การพยาบาลผสงอายโรคขอเขาเสอมสวรรณ สรอยสงค ส.ด., องคณา เรอนกอน พย.ม., ภณฑรชา เฟองทอง พย.ม., ผสด สระทอง วท.ด.

Nursing Care for Elderly People with Knee Osteoarthritis

Abstract

Osteoarthritis (OA) of knee is the most common health

problem in elderly people. Aging influences in a joint tissue and

narrowing of the joint space involving the cartilage loss. OA knee

leads to joint pain, joint deformity, weakness of muscle around joint,

reduced range of motion, and disability. Nurses as a healthcare

provider play a role in caring people with OA of knee. Thus, nurses

should have knowledge, capability to assessment and caring of

patients with OA of knee. Moreover, they should provide a health

education program to reduce pain, change behavior to slow the

progression of degenerative joint disease, strengthen leg exercise

including promote normal lifestyles and improve quality of life of

these patients.

Suwannee Sroisong,

Dr.P.H.

Angkhana Rueankon M.N.S.

Boromarajonani College of Nursing,

Buddhachinaraj,

Phitsanulok province*Panthiracha Fuongtong M.N.S. Boromarajonani College of Nursing,Udonthani, Udonthani Province** Pussadee Srathong, Ph.D. Prachomklao College of Nursing, Phetchaburi Province***

เขตReg 112 5 6 2

;33

: 197 - 210Med J 2019

Keywords : Nursing Caring, Elderly, Knee osteoarthritis

วารสารวชาการแพทยเขต 11ปท 33 ฉบบท 2 เม.ย. - ม.ย. 2562

198

บทคดยอ

โรคขอเขาเสอมเปนปญหาสขภาพทพบบอยในผสงอาย ความสงอายทำาใหเกดการเสอมของเนอเยอรอบ

ขอและการแคบของชองระหวางขอเขาเนองจากการสญเสยกระดกออนของขอเขา โรคนทำาใหเกดอาการปวดขอ

ขอผดรป กลามเนอรอบขอเขาออนแรง พสยการเคลอนไหวลดลง และเกดความพการของขอ พยาบาลเปนบคลากร

สขภาพทมบทบาทในการการดแลสขภาพของผสงอายทเจบปวยดวยโรคขอเขาเสอม ดงนนพยาบาลควรมความรเกยว

กบความรโรคขอเขาเสอม ประเมนภาวะสขภาพของผสงอายโรคขอเขาเสอม และสามารถใหคำาแนะนำาผสงอายเพอ

ลดอาการปวดขอ การปรบเปลยนพฤตกรรมเพอชะลอการเสอมของขอเขา การบรหารฟนฟกลามเนอขา-ขอเขาเพอ

สงเสรมใหผสงอายสามารถดำาเนนกจกรรมประจำาวนไดตามปกตและมคณภาพชวตทดขน

คำารหส : การดแล, โรคขอเขาเสอม, ผสงอาย

บทนำา

ประ เทศไทยกำ าล ง เ ข าส ส งคมผ ส งอาย

ประชากรผสงอายจะเปนประชากรกลมใหญของ

ประเทศ ปจจบนประเทศไทยมประชากรอาย 60 ป

ขนไป จำานวน 10.2 ลานคน คดเปนรอยละ 15.45 ของ

ประชากรทงประเทศ (1) วยสงอายเปนวยแหงความเสอม

ของรางกาย จากการศกษาภาวะสขภาพผสงอายไทย

พบวา ผสงอายสวนใหญมปญหาปวดขอเขาถงรอยละ

43.9 อาการปวดเขามาจากโรคขอเขาเสอม(2) ซง

สอดคลองกบขอมลของสำานกนโยบายและยทธศาสตร

กระทรวงสาธารณสข พบวา รองมาจากโรคความดน

โลหตสง โรคเบาหวาน ฟนใชงานนอยกวา 20 ซ และ

ภาวะซมเศรา(3) ดงนน จะเหนไดวาจำานวนผสงอายโรค

ขอเขาเสอมมแนวโนมเพมขน และกำาลงเปนปญหาดาน

สขภาพในผสงอาย

โรคขอเขาเสอมเปนโรคเรอรงทมการสกกรอน

ของกระดกออน (articular cartilage) และเนอเยอ

รอบๆ ขอ(4) พยาธสภาพของโรคขอเขาเสอมจงดำาเนน

ไปอยางชา และเพมความรนแรงของโรคตามเวลา

ทผานไป อาการทางคลนก ไดแก อาการปวดขอ ขอฝด

แขง กลามเนอรอบขอเขาออนแรง โครงสรางของขอ

เปลยนแปลง ขอผดรปจนทำาใหไมสามารถเดนไดตาม

ปกต ซงสงผลกระทบตอการดำาเนนชวตประจำาวน อกทง

ผปวยยงสญเสยคาใชจายในการรกษา และมคณภาพ

ชวตลดลง (4 - 5)

การดแลผสงอายทมปญหาขอเขาเสอม ทำาได

ยาก เนองจากผสงอายมอาการเจบปวด จงไมขยบขอ

ไมออกกำาลงกาย อกทงผสงอายมการเผาผลาญ

พลงงานอาหารตำา จงเปนขอจำากดทางรางกายตามมา

คอ นำาหนกเกนหรออวน ยงทำาใหเพมแรงกดตอขอเขา

มากขน พยาบาลเปนบคลากรสขภาพทมบทบาทสำาคญ

ในการดแลผสงอายทมปญหาขอเขาเสอมเพอบรรเทา

อาการปวดขอเขา สงเสรมศกยภาพของผสงอาย

ใหปรบเปลยนพฤตกรรม ลดปจจยเสยงตอการเกด

ความรนแรงของโรค ฟนฟสภาพกำาลงกลามเนอรอบเขา

อกทงสนบสนนใหครอบครวและชมชนมสวนรวมในการ

ดแลผสงอายทโรคขอเขาเสอม(5 - 6) บทความนนำาเสนอ

สาระเกยวกบความหมาย ชนด ปจจยททำาใหเกดโรค

ขอเขาเสอม ความรนแรงของโรค การประเมนภาวะ

สขภาพ การรกษาและการพยาบาลผปวยโรคขอเขาเสอม

ซงจะเปนประโยชนตอบคลากรทางสขภาพ ผเกยวของ

และผสนใจทวไปเพอนำาไปใชในการดแลผสงอายโรค

ขอเขาเสอมตอไป

ความหมายโรคขอเขาเสอม

โรคขอเขาเสอม (osteoarthritis of knee)

หมายถง โรคทมการสกกรอนหรอเสอมสภาพของ

กระดกออนของขอเขา (degenerative-articular

สวรรณ สรอยสงค

Reg 11 Med JVol. 33 No. 2

199

cartilage disease) ซงกระบวนการสกกรอนเกดขน

อยางชาๆ บรเวณกระดกออนทปลายกระดกขอเขา

หมอนรองกระดกและเนอเยอระหวางขอตอกระดก

ขอเขา ทำาใหกระดกออนบางลง มสญเสยกระดกออน

ทปกคลมเนอกระดกแขง (exposed bone) สงผลให

กระดกทอยใตกระดกออน (subchondral bone) หนาตว

และเกดกระดกงอกใหม (bone spur หรอ osteophyte)

ลกษณะเปนกอนแขง ขรขระเหมอนเดอยกระดก รวม

กบเยอบขอ (synovial membrane) สรางนำาไขขอลด

ลง สงผลใหเกดแรงเสยดสตอกระดกขอเขามากขน ตอ

มาทำาใหชองระหวางกระดกขอเขาแคบลง (joint space

narrowing) ดงภาพท 1 ดงนน ผปวยโรคขอเขาเสอม

จงมอาการปวดเมอขยบขอ ขอฝด มเสยงดงในขอเมอ

เคลอนไหว และขอผดรป(7-8)

ภาพท 1 เปรยบเทยบลกษณะขอเขาปกต (Normal knee) กบขอเขาเสอม (knee osteoarthritis)

ขอเขาปกต (ภาพซาย) ประกอบดวย กระดกออน (cartilage) มลกษณะสขาว เปนมนเรยบนมและลน

เปนเนอเยอทมความยดหยนสง หมสวนปลายกระดกตนขา (femur) กระดกออนหนา ประมาณ 2 - 4 มลลเมตร และ

มหมอนรองกระดก (meniscus) ชวยรองรบนำาหนกและแรงกดทมากระทำาตอขอเขา

ขอเขาเสอม (ภาพขวา) การสกกรอนของกระดกออนและหมอนรองกระดก และเกดการสรางกระดกงอกใหม

ลกษณะขรขระ เปนกอนแขงตะปมตะปาเหมอนเดอยกระดก (bone spur) และชองระหวางขอแคบลง

ชนดของโรคขอเขาเสอม

โรคขอเขาเสอมแบงตามชนดได 2 ชนด ดงน (4-5)

1. โรคขอเขาเสอมชนดปฐมภม (primary หรอ

idiopathic osteoarthritis of knee) เปนโรคขอเขาเสอม

ทไมสามารถอธบายสาเหตการเกดโรคทชดเจน ขอเกด

การชำารดหรอสกหรอ (wear and tear) ตามอายทเพมขน

หรอการใชงานของขอ ไมมประวตความเจบปวยทเกด

กบขอเขาโดยตรง ซงผสงอายในครอบครวหรอชมชน

ประสบโรคขอเขาเสอมชนดน

2. โรคขอเขาเสอมชนดทตยภม  (secondary

osteoarthritis of knee) เปนโรคขอเขาเสอมททราบ

สาเหตจากความผดปกตทสามารถระบได เชน เคย

ประสบอบตเหตและมการบาดเจบทขอเขา มการบาด

เจบเรอรงทบรเวณขอเขาจากการทำางานหรอการเลน

กฬา โรคขออกเสบตดเชอ โรคขออกเสบรมาตอยด โรค

เกาต และความผดปกตของขอแตกำาเนด

การพยาบาลผสงอายโรคขอเขาเสอม

วารสารวชาการแพทยเขต 11ปท 33 ฉบบท 2 เม.ย. - ม.ย. 2562

200

ปจจยททำาใหเกดโรคขอเขาเสอม

โรคขอเขาเสอมมปจจยเสยงททำาใหเกดความ

รนแรงตอขอเขามากขน ปจจยเสยงของโรคขอเขาเสอม

ดงน(5-10)

1. เพศและอาย พบวาผหญงเกดโรคขอเสอม

มากกวาผชาย 2-3 เทา โดยเฉพาะทเขาสวยหมดประจำา

เดอน (menopause) จะมระดบฮอรโมนเอสโตรเจน

(estrogen) ลดลง และพบวาผหญงทมอาย 40 ป จะเรม

เปนโรคขอเขาเสอม และเมออาย 60 ป จะเปนโรคขอเขา

เสอมไดถงรอยละ 40 การทอายและเพศมผลตอโรคขอ

เสอมเชอวา ฮอรโมนเอสโตรเจน มผลตอ ซยโตไคน เชน

IL-1, IL-16 และ TNF ซงมความสำาคญตอเมตาบอล

ซมของกระดกออนผวขอ และพบวามตวรบเอสโตรเจน

(estrogen receptor) ทกระดกออนผวขอสามารถปรบ

เปลยนซยโตไคนดงกลาว อกทงเอสโตรเจนยงกระตน

สารตวกลาง IGF-1 และ TGF-B ทำาใหชวยในการกระ

ตนการสรางและซอมแซมสวนประกอบนอกเซลลกระดก

ออน และสมานเนอเยอโดยเฉพาะเนอเยอรอบขอทมการ

อกเสบ ดงนนระดบฮอรโมนเอสโตรเจนลดลง จงทำาให

เนอเยอรอบขอไมแขงแรง เสนเอนหยอนยาน ขอหลวม

ไมมนคง

2. นำาหนกตวมากเกนไปหรอโรคอวน เปน

ปจจยเสยงทสำาคญของโรคขอเขาเสอม ขณะเดนจะม

นำาหนกตวทลงบรเวณขอเขา ขอเขาเปนขอขนาดใหญ

ใชรบนำาหนกของรางกายและใชในการเคลอนไหวทำา

กจวตรประจำาวน ซงนำาหนกตวเกนหรอความอวนม

ความสมพนธอยางมากกบโรคขอเขาเสอม โดยพบวา

ความอวนจะเพมความเสยงตอโรคขอเขาเสอมถง 4 เทา

หากนำาหนกตวเพมขน 0.50 กโลกรม จะเกดแรงทกระทำา

ตอขอเขาเพม 1 - 1.50 กโลกรม หรอแรงกระทำาตอขอเขา

2 - 3 เทาของนำาหนกตว

3. การใชงาน อรยาบถ อาชพทตองยกของ

หนก อาชพทตองเดนหรอยนนานๆ ทาทางหรอกจกรรม

ประจำาวนทมแรงกดตอขอเขามาก เชน คกเขา นงยองๆ

นงพบเพยบ ขดสมาธ การขน-ลงบนไดบอยๆ เปนตน

4. ความบกพรองของสวนประกอบของขอ

เชน ขอเขาหลวม กลามเนอตนขาออนแรง หรอขาโกงผด

รป ทำาใหนำาหนกตวกดลงผานผวขอเขาไมเทากน กระดก

ออนดานทรบนำาหนกมากกวาจะเสอมเรวกวาปกต

5. ปจจยดานอาหาร พบวา โรคขอเสอมเปน

โรคทเกยวของกบการเผาผลาญอาหาร (metabolic

disease) โดยเฉพาะหากรางกายขาดไขมนทจำาเปน

ขาดวตามนดและวตามนเค จงทำาใหเกดกระดกออน

สกกรอน (cartilage degradation) อกทงเซลลของ

รางกายหรอเซลลกระดกผวขอถกทำาลายจากสารอนมล

อสระ (damaging oxidation หรอ oxidative stress)

ซงอาหารทสามารถการปองกนการทำาลายอนมลอสระ

ของเซลลกระดกผวขอ (antioxidation) ไดแก วตามนเอ

วตามนอ และวตามนซ (9)

6. กรรมพนธ โดยเฉพาะในครอบครวทม

ประวตเปนโรคขอเขาเสอม โรคนถายทอดทางพนธกรรม

แบบยนเปนพาหะ (autosomal dominant character) (10)

ความรนแรงของโรคขอเขาเสอม

ความรนแรงของโรคขอเขาเสอมแบงออกเปน

4 ระยะ (11) ดงน (ดงภาพท 2)

ระยะท 1 : ขอเขาเสอมระยะเรมตน (minor

osteoarthritis of knee) มสญเสยกระดกออนเลกนอย

(minor disruption) จะเรมมอาการตงเมอมการเปลยน

ทาทางหรอตนนอนในตอนเชา โดยระยะเวลาของการ

ขอฝดตงไมเกน 30 นาท

ระยะท 2 : ขอเขาเสอมเลกนอย (mild osteo-

arthritis of knee) กระดกออนเรมมการสกกรอนและ เรม

เกดกระดกงอก (osteophytes or bone spurs) ผปวยจะ

มอาการเจบปวดขอเลกนอย อาการตงขดขอเขามากขน

และมเสยงดงในขอเขาจากการเสยดสของกระดกขณะ

เคลอนไหว

ระยะท 3 : ขอเขาเสอมปานกลาง (moderate

osteoarthritis of knee) บรเวณกระดกออนสกกรอน

หลดรอน ผวไมเรยบ มรอยแตกเปนสวนๆ และเกด

กระดกงอกขนาดใหญ เกดเสยงในขอเขาจากการเสยดส

สวรรณ สรอยสงค

Reg 11 Med JVol. 33 No. 2

201

ของกระดกมากขน มอาการขดและเจบปวดขอเขาขณะ

เดน ระยะนจะเรมมอาการขอเขาหลวมจากเอนรอบขอ

เขายดและกลามเนอมความแขงแรงลดลง ขอฝดแขง

มากขน

ระยะท 4: ขอเขาเสอมรนแรง (severe osteoar-

thritis of knee) กระดกออนสกกรอน หลดรอน ผวไมเรยบ

มรอยแตกมากขน และเกดกระดกงอกขนาดใหญ จำานวน

มาก กลามเนอรอบเขาออนแรง และชองระหวางขอแคบ

ชดตดกน ผปวยมอาการเจบปวดเขามาก ขอเขาผด

รปและขอเขาหลวมมาก ขอตดแขง มการจำากดการ

เคลอนไหวทงดานงอและเหยยด เดนลำาบาก ทำาให

ผปวยเกดการหกลมไดงาย

ภาพท 2 ความรนแรงของโรคขอเขาเสอม 4 ระยะ

ระยะท 1 ขอเขาเสอมระยะเรมแรก มกระดกงอกเลกนอย

ระยะท 2 ขอเขาเสอมเลกนอย มกระดกงอกเพมขน

ระยะท 3 ขอเขาเสอมปานกลาง กระดกออนสกกรอนมากขน กระดกงอกมขนาดใหญ และชองระหวาง

ขอเขาแคบลง

ระยะท 4 ขอเขาเสอมรนแรง: กระดกออนถกทำาลายเกอบหมด กระดกงอกมขนาดใหญและมจำานวนมากชอง

ระหวางขอเขาชดตดกน

(ทมา: ดดแปลงภาพจาก Shutterstock, 2018)

อาการของโรคขอเขาเสอม

ผปวยโรคขอเขาเสอมมอาการ ดงน (5,7-8)

1. อาการปวดขอเขา (knee pain) ปวดเมอ

งอเขา เดนขน-ลงบนได หรอยนกจกรรมนาน ๆ หรอขณะ

วง ลกษณะการปวดแบบตอๆ (dull pain) ปวดในขอเขา

ทวๆ ไป อาการปวดจะคอยเปนคอยไป (progressive

pain) เปนการปวดแบบเรอรง (chronic pain) จะปวด

มากขนเมอเคลอนไหว และปวดขณะนอนหลบ (night

pain) หรอปวดมากขนเมออากาศเยนหรอฝนตก

2. อาการขอฝด (stiffness) มกมอาการ

หลงตนนอนตอนเชา หรอหลงจากนงพกนานๆ (after

prolong inactivity) หากขยบขอสกคร จงสามารถขยบ

การพยาบาลผสงอายโรคขอเขาเสอม

วารสารวชาการแพทยเขต 11ปท 33 ฉบบท 2 เม.ย. - ม.ย. 2562

202

ขอไดคลองขน สวนใหญอาการขอฝดไมเกน 30 นาท

อาการขอฝดเกดขนชวคราวในทางอหรอทาเหยยดใน

ชวงแรกเรยกอาการนวา ปรากฏการณขอฝด (gelling

phenomena) ถามการอกเสบเรอรงรวมกบมการหดตว

ของเยอรอบขอ เคลอนไหวขอยงลำาบากมากขน

ไมสามารถลงนำาหนกไดเตมท ไมมการขยบขอ เนองจาก

ปวดขอ ทำาใหเกดขอยดตดแขง (stiffness joint) เกด

ขอผดรปและไมสามารถใชงานไดตามปกต เกดความ

พการของขอเขา

3. อาการเขาบวม (swelling) อาการนเปนๆ

หายๆ

4. อาการขอเขาออนแรงและไมมนคง (weak-

ness and instability) กลามเนอรอบๆ เขาไมมแรง และ

ขอเขายด และกลามเนอมความแขงแรงลดลง ทำาใหขอ

มความมนคงและความคลองตวลดลง ขณะทำากจกรรม

จะรสกวาขอตดขด ฝดแขง แกไขดวย strengthening

exercise

5. อาการมเสยงดงในขอ (crepitus) เกด

เสยงดงกรอบแกรบภายในขอเขา โดยเฉพาะขณะเดน

เคลอนไหว งอเขาหรอเหยยดเขา

6. อาการของขอเขาเปนๆ หายๆ ไมคงท

(Fluctuating symptoms) ขนอยกบปจจยจากสภาพ

สงแวดลอม เชน ความกดอากาศตำาทำาใหอณหภมของ

อากาศลดลง อากาศเยนจะทำาให รสกอาการปวดเขา

กลบเปนซำาและรนแรง จนสรางความทกขทรมานหรอ

ทางการแพทยแผนไทยเรยกวา “โรคลมจบโปงเขา” ซง

เกดจากกระดกออนผวขอสกกรอน ตวกระดกขอเขา

จงเสยดสกน และปจจยทเกดจากความตงเครยดของ

อารมณ และรางกาย เชน ความเครยด ความวตกกงวล

ความเหนอยลา และความเจบปวยทำาใหเกดอาการปวด

เขาขน

การประเมนภาวะสขภาพของผสงอายโรค

ขอเขาเสอม

พยาบาลสามารถประเมนภาวะสขภาพ

ผสงอายโรคขอเขาเสอม ไดดงน (5,8,11)

1. การซกประวตและตรวจรางกาย ผสงอาย

โรคขอเขาเสอม ไดแก

1.1 ซกประวตอาการปวดขอเขา (knee

pain) ขอฝด (stiffness) โดยเฉพาะขอฝดตอนเชาเปน

เวลานาน บางรายขอฝดนาน 30 นาท จงสามารถลก

จากทนอนได มอาการเขาบวม (swelling) แดง รอน

กดเจบบรเวณขอเขา (knee tenderness) มเสยงใน

ขอเขา (cracking or clicking) เคลอนไหวขอลำาบาก

(limitation of joint motion)

1.2 ชงนำาหนก วดสวนสง เพอประเมน

คาดชนมวลกาย (body mass index:) อวนหรอภาวะ

โภชนาการเกน BMI ≥23 kg/m2 หรออวนลงพง พบใน

ผชายมเสนรอบเอวมากกวา 90 เซนตเมตร สวนผหญง

มเสนรอบเอวมากกวา 80 เซนตเมตร ภาวะโภชนาการ

เกนหรออวนลงพง เปนปจจยเสยงทสำาคญตอโรคขอเขา

เสอม และเปนวงจรอนตรายททำาใหผสงอายเกดอาการ

ปวดขอและเกดแรงกดตอขอเขาอยางตอเนอง

1.3 สงเกตทาทางการเดน การทรงตว และ

การตรวจขอเขา ดวยการสงเกตขนาด รปรางของขอเขา

กระดกสะบาอยตรงแนวกงกลางเขา มรอยหวำาดานขาง

การบวมของกระดกสะบาและกลามเนอตนขา (quad

ricepsmuscle) เปรยบเทยบความสมมาตร (symmetry)

ของเขาทงสองขาง และขอเขาผดรป (knee joint defor

mity) ไดแก ขาโกงออกดานนอก เทาทงสองขางชดกน

(Bow-legs หรอ genu varus/genu rarum) ขาโกงเขาชด

หรอชนกน แตเทาทงสองขางเกหางออกจากกน (Knock-

knees หรอ genu valgus) (12) ดงภาพท 3

สวรรณ สรอยสงค

Reg 11 Med JVol. 33 No. 2

203

ภาพท 3 แสดงขอเขาปกต และขอเขาผดรป 2 แบบ คอ ขาโกงออกดานนอก (Genu varus) และ ขาโกงเขา เทาทง

สองขางเกหางออกจากกน (Genu valgus)

การตรวจพสยการเหยยดงอ (range of motion:

ROM) ของขอเขาทงสองขางในทาเหยยด ทางอทาหบเขา

ทากางออก และทาหมน

2. ประเมนความรนแรงของโรคขอเขาเสอม

โดยใชแบบประเมนระดบความรนแรงของโรคขอเขา

เสอมแบบ Oxford knee score ซงประเมนอาการ

ผปวย 12 ขอ ในชวง เวลา 1 เดอน ดงน (1) ลกษณะ

อาการเจบปวดเขาของทาน (2) ปญหาเรองเขาในการ

ทำากจวตรประจำาวนดวยตนเอง หรอไม เชนการยนอา

บนำาเปนตน (3) ทานมปญหาเรองเขา เมอกาวขนลงรถ

หรอรถประจำาทางหรอไม (4) ระยะเวลานานเทาไรททาน

เดนไดมากทสดกอนททานจะมอาการปวดเขา (5) หลง

ทานอาหารเสรจ ในขณะทลกจากเกาอนง เขาของทาน

มอาการอยางไร (6) ทานตองเดนโยกตว (เดนกระโผล

กกระเผลก) เพราะอาการทเกดจากเขาของทานหรอไม

(7) ทานสามารถนงลงคกเขาและลกขนไดหรอไม (8)

ทานมปญหาปวดเขา ในขณะทนอนกลางคนหรอไม (9)

ในขณะทคณทำางาน/ทำางานบานทานมอาการปวดเขา

หรอไม (10) ทานเคยมความรสกวาเขาของทานทรดลง

ทนทหรอหมดแรงทนทจน ตวทรดลง (11) ทานสามารถ

ไปซอของใชตางๆไดดวยตวทานเอง (12) ทานสามารถ

เดนลงบนไดไดหรอไม โดยมคะแนน 0 - 4 และสา

มารรถแปลคะแนนความรนแรงของโรคขอเขาเสอม

ดงตารางท 1

การพยาบาลผสงอายโรคขอเขาเสอม

วารสารวชาการแพทยเขต 11ปท 33 ฉบบท 2 เม.ย. - ม.ย. 2562

204

ตารางท 1 การแปลผลคะแนนการประเมนระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอมแบบ Oxford knee score

การใหคะแนนสำาหรบการประเมน

คะแนนรวมทได 0 ถง 9 มขอบงช : เปนโรคขอเขาเสอม ระดบรนแรง

ควรรบการรกษาจากศลยแพทยผเชยวชาญกระดกและขอทนท

คะแนนรวมทได 20 ถง 29 มขอบงช : มอาการโรคขอเขาเสอมระดบปานกลาง

ควรปรกษาศลยแพทยผเชยวชาญกระดกและขอเพอรบการตรวจรกษา เอกซเรย

ขอเขา และประเมนอาการของโรค

คะแนนรวมทได 30 ถง 39 มขอบงช : พบเรมมอาการของโรคขอเขาเสอมควรไดรบคำาแนะนำาจาก

ศลยแพทยผเชยวชาญกระดกและขอเรองการออกกำาลงกายอยางเหมาะสม

การควบคมนำาหนกเพอไมใหอวน หลกเลยงทาหรอกจกรรมทจะทำาใหเกดอาการ

และความรนแรงของโรคมากขน และการประเมนระดบอาการของโรค

คะแนนรวมทได 40 ถง 48 ยงไมพบอาการผดปกต แตควรตรวจรางกายเปนประจำาทกป

3. การประเมนความสามารถในการปฏบต

กจวตรประจำาวน หรอดชนบารเธล เอดแอล (the Barthel

activity of daily living) เพอประเมนวาโรคขอเขาเสอมม

ผลกระทบตอความสามารถในการปฏบตกจวตรประจำา

วนหรอไม

4. การตดตามผลภาพเอกซเรย เพอประเมน

ความรนแรงของโรคขอเขาเสอม จะพบชองระหวางสวน

ปลายของกระดกตนขาและสวนตนของกระดกหนาแขง

แคบลง (narrow of joint space) หรอการตรวจขอเขา

ดวยคลนแมเหลกไฟฟา (MRI) เพอดสภาพกลามเนอ เอน

และเนอเยอรอบๆ ขอเขา

5. การตดตามผลการตรวจทางหองปฏบตการ

ไดแก Complete Blood Count การตรวจนำาไขขอ

(synovial fluid) หรอสงเพาะเชอเพอแยกโรคการอกเสบ

ของขอเขาจากการตดเชอโรคหรอโรคขอรมาตอยด

การรกษาโรคขอเขาเสอม

การรกษาโรคขอเขาเสอมแบงเปน 2 วธ (12,14)

ดงน

1. การรกษาดวยยา (Pharmacological

treatment) ยาทใชรกษาแบงเปน 2 กลม คอ

1.1 กลมยาทควบคมอาการของโรค (sym

ptom-modifying drugs) ไดแก (1) ยาบรรเทาปวด

และลดไข ไดแก (paracetamol) หรอ อะเซตามโนเฟน

(acetaminophen) (2) กลมยาตานการอกเสบทไมใช

สเตยรอยด (Non steroidal anti-inflammatory drugs)

ไดแก ยา Ibuprofen, Loxoprofen, Pyroxicam (3)

Tramadol เมอใหยาพาราเซตามอลและ NSAIDs ไม

ไดผล (4) ยาฉดเขาขอ (Intra-articular injection)

ดวยการฉดยาคอรตโคสเตรอยด เชน Triamcinolone,

Hydrocortisone

1.2 กลมยาทปรบเปลยนและชะลอการ

เสอมของกระดกออน (structural modifying drugs)

เปนการชะลอการดำาเนนโรคขอเขาเสอม ไดแก ยา

คอนดรอยตน ซลเฟต (Chondroitin sulfate) ซลเฟต

(glucosamine sulfate) เพอชวยสงเคราะหมวลสารใน

กระดกออน (matrix) ชวยซอมแซมกระดกออน เพมนำา

หลอเลยงขอ และสามารถทำาใหกระดกออนทำางานดขน

หากมอาการของโรครนแรง

2. การผาตด เพอแกไขพยาธสภาพหรอจะ

ผาตดแบบใด ขนอยกบความรนแรงของโรค และแนวการ

รกษาของแพทย เชน การผาตดปรบแนวกระดก การผาตด

ขอเขาเทยมบางสวน (Partial knee replacement)

การผาตดเปลยนขอเขาแบบทงหมด (Total knee

replacement) เปนตน

สวรรณ สรอยสงค

Reg 11 Med JVol. 33 No. 2

205

การพยาบาลผสงอายโรคขอเขาเสอม

ผสงอายสวนใหญอาศยในครอบครวและ

ชมชน การดแลผสงอายโรคขอเขาเสอมแบบไมใชยา

เปนบทบาทสำาคญของพยาบาลและทมสขภาพ ทจะ

ชวยปองกนโรคและสงเสรมสขภาพดกวาการรกษา โดย

ให คำาแนะนำาเกยวกบการปรบเปลยนพฤตกรรมในชวต

ประจำาวน การควบคมนำาหนก การบรหารฟนฟกลาม

เนอรอบ ๆ ขอเขา การลดอาการปวดขอ และสงเสรมให

ผสงอายสามารถดแลตนเองทบาน (home program)

อนจะชวยลดคาใชจายในการรกษาดวยยาหรอการ

ผาตด การดแลผสงอายโรคขอเขาเสอม มดงน (8-9, 14-18)

1. การใหความรเกยวกบปจจยเสยงของการ

เกดโรค การดำาเนนของโรคขอเขาเสอม การชะลอความ

เสอมและความรนแรงของขอเขา จากการศกษาของ

กตฑาพร ลอลาภ และทศนา ชวรรธนะปกรณ (2556)

(14) พบวา การใหความร การเสรมแรงจงใจใหกบผสง

อายโรคขอเขาเสอมสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมการ

ดแลตนเอง ชวยทำาใหอาการปวดเขาและความรนแรง

ของโรคลดลง

2. ประเมนอาการปวดขอเขา และลดอาการ

ปวดขอเขา ในกรณทผสงอายปวดเขาอยางรนแรง หรอ

ขอเขาอกเสบ ควรใหพกขอ ประคบความเยนเพอลดการ

อกเสบของขอเขา สวนการประคบความรอนจะทำาได

เมอมอาการปวดเขาและการอกเสบของขอลดลง อาจ

ประคบความรอนดวยสมนไพร จะชวยกระตนระบบไหล

เวยนของเลอดภายในขอเขา ชวยคลายกลามเนอและ

ลดความปวด (15) อกทงแนะนำาการใชยาแกปวดขอราย

ละเอยดดงกลาวขางตน หากรบประทานยาแกปวดขอ

เปนระยะเวลานานหรอการจดการอาการปวดไมเหมาะ

สม ทำาใหเกดผลขางเคยงของยา เชน ยาระคายเคองตอ

เยอบทางเดนอาหาร อาจมอาการปวดทอง และเลอด

ออกในทางเดนอาหารได

3. แกไขปจจยหรอสาเหตของโรคขอเขาเสอม

ไดแก

3.1 ภาวะโภชนาการเกนหรออวน ผสงอาย

ทมภาวะโภชนาการเกนหรออวน ควรลดนำาหนกตวเพอ

ลดแรงกดบนขอเขาการลดนำาหนก ภาวะอวนในผสงอาย

เกดจากมการเผาผลาญอาหารลดลง รวมกบมกจกรรม

ทางกายนอยลง ทำาใหความตองการพลงงานจากอาหาร

ของรางกายลดลง ผสงอายจงควรเฝาระวงและควบคม

นำาหนกทตวหรอคาดชนมวลกายเกน 25 กโลกรม/

ตารางเมตร นำาหนกตวเพมขนกจะยงมแรงทกระทำาตอ

ขอเขามากขน โดยนำาหนกตวจะเพมแรงกดทผานขอ

เขาซำาๆ ทกวน

การลดนำาหนก โดยลดปรมาณการรบประทาน

อาหารประเภทแปง ขาว นำาตาล ไขมนลดลง ควรปรง

อาหารดวยการนง ตม อบ แทนการทอดโดยใชนำามน

หากผสงอายรบประทานอาหารปรมาณเทาเดมจะมนำา

หนกตวเกน จงควรควบคมทงชนด ปรมาณอาหาร และ

เวลาในการรบประทานอาหาร หลกเลยงการรบประทาน

อาหารอยางนอย 3 ชวโมง อกทงดมนำาอยางนอยวนละ

8 -10 แกว

3.2 การปรบเปลยนทาทางหรออรยาบถ

ในชวตประจำาวน ลกษณะงานททำา เพอลดการบาดเจบ

และแรงเคนซำาๆ ตอขอเขา หลกเลยงการนงคกเขา การ

ขดสมาธ การนงพบเพยบ เพราะการนงในทาทงอเขา

มากๆ จะทำาใหเพมแรงดนภายในขอเขา และกระดกท

งอกจากโรคขอเขาเสอมจะกดทบเนอเยอรอบๆ ขอเขา

จะทำาใหมอาการปวดมากขน ควรนงบนเกาอแทนนงขด

สมาธ ปรบทาทางการทำางาน ไมควรนงนานหลกเลยง

การยกของหนก และควรมการเปลยนอรยาบถเพอลด

แรงกดตอขอเขา

3.3 หลกเลยงการเดนขน - ลง บนได

เนองจากการขน - ลงบนได ทำาใหเกดแรงกดตอขอเขา

หากจำาเปนควรเดนเกาะราวบนได

4. การออกกำาลงกายและออกกำาลงกลามเนอ

รอบๆ ขอเขา เพอเพมความยดหยนของกลามเนอรอบๆ

ขอเขาเพมความแขงแรงของขอ (strength) ความคงทน

(endurance) และความยดหยน (flexibility) ไดแก โยคะ

ไทช (Tai Chi) การเดน ขจกรยาน ซงเปนการออกกำาลงกาย

การพยาบาลผสงอายโรคขอเขาเสอม

วารสารวชาการแพทยเขต 11ปท 33 ฉบบท 2 เม.ย. - ม.ย. 2562

206

ทลดแรงกระแทกบรเวณขอเขา อยางไรกตามผสงอาย

โรคเรอรงมกมพฤตกรรมการออกกำาลงกายอยในระ

ดบตำา การออกกำาลงกายจงควรมรปแบบทเหมาะสม

และสอดคลองกบบรบทของผสงอายและเกดความพง

พอใจ ดงเชนการศกษาของกตตกา ธนะขวาง ผองใส

กนทเสน และรตนากร ยศอนทร (2555)(16) พบวา การ

ออกกำาลงกายดวยการรำาไมพลองประยกตการฟอน

มองเชงเมองนาน สงเสรมความยดหยนของกลามเนอ

และขอตอ อกทงผสงอาย รสกสนก เพลดเพลนทมดนตร

ประกอบการรำาไมพลอง

การออกกำาลงกลามเนอรอบๆ ขอเขา เพอเพม

ความแขงแรงของกลามเนอรอบเขา ซงจะชวยสงเสรม

ความแขงแรงของกลามเนอหนาขา กลามเนอเหยยด

เขา โดยทาบรหารจะเรมจากงายไปยาก ดงน (ก)

ใหผปวยนอนหงาย ใชหมอนรองใตขอเทาหรอเอนรอย

หวาย ออกแรงเกรงใหเขาเหยยดมากทสด เกรงคางไว

ประมาณ 5 - 10 วนาท แลวจงผอนแรง ทำาซำารอบละ 5

- 15 ครง วนละ 3 รอบ (ข) ใหผปวยนอนหงายใชหมอน

หรอผามวนเลกๆ วางใตเขา เหยยดเขาตรง นบ 1-10

นอกจากนจากประสบการณของผเขยนเกยว

กบการดแลผสงอายโรคขอเขาเสอมในชมชนเทศบาล

เมอง จงหวดพษณโลก พบวา ผสงอายโรคขอเขาเสอม

ทอาศยในชมชน มอาการปวดเขา จงไมอยากออกกำาลง

กาย ผเขยนนำายางยดมาใชบรหารกลามเนอขาและเขา

พบวา ผสงอายโรคขอเขาเสอมเกดความพงพอใจกบการ

บรหารโดยใชยางยด เพราะชวยใหกลามเนอขายดหยน

ตวดขน อาการปวดเขาลดลง สามารถออกกำาลงกาย

ดวยตนเองได โดยใชยางวงจำานวน 4-5 เสน ตอ 1 ขอ

เพอใหยางยดเหนยวมแรงตาน อกทงยางยดมความ

สะดวกและพกพาไดงาย ดงภาพท 4

ภาพท 4 ผสงอายโรคขอเขาเสอมบรหารกลามเนอขาโดยใชยางยด

การบรหารกลามเนอขาโดยใชยางยดในผสง

อายโรคขอเขาเสอมดงกลาวขางตน สอดคลองกบการ

ศกษาของปาวร มนฟก ราตร สพรมมา สวฒนา เกดมวง

อนสรา คงบว และอรนช นนละออง (2561)(17) ใชยางยด

ในการบรหารกลามเนอเขาดวยยางยดตอการบรรเทา

ความรนแรงของภาวะขอเขาเสอมในผสงอาย พบวา

ผสงอายบรหารกลามเนอเขาดวยยางยดมความรนแรง

ของภาวะขอเขาเสอมในดานความเจบปวด การฝดหรอ

ตดของขอ และความสามารถในการทำากจกรรมดขนทก

ดานดกวากอนการบรหาร อยางมนยสำาคญทางสถต (p

< 0.5) ซงการบรหารกลามเนอเขาดวยยางยดเปนระยะ

เวลา 4 สปดาห ๆ ละ 4 ครง ครงละ 25 นาท กจกรรม

แบงเปน 3 ระยะ ดงน

สวรรณ สรอยสงค

Reg 11 Med JVol. 33 No. 2

207

(1) ระยะอบอนรางกาย เปนการเตรยม

พรอมรางกาย ใชระยะเวลา 3 - 5 นาท ประกอบดวย

4 ทา ไดแก ทาพนมมอ ทายกขาทงสองขาง ทากระดก

ปลายเทา และทาหมนขอเทา

(2) ระยะบรหารขอเขา ใชระยะเวลา 15 - 20

นาท ประกอบดวย 4 ทา ไดแก (1) ทายกเหยยดเปนการ

บรหารกลามเนอตนขาดานหนา กลามเนอสะโพก (2)

ทายกขาค: บรหารกลามเนอตนขาดานหนา (3) ทาแกวง

ขาค: บรหารกลามเนอขาดานหลงและขอเขา และ (4)

ทากระทบเทา: บรหารกลามเนอตนขาและหวเขา

(3) ระยะผอนคลาย หลงบรหารขอเขา จะม

การผอนคลายโดยออกกำาลงกายเบาๆ และชาลงเรอยๆ

เพอยดและผอนคลายกลามเนอ

5. การสวมอปกรณพยงเขาหรอสนบเขา (knee

support) เพอชวยพยงกลามเนอรอบเขาและลดอาการ

ปวดขณะเดนเคลอนไหว ควรใชสนบเขารวมกบการ

ออกกำาลงกาย

6. การใชเครองชวยพยง (assistive device)

เพอลดแรงกระทำาตอขอเขา เชน เครองชวยพยงเดน

(walker) ไมเทา (cane) หรอรม เพอชวยแบงเบาแรง

กระทำาตอขอเขา กรณใชไมเทาหรอรม ใหถอดานตรง

ขามกบดานทปวดหรอดานเดยวกบเขาทด ดงภาพท 5

ในกรณทปวดเขาทงสองขางใหถอไมเทาหรอรมในมอ

ขางทปวดนอยกวา

ภาพท 5 ผสงอายโรคขอเขาเสอมใชรมชวยพยงขณะเดน

7. แนะนำาผสงอายและครอบครว ทราบถงผลด

ของการปรบสงแวดลอมในบาน เพอลดแรงกดหรอการ

เสยดสของขอเขา ไดแก (1) เปลยนจากสวมนงยองๆ

เปนสวมชกโครก (2) หองนำาควรมราวจบภายในหองนำา

เพอชวยในการลกยน ปองกนการลนลมภายในหองนำา

(3) ควรมฝกบวหรอมเกาอนงพลาสตกไวใชเวลาอาบนำา

(4) ควรใหผสงอายนอนพกทชนลางของบาน หลกเลยง

การขน - ลงบนได (5) ปรบพนเปนทางลาด ทางลาด

และบนไดบาน ควรมราวบนได เพอใหผสงอายเดนดวย

ความมนคง อกทงบรเวณภายในบานแสงสวางเพยงพอ

เพอปองกนการหกลม อนจะทำาใหเกดอนตรายตอ

ขอเขามากขน

การพยาบาลผสงอายโรคขอเขาเสอม

วารสารวชาการแพทยเขต 11ปท 33 ฉบบท 2 เม.ย. - ม.ย. 2562

208

สรป

โรคขอเขาเสอมเปนปญหาสขภาพทพบได

บอยในผสงอายไทย พยาบาลและบคลากรสขภาพควร

มความรเกยวกบปจจยหรอสาเหตทสงเสรมใหเกดโรค

ขอเขาเสอม และสามารถประเมนอาการและความ

รนแรงของโรคขอเขาเสอมไดทง 4 ระยะ หากผสงอาย

มอาการปวด/บวมบรเวณขอเขา ควรใหพกขอเขาโดย

นอนพก หยดการเดนหรอทำากจกรรม ประคบเยนบรเวณ

ขอเขา ดแลการใหรบประทานยาแกปวดและยาลดการ

อกเสบของขอเขาตามแผนการรกษา เมอทเลาอาการ

ปวดขอเขาจงแนะนำาการออกกำาลงกายเพอฟนฟกลาม

เนอรอบขอเขา รวมกบการปรบเปลยนพฤตกรรมทม

ผลตอแรงกดบรเวณขอเขา ใชไมเทาหรออปกรณชวย

ลดแรงกระทำาตอขอเขา จะชวยใหผสงอายโรคขอเขา

เสอมสามารถปฏบตกจกรรมประจำาวนดวยตนเองและ

มคณภาพชวตทด

เอกสารอางอง

1. กรมกจการสถตผสงอาย. สถตผสงอายของ

ประเทศไทย 77 จงหวด ณ วนท 31

ธนวาคม 2560. [อนเตอรเนต]. 2561. [เขา

ถงเมอวนท 7 พฤศจกายน 2561]. เขาถงได

จาก http://www.dop.go.th/ download/

knowledge/th1533055363-125_1.pdf

2. สำานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวง

สาธารณสข. สาระสขภาพ [อนเตอรเนต].

2558. [เขาถงเมอวนท 7 พฤศจกายน 2561].

เขาถงไดจาก:http://wops.moph.go.th/

ops/thp/thp/userfiles/file/Issue%20

24_58.pdf

3. สถาบนเวชศาสตรผสงอาย กรมการแพทย

กระทรวงสาธารณสข. โครงการวจยการ

สำารวจและศกษาภาวะ สขภาพผสงอาย 4

ภาค ของไทย. กรงเทพฯ: ชมนมสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย; 2549.

4. Ilieva EM, Oral A, Kucukdeveci A, Varela

E, Valero R, Berteanu M, et .al. Osteo

arthritis, the role of physical and reha

bilitation medicine physicians, the

European perspective based on the best

evidence. European Journal of

Physical and Rehabilitation Medicine

2013; 49: 579-592

5. นงพมล นมตรอานนท. สถานการณทาง

ระบาดวทยาและการประเมนความเสยง

โรคขอเขาเสอมในคนไทย. วารสารพยาบาล

ทหารบก 2557; 15(3): 185-194.

6. จนทราภรณ คำากอง นพวรรณ เปยซอ

กมลรตน กตตพมพานนท. ผลของโปรแกรม

ควบคมนำาหนก โดยการใชการสนบสนน

ของกลมและชมชนตอภาวะโภชนาการ

และอาการปวดเขาของผสงอายนำาหนก

เกนทมอาการปวดเขา. วารสารพยาบาล

ศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2560;

29(3): 8-18.

7. Wilson C, Knee arthritis symptoms

& diagnosis. [online]. 2018. [cited 2018

Nov 7] Available from: https://www.

knee-pain-explained.com/knee-arthri

tis-symptoms.html

8. Agency for Healthcare Research and

Quality. (AHRQ). Treatment of osteoar

thritis of knee: An update review. [online].

2017. [cited 2018 Nov 7] Available from:

https://effectivehealthcare.ahrq.gov/

sites/ default/files/pdf/osteoarthritis

-knee-update_research-2017.pdf

9. Rayman MP. Diet, nutrition and osteo

arthritis. BMC Musculoskeletal Disorder

2015; 16(suppl 1): 57.

สวรรณ สรอยสงค

Reg 11 Med JVol. 33 No. 2

209

10. Fernandez-Moreno MI, Rego, V.,

Carreira., and Blanco F.J. Genetics

in osteoarthritis. Current Genomics;

2008; 9: 542-547.

11. __________. Stages of knee Osteoar

thritis (OA). [online]. 2018. [cited 2018

Nov 20] Available from: https://www.

shutterstock.com/th/image-illustration/

stages-knee-osteoarthritis-oa-kell

gren-lawrence-226254217

12. ธนนนตย ลรพนธ. สารพนปญหาโรคขอเขา

เสอม. [อนเตอรเนต]. 2557. [เขาถงเมอ

วนท 7 พฤศจกายน 2561]. เขาถงไดจาก:

https:/2008/ascannotdo.wordpress.

com/tag – osteoarthritis-of-the-knees/

13. ณฐสรางค บญจนทร. ปวดขอ - ขอเสอม

และการประยกตกระบวนการพยาบาล

(พมพครงท2). คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยมหดล หางหนสวนจำากด

เอน พ เพรส; 2552.

14. กตฑาพร ลอลาภ และทศนา ชวรรธนะ

ปกรณ. ผลของโปรแกรมการใหขอมล

การสรางแรงจงใจและการพฒนาทกษะ

ตอความรนแรงของโรคขอเขาเสอมและ

นำาหนกตวในผสงอายโรคขอเขาเสอมท

มนำาหนกตวเกน. วารสารเกอการณย 2559;

23(2):149-164.

15. ฐานตา สวรรณธย, ธนยาพร แกวมณ,

อำาพล บญเพยร, อรณ ยนตรปกรณ. การ

พฒนาปลอกประคบรอนสมนไพรลดอาการ

ปวดเขาสำาหรบผมารบบรการทโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพประจำาตำาบลคลองขวาง

อำาเภอไทรนอย จงหวดนนทบร. ใน เอกสาร

การประชมวชาการระดบชาต แพทย

แผนไทย ภมปญญาแผนดน. วนท 29 - 30

สงหาคม 2559. [อนเตอรเนต]. 2559.

[เขาถงเมอวนท 7 พฤศจกายน 2561].

เขาถงไดจาก: https:/ /administer.

pi.ac.th/uploads/eresearcher/upload

_doc/2017/proceeding/150407734860

1416008393.pdf

16. กตตกา ธนะขวาง, ผองใส กนทเสน,

รตนากร ยศอนทร. การพฒนาและทดสอบ

ประสทธผลของโปรแกรมการออกกำาลง

กายดวยการรำาไมพลองประยกตการฟอน

มองเชงเมองนานตอสมรรถภาพทางกาย

ของผสงอาย. วารสารสภาการพยาบาล

2555; 27(2): 81-93.

17. ปาวร มนฟก, ราตร สพรมมา, สวฒนา

เกดมวง, อนสรา คงบว, อรนช นนละออง.

ผลของโปรแกรมการบรหารกลามเนอเขา

ดวยยางยดตอการบรรเทาความรนแรของ

ภาวะขอเขาเสอมในผสงอาย อำาเภอหนอง

มะโมง จงหวดชยนาท. วารสารการพฒนา

สขภาพชมชน มหาวทยาลยขอนแกน 2561;

6(1): 93-109.

18. ปารชาต สตยญารกษ, ณฐจาพร พชยณรงค,

  สมชายโชต ปยวชรเวลา. ผลของโปรแกรม

การออกกำาลงกายดวยถงทรายตอการ

ปองกนโรคขอเขาเสอมของผทมภาวะอวน

ในตำาบลบรบอ อำาเภอบรบอ จงหวดมหา

สารคาม. วารสารวจยและพฒนาระบบ

สขภาพ 2558; 7(3): 8-14.

การพยาบาลผสงอายโรคขอเขาเสอม