Эсийн гэмтэл

Хүний биеийн эрхтэн тогтолцоо, түүний эд эсүүдд гадны аливаа цочрол үйлчлэхэд дасан зохицох чадвар бүхий нарийн зүй тогтолтой.

Дасан зохицох чадвараас хэтэрсэн хүчээр үйлчлэхэд эсийн гэмтэл үүсдэг.

Эс гэмтэх гэдэг нь түүний үндсэн бүрдэл хэсгүүдийн өөрчлөлтөөр нөхцөлдсөн эсийн өөрийн бүрэн бүтэн байдал алдагдаж гэмтэхийг хэлнэ.

Эргэх гэмтэлҮл эргэх гэмтэл

1. Хүчилтөрөгчийн дутагдал-гипокси /цусны, амьсгалын, эргэлтийн, эдийн гэх мэт/

2. Физик хүчин зүйлүүд /гэмтэл, түлэгдэл, хөлдөлт, туяа, цахилгаан гүйдэл, агаарын даралтын цочмог өөрчлөлт гэх мэт/

3. Химийн хүчин зүйлүүд /хүнд металлын давснууд, хорууд, агаар болон орчныг бохирдуулагчид, зарим эмийн хэтэрсэн тун гэх мэт/

4. Халдварууд /бактер, вирус, мөөгөнцөр, шимэгчид гэх мэт/

5. Дархлалын урвал /аутоиммуний өвчин, харь бодист хэт мэдрэгших/

6. Удамшлын эмгэгүүд /төрөл бүрийн ферментүүдийн дуталтай байдал, төрөлхийн цус задралын анеми гэх мэт/

7. Тэжээлийн бодисын тэнцвэрийн алдагдал /витамины дутал, ус эрдэсийн солилцоо, судас хатуурал гэх мэт/

Эсийн гэмтэлийн шалтгаан

Эдийн цусан хангамжын дутагдлын улмаас эсэд гипокси үүсч эс гэмтэнэ.

Митохондрийд исэлдэн фосфоржих үйл явц суларснаар АТФ-ийн үүсэлт багасана

Эсэд АМФ-ийн хэмжээ ихссэнээр эсийн энергийн хангамжийг сайжруулахад чиглэсэн дасан зохицох урвалууд өрнөдөг. /фосфофруктокиназа, фосфорилаза/

Нүүрс усны задрал идэвхижинэ.Гликогеноо эмх замбраагүй зарцуулж шавхагддаг.рН өөрчлөгддөг.

Хүчилтөрөгчийн дутагдалын улмаас эс гэмтэх механизм

Энергийн дутагдалаас эсийн ус, эрдэсийн солилцоо алдагдалд орж эс эмэрхан хавагнаж хөөдөг.

- АТФ дутал

- Натрийн ионы шахуургын үйл ажиллагаа алдагдана

- Дотоод онкос даралт ихсэнэ

- Дотоод бүтцүүд хөөнө: - Рибосомууд гэмтэнэ- Мембран дээр цэврүүнүүд үүснэ- Цэврүүнүүд хагарч мембраны бүрэн бүтэн байдал

алдагдана

Эсийн хүчилшил ихсэн рН багассанаар лизосомууд хөөж мембран гэмтсэнээр түүнд агуулагддаг ферментүүд эс дотор чөлөөлөгдөн гарч идэвхижсэнээр эс өөрийгөө хайлуулан задлаж эхэлдэг.

Өөрийгөө залгих урвал буюу аутопаги /autophagy/ гэдэг.

Хэвийн нөхцөлд тодорхой хэмжээгээр явагдаж эсүүд гэмтэн мөхөж /апоптоз/ шинэ залуу эсүүд төлжин үүсэж эд шинэчлэгдэн сэлбэгдэх үйл чвц тасралтгүй явагдаж байдаг.

Прооксидант /исэлдүүлэгч/Антиоксидант /үл исэлдүүлэгчид/

Эсийн гэмтлийн чөлөөт радикалын механизм

Эс гэмтэх төрөл бүрийн хүчин зүйлийн улмаас эсэд прооксидантууд давамгайлж чөлөөт радикалын урвал өрнөснөөс эсийн гэмтэл үүсдэг.

Нэг электрон нь дутуу атомуудыг чөлөөт радикал гэдэг.

Чөлөөт радикалууд нь эсийн мембраны липидүүд болон эсийн уургууд , ДНХ-г исэлдүүлж задлан эсийн бөөмийг гэмтээнэ.

Энэ нь исэлдэлтийн урвалыг хамгаалах антиоксидантын идэвх суларсантай холбоотой.

Үүнийг үндэслэн хүний хөгшөлийн жам зүйг тайлбарласан липидийн хэт исэлдэлтийн онол гарсан.

Химийн хортой бодисууд:Эс болон эсийн бүтцийн элементүүдтэй шүүд

холбогдож гэмтээх үйлчилгээ үзүүлдэг.Эсийн хэвийн үйл ажиллагаанд зайлшгүй

оролцдог ферментийн тогтолцоог гэмтээж, ферментийн идэвхийг саатүүлах ажм зүйгээр эсийг гэмтээдэг.

Зарим тохиолдолд эсийн бүтэц, түүний бүрдэл бодисуудтай нь холбогдож химийн бат эмгэг нэгдэл үүсгэж эргэшгүй хэлбэрийн гэмтэл үүсгэдэг /хордлогын үед/

Бусад механизм

Биологийн хүчин зүйлийн үндсэн төрөл

болох нян, вирус, шимэгчид нь тус бүрийн

өвөрмөц жам зүйгээр эсийн гэмтэл үүсгэнэ.Зарим нянгууд эндо, экзо токсин ялгаруулж химийн

хүчин зүйлтэй ижил үйлчилгээ үзүүлж эсийг гэмтээнэ.Вирус нь цитопатик буюу эсэд шүүд үйлчилж эсийн

гүн, бөөмд нэвтрэн эс болон вирусийн уураг холилдон мутаген канцерген нөлөө үзүүлж эс гэмтээдэг.

Полимиелит аденовирус, томуугийн вирус зэрэг өндөр ялгаран хөгжсөн вирусууд эсийг шууд гэмтээдэг.

Мөн вирус нь дархлалын урвал өрнүүлэх механизмаар эсийг бас гэмтээж болно.

Хэсгийн цусны эргэлтийн хямрал

Хэсгийн цусны эргэлтийн хямрал нь хэв шинжит эмгэг үйл явц юм. /аль ч эрхтэн, эдэд тохиолдож болно/

ГиперемиИшемиЦусны эргэлийн зогсонгишилТромбозЭмболи

Тухайн судасны хана тэлж өргөсөн, түүнд агуулагдах цусны хэмжээ нэмэгдсэний улмаас үүсэх эмгэг үйл явцыг гипереми буюу цус дүүрэлт гэнэ.

Тараагуурын буюу артерийнФизиологийн Эмгэгийн

Хураагуурын буюу венийн

Гипереми

Физиологийн артерийн гиперемиИчихБиеийн хөдөлмөр /булчингийн эдэд хүчилтөрөгчийн

хэрэгцээ ихсэх/Хооол идэсний дараа /нойр булчирхайн/Тахикарди /титэм судас өргөсөх/Оюуны ачаалал /тархины судас/

Эмгэгийн артерийн гипереми /эмгэг хүчин зүйлс, патоген хүчин зүйлс үйлчилсэнээр/

Артерийн гипереми

Хими /хүчтэй хүчил шүлт, спирт зэрэг органик ба органик бус химийн бодисууд/

Физик /механик хүчин зүйл үйлчилж бэртэл гэмтэл үүсгэх, орчины хэт өндөр, бага дулааны нөлөө, цахилгаан энерги, туяа/

Биологи /нян, вирус, мөөгөнцөр, шимэгчид/Сэтгэл санааны /ичих, санаа зовох,

сандрах/

Шалтгаан

Нейротоник /мэдрэл цочирдолын/Нейропаралитик /мэдрэл сульдалын/Нейромиопаралитик /мэдрэл булчингын/

Эмгэг жамын механизм

судас өргөсгөгч парасимпатик мэдрэлийн цочролоос болж артерийн судас тэлж өргөсдөг

Туршилтын амьтаны n.facialis салаа болох chorda tympani-г цочроосноор үүсгэсэн. /Клод Бернар 1813-1878/Гиперемийн шинжШүлс ялгаралт ихсэх

Нейротоник /мэдрэл цочирдолын/

1842 онд А.П.Вальтер Мэлхийн сарвуун дээр суудлын мэдрэлийг гэмтээн артерийн гипереми үүсгэсэн.

1851 Клод Бернар, хүзүүний мэдрэлийн зангилааг гэмтээн туулайн чихэн дээр гипереми үүсгэсэн

Нейропаралитик /мэдрэл сульдалын/

РО2 багасах, РСО2 ихсэхСүүний хүчил, АТФ, АДФ, аденозин, К+ ион

ихсэхБиологийн идэвхит бодис /брадикинин,

гистамин, ПГЕ, ПГА, ПГ12, γ-амино тосны хүчил/

Даавар /атрианатрийуретический гормон/

Нейромиопаралитик /мэдрэл булчингын/

ҮлайхДаралт ихсэхЦусны урсгалын хурд ихсэхБдоисын солилцоо эрчимжихДулаан үүсэлт ихсэн халуу оргихХарагдах капляр судас олшрохЭрхтэн, эдийн үйл ажиллагаа сайжрахЛимф үүсэлт ихсэх

Илрэх шинж

Ямар нэг эхтэн эдийн венийн тогтолцоо, түүний судсаар буцах цусны урсгал саатсанаас венийн судсууд тэлж өргөссөн, эрхтэн эдэд цус дүүрэлт болохыг хураагуурын буюу венийн цус ихдэл гэнэ.

Венийн гипереми

Венийн судасны сүвний нарийсал /эндофлебит/

Венийн судасны бөглөрөл /тромб, эмболи/Аль нэг эрхтэн эдийн вений судас

дарагдах /хавдар, томрол болсон эрхтэн, хаван/

Венийн судасны хавхлагын дутагдал

Шалтгаан:

Их эргэлтийн /баруун ховдлын дутагдал/Бага эргэлтийн /зүүн ховдолын дутагдал/Үүдэн вений /хаалган венийн эмгэг/

Ангилал:

Даралтын зөрөө багаХүндийн хүчний эсрэг чиглалтэй урсдагВений судасны булчинт давхар харьцангуй

сул хөгжсөнЦээжний хөндийн сөрөг даралтВенийн судасны хавхлагаХөндлөн судалт булчингийн агшилт

Хөхрөх /карбооксигемоглобин/Хаван /гидростатик даралт ихсэх/Даралт ихсэхЦус зогсонгиших /венийн буцах урсгал

саатах/Хүчилтөрөгчийн дутагдалБодисын солилцооны эрчим буурахДулаан үүсэлт багасахҮйл ажиллагааны алдагдал

Илрэх шинж тэмдэг

Stasis – цус зогсонгшилЦусны эргэлт болон түүний реологи шинж

өөрчлөгдсөнөөс бичил судсанд цусны урсгал саатаж, хэсгийн цус зогсонгшил болохыг стаз гэнэ.

Стаз –Цус зогсонгшил

Ишемийн стаз – тараагуурынЦусны төвлөрөлШок

Венийн стаз - хураагуурынЖинхэнэ стаз – бичил эргэлтийн

Ангилал

Венийн цусны буцах урсгал саатахУрсах хурд нь удааширнаСудасны ханын нэвчилт ихсэнэЦусны шингэн гадагш шүүрнэЦус өтгөрөн зуурамтгай чанар нь

нэмэгдсэнээр үүснэ.

Эмгэг жамын хүчин зүйлс

Эмгэг жамын хүчин зүйл нь:Цусны реологи шинж төлөвийн өөрчлөлт

Серотонин, брадикинин, гистаминОрчны эд хүчиллэг болох – АцидозГиперосми

Бие махбодид усгүйжилт болох /дегидротаци/

Ццусны эсийн хэт олшрол /полицитеми/Цусны эсүүд адгези, агрегаци /хадуур эст

анеми/

Жинхэнэ стаз

Тараагуур судас, түүгээр цусны ирц ба урсалт саатаж аль нэг эрхтэн эдийн хэсэгт артерийн цусны хомсдол болохыг хэсгийн цус тасалдал ишеми гэнэ.

Isch – хомсдол багасахHaema - цус

Хэсгийн цус тасалдал - Ишемия

Артери бөглөрөлийн /обтурационый/Судас агшилтын /ангиа – сдазмын/Артери дарагдалын /компрессионый/Цусны хувиарлал, тараалт өөрчлөлтийн

/коллатеральный/Судасны дотор ханын үрэвсэл

/эндоартерит, Рейногийн өвчин/

Шалгаан, эмгэг жам

ИшемиЦусны урсах хурд удааширнаЭдийн шингэн ба лимф үүсэлт багасанаКапиллярын тоо цөөрнөЭрхтэн эд цайж, цонхийхХөрнөХэмжээ багасанаБадайрах, эрвэгнэх, өвдөлтБодисын солилцооны эрчим буурнаГипокси, гиперкапни, ацидозЭрхтэн эдийн үүрэг ажиллагаа нь суларна

Илрэл

Судасны дотор хананд бүлэн үүсэж түүнийг хөндий сүвийг нарийсгах болон бөглөж эрхтэн эдэд цусны эргэлтийн хямрал үүсгэдэг эмгэг үйл явцыг тромбоз гэнэ.

Тромбоз – бүлэн үүсэх эмгэг үйл явц

Физик хүчин зүйлс /механик гэмтэл, цахилгаан/

Химийн хүчин зйүлс /NaCl, FeCl3, HgCl2/Биологийн хүчин зүйлс /эндотоксин

микроорганизм/Буруу хоололтАтеросклероз Даралт ихсэх өвчинХаршил

Эндотелийн гэмтэл

Прокоагулянтын хэмжээ ихсэх /тромбин, тромбоплостин/

Антикоагулянт багасахГэмтлийн шокИх хэмжээний эритроцитын задралДВС хам шинжГипергипокоагуляционный синдром

Гемостаз алдагдал

Судасны цулхэн үүсэхВенийн гиперемиХэсгийн цус хомсдолХөдөлгөөний дутагдалХөдөлгөөнгүй удаан хугацаанд байх

Цусны урсгал удаашрах

Эсийн /ялтсын бүлэн/Судас агших /рефлексээр/Аргези /Виллибрандын хүчин зүйл, VIII

хүчин зүйл/Агрегаци /АДФ, АМФ, серотонин, адреналин,

норадреналин, кальцын ион/Ялтсын бүлэн нягтарч ирэх үе

Шингэний /коагуляцийн бүлэн/

Эмгэг жам

Артерийн судсанд цусны урсах хурд түргэн учир тромбын үндсэн бүрдэл фибринжсэн уураг дээр зонхилон ялтас эсээс тромб бүрдэл болж цагаан тромб үүсгэнэ.

Венийн цусны урсах хурд удаан учир цусны эсүүдээс, ялангуяа улаан эс зонхилож, ялтас эсүүд бага хэмжээтэй оролцож улаан тромб үүсгэх бөгөөд холимог хэлбэр ч бас байдаг.

1848 онд Германы эмч, судлаач Rudolph Carl Virchow эмболи хэмээх нэр томъёог анх ашигласан.

Цус болон лимфийн судсаар цусанд байдаггүй жижиг биетүүд судас бөглөн цусны эргэлийн хямрал үүсгэхийг эмболи гэнэ.

Эмболи

Гадаад /агаар, нян, гадны биет гм/Дотоод /тромбоэмболи, өөхны дусал, эдийн

хэсэг, ураг орчмын шингэн, хийн – кессоны өвчин гм/

Их эргэлтийн Бага эргэлтийнХаалган венийн

Шалтгаан:

Антероград эмболиРетроград эмболиПарапоксал эмболи

Эмболи үүсэх замууд:

Анхаарал хандуулсан та бүхэнд баярлалаа