรวบรวมขอมลจากงานวจยตางๆทเกยวของกบผสงอายและการเรยนรในรปแบบตางๆ การเรยนรทเหมาะสมกบผสงอาย ซงผลการศกษารวบรวมขอมลพบวา การศกษาทมความเหมาะสมกบผสงอายมากทสดคอการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอาย โดยมหมวดเนอหาการเรยนรทงหมด 5 ดาน ประกอบไปดวย เนอหาดานสขภาพอนามยทเหมาะสมกบวยผสงอาย เนอหาดานการปรบตวทาง สงคมและจตใจ เนอหาดานการออม เนอหาดานการเรยนรและเนอหาดานสทธของผสงอายตามกฎหมาย และไดน ามาประยกตเขากบการเรยนรแบบบรณาการครบวงจร โดยใชกจกรรมทางการเกษตร หตถกรรม และกจกรรมการขาย เปนตวสงเสรมการเรยนร

จากการศกษาขอมลและแนวทางการออกแบบ อาคารของโครงการการเรยนรส าหรบผสงอายจงเปนสถาปตยกรรมทมความเหมาะสมและปลอดภยกบผสงอาย การจดพนทแตละสวนใหมความเหมาะสมกบผสงอายและกจกรรมทจะเกดขนภายในพนทนนๆ มสภาพบรบท บรรยากาศทเหมาะสมและชวยในการเสรมการเรยนรของผสงอาย

จ

กตตกรรมประกาศ ความส าเรจของการศกษาวทยานพนธในครงน ขาพเจาไดรบการสนบสนนและความชวยเหลอในการด าเนนงานวทยานพนธ ทงในสวนภาคการศกษาขอมลและภาคการออกแบบจากบคคลและหนวยงานตางๆทเกยวของ ซงขาพเจาขอขอบคณในความเมตตากรณา ความเสยสละทมตอขาพเจาตลอดในการศกษาออกแบบวทยานพนธทางสถาปตยกรรม จนส าเรจลลวง เปนผลงานวทยานพนธการออกแบบสถาปตยกรรมทสมบรณไดแก นายเกษม ดวงวนทอง นางปนดดา บพพ นายเสบยง บพวรรณศร ดร.ชนกพร ไผทสทธกล อาจารยทปรกษา อาจารยจรรยา ผลประเสรฐ คณะอาจารยทปรกษา ผชวยศาสตราจารยกนกวรรณ อสนโน คณะอาจารยทปรกษา

ฉ

สารบญ

หนา บทคดยอ...............................................................................................................................ง กตตกรรมประกาศ……………………………………………………………...…………….…….จ สารบญ…………………………………………………………………………....………………...ฉ สารบญตาราง………………………………………………………………………..………..……ซ สารบญรป…………………………………………………………………………………...……...ฌ บทท 1 บทน า

1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา................................................................1 1.2 วตถประสงคการศกษาวทยานพนธ……………………………………………...…...3 1.3 วตถประสงคของโครงการ…………………………………………………….........…3 1.4 ประโยชนทมตองานสถาปตยกรรม……………………………………………...……3 1.5 ขอบเขตของการศกษาวทยานพนธดานเนอหา………………………….………..…4 1.6 ขอบเขตของการศกษาวทยานพนธดานพนท........................................................4 1.7 แผนการด าเนนงานวทยานพนธ...........................................................................5 1.8 ผลทคาดวาจะไดรบของการศกษาวทยานพนธ…………………………………..….5

บทท 2 การศกษารวบรวมขอมล 2.1 ทฤษฏทเกยวของกบผสงอาย…………………………………………………….......6 2.1.1 ความหมายของผสงอาย…………………………………………………..…....6 2.1.2 ลกษณะและธรรมชาตของผสงอาย…………………………………………….8 2.1.3 พฒนาการตางๆของวยผสงอาย………………………………………….…..11 2.1.4 สภาพ ปญหา และความตองการของผสงอาย............................................12

2.2 แนวคดผสงอายทมศกยภาพ (Active Ageing)………………………………….….19 2.3 ทฤษฏทเกยวของกบการเรยนรส าหรบผสงอาย……………………………….…...20 2.3.1 ความหมายของการเรยนร…………………………………………………....20 2.3.2 องคประกอบส าคญของการเรยนร………………………………….....……...21 2.3.3 การเรยนรของผสงอาย..............................................................................21 2.4 การศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอาย…………………………………………..…....23 2.4.1 แนวคดการศกษาตลอดชวต (Lifelong Education)………………………….23

ช

สารบญ(ตอ) หนา

2.4.2 แนวคดการจดการศกษาส าหรบผสงอาย....................................................28 2.4.3 รปแบบกจกรรมการศกษาและการเรยนรตลอดชวตของผสงอาย……...…...33 2.5 การเรยนรบรณาการแบบครบวงจร…………………………………………..……..39 2.6 การจดกจกรรมสงเสรมอาชพ.............................................................................41 2.6.1 การปลกผกปลอดสารพษ..........................................................................41 2.6.2 งานศลปหตถกรรม...................................................................................42

บทท 3 กระบวนการศกษาขอมล วเคราะห สงเคราะหขอมล 3.1 กรอบแนวความคด………………………………………………………………...…60 3.2 พนทใชสอยโครงการ…………………………………………………………..….....64 3.3 ทตงโครงการ……………………………………………………………………...….69 บทท 4 การประยกตในงานออกแบบสถาปตยกรรม

4.1 การประยกตใช..................................................................................................77 4.1.1 FUNCTION DIAGRAM และประเภทของผใชโครงการ……………………..77 4.1.2 Zoning…………………………………………………………..……………..77 4.1.3 ลกษณะการจดหองเรยน...........................................................................79 4.2 การออกแบบราง................................................................................................82

บทท 5 สรปผลและบทสรปของโครงการ

5.1 ผลการออกแบบ………………………………………………………………………………..89

บรรณานกรม........................................................................................................................97 ประวตผเขยนวทยานพนธ....................................................................................................98

ซ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1. ตารางแสดงชวงระยะเวลาการปลกพชผกชนดตางๆ.........................................................42 2. ตารางแสดงวธการสาน....................................................................................................56 3. ตารางแสดงวธการสาน(ตอ).............................................................................................57 4. ตารางแสดงจ านวนผเขาเรยนในแตละหลกสตร……………………………………...……….61 5. ตารางแสดงการศกษาของกลมหลกสตร 7 วน..................................................................61 6. ตารางแสดงการศกษาของกลมหลกสตร 14 วน................................................................62 7. ตารางแสดงการศกษาของกลมหลกสตร 30 วน................................................................62 8. ตารางแสดงกจกรรมการเรยนในแตละหลกสตร................................................................63 9. ตารางแสดงรายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมการเกษตร...............................66 10. ตารางแสดงรายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการปน....................66 11. ตารางแสดงรายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการทอ....................67 12. ตารางแสดงรายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการแกะสลก............67 13. ตารางแสดงรายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการจกสาน..............68 14. ตารางแสดงรายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการเขยนและวาด....68 15. ตารางคะแนนรวมในการพจารณาเลอกทตงโครงการของแตละจงหวด.............................70 16. ตารางคะแนนรวมในการพจารณาเลอกทตงโครงการในจงหวดขอนแกน..........................72

ฌ

สารบญรป

รปท หนา 1. กราฟแสดงการเพมขนของจ านวนประชาการผสงอายในประเทศไทย................................1 2. กราฟแสดงจ านวนประชาการผสงอายในประเทศไทย........................................................2 3. ภาพแสดงจ านวนดชนประชาการผสงอายในประเทศไทย..................................................4 4. ภาพการปลกผกปลอดสารพษในโรงเรอน……..…………………...……………………….41 5. ภาพแสดงขนตอนการปลกพช........................................................................................41 6. ภาพเครองปนดนเผา.....................................................................................................43 7. ภาพการเตรยมดน.........................................................................................................43 8. ภาพการขนรปปนเครองปนดนผา..................................................................................44 9. ภาพการทอและเยบปกถกรอย.......................................................................................45 10. ภาพแสดงกระบวนการผลตผาไหม.................................................................................46 11. ภาพผลไมแกะสลก........................................................................................................49 12. ภาพเครองจกสาน..........................................................................................................55 13. ภาพกระบวนการจกสาน................................................................................................55 14. ภาพแสดงกระบวนการวาดผาบาตก...............................................................................58 15. กรอบแนวคดการจดกจกรรมการเรยนรบรณาการครบวงจาร...........................................60 16. กรอบแนวคดการจดกจกรรมการเรยนรส าหรบผสงอาย...................................................61 17. ภาพแผนภมแสดงสดสวนพนทใชสอยภายในโครงการ……………………………..………64 18. ภาพแสดงสดสวนพนทในสวนของกจกรรมการเรยนร……………………………………...65 19. ภาพแสดงดชนสดสวนผสงอายในพนทของแตละภาค.....................................................69 20. ภาพแสดงตวเลอกทต งโครงการระดบจงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ........................69 21. ภาพแสดงตวเลอกทต งโครงการในจงหวดขอนแกน.........................................................71 22. ภาพแสดงตวเลอกต าแหนงทต งโครงการ A.....................................................................71 23. ภาพแสดงตวเลอกต าแหนงทต งโครงการ B.....................................................................71 24. ภาพแสดงตวเลอกต าแหนงทต งโครงการ C.....................................................................72 25. ภาพแสดงต าแหนงทต งโครงการ.....................................................................................73 26. ภาพแสดงพนทโดยรอบพนทต งโครงการ........................................................................73 27. ภาพแสดงทางสญจรโดยรอบทตงโครงการ......................................................................73

ญ

สารบญรป(ตอ)

รปท หนา 28. ภาพทศนยภาพทตงโครงการ..........................................................................................74 29. ภาพทศนยภาพทตงโครงการ 1.......................................................................................74 30. ภาพทศนยภาพทตงโครงการ 2.......................................................................................75 31. ภาพทศนยภาพทตงโครงการ 3.......................................................................................75 32. ภาพแสดงFUNCTION DIAGRAM…………………………………………………………...77 33. ภาพแสดงทางเลอกในการวาง zoning……………………………………………………….78 34. ภาพแสดงทางเลอก zoning ทเหมาะสมมากทสด……………………………...….………..78 35. ภาพแสดงลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการปนเครองปนดนเผา………………..…79 36. ภาพแสดงลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการมอผา...............................................79 37. ภาพแสดงลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการแกะสลกและวาดเขยน……………….80 38. ภาพแสดงลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการจกสาน………………………………..80 39. ภาพแสดงลกษณะการปลกผกแบบปลอดสารพษในระบบ DRFT……………………….....81 40. ภาพแสดงลกษณะการท างานของระบบ DRFT……………………………………….....….82 41. ภาพทแสดงการออกแบบรางโครงการครงท 1……………………………………...……….82 42. ภาพทแสดงการออกแบบรางโครงการครงท 1……………………………………...……….83 43. ภาพทแสดงการออกแบบรางโครงการครงท 1……………………………………...……….83 44. ภาพทแสดงการออกแบบรางโครงการครงท 1……………………………………...……….83 45. ภาพทแสดงการออกแบบรางโครงการครงท 2……………………………………...……….84 46. ภาพทแสดงการออกแบบรางโครงการครงท 2……………………………………...……….84 47. ภาพทแสดงการออกแบบรางโครงการครงท 3..................................................................85 48. ภาพทแสดงการออกแบบรางโครงการครงท 3..................................................................85 49. ภาพรปแบบบานเรอนในชมชน………………………………….……………..…………….86 50. ภาพทศนยภาพนอกโครงการ……………………………………………………..….………86 51. ภาพทศนยภาพนอกโครงการ…………………………………………...……………………87 52. ภาพทแปลนชนใตดน…………………………………………………………………..……..87 53. ภาพแปลนพนชน 1…………………………………………………………………………...88 54. ภาพแปลนพนชน 2……………………………………………………………………………89 55. ภาพรปดาน 1……………………………………………………………………………….…90

ฎ

สารบญรป(ตอ)

รปท หนา 56. ภาพรปดาน 2…………………………………………………………………………………90 57. ภาพรปดาน 3…………………………………………………………………………………90 58. ภาพรปดาน 3…………………………………………………………………………………90 59. ภาพรปดาน 4…………………………………………………………………………………90 61. ภาพรปตด A……………………….…......……………………………………………….….91 62. ภาพรปตด B………………………………………………………………………….……….91 63. ภาพทศนยภาพภายนอกโครงการ…………………………………………………………...91 64. ภาพทศนยภาพภายในโครงการ……………………………………………………...………92 65. ภาพทศนยภาพภายในโครงการ……………………………………………………...………92 66. ภาพทศนยภาพภายในโครงการ……………………………………………………...………92 67. ภาพทศนยภาพภายในโครงการ……………………………………………………...………93 68. ภาพทศนยภาพภายในโครงการ……………………………………………………...………93 69. แบบจ าลองโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย................................................................94 70. แบบจ าลองโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย................................................................94 71. แบบจ าลองโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย………………………...……………………95 72. แบบจ าลองพนทโดยรอบทตงโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย…………..………….…..95 73. แบบจ าลองโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย…………………………………..………….96

1

บทท 1 บทน า

1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา การเปลยนแปลงโครงสรางประชากรและการลดลงของอตราการเกดและอตราการตาย ท าให “ภาวะ ประชากรสงอาย” ในประเทศไทยสงขน และสงผลใหสงคมไทยเขา“สงคมผสงอาย” (aging society) ใน พ.ศ. 2548 (ส านกงานสถตแหงชาต, 2555) และก าลงกาวเขาสสงคมผสงอายอยางสมบรณ (aged society) ไปสสงคม ผสงอายอยางเตมท (super-aged society) ประมาณ พ.ศ. 2564 และ พ.ศ. 2574 ตามล าดบ (มลนธ สถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย , 2558)

ภาพท1.1 กราฟแสดงการเพมขนของจ านวนประชาการผสงอายในประเทศไทย

ผสงอายเปนประชากรซงมลกษณะพเศษเฉพาะตว กลาวคอ เปนแหลงความร ความช านาญทมคณคา เปนผทรงไวซงประเพณ วฒนธรรม และเปนสายใยแหงครอบครวเชอมตอระหวางบคคลในชวงวยตาง ๆ ความคดทคดวาวยของผสงอาย เปนวยทควรหยดการเรยนร และควรนงพกผอนอยทบานเพยงล าพง รวมถงปญหาในดานสขภาพอนามย ปญหาดานสงคม และดานเศรษฐกจเพมมากขนกวาวยอนๆ จงท าใหมผสงอายจ านวนมากทตองใชชวตดวยความเปลยวเหงา ท าใหผสงอายถกมองขามมากขน

จากสถตลาสดในป พ.ศ.2558 การเพมของประชากรสงอายไทยหรอทมอาย 60 ปขนไปประกอบดวยผชาย 4.6 ลานคน และผหญง 5.7 ลานคน คดเปนอตราสวนเพศของประชากรสงอายเทากบผสงอายชาย 80 คนตอผสงอาย หญง 100 คน โดยเฉพาะอยางยงประชากรวยตน (อาย 60-69 ป) เปน ขอมลส าคญทบงบอกวา จ าเปนตองมการพฒนา หรอเสรมศกยภาพของประชากรกลมนใหเปนผท มความพรอมทงดานกาย จต ปญญา สงคม จตวญญาณ การมสวนรวม และความมนคง เพอ เตรยมการเขาสวยตอไปดวยความมนใจ ความพรอม และการมสขภาพทด เปนการเตรยมการใน การเปลยน “ภาระ” ใหเปน “พลง” เพราะผสงอายเหลานนยงม

2

ศกยภาพในการพฒนาตนเองและ พฒนาสงคมในอกหลายๆเรอง เพอหกลางแนวความคดและความเชอทปดกนการเรยนรของผสงอาย ความส าคญของสทธในการเรยนรและการสงเสรมโอกาสทางการเรยนร ผสงอายม สทธไดรบการสงเสรมสนบสนนในดานตางๆ โดยเฉพาะดานการศกษาและขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการด าเนนชวต เพอชวยพฒนาคณภาพชวตและเตรยมความพรอมของผสงอายไทยใหเปน “ผสงอายทมคณภาพ”เกดการพฒนาตนเองอยางตอเนอง และมศกยภาพทชวยเหลอตนเองในสงคมไดอยางมความสข

ภาพท 1.2 กราฟแสดงจ านวนประชาการผสงอายในประเทศไทย

ลกษณะการเรยนรของผสงอาย มแนวทางการเรยนรในหลายๆดาน อาท การเรยนรบน

รากฐานความตองการ การเรยนรผานประสบการณในชวตประจ าวน การเรยนรเพอการพฒนาในดานตางๆ ฯลฯ แตในทางปฏบตจะพบวาผสงอายมขอจ ากดหลายประการในการเรยนร จงจ าเปนตองมทฤษฎการเรยนรทเหมาะสมกบชวงวยทมลกษณะเฉพาะเจาะจงมากขน

แนวคด”การศกษาตลอดชวต”ส าหรบผสงอาย ประกอบดวย การศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย แตส าหรบผสงอายยงไมพบวามการจด การศกษาในระบบส าหรบผสงอาย เนองจากไมสอดคลอง กบสภาพทางกายภาพของผสงอาย ดงนน รปแบบการศกษาทเหมาะสมส าหรบผสงอายจงควรจดใน รปแบบการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ซงเปนรปแบบทเหมาะสมในการสงเสรมใหผสงอายเกดการเรยนรตลอดชวต

การศกษานอกระบบโรงเรยน เปนกจกรรมทจดขนใหกบบคคล ทกเพศ วย และชวงอาย เปนกจกรรมทยดหยนในการเรยนร โดยมเปาหมายเพอสงเสรมความรความสามารถ ทกษะ และทศนคตของกลมเปาหมาย และน าไปใชประโยชนในชวตประจ าวนได

3

การศกษาตามอธยาศย เปนการจดการเรยนรทผสมผสานระหวางการจดการศกษาใหเขากบวถของชมชนโดยใหความส าคญกบการด าเนนชวต หรอการสรางสรรคกจกรรมทสอดคลองกบวถชวตตามธรรมชาตและสงแวดลอมของบคคลนนๆ ศกษาเรยนรตามความสนใจของบคคลนนๆ อยางมอสระ บคคลจะเรยนรดวยตนเองเปนหลก เพอตอยอดประสบการณการเรยนร เพมความร ทกษะ และศกยภาพของแตละบคคลอนจะสามารถพฒนาตนสการเปนผเรยนรตลอดชวต ดงนนเมอพจารณาและเหนสมควรวาควรมการศกษาเรองการสรางสรรคพนท ทเปน

ประโยชนตอการสงเสรมการเรยนรของผสงอายทมความส าคญ ทควรจะไดรบการสงเสรมดานการศกษา“การเรยนรส าหรบผสงอาย”ทเปนประโยชนตอการด าเนนชวต เพอชวยพฒนาคณภาพชวต ใหเปน“ผสงอายทมคณภาพ”และเปนกลไกส าคญน าไปส “สงคมผสงอายทมคณภาพ” สรางสรรคพนทใหเหมาะสม สอดคลองและสามารถรองรบกจกรรมตางๆทเกดขน เพอสนบสนนการศกษาของผสงอายไดอยางเหมาะสม

1.2 วตถประสงคการศกษาวทยานพนธ 1.2.1 เพอศกษาถงลกษณะกจกรรม พฤตกรรมการใชพนทวางภายในและภายนอกอาคาร

เพอออกแบบพนทใหสอดคลองและรองรบกจกรรมทเกดขน 1.2.2 เพอศกษาลกษณะพนทการใชงานทมลกษณะพเศษ เพอก าหนดแนวทางของโครงการ 1.2.3 เพอศกษาปญหา ศกยภาพ ขอจ ากด ความเชอมโยงและแนวโนมการใชพนท ของ

ผสงอาย 1.2.4 เพอศกษาระบบโครงสรางการบรหารโครงการส าหรบการเรยนรของผสงอาย 1.2.5 เพอศกษาพนท ทเหมาะสมกบผสงอาย

1.3 วตถประสงคของโครงการ 1.3.1 เพอเปนแหลงสงเสรมและกระจายความรและมพนททเหมาะสมกบการเรยนรส าหรบ

ผสงอาย 1.3.2 เพอสงเสรมโอกาสทางการเรยนรของผสงอายทจะเปนประโยชนตอการด าเนนชวต 1.3.3 เพอสงเสรมใหผสงอายเปนผสงอายทมคณภาพและเกดสงคมผสงอายทมคณภาพ

1.4 ประโยชนทมตองานสถาปตยกรรม 1.4.1 มแหลงสงเสรมและกระจายความรแกผสงอายและเกดพนททออกแบบมาเหมาะสมกบ

การเรยนรและกจกรรมทเกดขนส าหรบผสงอาย

4

1.4.2 ผสงอายไดรบโอกาสทางการเรยนรทจะเปนประโยชนในการการด าเนนชวต 1.4.3 ผสงอายสามารถคณภาพและน าไปสสงคมผสงอายอยางมคณภาพ 1.5 ขอบเขตของการศกษาวทยานพนธดานเนอหา

1.5.1 ศกษาถงลกษณะพฤตกรรมและสภาพจตใจของผสงอาย 1.5.2 ศกษารปแบบของการเรยนรแนวทางการเรยนรตลอดชวตทมความเหมาะสมกบ

ผสงอาย 1.5.3 ศกษาพฤตกรรมตางๆของผสงอายทมตอการเรยนร 1.5.4 ศกษาเกยวกบรปแบบกจกรรมของการเรยนรทมตอพนทใชสอยอาคาร 1.5.5 ศกษารปแบบการวางผงอาคารทสงผลตอการใชงานพนท 1.5.6 ศกษาทฤษฏทเกยวของและสงผลตอการออกแบบสถาปตยกรรม

1.6 ขอบเขตของการศกษาวทยานพนธดานพนท

ศกษาเกยวกบพนท ในระดบภมภาคถงระดบจงหวด ทมแนวโนมความเปนไปไดของต าแหนงทต งโครงการ โดยพจารณาจากสถตของผสงอายในพนท

ภาพท 1.3 แสดงจ านวนดชนประชาการผสงอายในประเทศไทย

5

1.7 แผนการด าเนนงานวทยานพนธ 1.7.1 ศกษาและคนควาทฤษฏทเกยวของกบโครงการ สรปใหเกดความเขาใจภาพรวมของ

โครงการ หวขอ และประเดนทจะท าการศกษา เพอศกษาถงลกษณะกจกรรม พฤตกรรมการใชพนทใชสอยตางๆ เพอออกแบบพนทใหสอดคลองและรองรบกจกรรมทเกดขน

1.7.2 วเคราะหขอมลจากทฤษฏทคนความาเพอ มาวเคราะหเปนประเดน(Issue) เพอหาประโยชนในทางสถาปตยกรรม และเกณฑความตองการตางๆทตองศกษาใหไดคณลกษณะหรอวธการออกแบบเปนแนวความคด(Concept) หรอขอเสนอในการน าไปประกอบกบการออกแบบโครงการ

1.7.3 เปรยบเทยบหาความสมพนธ ตามประเดนทจะศกษาโดยสมพนธกบปจจยอนๆทเปนผลลพธทเกยวของในงานสถาปตยกรรม ศกษาผลลพธทไดจากการศกษา สรปแนวความคดและเกณฑในการออกแบบ

1.7.4 การสรปขอมลโครงการและปญหาทไดศกษาทงหมด มาใชประกอบการวเคราะหและวเคราะหปจจยทงหมดทเกยวของกบการออกแบบ เพอประกอบการสรางแนวทางในการออกแบบทางเลอกและท าการประเมน เปรยบเทยบขอดขอเสยตางๆระหวางรปแบบทางเลอก เพอตดสนใจเลอกและน าไปพฒนาแบบรางทางเลอกตอไป

1.7.5 ก าหนดทตง โปรแกรมการใชสอยทเหมาะสมกบหวขอทจะศกษา โดยสรปโปรแกรมเพอทจะน ามาศกษาออกแบบตามกระบวนการออกแบบในภาคการออกแบบ

1.8 ผลทคาดวาจะไดรบของการศกษาวทยานพนธ

1.8.1 เขาใจถงกระบวนการรวบรวมขอมล เพอทจะน ามาศกษาและวเคราะหขอมล เพอน าไปใชในการออกแบบสถาปตยกรรม

1.8.2 เขาใจถงกระบวนการการออกแบบพนทเพอตอบสนองตอผใชงานจรง 1.8.3 สามารถแกประเดนปญหาในการออกแบบโครงการ เพอใหเกดสถาปตยกรรมทมความ

เหมาะสมกบโครงการและผใชงาน 1.8.4 เขาใจระบบและโครงสรางในการออกแบบ การจดองคประกอบพนทใชสอยของ

โครงการ 1.8.5 เขาใจถงรปแบบของระบบการศกษาและการเรยนรในรปแบบตางๆ การเรยนรการจด

กจกรรมทมความเหมาะสมกบผสงอาย

6

บทท 2 การศกษารวบรวมขอมล

การศกษาเกยวกบหวขอเรอง การเรยนรส าหรบผสงอาย มแนวคด ทฤษฎ และงานวจย

ทเกยวของ ดงน 2.1 ทฤษฏทเกยวของกบผสงอาย 2.2 แนวคดผสงอายทมศกยภาพ (Active Ageing) 2.3 ทฤษฏทเกยวของกบการเรยนรส าหรบผสงอาย 2.4 การศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอาย 2.5 การเรยนรบรณาการแบบครบวงจร 2.6 การจดกจกรรมสงเสรมอาชพ

2.1 ทฤษฏทเกยวของกบผสงอาย 2.1.1 ความหมายของผสงอาย วทยาการผสงอายหรอพฤฒาวทยา (Gerontology) คอ การศกษาเกยวกบผสงอาย ซง นกวชาการทศกษาเกยวกบเรองผสงอาย พยายามหาความหมายของค าวา “ผสงอาย” (Elderly) ในแงมมทไมแตกตางกนมากนก เนองจากเปนเรองยากทจะตตราอยางเดดขาดวาคนนน เปนผท อยในวยชรา ค าวาผสงอายเปนค าท พลต ารวจตร หลวงอรรถสทธสนทร ไดบญญตและน ามาใช เปนครงแรกในการประชมแพทยอาวโสและผสงอายจากองคการตางๆ เมอวนท 1 ธนวาคม พ.ศ. 2505 จนไดรบการยอมรบและใชกนอยางแพรหลายในปจจบน เนองจากเปนค าทไพเราะรนห ให ความรสกทดกวาค าวา “คนแก” หรอ “คนชรา” และมผใหความหมายของผสงอายไวอยาง มากมาย เชน นศา ชโต (2525) ไดใหความหมายวา ผสงอาย หมายถงผทมอายวดดวยจ านวนปตาม ปฏทนของเวลาทมชวตอย เวลาจะเปนเครองชอนหนง แตการจ าแนกวาจะใชจ านวนปเทาใดนน ขนอยกบสงคมนนๆ กรมประชาสงเคราะห (2530)ไดใหความหมายผสงอายวา หมายถง บคคลทสงคมได ก าหนดเกณฑเมอมชวตอยในวยสดทายของชวต ซงเปนวยทมความเปลยนแปลงทางดานรางกาย จตใจ สงคม บรรล ศรพานช (2534)ไดใหความหมายวา ผสงอาย หมายถงผทมอาย 60 ปขนไป เปนผทสญเสยความสมบรณของรางกาย จตใจ และสงคม มความออนแอ มปญหาสขภาพกายและ จตใจ ตลอดจนความเปนอยในสงคม

7

สรกล เจนอบรม (2534)ไดจ ากดความผสงอายวา หมายถงบคคลทอยในวยสดทายของ วงจรชวต ซงเรมตงแตวยหนม วยสาว วยผใหญและวยชรา ในเกณฑการก าหนดวาใครเปน ผสงอายนน พจารณาจากบทบาทของบคคลนนๆในสงคม ในปจจบนมกใชอายเปนเกณฑ บางประเทศ 55 ป บางประเทศ 75 ป ซงนบจากเกณฑการปลดเกษยณ คณะกรรมาธการวสามญสวสดการผสงอาย วฒสภา (2534) ใหความหมายของผสงอาย วาเปนบคคลทมอาย 60 ปขนไป มความเสอมตามวย ความตานทานโรคลดลง กชกร สงขชาต (2536) ไดใหความหมายของผสงอายวา หมายถง ผทมอายตามวนเกด หรอ ปฎทน ครบ 60 ปขนไป สพตรา สภาพ (2540) ใหความหมายของผสงอายวา ผสงอายหรอวยชรา (The old age) ในแตละประเทศหรอแตละสงคมก าหนดไวแตกตางกนออกไป ขนอยกบการท างานหรอสภาพ รางกาย ในบางครงอายมไดบอกวาใครเปนผสงอายแตเปนเพยงแนวทางใหเราทราบวาใครสมควร เปนคนชราหรอผสงอาย คณะกรรมการสงเสรมและประสานงานผสงอายแหงชาต (2545) ไดใหค านยามของผสงอายวา เปนบคคลทมอาย 60 ปบรบรณหรอมากกวา เพญแข ประจนปจจนก (2545) ไดใหความหมายของผสงอายวา เปนบคคลทมอาย 60 ป ขนไป ซงถอวาเปนชวงสดทายของชวต และเปนวยแหงการเปลยนแปลงทางดานรางกาย จตใจ และสงคม อาจแบงไดเปนผสงอายตอนตน ตอนกลาง ตอนปลาย จะเหนไดวามผใหความหมายของผสงอายไวมากมาย ซงเกณฑในการก าหนดความเปน ผสงอายนนมความแตกตางกน ตามสภาพสงคม และระยะเวลาของผสงอาย ดงนนทประชม สมชชาโลกวาดวยผสงอาย (World Assembly on Aging) จงก าหนดใหผมอายตงแต 60 ปขนไป ถอวาเปนผสงอาย (Elderly) และใชเปนมาตรฐานเดยวกนทวโลก (บษยมาส สนธประมา, 2539) ส าหรบประเทศไทย ผสงอายจงหมายถงผทมอายตงแต 60 ปขนไป ทงชายและหญง โดย นบอายตามปฏทนเปนมาตรฐานสากลในการเปนผสงอาย ซงทางราชการไทยไดก าหนดใหเปนเกณฑในการเกษยณอายราชการของขาราชการดวย ความรเบองตนเกยวกบผสงอายและภาวะสงอาย ความสงอาย (Aging) หมายถง กระบวนการเปลยนแปลงอยางตอเนองในระยะสดทายของชวงอายมนษย ดงนน ความสงอายหรอความชราภาพจงเกยวของกบความเสอมถอยทงทาง รางกาย จตใจและพฤตกรรม ทเกดขนตามอาย วยสงอายเปนวยทบคคลตองเผชญกบวกฤตการณ อยางมากมาย อนเรมมาตงแตวยผใหญตอนตน ซงโดยมากเปนไปในทางลบ (ศรางค ทบสายทอง, 2533) ดงนน ความชราภาพจงเกยวของกบความเสอมถอยทงทางรางกายและจตใจ ความสามารถทางรางกายลดลง ความสามารถในการปรบตวกบสภาพแวดลอมตางๆ ลดลง โดย สามารถแบงได 2 ลกษณะดวยกน คอ (สรกล เจนอบรม, 2534) 1. ความชราภาพแบบปฐมภม (Primary Aging)

8

เปนความชราภาพทเกดขนกบทกคนตามธรรมชาต ไมสามารถหลกเลยงได กลาวคอเมออวยวะตางๆ เซลลตางๆ ในรางกายมนษยถกใชงานมานาน กยอมเกดความเสอมโทรม เสอมสภาพไปตามอายขยของการใชงาน ซงการเสอม โทรมของเซลลในรางกายน สงผลใหเหนเดนชดทละนอย เชน ผวหนงเรมเหยวยาน สายตายาว พละก าลงเรมถดถอย เปนตน 2. ความชราภาพแบบทตยภม (Secondary Aging)

เปนความชราภาพทมนษยเราสามารถหลกเลยงได ความชราภาพลกษณะน เกดจากการปลอยปละละเลยไมหวง ไมกงวล ไมรกษาสขภาพรางกาย การใชรางกายท างานหนกจนเกนก าลง การรบประทานอาหารมากเกนควร ดมสรา สบบหร พกผอนไมเพยงพอ ในบางกรณเกดจากโรคภยมาเบยดเบยน กอใหเกดความชรา ภาพแบบทตยภมได ความสงอายหรอความชราภาพ จงเปนกระบวนการทสลบซบซอน และนาสนใจ มนษยทกคนตองประสบภาวะน ทกลาววาสลบซบซอนเนองจาก กระบวนการของผสงอายมความเกยวของ กบการเปลยนแปลงทางกายภาพ (Physiological) ทางอารมณ (Emotional) การเรยนร สตปญญา (Cognitive) เศรษฐกจ (Economic) และทางสวนตว (Interpersonal) ซงสงตางๆ เหลานจะมความแตกตางกนไปในแตละบคคล ดงค ากลาวทวา “ยงอายมากขนเทาไหร กจะยง แตกตางมากขนเทานน” (As we grow older, we become more unlike each other) ค ากลาวน เปนทยอมรบอยางมาก ดงนนกระบวนการเกยวกบความชราภาพ จงเปนประเดนทนาสนใจ เพราะ ความสงอายมผลกระทบอยางรวดเรวในสงคม สรปไดวา ความรเบองตนเกยวกบผสงอายและภาวะสงอายจะเกยวของกบความชรา หรอ ผสงอาย ซงเปนกระบวนการเปลยนแปลงอยางตอเนองในวงจรชวตระยะสดทาย ทงทางดาน รางกาย จตใจ พฤตกรรม ทกสวนทเกยวของในสงคมจงสมควรมการประสานสมพนธและใหการดแลผสงอายอยางตอเนอง เพราะมผลกระทบตอโครงสรางทางสงคมและถอวากระทบตอความมนคงของประเทศ จงควรใหความสนใจกบการจดสวสดการส าหรบผสงอายในดานตางๆ เพอใหผสงอายมคณภาพชวตทดและไมเปนภาระตอสงคม 2.1.2 ลกษณะและธรรมชาตของผสงอาย ผใหญตอนปลาย ตงแต 60 ปขนไป ผใหญในวยนหรอวยสงอาย มลกษณะการเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจ กลาวคอ สภาพตางๆทางรางกายเสอมโทรมลงทกดาน ไดแก ผวหนงแหงหยาบ มรวรอยยนปรากฏอยทวไป ตอมตางๆในรางกายเสอมสมรรถภาพ กระดกและฟนเรมเสอม ตาเรมฝาฟางมองเหนไดไมชดเจน ผมบางและเปลยนส ความสามารถในการไดยนเสอมไป และปวยเปนโรคตางๆ เชน ตอกระจก มะเรง เบาหวาน แผลในกระเพาะอาหาร เปนตน ความตองการทส าคญส าหรบผสงอายไดแก ความตองการสนบสนนจากครอบครว ตองการการเปนสวนหนงของครอบครว ตองการการยอมรบและความเคารพยกยองนบถอ

9

ตองการความรก ความใกลชดจากลกหลาน นอกจากนยงตองการการมชวตรวมในชมชนภมล าเนาเดมของตน ตองการมสวนรมในการปรบปรงชมชน มสมพนธภาพทดกบคนในชมชน มสงคมทดท งของตนเองและสวนรวม ตองการลดการพงพาคนอนใหนอยลง ตองการมฐานะ หรอหลกประกนความชราภาพ เมอตองเลกประกอบอาชพแลวหากยงสามารถด ารงชวตไดอยางมความสข และมงคงปลอดภยตามควรแกอตภาพในบนปลายชวต ไมเปนภาระของลกหลาน การศกษาเกยวกบภาวะผสงอาย ไดมทฤษฎตางๆ ทเกยวของกบผสงอาย เสนอความคด และทฤษฎทปรากฏ ในลกษณะของเนอหาสาระทแตกตางกนออกไป ทงในระดบจลภาคและมหภาค อยางไรกด ทฤษฎตางๆ ทกลาวถงตอไปนเปนผลทเกดจากความสนใจในการศกษาเรอง ผสงอายและภาวะสงอายในปจจบน เรองราวทเกยวกบผสงอายเปนทสนใจกนอยางกวางขวาง ตามจ านวนประชากรผสงอายทเพมมากขน จงมการศกษาเกยวกบผสงอายในดานตางๆ จนเกด เปนศาสตรใหมขนมาคอ พฤฒาวทยา หรอ วทยาการผสงอาย (Gerontology) ซงแบงการศกษา ออกไปหลายสาขา เชน ชววทยา สงคมวทยา แพทย พยาบาล และสาขาการศกษา เปนตน ทฤษฎตางๆ แบงตามศาสตรทท าการศกษาเกยวกบผสงอาย ซงสามารถสรปและแบงออกเปน 5 กลมทฤษฎใหญๆ ไดดงน 1. ทฤษฎดานชววทยา (Biological Theory) เปนทฤษฎทพยายามอธบายสาเหตของความชราในเชงชววทยา ดงน (Pherson Mc and Barry D., 1983)

1.1 ทฤษฎพนธศาสตร (Genetic Theory) ทฤษฎนเชอวา คนชราเกดขนตามพนธกรรมมการเปลยนแปลงโครงสราง อวยวะบางสวนของรางกาย คลายคลงกนหลายชวอายคน แสดงออกเมออายเพมขน เชน ผมหงอก ศรษะลาน เปนตน

1.2 ทฤษฎเนอเยอวาดวยคอลลาเจน (Collagen Theory) ทฤษฎนเชอวา ความ ชราเกดขนจากการมสารประกอบของเนอเยอกระดกเพมมากขน และมการรวม Collagen Fiber หดสนในวยสงอาย ท าใหเกดรอยเหยวยน หรอการตงบรเวณโคนกระดก เปนตน

1.3 ทฤษฎท าลายตนเอง (Auto-Immune Theory) ทฤษฎนเชอวา ความชรา เกดขนจากการทรางกายสรางภมคมกนปกตลดนอยลง ท าใหรางกายตอสเชอโรคและสง แปลกปลอมไมไดด ท าใหเกดการเจบปวยไดงายและเมอเกดขนอาจจะเกดความรนแรงถงแกชวต

1.4 ทฤษฎความผดพลาด (Error Catastrophe Theory) ทฤษฎนเชอวาเมอ บคคลอายมากขนจะคอยๆ เกดความผดพลาด และผดพลาดมากขนเรอยๆ จนกระทงท าใหเซลล ตางๆของรางกายเสอมและหมดอายลง

1.5 ทฤษฎอนมลอสระ (Free Radical Theory) ทฤษฎนเชอวาภายในรางกาย ของมนษยและสงมชวตทงหลาย โดยเฉพาะผสงอาย ประกอบดวยสงแวดลอมทมเรดคลอยาง อสระอย มากมายตลอดเวลา เรดคลเหลานท าใหยนผดปกต ท าใหคอลลาเจนและอลาสตนซงเปน โปรตนองคประกอบของเนอเยอยดเหนยวเกดขนมาก ท าใหเสยความยดหยน

10

2. ทฤษฎทางดานจตวทยาสงคม (Social Theories of Aging) ซงกลาวถงจตวทยาทางสงคมของผสงอาย ซงนกชราภาพวทยาสงคม (Social Gerontologist) ไดเสนอเปนหลายแนวคด ทฤษฎ ดงน (สรกล เจนอบรม, 2541)

2.1 ทฤษฎบทบาท (Role Theory) เสนอวา ผสงอายรบบทบาททางสงคมท แตกตางกนในตลอดชวชวต เชน บทบาทของการเปนนกเรยน พอ แม ภรรยา ลกสาว นกธรกจ ป ยา ตา ยาย ฯลฯ โดยทอายจะเปนองคประกอบทส าคญประการหนง ในการทก าหนดบทบาทของ แตละคนแตละชวงชวตทด าเนนไปของบคคลนน ดงนนบคคลจะปรบตวตอบทบาทของผสงอายไดด ขนอยกบการยอมรบบทบาททผานมาของตนเอง อนสงผลไปถงการยอมรบบทบาททผานมาใน แตละชวงชวตของตนเองทก าลงจะเปลยนไปในอนาคต

2.2 ทฤษฎกจกรรม (Activity Theory) ทฤษฎนเชอวา ผสงอายจะมความสขทง ทางรางกายและจตใจ ซงไดจากการมกจกรรมและเคลอนไหวอยตลอดเวลา ซงสามารถด าเนน ชวตอยไดอยางมความสขและตระหนกวาตนเองเปนประโยชนตอสงคม

2.3 ทฤษฎการแยกตนเอง (Disengagement Theory) ทฤษฎนเชอวา ผสงอาย สวนมากคอยๆ ถดถอยออกจากสงคม ทงในกลมผสงอายและในกลมคนวยอนๆ ดวยเปนการลดภาวะกดดนทางสงคมบางประการ และหนความตงเครยดโดยการถอนตว (Withdrawal) ออกจากสงคม

2.4 ทฤษฎความตอเนอง (Continuity Theory) ทฤษฎนเชอวา ผสงอายม ความสขไดตอเมอไดท ากจกรรมหรอปฏบตตวแบบทเคยท ามากอน บคคลใดคนเคยกบการอยรวมกบคนหมมากกกระท าตอไป บคคลใดพอใจชวตทสขสงบ สนโดษ กอาจแยกตนเองออกมาอยตามล าพง ทฤษฎนกลาวถงพฤตกรรมของผสงอายอยางกวางๆ วาตองปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงมากมายทเกดขนในสงคม เชน การตายของสามหรอภรรยา การเกษยณอาย และ รายไดทลดลง เปนตน

2.5 ทฤษฎระดบชนอาย (Age Stratification Theory) ทฤษฎนศกษา ความสมพนธทางสงคมทเกดขนระหวางขนอายทแตกตางกน โดยถออายเปนเกณฑสากลในการ ก าหนดบทบาท หนาท สทธ ฯลฯ เชน อายทตองท าบตรประชาชน อายทตองเกณฑทหาร อายทตองเกษยณ ซงมความสมพนธเชงทฤษฎกบอายโดยตรง 3. ทฤษฎทางจตวทยา (Psychological Theory) เปนทฤษฎทสามารถอธบายถงสาเหตทท าใหผสงอายมบคลกภาพทเปลยนไป ประกอบดวย

3.1 ทฤษฎบคลกภาพ (Personality Theory) ทฤษฎนเชอวาผสงอายจะเปนสข หรอเปนทกขนน ขนอยกบสภาพภมหลงและพฒนาการทางจตของผนน ถาผสงอายเตบโตมาดวยความอบอนมนคง มความรกผอนและท างานรวมกบผอนไดมกจะเปนผสงอายทมความสข สามารถอยกบลกหลานหรอผอนได ในทางกลบกนหากผสงอายไมเคยรวมมอกบใคร จตใจคบแคบ รสกวาตนเองท าคณกบใครไมคอยขน มกจะเปนผสงอายทไมมความสข

11

3.2 ทฤษฎความปราดเปรอง (Intelligence Theory) ทฤษฎนเชอวาผสงอายยง ปราดเปรองและคงความเปนนกปราชญอยไดดวยความทเปนผทสนใจเรองราวตางๆ อยตลอดเวลา มการคนควาและสนใจในการเรยนรอยตลอดเวลา ท าใหผมลกษณะเชนนไดตองเปนผทมสขภาพด และมฐานะทางเศรษฐกจดพอเปนเครองเกอหนน

3.3 ทฤษฎของอรกสน (Erikson’s Theory) ทฤษฎนเชอวา การพฒนาดาน จตวทยาสงคมของผสงอายนน เปนชวงชวตทผสงอายรสกวาชวตมคณคา มนคง หรอทอแทหมด ก าลงใจ ส าหรบบคคลทมความรสกวาชวตนนมคณคา ถามความมนคง กจะมความรสกพงพอใจในผลของความส าเรจจากชวงชวตทผานมา เกดความรสกสขสงบทางใจและสามารถยอมรบไดวาความตายเปนสวนหนงของชวต และไมตองการใหมชวตยดยาวออกไปอก เกดความทอถอย สนหวง คบของใจ รสกวาตนนนไมมคณคา และความสามารถทจะเผชญกบภาวะสงอายลดนอยลงดวย 4. ทฤษฎววฒนาการ (Evaluations Theory) เปนทฤษฎทมแนวคดวามนษยเปนสงมชวตทมววฒนาการอยเสมอ และขนตอนการพฒนาของมนษยไดก าหนดไวเรยบรอยแลว โดยเรมตนเปนขนตอนตงแต เกด แก และตายในทสด 2.1.3 พฒนาการตางๆของวยผสงอาย 2.1.3.1 พฒนาการดานรางกาย จากทฤษฏชราภาพขางตน แสดงใหเหนวาในวยผสงอายรางกายเกดการเปลยนแปลงในทกระบบในลกษณะเสอมถอย การเปลยนแปลงภายนอกคอ ผมเปลยนสขาวมากขน หรอทเรยกวาผมงอก มรอยเหยวยนบนใบหนา หลงโกง กลามเนอหยอนสมรรถภาพ เคลอนไหวรางการชาลง การทรงตวไมด การไดยนเสอมลง การเปลยนแปลงภายในรางการทส าคญคอ ความยดหยนตวของเสนเลอดลดลง มการเปลยนแปลงของเซลลตางๆ มการเปลยนแปลงของระดบฮอรโมนในรางกาย 2.1.3.2 พฒนาการทางดานอารมณ อารมณของผสงอายยงคงมอารมณรก ในบคคลอนเปนทรกโดยเฉพาะสมาชกในครอบครว ไดแก คสมรส บตร หลาน และเมอเกดการสญเสย ผสงอายจะมความโศกเศราอยางมาก จะมผลกระทบตอจตใจ สขภาพกาย และพฤตกรรมของผสงอายคอนขางมาก มอารมณเหงา วาเหว บางรายอาจจะรสกวาคณคาของตนเองลดลงเนองจากตองพงพาบตรหลานในเรองการประกอบกจวตรประจ าวน คาใชจาย คารกษาพยาบาล รสกวาตนเองเปนภาระของคนอน มกแสดงอาการหงดหงด นอยใจตอบตรหลาน 2.1.3.3 พฒนาการทางดานสงคม ทฤษฏพฒนาบคลกภาพของอรคสน ผสงอายอยในขนพฒนาการขนท 8 คอความมงคงและความหมดหวง (Integrity vs. despair) เปนวยทสขม รอบคอบ ฉลาด ยอมรบความจรง ภมใจในการถายทอดประสบการณใหบตรหลาน และคนรนหลง มความมนคงในชวต ตรงขามกบผสงอายทลมเหลวจะไมพอใจในชวตทผานมาไมยอมรบสภาพทเปลยนไปรสกคบของใจทอแทในชวต

12

สงคมของผสงอายคอสงคมในครอบครวหรอเพอนรวมวย แตจากการทกลมเพอนมการตายจากกน หรอตางคนตางอยในครอบครวของตน หรอจากปญหาสขภาพรางกาย ท าใหไมสามารถตดตอกนได กจกรรมของผสงอายจงมกเปนกจกรรมการเลยงดหลาน ดแลบานใหกบบตรหลานบางรายไปท ากจกรรมทวด ท าบญ ฟงธรรม บางรายเขารวมกจกรรมในชมชน เชน เปนสมาชกชมรมผสงอาย 2.1.3.4 พฒนาการทางดานสตปญญา เมอเขาสวยผสงอาย สมองจะฝอและมน าหนกลดลง เลอดมาเลยงสมองไดนอย มภาวะความดนโลหตสง เซลลประสาทตายเพมขนและจ านวนเซลลลดลงตามอาย ท าใหสมองเสอมหรอถกท าลายไป โดยเฉพาะสวนทเรยกวา Gray Matter มกพบอาการความจ าเสอมโดยเฉพาะความจ าในเหตการณปจจบน(Recent memory) และความจะเฉพาะหนา(Immediate memory) ตความทรงจ าในอดต(Remote memory)จะไมเสย จากทกลาวมาขางตนสามารถสะทอนไดวา ความเขาใจถงลกษณะและธรรมชาตในการเรยนรของผสงอายในสงคมไทย ซงมความส าคญในแงของการจดกจกรรมเพอสงเสรมการเรยนร หรอเพอสรางบรรยากาศสงเสรมการเรยนรใหแกผสงอายได รปแบบการใหความรแกผสงอายในโรงเรยน /ชมรมผสงอายนน มความแตกตางกน บางแหงจดท าเปนหลกสตร มการก าหนดระยะเวลาเรยนคลายกบการศกษาในระบบ บางแหงจด ตามความตองการในการถายทอดภมปญญาของผสงอาย บางแหงจดขนเพอแกไขปญหาตางๆ ของผสงอาย หรอบางแหงจดขนเพอสรางความสขของผสงอาย นอกจากนน วชาทสอนยงมความแตกตาง เชน บางแหงม 3 วชา ไดแก วชาพระพทธศาสนา วชาการดแลสขภาพ วชาสงคม วฒนธรรม บางแหงเพมวชาเทคโนโลยสารสนเทศ หรอภมปญญา และอนๆ บางแหงไมมการก าหนดตายตว เปนตน ซงความแตกตางของรปแบบการจดบรการโรงเรยนผสงอายนน นาจะเปน ประโยชนหากมการจดการเรยนการสอนโดยก าหนดเปาหมายและทศทางการพฒนาผสงอายสทศทางทพงประสงค 2.1.4 สภาพ ปญหา และความตองการของผสงอาย

2.1.4.1 สภาพของผสงอาย สภาพของผสงอายมการเปลยนแปลงอยางคอยเปนคอยไปในแตละชวงอาย มผลตอ

สภาพของบคคลเปนอยางมาก ซง ศศพฒน ยอดเพชร (2544) ไดกลาวถงสภาพดานตางๆ ของผสงอายไววา สภาพดานตางๆ ตางสงผลกระทบกนเปนลกโซ ซงแบงออกเปน 3 ดาน ดงน

1. สภาพทางดานรางกายของผสงอาย (Physical Status Aging) เมอกาวเขาสวยผสงอาย ระบบในรางกายของผสงอาย มการเปลยนแปลงอวยวะตางๆ

ในรางกายเปลยนแปลงและไมสามารถท างานไดตามปกต อตราการเผาผลาญในรางกายลดนอยลง การการเปลยนแปลงของกลามเนอท าใหเหยวยน การเปลยนแปลงทางเดนโลหต การเสอมของ กระดกและกลามเนอ รวมทงการเปลยนแปลงในระบบสมอง ระบบยอยอาหาร การ

13

ขบถาย และ ระบบอนๆ ของรางกายท าใหผสงอายรบโรคและเกดโรคภยไขเจบไดงาย เกดปญหาแกผสงอาย ครอบครว และบคคลทเกยวของดวยเปนอยางมาก ท าใหเกดการเจบปวยในระยะเวลาทยาวนาน และภาวะทพพลภาพท าใหเกดปญหาดานคาใชจาย จตใจและสงคมตามมา

2. สภาพทางดานจตใจของผสงอาย (Psychological Status of Aging) สภาพทางดานจตใจของผสงอาย สวนหนงเกดจากการเสอมถอยของอวยวะตางๆ ความ

ผดปกตของระบบประสาทและสมองท าใหประสทธภาพการท างานของสมองและประสาทลดลง มผลกระทบตอระบบความทรงจ า เกดอาการหลงลม และความทรงจ ายอนกลบ สามารถจดจ า เหตการณในอดตไดดกวาเหตการณในปจจบน ท าใหผสงอายเกดการสบสน นอกจากนนสภาพการเจบปวย และการสญเสยดานตางๆ กอใหเกดความเปลยนแปลง สภาพทางจตใจมากมาย ดงน

2.1 การสญเสยบคคลอนเปนทรก เนองจากบคคลทใกลชด เชน คสมรส ญาต สนทเพอน เสยชวต หรอแยกยายไปอยทอ น ท าใหเกดการซมเศราอนเนองมาจากการพลดพราก จากบคคลอนเปนทรก

2.2 การสญเสยสถานภาพทางสงคม เนองจากการออกจากงาน หรอหมดภาระทตองรบผดชอบ ท าใหรสกไรคา

2.3 การสญเสยสมพนธภาพในครอบครว เนองจากบตร ธดา สวนใหญแยกตว ออกไปสรางครอบครวใหม จากครอบครวขยายกลายเปนครอบครวเดยวท าใหความสมพนธ ระหวางผสงอายกบบตรหลานลดลง บทบาทในการใหค าอบรมสงสอนลดลง ผสงอายเกดความวาเหว และรสกวาตนไมมคณคา

2.4 จากไมตอบสนองความตองการทางเพศ ซงนบวาเปนการสญเสยทางจตใจ อยางรนแรง เพราะเกดการเปลยนแปลงทางสรระเคมของร างกาย และวฒนธรรมทมตอเรองเพศสมพนธของผสงอายวาไมเหมาะสม ท าใหไมสามารถตอบสนองความตองการทางเพศได ทงทมความตองการทางเพศอย ท าใหรสกโดดเดยวและขาดความภมใจในคณคาของตน

จากการเปลยนแปลงทางจตใจท าใหผสงอายมสภาพทอารมณเหงาซม หวาดระแวง ทอแท ผดหวง มปมดอย ไมความหวาดระแวงวาจะถกทอดทง ไมมผดแลเอาใจใส เกดอารมณ ฉนเฉยว ใจนอย ขาดความยบยงชงใจ กลวงาย มองวาตนเองไมส าคญ ไรความสามารถ และขาด ความเชอมนในตนเองไป อาจพบอาหารโรคจตทมกเกดกบผสงอาย เชน การแสดงออกทางอารมณทเศราซม และคลมคลงสลบกน เกดอาหารหแวว เลอะเลอน สงสย และสบสน อาการ เสอมสลายเหลานเกดขนในลกษณะคอยเปนคอยไป ทงในดานความคด สตปญญา การตดสนใจ และการควบคมตนเอง

3. สภาพของสถานภาพทางดานสงคมของผสงอาย (Social Status of Aging) ในอดตผสงอายและครอบครว ประกอบดวยบตร หลาน และบคคลอนไมนอยกวา 3 รน

อาย อาศยดวยกนในลกษณะครอบครวใหญ อนเปนลกษณะครอบครวขยาย (Extended Family)

14

ซงสมาชกทกรนมความรกใคร และเกอกลซงกนและกน แต ปจจบนโครงสรางครอบครวกลายเปนครอบครวเดยว (Nuclear Family) ประกอบดวย บดา มารดา และบตรเทานน ท าใหกจกรรมใน ครอบครวเปลยนแปลงไป บางครงตองพงพงสถาบนจากภายนอก ในลกษณะการซอบรการ เชน การเลยงดบตร และการดแลผสงอาย เปนตน

การซอบรการดงกลาวสงผลตอสถานภาพของผสงอาย ท าใหผสงอายมความล าบากในการด าเนนชวตประจ าวน โดยตองพงตนเองมากขน ในสงคมกมความยกยอง นบถอ ลดลง โดย สงคมปจจบนยกยองผมความร ความสามารถ และมก าลงทรพยมากกวาเคารพในความเปนผม อายยนยาว ผสงอายเกดการเปลยนแปลงสถานภาพทางสงคมเปนผพงพงผอน ในฐานะผรบจาก เดมในฐานะผให เกดความคดวาตนเองหมดความส าคญ เปนภาระเรอรงของคนในครอบครวและ สงคม อยางไรกตามมไดหมายความวาผสงอายทกคนเปนสภาพดงทกลาวมา ในกลมทมการ เตรยมตวเขาสภาวะสงอาย จะสามารถปรบตวไดปกตกวาบคคลอน

4. สภาพของสถานภาพทางดานเศรษฐกจของผสงอาย (Financial Status of Aging) จากการพฒนาเศรษฐกจและอตสาหกรรมของประเทศ เกดความทนสมยตางๆ การ

เตบโต ของชมชนเมอง (Urbanization) สงผลใหโครงสรางทางสงคมเปลยนแปลงไป ผสงอายไมสามารถ ประกอบอาชพได สงผลกระทบโดยตรงกบสภาพของผสงอาย ผสงอายทไมสามารถหารายไดได จงรสกวาตนเองไมมคณคาทางเศรษฐกจ เกดความวาเหว ทงๆทผสงอายอาจมความตองการรายไดมากกวาชวงกลางคน เชน เกดปญหาสขภาพตองใชคาใชจายในการรกษาพยาบาลมากขน ตองการคนดแลเนองจากตนเองไมแขงแรง

นกวชาการหลายทานท าการศกษาและพบวา ผสงอายเสยคาใชจายส าหรบอาหาร และ คาใชจายในการดแลดานการแพทยมากกวากลมอน ดงนนจงมความตองการทางดานการเงนมาก ขน ในกรณทถกปฏเสธจากแหลงทรพยากรทางการเงน เชน การเกษยณอาย การมรายไดจ ากด ภาวะเศรษฐกจทถดถอย อตราดอกเบยในธนาคารทลดลงอยางมาก สงผลกระทบโดยตรงกบ รายไดของผสงอายทงสน

จากการศกษาสภาพดานตางๆของผสงอาย สรปวา ผสงอายตองเผชญกบสภาพทง

ทางดานจตใจ และดานสงคมทเปลยนแปลง ท าใหไมสามารถท างานไดปกต สภาพของผสงอายจง คลายกบผเสมอนไรความสามารถ ไมสามารถท ากจกรรมตางๆ ไดตามปกต ซงเปนผลจากการ เปลยนแปลงทางสรระ โรคภยไขเจบ และสงผลกระทบตอสภาพทางจตใจของผสงอายดวย นอกจากนนการสญเสยสถานภาพทางสงคม ยอมกระทบตอความรสกทางจตใจของผสงอาย เชนกน ดงนนการสงเสรมกจกรรมการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตามอธยาศยส าหรบ ผสงอาย จงจ าเปนตองค านงถงสภาพตางๆ ของผสงอายเพอพจารณาเปนขอมลพนฐานส าคญใน การจดกจกรรมดวย

15

2.1.4.2 ปญหาของผสงอาย สมาล สงขศร (2540) ไดเสนอถงปญหาทผสงอายประสบ แบงเปนประเดนหลกทส าคญ

ไดแบงออกเปน 5 ดาน ประกอบดวย 1. ปญหาดานสขภาพ เมอบคคลเขาสวยสงอาย สภาพรางกาย สรระไดเปลยนแปลงในทางทเสอมถอยลง การ

ท างานของอวยวะลดถอยลง รางกายหรออวยวะทใชงานมานานอาจเกด ความขดของเจบปวย โดยโรคทพบในผสงอายนน เกยวของกบทกระบบของรางกาย ทงตา ห ระบบทางเดนหายใจ ผวหนง ความดนโลหต หวใจ ระบบยอยอาหาร โรคเกยวกบระบบประสาท กลามเนอ กระดก

2. ปญหาดานเศรษฐกจ เมออยในวยท างาน บคคลประกอบอาชพหาเลยงตนเองและครอบครวอยางเตมท แต

เมอกาวเขาสวยผสงอายแลว ผทท างานในระบบราชการ รฐวสาหกจ และ บรษทตางๆ ตองเกษยณอาย ท าใหรายไดเปลยนแปลงไปจากเดมมาก หรอผทยงไมก าหนดเวลา เกษยณอายกตาม ดวยสภาพรางกายททรดโทรม ออนแอลง สมรรถนะในการท างานกลดลง สงผล มาถงรายไดและอาชพ เพราะฉะนนในชวงวยสงอายนสภาพการเปลยนแปลงของรายไดม ผลกระทบตอผสงอายมาก ปญหาเศรษฐกจนนเปนปญหาส าคญและใหญส าหรบผสงอาย โดย พบวาผสงอายในเมองและชนบทจ านวนมากตองอาศยญาตพนอง สวนผสงอายทไมมทพงพาตอง ดนรนหาเลยงตนเองตอไปจนรางกายไมไหว

3. ปญหาทางดานจตใจ ปญหาทางดานจตใจเปนเรองส าคญส าหรบผสงอาย สาเหตทส าคญ ไดแก

3.1 สาเหตจากรางกาย เนองจากอวยวะตางๆ ของรางกายท างานไดไมเตมท เหมอนวยหนมสาว และ

การท างานของอวยวะบางอยาง เชน สมอง หรอตอมไรทอมผลโดยตรงตอ จตใจ ท าใหผสงอายซมเศรา ไมกระฉบกระเฉง สบสน วตกกงวล ไมสบายใจ นอกจากนนการทรางกายออนแอ หรอมโรคภย ท าใหผสงอายคดมาก คดวาตนเองเปนภาระผอน ตองพงพาผอน เปนตน

3.2 สาเหตจากการเปลยนแปลงการงาน ในวยทก าลงท างาน บคคลม ภาระหนาทมากมาย ไมมเวลาวางมาก เพราะตอง

รบผดชอบหลายอยาง เมอเขาสวยสงอาย ภาระ งานลดลง หรอบางคนเกษยณ หยดท างาน ท าใหมเวลาวาง ไมมอะไรท า ท าใหผสงอายคดมาก มองตนเองวาเปนคนไรคาและปรบตวไมทน

3.3 สาเหตจากครอบครว ผสงอายสวนใหญตองการอยกบครอบครว ญาตพนอง ตองการความอบอน แต

สภาพสงคมเศรษฐกจปจจบน บตรหลานจะตองแยกครอบครวหรอแยกออกไปประกอบอาชพการงานทอน ปลอยใหผสงอายอยตามล าพง ผสงอายจงรสกวาเหว ถกทอดทง หมดก าลงใจคลายกบวาลกหลานไมดแลเอาใจใส

16

3.4 สาเหตจากสภาพสงคม ในสมยกอนผสงอายถงแมวาจะพนจากหนาทการงานไปแลว ยงคงมบทบาท

เสมอนทพง ทปรกษาของคนหนมสาวในการประกอบกจการงานต างๆ แต ปจจบนสภาพแวดลอมของสงคมเปลยนแปลงไป บทบาทนในสวนของผสงอาย ดเสมอนวาถกลดไปบาง ผสงอายเกดความนอยใน เสมอนวาถกลดความส าคญ

4. ปญหาการปรบตว ผสงอายเมอครงอย ในวยหนมสาวหรอวยกลางคนนนมภารกจประจ าวนมากมาย

โดยเฉพาะในดานการประกอบอาชพการงานหารายได แตเมอเขาสวยสงอาย ตองพนจากภาระงาน พนจากหนาตางๆ จากทเคยตดตอสอสารกบบคคลตางๆ ทรวมงาน กลบตองอยตามล าพง ผสงอายสวนมากไมสามารถรบไดกบสภาพทกะทนหนเกนไป เพราะเมอพนจากหนาทการงานมาแลว ผสงอายตองปรบตวใหมจงเปนเรองยากส าหรบผสงอายทไมไดมการวางแผนหรอเตรยมตวมากอน

5. ปญหาความไมร การไมรในทน หมายถง การทผสงอายมพนฐานการศกษาต า ไมมโอกาสไดรบความร

เพมเตม ไมไดรบขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการด าเนนชวตประจ าวน จากการส ารวจสภาพของผสงอายในประเทศไทยของหนวยงานตางๆ และนกวจยพบวา ผสงอาย ไมไดรบการศกษา ผสงอายสวนมากไดรบการศกษานอย จบการศกษาเพยงชนประถมศกษาปท 4 รอยละ 70 ยงไมสามารถอานเขยนหนงสอได และพบวาผสงอายไมไดรบขาวสารขอมล ไมทราบวามบรการทางการแพทยและสาธารณสขจงไมไดไปขอรบบรการ การทผสงอายมความรนอยเชนน ท าใหผสงอายขาดความรพนฐาน ขาดขอมลในทจ าเปนตอการด ารงชวตดานตางๆ ไมวาดาน สขภาพ อาชพ เศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และการศกษานอยเปนอปสรรคตอการแสวงหาขอมล ขาวสารเพมเตม นอกจากนปญหานยงมความเชอมโยงใหเกดปญหาตางๆ อกมากมาย

จากการส ารวจส ามะโนประชากร ส านกงานสถตแหงชาต ใน พ.ศ. 2545 พบวาปญหาดานตางๆ ของผสงอาย ไดแก ผสงอายมระดบการศกษานอย โดยพบวารอยละ 90.7 จบ การศกษาเพยงระดบประถมศกษาเทานน อกทงยงมอาชพเกษตรกรรม รายไดไมเพยงพอ ท าให ตองหาเลยงตนเอง สขภาพไมด และตองอาศยอยตามล าพง

เพญแข ประจนปจจนก (2545) ไดท าการศกษาพบวา ปญหาหลกทผสงอายไทยเผชญ อยนนประกอบดวยประเดนหลกๆ 4 ดาน ไดแก

1. ปญหาดานสขภาพกาย โดยในชวง 5 ปทผานมา กระทรวงสาธารณสขพบวามโรคทคกคามผสงอายมากทสด 3 อนดบแรก ไดแก โรคหวใจ โรคมะเรง และโรคเบาหวาน

2. ปญหาดานสขภาพจต พบมากในผสงอาย เนองจากการเปลยนแปลงจากครอบครวขนาดใหญมาเปนครอบครวขนาดเลก จากผลกระทบของภาวะเศรษฐกจตกต า ท า

17

ใหผสงอายตองพงพาลกหลาน ผสงอายตองคดมาก เครยด และถกทอดทงอยางรวดเรว

3. ปญหาไมสามารถปรบตวเขาสว ยกลางคนได การเขาสว ยผสงอายจะมการเปลยนแปลงทางรางกาย บางครงท าใหคนปรบตวไมทน เกดความเครยด ซมเศรา โกรธงาย มอง โลกในแงราย

4. ปญหาผสงอายถกทอดทง ไรทอยอาศย โดยเฉพาะผสงอายในชนทบและในเมองทลกหลานตองดนรนหารายได โดยท างานในเมองหลวง ซงปจจบนยงทวความรนแรง อน เนองมาจากเศรษฐกจตกต า

พรเทพ มนตรวชรนทร (2547) ไดท าการวจยพบวา ปญหาทผสงอายตองเผชญอยในขณะน แบงออกเปน 3 ดาน ไดแก ปญหาดานสขภาพอนามย ปญหาดานเศรษฐกจ และปญหาทางดานการศกษา และเมอพจารณาแลวพบวาปญหาทส าคญทสดคอปญหาทางดานการศกษา เพราะหากผสงอายไดรบการศกษาทเหมาะสม และตรงกบความตองการ ยอมสามารถน าความรท ไดรบไปปรบปรงคณภาพชวตดานตางๆ เชน ดานสขภาพอนามย ดานสงแวดลอมทางกายภาพ ดานสตปญญา ดานเศรษฐกจ ดานคณธรรม และดานสงคมได เพอใหผสงอายมคณภาพชวตทด ขนได

ศรวณย กจเดช (2547) เสนอวา ผสงอายมปญหาหลายดาน เชน ปญหาสขภาพรางกายท เสอมถอย ปญหาดานเศรษฐกจทมรายไดเปลยนแปลงไปและตองเสยคาใชจายในการ รกษาพยาบาลจ านวนมาก ปญหาทางดานจตใจไดแก การปรบตว ความเครยด การเปลยนแปลง ทงทางรางกาย จตใจ สงคม ปญหาเรองการไมรหนงสอเนองจากไดรบการศกษานอย และไมม หนวยงานทใหความส าคญกบการจดการศกษาแกผสงอาย

2.1.4.3 ความตองการของผสงอาย ในการจดกจกรรมการศกษาส าหรบผสงอายนน ตองอาศยความรวมมอรวมใจจากบคคล

หลายฝาย รวมทงภาคเครอขายตางๆ ทงในภาครฐบาล หนวยงานเอกชน องคกรทองถน ชมชน ซงตองค านงถงความตองการของผสงอายดวย ซงมผเสนอความตองการของผสงอายไวมากมาย ดงน

สมพร เทพสทธา (2526) กลาวถงความตองการของผสงอายวาในการสมมนาทางวชาการ เรองบทบาทขององคกรเอกชนในการจดสวสดการผสงอาย สรปได 5 ดาน ดงน

1. ความตองการทางรางกาย ไดแก ความตองการทางกายภาพและปจจยสของผสงอาย 2. ความตองการทางเศรษฐกจ ไดแก ความตองการในการประกอบอาชพ ตองมรายได 3. ความตองการความร ไดแก ความตองการความรทเกยวของกบวยสงอาย เพอ

น ามาใชปรบตวในดานตางๆไดอยางเหมาะสม มความรเทาทนเหตการณ 4. ความตองการทางดานสงคม ไดแก ความตองการเปนทยอมรบนบถอจากสงคม

ตลอดจนการท าตนเปนประโยชนตอบคคลอน

18

5. ความตองการทางดานจตใจ ไดแก ความตองการทางดานความรก ความอบอน การดแลเอาใจใส ความกตญญ และตองการมสงยดเหนยวจตใจ

สธรา นยจนทร (2530) ไดกลาวถงความตองการของผสงอายวาม6ประการ คอ 1. ความตองการทางดานรางกาย ไดแก ความตองการปจจยพนฐานสประการ ไดแก

อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค 2. ความตองการดานเศรษฐกจ ไดแก ความตองการอาชพเพอการมงานท าใหสามารถ

พงพาตนเองและเพอความมนคงในชวตเทาทควร 3. ความตองการดานจตใจ ตองการความรก ความอบอน การดแลเอาใจใส ความเคารพ

ความกตญญจากบตรหลาน 4. ความตองการทางสงคม ไดแก ความตองการไดรบการยอมรบนบถอจากชมชน

สงคมและการมสวนรวมในการชวยเหลอชมชน 5. ความตองการลดการพงพาผอน ไดแก การพงพาตนเองใหมากทสดกอน ไมตองการ

ท าตวเปนภาระของผอน จนกระทงไมสามารถชวยเหลอตนเองไดแลวจงพงผอน 6. ความตองการประสบการณใหมๆ ในสงคมผสงอายตองการไดรบบรการขอมล

ขาวสารเพอน าไปเปนประโยชนในการปรบตวใหเหมาะสมกบสภาวะแวดลอม สรกล เจนอบรม (2534) เสนอวา ความตองการขนพนฐานของผสงอายม 5 ประการ คอ 1. ความตองการทางดานเศรษฐกจ คอ ความตองการไดรบความชวยเหลอทางดาน

การเงน จากบตรหลาน เครอญาต และหนวยงานของรฐ 2. ความตองการในเรองทอยอาศย โดยใหผสงอายมทพกพง เชน บานของตนเอง บาน

ของบตรหลานหรอญาตพนอง หรอในสถานสงเคราะหของรฐและเอกชน 3. ความตองการในดานอนามย ผสงอายมกมสภาพรางกายทออนแอ ครอบครวและบตร

หลานควรเอาใจใส 4. ความตองการทางดานการงาน การท างานมความหมายตอผสงอาย เพราะเปนทมา

ของรายไดและการใชเวลาวางใหเปนประโยชน 5. ความตองการความรก ความเคารพ ความอบอน ความเอาใจใส เพราะผสงอาย

ตองการเปนสวนหนงของครอบครว ตองการความรกและเคารพนบถอจากคนในครอบครว Maslow (1970) ไดกลาวถงระดบความตองการของมนษยทกวย ซงมนษยทกคนมความ

ตองการ และเมอความตองการไดรบการตอบสนองแลวจะไมเปนแรงจงใจส าหรบพฤตกรรมนน ตอไปอก โดยความตองการของมนษย แบงไดเปนล าดบขน สรปไดเปน 5 ระดบ ดงน

ระดบท 1 ความตองการทางกาย (Physiological Needs) ไดแก อาหาร เครองนงหม ทอย อาศย ยารกษาโรค เปนตน

ระดบท 2 ความตองการความปลอดภย (Safety Needs) ไดแก การหายจากความ เจบปวด การมบานอย การหายจากความหวาดกลว เปนตน

19

ระดบท 3 ความตองการความรกและการยอมรบ (Social Needs) ไดแก การเปนสวนหนงของหมคณะ เปนตน

ระดบท 4 ความตองการในเกยรตยศและความตองการมชอเสยง (Esteem Needs) ไดแก ความตองการความมชอเสยงและไดรบการยอมรบจากสงคม เปนตน

ระดบท 5 ความตองการทจะไดรบความส าเรจ หรอความตองการเขาใจและเปนตวของ ตวเองอยางถองแท (Self-actualization) เชน การแสดงความสามารถทมอยสงสดของตนเองใหผอนในสงคม เปนตน

สรปไดวาความตองการของมนษยตามทมา Maslow ไดกลาวไวม 5 ระดบ ประกอบดวย ความตองการระดบท 1 และระดบท 2 เปนความตองการสวนบคคล สวนระดบท 3 และระดบท 4 เปนความตองการทางสงคม สวนระดบท 5 เปนความตองการทางดานสตปญญา.

2.2 แนวคดผสงอายทมศกยภาพ(Active ageing)

แนวคด Active Ageing ถอก าเนดจากการตระหนกถงจ านวนประชากรผสงอายทวโลกทเพมสงขน และประชากรมอายยนยาวขน ค าถามทตามมาจากสภาพดงกลาวคอ ท าอยางไรผสงอายจงจะมสขภาพแขงแรง มคณภาพชวตทด จะพฒนาคณภาพชวตผสงอายไดอยางไร กลาวไดวา การมชวตอยใหยาวนานทสดนนไมส าคญเทากบการด ารงไวซงคณภาพชวตทดในวยสงอาย แนวคด Active Ageing ประกอบดวย 3 องคประกอบหลก คอ การมสขภาพด การมสวนรวม และ การมหลกประกน แนวคด Active Ageing ถอก าเนดขนและถกน ามาปรบใชในหลายประเทศจวบจนปจจบน โดยไดมผใหนยาม Active Ageing ไวแตกตางกนดงน

องคการอนามยโลก(World Health Organization) ใหความหมายของ Active Ageing วาหมายถง กระบวนการทเหมาะสมและเออใหเกดโอกาสในการพฒนาสขภาพ การมสวนรวมและความมนคงเพอเพมพนคณภาพชวตของบคคลเมอสงวย

OECD (Organization for Economic Co-operation and Development’s)ใหความหมาย Active Ageing หมายถง ความสามารถของบคคลเมอเปนผสงอาย ยงคงด าเนนชวตทยงคงซงประโยชนในสงคมรวมทงทางเศรษฐกจดวย

Department of Local Government and Regional Development ก ล า ว ถ ง Active Ageing วา เกยวของกบบคคลทมโอกาส และใชโอกาสนนรกษาความมพลง(Active) ทเกยวของกบลกษณะตางๆของชวตตามอายของพวกเขา ซงรวมถงยงคงมสวนรวมในสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรม จตวญญาณ สงแวดลอม และประชาสงคม ทมากกวาความสามารถหรอมพลงเพยงทางรางกายแตยงคงไดรบความเคารพและสนบสนนจากครอบครว มสมพนธภาพกบเพอน และชมชนตลอดจนกบสมาชกรนอนๆในสงคมดวย

20

ส าหรบประเทศไทยนน แนวคด Active Ageing ยงไมมการบญญตค าแปลของค าวา “Active Ageing” โดย ราชบณฑตยสถาน จงมการใชค าในภาษาไทยทแตกตางกนออกไป เชน “สงวยอยางมคณภาพ” “พฤฒพลง” “พฤฒพลง” หรอ “ผสงอายทมศกยภาพ” เปนตน (เลก สมบต ศศพฒน ยอดเพชร และธนกานต ศกดาพร. 2554:8) และไดมผแปลเปนภาษาไทยไวดงน

ศศพฒน ยอดเพชร แปลวา “ผสงอายทมศกยภาพ” ซงหมายถง ผสงอายทดแลตวเองได (Self-Care) พงตนเองได(Self-Reliance) ท าในสงทปรารถนาไดตามศกยภาพของตน ท าประโยชนตอผอนและสงคม มความพงพอใจในชวตความเปนอยในปจจบนและเตรยมพรอมส าหรบการเปลยนแปลงทจะมาถง

บรรล ศรพานช แปลวา “สงวยอยางมคณภาพ” โดยไดกลาวถงผสงวยอยางมคณภาพวา เปนภาวะทเขาสวยสงอายซงยงมความคลองแคลว กระตอรอรน สามารถเคลอนไหวไดอยางมประสทธภาพ

เฉก ธนะสร แปลวา “ผสงอายททรงพลง” หรอเรยกพลงสนบสนนสงเสรมใหผสงอายเปนผททรงพลง หรอเรยกพฤฒพลงตลอดไปจนถงวาระสดทายคอความตายอยางสงบและปราศจากโรค

กลาวโดยสรปการทประชากรไทยจะกาวเขาสการเปนผสงอายทมศกยภาพ (Active Ageing) ซงเปนกระบวนทศนใหมของคณลกษณะผสงอายททกประเทศทวโลกตางพงประสงคในยคทผสงอายเปนคนสวนใหญของโลก กลาวคอ เมอการมชวตอยใหยาวนานทสดนนไมส าคญเทากบการด ารงไวซงการมคณภาพชวตทดในวยสงอาย ดงนน ประชากรไทยทจะเกาเขาสวยสงอาย จงตองเปนผทมลกษณะโดยรวมของการเปนผสงอายทมศกยภาพ และเปนผสงอายทมคณภาพชวตทดในทายทสด ซงเปนเปาหมายของการเปนผสงอายไทยในอนาคต ทงน ศศพฒน ยอดเพชร ไดกลาวสรปภาพรวมการเปนผสงอายทมศกยภาพไววา คอ ผสงอายทดแลตวเองได (Self-Care) พงตนเองได(Self-Reliance) ท าในสงทปรารถนาไดตามศกยภาพของตน ท าประโยชนตอผอนและสงคม มความพงพอใจในชวตความเปนอยในปจจบนและเตรยมพรอมส าหรบการเปลยนแปลงทจะมาถง

2.3 ทฤษฏทเกยวของกบการเรยนรส าหรบผสงอาย 2.3.1 ความหมายของการเรยนร

นกวชาการหลายทานไดใหค านยามและความหมายของการเรยนร (Learning) ดงน 1. สรางค โควตระกล (2541) ใหความหมายวา การเรยนร หมายถง การเปลยน พฤตกรรม ซงเปนผลเนองมาจาก

ประสบการณทคนเรามปฏสมพนธกบสงแวดลอมหรอจากการฝกหด รวมทงการเปลยนปรมาณความรของผเรยน

21

2. จราภา เตงไตรรตน และคณะ (2543) ไดใหความหมายไววา การเรยนรหมายถงการเปลยนแปลงพฤตกรรมทคอนขาง

ถาวร ซงเปนผลสบเนองจากประสบการณและการ ฝกหด 3. อาภรณ ใจเทยง (2546) กลาววา การเรยนร คอ กระบวนการทบคคลเกดการ เปลยนแปลงพฤตกรรมอยาง

คอนขางถาวร อนเนองมาจากประสบการณหรอการฝกหด

2.3.2 องคประกอบส าคญของการเรยนร ดอลลารดและมลเลอร(1981)ทไดเสนอวาการเรยนร มองคประกอบส าคญ 4 ประการ คอ 1. แรงขบ (Drive) เปนความตองการทเกดขนภายในตวบคคล เปนความพรอมทจะ

เรยนรของบคคลทงสมอง ระบบประสาทสมผสและกลามเนอ แรงขบและความพรอมเหลานจะกอใหเกดปฏกรยา หรอพฤตกรรมทจะชกน าไปสการเรยนรตอไป

2. สงเรา (Stimulus) เปนสงแวดลอมทเกดขนในสถานการณตางๆซงเปนตวการทท าใหบคคลมปฏกรยา หรอพฤตกรรมตอบสนองออกมา ในสภาพการเรยนการสอน สงเราจะหมายถงคร กจกรรมการสอน และอปกรณการสอนตางๆทครน ามาใช

3. การตอบสนอง (Response) เปนปฏกรยา หรอพฤตกรรมตางๆ ทแสดงออกมาเมอบคคลไดรบการกระตนจากสงเรา ทงสวนทสงเกตเหนไดและสวนทไมสามารถสงเกตเหนได เชน การเคลอนไหว ทาทาง ค าพด การคด การรบร ความสนใจ และความรสก เปนตน

4. การเสรมแรง (Reinforcement) เปนการใหสงทมอทธพลตอบคคลอนมผลในการเพมพลงใหเกดการเชอมโยง ระหวางสงเรากบการตอบสนองเพมขน การเสรมแรงมทงทางบวกและ ทางลบ ซงมผลตอการเรยนรของบคคลเปนอนมาก

2.3.3 การเรยนรของผสงอาย

กระบวนทศนใหมในการเรยนรของผสงอายคอการพฒนาใหผสงอายมพฤตพลงและมการ เรยนรตลอดชวต (ระว, 2556) แนวคดพฤตพลง เปนแนวคดทแสดงถงสขภาวะและคณภาพชวตของ ผสงอายทองคการอนามยโลกไดก าหนดขน โดยคาดวาภาวะพฤตพลงจะเปนหนทางเดยวทจะ แกปญหาทเกดจากการเพมจ านวนของผสงอายทวโลก (WHO, 2002) โดยภาวะพฤตพลง ประกอบดวย 3 องคประกอบหลก คอ การมสขภาพด การมสวนรวม และ การมหลกประกน และ จากแนวคดดงกลาว กรอบมโนทศนทจะน าผสงอายไปสภาวะพฤตพลงคอ การสงเสรมการศกษาหรอ การเรยนรตลอดชวต (จราพร, 2549; เพญแข, 2550; อาชญญา และคณะ, 2552; WHO, 2002; Thanakwang and Soonthorndhada, 2006) ระดบการศกษาทต าและการขาดการเรยนรตลอด ชวตจะสมพนธกบการเกดภาวะทภพลภาพ การเสยชวต และการไมมงานท า(ระว, 2556) แนวคด การศกษาเพอพฒนาภาวะพฤตพลงในผสงอาย ระว สจจะโสภณ (2556) ไดสรป

22

แนวคดการศกษาเพอ พฒนาภาวะพฤตพลงวาประกอบดวย แนวคดการศกษาตลอดชวต แนวคดพฤตฒาวทยาดาน การศกษา แนวคดการพฒนาเมองแหงการเรยนร และแนวคดการพฒนาเมองส าหรบผสงอาย

วทยาการผสงอาย (Gerontology)เปนศาสตรทเกยวของการคนควาศกษาเผยแพรความรทเกยวของกบผสงอายใน 3 ดาน คอ วทยาการผสงอายสาขาการแพทย วทยาการผสงอายเชง สงคม และวทยาการผสงอายสาขาการศกษา เปนการใหความรเกยวกบการดแลรกษาสขภาพ การปองกนโรคในวยผสงอาย จตใจ อารมณ และการพฒนาบคลกภาพตางๆ ในวยสงอาย ตลอดจนการศกษาคนควาและการเผยแพรความรดานวชาการและกระบวนการจดการเรยนรใหแกผอาย เพอใหด ารงชวตอยไดอยางมคณภาพและมความสข สามารถกลบมาเปนบคลากรทมคณภาพของสงคมไดอกครง เนอหาของวทยาการดงกลาวสงผลใหสงคมมความเขาใจในเรองผสงอาย จงเปนความจ าเปนทตองเตรยมความพรอมใหผสงอายสามารถด ารงชวตอยไดอยางดในสงคม ซงสามารถท าไดโดยการจดใหมการศกษาและการเรยนรแกผสงอาย และผสงอายเองก มองเหนความส าคญและความจ าเปนทจะตองไดรบการเรยนรเพอการด ารงชวตในสงคม จงพยายามหาทางการเรยนรดวยวธการรปแบบตางๆ เชนกน ท าใหวทยาการผสงอายสาขาการศกษาเปนความจ าเปนในสงคมปจจบน (ปยะพงษ ไสยโสภณ และสภาพรรณ นอยอ าแพง, 2551)

วทยาการผสงอายสาขาการศกษา (Education Gerontology) เปนวทยาการผสงอายทเกดลาสด โดยผสมผสานปรชญา หลกการ และวธการสอนผใหญรวมกบวทยาการผสงอายทางการแพทยและเชงสงคมน ามาจดเปนรปแบบการสอนใหแกผเรยนวยสงอาย (Older Adult) โดยมแนวคดวาการเรยนรของบคคลสามารถปรบตวและแกปญหาทเกดขนได (ปยะพงษ ไสยโสภณ และสภาพรรณ นอยอ าแพง, 2551)

วทยาการผสงอายดานการศกษามแนวคดส าคญดงน 1. การจดการศกษา เปนกจกรรมทมความส าคญตอชวตของบคคลทกวย มใชส าหรบ

บคคลในวยตนเทานน แตถอเปนความจ าเปนและเปนสทธทจะตองไดรบในบคคลทกคนและทกวย

2. ในการจดการศกษา จะตองมการเตรยมการและมขอมลทถกตองเกยวกบผสงอายใหมากทสด เพอใหการเรยนการสอนทมประสทธภาพ

3. ตองฝกอบรมและพฒนาผทท างานเกยวของกบผสงอายใหมความรความสามารถดวย 4. ตองเปลยนทศนคตของสงคมทมตอผสงอายใหเปนเชงบวก ผสงอายยงมความจ าเปนตองไดรบการศกษาหรอการเรยนรเพอสนองความตองการ

พนฐานทง 5 ไดแก 1. ความตองการความรเพอสามารถปรบตวด ารงตนอยในสงคม 2. ความตองการทกษะเพอสามารถเขารวมกจกรรมตางๆ ในสงคมได

23

3. ความตองการความรเพอสามารถถายทอดความรความสามารถทมอยใหแกสงคม 4. ความตองการความรเพอควบคมสภาพแวดลอมใหมความเขาใจความเปนไปในสงคม

และเรยนรเพอใหสามารถมสวนรวมในชมชนสงคม 5. ความตองการความรทจะพฒนาใหดขนกวาเดม เพอใหสามารถพฒนาตนเองไดและ

พงพอใจในชวต เปาหมายของการจดการศกษาและการเรยนรใหแกผสงอายประกอบดวย 1. เพอใหผสงอายเขาใจในกระบวนการชราภาพตามธรรมชาตและกระบวนการ

เปลยนแปลงดานตางๆ ทเกดขนตามขนตอน 2. เพอการปองกนแกไขดแลตวเองและการเตรยมตวกอนวยสงอาย6 3. เพอการเปนผสงอายทมคณภาพและศกยภาพ สามารถมสวนรวมในสงคมไดเปน

อยางด ผสงอายควรไดรบการศกษาและการเรยนรอยางตอเนอง ทงกอนวยสงอายและหลงวย

สงอายในรปแบบ (เพญแข ประจนปจจนก, 2550) ดงน 1. การฝกอบรมและการใหความรเกยวกบการเปลยนแปลงทางดานรางกายและจตใจ

เปนการเตรยมตวดานจตใจและสงคมกอนวยเกษยณ 2. การศกษานอกระบบหลงวยเกษยณ เพอเปนการพฒนาตนเอง เชน การเรยน

หลกสตรระยะสนในเนอหาทสนใจตามทสถาบนการศกษาต างๆ จดใหบรการแกชมชนในลกษณะ การศกษาตอเนอง

3. การเรยนรดวยตนเองดวยสอตางๆ เปนการเรยนรตามอธยาศย จากทกลาวมาขางตน สามารถสรปเกยวกบวทยาการผสงอายไดดงน 1. การจดการศกษา และการเรยนรแกผสงอาย เปนกระบวนการซงจะน าผสงอายไปส

การพฒนาคน และมศกยภาพและมคณภาพ สามารถเปนทรพยากรทมคณภาพของสงคมได 2. เปาหมายของสงคมทมตอผสงอายในอนาคต ถอผสงอายทมพลงและมศกยภาพ ซง

สงคมตองเตรยมความพรอมให 3. การจดการศกษาและการเรยนร ควรอยในระยะการเตรยมตวกอนการเปนผสงอาย

และการใหความรหลงวยสงอาย เพอพฒนาผสงอายใหปรบตวไดดทสด และควรจดอยางตอเนองตลอดชวต โดยค านงถงความตองการพนฐานของผสงอาย 2.4 การศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอาย 2.4.1 แนวคดการศกษาตลอดชวต (Lifelong Education) แนวคดการศกษาตลอดชวตในฐานะทเปนยทธศาสตรการศกษาของ Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) และ Council of Europe เปนแนวคดท ตองการใหบคคลเรยนรตลอดเวลาทยงมชวตอยและไดรบโอกาสทางการศกษาในทกชวงวย

24

การศกษาตลอดชวตจงครอบคลมการเรยนรทกรปแบบและเกดขนไดหลายวธ นอกเหนอจาก หลกสตรการเรยนรทเปนทางการในระบบการศกษาแบบเปนทางการ (Formal Learning) โดย เปนการเรยนรทใหความส าคญกบการเรยนรทไมเปนทางการ ( Non-formal, In-formal, and Workplace learning experience) ทสามารถลดตนทนการเรยนร ลดระยะเวลาการศกษา และ เพมผลตอบแทนทางเศรษฐกจ รวมถงมมาตรฐานและผลลพธของการเรยนรทชดเจน และ สามารถประเมนผลการเรยนร ได (OECD, 2004; Cornford, 2002; Field, 2002; Jarvis & Tosey, 2001) โดยมหลกการส าคญ กลาวคอ

1. การเรยนเพอรโดยบคคลจะผสมผสานความรทวไปทกวางขวางจากการ เรยนรทกรปแบบเพอพฒนาตนเองเปนส าคญอยางตอเนองตลอดชวต

2. การเรยนรเพอปฏบตไดจรง หรอเปนการเรยนรเพอพฒนาทกษะหรอความเชยวชาญใหสามารถน าไปปฏบตใชไดจรงในการด าเนนชวตหรอการท างาน

3. การเรยนรทจะอยรวมกนโดยมงสงเสรมใหบคคลเขาใจผอนและตระหนกถงการพงพาอาศยซงกนและกน การสรางความรวมมอและการแกไขปญหาขอขดแยงตางๆ

4. การเรยนรเพอชวตหรอเปนการเรยนรเพอพฒนาคณภาพชวตหรอความเจรญกาวหนาของบคคล

การศกษาตลอดชวตจงเปนการเรยนรอยางอสระทบคคลสามารถจะกระท าไดและเปนสงทควรจะตองเกดขนตลอดในทกชวงชวตของแตละบคคล สอดคลองกบนตยา ส าเรจผล (2547; อางองจาก Smith & Spuring, 1999) กลาววา การศกษาตลอดชวตเปนพฤตกรรมการเรยนรของบคคลทจะกระท าเปนนสย(Habitually) และตอเนองตลอดในทกชวงชวต โดยมลกษณะส าคญ 2 ประการ กลาวคอ

1. เปนการเรยนรทเกดจากความตงใจและไดมการวางแผนทจะด าเนนไปอยางตอเนองตลอดชวตในทกชวงวยของแตละบคคล

2. เปนการเรยนรทเกดจากความมงมนและความสนใจของแตละบคคลในการเขารวมกจกรรมการเรยนรตางๆ รวมถงเปนความรบผดชอบทแตละบคคลจะกระท าใหส าเรจลลวงตอไป

หลกการศกษาตลอดชวตใหความส าคญกบผเรยน โดยการสงเสรมการศกษาตลอดชวตใหไดผลจะตองสงเสรมผเรยนใหเปนผมลกษณะเปนผเรยนตลอดชวตดวยการสรางแรงจงใจในการทจะเรยนร โดยการใหความรความเขาใจ เหตผลและความจ าเปนในการศกษาตลอดชวตและตงใจทจะเรยนรอยางตอเ นอง ผเรยนจงจ า เปนจะตองไดร บการพฒนาทกษะความร ความสามารถในการเรยนรหรอการแสวงหาความรหรอวธการเรยนรและสามารถเรยนรไดอยางมประสทธภาพควบคกบการสงเสรมนสยการศกษาตลอดชวตเปนส าคญ (ส านกงานคณะกรรมการ การศกษาแหงชาต, 2543) Knapper & Cropley (2000) กลาววา ผเรยนรตลอดชวตควรจะเปน ผทมลกษณะส าคญ 5 ประการ ดงน

25

1. เปนผทเขาใจและตระหนกในความสมพนธระหวางการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวตและการด าเนนชวต

2. เปนผทเหนความส าคญของการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต 3. เปนผทมความตงใจและมแรงจงใจทจะเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต 4. เปนผทมเจตคตทดตอการเรยนรและเออตอการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต 5. เปนผทมทกษะทจ าเปนส าหรบการศกษาตลอดชวต อาท ความสามารถในการก าหนด

วตถประสงคทปฏบตไดจรง ความพรอมทจะเรยนรและการประยกตใชความรไดอยางมประสทธภาพ การเขาถงแหลงเรยนร เปนตน

นอกจากน Hall (2005) และ Knox (2000) กลาววา ปจจยทสงเสรมและสนบสนนใหบคคลเกดการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวตทส าคญคอ สนบสนนใหเกดความรวมมอระหวางผเรยนและผจดการเรยนร โดยผจดการเรยนรจะตองเนนจดการเรยนรโดยเนนผเรยนเปนส าคญ และกระตนใหผเรยนเรยนรดวยการน าตนเอง รวมถงการจดสภาพแวดลอมทเออตอการเรยนร อยางตอเนองของผเรยน ทงน กระบวนการการศกษาตลอดชวตของบคคลจงเปนการเรยนรทเกด จากความตงใจและการวางแผนของแตละบคคลเปนส าคญ เรมตนจากการทบคคลตระหนกถง ความจ าเปนและความส าคญของการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวตและสามารถก าหนดความ ตองการจ าเปนทจะเรยนร (Knowing the learning) โดย Merrian & Caffarella (1999) และ Knowles (1980) กลาววา เปนลกษณะส าคญทเกดจากบคคลมความเชอและรบรถงคณคาของการเรยนรท าใหเกดความตงใจและมงมนทจะเรยนรอยางตอเนองตลอดเวลา การวางแผนและ ก าหนดวตถประสงคหรอเปาหมายทชดเจนในการเรยนร (Planning for learning) เปนการก าหนด เปาหมายของการเรยนรของบคคลรวมถงความมงมนทจะน าตนเองไปสเปาหมาย การก าหนด วธการเรยนรและกระบวนการแสวงหาความร (Understanding how to learn) เปนความตระหนก รของบคคลทจะแสวงหาความรดวยวธการหรอแหลงเรยนรตามความเหมาะสม และการ ประเมนผลและคณคาจากการเรยนรทจะเกดขนกบตนเอง (Evaluating Learning) เปนการ ประเมนสมฤทธผลทเกดขนจากการเรยนรดวยตนเอง (Self-monitering) ทงน ลกษณะส าคญทง 4 ประการ ของการศกษาตลอดชวตเปนไปตามแบบแผนการศกษาตลอดชวต (Model of lifelong learning) ทพฒนาโดย Stâuble (2005)

สรปไดวา การศกษาตลอดชวตเปนการเรยนรของบคคลทเกดขนอยางมจดมงหมายและ ม

ความตอเนองในทกชวงของชวต ครอบคลมการเรยนรทงในระบบ นอกระบบและตามอธยาศย จากแหลงเรยนรทหลากหลาย โดยเนนผเรยนเปนส าคญในการก าหนดเปาหมายและวตถประสงค ทชดเจน มความตงใจและความรบผดชอบทจะเรยนรดวยการน าตนเองเพอมงไปสสมฤทธผลท บคคลไดตงเปาหมายไวเปนส าคญ

26

การศกษาในมาตรา 4 ของพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.2542 มความหมายวา “กระบวนการ เรยนรเพอความเจรญงอกงามของบคคลและสงคม โดยการถายทอดความร การฝก การอบรม และสบสานทาง วฒนธรรม การสรางสรรคจรรโลงความเจรญกาวหนาทางวชาการ การสรางองคความรอนเกดจากการจด สภาพแวดลอม สงคมการเรยนร และเกอหนนใหบคคลเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต” การศกษาตลอดชวต ไมเฉพาะการศกษาในระบบโรงเรยน เปนการจดการศกษามงใหผเรยนเกดแรงจงใจทจะเรยนรดวยตนเอง มง พฒนาบคคลใหสามารถพฒนาตนเอง และปรบตนเองใหกาวทนความเปลยนแปลงของสงคมการเมอง และ เศรษฐกจของโลก มนษยตองเรยนรตลอดเวลา การแสวงหาความรจงมความส าคญกบทกคน การจดการศกษาเปนกจกรรมทมความหมายตอชวตถอเปนความจ าเปนและเปนสทธทจะตองไดรบในบคคลทกคนและทกวย การศกษาตลอดชวตเปดโอกาสใหคนทวไปไดรบการศกษา พฒนาชวตใหสมบรณยงขนโดยไมมจดจบ การจดการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอายไทย ควรจดใหผสงอายมสภาพรางกายทสมบรณและมสขภาพจตทด มสมพนธภาพทดกบครอบครว และสามารถปรบตวเขากบชมชนสงคม และสามารถเขารวมกจกรรมตางๆกบ สงคมได รวมท งด าเนนชวตไดอยางมความสข

ความส าคญของ “การเรยนรตลอดชวตเพอพฒนาศกยภาพของผสงอายไทย” ปรากฏในรฐธรรมนญ แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 53 และมาตรา 80 (1) รวมถงในแผนพฒนาเศรษฐกจและ สงคมแหงชาต ฉบบท 7 8 9 และ 10 ตามล าดบ ในประเดนการพฒนา “คน” โดยมเปาหมายทพฒนา “ผสงอาย” ดวย แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) มยทธศาสตรเนนการ พฒนาคนสสงคมแหงการเรยนรตลอดชวตอยางตอเนอง พฒนาก าลงแรงงานงานใหมความรและสมรรถนะท สอดคลองกบโครงสรางการผลตและบรการบนพนฐานความรและเศรษฐกจสรางสรรค (วรเวศม สวรรณระดา และรกชนก คชานบาล, 2557) แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564) ม ยทธศาสตรเกยวของกบผสงอายในการพฒนาคนใหสนบสนนการเจรญเตบโตของประเทศและมคณภาพชวตท ดเพอใหผสงอายมการท างานทเหมาะสมตามศกยภาพและประสบการณ การสรางสภาพแวดลอมและนวตกรรมทเออตอผสงอาย การเสรมสรางบทบาทของสถาบนทางสงคมและทนทางวฒนธรรม (ส านกงาน คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2558)

แนวคด”การศกษาตลอดชวต”ส าหรบผสงอาย ประกอบดวย การศกษาในระบบ การศกษา

นอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย แตส าหรบผสงอายยงไมพบวามการจด การศกษาในระบบส าหรบผสงอาย เนองจากไมสอดคลอง กบสภาพทางกายภาพของผสงอาย ดงนน รปแบบการศกษาทเหมาะสมส าหรบผสงอายจงควรจดใน รปแบบการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ซงเปนรปแบบทเหมาะสมในการสงเสรมใหผสงอายเกดการเรยนรตลอดชวต บคคลในทกชวงวย มความจ าเปนตองเรยนร เพอการพฒนาตนเอง ตอบสนองความอยากร

27

อยากเหน และความตองการจ าเปนในการท ากจกรรมบางอยาง รวมทงเพอแลกเปลยนความสนใจกบบคคลอน ซงการ กจกรรมการเรยนรส าหรบผใหญและผสงอายไดรบอทธพลส าคญมาจากการเปลยนแปลงทางดานรางกาย จตใจ และดานสงคม ท เกดขนโดยตรงกบผใหญและผสงอาย ตามแนวคดการศกษาตลอดชวตท เปนการเรยนร ของบคคลท เกดขนอยางมจดมงหมายและมความตอเนองในทกชวงของชวต ครอบคลมการเรยนรท งในระบบ นอกระบบและตามอธยาศย จากแหลงเรยนรทหลากหลาย โดยเนนผเรยนเปนส าคญในการก าหนดเปาหมาย และวตถประสงคทชดเจน มความตงใจและความรบผดชอบทจะเรยนรดวยการน าตนเองเพอมงไปสสมฤทธผล ทบคคลไดตงเปาหมายไวเปนส าคญ

การศกษานอกระบบโรงเรยน เปนกจกรรมทจดขนใหกบบคคล ทกเพศ วย และชวงอาย เปนกจกรรมทยดหยนในการ

เรยนร โดยมเปาหมายเพอสงเสรมความรความสามารถ ทกษะ และทศนคตของกลมเปาหมาย และน าไปใชประโยชนในชวตประจ าวนได เปนการเรยนรทตอบสนองความตองการและความสนใจของผเรยนเปนส าคญ การจดการเรยนรเปนผลมาจากการวางแผนการจดการเรยนรรวมกนระหวางผเรยนและผสอน โดยมรปแบบ วธการเรยนรทหลากหลาย และสามารถเรยนรไดทกททกเวลา

การศกษาตามอธยาศย เปนการจดการเรยนรทผสมผสานระหวางการจดการศกษาใหเขากบวถของชมชนโดยให

ความส าคญกบการด าเนนชวต หรอการสรางสรรคกจกรรมทสอดคลองกบวถชวตตามธรรมชาตและสงแวดลอมของบคคลนนๆ ศกษาเรยนรตามความสนใจของบคคลนนๆ อยางมอสระ บคคลจะเรยนรดวยตนเองเปนหลก เพอตอยอดประสบการณการเรยนร เพมความร ทกษะ และศกยภาพของแตละบคคลอนจะสามารถพฒนาตนสการเปนผเรยนรตลอดชวต เปนการเรยนรเพอพฒนาตนเอง นอกเหนอการเรยนรในระบบการศกษา แบบเปนทางการ ในมตของบคคลหรอผเรยน การศกษาตามอธยาศยเกดขนในสถานทตางๆ ใน สภาพแวดลอมท แตละบคคลจะตองเผชญในการด ารงชวตประจ าวน ดวยวธการทหลากหลายทน าไปสการเรยนรดวยการน าตนเอง โดยผลของการเรยนรมความเชอมโยงกบประสบการณเดมของบคคลและสรางเสรม ประสบการณใหมท เกดขนจากการสรางความหมายตามความเขาใจของแตละบคคล ทงน กระบวนการศกษา ตามอธยาศยเปนกระบวนการเรยนรทตอเนองตลอดชวต และในมตของผจดการเรยนรหรอสภาพแวดลอมทเออตอการเรยนร เปนการสงเสรมใหผเรยนควบคมวธการเรยนรดวยตนเองจากบคคล ครอบครว ชมชนและ สงคม รวมถงประสบการณรอบขางทผเรยนตองเผชญในแตละวน ทงทมอยตามธรรมชาตและเกดจากการจด สภาพการเรยนร (วศน ศลตระกลและอมรา ปฐภญโญบรณ, 2544; Colaradyn & Bjornavold, 2004)

28

2.4.2 แนวคดการจดการศกษาส าหรบผสงอาย 1. ปรชญาการศกษาผสงอาย ปรชญาการศกษาเปนสงทจ าเปนในการจดการศกษาทกชนด เพราะเปนหลกในการ

ด าเนนงานเพอใหบรรลใหถงจดมงหมายอนเดยวกน โดย ศภร ศรแสน ไดกลาวถงปรชญาการศกษาส าหรบผสงอายไว ดงน

1.1 เพอชวยใหผเรยนบรรลถงความสข และการมชวตอยอยางมความหมาย 1.2 เพอชวยใหผเรยนไดเขาใจตนเอง ความถนดตามธรรมชาต ขดจ ากดของสมอง และ

มนษยสมพนธกบคนอนๆ 1.3 เพอชวยใหผสงอายตระหนกและเขาใจถงความจ าเปนของการศกษาตลอดชวต 1.4 เพอเปดโอกาส ใหผสงอายกาวหนาไปตามขบวนการ วฒภาวะทงทางดานจตใจ

และรางกาย สงคม วฒนธรรม การเมอง และอาชพ 1.5 เปนการจดการศกษาเพอสนองความตองการในไตรภาค (การอาน การเขยน และ

การคดเลข) ไดทกษะทางอาชพ และสขอนามยทด พรเทพ มนตรวชรนทร (2547) กลาววา ปรชญาการศกษาผสงอาย หมายถง แนวทางใน

การจดการศกษาทตองการใหผสงอายน าไปปรบปรงคณภาพชวตใหดยงขน โดยใหเปนผทม สขภาพด ไดอยในสภาพแวดลอมทด มศลธรรม มคณธรรม เพอใชชวตอยในสงคมไดอยางม ความสขและชวยถายทอดมรดกของแตละสงคมไปสอนชนรนหลงตอไป

จากปรชญาการศกษาผสงอาย จะเหนไดวา แนวทางในการจดการศกษาส าหรบผสงอาย ทกเพศ ตองจดการศกษาใหตอบสนองความตองการพนฐานของผสงอาย อนผสมกลมกลนกบ ทฤษฎตางๆ ของผสงอาย อนเปนการศกษาอยางตอเนองตลอดชวต เพอชวยพฒนาคณภาพชวต ผสงอายใหสามารถอยในสงคมไดอยางมความสข

2. หลกการจดการศกษาส าหรบผสงอาย บคคลในทกชวงวย มความจ าเปนตองเรยนร เพอการพฒนาตนเอง ตอบสนองความอยากร

อยากเหน และความตองการจ าเปนในการท ากจกรรมบางอยาง รวมทงเพอแลกเปลยนความ สนใจกบบคคลอน ซงหลกการจดการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตามอธยาศยส าหรบผสงอาย ไดรบอทธพลส าคญมาจากการเปลยนแปลงทางดานรางกาย จตใจ และดานสงคมทเกดขนโดยตรงกบผสงอาย มผเสนอหลกการจดการศกษานอกระบบโรงเรยนส าหรบผสงอายไว จ านวนมาก ดงน

สรกล เจนอบรม (2537) ไดเสนอหลกการจดการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษา ตามอธยาศยส าหรบผสงอาย เพอเปนแนวทางในการจดกจกรรมการศกษานอกระบบโรงเรยน โดย เสนอวาตองใหความรของผสงอายครบทง 3 ดาน ไดแก กจกรรมการศกษานอกระบบโรงเรยนดาน ความรพนฐาน เพอใหเกดความรพนฐานทจ าเปนตอการด ารงชวต กจกรรมการศกษานอกระบบ โรงเรยนดานการฝกทกษะ เพอใหความรและทกษะอาชพ สรางรายได

29

กอใหเกดการพงตนเอง และ กจกรรมการศกษานอกระบบโรงเรยนดานขาวสารขอมล ซงตองใหผสงอายเกดการเรยนรตลอด ชวต มหลกการ 4 ประการ ดงตอไปน

1. จดการศกษาเพอใหเกดความมนคงทางเศรษฐกจแกผสงอาย จงควรจดการศกษาเพอใหผสงอายเกดความมนคงทางเศรษฐกจ เชน จดฝกวชาชพระยะสนส าหรบผสงอาย จดการศกษาหรอกจกรรมการศกษาเพอเสรมสรางความมนคงทางใจแกผสงอาย โดยใหผสงอายมโอกาสไดพบปะสงสรรคกบบคคลวยเดยวกนหรอตางวย เปดโอกาสใหผสงอายม โอกาสชวยเหลอสงคม

2. จดการศกษาเพอสรางบรรยากาศแหงการพฒนาจตใจใหเกดขนในสงคมโดยเนนกลมเปาหมายทกกลมอาย เพอเปนการเตรยมตวใหเปนผสงอายทด เชน การตงชมรมผสงอาย โครงการสงเสรมคณภาพชวตส าหรบผสงอาย

3. จดการศกษาเพอพฒนาคานยม และเจตคตทดตอสงคมทมตอผสงอาย โดยการสงเสรมใหมการปรบปรงหลกสตรประชากรศกษาทงในระบบและนอกระบบโรงเรยน โดย สอดแทรกเนอหาผสงอายไวในบทเรยน เชน โครงการเผยแพรขาวสารขอมลทเปนประโยชนตอ ผสงอายและโครงการสนบสนนใหผสงอายมโอกาสสะทอนขอเขยนสสงคม เปนตน

ชโรทย ปญต (2540) ไดกลาวถงหลกการส าคญของการจดการศกษานอกระบบโรงเรยน และการศกษาตามอธยาศยส าหรบผสงอายไว ดงน

1. การศกษานบเปนกจกรรมทมความส าคญในชวตของบคคลทกวย มใชเฉพาะกลมอายตอนตนเทานน ถอเปนความจ าเปนและสทธ (Right) ทตองไดรบในบคคลทกวย

2. การจดการศกษาส าหรบผสงอายนน ตองมการเตรยมการ จงตองทราบขอมลความตองการในดานตางๆ ทงทางรางกาย จตใจ สงคม ของผสงอายใหมากทสด รวมไปถงการใหความรและเปลยนแปลงทศนคตเกยวกบผสงอายแกบคคลในสงคมดวย และประการสดทายตองมการฝกอบรมผทจะท างานเกยวของกบผสงอายดวย

3. เนอหาของวชาผสงอายเปนการจดการศกษาใหแกบคคลทอยในวยสงอาย เปนการใหการศกษาแกคนในสงคมเกยวกบผสงอาย และเปนการศกษาทเตรยมบคลากรในการท างาน เกยวกบผสงอาย

อารย เพชรบตร (2544) กลาววาหลกการจดการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษา ตามอธยาศยของผสงอาย ซงสงเคราะหมาจากแนวคดของ วรช แผวสกล (2527) สธรา นยจนทร (2530) สรกล เจนอบรม (2534) และสาล เพญศร (2535) มสาระส าคญสรปไดดงน

1. การเปลยนแปลงทางดานรางกายมผลตอการเรยนรของผสงอาย เมอบคคลมอายลวงเลยเขาสวยสดทายของชวต อวยวะตางๆ เสอมโทรมลง และหยอนสมรรถภาพตามอายทเพมมากขน ผสงอายจงมความจ าลดลง ความคด ความรสก และปฏกรยาตอบสนองตางๆ เปนไปโดย เชองชา การเคลอนไหวของขอ กลามเนอตางๆ เปนไปโดยไมสะดวก ความสามารถในการรบรรส กลน เสยง ลดลง มอเทาสน มอาการออนลา เหนอยงาย เปนตน การเปลยนแปลงดงกลาวท า

30

ให ผสงอายเรยนรไดชาลง ไมสามารถท ากจกรรมตางๆ ไดอยางรวดเรว และหลากหลายเทากบ เยาวชน

2. การเปลยนแปลงทางดานจตใจ มผลตอการเรยนรของผสงอาย โดยสมพนธกบการเปลยนแปลงทางดานรางกาย และดานสงคม เพราะความเสอมสมรรถภาพของทางรางกาย กระทบตอจตใจ และการปรบตวของผสงอายในดานอน เมอพละก าลงถดถอย จงตองลดบทบาท และหนาทตางๆลง ผสงอายจงไมสามารถปรบตวได ขาดความเชอมน อนเปนผลและเปนอปสรรค ตอการเรยนรของผสงอาย

3. การเปลยนแปลงทางสงคมทมผลตอการเรยนรของผสงอาย เมอบทบาทของผสงอายเปลยนแปลงไป จากผใหมาเปนผรบ จากผหาเลยงครอบครวมาเปนผพงพงอาศย ท าใหผสงอาย รสกเสยพลงอ านาจ หมดความส าคญ และอบอาย ประกอบกบคานยมเกยวกบการเคารพนบถอ ผสงอายลดลง ผสงอายถกมองวาเปนคนลาสมย ไมทนตอเหตการณ ความรประสบการณของ ผสงอายกลายเปนของไมมคา ไมสามารถน าไปใชสงสอนใครได เมอสถานภาพทางสงคมของ ผสงอายเปลยนไปการรบรของผสงอายจงมอปสรรคและมขอจ ากดตามไปดวย

ศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยกลมเปาหมายพเศษ (ศกพ.) ส านกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย (2553) ไดเสนอหลกการจด การศกษานอกระบบส าหรบผสงอายไวดงน

1. หลกสตรการศกษาขนพนฐานการศกษาสายสามญเพอใหผสงอายไดรบการพฒนาประกอบดวย

1.1 ระดบประถมศกษา 1.2 ระดบมธยมศกษาตอนตน 1.3 ระดบมธยมศกษาตอนปลาย

2. การจดการศกษาตอเนองหรอหลกสตรอาชพระยะสน เปนการศกษาเพอพฒนาอาชพส าหรบผสงอายใหมคณภาพชวตทด

2.1 การศกษาเพอพฒนาอาชพ เชน การจกสาน การทอผา การท าของช ารวย 2.2 การศกษาเพอพฒนาทกษะชวต เชน การดแลสขภาพ การลลาศเพอสขภาพ เปนตน 2.3 การศกษาเพอพฒนาสงคมและชมชนเปนกระบวนการเรยนร เพอพฒนา

ความสามารถและทกษะตางๆ ของผสงอาย 2.4 การเขารวมกจกรรมการศกษานอกโรงเรยนเปนการใชเวลาวางใหเปนประโยชน

3. การศกษาตามอธยาศย เปนการศกษาเพอสงเสรมการเรยนรตามอธยาศยใหผสงอายเรยนรดวยตนเองเพอสงเสรมการอานการแลกเปลยนเรยนรประสบการณ ดงน

1.1 รวมเรยนรโดยการอาน เพอเปนการกระตนการท างานของสมองไมใหเสอม โดยสามารถศกษาจากสอตางๆ

1.2 เรยนรจากสอตางๆ

31

Cass(1956) ไดเสนอวาหลกการจดการศกษาส าหรบผสงอายมดงน 1. ผสงอายมจดมงหมายในการเรยนรทแนนอน ดงนนผสงอายจะเรยนเฉพาะในสงทเหนวา

เปนประโยชนและสามารถน าไปใชไดทนททนใด 2. ผสงอายตองการเวลาในการเรยนรมากกวาปกต 3. ผสงอายพรอมทจะเรยน ถาเรยนตรงกบความตองการและเปนปญหาทเกดขนในสงคม 4. ผสงอายไมตองการเปนแคผด หากแตตองการมสวนรวมดวย 5. ผสงอายเรยนเฉพาะสงทนาสนใจและเปนประโยชน McClusky (1975)ไดเสนอหลกการจดการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตาม

อธยาศยส าหรบผสงอาย โดยเปาหมายหลก คอ เพอชวยใหผสงอายสามารถปรบตวเขากบ สภาพแวดลอมใหมๆ ไดเปนอยางด เพอตอบสนองปรชญาการศกษาตลอดชวต (Lifelong Education) แบงออกเปน 2 ประเภท ประเภทแรกคอ การจดการศกษานอกระบบโรงเรยนเพอ เตรยมตวกอนเกษยณอาย (Preretirement Education) และประเภททสองคอ การจดการศกษาหลงเกษยณอาย (Postretirement Education) ซงการจดการศกษาทงสองประเภทนไมจ าเปนตองจดตอเนองกน หรอตอยอดกนเปนระยะอยางไมมทส นสด

อยางไรกดหลกการจดการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตามอธยาศยส าหรบผสงอาย ตองยดหลกความตองการทางดานการศกษา (Education Needs) ของผสงอาย โดยควร จดใหผสงอายเกดความตองการทเขาไปมสวนรวมในสงคม (Social Participation) และการ พฒนาศกยภาพ (Self-actualization) ผสงอาย ซงหลกการจดการศกษานอกระบบโรงเรยนและ การศกษาตามอธยาศยส าหรบผสงอายตามแนวคดของ McClusky (1975) ม 5 ประการ ประกอบดวย

1. ความตองการความรเพอสามารถด ารงตนอยในสงคม (Coping Needs) ไดแก ความรเกยวกบสขภาพ อนามย การปรบตวทางดานจตใจ สงคม รางกาย และขอมลตางๆ ทเกยวของ เพอใหด ารงอยไดดวยด

2. ความตองการทกษะในการสามารถเขารวมกจกรรมในสงคมได (Expressive Needs)ทกษะเหลาน อาท ทกษะการเขารวมกลม การปฏสมพนธกบบคคล รวมไปถงงานอดเรก เปนตน

3. ความตองการความรเพอสามารถถายทอดใหสงคม (Contributive Needs) ไดแกความรและทกษะ เพอสามารถถายทอดความรความสามารถใหแกสงคม อาท ความรเกยวกบการ ถายทอด อบรม และขอมลเกยวกบอาสาสมครกจกรรมตางๆ

4. ความตองการในการควบคมสภาพแวดลอม (Influence Needs) ไดแก ความรเกยวกบชมชน และสภาพแวดลอมรอบตว ความรดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ทงนเพอใหสามารถ เขาใจการเปลยนแปลงปญหาทเกดขนในชมชนได

5. ความตองการความรทพฒนาตนใหดขนกวาเดม (Transcendence Needs) ไดแก ความรและการศกษาทจดในรปแบบตางๆ ใหเกดความพงพอใจหลงจากการเกษยณ

32

พรเทพ มนตรวชรนทร (2547) ไดวจยเรอง การส ารวจคณภาพชวตและความตองการดาน การศกษาเพอสงเสรมคณภาพชวตของผสงอายในเขตกรงเทพมหานคร โดยท าการศกษากลม ตวอยางจ านวน 450 คน โดยใชแบบสอบถามและการสนทนากลม ผลการวจยพบวา คณภาพชวตของผสงอายในระดบดม 1 ดาน คอ ดานคณธรรม ระดบปานกลาง 4 ดาน คอ ดานสตปญญา สงแวดลอมทางกายภาพ สขภาพอนามย และสงคม สวนคณภาพชวตระดบเศรษฐกจอยในระดบ พอใช ผสงอายทเขารวมการสนทนากลมไดเสนอแนวทางในการจดการศกษานอกระบบโรงเรยน เพอพฒนาคณภาพชวตวาควรจดกจกรรมดานขาวสารขอมลมากทสด รองลงมาตามล าดบคอ กจกรรมดานการฝกทกษะ และกจกรรมดานความรพนฐาน

Thornton (2003) ไดวจยเรอง การพฒนารปแบบการเรยนรเกยวกบวงจรชวตส าหรบผสงอาย ผลการวจยพบวา การศกษาเกยวกบวงจรชวตเปนหนงในรปแบบกจกรรมทางสงคมของผสงอาย ซงเนอหาการเรยนรเกยวกบวงจรชวตส าหรบผสงอายจะประกอบไปดวย ความซบซอนของรางกาย สมอง และจตใจทสงผลตอการเรยนรของผสงอาย อกทงไดน าเสนอรปแบบการเรยนรเกยวกบวงจรชวตส าหรบผสงอายไว 3 รปแบบ คอ การเรยนเพอใหเรยนเปน (Learning to learn) การเรยนเพอการเจรญเตบโต (Learning for Growth) และการเรยนเพอคณภาพชวตทดยงขน (Learning for Well-being)

David and Marshallsay (2007) ไดวจยเรอง ความตองการในการรบบรการการศกษา นอกระบบโรงเรยนของคนงานสงอายในประเทศออสเตรเลย: พหกรณศกษา โดยศกษาความตองการในการรบบรการการศกษานอกระบบโรงเรยนของคนงานสงอาย ทใชบรการของศนยบรการผสงอายหลายรฐ เครองมอทใชคอ แบบสอบถาม การสมภาษณ และกรณศกษา ผลการวจยพบวา ผสงอายตองการรบบรการการศกษานอกระบบโรงเรยนในเนอหาดานเศรษฐกจ และการเตรยมตวในการเกษยณอายมากทสดเพอน าไปพฒนาคณภาพชวต รองลงมาคอ ทกษะในการท างาน เพอสามารถรวมงานกบคนงานวยอนๆ ไดอยางมประสทธภาพ

Mott (2008) ไดวจยเรอง การจดการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตอเนองเพอพฒนาชมชนส าหรบผสงอาย โดยศกษาสภาพปญหาและความตองการในการจดการศกษาชมชนของผสงอาย ซงเกยวของกบการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตอเนอง ผลการวจยพบวา ผสงอายทมระดบอาย และบรบททางชมชนแตกตางกน มความตองการในประเดนเนอหาหลกสตร ในการศกษาชมชนทแตกตางกนอยางมนยส าคญ

จากหลกการจดการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตามอธยาศยส าหรบผสงอาย ทไดกลาวมานน สรปวา การศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตามอธยาศย ตองยดหลกการ สงเสรมสนบสนนใหผสงอายปรบตวเขากบสภาพแวดลอมในวยของตนไดเปนอยางด และตอง ตอบสนองปรชญาการศกษาตลอดชวต (Lifelong Education) ซงเสนอวาบคคลตองเกดการเรยนร ตลอดเวลา อนสอดคลองกบความตองการ (Needs) ของผสงอาย โดยกจกรรมการศกษานอก ระบบโรงเรยนและการศกษาตามอธยาศยส าหรบผสงอาย สามารถแบงออกเปน 3 ประเภท

33

ไดแก กจกรรมการศกษาดานความรพนฐาน เพอใหเกดความรพนฐานทจ าเปนตอการด ารงชวต กจกรรม ดานการฝกทกษะ เพอใหความรและทกษะอาชพ สรางรายไดกอใหเกดการพงตนเอง และกจกรรม ดานขาวสารขอมล ซงเปนการศกษาตามอธยาศยของผสงอาย เพอผสงอายเกดการเรยนรตลอด ชวตในการรบมอกบปญหาตางๆ ในชวตไดอยางเหมาะสม

2.4.3 รปแบบกจกรรมการศกษาและการเรยนรตลอดชวตของผสงอาย รปแบบกจกรรมการศกษาส าหรบผสงอายในประเทศไทย ใน 5 หนวยงานหลกของ

กระทรวงศกษาธการ ประกอบดวย (1) ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ (สป.) มหนวยงานท สงกดจดและสงเสรมสนบสนนการจดการศกษาส าหรบผสงอาย ไดแก ส านกงานสงเสรม การศกษานอกระบบและอธยาศย (ส านกงาน กศน.) ส านกงานคณะกรรมการสงเสรมการศกษา เอกชน (สช.) ส านกกจการพเศษ (สกพ.) ส านกการลกเสอ ยวกาชาด และกจการนกเรยน (สกก.) พรอมทงหนวยงานในก ากบของส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ คอ ส านกงานคณะกรรมการ สงเสรมสวสดการและสวสดภาพครและบคลากรการศกษา (สกสค.) (2) ส านกงานคณะกรรมการ การศกษาขนพนฐาน (สพฐ) (3) ส านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา (สอศ.) (4) ส านกงาน คณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) (5) ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา (สกศ.) โดยได ด าเนนการการจดการศกษาส าหรบผสงอาย ตามภารกจของประกาศกระทรวงศกษาธการ (กระทรวงศกษาธการ, 2552) ดงน

1. จดบรการขอมลขาวสารใหครอบคลมการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย รวมทงการท าฐานขอมลทางการศกษา การฝกอบรมส าหรบผสงอาย

2. จดบรการการศกษาตอเนองทงการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศยใหแกผสงอาย

3. สนบสนนสอทกประเภทใหมรายการส าหรบผสงอาย 4. สงเสรมใหหนวยงานสถานศกษามสวนรวมในการจดกจกรรมเพอผสงอาย 5. สงเสรมและสนบสนนใหมศนยการเรยนรในทกชมชนแกผสงอาย 6. คมครองการผลตสอความรและสออเลกทรอนกสใหแกผสงอาย 7. จดท าหลกสตรเกยวกบผสงอายในการศกษาขนพนฐานถงระดบอดมศกษา 8. สงเสรมและสนบสนนใหมการผลตงานวจยเพอเพมพนองคความรดานผสงอาย นรภทร ผวพอใช (2547) ไดวจยเรอง “ความคดเหนของผสงอายในศนยบรการผสงอาย

เขตกรงเทพมหานครทมตอโปรแกรมการศกษานอกระบบโรงเรยน” เพอศกษาความคดเหนของ กลมตวอยางผสงอายจ านวน 270 คน ทมตอกจกรรมการศกษานอกระบบโรงเรยนทง 4 กจกรรม คอ กจกรรมสขภาพ กจกรรมเสรมรายได กจกรรมนนทนาการ กจกรรมศาสนา ใน 6 ดาน ประกอบดวย ดานเนอหา ดานการเรยนการสอน ดานผสอน ดานการประเมนผล ดาน

34

สภาพแวดลอมและสถานท ดานอปกรณและสอ ผลการวจยพบวา ผสงอายมความเหนตอการจด โปรแกรมการศกษานอกระบบโรงเรยนในระดบมาก

อาชญญา รตนอบล และคณะ (2552) ท าวจยเรอง “การศกษาสภาพ ปญหา ความตองการ และรปแบบการจดกจกรรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย เพอส งเสรม การเรยนรดานการเตรยมความพรอมเมอเขาสวยผสงอายของผใหญวยแรงงาน” เพอศกษาสภาพปญหา และความตองการดานการเตรยมความพรอมเมอเขาสวยผสงอายของผใหญวยแรงงานใน เขตเมองและเขตชนบท น าเสนอรปแบบการจดกจกรรมการศกษานอกระบบและการศกษาตาม อธยาศยเพอสงเสรมการเรยนรดานการเตรยมความพรอมเมอเขาสวยผสงอายของผใหญวย แรงงาน และจดท าขอเสนอแนะเชงนโยบายการน ารปแบบการจดกจกรรมการศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศยเพอสงเสรมการเรยนรดานการเตรยมความพรอมเมอเขาสว ยผสงอาย ของผใหญวยแรงงานไปสการปฏบต ผลการวจยพบวา รปแบบการจดกจกรรมการศกษานอก ระบบและการศกษาตามอธยาศย เพอสงเสรมการเรยนรดานการเตรยมความพรอมเมอเขาสวยผสงอายของผใหญวยแรงงาน ประกอบดวยหลกการและกระบวนการจดกจกรรมการศกษานอก ระบบและการศกษาตามอธยาศย เพอสงเสรมการเรยนรดานการเตรยมความพรอมเมอเขาสวย ผสงอายของผใหญวยแรงงาน 6 ขนตอน ไดแก การส ารวจสภาพปญหาและความตองการของการเตรยมความพรอมเมอเขาสวยผสงอาย การก าหนดวตถประสงคการเรยนร การก าหนดเนอหา สาระการเรยนรการก าหนดกระบวนการจดกจกรรมการเรยนรดานกจกรรมการศกษานอกระบบและกจกรรมการศกษาตามอธยาศย การวดและประเมนผล และการถอดบทเรยน โดยขอเสนอแนะเชงนโยบายการน ารปแบบการจดกจกรรมการศกษานอกระบบและการศกษาตาม อธยาศย เพอสงเสรมการเรยนรดานการเตรยมความพรอมเมอเขาสวยผสงอายของผใหญวย แรงงานไปสการปฏบต ม 4 ดาน คอ ดานการก าหนดนโยบาย ดานกระบวนการมสวนรวม ดานการบรณาการสการจดการศกษา และดานงบประมาณ

อาชญญา รตนอบล และคณะ (2553) ท าการวจยเรอง “การพฒนาแนวทางการสงเสรมการจดการศกษาและการเรยนรเพอการพฒนาศกยภาพผสงอาย” มวตถประสงคเพอศกษาสภาพ การจดการศกษาและการเรยนรเพอการพฒนาศกยภาพผสงอายในประเทศและตางประเทศทประสบความส าเรจ เพอเปนบทเรยนทเหมาะสม และสอดคลองกบการพฒนาศกยภาพผสงอายของประเทศไทย โดยศกษาสภาพปญหา และความตองการการจดการศกษาและการเรยนรเพอการพฒนาศกยภาพผสงอายในประเทศไทย และไดน าเสนอรปแบบและแนวทางการจดการศกษา และการเรยนรเพอการพฒนาศกยภาพผสงอาย ผลการวจยพบวา รปแบบและแนวทางการ สงเสรมการจดการศกษาและการเรยนรเพอการพฒนาศกยภาพผสงอาย พบวา แบงออกเปน 5 รปแบบ ประกอบดวย รปแบบมหาวทยาลยวยทสาม รปแบบศนยอเนกประสงคส าหรบผสงอายในชมชน รปแบบเมองและชมชนส าหรบผสงอาย รปแบบชมรมผสงอายหรอสโมสรผสงอาย และรปแบบการรวมกลมของผสงอายตามอธยาศย โดยแนวทางการสงเสรมการ

35

จดการศกษาและการ เรยนรเพอการพฒนาศกยภาพผสงอาย ประกอบดวย 4 หลกส าคญ คอ การก าหนดเนอหา/ กจกรรมการเรยนร การเชอมโยงเครอขายเพอสงเสรมกจกรรมการศกษาและการเรยนร การจดสภาพแวดลอมการเรยนรหรอสอการเรยนร และการวจยและพฒนา ทงนมเปาหมายเพอการ พฒนาศกยภาพผสงอายใหเปนผสงอายทมภาวะพฤฒพลง

อาชญญา รตนอบล (2554) ไดท าการวจยเรอง การศกษาและการเรยนรตลอดชวตของผสงอายไทย เปนการวจยในเชงส ารวจ (Survey Research) เพอศกษา สภาพการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอายและขอมลทไดไปแสดงเปนสถตเชงปรมาณ โดยมประชากรและกลมตวอยาง คอ หนวยงานของรฐในระดบกรมและระดบส านกหรอ หนวยงานเทยบเทาระดบกรมและระดบส านกของทกกระทรวง หนวยงานรฐวสาหกจ องคกรเอกชน หนวยงานในพนทระดบจงหวด หนวยงานในพนทระดบต าบล และชมรม ผสงอายทจดการศกษาในฐานะผจดการจดการศกษาตลอดชวตของผสงอาย เพอตอบค าถามใน การวจยเกยวกบสภาพการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอายในดานเปาหมายการจดการศกษาตลอดชวต ลกษณะกลมเปาหมายผสงอาย เนอหา ผจดการศกษาและผสอน วธการ จดการศกษา สอและแหลงการเรยนร การประเมนผล การบรหารจดการ ผลการจดการศกษา ดวยการคดเลอกแบบเฉพาะเจาะจง รวมทงสน 815 แหง จากทวประเทศ

เครองมอทใชในการรวบรวมขอมลในขนตอนน คอ แบบสอบถามสภาพการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอายโดยมประชากรและกลมตวอยางในการส ารวจ เปนประชากรทผสงอาย (60 ปขนไป) ในทกภมภาค ประกอบดวย ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต และกรงเทพมหานคร ความครอบคลมกลมประชากรทศกษาทงหมด ผวจยประสานงานขอความอนเคราะหคร กศน. จากส านกงานสงเสรมการศกษานอก ระบบและการศกษาตามอธยาศย ภาคเหนอ (ล าปาง นาน พษณโลก นครสวรรค) ภาค ตะวนออกเฉยงเหนอ (บรรมย เลย ขอนแกน นครพนม อบลราชธาน) ภาคกลาง (ลพบร นครปฐม เพชรบร นนทบร สระแกว ชลบร) ภาคใต (สตล ภเกต ชมพร) และกรงเทพมหานคร เพอเปนผ ประสานงานการเกบขอมล และผเกบรวบรวมขอมล เกบรวบรวมขอมลและลงพนทในแตละจงหวดทเปนกลมตวอยางการวจย ระหวางวนท 1 – 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2554

โดยเนอหาทหนวยงานตาง ๆ ด าเนนการจดการศกษาตลอดชวตใหผสงอาย มประเดนศกษา 5 ประเดน คอ

1. เนอหาดานสขภาพอนามยทเหมาะสมกบวยผสงอาย 2. เนอหาดานการปรบตวทาง สงคมและจตใจ 3. เนอหาดานการออม 4. เนอหาดานการเรยนร 5. เนอหาดานสทธของผสงอาย ตามกฎหมาย

36

ภาพรวมเนอหาดานสขภาพอนามยทเหมาะสมกบวยผสงอายทหนวยงานตาง ๆ จดใหผสงอายมากทสดคอ การออกก าลงกาย คดเปนรอยละ 84.29 รองลงมาคอ อาหารทเหมาะสมส าหรบผสงอาย และการตรวจสขภาพ คดเปนรอยละ 61.61 และ 59.86 ตามล าดบ เนอหาการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอายเกยวกบการออกก าลงกายโดยภาพรวม พบวาสวนใหญเปนเนอหาเกยวกบโยคะ/ร ากระบอง คดเปนรอยละ 49.28 รองลงมาคอ แอโรบค/เปตอง/ฮลาฮบ และวง/เดนเรว คดเปนรอยละ 41.20 และ 37.06 ตามล าดบ

ภาพรวมเนอหาดานการปรบตวทางสงคมและจตใจทหนวยงานตางๆ จดการศกษาใหผสงอายมากทสดคอ งานอดเรก คดเปนรอยละ 72.77 รองลงมาคอ การสรางความสมพนธทดกบบคคลภายในครอบครวหรอญาตพนอง การสรางความสมพนธทดกบบคคลในวยเดยวกน และธรรมะ เพอเขาใจชวต คดเปนรอยละ 60.73, 58.46 และ 58.46 ตามล าดบ เนอหาการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอายเกยวกบงานอดเรกโดย ภาพรวมพบวาสวนใหญเปนเนอหาเกยวกบปลกตนไม คดเปนรอยละ 68.11 รองลงมาคอ อานหนงสอ และท างานฝมอ คดเปนรอยละ 66.43 และ 41.97 ตามล าดบ ภาพรวมเนอหาดานการออมทหนวยงานตางๆ จดการศกษาใหผสงอายมากทสดคอ การวางแผนและการจดท าแผนการออม คดเปนรอยละ 45.90 รองลงมาคอ การหารายไดเสรม และ การจดท าบญชรายรบ-รายจาย คดเปนรอยละ 44.85 และ 40.31 ตามล าดบ

ภาพรวมเนอหาดานการเรยนรทหนวยงานตางๆ จดการศกษาใหผสงอายมากทสดคอ การใชเวลาวางในวยสงอาย คดเปนรอยละ 62.30 รองลงมาคอ การเขารวมกจกรรมการเรยนรเพอการพฒนาตนเองและการไดรบการสงเสรมสนบสนนการเรยนรจากหนวยงานตางๆ คดเปนรอยละ 53.58 และ 41.36 ตามล าดบ

ภาพรวมเนอหาดานสทธของผสงอายตามกฎหมายหนวยงานตางๆ จดการศกษาให ผสงอายมากทสดคอความรเกยวกบพรบ.ผสงอาย คดเปนรอยละ 67.19 รองลงมาคอความรเกยวกบการท าพนยกรรมและการจดการมรดก และความร เกยวกบการท าพนยกรรมชวต (หนงสอแสดงเจตนา ปฏเสธการรกษาของผปวยระยะสดทาย) คดเปนรอยละ 32.46 และ 23.04 ตามล าดบ

วธการจดการศกษา วธการจดการศกษาของหนวยงานตางๆ ทด าเนนการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบ

ผสงอาย มประเดนศกษา 2 ประเดน คอ 1) รปแบบการจดการศกษา และ 2) เทคนคการใหความร ซงม รายละเอยดดงน

1. รปแบบการจดการศกษา โดยภาพรวมรปแบบการจดการศกษาทหนวยงานตางๆ ทจดการศกษาใหผสงอายใช

มากทสดคอ การจดอบรมระยะสน คดเปนรอยละ 54.10 รองลงมาคอการจดทศนศกษาและการจดสมมนา/การประชมเชงปฏบตการ คดเปนรอยละ 38.05 และ 31.76 ตามล าดบ

37

ทงนในสวนของระยะเวลาในการจดอบรมระยะสนและระยะยาว ทหนวยงานตางๆ ท ด าเนนการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอายใช พบวาระยะเวลาในการจดอบรมระยะสนของหนวยงานตางๆ อยในชวง 1-168 ชวโมง สวนระยะเวลาในการจดอบรมระยะยาวของหนวยงานตางๆ อยในชวง 1-360 ชวโมง

2. เทคนคการใหความร ภาพรวมเทคนคการใหความรทหนวยงานตางๆ ทจดการศกษาใหผสงอายใชมากทสด

คอ การบรรยาย คดเปนรอยละ 58.46 รองลงมาคอ การลงมอปฏบต และการแกปญหารวมกน คดเปนรอยละ 41.54 และ 37.00 ตามล าดบ

แหลงเรยนรการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบผสงอาย ภาพรวมประเภทของแหลงเรยนรตางๆ ทหนวยงานตางๆ ทจดการศกษาใหผสงอายใช

มากทสดคอ ศนยการเรยนรชมชน คดเปนรอยละ 68.65 รองลงมาคอ วดหรอศาสนสถาน และหองสมดประชาชน คดเปนรอยละ 65.08 และ 37.29 ตามล าดบ

ผลการศกษาความตองการการเรยนรตลอดชวตของผสงอาย การส ารวจความตองการในการเรยนรตลอดชวตจากผสงอายทวประเทศและผสงอายในชมรมผสงอาย ผลการวเคราะหการส ารวจความตองการการจดการศกษาตลอดชวตของผสงอาย เมอ เปรยบเทยบระหวางความตองการใหผสงอายเรยนรในเนอหาตางๆ ของชมรมผสงอายกบความ ตองการดานในเนอหาตางๆ ในการเรยนรตลอดชวตส าหรบผสงอายของผสงอาย พบวาผลการส ารวจความตองการการจดการศกษาตลอดชวตของผสงอายระหวางชมรมผสงอายและผสงอาย สอดคลองกนในเนอหาทกดาน คอตองการใหจดการศกษาตลอดชวตของผสงอาย เพอพจารณาเนอหารายดานมรายละเอยดดงน

1. เนอหาดานสขภาพอนามย พบวาผสงอายตองการใหจดการศกษาในเนอหา เกยวกบการเลอกรบประทานอาหารท

ถกตองตามหลกโภชนาการมากทสด คดเปนรอยละ 96.85 รองลงมาคอ การออกก าลงอยางสม าเสมอ และเหมาะสมกบวย และการดแลสขภาพโดยการตรวจ สขภาพประจ าป คดเปนรอยละ 93.70 และ 93.18 ตามล าดบ สวนชมรมผสงอายตองการใหผสงอายเรยนรเนอหาเกยวกบความรเรองการดแลสขภาพเพอการปองกนโรคในวยสงอาย มากทสด คดเปนรอยละ 94.22 รองลงมาคอ การออกก าลงอยางสม าเสมอ และเหมาะสมกบวย การเลอกรบประทาน อาหารทถกตองตามหลกโภชนาการ และการดแลสขภาพโดยการตรวจสขภาพประจ าป คดเปนรอยละ 93.33, 92.00 และ 92.00 ตามล าดบ เมอวเคราะหความสมพนธระหวางความตองการระหวาง ผสงอายทงสองกลมพบวาความตองการเนอหาการเลอกรบประทานอาหารทถกตองตามหลก โภชนาการ การดแลสขภาพโดยการตรวจสขภาพประจ าป ความรเรองการจดสภาพแวดลอมเพอความปลอดภยในบานส าหรบผสงอาย และความรเรองการดแลสขภาพเพอการปองกนโรคในวยสงอาย สอดคลองกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

38

2. เนอหาดานการปรบตวทางสงคมและจตใจ พบวาผสงอายตองการใหจดการศกษา ในเนอหาเกยวกบการสรางความสมพนธทดกบ

คนภายในครอบครวหรอญาตพนองมากทสด คดเปนรอยละ 89.76 รองลงมาคอ การศกษาธรรมะเพอเขาใจชวต และการฝกจต/ฝกสมาธเพอพฒนาจตใจ คดเปนรอยละ 88.45 และ 87.14 ตามล าดบ สวนชมรมผสงอายตองการใหผสงอายเรยนรเนอหาเกยวกบการศกษาธรรมะเพอเขาใจชวตมากทสด คดเปนรอยละ 89.78 รองลงมาคอ การสรางความสมพนธทดกบคนภายในครอบครวหรอญาตพนองและการฝกจต/ฝกสมาธเพอพฒนาจตใจ คดเปนรอยละ 88.44 และ 86.22 ตามล าดบ เมอวเคราะหความสมพนธระหวางความตองการระหวางผสงอายทงสองกลม พบวาความตองการเนอหาการเผชญกบการสญเสยบคคลทเปนทรก และการสรางความสมพนธทดกบคนภายในครอบครวหรอญาตพนองสอดคลองกนอยางมนยส าคญทางสถตท ระดบ .05

3. เนอหาดานการออม พบวาผสงอายตองการใหจดการศกษาในเนอหาเกยวกบการวางแผนและการจดท า

แผนการเกบเงนออมมากทสด คดเปนรอยละ 81.10 รองลงมาคอ การดแลเรองคาใชจาย และการหารายไดเสรม คดเปนรอยละ 74.80 และ 71.92 ตามล าดบ สวนชมรมผสงอาย ตองการใหผสงอายเรยนรเนอหาเกยวกบการหารายไดเสรมมากทสด คดเปนรอยละ 74.67 รองลงมา คอ การวางแผนและการจดท าแผนการเกบเงนออม และการดแลเรองคาใชจาย คดเปนรอยละ 71.56 และ 70.22 ตามล าดบ เมอวเคราะหความสมพนธระหวางความตองการระหวางผสงอายทงสองกลม พบวาความตองการเนอหาการวางแผนและการจดท าแผนการเกบเงนออมสอดคลองกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

4. เนอหาดานการเรยนร พบวาผสงอายตองการใหจดการศกษาในเนอหาเกยวกบการเขารวมกจกรรมการเรยนร

เพอการพฒนาตนเองทงดานสขภาพ การปรบตว การออม ฯลฯมากทสด คดเปนรอยละ 86.35 รองลงมาคอการใชเวลาวางในวยสงอาย และการไดรบการสงเสรมสนบสนนการเรยนรจากหนวยงานตางๆ คดเปนรอยละ 83.73 และ 83.20 ตามล าดบ สวนชมรมผสงอายตองการให ผสงอายเรยนรเนอหาเกยวกบการเขารวมกจกรรมการเรยนรเพอการพฒนาตนเองทงดานสขภาพ การปรบตว การออม ฯลฯ มากทสด คดเปนรอยละ 83.56 รองลงมาคอ การใชเวลาวางในวยสงอายและการไดรบการสงเสรมสนบสนนการเรยนรจากหนวยงานตางๆ คดเปนรอยละ 83.11 และ 82.22 ตามล าดบ เมอวเคราะหความสมพนธระหวางความตองการระหวางผสงอายทงสองกลม พบวาความตองการเนอหาการพฒนาวธการเรยนร เชน ทกษะการอาน ทกษะการฟง การคนควาดวยคอมพวเตอร ฯลฯ ความสามารถในการใชแหลงการเรยนรตางๆ เชน การใชหองสมด การใชบรการศนยการเรยนชมชน การใชคอมพวเตอร ฯลฯ และการใชเวลาวางในวยสงอาย สอดคลองกนอยางมนยส าคญทาง สถตทระดบ .05

5. เนอหาดานสทธของผสงอายตามกฎหมาย

39

พบวาผสงอายตองการใหจดการศกษาในเนอหาเกยวกบความรเกยวกบ พรบ.ผสงอายมากทสด คดเปนรอยละ 76.38 รองลงมาคอ ความรเกยวกบการท าพนยกรรมและการจดการมรดก และความรเกยวกบการท าพนยกรรมชวต (หนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาของผปวยระยะสดทาย) คดเปนรอยละ 73.75 และ 71.13 ตามล าดบ สวนชมรมผสงอายตองการใหผสงอายเรยนรเนอหาเกยวกบความรเกยวกบ พรบ.ผสงอายมากทสด คดเปนรอยละ 84.00 รองลงมาคอ ความรเกยวกบการท าพนยกรรมและการจดการมรดก และความรเกยวกบการท าพนยกรรมชวต (หนงสอแสดงเจตนาปฏเสธการรกษาของผปวยระยะสดทาย) คดเปนรอยละ 75.56 และ 71.56 ตามล าดบ เมอวเคราะหความสมพนธระหวางความ ตองการระหวางผสงอายทงสองกลม พบวาความตองการเนอหาเนอหาดานสทธของผสงอายตาม กฎหมายสอดคลองกนอยางไมมนยส าคญทางสถต 2.5 การเรยนรบรณาการแบบครบวงจร การจดการเรยนรบรณาการแบบครบวงจร เปนการจดกระบวนการเรยนรทเชอมโยงระหวางหลกสตรสถานศกษา กระบวนการจดการเรยนร การวดและประเมนผลอยางสอดคลองสมพนธกน เพอพฒนาใหผเรยนเชอมโยงความร ความคด ทกษะ และประสบการณอยาหลากหลาย สามารถสรางองคความรไดดวยตนเอง น าองคความรไปประยกตใชในชวตประจ าวนไดอยางสอดคลองกบความเปนจรง ซงเปนทกษะทจ าเปนของโลกในศตวรรษท ๒๑ การจดการเรยนรบรณาการแบบครบวงจร ด าเนนการโดยครผสอนคนเดยวหรอครตงแต ๒ คนขนไป บรณาการเนอหาทมความสมพนธสอดคลองภายในกลมสาระการเรยนรเดยวกน หรอตางกลมสาระการเรยนรต งแต ๒ กลมสาระการเรยนรข นไป เพอลดความซ าซอนทงเนอหาและภาระงานของผเรยน แตยงคงไวซงคณภาพในเชงองคความรและใหผ เรยนไดมเวลาท ากจกรรมนอกหองเรยนเพอสรางเสรมประสบการณเพมมากขน ดงนนผบรหารโรงเรยน ครผสอนในระดบชนเดยวกน ตองรวมกนวางแผน โดยวเคราะหหลกสตร ก าหนดเนอหา จดท าโครงสรางหนวยการเรยนรบรณาการ จดกจกรรมการเรยนร สอ/แหลงเรยนร/ภมปญญาทองถน วดและประเมนผล นเทศ ก ากบและตดตามอยางเหมาะสม ทงนเพอพฒนาใหผเรยนเกดการเรยนรอยางมประสทธผลดวยการวางแผนและด าเนนการ ดงน

1. วเคราะหหลกสตร 2. ก าหนดเนอหา/สาระการเรยนร 3. ก าหนดเวลา/ก าหนดการสอน 4. จดท าโครงสรางหนวยการเรยนรบรณาการ 5. การจดการเรยนร 6. เตรยมสอ/แหลงเรยนร/ภมปญญาทองถน 7. การวดและประเมนผล

40

8. นเทศ ก ากบ และตดตามการด าเนนงาน โดยมรายละเอยดการด าเนนงาน ดงน

1. การวเคราะหหลกสตร การจดท าหนวยการเรยนรบรณาการแบบครบวงจร เปนขนตอนทส าคญของการน า

หลกสตรสถานศกษาสชนเรยน การออกแบบหนวยการเรยนรบรณาการสามารถออกแบบได 2 วธ คอ วธท 1 ออกแบบสาระการเรยนรทสมพนธกบประเดน/หวเรองจากสภาพปญหาหรอสงทผเรยนสนใจวเคระห และก าหนดเนอหา/สาระการเรยนรทสมพนธกบประเดน/หวเรอง ระบมาตรฐานการเรยนรและตวชวดทสอดคลองกบเนอหา/สาระการเรยนร วธท 2 ออกแบบหนวยการเรยนรโดยเรมจากการวเคราะหและก าหนดมาตรฐานการเรยนร และตวชวด และสาระการเรยนรทสมพนธกนเปนหนวยการเรยนรแลวจ าก าหนดประเดน/หวเรองโดยด าเนนการดงน

1.1 ศกษาโครงสรางเวลาเรยนของหลกสตรสถานศกษาในแตละกลมสาระการเรยนรหรอรายวชา และศกษาค าอธบายรายวชา

1.2 ศกษามาตรฐานการเรยนรและตวชวดทกกลมสาระการเรยนรของระดบชน 1.3 พจารณาคดเลอกมาตรฐานการเรยนรและตวชวดทสมพนธกน และสามารถน ามา

จดกจกรรมการเรยนรบรณาการรวมกนได จดท าเปนหนวยการเรยนรบรณาการตลอดภาคเรยน/ปการศกษา

2. การก าหนดสาระการเรยนร สาระการเรยนรทน ามาใชในการจดกจกรรมการเรยนรของแตละหนวยการเรยนรบรณาการนนไดมาจากสาระการเรยนรแกนกลาง และสาระการเรยนรทองถนจากกลมสาระการเรยนรตาง ๆ ทน ามาบรณาการในหนวยการเรยนรนน ๆ

3. การก าหนดเวลาเรยน การก าหนดเวลาเรยนในแตละหนวยการเรยนรบรณาการควรจดใหเหมาะสมกบการจดกจกรรการเรยนรทจะใชในการพฒนาผเรยนตามมาตรฐานการเรยนร/ตวชวด และสาระการเรยนร รวมทงเพยงพอทจะใหผเรยนสามารถสรางองคความรได

4. การจดท าโครงสรางหนวยการเรยนรบรณาการ การน าหลกสตรสการจดการเรยนรบรณาการใหมประสทธภาพ ควรใหความส าคญตอโครงสรางหนวยการเรยนร เพราะเปนการก าหนดขอบขายของการจดการเรยนรบรณาการ และชวยใหเหนภาพรวมของการจดการเรยนรแตละระดบชนตลอดภาคเรยน/ป ประกอบดวยหนวยการเรยนรจ านวนเทาใด มสาระการเรยนรใดบาง แตละหนวยการเรยนรจะพฒนาผเรยนใหบรรลมาตรฐานการเรยนร และตวชวดของกลมสาระการเรยนรใดบาง และใชเวลาเทาไร 2.6 การจดกจกรรมสงเสรมอาชพ

2.6.1 การปลกผกปลอดสารพษ

41

ภาพท 2.1 การปลกผกปลอดสารพษในโรงเรอน

การปลกผกในโรงเรอนเปนการปลกผกปลอดสารพษอกรปแบบหนง สามารถปองกนแมลงไมใหเขาไปท าลายพช การปลกพชในโรงเรอนจะปองกนน าฝนลงไปเจอปนในสารละลายธาตอาหารและสามารถควบคมปจจยดานสงแวดลอมในการเจรญเตบโตลดโอกาสในการสมผสสงสกปรก สามารถตดตงอปกรณตางๆไดงายและมสงแวดลอมในการท างานทด มความสะอาดสะอาดไมเปอนดนโคลน

ภาพท 2.2 แสดงขนตอนการปลกพช

ขนตอนการปลกผกในโรงเรอน 1. การเตรยมแปลงปลก 2. การเตรยมเมลดพนธ 3. การปลก 4. การดแล 5. การเกบเกยวผลผลต

42

ตารางท 2.1 ตารางแสดงชวงระยะเวลาการปลกจนถงระยะเวลาเกบเกยวพชผกชนดตางๆ พรอมชวงเดอนทเหมาะสมในการปลกพชผกแตละชนด

2.6.2 งานศลปหตถกรรม ประเภทของงานศลปหตถกรรม 1. การปน 2. การทอและเยบปกถกรอย 3. การแกะสลก 4. การจกสาน 5. การเขยนหรอการวาด

43

การปน ศลปหตถกรรมทเปนงานปนและท าขนเพอใชสอยกคอ เครองปนดนเผา เปนเครองปนดนเผาทเผาในอณหภมต า ไมเคลอบสหรอ ท าลวดลายบนภาชนะ เครองเคลอบดนเผา เปนเครองปนดนเผาทเผาในอณหภมสง เคลอบส เชน สน าตาล สเขยวแกมเขม ทเรยกวาสเซลาดอน เปนตน

ภาพท 2.3 เครองปนดนเผา

วสดอปกรณ 1. เครองกวนดน 2. ตะแกรงกรองกรวดทราย 3. เครองรดน า 4. เครองนวดดน 5. แปนหมนขนรป 6. แปนแกะสลก 7. เตาแบบใชแกสเปนเชอเพลง หรอเตาไฟฟา 8. เครองมอแกะสลกลวดลาย

ภาพท 2.4 การเตรยมดน

44

การเตรยมวตถดบ 1. ดนเหนยวทไดมกจะมความชนไมเทากนในแตละฤดกาล อาท ฤดน าหลาก บอดนจะถก

น าทวม ดนทขดขนมาจงเปยกน ามาก ดงนน จงตองน าดนมาพกไวใหแหงประมาณ ๑ สปดาห และเพอใหดนเหนยวแหงเรวยงขน กจะตองใชเสยมแซะใหกอนดนเหนยวมขนาดเลกลง

2. เมอดนแหงไดทแลว น าดนมาหมกแชน าทงไวประมาณ ๕-๗ วน 3. จากนนจงน าดนทหมกไวมาเขาเครองกวนใหดนแตกตวเขากบน า ซงดนทเขาเครอง

กวนแลวกจะกลายเปนน าดนโคลน 4. ตกน าดนจากเครองกวนมากรองผานตะแกรง เพอกรองเอากรวดทราย รากไม และเศษ

วสดทไมตองการออก กจะไดน าดนทมความเขมขนสง 5. น าน าดนทผานการกรองแลวเขาเครองรดน าดน โดยตกน าดนใสถงซงมทอตอเขากบ

เครองรดน าดน น าดนกจะถกดดเขาเครอง แลวเครองกจะคอยๆ บบอดเอาน าออกจากดนซงจะใชเวลาประมาณ ๗ ชวโมง กจะไดดนเหนยว ๑๐๐ กโลกรม ดนทออกจากเครองรดน าจะตองพกไวเพอรอเขาเครองนวดดน โดยจะตองมผาพลาสตกมาคลมไวเพอไมใหดนแหงเรวเกนไป

6. น าดนมาเขาเครองนวดดน เพอคลกเคลาใหดนเขากนเปนเนอเดยวและมความชนเทากน นอกจากน ยงเปนการเพมความเหนยวใหกบดนอกดวย การนวดดน ถอเปนขนตอนสดทายของการเตรยมวตถดบ ดนทผานการนวดแลว จะมเนอดนทละเอยด เหนยว และมความชนพอเหมาะส าหรบการน าไปปนขนรป

ภาพท 2.5 การขนรปปนเครองปนดนผา

การขนรปและวธการท า

1. การปนขนรปโดยแปนหมน น าดนทผานการนวดแลวมาปนขนรปดวยแปนหมนโดยคอยๆ ใชมอบบดนใหขนรปเปนภาชนะตามตองการ การปนขนรปในลกษณะนจะตองอาศยความช านาญของชางปน ซงชางปนแตละคนอาจจะมเทคนคหรอวธการทแตกตางกนออกไปอาท การใชเกรยงหรอผาชบน าเพอท าใหพนผวของชนงานเรยบ หรอใชเลบมอท าลวดลายบนชนงาน

45

2. การปนชนงานทมรปแบบเหมอนกน ในปรมาณมากๆ ใหไดขนาดทเทากน หรอมขนาดทไมแตกตางกนมากนก กอาจจะใชไมชนเลกๆ มาวดขนาดของเสนผาศนยกลางเพอใหไดขนาดทใกลเคยงกนมากทสด

3. เมอขนรปชนงานเสรจแลวใชเสนลวดขนาดเลกตดชนงานขนจากแปนหมน น าไปวางผงลมพกไว ๑๒ ชวโมง หรอจนแหงพอทจะแกะลายได

4. ขดแตงพนผวของชนงานใหเรยบเสมอกน 5. น าชนงานทแหงพอทจะแกะลายมารางโครงของลวดลายจนรอบทงชนงาน 6. เรมแกะลายโดยใชมดปลายแหลมเนนลวดลายใหชดขนแลวคอยๆ เพมรายละเอยดของ

ลวดลายจนเสรจสมบรณ 7. น าชนงานทแกะลายเรยบรอยแลวมาขดแตงพนผวใหเรยบ และเกบรายละเอยดเปนครง

สดทาย 8. น าชนงานทแกะลายเรยบรอยแลวผงลมทงไวประมาณ ๕-๗ วน 9. เมอชนงานทผงลมทงไวแหงแลวจงน าเขาเตาเผาโดยใชอณหภมในการเผาประมาณ

๘๐๐-๑,๐๐๐ องศาเซลเซยส ใชเวลาประมาณ ๑ วน จากนนจงพกเตาใหความรอนคอยๆ คลายตวอยางชาๆ ซงตองใชเวลาอกประมาณ ๑ วน จากนนจงน าเครองปนดนเผาออกจ าหนาย

การทอและเยบปกถกรอย ผาทอของไทยมทงผาทอดายหรอฝาย ผาทอไหม และผาทอแกมไหม ผาไหม เปนผาทอ

ดวยไหมลวน ๆ ถาเปนดอกเปนดวงใชไหมตางส เรยกวา ผายก ผาทอททอใหมลวดลายดอกดวงเตมทงผน เรยกวา ผาปม ผามวง เปนผาทอเกลยง ๆ ไมมลาย ถาทอใหมลวดลายทเชงผา เรยกวา ผามวงเชง ผาดายแกมไหม เปนผาทอดวยไหมปนเสนดาย ถาทอดวยดายลวน ๆ เรยกวา ผาพน ซงเปนผาทคนสามญใชนงหมกน

ภาพท 2.6 การทอและเยบปกถกรอย

46

ภาพท 2.7 แสดงกระบวนการผลตผาไหม

กระบวนการผลตผาไหม 1. การเลยงไหม 2. การสาวไหม 3. การตเกลยว 4. การยอมสไหม 5. การตากแหง 6. การทอ ขนตอนการเลยงไหม วงจรชวตของไหมหรอหนอนไหมใชเวลาประมาณ 45 – 52 วน หนอนไหมจะกนใบหมอนหลงจากฟกออกจากไขประมาณวนท 10 จากนนจะหยดกนอาหารและลอกคราบ ระยะนเรยกวา “ไหมนอน” ตอจากนนจะกนนอนและลอกคราบประมาณ 4 ครงเรยกวา “ไหมตน” ล าตวจะมสขาวเหลองใสหดสน และหยดกนอาหาร ระยะนเรยกวา “หนอนสก” ชวงนผเลยงไหมตองรบแยกหนอนไหมสกออกจากกองใบหมอนและเตรยม “จอ” คออปกรณทจะใหตวไหมเกาะเพอชกใยหอหมตวหนอนจะเรมพนใยไดประมาณ 6-7 วน กจะสามารถเกบรงไหมออกจากจอได เสนใยของหนอนเกดจากการขบของเหลวชนดหนง มสารโปรงแสงเปนองคประกอบใยไหมทเหนแตละเสนจะประกอบดวยเสนใยเลกๆสองเสนรวมกน สามารถฉกแยกออกจากกนได ทงนรงไหมแตละรงจะใหสายไหมทมขนาดแตกตางกน ชนนอกสดของรงจะมความละเอยดพอสมควร ชนกลางจะเปนเสนหยาบและชนในสดจะเปนเสนไหมทละเอยดทสด ซงหนอนไหมแตละตวจะชกใยยาวไมเทากน อาจสาวไดยาวตงแต 350 – 1,200 เมตร หนอนไหมจะเจาะรงออกมาเปนผเสอเมออย

47

ในรงครบ 10 วน ซงผเลยงจะคดไหมทสมบรณไวท าพนธ สวนทเหลอน าไปสาวไหมกอนทผเสอจะเจาะรงออกมา ซงเสนจะขาดและท าเสนไหมไมได ขนตอนการสาวไหม เมอไดรบไหมสดจะตองน าไปอบใหแหง จากนนน าไหมทอบแหงไปตมในน าทสะอาดทมคณสมบตเปนกลาง รงไหมจะเรมพองตวออก ใชปลายไมเกยวเสนใยออกมารวมกนหลายๆเสน การสาวตองเรมตนจากขยรอบนอกและเสนใยภายใน(ชนกลาง) รวมกนเรยกวา “ไหมสาว” หรอ “ไหมเปลอก” ครนสาวถงเสนใยภายใน(ชนในสด) แลวเอารงไหมทมเสนภายในแยกไปสาวตางหาก เรยกวา “เสนไหมนอย” หรอ “ไหมหนง” ผสาวไหมตองมความช านาญและทกษะจงจะไดเสนไหมทมคณภาพด เมอเตมรงไหมลงไปอกรงไหมใหมสามารถรวมเสนกบรงไหมเกาได โดยไมท าใหเสนไหมขาด การตเกลยวเสนไหมจะชวยท าใหผาทจะทอมความหนา หลงจากเอาไหมสองไหมสามออก ใชไมคบลกษณะคลายไมพาย มรองกลางส าหรบคบ เกลยรงไหมกดใหเสนไหมตเกลยวแนนดเลก ตองระมดระวงและตองอาศยความช านาญและมเทคนคในการท าใหรงทตมเกาะกนเปนเสนตามขนาดทตองการ ท าใหเสนไหมพนหรอไขวกนหลายๆรอบ แลวพกไวในกระบงตอจากนนจะน ามากรอเขา “กง” แลวน าไปหมนเขา “อก” เพอตรวจหาป มปม หรอตดแตงเสนไหมทไมเทากนออกจงเอาเขาเครองปนเพอใหเสนไหมแนนขน กอนทจะหมนเขากงอกครง เพอรวมเปนไจ ซงหนงไจจะตองหมนกง 80 รอบ เรยกวา “ไหมดบ” เสนไหมดบทไดจะตองท าการชบใหออนตวโดยน าไปชบน าสบออนๆ ประมาณ 15-20 นาท แลวน าไปสลดและผงลมใหแหง โดยหมนกระตกใหเสนไหมแยกตวเพอน าไปเขาระวงไดงาย จากนนกรอเสนไหมเขาหลอดๆละเสน แลวดงปลายไหมแตละหลอดเขาไปรวมกนมวนเขาหลอดควบตามขนาดทตองการจากนนน าไปตเกลยวประมาณ 330 รอบ ตอความยาว 1 เมตร จากนนน าไหมไปนงหรอลวก เพอปองกนมใหเกลยวเสนไหมหมนกลบหลงจากนนจะชบน าเยนแลวกรอเขาระวง เรยกวา “ท าเขด” ซงจะท าใหเกลยวอยตว ขนตอนเตรยมเสนไหม การเตรยมเสนไหม จะแบงออกเปน 2 สวน คอ 1. การเตรยมเสนไหมพง การเตรยมเสนไหมพง จะเปนการเตรยมเสนไหมเพอตรยมพรอมส าหรบการน าไปมดหมโดยใชเครองมอในการการคนล าหม โดยการน าเสนไหมทกวกเรยบรอยแลว มาท าการคนปอยหมเพอใหไดล าหมพรอมส าหรบการไปมดหมในกระบวนการตอไป 2. การเตรยมไหมเครอ (ไหมเสนยน) โดยการคนหกหรอคนเครอ คอ กรรมวธน าเอาเสนไหมทเตรยมไวส าหรบเปนไหมเครอไปคน (กรอ) ใหไดความยาวตามจ านวนผนของผทอผาไหมตามทตองการ ไหมหนงเครอจะท าใหเปนผาไหมไดประมาณ 20-30 ผน (1 ผนยาวประมาณ 180-200 เซนตเมตร)

48

ขนตอนการมดหม การมดหม คอ การท าผาไหมใหเปนลายและสสนตางๆตามแบบหรอลายทไดออกแบบไว ซงปจจบนมทงแบบลายทเปนแบบลายโบราณและแบบทเปนลายประยกต โดยการมดเสนไหมใหเปนลวดลายทเสนพงดวยเชอกฟางมดลายแลวน าไปยอมส แลวน ามามดลายอกแลวยอมสสลบกนหลายครง เพอใหผาไหมมลวดลายและสตามตองการ เชน ผาทออกแบบลายไวม 5 ส ตองท าการมดยอม 5 ครง เปนตน ขนตอนการยอมส การยอมสไหมจะตองน าไหมดบมาฟอกเพอไมใหมไขมนเกาะ โดยจะใชดางจากขเถาไปฟอกไหม เรยกวา “การดองไหม” จะท าใหเสนไหมขาวนวลขน แลวจงน าไปยอม ในสมยกอนนยมใชสจากธรรมชาต แตปจจบนการยอมดวยสธรรมชาตเรมหายไป เนองจากมสวทยาศาสตรเขามาแทนท ทหาซองายตามรานขายเสนไหมหรอผาไหม เมอละลายน าจะแตกตว ยอมงาย สสดใส ราคาคอนขางถกทนตอการซกคอนขางด การยอมดวยสธรรมชาตมขอด คอ สไมฉดฉาด สออนเยนตากวาสสงเคราะห จงท าใหสของผางดงามสมพนธกบรปแบบของผาพนเมอง สธรรมชาตจะตดสไดดในเสนไหมและฝาย วธยอมคอ การคนเอาน าจากพชทใหสนนๆ ตมใหเดอด จากนนน าไหมชบน าใหเปยกบดพอหมาด กระตกใหเสนไหมเรยงเสนจงแชในน ายอมสทเตรยมไว จากนนน าไปผงใหแหงจะไดเสนไหมทมสตามตองการ ขนตอนการแกหม การแกหม คอ การแกเชอกฟางทมดหมแตละล าออกใหหมดหลงจาการยอมในแตละครง ขนตอนการทอผา ขนตอนสดทายกอนทจะออกมาเปนผาผน คอการทอผาไหมจะประกอบไปดวยเสนไหม 2 ชด คอชดแรกเปน “เสนไหมยน” จะขงไปตามความยาวผาอยตดกบกทอ(เครองทอ) หรอแกนมวนดานยน อกชดหนงคอ “เสนไหมพง” จะถกกรอเขากระสวย เพอใหกระสวยเปนตวน าเสนดายพงสอดขดเสนดายยนเปนมมฉาก ทอสลบกนไปตลอดความยาวของผนผา การสอดดายพงแตละเสนตองสอดใหสดถงรมแตละดาน แลวจงวกกลบมา จะท าใหเกดรมผาเปนเสนตรงทงสองดาน สวนลวดลายของผานนขนอยกบการวางลายผาตามแบบของผทอทไดท าการมดหมไว การแกะสลก เปนกรรมวธส าหรบตกแตงสถาปตยกรรม เครองมอเครองใชและ การสรางงานประตมากรรม โดยใชวสดประเภท ไม หน เขาสตว งาชาง เปนตน หรอจะเปนการแกะสลกของสดและวสดเนอออน เชน ผลไม ผกสด หยวกกลวย หนงโค กระดาษ เปนตน หรอเปนพวกวสดเนอแขง เชน จ าหลกหนาบน บานประต เปนตน

49

ภาพท 2.8 ผลไมแกะสลก

หลกการแกะสลกผกและผลไม 1. การเลอกซอผกและผลไม ควรเลอกชนดทมความสดใหม เพอจะชวยใหผลงานทแกะสลก มอายการใชงานไดนานขน 2. กอนน าผกและผลไมไปแกะสลก ควรลางน าใหสะอาด 3. การเลอกมดแกะสลก ควรเปนมดสแตนเลส หรอมดทองเหลอง ซงมดตองคมมาก เพราะจะท าใหผกและผลไมไมช าและไมด า 4. การเลอกชนดของผกและผลไมแกะสลก ควรเลอกใหเหมาะกบประโยชนการน าไปใช 5. การเลอกรปแบบหรอลวดลายทจะแกะควรเลอกใหเหมาะกบการน าไปใชประโยชน 6. การเลอกผก ผลไมตกแตงอาหารควรเลอกชนดทมสสวยงาม หลากหลาย เพอจะท าใหอาหารนารบประทานขน 7. การแกะสลกตองพยายามรกษาคณคาอาหาร โดยไมควรแชน านานเกนไป การจบมดแกะสลกผกและผลไม วธการจบมดแกะสลกนน มความส าคญตอชนงานทแกะสลกมาก การจบมดแกะสลกทถกตอง จะท าใหปฏบตงานไดอยางเหมาะสมและปลอดภย และเพอความรวดเรวในการท างาน ผลงานทไดกจะมความประณต สวยงาม การจบมดแกะสลกมวธการ ดงน 1. การจบมดแกะสลกแบบการหนผก การจบมดแบบหนผก มอขวาจบมด นวหวแมมอวางอยบนสนมด ในลกษณะสบาย ๆ อยาใหแนนเกนไป ไมตองเกรงมอ ใชมอซายจบวสดทแกะสลกโดยใหนวชมอซายวางอยบนงานทแกะสลก ใชนวชมอขวากดสนมด นวหวแมมอขวาคอยประคองดามมดไว สวนอก 3 นว จบดามมดไว 2. การจบมดแบบดนสอ การจบมดแบบดนสอมอขวาจบดามมดโดยใหนวชกดสนมดไว เหลอปลายมด ประมาณ 2–3 เซนตเมตร นวทเหลอแตะอยบนงานทแกะสลก มอซายจบงานแกะสลกตามลกษณะของงาน

50

การเกบรกษามด 1. หลงใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง วสดทน ามาแกะสลกบางชนดมยาง ตองลางยางทคมมดดวยมะนาว หรอน ามนพชกอน แลวจงลางดวยน าใหสะอาด เชดใหแหงเกบปลายมดในฝกหรอปลอด 2. หมนดแลมดแกะสลกใหมความคมสม าเสมอเวลาใชงานแกะสลกผกและผลไมจะไดไมช า โดยหลงการใชตองลบคมมดทกครง เชดใหแหงเกบใสกลองไวใหพนมอเดก 3. ควรเกบมดแกะสลกในปลอกมดเพอปองกนไมใหปลายมดกระทบของแขง จะท าใหปลายมดหกหรองอได การแกะสลกผกและผลไม ความหมายของค าศพทตางๆ ทใชในการแกะสลกผกและผลไม เปนสงจ าเปนทนกเรยนควรทราบ ซงเมอพดถงค าศพทตางๆ ทใชในการแกะสลกแลว ผเรยนเขาใจความหมาย สามารถปฏบตไดถกตองตามขนตอน ค าศพทตางๆ เหลานยงเปนทกษะพนฐาน ทนกเรยนควรทราบและควรปฏบตได การปอก การปอก หมายถง การท าวสดทมเปลอก ตองการใหเปลอกออก ดวยมอหรอใชมด แลวแตชนดวสด เชน ใชมอปอกกลวยหรอสม ถาเปนของทใชมดกจบมดมอหนง อกมอหนงจบของทจะปอก แลวกดมดลงทเปลอกใหคมมดเดนไปตามเปลอกเรอยไปจนสดเปลอกของสงนนๆ เชนปอกมะเขอเทศ ปอกแตงโม เปนตน การฝกทกษะการปอก ขนตอนการท า 1. ใชมดแกะสลกปอกผวมะเขอเทศเรมตนจากขวของมะเขอเทศ 2. ปอกมะเขอเทศ ใหตดเนอเลกนอย ปลายโคง 3. ปอกรอบผล เสนระยะใหเทากนจนถงปลายผล 4. มวนกลบกหลาบโดยเรมทปลายผล 5. มวนจนหมด เสนทปอก ใชสวนตรงขวผลรองรบกลบดอกกหลาบ จดกลบใหเขาทสวยงาม การจก การจก หมายถง การท าวสดใหเปนแฉกหรอฟนเลอย โดยใชมดแกะสลกกดลงบนสวนกลางของวสดนน ใหแยกออกจากกน หรอใชเครองมอแหลมแทงตรงทตองการ เชนการจกหอมหวใหญ การจกละมด การฝกทกษะการจก ขนตอนการท า 1. ปอกหอมหวใหญ ลางใหสะอาด 2. ใชปลายมดแกะสลกจกซกแซก ตรงกลางหว ตามขวางจนรอบหว ใหมระยะทเทาๆกน

51

3. คอยๆ ดงหอมหวใหญใหแยกออกจากกนเปน 2 สวน 4. ปาดเนอดานลาง ออกเลกนอย ใหตงไดและน าไปลางน าเยนจด การกรด การกรด หมายถง การท าวสดสงใดสงหนง ใหเปนรอยแยก หรอขาดออกจากกน โดยใชของแหลมคมกดลงบนวสดนน แลวลากไปตามความตองการ การฝกทกษะการกรด ขนตอนการท า 1. ลางพรกใหสะอาด ใชมดควนโดยรอบขวพรก อยาใหขาด 2. กรดตามยาว จากโคนจรดปลาย 3. ใชปลายมดแคะเมลดพรกออก ระวงอยาใหกลบขาด 4. ดงเมดพรกทตดกบกานออก 5. เจยนพรก ชวงโคนใหมนและเวนตรงกลาง แชน าใหกลบแขง 6. ใชปลายมด เจาะพรก ใหต าจากรอยเวาเลกนอย 7. น าเมลดพรกทตดกบกานมาใสเปนเกสร 8. เกสรเมอเสยบเสรจแลวดงรป การตด การฝาน การเจยน การเซาะ การตด หมายถง การท าสงใดสงหนง ซงตองการใหเปนทอนสนยาวตามตองการ โดยใชมอหนงจบมด และอกมอหนงจบวสดวางบนเขยง แลวกดมดลงบนวสดใหขาดออกจากกน การฝาน หมายถง การท าวสดสงใดสงหนงใหเปนแผนหรอชนบาง โดยใชมอจบของไวในฝามอหรอวางบนเขยง แลวใชอกมอหนงจบมดกดลงบนของนนใหตรง มความบางมากหรอนอยตามตองการ การเจยน หมายถง การท าใหรอบนอกของวสดสงใดสงหนงเรยบไมขรขระ หรอเปนรปทรงตางๆ การเซาะ หมายถง การท าใหเปนรอยลกหรอรอยกวาง เชน เซาะเปนรอยตามประสงค โดยใชมอขางหนงจบวสดนน แลวใชมออกขางหนงจบมด ใหทางคมกดกบวสดนน ไถไปดวยความเรวเพอใหวสดขาดและเรยบ การฝกทกษะ การตด การฝาน การเจยน การเซาะ ขนตอนการท า 1. ตดแตงรานใหเปนเสนเฉยง (การตด) 2. ตดแตงรานใหขาดออกจากกน 3. ฝานเมลดออก (การฝาน) 4. ตดตกแตงแตงรานใหเปนรปใบไม เจยนตกแตงใบไมใหบาง (การเจยน) 5. เซาะรองเสนกลางใบ ใหเปนแนวค

52

6. เซาะเสนกลางใบ ใหปลายแหลม (การเซาะ) 7. หยกรมใบทงสองขาง 8. ใบไมทพลวทส าเรจ ใบจะมลกษณะโคงเลกนอย ปลายใบดออนไหว ตามธรรมชาต การเกลา การแกะสลก การเกลา หมายถง การตกแตงวสดทยงไมเกลยงใหเรยบรอยยงขน โดยใชมดนอนหนคมออก ฝานรอยทข นเปนสนและขรขระใหเกลยง การแกะสลก หมายถง การท าวสดสงใดสงหนงออกจากกน หรอใชเครองมอทแหลมคม กดทางคมลง บนวตถนนตามความประสงคเปนลวดลายสวยงามตางๆ หรอการใชเลบมอคอยๆแกะเพอใหหลดออก การฝกทกษะ การเกลา การแกะสลก ขนตอนการท า 1. ตดฟกทองใหเปนชนสเหลยมจตรส ตดเหลยมทง 4 ดานออก 2. เกลาชนฟกทอง ใหมลกษณะเปนรปครงวงกลม 3. แกะสลกเกสรโดยใชมดปก 90 องศา และปาดเนอออก 4. แกะสลกเกสรหนปลายกลบเขาหาจดศนยกลาง ปาดเนอกลางกลบใหเปนรอง 5. แบงระยะกลบ ปาดเนอกลางกลบใหเปนรอง และแกะสลกกลบใหปลายแหลม 6. ดอกรกเรกลบดานขาง จากโคงเลกนอย มปลายแหลม ปาดเนอใตกลบออกทกครง กลบจงจะเดน 7. แกะสลกกลบชนตอไป ใหสบหวาง เชนนจนจบ 8. ดอกรกเรทส าเรจ จะเปนดงรป การควาน การควาน หมายถง การท าวสดซงมสวนเปนแกนหรอเมลดใหออกจากกน โดยใชเครองมอทมปลายแหลมและคมแทงลงตรงจดทตองการควาน แลวขยบไปรอบๆ จนแกนหลดคอยๆ แคะหรอดนออก เชนการควานเงาะ การฝกทกษะ การควาน (การแกะสลกแตงรานเปนดอกทวลป) ขนตอนการท า 1. ตดแตงรานสวนปลาย แบงออกเปน 3 กลบ ใชมดควานไสออก (การควาน) 2. ใชมดเจยนกลบใหปลายมน 3. จกรมกลบใหเปนฟนปลา 4. เจาะกลบเลกในกลบใหญ ใหโคงตามกลบรอบนอก 5. ใชปลายมดกดกลบเลกเขาดานใน น าไปแชน าใหกลบบาน

53

6. ตดใบหอมท าเกสร ยาวพอประมาณกรดใหเปนเสนฝอยแชน าใหบาน น ามาวางตรงกลางดอกเปนเกสร การเลอกซอผกและผลไมทใชในงานแกะสลก 1. เลอกตามฤดกาลทม จะไดผกและผลไมทมปรมาณใหเลอกมาก มความสดและราคาถก 2. เลอกใหตรงกบความตองการหรอวตถประสงคในงานแกะสลก เชน เพอการปอก ควาน เพอการรบประทาน เพอการตกแตงหรอเพอเปนภาชนะ 3. เลอกผกและผลไมทสด และสวยตามลกษณะของผกและผลไมทแกะสลก 4. เลอกใหมขนาดและรปทรงเหมาะสมกบผลงานทจะแกะสลก ผกและผลไมนนมมากมายหลายชนด แตทนยมน ามาแกะสลก จะเพอใชในงานอาหารเทานน การเลอกซอตามชนด และการดแลรกษาผก-ผลไม แตงกวา เลอกผวสดสเขยวปนขาวไมเหลอง สามารถน ามาแกะสลกไดหลายรปแบบ เชน กระเชาใสดอกไม ดอกไม ใบไม เมอแกะเสรจใหลางดวยน าเยนใสกลองแชเยนไว หรอใชผาขาวบางชบน าคลมไวจะไดสดและกรอบ มะเขอเทศ เลอกผลทมผวสด ขวสเขยว น ามาแกะสลกเปนดอกไม หรอปอกผวน ามามวนเปนดอกกหลาบ เมอแกะเสรจควรลางดวยน าเยน ใสกลองแชเยน มะเขอ เลอกผลทมผวเรยบ ไมมรอยหนอนเจาะ ขวสเขยวสด น ามาแกะเปนใบไม ดอกไมเมอแกะเสรจควรแชในน ามะนาวหรอน ามะขาม จะท าใหไมด า แครอท เลอกสสมสด หวตรง น ามาแกะเปนดอกไม ใบไม สตวตางๆ เมอแกะเสรจใหแชไวในน าเยน ขง เลอกเหงาทมลกษณะตามรปรางทตองการ แกะเปนชอดอกไม ใบไม สตว เมอน าขงออนไปแชในน ามะนาวจะเปลยนเปนสชมพสวย มนเทศ เลอกหวทมผวสด ไมมแมลงเจาะ แกะเปนรปสตวตางๆ แกะเสรจแลวน าไปแชในน ามะนาวหรอน ามะขาม ผวจะไดไมด า เผอก เลอกหวใหญกาบสเขยวสด น ามาแกะเปนภาชนะใสของ หรออาหาร ดอกไม ใบไม เมอแกะเสรจใหน าไปแชในน ามะนาวหรอน ามะขามจะท าใหมสขาวขน ฟกทอง เลอกผลแกเนอสเหลองนวล น ามาแกะเปนภาชนะ ดอกไม ใบไม หรอสตวตางๆ แกะเสรจแลวใหลางน าแลวใชผาขาวบางชบน าคลมไว มนฝรง เลอกผวสด น ามาแกะเปนใบไม ดอกไม สตวตางๆ เมอปอกเปลอกแลวใหแชไวในน ามะนาวจะไดไมด า แตงโม เลอกผลใหเหมาะกบงานทออกแบบไว น ามาแกะเปนภาชนะแบบตางๆ เมอแกะเสรจใหใชผาขาวบางชบน าคลมไว เงาะ น ามาควานเอาเมลดออก ใชวนสสนตางๆ หรอสบปะรด หรอเนอแตงโม ยดใสแทน เมอแกะเสรจใหน าไปแชเยน

54

ละมด เลอกผลขนาดพอด ไมเลกหรอใหญเกนไป ไมสกงอม แกะเสรจใหน าไปแชในตเยน สบปะรด เลอกผลใหญ ไมช า แกะเปนพวงรางสาดไดสวยงาม แกะเสรจใหลางดวยน าเยนและน าไปแชเยน สม เลอกผลใหญ แกะเปนหนาสตว เชน แมวเหมยว นอยหนา เลอกผลใหญไมงอม น ามาควานเอาเมลดออก แกะเสรจน าไปแชเยน หลกการดแลรกษาผกและผลไมกอนและหลงการแกะสลก ผกและผลไมทใชในงานแกะสลกมคณสมบตแตกตางกนไป จงควรไดรบการดแลรกษาอยางด ตงแตข นตอนกอนแกะสลก ในระหวางการแกะสลกและหลงการแกะสลก เพอใหมสภาพทนารบประทาน ตลอดจนสงวนคณคาทางโภชนาการไวได ซงมวธการดแลรกษาดงน 1. ผกและผลไมทซอมาตองลางใหสะอาดกอนน าไปแกะสลก ไมควรแชผกผลไมไวในน านานเกนไป เพราะจะท าใหผกและผลไมเนาและช างาย เมอแกะสลกเรยบรอยแลว ควรแยกผกและผลไมทเกบไวเปนประเภท 2. การปองกนผกและผลไมทมลกษณะรอยด าหรอเปนสน าตาลตามกลบทถกกรด อาจจมน าเปลาทเยนจด น าเกลอเจอจาง หรอน ามะนาว เพอชวยชะลอการเกดรอยด าหรอสน าตาล 3. ผกและผลไมทแกะสลกเรยบรอยแลวควรลางน าเยนจด แลวจงน าไปจดตกแตงหรอน าไปถนอมอาหารเพอใชในโอกาสตอไป ถายงไมใชงานควรเกบใสถงพลาสตก ปดปากถง หรอเกบใสกลองปดฝาใหสนท น าไปเกบในตเยน 4. เมอจดงานแกะสลกใสภาชนะเรยบรอยแลว ใหคลมดวยพลาสตกหออาหารแลวน าไปเกบในตเยน ประโยชนของงานแกะสลกผกและผลไม 1. เพอใชในชวตประจ าวน เชน 1.1 จดตกแตงผกและผลไมใหสวยงามนารบประทาน 1.2 จดแตงใหสะดวกแกการรบประทาน 2. เพอใชในโอกาสพเศษ เชน 2.1 งานประเพณตางๆ นยมจดตกแตงอาหารคาวหวานใหสวยงาม เพอเลยงพระหรอรบรองแขก เชน งานบวชนาค งานแตงงาน งานวนเกด งานฉลองแสดงความยนด 2.2 งานวนส าคญ เชน งานปใหม หรอแกะสลกผลไมเชอม/แชอม ใสภาชนะทเหมาะสมใชเปนของขวญ ของฝาก ไปกราบญาตผใหญทเคารพนบถอ 2.3 งานพระราชพธตางๆ 3. เพอใชในการประกอบอาชพ เชน เปนชางแกะสลกผกและผลไมตามรานอาหาร ภตตาคาร โรงแรม หรอบนสายการบนระหวางประเทศ 4. เพอเปนแนวทางในการด ารงไวซงเอกลกษณไทย 5. เพอเผยแพรศลปวฒนธรรมไทย

55

6. เพอใหเกดความคดรเรมสรางสรรคในการคดรปทรง และลวดลายทแปลกใหมโดยจดประกวดการแกะสลกผกและผลไมในหวขอตางๆ 7. ท าใหผแกะสลกเกดความภาคภมใจในผลงานและไดรบการยกยองสรางงานและรายได

ภาพท 2.9 เครองจกสาน

การจกสาน การจกสาน เปนกรรมวธการท าภาชนะบรรจสงของหรอเครองใชดวยวธการจก สาน ถก ผก และพน ใชวสดประเภทไมไผ หวาย ใบลาน ฟาง กาน และใบมะพราว ใบเตย เปนตน กระบวนการจกสาน

1. การยอมสกาน 2. การตากแหง 3. การตดแตงกาน/การบด 4. กระบวนการจกสาน 5. การเคลอบส/การรนไฟ 6. การตากแหง

ภาพท 2.10 กระบวนการจกสาน

56

การจก คอการน าวสดมาท าใหเปนเสน เปนแฉก หรอเปนรวเพอความสะดวกในการ สาน ลกษณะของการจกโดยทวไปนนขนอยกบลกษณะของวสดแตละชนดซงจะมวธการ เฉพาะท แตกตางกนไป หรอบางครงการจกไมไผหรอหวายมกจะเรยกวา “ตอก” ซงการจกถอ ไดวาเปนขนตอนของการเตรยมวสดในการท าเครองจกสานขนแรก การสานเปนกระบวนการทางความคดสรางสรรคของมนษยทน าวสดธรรมชาตมาท าประโยชนโดยใชความคดและฝมอมนษยเปนหลกการสานลวดลายจะสานลายใดนนขนอยกบความเหมาะสมในการใชสอยซงมการสานดวยวธข นพนฐานดงน ตารางท 2.2 แสดงวธการสาน

57

ตารางท 2.3 (ตอ)แสดงวธการสาน

การเขยนหรอวาด เปนการเขยนภาพลายเสน ภาพเขยนระบายส บนวสด ทเปนแผนหรอผน เชน กระดาษ ผา กระดาน และผนงฉาบปน สทใชในการเขยนจะเปนสฝ น กระบวนการวาดผา

1. การเตรยมอปกรณ 2. ออกแบบลวดลายดวยดนสอ 3. ระบายส 4. การเคลอบผา 5. การซกตากแหง

58

ภาพท 2.11 กระบวนการวาดผาบาตก

ขนตอนการเพนทบาตก 1. น าผาทท าความสะอาดแลว น ามาขงใหตงกบกรอบไมบาตกโดยวธการขลบผาแลวฉกใหพอด 2. น าลายทเตรยมไวแลวมาทาบดานลางกรอบไมเพอท าการลอกลายลงบนผาดวยดนสอ 2 Bขนไป 3. น าจนตงแชใหรอนและตกเทยนมากนขอบกรอบรอบนอกกอน เพอกนสลามไปทกรอบไม ( สจะเนาเพราะกรอบเนอไมออก ) 4. เดนเทยนขณะทเทยนอนก าลงด ทดสอบทเศษผากอนวาเทยนเขยนแลวไดขนาดเสนทตองการแลวหรอไม เทยนอาจจะรอนจนเกนไปหรอเยนจนเกนไปเสนเทยนไมควรใหญเกน 2 –3 ม.ม. 5. เดนเสนเทยนตามลายทเขยนเอาไวระวงอยาใหเสนเทยนขาดตอน หรอมดานทมการขาดตอนของเสนเทยนเพราะจะท าใหเวลาทลงส สจะรวเขาหากน สจะเนาไมสวย ( ตรวจสอบเสนเทยนทกครงไมใหร ว ) 6. ลงสตามทตองการลงในลาย คลายเปนการระบายสลงในชองวางแตตองระวงในเรองของคสทใชแตตองระวงในเรองของคสทใชอยาใชสตรงขามกนมาอยตดกน เพราะมโอกาสรวเขาหากนไดถาเสนเทยนขาดตอน รอจนส แหง สนท ( ในการลงสบาตกควรเพมสใหเขมขนกวาทเหนอย 20 %เพอสตกออกไปในขนตอนตอไป ) 7. ทาโซเดยมซลเกต( เคลอบส ) เพอเปนการกนสตกเปนขนตอนการหยดสเทลงอางใชแปรงทาส ทาใหทวผาอยาใหขาด เพราะในสวนทไมมสจะตกจนหมดไปเอง รอจนแหงแขง หมกเอาไวเปน เวลาโดยประมาณ 6-12 ชงโมง ( แลวแตขนาดผา )

59

8. น าผาทหมกไวตามเวลาทก าหนด มาซกดวยน าผสมผงซกฟอกนดหนอย ซกตามปกตเพอใหเมอกของโซเดยมซลเกตหลดออกไป เมอหมดลนมอแลวน ามาซกดวยน าสะอาดธรรมดา หลายๆน า จนกวาน าทซกจะใสจงหยดขนตอนการซก คลออกผงอยาใหเปนกอน เพราะสจะตกใสกน 9. ตมน าเดอดใสผงซกฟอกในหมอทน าทวมผา น าผาทซกเอา โซเดยมซลเกทออกแลวลงตม ใชไมคนผากดผาใหจมน ารอน เพอใหเทยนทเขยนลายเอา ไวออกมาจากผาดวยความรอนใชเวลา ประมาณ 15 – 20 นาท หรอจนกวาเทยนจะออกจนหมดไป น าขนมาซกน าสะอาดตอไปเหมอน ซกผาปกต ถามเทยนไขตดอยทผาบาง ใหขยซกน าออกไปจนหมด น าขนตาก รด เยบรม

60

บทท 3 กระบวนการศกษาขอมล วเคราะห สงเคราะหขอมล

3.1 กรอบแนวความคด

ภาพท 3.1 กรอบแนวคดการจดกจกรรมการเรยนรบรณาการครบวงจาร

จากแนวคดการศกษาการเรยนรส าหรบผสงอาย โดยศกษาเกยวกบผสงอายทมศกยภาพในสงคม ซงผสงอายทมศกยภาพจะประกอบไปดวย 3 คณลกษณะ คอ 1. มสขภาพทด 2. มหลกประกนความมนคงในชวต และ 3. มสวนรวมในชมชนและสงคม โดยการจะพฒนาผสงอายใหมศกยภาพจงน าหลกการเรยนรตลอดชวตส าหรบผสงอายมาปรบใช โดยจดการเรยนรเปนการเรยนรแบบบรณาการครบวงจร โดยใชกจกรรมการสงเสรมอาชพเปนกจกรรมหลก ซงกจกรรมเสรมอาชพ ประกอบไปดวย กจกรรมทางการเกษตร การปลกผกปลอดสารพษ กจกรรมหตถกรรม การปนเครองปนดนเผา การทอและเยบปกถกรอย การจกสาน การแกะสลกและการวาดผาบาตก กจกรรมการขายสนคาทมาจากกจกรรมทางการเกษตรและกจกรรมหตถกรรม โดยรปแบบการเรยนแบบบรณาการครบวงจรจะแบงเปน 3 หลกสตร คอ 7 วน 14 วนและ 30 วน ภายในแตละหลกสตรผสงอายจะไดท ากจกรรมทงหมด และสามารถน าความรตางๆไปปรบใชในชวตประจ าวนและสรางอาชพหรองานอดเรกไดในชวงวยสงอาย กจกรรมทเกดขนในโครงการจะชวยใหเกดการเคลอนไหวรางกายและสงเสรมสขภาพใหดขน ไดมสวนรวมในกจกรรมตางๆ เปนการสงเสรมการมสวนรวม และเมอจบหลกสตรการเรยนออกไปสามารถน าไปปรบใชและสรางอาชพหรอรายไดเสรม ซงจะชวยสงเสรมความมนคงใหแกผสงอายตามกรอบแนวคดการเรยนรบรณาการครบวงจรสผสงอายทมศกยภาพ

61

7 กลม 1

7 กลม 2

7 กลม 1

7 กลม 1

7 กลม 1

7 กลม 1

7 กลม 2

7 กลม 2

7 กลม 2

7 กลม 2

7 กลม 1

7 กลม 1

7 กลม 2

7 กลม 2

ภาพท 3.2 กรอบแนวคดการจดกจกรรมการเรยนรส าหรบผสงอาย

ในแตละหลกสตร ผสงอายจะไดเรยนรกระบวนการตางๆในแตละกจกรรม เรยนรกระบวนการทงหมดตงแตข นตอนการเตรยมวสด จนถงกระบวนการผลตและกระบวนการขาย โดยในแตละหลกสตรจะมความแตตางในชวงระยะเวลา กระบวนการเชงลกของแตละกจกรรม ผลตภณฑหรอผลลพธทไดจะแตกตางกน เชน ภายในระยะ 7 วน จะสามารถปลกผกปลอดสารพษได 2-3 ชนด หรอสามารถเรยนรกระบวนการในงานหตถกรรมแบบเบองตน ระยะเวลา 14 วน จะไดเรยนรกระบวนการตางๆในเชงลกมากยงขน 30 วน จะไดเรยนรกระบวนการของกจกรรมทงหมดทเกดขนภายในโครงการ ตารางท 3.1 แสดงจ านวนผเขาเรยนในแตละหลกสตร

หลกสตร จ านวนผเรยน/กลม จ านวนกลม

7 วน 30 คน 2 14 วน 20 คน 3 30 วน 15 คน 4

ตารางท 3.2 ตารางแสดงการศกษาของกลมหลกสตร 7 วน

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

62

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

14 กลม 2

14 กลม 3

14 กลม 1

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

30 กลม 1-2

30 กลม 3-4

14 กลม 2

14 กลม 3

ตารางท 3.3 ตารางแสดงการศกษาของกลมหลกสตร 14 วน 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

ตารางท 3.4 ตารางแสดงการศกษาของกลมหลกสตร 30 วน

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

สรปตารางการศกษา หลกสตร 7วนจะเขารบการศกษาในชวงระยะเวลาทงหมด 2อาทตยตอหลกสตร หลกสตร 14วนจะเขารบการศกษาในชวงระยะเวลาทงหมด 1เดอน 2อาทตยตอหลกสตร และหลกสตร 30วนจะเขารบการศกษาระยะเวลาทงหมด 2เดอนตอหลกสตร โดยภายใน 1 วน จะมผเขารบการศกษาทงหมด 3 หลกสตร ประกอบไปดวยหลกสตร 7วน 14วน และ 30วน รวมทงสน 4 กลม จ านวนผเรยนทงหมด 80 คนตอ 1 วน

63

ตารางท 3.5 แสดงกจกรรมการเรยนในแตละหลกสตร หลกสตรการเรยนรส าหรบผสงอาย

ประเภทกจกรรม 7วน 15วน 30วน

1.ปลกผกปลอดสารพษ กระบวนการปลก-เกบเกยว - ตนออนทานตะวน - เหดนางฟา

กระบวนการปลก-เกบเกยว - เหนนางฟา - ผกบงจน - กวางตง

กระบวนการปลก-เกบเกยว - ผกคนฉาย - ผกกาดหอม - ผกสลด - ผกกาดขาว - คะนา

2.การปนเครองปนดนเผา ศกษากระบวนการทงหมด - เนนกระบวนการเตรยมดน - เนนการปนเครองปนดนเผาขนาดเลก

ศกษากระบวนการทงหมด - เนนกระบวนการเตรยมดน - เนนการปนเครองปนดนเผาขนาดกลาง - เนนกระบวนการเผา

เนนศกษากระบวนการทงหมด - กระบวนการเตรยมดน - การปนเครองปนดนเผาขนาดเลก-ใหญ - การแกะลวดลายเครองปน - กระบวนการเผา

3.การทอและเยบปก ศกษากระบวนการทงหมด - การเลยงไหม - การสาวไหม - การตเกลยว - การยอมสไหม - เนนการทอพนฐาน

ศกษากระบวนการทงหมด - การเลยงไหม - เนนการสาวไหม - การตเกลยว - เนนการยอมสไหม - เนนการทอพนฐาน

เนนศกษากระบวนการทงหมด - การเลยงไหม - การสาวไหม - การตเกลยว - การยอมสไหม - การทอลวดลาย

4.การแกะสลก - การเลอกผกผลไม - การแกะสลกพนฐาน - การเกบรกษา

- การเลอกผกผลไม - การแกะสลกลวดลาย - การเกบรกษา

- การเลอกผกผลไม - การแกะสลกลวดลาย - การเกบรกษา

5.การจกสาน ศกษากระบวนการทงหมด - การยอมสกาน - การตดแตงกาน/การบด - เนนกระบวนการจกสาน - การเคลอบส/การรนไฟ

ศกษากระบวนการทงหมด - เนนการยอมสกาน - การตดแตงกาน/การบด - เนนกระบวนการจกสาน - การเคลอบส/การรนไฟ

เนนศกษากระบวนการทงหมด - การยอมสกาน - การตดแตงกาน/การบด - กระบวนการจกสาน - การเคลอบส/การรนไฟ

6.การวาดและเขยน ศกษากระบวนการทงหมด - การเตรยมอปกรณ - ออกแบบลวดลายดวยดนสอ - เนนระบายส - การเคลอบผา - การซกตากแหง

ศกษากระบวนการทงหมด - การเตรยมอปกรณ - เนนออกแบบลวดลายดวยดนสอ - เนนระบายส - การเคลอบผา - การซกตากแหง

เนนศกษากระบวนการทงหมด - การเตรยมอปกรณ - ออกแบบลวดลายดวยดนสอ - ระบายส - การเคลอบผา - การซกตากแหง

7.การท าอาหาร - การเลอกและเตรยมวตถดบ - การท าอาหาร

- การเลอกและเตรยมวตถดบ - การท าอาหาร

- การเลอกและเตรยมวตถดบ - การท าอาหาร

8.การขายสนคา ศกษากระบวนการขายเบองตน - การขายสนคา

ศกษากระบวนการขายเบองตน - เนนการขายสนคา

เนนศกษากระบวนการขายทงหมด - การขายสนคา

64

3.2 พนทใชสอยโครงการ

ภาพท 3.3 ภาพแผนภมแสดงสดสวนพนทใชสอยภายในโครงการ

รายละเอยดพนทใชสอยโครงการ 1. สวนกจกรรมการเรยนร = 6825 ตรม. 2. สวนสนบสนนการเรยนร = 760 ตรม. -หองสมด = 250 ตรม. -หองบรรยาย = 150 ตรม. -ครวส าหรบการเรยน = 360 ตรม. 3. สวนส านกงาน = 250 ตรม. 4. สวนสาธารณะ = 920 ตรม. -โถงตอนรบ = 300 ตรม. -โรงอาหาร = 300 ตรม. -ครวโรงอาหาร = 100 ตรม. -สวนสนบสนนครว = 100 ตรม. -สวนสนบสนนทางการแพทย = 120 ตรม. 5. สวนการขาย = 1100 ตรม. -พนทการขาย = 300 ตรม. -นทรรศการ = 400 ตรม. -คลงสนคา = 250 ตรม. -พนทเชาซอ = 150 ตรม.

สนบสนน

กจกรรม

7%

กจกรรม

52%

ส ำนกงำน

2%

สำธำรณะ

8%

กำรขำย

11%

service

8%

parking

12%

65

6. Service = 1000 ตรม. 7. Parking = 1735 ตรม. -บคคลทวไป = 1200 ตรม. -รถคนพการ = 125 ตรม. -พนกงาน = 360 ตรม. -จกรยานยนต = 50 ตรม. พนทใชสอยโครงการรวม+พนทสญจร 30% = 16367 ตรม. รายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมการเรยนร 1. การเกษตร = 2407.6 ตรม. 2. หตถกรรมการปน =1229.8 ตรม. 3. หตถกรรมการทอ =1565.2 ตรม. 4. หตถกรรมการแกะสลก =371.8 ตรม. 5. หตถกรรมการจกสาน =839.8 ตรม. 6. หตถกรรมการวาดผาบาตก =410.8 ตรม. รวมพนทกจกรรมการเรยนร =6825 ตรม.

ภาพท 3.4 แสดงสดสวนพนทในสวนของกจกรรมการเรยนร

66

ตารางท 3.6 รายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมการเกษตร

พนท จ านวน พนท(ตารางเมตร) อางอง

พนท/หนวย รวม

1.พนทแปลงปลกใหญ 5 180 900 Case study

2.พนทแปลงปลกเลก 4 90 360

3.สวนทใชตดตงระบบปรบสภาพสารละลายและเตรยมสารละลาย

9 9 81

4.สวนเกบอปกรณ 9 12 108

5.สวนทใชส าหรบเกบผลตภณฑ 1 100 100

6.หองน าชาย 3 30 90

7.หองน าหญง 3 30 90

8.หองน าคนพการ 3 6 18

รวมพนทกจกรรม + พนทสญจร 30% 2407.6

ตารางท 3.7 รายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการปน

พนท จ านวน พนท(ตารางเมตร) อางอง

พนท/หนวย รวม

1.โรงหมกดน 1 60 60 Case study

2.พนทตากแหง 3 50 150

3.พนทการปนดน 3 180 540

4.สวนเกบอปกรณ 3 20 60

5.สวนทใชตดตงเตาเผา 2 25 50

6.สวนทใชส าหรบเกบผลตภณฑ 40 40

7.หองน าชาย 20 20

8.หองน าหญง 20 20

9.หองน าคนพการ 1 6 6

รวมพนทกจกรรม + พนทสญจร 30% 1229.8

67

ตารางท 3.8 รายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการทอ

พนท จ านวน พนท(ตารางเมตร) อางอง

พนท/หนวย รวม

1.โรงเลยงไหม 200 200 Case study

2.ทยอมส 30 คน 4 120

3.สวนเกบอปกรณ 3 16 48

4.สวนตากแหง 3 50 150

4.พนทการตเกลยวและสาวไหม 30 คน 4 120

6.พนทการทอ 3 160 480

5.สวนทใชส าหรบเกบผลตภณฑ 1 40 40

6.หองน าชาย 20 20

7.หองน าหญง 20 20

8.หองน าคนพการ 1 6 6

รวมพนทกจกรรม + พนทสญจร 30% 1565.2

ตารางท 3.9 รายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการแกะสลก

พนท จ านวน พนท(ตารางเมตร) อางอง

พนท/หนวย รวม

1.สวนการแกะสลก 80 คน 1.5 120 Case study

2.สวนท าความสะอาด 30 คน 2 60

3.สวนเกบอปกรณ 1 20 20

4.สวนทใชส าหรบเกบผลตภณฑ 1 40 40

5.หองน าชาย 20 20

6.หองน าหญง 20 20

7.หองน าคนพการ 1 6 6

รวมพนทกจกรรม + พนทสญจร 30% 371.8

68

ตารางท 3.10 รายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการจกสาน

พนท จ านวน พนท(ตารางเมตร) อางอง

พนท/หนวย รวม

1.ทยอมส 30 คน 2 60 Case study

2.พนทตากแหง/ตากยอม 60 60

3.พนทการจกสาน 3 120 360

4.สวนเกบอปกรณ 1 20 20

5.สวนทใชตดตงระบบเครองจกร 40 40

6.สวนทใชส าหรบเกบผลตภณฑ 1 60 60

7.หองน าชาย 20 20

8.หองน าหญง 20 20

9.หองน าคนพการ 1 6 6

รวมพนทกจกรรม + พนทสญจร 30% 839.8

ตารางท 3.11 รายละเอยดพนทใชสอยโครงการสวนกจกรรมหตถกรรมการเขยนและวาด

พนท จ านวน พนท(ตารางเมตร) อางอง

พนท/หนวย รวม

1.สวนการวาด 80 คน 1.5 120 Case study

2.สวนท าความสะอาด 30 คน 2 60

3.สวนตากแหง 50 50

4.สวนเกบอปกรณ 1 20 20

5.สวนทใชส าหรบเกบผลตภณฑ 1 20 20

6.หองน าชาย 20 20

7.หองน าหญง 20 20

8.หองน าคนพการ 1 6 6

รวมพนทกจกรรม + พนทสญจร 30% 410.8

69

3.3 ทตงโครงการ

ภาพท 3.5 แสดงดชนสดสวนผสงอายในพนทของแตละภาค

ในการเลอกทตงโครงการจะพจารณาระดบภาคโดยใชสดสวนของผสงอายในแตละพนทเปนเกณฑในการเลอกทตงระดบภาค โดยภาคตะวนออกเฉยงเหนอมสดสวนผสงอายในพนทมากทสด คดเปน 31.9% และน าตวเลอกจงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอโดยอางองจากงานงานวจยของ อาชญญา รตนอบล (2554) ไดท าการวจยเรอง การศกษาและการเรยนรตลอดชวตของผสงอายไทย เปนการวจยในเชงส ารวจ การสมกลมตวอยางจากประชากรชมรมผสงอายในทกภมภาค โดยตวเลอกของกลมภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมผสงอายมากทสด 4 อนดบแรก คอ จงหวดเลย จงหวดขอนแกน จงหวดนครพนมและจงหวดอบลราชธาน

ภาพท 3.6 แสดงตวเลอกทต งโครงการระดบจงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

เกณฑในการพจารณาทตงระดบจงหวดจะพจรณาเรองการขยายตวทางเศรษฐกจในอนาคต เสนทางการคมนาคม การจราจรภายในจงหวด สภาวะอากาศและมลภาวะตางๆ และจ านวนสถตของผสงอาย ชมรมผสงอายในพนทของแตละจงหวด

70

ตารางท 3.12 ตารางคะแนนรวมในการพจารณาเลอกทต งโครงการของแตละจงหวด

ในการพจารณาเกณฑการเลอกทต งระดบจงหวด ผลลพธรวมอนดบแรกคอ จงหวดขอนแกน จงหวดขอนแกน เปนจงหวดทมขนาดพนทใหญเปนอนดบท 6 ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และมประชากรมากเปนอนดบ 3 ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนจงหวดศนยปฏบตการของกลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลาง เมองขอนแกนตงอยในจดทถนนมตรภาพ (ทางหลวงแผนดนหมายเลข 2) และทางหลวงแผนดนหมายเลข 12 (ถนนสายเศรษฐกจตะวนออก-ตะวนตก) ตดผาน ซงเปนเสนทางส าคญอกเสนหนงในการเดนทางจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลางเขาไปสภาคเหนอตอนลางทอ าเภอหลมสก จงหวด เพชรบรณ และเดนทางเขาสประเทศลาวทางดานทศใตของลาว อาณาเขตทางทศเหนอตดกบจงหวดเลย จงหวดหนองบวล าภ และจงหวดอดรธาน ทศตะวนออกตดกบจงหวดมหาสารคามและจงหวดกาฬสนธ ทศใตตดกบจงหวดบรรมยและจงหวดนครราชสมา ทศตะวนตกตดกบจงหวดชยภมและจงหวดเพชรบรณ จงหวดขอนแกนมสภาพพนทลาดเอยงจากทศตะวนตกไปทศตะวนออกและทศใต บรเวณทสงทางดานตะวนตกมสภาพพนทเปนเขาหนปนตะป มตะป าสลบกบพนทเปนลกคลนลอนลาดเลกนอย มระดบความสงประมาณ 200-250 เมตรจากระดบน าทะเล มภเขารปแองหรอภเวยงวางตวอยตดอ าเภอภเวยง บรเวณทสงตอนกลางและดานเหนอมสภาพพนทเปนเทอกเขา ไดแก ภเกา ภเมง ภพานค า เปนแนวขวางมาจากดานเหนอ แลววกลงมาทางตะวนตกเฉยงใต ไหลเขาดานนอกมความสงและลาดชนมาก สงประมาณ 300-660 เมตร ไหลเขาดานในมความลาดชนนอย มระดบความสงประมาณ 220-250 เมตร บรเวณแองโคราช ครอบคลมพนททางดานใตจงหวด สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดเลกนอย มความสงประมาณ 150-200 เมตร มบางสวนเปนเนน สงประมาณ 170-250 เมตร และลาดต าไปทางราบลมทขนานกบล าน าช มความสงประมาณ 130-150 เมตร จากนน พนทจะลาดชนไปทางตะวนออก มลกษณะเปนลกคลนลอนลาดมความสงประมาณ 200-250 เมตร และคอนขางราบ มความสงประมาณ 170 -180 เมตร

71

ภาพท 3.7 แสดงตวเลอกทต งโครงการในจงหวดขอนแกน

ตวเลอกทตงโครงการในจงหวดขอนแกน ทง 3 จด ตงอยในเขตอ าเภอเมองขอนแกนโดยค านงถงสภาพแวดลอมทเอออ านวยและแหลงสนบสนนโครงการ โดยใชเกณฑในการพจารณาทตงเรองสถตผสงอายในเขตชมชนทตง การเขาถงสถานพยาบาล สภาวะมลพษและเสยงรบกวน ขนาดทตงโครงการ

ภาพท 3.8 แสดงตวเลอกต าแหนงทต งโครงการ A

ตงอยตดเขตบานพกขาราชการ ขนาดพนท 25,087.10 ตรม. ใกลเขตเกษตรกรรม ใกลเขตหมบานจดสรรและมหาวทยาลยขอนแกน

A

B C

N

N

72

ภาพท 3.9 แสดงตวเลอกต าแหนงทต งโครงการ B

ตงอยถนนศรจนทร ขนาดพนท 26,151.62 ตรม. ใกลเขตชมชน ตลาด เขตพานชยกรรม สวนสาธารณะบงหนองโคตร

ภาพท 3.10 แสดงตวเลอกต าแหนงทต งโครงการ C

ตงอยถนนศรจนทรมงออกสนอกเมอง อยในเขตทางเลยงเมอง ขนาดพนท 26,555.58 ตรม. ใกลเขตเกษตรกรรม

N

N

73

ตารางท 3.13 ตารางคะแนนรวมในการพจารณาเลอกทต งโครงการในจงหวดขอนแกน คะแนน A B C

1. สภาพโดยรอบบรเวณ 4 3 12 3 12 4 16

2. ใกลเขตชมชน 3 3 9 4 12 2 6

3. ใกลสถานพยาบาล 4 4 16 3 12 2 8

4. การเขาถงทต ง 3 2 6 3 9 3 9

5. มลภาวะ เสยงรบกวน 3 4 12 3 9 3 9

6. การคมนาคมและสภาพการจราจร 3 3 9 3 9 4 12

7. แนวโนมการขยายตวขนสงมวลชน 3 2 6 4 12 3 9

8. ทวทศน 4 3 12 3 12 4 16

รวม 82 87 85

ในการพจารณาทตงโครงการ ผลลพธรวมอนดบแรกคอต าแหนง B ซงตงอยถนนศรจนทร ขนาดพนท 38,554.57 ตรม. ใกลเขตชมชน ตลาด เขตพานชยกรรม สวนสาธารณะบงหนองโคตร การเขาถงทต งโครงการไดหลายเสนทาง และมผสงอายและชมรมผสงอายในพนทจ านวนมาก

ภาพท 3.11 แสดงต าแหนงทต งโครงการ

N

74

ขอมลทางกายภาพ ทตงโครงการอยทต าบล บานเปด อ าเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน อยหางจากกรงเทพมหานครประมาณ 461 กโลเมตร มพนทขนาด 24 ไร หรอประมาณ 38,554.57 ตรม. ลกษณะพนทแบบทราบ ผงเมองประเภทชมชน(สชมพ) ตงอยหางจากโรงพยาบาลทใกลทสด คอโรงพยาบาลขอนแกนราม 4.3 กโลเมตร และหางจากตวเมองขอนแกน 5 กโลเมตร มมมอง ทศเหนอ ตดกบถนนศรจนทร กวาง 10 เมตร ทศตะวนออก ตดกบบงหนองโคตร ทศใต ตดกบพนทเกษตรกรรม ทศตะวนตก ตดกบพนทชมชนและเกษตรกรรม ขอก าหนดในการใชพนท ทดนประเภทชมชน ใหใชประโยชนทดนเพอการอยอาศย พาณชยกรรม เกษตรกรรม สถาบนการศกษา สถาบนศาสนา สถาบนราชการ การสาธารณปโภคและสาธารณปการ ส าหรบการใชประโยชนทดนเพอกจการอน ใหด าเนนการหรอประกอบกจการไดในอาคารทไมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ ทดนประเภทน หามใชประโยชนทดนเพอกจการตามทก าหนด ดงตอไปน

(๑) โรงงานตามกฎหมายวาดวยโรงงานตามประเภท ชนด และจ าพวกทายกฎกระทรวงน (๒) คลงน ามนและสถานทเกบรกษาน ามน ลกษณะทสาม ตามกฎหมายวาดวยการควบคม

น ามนเชอเพลง เพอการจ าหนาย (๓) คลงกาซปโตรเลยมเหลว สถานทบรรจกาซปโตรเลยมเหลวประเภทโรงบรรจ สถานท

บรรจกาซปโตรเลยมเหลวประเภทหองบรรจ และสถานทเกบรกษากาซปโตรเลยมเหลวประเภทโรงเกบ ตามกฎหมายวาดวยการควบคมน ามนเชอเพลง

(๔) เลยงมา โค กระบอ สกร สนข แพะ แกะ หาน เปด ไก ง จระเข หรอสตวปาตามกฎหมายวาดวยการสงวนและคมครองสตวปาเพอการคา

(๕) จดสรรทดนเพอประกอบอตสาหกรรม (๖) ไซโลเกบผลตผลทางการเกษตร (๗) ก าจดมลฝอย เวนแตเปนกจการทอยภายใตการควบคมดแลหรอไดรบอนญาตให

ด าเนนการจากองคกรปกครองสวนทองถน ทดนประเภทนในระยะ ๓๐๐ เมตร ตามแนวขนานรมฝงตามสภาพธรรมชาตของแมน าช หามใชประโยชนทดนเพอกจการตามทก าหนด ดงตอไปน

(๑) โรงงานตามกฎหมายวาดวยโรงงานตามประเภท ชนด และจ าพวกทายกฎกระทรวงน(๒) จดสรรทดนเพอประกอบอตสาหกรรม (๓) การด าเนนการหรอประกอบกจการใดๆ ในอาคารสงหรออาคารขนาดใหญ

75

กฎกระทรวงฉบบท 55 (2543) ตามพรบ.ควบคมอาคาร ขอ 33 อาคารแตละหลงหรอหนวยตองมทวางตามทก าหนดดงตอไปน

(1) อาคารอยอาศย และอาคารอยอาศยรวม ตองมทวางไมนอยกวา 30 ใน 100 สวนของพนทช นใด ชนหนงทมากทสดของอาคาร

(2) หองแถว ตกแถว อาคารพาณชย โรงงาน อาคารสาธารณะ และอาคารอนซงไมไดใชเปนทอยอาศย ตองมทวางไมนอยกวา 10 ใน 100 สวนของพนทช นใดชนหนงทมากทสดของอาคาร แตถาอาคารดงกลาวใชเปนทอยอาศยดวยตองมทวางตาม (1)

สรปขอก าหนดการใชพนท พนท SITE ทงหมด 26,151.62 ตรม. หรอ ไร OSR 10 % = 2615.16 ตรม. พนททสามารถสรางได = 23536.46 ตรม.

ภาพท 3.13 แสดงทางสญจรโดยรอบทต งโครงการ

ภาพท 3.14 ทศนยภาพทต งโครงการ

N มงออกทางเลยงเมอง

N 1

2

3

76

ภาพท 3.15 ทศนยภาพทต งโครงการ 1

ภาพท 3.16 ทศนยภาพทต งโครงการ 2

ภาพท 3.17 ทศนยภาพทต งโครงการ 3

77

บทท 4 การประยกตในงานออกแบบสถาปตยกรรม

4.1 การประยกตใช

ภาพท 4.1 แสดงFUNCTION DIAGRAM

4.1.1 FUNCTION DIAGRAM และประเภทของผใชโครงการ FUNCTION DIAGRAM แสดงการเขาถงพนทใชสอยทงหมดในโครงการของผใช

โครงการทงหมด รวมถงแสดงความสมพนธของแตละพนทใชสอยภายในโครงการ ผมาใชโครงการแบงออกเปน 2 ประเภทหลก คอ 1. ผใชงานหลก คอ นกเรยนซงเปนผสงอายในชมชน รวมถงชมชนใกลเคยง ขาราชการ

บ านาญ ขาราชการเกษยณ ดงนนกจกรรมสวนใหญจะเตรยมขนเพอบรการแกผใชสอยประเภทน เปนหลก ทงในแงความสะดวก และ ปลอดภย

2. ผใชงานรอง คอ ประชาชนทวไป เดกวยรน นกเรยน นกศกษา ผทมาเทยวชมโครงการรวมไปถงเจาหนาทภายในโครงการดวย 4.1.2 Zoning การก าหนดการใชพนทภายในโครงการ โดยก าหนดพนทหลก 7 สวน ประกอบดวย สวนการเรยนรทางการเกษตร หตถกรรม สวนสนบสนนการเรยน สวนการขาย สวนกลาง สวนservice และทจอดรถ

78

ภาพท 4.2 แสดงทางเลอกในการวาง zoning

ภาพท 4.3 แสดงทางเลอก zoning ทเหมาะสมมากทสด

การวางทางเลอก Zoning โครงการ ไดวางรปแบบไว 3 แนวทาง และวเคราะหถงของดขอเสยในแตละทางเลอก ผลสรปออกมากวา ทางเลอกท 1 เปนทางเลอกทเหมาะสมทสดจากทงหมด 3 ทางเลอก และน าทางเลอกท 1 ไปพฒนาตอไปในสวนของการออกแบบ

79

4.1.3 ลกษณะการจดหองเรยน การจดหองเรยนในแตละกจกรรมจะมความแตกตางกนตามกจกรรมนนๆ โดยค านงถงการรบร ความสมพนธระหวางผเรยนกบผสอน ความปลอดภยในการใชพนท

ภาพท 4.4 แสดงลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการปนเครองปนดนเผา

ลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการปนนน จะมรปแบบเปนผสอนอยสวนกลางของหอง โดยมนกเรยนลอมรอบ เนองจากผสอนจ าเปนตองสาธตกระบวนการตางๆในการปนดนเผาแกผเรยน การจดใหผเรยนสามารถมองเหนผสอนจากตรงกลางไดจากทกมมจงมความเหมาะสม

ภาพท 4.5 แสดงลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการมอผา

ผสอน

ผเรยน ผเรยน ผเรยน

ผเรยน ผเรยน ผเรยน

ผเรยน ผเรยน ผเรยน

80

ลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการทอผา จะมรปแบบเปนผสอนอยสวนหนาของหอง โดยมนกเรยนอยสวนหลง เนองจากผสอนจ าเปนตองสาธตกระบวนการตางๆในการทอแกผเรยน การจดใหผเรยนสามารถมองเหนผสอนจากดานหนา อาจใชอปกรณหรอเทคโนโลยในการชวยสอน เชน จอโปรเจคเตอรฉายภาพและวธการทอผาแกผเรยนเพอในผเรยนสามารถท าตามผสอนไปพรอมๆกน

ภาพท 4.6 แสดงลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการแกะสลกและวาดเขยน

ลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการแกะสลกและการวาดเขยน จะมลกษณะ

คลายกน คอรปแบบเปนผสอนและผเรยนท ากจกรรมรวมกนเปนกลมเลก เนองจากผสอนจ าเปนตองสาธตกระบวนการตางๆแกผเรยนอยางใกลชด การจดใหผเรยนสามารถมองเหนวธการตางๆทผสอนสาธตแกผเรยนเพอในผเรยนสามารถท าตามผสอนไปพรอมๆกน

ภาพท 4.7 แสดงลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการจกสาน

ผสอน

ผเรยน ผเรยน ผเรยน

ผเรยน ผเรยน ผเรยน

ผเรยน

ผสอน

ผเรยน

ผเรยน ผเรยน

ผเรยน

ผเรยน ผเรยน

ผเรยน

81

ลกษณะการจดหองเรยนของกจกรรมการจกสาน จะมลกษณะเปนผสอนและผเรยนท ากจกรรมรวมกนแบงเปนกลมเลกหลายกลม นงรวมกนเปนลกษณะวงกลม เนองจากผสอนจ าเปนตองสาธตกระบวนการตางๆแกผเรยนอยางใกลชด การจดใหผเรยนสามารถมองเหนวธการตางๆทผสอนสาธตแกผเรยนเพอในผเรยนสามารถท าตามผสอนไปพรอมๆกน

ภาพท 4.8 แสดงลกษณะการปลกผกแบบปลอดสารพษในระบบ DRFT

ระบบกงน าลก DRFT (Dynamic Root Floating Technique) เปนระบบทจะน ามาใชในการเรยนเกยวกบเกษตรกรรม โดยระบบ DRFT จะมระบบการท างาน คอใหน าผสมธาตอาหารไหลผานรากพชในรางปลก โดยระดบน าทไหลผานรากนนจะมความลกอยทประมาณ 1 - 10 ซม. ระบบนไดแกไขขอจ ากดของระบบ ตรงทเมอไฟฟาขดของจนไมสามารถจายกระแสไฟฟาใหปมน าไดจะยงคงมน าทใชปลกพชเหลอคางบางสวนในรางปลกท าใหพชรากพชไมขาดน าในชวงระยะเวลาหนง ระบบ DRFT นผปลกจะตองมการปรบลดระดบน าในรางปลกดวยเพอเปนการเพมปรมาณอากาศทรากพชเมอพชมอายปลกมากขน

จดเดนของระบบกงน าลก DRFT 1. ใชหลกการท างานโดยระดบน าทไหลผานรากนนจะมความลกอยทประมาณ 1 - 10 ซม.แตดวยระดบน าทสงขน และมน าสวนหนงทจะคางอยในรางปลกท าใหลดปรบหาเมอปมน าไมสามารถจายน าเขารางปลกได 2. ผปลกสามารถใชวสดทหาไดงายในทองถนมาดดแปลงเปนรางปลก และมราคาประหยด อาทเชน ทอน า PVC, รางน าฝนไวนล, รางครอบสายไฟ ฯลฯ 3. โครงสรางของโตะปลกสามารถท าจากวสดทไมตองแขงแรงมากนกเนองจากไมตองรบน าหนกของน าทมาก 4. ใชน าและป ยนอย จงท าใหสามารถควบคมคา EC และ pH ไดงาย

82

ขอดอยของระบบกงน าลก DRFT 1. ผปลกตองมความเขาใจในการปรบลดระดบน าในรางปลกใหเหมาะสมกบอายพช เพอใหพชทปลกสามารถเจรญเตบโตไดดและเปนปกต 2. มกมปญหาเรองความรอนสะสม

ภาพท 4.9 แสดงลกษณะการท างานของระบบ DRFT

4.2 การออกแบบราง

ภาพท 4.10 แสดงการออกแบบรางโครงการครงท 1

83

ภาพท 4.11 แสดงการออกแบบรางโครงการครงท 1

ภาพท 4.12 แสดงการออกแบบรางโครงการครงท 1

ภาพท 4.13 แสดงการออกแบบรางโครงการครงท 1

ขอเสนอแนะจากคณะอาจารยทปรกษาจากการตรวจแบบรางครงท 1 เสนอแนะเกยวกบ

เรองการออกแบบทมลกษณะเปนภาพซ า เกดความซ าซากและอาจเกดอาการสบสนส าหรบผใชอาคาร คอผสงอาย การออกแบบอาคารใหเกดการสงเสรมการเรยนรของผสงอาย

84

ภาพท 4.14 แสดงการออกแบบรางโครงการครงท 2

ภาพท 4.15 แสดงการออกแบบรางโครงการครงท 2

ขอเสนอแนะจากคณะอาจารยทปรกษาจากการตรวจแบบรางครงท 2 เสนอแนะเพมเตม

เกยวกบเรอง ความสมพนธของ Mass ทเกดขน กบกจกรรมทเกดขนภายในโครงการ ระนาบและElement ของอาคาร การเชอมโยงทวางใหม space ระหวางอาคาร Approach ของโครงการและรายละเอยดเกยวกบระบบของการเกษตร

85

ภาพท 4.16 แสดงการออกแบบรางโครงการครงท 3

ภาพท 4.17 แสดงการออกแบบรางโครงการครงท 3

ขอเสนอแนะจากคณะอาจารยทปรกษาจากการตรวจแบบรางครงท 3 เสนอแนะเกยวกบ

เรองการเขาถงพนทตางๆภายในโครงการ การสรางความประทบใจภายในโครงการ การพฒนา Mass จาก Concept มากกวาการพฒนามาจากผงของอาคาร การจดการพนทสเขยว งานระบบเพมเตม และเรองของการสรางจดเดนใหกบโครงการ

86

บทท 5 สรปผลและบทสรปของโครงการ

5.1 ผลการออกแบบ จากการตรวจแบบรางและการพฒนาแบบทงหมด 3 ครงจากคณะอาจารยทปรกษา และไดรบขอเสนอแนะไปปรบปรงแกไขโครงการ ออกมาเปนโครงการศนยการเรยนรส าหรบผสงอาย ซงมลกษณะเปนโรงเรยนส าหรบผสงอาย เปดสอนแกผสงอายในชมชน และผสงอายทวไปทมความสนใจเกยวกบกจกรรมตางๆภายในโครงการ ภายในโครงการมเรยน 3 หลกสตร ประกอบไปดวยหลกสตร 7 วน 14 วนและ 30 วน โดยเนอหาทจดสอนจะเปนไปในรปแบบของกจกรรมทางการเกษตร หตถกรรมและการขาย โดยเรยนในรปแบบของการเรยนแบบบรณาการครบวงจร ซงจะเปนการเรยนแบบเนนใหผเรยนศกษาและลงมอท าดวยตนเอง โดยมกจกรรมทเปนตวขบเคลอนใหเกดการเรยนร โดยกจกรรมหลกของโครงการคอการเกษตร ซงจะน ามาเปนจดเดนส าหรบโครงการ ลกษณะรปลกษณของโครงการมาจากบานเรอนในชมชน เนองจากโครงการตงอยในเขตชมชน จงออกแบบใหมลกษณะของหลงคาทเกดจากการลดทอนมาจากบานเรอนในชมชน

ภาพท 5.1 รปแบบบานเรอนในชมชน

ภาพท 5.2 ทศนยภาพนอกโครงการ

87

ภาพท 5.3 ทศนยภาพนอกโครงการ

ภาพท 5.4 แปลนชนใตดน

88

ภาพท 5.5 แปลนพนชน 1

89

ภาพท 5.6 แปลนพนชน 2

90

ภาพท 5.7 รปดาน 1

ภาพท 5.8 รปดาน 2

ภาพท 5.9 รปดาน 3

ภาพท 5.10 รปดาน 4

91

ภาพท 5.11 รปตด A

ภาพท 5.12 รปตด B.

ภาพท 5.13 ทศนยภาพภายนอกโครงการ

92

ภาพท 5.14 ทศนยภาพภายในโครงการ

ภาพท 5.15 ทศนยภาพภายในโครงการ

ภาพท 5.16 ทศนยภาพภายในโครงการ

93

ภาพท 5.17 ทศนยภาพภายในโครงการ

ภาพท 5.18 ทศนยภาพภายในโครงการ

94

ภาพท 5.19 แบบจ าลองโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย

ภาพท 5.20 แบบจ าลองโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย

95

ภาพท 5.21 แบบจ าลองโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย

ภาพท 5.22 แบบจ าลองพนทโดยรอบทต งโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย

96

ภาพท 5.23 แบบจ าลองโครงการการเรยนรส าหรบผสงอาย

97

บรรณานกรม

กรกช ค าศร. 2559. “ศนยสงเสรมหตถกรรมเครองจกรสานทะเลนอย”. วทยานพนธ สถาปตยกรรมศาสตรบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศรปทม. กรต ขวญกระโทก. 2559. “ศนยนนทนาการผสงอาย”. วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตร บณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศรปทม. คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2554. การศกษาและการเรยนรตลอดชวตของ ผสงอายไทย. กรงเทพฯ : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. จรนนท ดอนจวไพร. 2559. “ศนยสงเสรมหตถกรรมเครองจกรสานทะเลนอย”. วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตรบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศร ปทม. ตนขาว ปาณนท. 2558. พฤตกรรมการเรยนรกบสถาปตยกรรม. กรงเทพฯ : ส านกพมพ สมมต. นตยา ฉตรเมองปก. 2555. “การศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอ าเภอนาโพธ”. วทยานพนธปรญญาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. เนาวรตน สนธเมอง. ขนตอนการท าผาบาตก. (ออนไลน) เขาถงเมอ 20 สงหาคม 2560 จาก https://www.gotoknow.org/posts

พลลภ กฤตยานวช. “สถาปตยกรรมแนวธรรมชาต”. วารสาร ธนาคารอาคารสงเคราะห. (ออนไลน) เขาถงเมอ 21 พฤษภาคม 2560 จาก https://www.ghbank.co.th ศนาท แขนอ. วธการผลตผาไหม. (ออนไลน) เขาถงเมอ 21 สงหาคม 2560 จาก https://www.vittayapun.com ส านกงานคณะกรรมการการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2556. การคาดประมาณ ประชากรของประเทศไทย พ.ศ. 2553-2583. กรงเทพฯ : ส านกพมพเดอนตลา. ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. 2556. แนวทางการอบรมผดแล ผสงอายระยะยาว. กรงเทพฯ : ส านกพมพส านกงานกจการโรงพมพ องคการ สงเคราะหทหารผานศก

ส านกงานสงเสรมและพทกษผสงอาย. คมอการจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมและปลอดภย ส าหรบผสงอาย. (ออนไลน) เขาถงเมอ 25 พฤษภาคม 2560 จาก https://www.oppo.opp.go.th

98

ประวตผเขยนวทยานพนธ

ชอ นางสาว ฐตมา ดวงวนทอง เกดวนท 25 เดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2537 ทอย 167/93 ถนน มะลวลย ซอยมะลวลย3 ต าบลในเมอง อ าเภอเมอง จงหวดขอนแกน รหสไปรษณย 40000 ประวตการศกษา พ.ศ. 2548 จบการศกษาระดบประถมศกษาท โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยขอนแกน

(มอดนแดง) จงหวด ขอนแกน พ.ศ. 2549 - 2551 จบกา รศกษ า ร ะดบ มธ ยมศกษ าตอนต นท โ ร ง เ รย น ส า ธ ต

มหาวทยาลยขอนแกน (มอดนแดง) จงหวด ขอนแกน พ.ศ. 2552 - 2555 จบการศกษาระดบประกาศนยบตรวชาชพท วทยาลยอาชวศกษา

ขอนแกน จงหวดขอนแกน พ.ศ. 2556 - 2560 ศกษาระดบปรญญาตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศร

ปทม จงหวดกรงเทพมหานคร