Lenin 28 Bia can - marxists.org · b¶n", mét t¸c phÈm ®−îc viÕt vµo nöa ®Çu n¨m 1916 vµ in trong tËp tr−íc, tËp 27. Trong t¸c phÈm nµy, Lª-nin ®· tæng kÕt

V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i !

V.I. Lª-Nin Toµn tËp

28

ИНСТИТУТ МАРКСИЗМА-ЛЕНИНИЗМА при ЦК КПСС

ПОЛНОЕ СОБРАНИЕ СОЧИНЕНИЙ

Изданuе nяTое

Издательство политической литературы М о с к в а . 1977

Toµn tËp

TËp 28

Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc

Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé M¸t-xc¬-va . 1981

VII

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1981

10102−765 Л 014(01)−81 475−81 0101020000

VII

Lêi tùa TËp hai m−¬i t¸m trong V. I. Lª-nin Toµn tËp gåm cã "Bót ký vÒ

chñ nghÜa ®Õ quèc", trong ®ã chñ yÕu lµ nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ cho t¸c phÈm "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n", mét t¸c phÈm ®−îc viÕt vµo nöa ®Çu n¨m 1916 vµ in trong tËp tr−íc, tËp 27. Trong t¸c phÈm nµy, Lª-nin ®· tæng kÕt sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n thÕ giíi trong nöa thÕ kû kÓ tõ khi bé "T− b¶n" cña M¸c ra ®êi. Dùa vµo nh÷ng quy luËt ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ suy vong cña chñ nghÜa t− b¶n mµ M¸c vµ ¡ng-ghen ®· ph¸t hiÖn ra, lÇn ®Çu tiªn Lª-nin ®· ph©n tÝch mét çch khoa häc s©u s¾c b¶n chÊt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng vµ cuèi cïng cña chñ nghÜa t− b¶n. Kh¸i qu¸t nh÷ng hiÖn t−îng míi trong nÒn kinh tÕ cña chñ nghÜa t− b¶n thÕ giíi, Lª-nin chØ ra r»ng d−íi chñ nghÜa ®Õ quèc, tÊt c¶ çc m©u thuÉn vèn cã cña x· héi t− b¶n nhÊt ®Þnh trë nªn gay g¾t thªm. Ng−êi nhËn ®Þnh chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t− b¶n ¨n b¸m, môc n¸t, dÉy chÕt vµ v¹ch ra nh÷ng ®iÒu kiÖn dÉn ®Õn sù diÖt vong cña nã; Ng−êi v¹ch râ r»ng sù thay thÕ, th«ng qua con ®−êng çch m¹ng chñ nghÜa t− b¶n b»ng mét chÕ ®é x· héi míi, tiÕn bé, tøc chñ nghÜa x· héi, lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái vµ tÊt yÕu.

Cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" cña Lª-nin lµ kÕt qu¶ cña mét c«ng tr×nh

Lêi tùa

VIII

lao ®éng lín lao vµ miÖt mµi c¨ng th¼ng. QuyÓn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cña Lª-nin in trong tËp nµy chøng minh hïng hån vµ râ rµng ®iÒu ®ã. T×m hiÓu chñ nghÜa t− b¶n trong thêi ®¹i lÞch sö míi, Lª-nin ®· nghiªn cøu vµ kh¸i qu¸t mét sè l−îng rÊt lín nh÷ng t− liÖu vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ rÊt kh¸c nhau cña chñ nghÜa ®Õ quèc, chØnh lý l¹i mét çch cã phª ph¸n nh÷ng sè liÖu nªu lªn trong hµng tr¨m cuèn s¸ch, luËn ¸n, tËp s¸ch máng, çc bµi ®¨ng trªn b¸o vµ t¹p chÝ, çc tËp thèng kª xuÊt b¶n ë nhiÒu n−íc kh¸c nhau vµ b»ng nhiÒu thø tiÕng. "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cña Lª-nin gåm nh÷ng ®o¹n trÝch ghi 148 cuèn s¸ch (trong sè ®ã cã 106 cuèn tiÕng §øc, 23 cuèn tiÕng Ph¸p, 17 cuèn tiÕng Anh vµ 2 cuèn s¸ch dÞch ra tiÕng Nga) vµ trÝch ghi 232 bµi b¸o (trong ®ã cã 206 bµi b»ng tiÕng §øc, 13 bµi b»ng tiÕng Ph¸p vµ 13 bµi b»ng tiÕng Anh) ®¨ng trong 49 xuÊt b¶n phÈm ®Þnh kú kh¸c nhau (34 b»ng tiÕng §øc, 7 b»ng tiÕng Ph¸p vµ 8 b»ng tiÕng Anh).

MÆc dÇu "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" kh«ng ph¶i lµ mét t¸c phÈm hoµn chØnh, nh−ng nã cã mét gi¸ trÞ khoa häc to lín, nã gãp phÇn quan träng vµo viÖc ph¸t triÓn häc thuyÕt cña M¸c. Nã bæ sung vµ gi¶i thÝch réng r·i nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n trong cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" cña Lª-nin. Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cã rÊt nhiÒu tµi liÖu vÒ çc vÊn ®Ò cña häc thuyÕt cña Lª-nin vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, vÒ b¶n chÊt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc, vÒ sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu cña çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, vÒ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc, vÒ chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi.

ý nghÜa hÕt søc to lín vÒ mÆt khoa häc vµ vÒ mÆt nhËn thøc cña tËp "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" lµ ë chç nã v¹ch râ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Lª-nin, nªu

Lêi tùa

IX

lªn nh÷ng ph−¬ng ph¸p lµm viÖc khoa häc cña Ng−êi, quan ®iÓm cña Ng−êi ®èi víi nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu, chØ râ ph−¬ng ph¸p luËn cña Lª-nin trong viÖc ph©n tÝch çc sù kiÖn kinh tÕ vµ lÞch sö, çc sè liÖu thèng kª.

Nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ rÊt ®¸ng chó ý, nã ph¶n ¸nh viÖc Lª-nin x©y dùng ®Ò c−¬ng cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" tõ b¶n ph¸c th¶o ®Çu tiªn (çch ®i vµo ®Ò tµi) víi b¶n liÖt kª −íc chõng çc vÊn ®Ò cho ®Õn mét ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ mét kÕt cÊu chi tiÕt cña cuèn s¸ch víi néi dung tØ mØ cña tõng ch−¬ng (xem tËp nµy, tr. 114, 221, 227 - 229, 265 - 282).

Lª-nin lÊy hµng lo¹t sè liÖu vµ sù kiÖn lµm c¬ së cho viÖc ph©n tÝch chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn. Ng−êi coi viÖc t¸ch lÊy tõng sù kiÖn riªng lÎ, ch¬i trß thÝ dô lµ mét biÖn ph¸p thiÕu c¨n cø vµ ph¶n khoa häc. Lª-nin d¹y r»ng viÖc nghiªn cøu mét çch khoa häc ph¶i dùa trªn c¬ së nh÷ng sù kiÖn chÝnh x¸c vµ hiÓn nhiªn xÐt vÒ toµn bé vµ trong mèi liªn hÖ cña chóng. "Muèn cho ®iÒu ®ã thùc sù trë thµnh mét c¬ së th× cÇn ph¶i xÐt kh«ng ph¶i nh÷ng sù thËt riªng biÖt, mµ toµn thÓ nh÷ng sù thËt cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®ang xÐt, kh«ng trõ mét ngo¹i lÖ nµo..." (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 30, tr. 437).

"Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cho thÊy râ Lª-nin ®· chuÈn bÞ mét c¬ së v÷ng ch¾c gåm toµn bé çc tµi liÖu chÝnh x¸c (sù kiÖn vµ con sè) cÇn thiÕt cho viÖc nghiªn cøu toµn diÖn chñ nghÜa ®Õ quèc. Lª-nin ®· sö dông tÊt c¶ çc t− liÖu quan träng nhÊt trong s¸ch b¸o thÕ giíi viÕt vÒ kinh tÕ vµ kü thuËt, vÒ lÞch sö hiÖn ®¹i vµ ®Þa lý, vÒ chÝnh trÞ vµ ngo¹i giao, vÒ phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc trong thêi ®¹i chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn.

Lª-nin rÊt coi träng th− môc; Ng−êi ®· nghiªn cøu mét çch cã hÖ thèng çc môc lôc cña nhiÒu th− viÖn, xem kü

Lêi tùa

X

çc b¶n chØ dÉn th− môc, ch¨m chó theo dâi çc s¸ch b¸o míi. Khi nghiªn cøu cuèn s¸ch nµy hay cuèn s¸ch kh¸c, Lª-nin ®¸nh dÊu çc t− liÖu ®−îc sö dông trong ®ã, råi sau ®ã nghiªn cøu nh÷ng t− liÖu ®ã. NhiÒu trang cña "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" chøa ®Çy danh môc çc t− liÖu kh¸c nhau.

Çc giai ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu çc t− liÖu (tõ khi xem qua vµ chän läc ®Õn lóc ph©n tÝch kü cã ghi chÐp vµ nhËn xÐt) ®−îc ph¶n ¸nh râ trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc". "Bót ký" cho thÊy râ trong v« vµn tµi liÖu cña rÊt nhiÒu t− liÖu, Lª-nin ®· chän ra nh− thÕ nµo nh÷ng sè liÖu ®¸ng tin cËy nãi lªn ®−îc nh÷ng hiÖn t−îng c¬ b¶n vµ ®iÓn h×nh vèn cã cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn. Lª-nin viÕt vÒ mét cuèn s¸ch nh− sau: "...V« sè nh÷ng chi tiÕt kh«ng cÇn thiÕt, tÎ nh¹t; t«i bá qua chóng" (tËp nµy, tr. 92). VÒ mét t− liÖu kh¸c, Ng−êi nhËn xÐt r»ng trong ®ã cã "mét b¶n tæng hîp v« cïng tØ mØ nh÷ng sè liÖu phong phó nhÊt ((rÊt nhiÒu nh÷ng con sè c¬ b¶n))... T«i chØ lÊy nh÷ng tµi liÖu quan träng nhÊt" (tr. 576). Trong nhiÒu tr−êng hîp, Lª-nin ®· tù m×nh lÊy nh÷ng sè liÖu n»m r¶i r¸c ë çc t− liÖu lËp thµnh çc b¶ng tæng hîp vµ çc b¶ng.

Trong khi nghiªn cøu nh÷ng t− liÖu kh¸c nhau cña çc t¸c gi¶ lµ nh÷ng nhµ kinh tÕ vµ nhµ sö häc t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n, lµ nh÷ng nhµ kinh doanh tµi chÝnh vµ nh÷ng nhµ chÝnh trÞ, bän c¶i l−¬ng vµ bän xÐt l¹i, Lª-nin dùa mét çch chÆt chÏ vµ nhÊt qu¸n vµo nguyªn t¾c cña chñ nghÜa M¸c: kiÓm tra mét çch hÕt søc chÆt chÏ vµ xö lý mét çch cã phª ph¸n çc sè liÖu cña çc nhµ b¸c häc t− s¶n. "Nãi chung vµ vÒ ®¹i thÓ, çc gi¸o s− m«n kinh tÕ ®Òu chØ lµ nh÷ng häc gi¶ lµm thuª cho giai cÊp çc nhµ t− b¶n"; "kh«ng thÓ tin mét lêi nµo khi hä nãi ®Õn vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ häc"; nh−ng khi hä ®−a ra nh÷ng c«ng tr×nh trong lÜnh vùc nghiªn cøu thùc tÕ, chuyªn m«n, th× nhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt lµ

Lêi tùa

XI

"ph¶i biÕt lµm chñ vµ c¶i t¹o nh÷ng thµnh tùu cña nh÷ng "ng−êi lµm thuª" ®ã (ch¼ng h¹n, trong lÜnh vùc nghiªn cøu nh÷ng hiÖn t−îng kinh tÕ míi, kh«ng dïng ®Õn nh÷ng t¸c phÈm cña bän lµm thuª ®ã th× sÏ kh«ng tiÕn lªn ®−îc mét b−íc nµo c¶), vµ ph¶i biÕt lo¹i bá khuynh h−íng ph¶n ®éng cña hä, ph¶i biÕt vËn dông ®−êng lèi cña chÝnh m×nh vµ ph¶i biÕt ®Êu tranh chèng toµn bé ®−êng lèi cña çc thÕ lùc vµ çc giai cÊp ®èi ®Þch víi chóng ta" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 18, tr. 425).

"Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" thÓ hiÖn nh÷ng mÉu mùc vÒ mét th¸i ®é nh− vËy ®èi víi s¸ch b¸o t− s¶n vµ c¶i l−¬ng. Trong çc nhËn xÐt cña m×nh khi nghiªn cøu çc t− liÖu, Lª-nin v¹ch trÇn khuynh h−íng ph¶n ®éng cña çc nhµ t− t−ëng t− s¶n vµ bän c¶i l−¬ng ca tông chñ nghÜa ®Õ quèc. §ång thêi Lª-nin chó ý ph©n tÝch çc sè liÖu thùc tÕ ë trong çc t− liÖu nãi trªn. Sau khi ®äc xong cuèn s¸ch "dµy hµng n¨m tr¨m trang" cña gi¸o s− R«-bíc LÝp-man "Çc c«ng ty tham dù vµ cung cÊp tµi chÝnh", Lª-nin ghi vµo vë: "T¸c gi¶ lµ mét tªn ®¹i ngèc, lóng tóng trong çc ®Þnh nghÜa ― hÕt søc ngu xuÈn ― tÊt c¶ nh÷ng ®Þnh nghÜa nµy chØ xoay quanh ch÷ "thay thÕ". Nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ quý b¸u, phÇn lín lµ nh÷ng tµi liÖu hoµn toµn ch−a ®−îc chØnh lý" (tËp nµy, tr. 447 - 448). Nh÷ng sè liÖu thèng kª trong cuèn s¸ch nµy, sau khi ®−îc kiÓm tra vµ bæ sung thªm c¨n cø theo çc nguån t− liÖu kh¸c, ®· ®−îc Lª-nin sö dông trong cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" khi nãi vÒ sù tÝch tô ngµy cµng t¨ng cña s¶n xuÊt vµ vÒ t×nh tr¹ng thu nhËp cña çc tæ chøc ®éc quyÒn lín nhÊt t¨ng lªn. Khi tãm t¾t néi dung cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc Anh" cña Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬, mét kÎ ca tông nhiÖt liÖt chñ nghÜa ®Õ quèc §øc, Lª-nin ®· viÕt vÒ t¸c gi¶ nh− sau: "HÌn h¹ vµo bËc nhÊt, ®ª tiÖn, ng−êi theo chñ nghÜa Can-t¬, bªnh vùc t«n gi¸o, s«-vanh, «ng ta thu thËp

Lêi tùa

XII

®−îc mét vµi sù kiÖn rÊt ®¸ng chó ý vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vµ viÕt ®−îc mét cuèn s¸ch sinh ®éng, kh«ng lµm ng−êi ta ng¸n. ¤ng ta ®· ®i kh¾p n−íc Anh, thu thËp ®−îc nhiÒu tµi liÖu vµ ®· quan s¸t nhiÒu. Çc ngµi ng−êi Anh, çc ngµi c−íp bãc nhiÒu råi, h·y ®Ó cho chóng t«i c−íp bãc, b»ng çch ®em Can-t¬, Chóa trêi, chñ nghÜa yªu n−íc, khoa häc ra "thÇn th¸nh ho¸" sù c−íp bãc = ®ã lµ thùc chÊt lËp tr−êng cña çi "nhµ b¸c häc" nµy!! (Cã nhiÒu lêi ba hoa thõa n÷a)" (tr. 543). Tµi liÖu thùc tÕ trong t− liÖu nµy vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc Anh ®· ®−îc Lª-nin sö dông trong cuèn s¸ch cña m×nh.

Lª-nin ghi nhËn c«ng lao cña çc nhµ nghiªn cøu ®· ®¸nh gi¸ ®óng nh÷ng hiÖn t−îng riªng biÖt vèn cã cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn. Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" ®· trÝch dÉn rÊt nhiÒu ý kiÕn cña çc nhµ b¸c häc vµ çc nhµ ho¹t ®éng t− s¶n cña nhiÒu n−íc kh¸c nhau vÒ nh÷ng hiÖn t−îng nµy hay hiÖn t−îng kh¸c cña ®êi sèng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong thêi ®¹i chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i. Song hä kh«ng cã kh¶ n¨ng nhËn ®Þnh mét çch khoa häc chñ nghÜa ®Õ quèc víi tÝnh çch lµ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña chñ nghÜa t− b¶n. Mµ kh«ng cã sù ®¸nh gi¸ vµ gi¶i thÝch nh− vËy vÒ b¶n chÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc th× kh«ng thÓ hiÓu ®óng nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt vµ nh÷ng ®Æc tr−ng cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn.

Khi nghiªn cøu toµn bé nh÷ng sè liÖu vµ sù kiÖn x¸c thùc trong mèi liªn hÖ lÉn nhau cña chóng, Lª-nin ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng xu h−íng vµ nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña çc hiÖn t−îng cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", Ng−êi ®· nghiªn cøu hÕt søc kü cµng sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn: sù tÝch tô cña s¶n xuÊt vµ t− b¶n ®· ®¹t ®Õn mét giai ®o¹n ph¸t triÓn cao tíi møc t¹o ra nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn ®ãng mét vai trß quyÕt ®Þnh trong ®êi

Lêi tùa

XIII

sèng kinh tÕ; sù hîp nhÊt cña t− b¶n ng©n hµng víi t− b¶n c«ng nghiÖp vµ sù nÈy sinh ra bän ®Çu sá tµi chÝnh; sù xuÊt khÈu t− b¶n, ― kh¸c víi xuÊt khÈu hµng ho¸, xuÊt khÈu t− b¶n cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng; sù thµnh lËp çc liªn minh ®éc quyÒn quèc tÕ cña bän t− b¶n; sù ph©n chia tr¸i ®Êt vÒ mÆt l·nh thæ gi÷a çc c−êng quèc t− b¶n chñ nghÜa lín nhÊt ®· kÕt thóc vµ cuéc ®Êu tranh gi÷a chóng víi nhau ®Ó ph©n chia l¹i thÕ giíi; tÝnh ¨n b¸m vµ sù môc n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n t¨ng lªn.

B»ng tµi liÖu thùc tÕ v« cïng phong phó, Lª-nin ®· v¹ch râ nh÷ng m©u thuÉn s©u s¾c cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Ng−êi chØ râ r»ng nÐt ®Æc tr−ng cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ quyÒn lùc v« h¹n vµ sù thao tóng cña t− b¶n tµi chÝnh vµ cña çc tæ chøc ®éc quyÒn, r»ng ®Æc ®iÓm chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ph¶n ®éng trong mäi lÜnh vùc. Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", mÆt chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc ®−îc lµm s¸ng tá réng h¬n rÊt nhiÒu so víi trong cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n", cuèn nµy viÕt ®Ó xuÊt b¶n c«ng khai cã tÝnh ®Õn nh÷ng trë ng¹i vÒ kiÓm duyÖt.

"Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cña Lª-nin cã nhiÒu chç ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa; ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh khèc liÖt cña çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa ®Ó giµnh thuéc ®Þa, v¹ch râ nh÷ng ph−¬ng ph¸p cña bän ®Õ quèc dïng ®Ó c−íp bãc vµ n« dÞch çc d©n téc ch©u ¸, ch©u Phi vµ ch©u Mü la-tinh. Lª-nin bãc trÇn th¸i ®é bî ®ì cña nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa ë çc n−íc ®èi víi giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa ë n−íc chóng, nh÷ng phÇn tö biÖn hé cho çc cuéc chiÕn tranh x©m l−îc thuéc ®Þa, t« son ®iÓm phÊn cho chÕ ®é d· man cña bän thùc d©n b»ng nh÷ng lêi lÏ ba hoa dèi tr¸ vÒ vai trß "khai ho¸" cña chñ nghÜa ®Õ quèc ë çc thuéc ®Þa, vÒ "tÝnh h÷u Ých vÒ mÆt kinh tÕ thÕ giíi" cña viÖc bän ®Õ quèc x©m chiÕm çc

Lêi tùa

XIV

thuéc ®Þa vµ çc n−íc chËm ph¸t triÓn (xem çc tr. 98 - 99, 102, 278, 513, 634 - 635 v. v.). Cuéc sèng thùc tÕ ®· hoµn toµn chøng thùc lêi tiªn ®o¸n cña Lª-nin nãi r»ng nh÷ng m©u thuÉn gi÷a bän ®Õ quèc x©m l−îc vµ çc d©n téc thuéc ®Þa nhÊt ®Þnh sÏ ngµy cµng gay g¾t thªm, cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña çc d©n téc chèng chÕ ®é n« lÖ thuéc ®Þa nhÊt ®Þnh sÏ ngµy cµng ®−îc t¨ng c−êng thªm. Çc cuéc çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ®ang quÐt s¹ch hÖ thèng thuéc ®Þa, ph¸ vì nÒn t¶ng cña chñ nghÜa ®Õ quèc.

Khi v¹ch ra nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n, nh÷ng nÐt vèn cã cña tÊt c¶ çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa, Lª-nin ®ång thêi còng nhËn ®Þnh vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa ®Õ quèc ë tõng n−íc riªng biÖt ― ë Anh, Ph¸p, Mü, §øc, NhËt v.v.. Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", cã nh÷ng tµi liÖu quan träng nãi vÒ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn ë Nga. Trong cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" viÕt ®Ó xuÊt b¶n c«ng khai, Lª-nin buéc ph¶i diÔn ®¹t nh÷ng ý kiÕn cña m×nh vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc Nga nãi chung vµ vÒ chÝnh s¸ch x©m l−îc cña n−íc Nga Nga hoµng nãi riªng "mét çch hÕt søc thËn träng... b»ng çch nãi bãng, theo çch nãi cña £-dèp ― çch nãi ®¸ng ghÐt cña £-dèp ― mµ chÕ ®é Nga hoµng buéc tÊt c¶ çc nhµ çch m¹ng ph¶i dïng ®Õn mçi khi hä cÇm bót viÕt mét t¸c phÈm "hîp ph¸p"" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 27, tr. 385). Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", Lª-nin ®· dÉn ra mét sè l−îng ®¸ng kÓ nh÷ng sù thËt vÒ çc mÆt kh¸c nhau cña chñ nghÜa ®Õ quèc Nga vµ ®· ®¸nh gi¸ chóng.

"Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cña Lª-nin lµ mét mÉu mùc s¸ng chãi vÒ mèi liªn hÖ mËt thiÕt gi÷a tÝnh kh¸ch quan triÖt ®Ó vµ tÝnh ®¶ng trong khoa häc; ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña tËp bót ký nµy lµ tÝnh chÊt chiÕn ®Êu, tÝnh chÊt tÊn c«ng chèng çc nhµ t− t−ëng t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n,

Lêi tùa

XV

chèng bän c¶i l−¬ng vµ xÐt l¹i, nh÷ng kÎ ®· t« ®iÓm cho chñ nghÜa ®Õ quèc. Lª-nin ®Æc biÖt chó ý bãc trÇn mÆt n¹ "chñ nghÜa Cau-xky", kÞch liÖt phª ph¸n bän tay sai cña chñ nghÜa ®Õ quèc ngôy trang d−íi çi vá m¸c-xÝt. Nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa Cau-xky viÖn cí "phª ph¸n" chñ nghÜa ®Õ quèc, ®· cè g¾ng "minh oan" cho chñ nghÜa t− b¶n, chóng " v × mét thø chñ nghÜa t− b¶n s¹ch sÏ, trau chuèt, «n hoµ vµ lÞch sù" (tËp nµy, tr. 115). B»ng sù ph©n tÝch cã tÝnh chÊt khoa häc vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, ― mét sù ph©n tÝch ®· ®−îc thùc tÕ cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i chøng thùc, ― Lª-nin ®· chøng minh râ tÝnh chÊt v« c¨n cø vµ ph¶n ®éng cña häc thuyÕt Cau-xky vÒ chñ nghÜa siªu ®Õ quèc. "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" chØ râ r»ng bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän xÐt l¹i kh«ng tiÕn hµnh ®Êu tranh çch m¹ng nh»m lËt ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc mµ l¹i bªnh vùc sù ®iÒu hoµ víi t− b¶n; chóng xuyªn t¹c thùc chÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng vµ cuèi cïng cña chñ nghÜa t− b¶n, thêi kú tµn lôi cña chñ nghÜa t− b¶n thÕ giíi. "§Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc mµ l¹i kh«ng ®Êu tranh vµ kh«ng ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa c¬ héi th× nh− thÕ lµ lõa bÞp", ― Lª-nin ®· viÕt nh− vËy trong b¶n s¬ th¶o ®Ò c−¬ng cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" (tr. 279).

"Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cña Lª-nin ngµy nay vÉn cßn lµ vò khÝ chiÕn ®Êu cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng. Nã gióp cho çc ®¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng hÖ t− t−ëng cña bän ph¶n ®éng ®Õ quèc, chèng chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i hiÖn ®¹i.

§Ó ph©n tÝch giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n, trong "Bót ký" cña m×nh vµ trong cuèn s¸ch nãi vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, Lª-nin sö dông phÇn lín çc t− liÖu thùc tÕ vµ çc sè liÖu thèng kª cña thêi kú tr−íc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. Nh÷ng sè liÖu míi vÒ kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa hoµn toµn chøng thùc cho sù ph©n tÝch cña Lª-nin

Lêi tùa

XVI

vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc. C−¬ng lÜnh cña §¶ng céng s¶n Liªn-x« ®−îc §¹i héi lÇn thø XXII cña ®¶ng th«ng qua ®· nhÊn m¹nh r»ng sù ph©n tÝch vµ çc kÕt luËn cña Lª-nin vÒ nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n trong giai ®o¹n cuèi cïng cña nã ®· ®−îc thùc tÕ cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i x¸c nhËn. Nh÷ng hiÖn t−îng míi trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ: nh÷ng m©u thuÉn cè h÷u cña chñ nghÜa ®Õ quèc trë nªn gay g¾t h¬n, nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc mµ Lª-nin ®· chØ ra vÉn tiÕp tôc tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn hiÖn ®¹i cã ®Æc ®iÓm lµ: s¶n xuÊt vµ l−u th«ng ngµy cµng ®−îc tËp trung h¬n n÷a vµo tay tËp ®oµn ®Çu sá tµi chÝnh; sù ph¶n ®éng chÝnh trÞ trong mäi lÜnh vùc ― mµ Lª-nin coi lµ ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc, ― ngµy cµng t¨ng lªn; t− b¶n ®éc quyÒn ®· x¸c lËp nÒn chuyªn chÝnh cña m×nh ®èi víi x· héi. Sù ¨n b¸m vµ sù môc n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n ngµy cµng t¨ng thªm; ®iÒu nµy thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ trong viÖc qu©n sù ho¸ nÒn kinh tÕ.

Cuéc sèng thùc tÕ hoµn toµn x¸c nhËn ý kiÕn cña Lª-nin nhËn ®Þnh chñ nghÜa ®Õ quèc lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña chñ nghÜa t− b¶n. Nh÷ng m©u thuÉn s©u s¾c vµ gay g¾t ®ang lµm xãi mßn vµ ph¸ vì nÒn mãng cña chñ nghÜa ®Õ quèc tÊt nhiªn sÏ dÉn nã ®Õn chç suy yÕu vµ diÖt vong. Sau khi chñ nghÜa t− b¶n bÞ lËt nhµo ë Nga vµ ë mét sè n−íc kh¸c ë ch©u ¢u vµ ch©u ¸, sau khi hÖ thèng thuéc ®Þa bÞ sôp ®æ, chñ nghÜa ®Õ quèc b−íc vµo thêi kú tµn lôi, nã mÊt h¼n quyÒn lùc ®èi víi ®a sè nh©n lo¹i. Ngµy nay, nh©n tè quyÕt ®Þnh h−íng ph¸t triÓn lÞch sö chñ yÕu cña nh©n lo¹i lµ hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi ®ang ngµy cµng giµnh ®−îc nhiÒu th¾ng lîi míi trong cuéc thi ®ua víi chñ nghÜa t− b¶n.

* * *

Lêi tùa

XVII

TËp nµy gåm 20 quyÓn vë cña Lª-nin ghi chÐp vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc in lÇn ®Çu tiªn vµo nh÷ng n¨m 1933 - 1938 trong V¨n tËp Lª-nin, çc tËp XXII, XXVII, XXVIII, XXIX, XXX, XXXI. QuyÓn "δ" ("®en-ta") ®−îc ®¨ng lÇn ®Çu tiªn theo b¶n dÞch ra tiÕng Nga n¨m 1938 trªn t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", sè 9, tr. 171 - 184, v× ®−îc t×m thÊy chËm h¬n. N¨m 1939, tÊt c¶ nh÷ng v¨n kiÖn nµy ®−îc xuÊt b¶n thµnh mét cuèn s¸ch riªng víi tªn ®Ò "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" (do N. A. Pèt-v«i-xcai-a chuÈn bÞ cho in).

Trong cuèn s¸ch nµy, 15 quyÓn ®Çu tiªn ®¸nh dÊu b»ng ch÷ çi Hy-l¹p ®−îc xÕp theo thø tù ch÷ çi do Lª-nin ghi ®Ó ®¸nh sè. Chóng ®−îc Vla-®i-mia I-lÝch sö dông vµo ®Ò c−¬ng cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" vµ vµo ngay c¶ néi dung cuèn s¸ch. 5 tËp cuèi Lª-nin kh«ng ®¸nh sè thø tù vµ trong s¸ch ®−îc xÕp sau nh÷ng tËp cã ®¸nh sè, theo tr×nh tù thêi gian. Ngoµi çc quyÓn vë ra, trong cuèn s¸ch cßn cã mét sè tµi liÖu ghi chÐp cña Lª-nin trong thêi kú 1912 - 1916; xÐt vÒ mÆt néi dung, nh÷ng tµi liÖu nµy cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn "Bót ký" vµ lµ sù tiÕp tôc nghiªn cøu mét çch khoa häc häc thuyÕt vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa; nh÷ng tµi liÖu nµy ®· ®−îc in trong V¨n tËp Lª-nin, tËp XXIX vµ mét phÇn trong tËp XXX.

TÊt c¶ ®Çu ®Ò çc quyÓn vë ®Òu lµ cña Lª-nin. Nh÷ng ®o¹n trÝch tõ mét sè s¸ch, bµi b¸o, nh÷ng b¶n ph¸c th¶o, nh÷ng b¶n chØ dÉn th− môc ®Òu ®−îc ®Æt tiªu ®Ò riªng rót tõ néi dung çc quyÓn vë do Lª-nin so¹n hoÆc tõ néi dung çc ®o¹n trÝch.

Çc ®o¹n trÝch ®−îc ®−a vµo "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" ®Òu ®−îc Lª-nin viÕt b»ng thø tiÕng cña nguyªn b¶n. Trong cuèn s¸ch nµy, tÊt c¶ çc ®o¹n trÝch ®Òu ®· ®−îc dÞch ra tiÕng Nga.

2 – B. И. Ленин т.28

Lêi tùa

XVIII

Trong quyÓn nµy, çc ®Æc ®iÓm cña b¶n viÕt tay cña Lª-nin trong çc quyÓn vë ®Òu ®−îc gi÷ nguyªn: viÖc s¾p xÕp çc tµi liÖu, g¹ch lÒ vµ g¹ch d−íi trong çc bµi. G¹ch d−íi trong çc bµi ®−îc thÓ hiÖn b»ng bé ch÷ in: in nghiªng thay cho mét g¹ch th¼ng, i n n g h i ª n g r ê i thay cho hai g¹ch; in ®øng h¬i ®Ëm thay cho ba g¹ch, i n ® ø n g h ¬ i ® Ë m v µ r ê i thay cho bèn g¹ch; in nghiªng h¬i ®Ëm thay cho mét g¹ch sãng; i n n g h i ª n g h ¬ i ® Ë m , r ê i thay cho hai g¹ch sãng.

"Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" ®−îc in l¹i n¨m 1960, cã bæ sung vµ thay ®æi chót Ýt, trong tËp 39 cña bé Toµn tËp V. I. Lª-nin, xuÊt b¶n lÇn thø 4. Toµn bé v¨n b¶n cña lÇn xuÊt b¶n nµy ®· ®−îc kiÓm tra l¹i theo çc b¶n viÕt tay cña V. I. Lª-nin vµ theo çc t− liÖu gèc.

Trong çc chó thÝch cuèi trang cã dÉn cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" vµ çc t¸c phÈm kh¸c cña Lª-nin. §iÒu nµy cho thÊy mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt cña "Bót ký" víi cuèn s¸ch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ta thÊy râ Lª-nin sö dông nh− thÕ nµo çc tµi liÖu chuÈn bÞ khi x©y dùng c«ng tr×nh khoa häc cña m×nh vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc.

Trong lÇn xuÊt b¶n nµy, v¨n b¶n cña Lª-nin ®−îc in, cã söa ®«i chót, theo b¶n ®óc cña tËp 39 bé Toµn tËp V. I. Lª-nin, xuÊt b¶n lÇn thø 4.

TËp nµy cßn gåm hai ®o¹n trÝch mµ tr−íc ®©y ch−a ®−a vµo tËp 39 bé Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø 4: "Sù ¨n uèng cña nh©n d©n. Ngµnh ¨n uèng c«ng céng" v¹ch trÇn c©u chuyÖn hoang ®−êng vÒ "b×nh ®¼ng" trong viÖc tiªu dïng d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, vµ ®o¹n trÝch trong b¸o "Basler Vorwärts" nãi vÒ t− b¶n Thôy-sÜ ë n−íc ngoµi.

TËp nµy kh«ng in bµi "Bót ký vÒ sù thÊt b¹i cña n−íc m×nh trong chiÕn tranh ®Õ quèc", çc tµi liÖu "§Ó viÕt bµi

Lêi tùa

XIX

thuyÕt tr×nh "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt"" vµ ®Ó viÕt bµi b¸o "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ sù ph©n liÖt trong phong trµo x· héi chñ nghÜa", "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ th¸i ®é ®èi víi nã", lµ nh÷ng tµi liÖu ®· ®−îc in trong c¸c tËp 26, 27 vµ 30 cña bé Toµn tËp nµy víi tÝnh c¸ch lµ nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ.

PhÇn tra cøu khoa häc cña tËp nµy ®−îc më réng vµ bæ sung thªm tµi liÖu míi.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«

1

Bót ký VÒ

Chñ nghÜa ®Õ quèc 1

ViÕt trong nh÷ng n¨m 1915 - 1916 b»ng tiÕng Nga, §øc, Ph¸p, Anh vµ b»ng nhiÒu thø tiÕng kh¸c In lÇn ®Çu trong nh÷ng n¨m 1933 - 1938 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXII, XXVII, XXVIII, XXIX, XXX, XXXI.

Vë "δ" ®−îc in lÇn ®Çu vµo n¨m 1938 trong t¹p chÝ "C¸ch m¹ng v« s¶n", sè 9

Theo ®óng nh÷ng b¶n th¶o

Nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn vµ ghi chó b»ng tiÕng n−íc ngoµi ®−îc dÞch ra tiÕng ViÖt

V. I. L ª - n i n

2

3

Vë "α"

("AN-PHA")

Môc lôc

Vë α. Tr. 1 - 48

N h ÷ n g s ¸ c h b ¸ o m í i n h Ê t v Ò k i n h t Õ Môc lôc:

1 - 3 1). §o¹n cuèi bµi cña Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ (trong tê"K i n h t Õ x · h é i") + 31 ― 35 (Ph«-ghen-stanh).

4. S¬ th¶o bµi b¸o bµn vÒ ®Êu tranh chèng "ph¸i vòng lÇy".((Bót ký vÒ chñ nghÜa Cau-xky.))

5. MÊy chØ dÉn th− môc.

6. Ra-vª-xtanh bµn vÒ vÊn ®Ò Ban-c¨ng ("Die Neue Zeit",1913).

7 - 8. VÐc-ne bµn vÒ sù tÝch tô trong c«ng nghiÖp má ë Rua("Die Neue Zeit", 1913).

9. May-¬ (sù ®Çu t−) vµ chØ dÉn th− môc.

10. ― 11 - 12. LÝp-man bµn vÒ bu«n b¸n kim lo¹i ë Phran-pho. 13 - 14. Çc häc gi¶ t− s¶n bµn vÒ cuéc ®Êu tranh chèng chñ

nghÜa ®Õ quèc. ("Çc chñng téc bÞ n« dÞch".)

15. M«-ri-®¬ ― "Çc h·ng cã chi nh¸nh". 16. ChØ dÉn th− môc.

1) §©y lµ sè thø tù çc trang cña cuèn vë viÕt tay cña Lª-nin.

V. I. L ª - n i n

4

17. Idem1)

18. Sin-®¬. TËp 5 cña "Weltwirtschaftliches Archiv"(kh«ng ph¶i do «ng ta viÕt).

19. Nh÷ng ghi chÐp tõ tê "Lêi nãi cña chóng ta"...

20. ― 21. ChØ dÉn th− môc.

22. Tæng sè t− b¶n trong çc c«ng ty cæ phÇn.

23 - 28. Kª-xt¬-n¬. "Sù c−ìng b¸ch vµo tæ chøc". 29. B¸o "Arbeiter-Zeitung" ë Viªn bµn vÒ çc ng©n hµng

cña Viªn.

30. "The Annals of the American Academy".

31 - 35. PhÇn cuèi nh÷ng ®o¹n trÝch tõ tê "Kinh tÕ x· héi". 36. ― 37. ChØ dÉn th− môc.

38. Stin-lÝch. "TiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng". + 41 - 42.

39 - 40. LÝp-man. "Çc-ten vµ t¬-rít". 43 - 48. TrÝch tê "Kinh tÕ x· héi"... (S u n - t x ª - G h ª - v Ð c -

n i - t x ¬). + 1 - 3

vµ 31 - 35

ChØ dÉn th− môc:

tr. 5. tr. 9. tr. 17 + 16

tr. 21 + 32 tr. 37 NB tr. 38.

tr. 44. tr. 46. tr. 48.

1) Nh− trªn.

Vë "α" ("an-pha")

5

s¬ th¶o bµi b¸o bµn vÒ ®Êu tranh chèng "ph¸i vòng lÇy"

(Bót ký vÒ chñ nghÜa Cau-xky)2

C u é c ® Ê u t r a n h c ñ a c h ó n g t a c h è n g "p h ¸ i v ò n g l Ç y".

Ph¸i vòng lÇy = C. Cau-xky, Huy-xman etc1). ý nghÜa cña sù kh¸c nhau gi÷a Plª-kha-nèp, Hen-®man,

Hai-n¬ víi C. Cau-xky, Van-®Ðc-ven-®¬ etc. 2 "s ¾ c t h ¸ i". Chñ nghÜa chiÕt trung thay cho phÐp biÖn chøng. "Con ®−êng ë

gi÷a": "®iÒu hoµ" nh÷ng cùc ®oan, thiÕu kÕt luËn s¸ng sña, râ rµng, døt kho¸t, sù chao ®¶o.

Nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp ®−îc ®iÒu hoµ vµ bÞ lµm dÞu bít ®i trong lêi nãi, trong khi chóng trë nªn gay g¾t thªm trong thùc tÕ.

Sù ®iÒu hoµ víi chñ nghÜa c¬ héi. Sù che ®Ëy chç kh¸c biÖt vÒ mÆt lý luËn vµ chÝnh trÞ - thùc tiÔn

víi chñ nghÜa c¬ héi. Sù tõ bá (ph¶n béi) quan ®iÓm cña "Con ®−êng giµnh chÝnh

quyÒn" vµ thùc chÊt c ¸ c h m ¹ n g (vµ s¸ch l−îc çch m¹ng) cña Tuyªn ng«n Ba-l¬ 3...

Sù kh¸c nhau gi÷a kh¸i niÖm "ph¸i gi÷a m¸c-xÝt" (= chÝnh trÞ ®éc lËp, t− t−ëng ®éc lËp, lý luËn ®éc lËp) víi kh¸i niÖm "ph¸i vòng lÇy" ( = chao ®¶o, v« nguyªn t¾c, "con quay" ("Drehscheibe"), con quay giã).

Tæ chøc bÊt hîp ph¸p.

C«ng t¸c trong qu©n ®éi.

ñng hé vµ ph¸t triÓn nh÷ng hµnh ®éng

C h ñ n g h Ü a l ¹ c q u a n q u a n p h − ¬ n g: qu¸ tr×nh tiÕn triÓn kh¸ch quan cña sù vËt... tÊt c¶ ph¶i trë nªn tèt h¬n. "Giai cÊp v« s¶n" vµ "®Êu

1) V©n v©n.

V. I. L ª - n i n

6

cña quÇn chóng. NB

NB

tranh giai cÊp" "nãi chung". "Qu¸ tr×nh". xem M¸c-tèp nãi vÒ chñ nghÜa x· héi lµ "tuyÖt väng", n Õ u... chñ nghÜa c¬ héi lµ tuyÖt väng!!!

Kh«ng ph¶i sù phñ nhËn ho¹t ®éng hîp ph¸p vµ s ù ® Ê u t r a n h cho nh÷ng c¶i çch lµ thùc chÊt cña "cuéc ®Êu tranh chèng ph¸i vòng lÇy", mµ chÝnh sù c«ng nhËn nãi trªn kia ®èi víi ho¹t ®éng çch m¹ng míi lµ nh− vËy.

Kh¶ n¨ng hîp nhÊt cña chñ nghÜa x· héi víi chñ nghÜa c«ng ®oµn khi x¶y ra mét sù ly khai theo mét ®−êng lèi míi vµ s©u s¾c h¬n.

Chñ nghÜa nghÞ tr−êng vµ quan niÖm kh¸c vÒ chñ nghÜa Êy. "Chñ nghÜa nghÞ tr−êng kh«ng hîp ph¸p".

MÊy chØ dÉn th− môc

Trong nh÷ng t¸c phÈm t r i Õ t h ä c cña th− viÖn b a n g Xuy-rÝch:

Hi-®ª-«n XpÝch-c¬. "VÒ quan hÖ cña khoa häc tù nhiªn víi triÕt häc" (®Æc biÖt versus Can-t¬ vµ "LÞch sö chñ nghÜa duy vËt" cña Lan-ghª). 80. BÐc-lanh, 1874.

Hª-ghen. "HiÖn t−îng häc" (N.x.b. B«-lan. 1907).

£-rÝch Cau-phman. "Thùc lùc bªn ngoµi vµ lùc l−îng thuéc ®Þa cña n−íc Mü". Lai-pxÝch, 1908 (trong "Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ luËt quèc gia vµ quèc tÕ", quyÓn I). Nghiªn cøu v Ò l u Ë t. ChÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa ®· lµm n¶y sinh ra ë n−íc Mü vÊn ®Ò nh÷ng thuéc ®Þa.

Th− viÖn bang (Xuy-rÝch).

Vë "α" ("an-pha")

7

"Journal asiatique" (Pa-ri, 1857 ― ®Õn 1913 vµ b¶ng thuéc bé thø 10 . + Bé thø 11, tËp 1, 2.)

"Giornale della societµ asiatica italiana". TËp 1 (1887) ― tËp 26 (1913/4).

Cu-d¬-nª-txèp. "Cuéc ®Êu tranh cña çc nÒn v¨n minh vµ çc ng«n ng÷ ë Trung ¸". (LuËn ¸n.) 80. Pa-ri, 1912.

Lª-man-Hau-pt¬. "¸c-mª-ni-a". 80. BÐc-lanh, 1910. Buy-kh¬-l¬. "C«ng-g« ― n−íc cña Lª-«-p«n". Xuy-rÝch, 1912.

1914. Phre-x¬. "§Þa vÞ quèc tÕ cña çc n−íc phô thuéc ë l−u vùc s«ng

C«ng-g«, sù ph©n chia nh÷ng n−íc Êy". 1907.

K Õ t B r ó t - x «. "NÒn gi¸o dôc cña ng−êi da ®en ë n−íc Mü". LuËn ¸n. Pa-ri, 1904. ("Çc t¸c phÈm vµ çc b¸o ço cña ng−êi Mü vÒ g i ¸ o d ô c".)

"Sù thèng kª Ên-®é". (1911. B«m-bay, 1911.) Mèp-phª. "ViÖc Mü ho¸ Ca-na-®a". LuËn ¸n. Niu-Oãc,

1907. Pa-tui-ª. "Chñ nghÜa ®Õ quèc Mü". (LuËn ¸n. §i-gi«ng, 1904.) E. §Õt-man. "Sù ph¸t triÓn cña Bra-xin theo quan ®iÓm cña

ng−êi §øc". 1908. Hi-xi-®a. "§Þa vÞ quèc tÕ cña NhËt víi t− çch lµ mét c−êng

quèc lín". Niu-Oãc, 1905. L¬-phe-vr¬. "§−êng s¾t lµ con ®−êng x©m nhËp Nam Trung-

quèc". LuËn ¸n. Pa-ri, 1902. Ruýt-xi-ª. "Sù ph©n chia ch©u §¹i-d−¬ng". LuËn ¸n. Pa-ri, 1905.

Ra-vª-xtanh bµn vÒ vÊn ®Ò ban-c¨ng

V. van Ra-vª-xtanh. "VÊn ®Ò vïng Ban-c¨ng". "Die Neue Zeit", 1913 (n¨m thø 31, tËp 1), 15. XI. 1912.

V. I. L ª - n i n

8

NB

"Lo¹i liªn bang nh− vËy" (liªn bang çc n−íc ë vïng Ban-c¨ng gåm c¶ Thæ-nhÜ-kú) "cã lÏ cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n ®−îc nh÷ng nhu cÇu v¨n ho¸ cña çi vïng thèng nhÊt vÒ mÆt ®Þa lý Êy vµ dùng lªn ®−îc mét ch−íng ng¹i kh«ng v−ît qua ®−îc ®èi víi sù x©m nhËp cña chñ nghÜa ®Õ quèc ch©u ¢u, còng nh− cña Nga, mét c−êng quèc thÕ giíi. BÊt kú çch gi¶i quyÕt nµo kh¸c vÒ vÊn ®Ò Ban-c¨ng ®Òu cã thÓ chØ mang tÝnh chÊt nhÊt thêi vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n l©u dµi nh÷ng lîi Ých cña tÊt c¶ çc chñng téc vµ d©n téc sèng ë ®ã" (tr. 228).

"Chñ nghÜa ®Õ quèc ch©u ¢u, còng nh− chÕ ®é Nga hoµng, tÊt nhiªn sÏ mang hÕt søc lùc ra chèng l¹i liªn bang cña tÊt c¶ çc n−íc ë vïng Ban-c¨ng. Lîi Ých chung cña chóng ®· vµ hiÖn vÉn lµ nh»m

NB

kh¬i s©u thªm mèi thï h»n vµ sù c¹nh tranh lÉn nhau gi÷a çc d©n téc Êy víi Thæ-nhÜ-kú, ®Ó cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong viÖc bãc lét çc l·nh thæ Êy nh− bãc lét nh÷ng vïng thuéc ®Þa. LiÖu çc nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc cña Thæ-nhÜ-kú vµ cña çc quèc gia vïng Ban-c¨ng cã hiÓu ®−îc lîi Ých chung cña hä

kh«ng vµ liÖu hä cã kÕt thóc cuéc chiÕn tranh huû

NB

diÖt Êy b»ng çch xÝch l¹i gÇn nhau kh«ng? NÕu hä kh«ng lµm thÕ th× nh− vËy lµ hä sÏ mang quyÒn lîi cña nh©n d©n m×nh d©ng cho chñ nghÜa t− b¶n ch©u ¢u vµ cho çc v−¬ng triÒu ë vïng Ban-c¨ng" (tr. 229).

VÐc-ne bµn vÒ sù tÝch tô trong c«ng nghiÖp má ë rua

G. VÐc-ne. "Sù tÝch tô t− b¶n trong c«ng nghiÖp má ë Rua". "Die Neue Zeit", 1913, tr. 138 (25.X.1912).

Vïng R u a:

Vë "α" ("an-pha")

9

1) Nhãm "§oi-s¬ ban-c¬" 4 ng−êi gi÷ chøc vô gi¸m ®èc vµ ñy viªn héi ®ång trong 4 ng©n hµng: (α) "§oi-s¬ ban-c¬" . . . . . . c¶ 4 ng−êi (β) "Ðt-xe-ne crª-®i-tan-stan-t¬" . . . 2 trong sè ®ã (γ) "Ðt-xe-ne ban-c¬-phª-rai-in" . . . 2 " " " (δ) "BÐc-ghi-s¬ - MÐc-ki-s¬ ban-c¬" 2 " " "

Nh÷ng má thuéc "ph¹m vi ¶nh h−ëng" cña ng©n hµng Êy: 20 má ― 6 6 2 3 3 c«ng nh©n; 18,6 triÖu tÊn (1907)

7 2 5 9 4 c«ng nh©n; 19,3 triÖu tÊn (1910) 2) Nhãm "§rª-d¬-®ne ban-c¬" vµ "S¸p-ph¬-hau-den-s¬ ban-

c¬-phª-rai-in" 9 ng−êi gi÷ ghÕ gi¸m ®èc vµ ñy viªn héi ®ång trong c¶ hai ng©n hµng.

N»m trong ph¹m vi ¶nh h−ëng cña nhãm nµy cã: 7 má:.. 2 3 2 6 9 c«ng nh©n ― 5,98 triÖu tÊn (1907) 2 7 9 6 3 c«ng nh©n ― 7,2 triÖu tÊn (1910)1) "Trong c«ng nghiÖp má ë Rua, lîi Ých cña toµn thÓ nh©n d©n m©u thuÉn víi lîi Ých cña mét sè nhµ t− b¶n v« cïng Ýt ái, cïng l¾m lµ mét tr¨m tªn" (tr. 144).

Trong bµi b¸o nµy, tùu trung l¹i vÊn ®Ò lµ t×m hiÓu xem nghiÖp ®oµn cã ®−îc håi phôc l¹i hay kh«ng. T×m xem trong biªn niªn C«n-r¸t vÒ thêi kú nµy (X - XII. 1912, v.v.).

May-¬ (sù ®Çu t−) vµ chØ dÉn th− môc TrÝch th− môc

TiÕn sÜ A. May-¬. Biªn tËp viªn môc th−¬ng m¹i cña b¸o "Neue Zürcher Zeitung". "S ù ® Ç u t − " . (Xuy-rÝch, 1912). S¸ch cña "ng−êi thùc hµnh": nh÷ng lêi khuyªn c¸c nhµ t− b¶n.

1) Xem b¶ng tr. 10 - 11.

V. I. L ª - n i n

10

C¸c xÝ nghiÖp má? "Werke" hay lµ "Zechen"

Trïm t− b¶n

Nh÷ng ng©n hµng chÝnh C¸c h·ng, sè l−îng má, v.v.

1910 C«ng nh©n

(ngh×n)

TÊn (triÖu)

4 ng−êi ― "liªn minh riªng" cña 4 ng©n hµng Ha-ni-en KiÕc-®oãc-ph¬ Xtin-nª-x¬ 9 ng−êi "liªn minh chøc tr¸ch"

"§oi-s¬ ban-c¬ + 3 ng©n hµng kh¸c "§i-xc«n-t«-ghª-den-s¸p-pht¬" "§i-xc«n-t«-ghª-den-s¸p-pht¬" BÐc-lin-n¬ han-®en-x¬-ghª-den-s¸p-pht¬ "§rª-d¬-®ne ban-c¬", "S¸p-ph¬-hau-den-s¬ ban-c¬-phª-rai-in" BÐc-lin-n¬ han-®en-x¬-ghª-den-s¸p-pht¬"

("§oi-s¬ ban-c¬-con-txÐc") (20 má) Së h÷u t− nh©n vµ má "Hu-te Khèp-nun-g¬-x¬-khuýt-t¬" (2 má) "Ghen-den-kiÕc-khª-n¬ ban-c¬ ¸c-xi-en-ghª-den-s¸p-pht¬" Së h÷u t− nh©n vµ "§oi-s¬ Lóc-x¨m-bua-g¬" "H¸c-pe-n¬ ban-c¬ ¸c-xi-en-ghª-den-s¸p-pht¬" "§rª-d¬-®ne S¸p-ph¬-hau-den-ne ban-ken" "Hi-bÐc-nia ¸c-xi-en-ghª-den-s¸p- pht¬" TÝt-xen γ Króp γ Phi-xc¬

Σ 1) = Tæng céng trong vïng Rua Nh÷ng h·ng Êy chiÕm sè %

α γ δ δ ε β ε

(1)

(2)

(1)

(7)

(1)(1)(1)(1)

72.6 35.1 34.4 34.6 25.9 28.0 18.3 16.2 12.2 11.1 228.5 354•2 81•5

19.3 9.9 8.5 9.1 7.1 7.2 5.4 3.9 3.1 2.3 75.9 89•3 85

V. I. L ª - n i n

1) ― Tæng céng

10

Vë "α" ("an-pha")

11

Sè l−îng má

C«ng nh©n (ngh×n)

TriÖu tÊn

α) β)

20 7

72.6 28.0

19.3 7.2

"§oi-s¬ ban-c¬" "§rª-d¬-®ne ban-c¬" + "S¸p-ph¬-hau-den-s¬ ban-c¬-phª-rai-in"

γ) δ) ε)

Phi-xc¬)

4 3 2 1

63.5 69.0 44.2

11.1

16.9 17.6 12.5

2.3

3 trïm t− b¶n "§i-xc«n-t«-ghª-den-s¸p-pht¬" "BÐc-lin-n¬ han-®en-x¬-ghª-den-s¸p-pht¬"

Thèng kª lîi nhuËn cña çc c«ng ty cæ phÇn, tr. 130 - 132. T¹i Anh, trong nh÷ng n¨m 1893/1902, 3 8 9 2 8 c«ng ty

®−îc thµnh lËp. Trong sè ®ã cã 14 538 = 37% c«ng ty ®· ph¶i ngõng ho¹t ®éng!! T¹i Ph¸p, sè c«ng ty ®· ph¸ s¶n ― gÇn 10% (L¬-roa - B«-li-¬).

CÇn ghi nhí trong th− môc:

V i n - h e m G h Ð c - ® e n. "BÝ quyÕt thµnh c«ng trong giao dÞch chøng kho¸n". BÐc-lanh. (d. c. x. h.?)

mét tªn ®Çu c¬ t− nh©n ng−êi §øc kÓ vÒ "kinh nghiÖm cña m×nh". tr. 139: "mét sè v« cïng Ýt ái" ph¸t tµi trong giao dÞch chøng kho¸n.

tr. 149: 1 trong 50 tr−êng hîp ph¸t tµi trong çc hîp ®ång vÒ chªnh lÖch. ((V« sè thÝ dô vÒ sù gian lËn, etc. etc.))

A - p h r i - c a n - n ó t. "Çc cæ phÇn trong nh÷ng má khai

th¸c vµng lµ mét sù ®Çu t−". Lai-pxÝch. XuÊt b¶n lÇn thø 2. 1911.

V. R ó t - p e n. "Ho¹t ®éng kinh doanh nh÷ng chøng kho¸n cã gi¸ cña c«ng nghiÖp má". I-ª-na, 1909.

V. I. L ª - n i n

12

R¬-nª Nu-en. "Çc c«ng ty cæ phÇn". Pa-ri, 1911. ? I. Stai-g¬. "T¬-rít vµ çc-ten ë n−íc ngoµi vµ ë Thôy-sÜ ".

Xuy-rÝch G. An-be. "Sù ph¸t triÓn lÞch sö cña tû suÊt lîi nhuËn ë §øc.

1895 - 1908". Coãc-l¬. "Má vµng cña thÕ giíi". Lu©n-®«n, 1902. Gum-pen. "Sù ®Çu c¬ çc chøng kho¸n cã gi¸ cña má vµng"

(Phr©y-buèc, 1903). T. Hu-b¬. "Ph¶i ®äc b¶ng tæng kÕt nh− thÕ nµo?" (Stót-ga,

1910). R«-bíc StÐc-n¬. "Çn c©n th−¬ng m¹i" (Lai-pxÝch, 1907). H. Br«-di-ót. "B¶ng tæng kÕt" (Lai-pxÝch, 1906).

LÝp-man bµn vÒ bu«n b¸n kim lo¹i ë phran-pho

R«-bíc LÝp-man. "Tæ chøc quèc tÕ bu«n b¸n kim lo¹i ë Phran-pho". "Weltwirtschaftliches Archiv", tËp I. I-ª-na, 1913, tr. 108 vµ çc trang tiÕp.

Sù ph¸t triÓn cña çc xÝ nghiÖp cña M í c - t ¬ n (mét gia ®×nh Anh - §øc) thµnh c«ng-xoãc-xi-om Míc-t¬n.

"TÝnh chung, cã kho¶ng h¬n 200 triÖu m¸c ®−îc ®Çu t− vµo c«ng-xoãc-xi-om Míc-t¬n, tÊt nhiªn kh«ng kÓ ®Õn tµi s¶n t− nh©n cña çc nhµ t− b¶n ®øng sau c«ng-xoãc-xi-om ®ã" (tr. 121).

"Nh− vËy lµ viÖc bu«n b¸n kim lo¹i ë Phran-pho ― tham gia viÖc bu«n b¸n nµy, ngoµi ra cßn cã mét sè h·ng kh¸c kh«ng ph¶i lµ nhá ― trªn thùc tÕ, ®· bao trïm toµn thÕ giíi b»ng çc xÝ nghiÖp cña m×nh, vµ ®Æc biÖt lµ b»ng çc xÝ nghiÖp cña c«ng-xoãc-xi-om Míc-t¬n" (tr. 122).

S ¬ ® å (tr. 120): [xem tr. 13. BT.] Tªn çc thµnh phè lµ do t«i thªm vµo.

Vë "α" ("an-pha")

13

3 ― В. И. Ленин т. 28

V. I. L ª - n i n

14

T− b¶n th−¬ng nghiÖp (cña Míc-t¬n), ë ®©y, ®· chuyÓn thµnh t− b¶n s¶n xuÊt.

"NÐt ®Æc tr−ng cña th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n hiÖn ®¹i, ë hÇu hÕt çc ngµnh cña nã, lµ viÖc nã th©m nhËp vµo s¶n xuÊt" (tr. 111).

Sau c«ng nghiÖp ®iÖn ("An-ghª-mai-n¬ ª-lÕch-t¬-ri-txi-tÐt ghª-den-s¸p-pht¬" ë §øc, "Ghª-nª-ran ª-lÕch-t¬-rÝch c«m-pa-ni" ë Mü, etc.) th× ch¾c ch¾n lµ viÖc bu«n b¸n kim lo¹i (nhÊt lµ viÖc bu«n b¸n ®ång, kÏm, ch×, kim lo¹i quý ― trung t©m chÝnh lµ Phran-pho) lµ "ngµnh kinh doanh cã tÝnh chÊt quèc tÕ nhÊt ë §øc" (109).

Ng−êi ®øng ®Çu hiÖn nay lµ tiÕn sÜ Vin-hem Míc-t¬n (ñy viªn ban gi¸m ®èc cña phÇn lín çc c«ng ty) ë Phran-pho. Bè «ng ta lµ H e n - r i R . M í c - t ¬ n ― ë Lu©n-®«n.

Sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a tÊt c¶ çc c«ng ty Êy víi çc c«ng ty kh¸c thuéc cïng mét lo¹i lµ ë chç: hiÖn nay, bän t− b¶n ®øng ®Çu doanh nghiÖp vÉn cßn trùc tiÕp (tr. 119) tham gia tÊt c¶ çc xÝ nghiÖp th−¬ng nghiÖp vµ xÝ nghiÖp s¶n xuÊt. Chóng "bæ sung" cho t− b¶n cña chóng b»ng t− b¶n cña quÇn chóng.

DÜ nhiªn lµ sè l−îng "çc c«ng ty" mµ chóng "tham gia" th× v« cïng nhiÒu h¬n sè çc c«ng ty ®−îc ghi trong s¬ ®å.

Çc häc gi¶ t− s¶n bµn vÒ cuéc ®Êu tranh chèng

chñ nghÜa ®Õ quèc

NB Çc häc gi¶ t− s¶n bµn vÒ cuéc ®Êu tranh chèng c h ñ n g h Ü a ® Õ q u è c. "Çc d©n téc vµ chñng téc bÞ n« dÞch". B¶n t−êng thuËt vÒ héi nghÞ häp ë Ca-xt¬n Ha-l¬, VÐt-

min-xt¬, 28 - 30 th¸ng S¸u 1910. Lu©n-®«n, 1911 (XII + + 178 tr.).

Vë "α" ("an-pha")

15

Bµi b×nh luËn trong " W e l t w i r t s c h a f t l i c h e s A r c h i v " , tËp II, tr. 193, ký tªn Kh. I-a. Ni-bua (La Hay). T¸c gi¶ bµi b×nh luËn chØ ra r»ng b¶n t−êng thuËt nµy ghi l¹i nh÷ng lêi ph¸t biÓu ng¾n cña çc ®¹i biÓu cña "nh÷ng d©n ®ang sèng d−íi ¸ch thèng trÞ cña n−íc ngoµi: d©n Ai-cËp, d©n Ên-®é, d©n Ma-rèc, d©n Gru-di-a, çc bé l¹c da ®en ch©u Phi, d©n da ®á ë Nam Mü, còng nh− cña çc d©n téc ch©u ¢u nh− ng−êi Ai-r¬-len vµ Ba-lan" (tr. 194).

"Ng−êi ta nãi víi chóng ta lµ ph¶i chèng chñ nghÜa ®Õ quèc; çc n−íc thèng trÞ ph¶i thõa nhËn quyÒn ®éc lËp cña çc d©n téc bÞ lÖ thuéc; toµ ¸n quèc tÕ ph¶i gi¸m s¸t viÖc thi hµnh çc hiÖp −íc ®· ký kÕt gi÷a çc c−êng quèc lín víi çc d©n téc nh−îc tiÓu.

Héi nghÞ kh«ng ®i xa h¬n viÖc nªu ra nh÷ng nguyÖn väng v« téi Êy. Chóng ta kh«ng thÊy dÊu vÕt g× tá râ sù hiÓu biÕt çi ch©n lý sau ®©y: chñ nghÜa ®Õ quèc g¾n chÆt víi chñ nghÜa t− b¶n d−íi h×nh thøc hiÖn nay cña nã, vµ do ®ã cuéc ®Êu tranh trùc tiÕp chèng chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ®iÒu v« hy väng, häa ch¨ng th× ng−êi ta còng chØ ®ãng khung trong viÖc chèng l¹i mét sè hiÖn t−îng th¸i qu¸, ®Æc biÖt ghª tëm" (tr. 195)1).

Mét ®iÒu thËt cã ý nghÜa lµ "bän ®Õ quèc" t− s¶n trong "Weltwirtschaftliches Archiv" l¹i theo dâi phong trµo gi¶i phãng d©n téc trong çc thuéc ®Þa (Ýt ra còng kh«ng ph¶i lµ cña §øc) 2).

ThÝ dô, tËp III, 2 sù bÊt b×nh vµ ph¶n kh¸ng ë Ên-®é (tr. 230) idem ë Na-tan (ch©u Phi) do viÖc h¹n chÕ kh«ng cho d©n

Ên-®é di c− ®Õn (230 - 1).

1) Xem V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 27, tr. 517.

2) Nh− trªn, tr. 516.

3*

NB

NB

!! NB

!!

V. I. L ª - n i n

16

TËp IV, 1, tr. 130 ― phong trµo ®ßi tù qu¶n ë N a m - d − ¬ n g 1).

M«-ri-®¬. "çc h·ng cã chi nh¸nh"

Pi-e M«-ri-®¬. "Çc h·ng cã rÊt nhiÒu chi nh¸nh ë Ph¸p vµ ë n−íc ngoµi". Pa-ri, 1913 (An-can). (Bµi b×nh luËn trong "Weltwirtschaftliches Archiv", IV, I, tr. 286.)

Çc chi nh¸nh

Anh . . . . . 497 h·ng víi 20 644 §øc . . . . . 14 453 " " 34 464

(trong ®ã, 3 1 7 9 9 lµ tiÖm nhá hoÆc cöa hµng)

Sè l−îng viªn chøc 926 369 ― ― ― 473 077

Ph¸p ? 12 000 50 000 viªn chøc vµ c«ng nh©n 125 triÖu ®ång phr¨ng tiÒn c«ng.

― ― ― "biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh tÝch tô mµ ng−êi ta thÊy râ c¶ trong th−¬ng nghiÖp lÉn trong c«ng nghiÖp chÕ t¹o" (tr. 286).

ChØ dÉn th− môc

t r o n g H é i b ¶ o t µ n g

NB: "The Edinburgh Review" 1915, th¸ng M−êi: "Nh÷ng nhµ m¸y vµ chiÕn tranh". [Mét bµi b¸o rÊt hay vÒ th¸i ®é cña giai cÊp c«ng nh©n

®èi víi chiÕn tranh vµ nh÷ng hËu qu¶ kinh tÕ cña chiÕn tranh (sù c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña c«ng nh©n; sù gi¶m bít thÊt nghiÖp, etc.)]


Vë "α" ("an-pha")

17

"The Atlantic monthly", 1915, h×nh nh− vµo th¸ng S¸u. Oai-t¬.

"Mét thÕ giíi kh¸c sau chiÕn tranh".

NB: "Schmoller's Jahrbuch", xuÊt b¶n n¨m thø 37. M¸c bµn vÒ t h è n g k ª n h ÷ n g c u é c p h ¸ t h µ n h g i Ê y b ¹ c ë §øc vµ ë n−íc ngoµi.

? An-bin H©y-®¬. "Jahrbuch der Weltgeschichte". N¨m 1913 ― xuÊt b¶n n¨m thø 14. Lai-pxÝch, 1914. ("Karl Prochaska's Illustrierte Jahrbücher".)

[Thùc ra ®©y kh«ng ph¶i lµ mét bé s−u tËp tµi liÖu, kh«ng ph¶i lµ s¸ch tra cøu, mµ lµ nh÷ng bµi tuú bót sinh ®éng viÕt trong suèt mét n¨m.] [S. K.] Hèp-x¬n. "XuÊt khÈu t− b¶n". Lu©n-®«n, 1914. [Gi. A. Hèp-x¬n]. "Chñ nghÜa ®Õ quèc". " "Cuéc chiÕn tranh Nam Phi". Ban-lèt. "Nh÷ng nguyªn lý cña thèng kª". BÐc-lanh, 1913. I-tsi-kha-ni-an. "Thµnh phÇn d©n téc, etc. cña çc d©n téc ë

Çp-ca-d¬". 1914 (81 tr.). T©y-lo (xuÊt b¶n ë §øc 1914). §i-t¬-rÝch. "Tæ chøc xÝ nghiÖp". £-l y. "Çc c«ng ty ®éc quyÒn vµ t¬-rít". G i ª n - x ¬. §¨ng trong t¹p chÝ "Schmoller's Jahrbuch" hoÆc

trong mét t¹p chÝ kinh tÕ kh¸c. "Jahrbücher für National-ökonomie und Statistik" cña C«n-r¸t. ((Bé thø ba, tËp I.))

Ham-x¬. A-g¸t. "Nh÷ng ng©n hµng lín vµ thÞ tr−êng thÕ giíi". 1914. RÝt-x¬. "Çc ng©n hµng lín". 1906. Ma-cr«-xti. "Çc t¬-rít". 1910. S¸t-oen. "Anh, §øc vµ Mü". BÐc-lanh, 1908. I-©y-®en-x¬. "Quan hÖ gi÷a çc ng©n hµng lín víi c«ng

nghiÖp". "Schmoller's Forschungen". TËp 24, Lai-pxÝch, 1905.

Sin-®¬.

V. I. L ª - n i n

18

Lª-vy. "Çc c«ng ty ®éc quyÒn vµ t¬-rít". TsiÕc-ski. LÝp-man. "Çc-ten vµ t¬-rít". Ph«-ghen-stanh. "Nh÷ng h×nh thøc tæ chøc t− b¶n chñ nghÜa".

Sin-®¬. TËp 5 cña "tµi liÖu l−u tr÷ vÒ kinh tÕ thÕ giíi"

DÝch-mung Sin-®¬. "Nh÷ng tiÒn ®Ò cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi". "Weltwirtschaftliches Archiv".

TËp 5 (I) (tr. 1 - 22). Bµi l−îc kh¶o rÊt hay (tÊt nhiªn lµ theo chñ nghÜa th©n §øc). ViÖc çc n−íc kh¸c chuyÓn sang thi hµnh chÝnh s¸ch thuÕ

quan b¶o hé buéc n−íc A n h vµo thÕ kû 19 - 20 ph¶i lao vµo nh÷ng kÕ ho¹ch qu©n sù.

N − í c ¸ o. Tham väng cña nã ®èi víi çc n−íc vïng Ban-c¨ng.

!!

NB

§iÒu ®¸ng chó ý lµ: ë X Ð c - b i - a (trong thêi gian th«n tÝnh B«-xni-a vµ GhÐc-xtª-g«-vin-a) nh÷ng n¨m 1908/9, ®· cã nh÷ng ng−êi ph¸t biÓu t¸n thµnh chiÕn tranh víi ¸o - Hung v× nh÷ng lý do sau ®©y. NÕu chóng ta th¾ng, chóng ta sÏ giµnh ®−îc nh÷ng ng−êi XÐc-bi-a tõ tay ¸o - Hung. NÕu chóng ta thua, XÐc-bi-a sÏ bÞ nhËp vµo trong biªn giíi thuÕ quan cña ¸o - Hung. ThÕ còng tèt. Chóng ta ch¼ng mÊt g× (tr. 11).

ë N g a > "tr−íc tiªn" lµ "lîi léc vÒ mÆt kinh tÕ riªng cña giai cÊp thèng trÞ qu©n sù quan liªu" (12). Ngo¹i lÖ: tham väng ®èi víi §¸c-®a-nen.

ë P h ¸ p, sù bÊt b×nh ®èi víi hiÖp −íc vÒ Ma-rèc ― C«ng-g« ngµy 4. XI. 1911.

N−íc BØ chØ cã thÓ gi÷ ®−îc C«ng-g« cña m×nh nÕu cã sù gióp ®ì cña Anh; theo hiÖp −íc ngµy

Vë "α" ("an-pha")

19

5. II. 1895, Ph¸p ®−îc "quyÒn −u tiªn mua" ë C«ng-g« (tr. 16) NB

NhËt-b¶n cã ý ®å thèng trÞ Trung-quèc. Thæ-nhÜ-kú, cho ®Õn n¨m 1913, lµ "mét kh¸ch thÓ h¬n lµ mét

chñ thÓ cña nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi" (19). Bå-®µo-nha phô thuéc vµo Anh. T©y-ban-nha nhËn ®−îc (hiÖp −íc víi Ph¸p, ngµy 27. XI.

1912) m¶nh phÝa B¾c Ma-rèc (Ph¸p chèng, Anh t¸n thµnh). T©y-ban-nha, trong 16 n¨m, 1898 - 1914, ®· tiÕn mét b−íc dµi.

Nh÷ng ghi chÐp tõ tê "lêi nãi cña chóng ta"

"Lêi nãi cña chóng ta" sè 11 (10. 11. 1015). Bµi b¸o cña Da-lÐp-xki "VÒ vÊn ®Ò d©n téc".

T¸n thµnh § 9. 4 ¤ng ta trÝch dÉn b¸o "Tia löa" sè 44: ..."Nh−ng viÖc thõa nhËn mét çch v« ®iÒu kiÖn cuéc

®Êu tranh giµnh quyÒn tù do tù quyÕt tuyÖt nhiªn kh«ng buéc chóng ta ph¶i ñng hé bÊt cø mét yªu cÇu nµo vÒ quyÒn tù quyÕt d©n téc. §¶ng d©n chñ - x· héi, víi t− çch lµ chÝnh ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n, coi nhiÖm vô tÝch cùc vµ chñ yÕu cña m×nh lµ xóc tiÕn quyÒn tù quyÕt cña giai cÊp v« s¶n thuéc tõng d©n téc, chø kh«ng ph¶i quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc vµ cña çc quèc gia"1). Sè 82 (6. V. 1915). X· luËn: "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ t− t−ëng d©n téc".

NB

chèng Ðc-vª. "T− t−ëng d©n téc trÇn trôi lµ ph¶n ®éng". ThÕ kû XX = thÕ kû cña chñ nghÜa ®Õ quèc; thÕ kû XIX, thÕ kû cña chñ nghÜa d©n téc.


V. I. L ª - n i n

20

(

Sè 116 (17. VI. 1915) "C. Cau-xky nãi vÒ Plª-kha-nèp"

vµ sè 117 (18. VI. 15) (trÝch mét t¹p chÝ Bun-ga-ri). vµ sè 118 (19. VI. ) sè 130 (3. VII. 1915) "D©n téc vµ kinh tÕ" cña N. T¬-rèt-xki + sè 135 (9. VII.) Sè 170 21. VIII. 1915) L. M¸c-tèp chèng tê "Ng−êi vµ 171 22. d©n chñ - x· héi" (vÒ sù thÊt b¹i). 172 (24... ) Sè 192 (16. IX. 1915) M¸c-t−-nèp nãi vÒ "L i ª n b a n g c h © u ¢ u". Sè 209 (8. X. 1915) N. T¬-rèt-xki nãi vÒ Xim-mÐc-van.

ChØ dÉn th− môc ë Th− viÖn bang (Xuy-rÝch).

NB: ¸t-lan-ti-cót. "S¶n xuÊt vµ tiªu dïng trong quèc gia x· héi". 1898. L ê i t ù a c ñ a C a u - x k y.

Hen-ri §ª-ma-rª-xt¬ L«-Ýt. "Cña c¶i chèng l¹i phóc lîi c«ng céng". Niu-Oãc, 1901.

? "Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich" (1915). Stin-lÝch. "Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kinh tÕ chÝnh trÞ häc

vÒ xÝ nghiÖp lín". TËp I vµ II. 1904 vµ 1906. "B u l l e t i n de l'institut international de statistique" (çc

tËp 1 - 1 9 ) Cl¸c. "Phong trµo c«ng nh©n ë ch©u óc". 1906. ¡ n g - ® r ª L i - Ð t - x ¬. "VÊn ®Ò x· héi". Pa-ri, 1895. Grun-txen. "VÒ nh÷ng çc-ten". 1902. Bam-g¸c-tªn vµ MÐt-xlª-ni. "Nh÷ng çc-ten". 1906. Giu-ra-sÕch. "B×nh luËn vÒ nÒn kinh tÕ toµn thÕ giíi". N©y-man-Xpan-l¸c. "§iÓm t×nh h×nh". XuÊt b¶n n¨m 1879/80...

1883/4 Quanh-ten-x¬. "¶nh h−ëng cña m¸y n«ng nghiÖp ®èi víi s¶n

xuÊt vµ lao ®éng". 1904. (LuËn ¸n.)

Vë "α" ("an-pha")

21

Gi. Plen-ghª. "Tõ chÝnh s¸ch chiÕt khÊu ®Õn sù thèng trÞ thÞ tr−êng tiÒn tÖ". 1913.

Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬. "Chñ nghÜa ®Õ quèc Anh". 1906.

? £-mi-l¬ Brª-txi-ga. "Nh÷ng ®iÒm b¸o tr−íc cuéc khñngho¶ng kinh tÕ ë §øc". BÐc-lanh, 1913 (1.80 m¸c)

lêi tiªn ®o¸n vÒ cuéc khñng ho¶ng vµo n¨m 1913/4

BÐc-h¸c Mª-ren-x¬. "Sù xuÊt hiÖn vµ sù ph¸t triÓn cña çc c¬quan tÝn dông lín cña Ph¸p". 1911.

Ly-dÝt. "Chèng tËp ®oµn ®Çu sá tµi chÝnh ë Ph¸p". 1908. ¡ng-®rª Li-Ðt-x¬. "Dung m¹o cña çc nhµ tµi chÝnh". 1909. Tª-xtÝt. "Sù thËt vÒ nh÷ng tr−íc t¸c cña Ly-dÝt". 1908.

Ðt-m«ng Tª-ry. "TiÕn bé kinh tÕ ë Ph¸p". Pi-ª B«-®anh. "§µ ph¸t triÓn". M«-rÝt Svèp. "Tr−íc trËn chiÕn ®Êu. (ChiÕn tranh th−¬ng m¹i)". Pa-ri, 1904. R. Clau-x¬. "Çc ng©n hµng Nga". 1908 ("Schmoller's

For-schungen". QuyÓn 131). TiÕn sÜ Men-to-r¬ Bu-ni-a-chi-an. "Çc cuéc khñng ho¶ng kinh

tÕ vµ t− b¶n ho¸ qu¸ thõa". Muyn-khen, 1908. Ðt-m«ng Tª-ry. "Ch©u ¢u vµ n−íc Mü. Thèng kª tæng qu¸t"

Pa-ri, 1899. Ken-ti. "Sù ph©n chia ch©u Phi". 1895.

NB: ¤. S v ¸ c - t x ¬. "Çc hÖ thèng tµi chÝnh cña çc c−êng quèc lín". (Bé s¸ch cña Nhµ xuÊt b¶n H¬-sen). 2 tËp. Lai-pxÝch, 1909.

NB [Nh÷ng biÓu thèng kª cã ý nghÜa vÒ sù ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m 70 - 1900. NB]

"Nh÷ng c¬ së cña nÒn kinh tÕ x· héi". Ti-u-bin-ghen, 1914 vµ nh÷ng n¨m tiÕp.

V. I. L ª - n i n

22

Tæng sè t− b¶n trong çc c«ng ty cæ phÇn

"Chóng" ®ang chi phèi nh÷ng mãn tiÒn nh− thÕ nµo?

"Bank-Archiv", xuÊt b¶n n¨m thø XIII. 15. VI. 1914 "Tæng kÕt nh÷ng ho¹t ®éng cña çc c«ng ty cæ phÇn cña §øc

trong nh÷ng n¨m 1907/8 - 1911/12"...

1911/2.. sè l−îng çc c«ng ty cæ phÇn ― t− b¶n cæ phÇn cña chóng . . . dù tr÷ thùc tÕ . . . . . . . . . . . . thu nhËp . . . . . . . . . . . . . . . . Sè c«ng ty chia lîi tøc cæ phÇn. Tæng sè lîi tøc cæ phÇn . . . . . . Quy m« t¨ng t− b¶n:

4 712 14 880 triÖu m¸c 3 515 " " 1 470 " " 3 481 " " 1 220 triÖu m¸c = 8.39%

tõ 1907 ®Õn 1912 (5 n¨m) = + 2 766 triÖu m¸c theo gi¸ trÞ danh nghÜa + 3 346 " " tÝnh theo thÞ gi¸

! !cao h¬n gi¸ trÞ danh nghÜa + 579 " " (!!)

Kª-xt¬-n¬. "sù c−ìng b¸ch vµo tæ chøc"

TiÕn sÜ Phri-tx¬ Kª-xt¬-n¬. "Sù c−ìng b¸ch vµo tæ chøc". "Nghiªn cøu vÒ cuéc ®Êu tranh gi÷a çc-ten víi nh÷ng xÝ

nghiÖp bªn ngoµi". BÐc-lanh, 1912. T¸c gi¶ nghiªn cøu mét çch cã hÖ thèng nh÷ng xung ®ét gi÷a

nh÷ng çc-ten víi "nh÷ng xÝ nghiÖp bªn ngoµi" vµ nh÷ng xung ®ét trong néi bé nh÷ng çc-ten ― vµ çc biÖn ph¸p "®Êu tranh":

1) T−íc nguån nguyªn vËt liÖu... 2) T−íc nguån nh©n c«ng b»ng çch dïng nh÷ng liªn

minh... 3) T−íc çc ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn...

Vë "α" ("an-pha")

23

4) T−íc n¬i tiªu thô... 5) Rµng buéc ng−êi mua b»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt. 6) §¸nh sôt gi¸ mét çch cã hÖ thèng 7) T−íc nguån tÝn dông... 8) Tuyªn bè tÈy chay1) [trÝch tõ "Çc b¶n ®iÒu tra vÒ çc-ten" (5 tËp 1903 - 06) v. v.] H µ n g ® è n g t h Ý d ô. Nh÷ng lËp luËn rÊt tØ mØ vÒ ý

nghÜa nhµ n−íc vµ ph¸p luËt... "Khi ®−îc thµnh lËp n¨m 1893, "Rai-ni-s¬ - Vª-tx¬-phª-li-s¬

c«-len-xanh-®i-ca" ®· n¾m ®−îc 86.7% sè than ®¸ s¶n xuÊt ë vïng Ranh - Vª-xt¬-pha-li... n¨m 1910 ― 95.4% (tr. 11)...2) T¬-rít thÐp cña Mü n¨m 1911 ®· tËp trung 45% s¶n l−îng gang"... (Nh÷ng thÝ dô kh¸c: 98% ― 85% ― v. v.)

"§èi víi mét xÝ nghiÖp riªng lÎ, vÊn ®Ò gia nhËp çc-ten lµ mét hµnh ®éng thùc tÕ do nh÷ng sù tÝnh to¸n vÒ møc doanh lîi mµ cã. T¸c dông nãi chung cña çc çc-ten còng nh− ý nghÜa cña hµnh ®éng nãi trªn th−êng biÓu hiÖn ra chñ yÕu lµ trong çc thêi kú tiªu ®iÒu. Nh÷ng xung ®ét gi÷a çc-ten vµ çc xÝ nghiÖp bªn ngoµi ph¸t sinh chñ yÕu lµ do sù h¹n chÕ thÞ tr−êng tiªu thô, mét kÕt qu¶ tÊt yÕu cña ho¹t ®éng cña çc çc-ten, cã mét ý nghÜa kh¸c nhau ®èi víi çc xÝ nghiÖp riªng rÏ. Sù h¹n chÕ thÞ tr−êng tiªu thô Êy lµ nÆng nÒ, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng xÝ nghiÖp cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn, vµ chÝnh v× vËy mµ çc xÝ nghiÖp nµy kÞch liÖt chèng l¹i sù h¹n chÕ ®ã" (tr. 25 - 26)...

..."Sù kh¸c nhau gi÷a hai kh¸i niÖm" (çc-ten vµ t¬-rít) "chÝnh lµ ë nh÷ng quan hÖ së h÷u: trong çc-ten cã çc chñ së h÷u kh¸c nhau, trong khi ®ã th× trong t¬-rít chØ cã mét chñ" (tr. 53 vµ dÉn LÝp-man).

1) Xem V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 27, tr. 409 - 410.

2) Nh− trªn, tr. 405.

V. I. L ª - n i n

24

"§· nhiÒu lÇn ng−êi ta thÊy r»ng ― vµ ®iÒu nµy cã thÓ coi lµ mét hiÖn t−îng chung, ― møc doanh lîi do viÖc çc çc-ten ho¸ ®em l¹i ®ang thu hót vµo çc lÜnh vùc c«ng nghiÖp nµy nh÷ng nhµ kinh doanh míi vµ nh÷ng t− b¶n míi" (57). ThÝ dô, Xanh-®i-ca bå t¹t ®· n©ng gi¸. KÕt qu¶:

n¨m 1879, cã 4 xÝ nghiÖp " 1898, " 13 " 1909, " 52 (tr. 57)

Nh÷ng ®iÒu kiÖn t¨ng gi¸ ®èi víi çc xÝ nghiÖp bªn ngoµi ®«i lóc ®−îc diÔn ®¹t nh− lµ sù gi¶m bít møc h¹ gi¸ ®èi víi chóng (tr. 73)...

"Bun-khen-®le bi-óc-den-phª-rai-in" ®· cÊm b¸n s¸ch cho "nh÷ng th−¬ng nh©n b¸n theo gi¸ hµng kÐm phÈm chÊt" (84).

"ViÖc ngõng cung cÊp nguyªn liÖu cïng víi viÖc rµng buéc ng−êi mua b»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt, mµ phÇn sau sÏ nãi tíi, ph¶i ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng thñ ®o¹n quan träng nhÊt nh»m c−ìng bøc gia nhËp çc-ten" (91)...

...TiÒn th−ëng xuÊt khÈu... (107) thµnh lËp "çc tæ chøc phô thuéc cña çc th−¬ng nh©n

(109)... (than ®¸ ― dÇu ho¶...) H¹ gi¸... Trong ngµnh c«ng nghiÖp x¨ng cã sù gi¶m gi¸ tõ

40 xuèng 20 - 22 m¸c (118) ― gi¸ cån ë Th−îng Xi-lª-di-a gi¶m xuèng cßn 49.5 m¸c (gi¸ ë Brª-xlau ― 62.5 m¸c)...

Tõ chèi cÊp tÝn dông: "Phª-nÝch-x¬" tõ chèi kh«ng gia nhËp Liªn hiÖp çc nhµ m¸y thÐp. Gi¸m ®èc h·ng nµy ph¶n ®èi gia nhËp. Çc ng©n hµng mua hÕt cæ phÇn cña h·ng ®ã ― t−íc bá çc tiÒn th−ëng xuÊt khÈu ― vµ ®· ®¹t ®−îc viÖc s¸p nhËp t¹i héi nghÞ nh÷ng ng−êi cã cæ phÇn!! (tr. 124 - 5).

Hîp ®ång víi çc thµnh viªn cña çc-ten trong néi bé çc-ten... (ph¹t tiÒn; toµ ¸n träng tµi thay cho toµ ¸n th«ng th−êng)...

Vë "α" ("an-pha")

25

Ph−¬ng tiÖn kiÓm tra tèt nhÊt lµ "Phßng tiªu thô thèng nhÊt" (153)...

"I-©y-®en-x¬ (tr. 87, t¸c phÈm cña «ng ta) ®· hoµn toµn ®óng khi kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc thµnh lËp mét ng©n hµng ®éc lËp lín míi ë §øc lµ ®iÒu kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc" (tr. 168).

"Ngay c¶ trong lÜnh vùc ho¹t ®éng thuÇn tuý kinh tÕ còng n¶y sinh ra mét sù chuyÓn biÕn nµo ®ã tõ ho¹t ®éng th−¬ng nghiÖp, nãi theo nghÜa cò cña danh tõ ®ã, sang ho¹t ®éng ®Çu c¬ - tæ chøc. KÎ ®−îc h−ëng lîi léc nhiÒu nhÊt kh«ng ph¶i lµ nhµ bu«n nµo biÕt dùa trªn kinh nghiÖm vÒ kü thuËt vµ vÒ bu«n b¸n cña m×nh ®Ó x¸c ®Þnh mét çch chÝnh x¸c nhÊt nhu cÇu cña kh¸ch hµng, ®Ó t×m ra vµ cã thÓ nãi lµ "ph¸t hiÖn" l−îng cÇu ®ang ë trong tr¹ng th¸i tiÒm tµng, ― mµ lµ tµi ®Çu c¬, biÕt tÝnh tr−íc hay Ýt ra còng biÕt ®¸nh h¬i tr−íc ®−îc sù ph¸t triÓn vÒ tæ chøc vµ kh¶ n¨ng cã nh÷ng liªn hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a çc xÝ nghiÖp riªng lÎ víi çc ng©n hµng" (tr. 241) 1).

"Nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çc xÝ nghiÖp lín ®Òu lu«n lu«n cã thÓ thu nhËn nh÷ng luËt gia th«ng minh nhÊt vµ kh«n khÐo nhÊt vµo lµm viÖc cho hä, vµ nÕu nh− b¶n th©n hä kh«ng sµnh sái l¾m trong c«ng viÖc thuÇn tuý th−¬ng m¹i, th× hä cã thÓ tuyÓn nh÷ng th−¬ng nh©n xuÊt s¾c vµo gióp hä. Ai còng biÕt r»ng hiÖn cã hµng lo¹t ng−êi kh«ng cã liªn quan g× tíi xÝ nghiÖp, kÓ c¶ tiÕn sÜ kinh tÕ chÝnh trÞ häc phô tr¸ch tuyªn truyÒn kinh tÕ cña c«ng ty, ®ang lµm viÖc trong çc v¨n phßng trung t©m cña çc xÝ nghiÖp lín" (tr. 242).

"Sù thµnh lËp çc çc-ten diÔn ra tõ tr−íc ®Õn nay, th−êng lµ dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ gi¸ c¶, ®ång thêi còng dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ nh÷ng thu nhËp cã lîi


!!

V. I. L ª - n i n

26

cho c«ng nghiÖp nguyªn liÖu hay c«ng nghiÖp nÆng vµ cã h¹i cho nÒn c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Gi¸ c¶ tiÕp tôc t¨ng lªn trong mét thêi gian dµi do viÖc thµnh lËp çc çc-ten g©y nªn, hiÖn t−îng ®ã tõ tr−íc ®Õn nay chØ thÊy x¶y ra ®èi víi nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt, nhÊt lµ than ®¸, s¾t, bå t¹t, vµ ng−îc l¹i ch−a bao giê thÊy x¶y ra ®èi víi çc thµnh phÈm. V× vËy viÖc t¨ng tiÒn l·i do t×nh h×nh ®ã g©y nªn, còng chØ giíi h¹n trong ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt t− liÖu s¶n xuÊt mµ th«i. Ph¶i nãi thªm vµo nhËn xÐt ®ã r»ng nhê viÖc thµnh lËp çc çc-ten, c«ng nghiÖp chÕ biÕn nguyªn liÖu (chø kh«ng ph¶i chÕ biÕn nöa thµnh phÈm) ch¼ng nh÷ng ®· thu ®−îc nh÷ng mãn lêi d−íi h×nh thøc lîi nhuËn cao, lµm tæn h¹i ®Õn ngµnh c«ng nghiÖp tiÕp tôc chÕ biÕn nh÷ng nöa thµnh phÈm, ― mµ ®èi víi ngµnh c«ng nghiÖp nµy nã cßn ®¹t mét quan hÖ thèng trÞ nhÊt ®Þnh, ch−a hÒ cã trong thêi kú c¹nh tranh tù do" (tr. 254)1).

Nh÷ng çc-ten ― «ng ta nãi ― kh«ng ph¶i lóc nµo còng dÉn ®Õn sù tÝch tô (chóng cã thÓ "cøu" çc xÝ nghiÖp nhá gia nhËp çc-ten), nh−ng chóng lu«n lu«n dÉn ®Õn "sù t¨ng c−êng t− b¶n" (274)... ®Õn sù t¨ng c−êng vai trß cña çc xÝ nghiÖp giµu, m¹nh vÒ t− b¶n (272 vµ 274).

VÒ vÊn ®Ò ý nghÜa cña çc çc-ten, chóng ta kh«ng nªn quªn sù kh¸c nhau gi÷a tæ chøc, ch¼ng h¹n nh− tæ chøc cña nh÷ng ng−êi tiªu thô (®ã lµ chñ nghÜa x· héi, tr. 282) hay cña c«ng nghiÖp chÕ t¹o nh÷ng thµnh phÈm víi tæ chøc cña ngµnh c«ng nghiÖp nguyªn liÖu:

"Nh×n bÒ ngoµi th× trªn mét møc ®é nhÊt ®Þnh t×nh tr¹ng hiÖn nay, tøc lµ sù phô thuéc cña nhiÒu bé m«n c«ng nghiÖp


NB

Vë "α" ("an-pha")

27

quan träng h¬n vµo ngµnh s¶n xuÊt nguyªn liÖu, lµ gièng víi nã" (víi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi tiªu thô v. v.) "nh−ng bªn trong th× l¹i hoµn toµn tr¸i ng−îc víi nã" (tr. 282). ((¤ng LÝp-man ― t¸c gi¶ viÕt ― lu«n lu«n quªn mÊt sù kh¸c nhau Êy ― lêi ghi chó, tr. 282.))

"Ng−êi ta ®ang tranh c·i víi nhau xem nh÷ng çc-ten cã mang l¹i mét sù c¶i thiÖn cho t×nh c¶nh cña c«ng nh©n ― nh− mét sè ng−êi vÉn kh¼ng ®Þnh vµ mét sè kh¸c l¹i phñ nhËn, ― hay kh«ng, xem nh÷ng çc-ten cã thÓ hiÖn çi nguyªn t¾c d©n chñ vµ hîp t¸c hay kh«ng" ((TsiÕc-ski!! T¸c gi¶ chèng l¹i «ng ta: lêi ghi chó, tr. 285)) "hoÆc lµ chÝnh ®èi víi n−íc §øc, chóng l¹i chøng minh mét lËp tr−êng ph¶n d©n chñ ― do chç träng t©m di chuyÓn vÒ phÝa nÒn c«ng nghiÖp nÆng ― thï ®Þch víi çc liªn hiÖp nghiÖp ®oµn?" (285)...

"b¸o c«ng nh©n" ë viªn bµn vÒ çc ng©n hµng cña viªn

B¸o "Arbeiter-Zeitung" ë Viªn. 1916 (11. IV. 1916), sè 101. Çc con sè vÒ nh÷ng ng©n hµng (8 ng©n hµng lín: "Crª-®i-

tan-stan-t¬"; "U-ni-«n-ban-c¬"; "PhÐc-kª-x¬-ban-c¬"; "Ðt-xc«n-t¬-ghª-den-s¸p-pht¬"; "Ban-c¬-phª-rai-in"; "B«-®en-crª-®i-tan-stan-t¬"; "MÐc-cu-r¬" + "An-ghª-mai-n¬ ®ª-p«-di-ten-ban-c¬").

T− b¶n ― 657.4 triÖu cua-ron Dù tr÷ ― 383.2 " " 1 040.6

TiÒn cña nh÷ng ng−êi

ngoµi 4 833.8 " "

Lîi nhuËn rßng 81.4 " "

So víi n¨m 1914, ®Çu

t− t¨ng 1 067.9

V. I. L ª - n i n

28

"niªn gi¸m cña viÖn hµn l©m mü"

"The Annals of the American Academy of Political & Social Science". TËp LVII - LIX (1 9 1 5)

(gåm nhiÒu cuèn s¸ch nhá riªng biÖt + th− môc, etc. tËp LIX (1915. Th¸ng N¨m): "Nh÷ng kh¶ n¨ng cña c«ng nghiÖp Mü". S−u tËp çc bµi b¸o).

Tæng sè tiÒn l−¬ng ë n − í c M ü 5 1/10 ― 1 000 ®«-la vµ > (tr. 115) 2/10 ― 750 ― 1 000 ®«-la 7/10 ― < 750 "

Trong ®ã cã bµi b¸o cña Uy-li-am X. Cai-x¬. "Çc chi nh¸nh ng©n hµng vµ ngo¹i th−¬ng cña chóng ta" (tr. 301).

"40 ng©n hµng Anh ho¹t ®éng ë n−íc ngoµi cã 1 325 chi nh¸nh; ë Nam Mü, 5 ng©n hµng §øc cã 40 chi nh¸nh, vµ 5 ng©n hµng Anh cã 70 chi nh¸nh... Trong vßng 25 n¨m gÇn ®©y, Anh vµ §øc ®Çu t− vµo ¸c-hen-ti-na, Bra-xin vµ U-ru-goay chõng 4 000 triÖu ®«-la, thµnh ra hä n¾m 46% toµn bé nÒn th−¬ng m¹i cña ba n−íc ®ã" 1).

((vµ tiÕp ®ã «ng ta viÕt vÒ tham väng vµ ý ®å cña Niu-Oãc muèn chiÕm ®o¹t vÞ trÝ bÐo bë Êy...))

NB Mét sù ph©n tÝch ®Æc biÖt vÒ vÊn ®Ò "kh¶ n¨ng" cña n−íc Mü trong viÖc t¨ng bu«n b¸n etc. víi Nam Mü khi cã chiÕn tranh.

200 tû phr¨ng

tr. 331 (trong mét bµi b¸o kh¸c)... "Ngµi Gioãc- gi¬ P©y-s¬, trong phÇn ®iÓm t×nh h×nh hµng

1) Xem V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé,

M¸t-xc¬-va, t. 27, tr. 461 - 462.

CÇn xem l¹i lÇn n÷a

Vë "α" ("an-pha")

29

n¨m gÇn ®©y cña t¹p chÝ "The Statist", ®· −íc tÝnh tæng sè t− b¶n mµ çc d©n téc chñ tÝn dông thÕ giíi lµ n¨m n−íc Anh, §øc, Ph¸p, BØ vµ Hµ-lan ®· ®Çu t− vµo nh÷ng n−íc chËm ph¸t triÓn lµ h¬n 40 tû ®«-la"...1)

40 tû ® « - l a

= 160 tû m¸c

Trong mét bµi b¸o kh¸c vÒ: "Nh÷ng thÞ

tr−êng Nam Mü": "Mét yÕu tè c¬ b¶n kh¸c ― mét yÕu tè quan träng nhÊt trong tÊt c¶ çc yÕu tè ®Ó ph¸t triÓn bu«n b¸n víi Nam Mü - lµ viÖc n−íc Mü ®Çu t− vµo tÝn dông, vµo x©y dùng vµ vµo nh÷ng xÝ nghiÖp t−¬ng tù. Mét n−íc mµ t− b¶n ®−îc xuÊt khÈu vµo bÊt kú mét n−íc Nam Mü nµo ®ã, sÏ nhËn ®−îc mét sè l−îng lín nhÊt vÒ ®¬n ®Æt mua nguyªn vËt liÖu sö dông vµo x©y dùng, vµo viÖc lµm ®−êng s¾t v. v., còng nh− nh÷ng ®¬n ®Æt mua hµng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c«ng tr×nh c«ng céng do çc chÝnh phñ tiÕn hµnh. §iÒu nµy ®· ®−îc chøng minh mét çch hïng hån b»ng viÖc

NB

®Çu t− cña Anh vµo çc ®−êng s¾t, ng©n hµng vµ tÝn dông ë ¸c-hen-ti-na" (314)...

110 c«ng ty cã: t− b¶n = 7.3 tû ®«-la, sè cæ ®«ng = 626 984. Còng thÕ ®èi víi n ¨ m 1 9 1 0, "Chøng kho¸n cã gi¸

vµ së giao dÞch chøng kho¸n". Tæng sè chøng kho¸n cã gi¸ cña Mü = 34.5 tû ®«-la (nÕu lo¹i bá nh÷ng kho¶n tÝnh trïng lÆp th× −íc tÝnh) = 24.4 tû ®«-la, trong khi ®ã th× toµn bé cña c¶i = 107.1 tû ®«-la.

1) Xem V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 27, tr. 461 - 462.

2) Xem tËp nµy, tr. 51 - 52.

xem tr. 2 ë ®©y 2)

4 – B. И. Ленин т.28

V. I. L ª - n i n

30

ChØ dÉn th− môc Trong môc lôc cña L«-da-n¬ (Th− viÖn bang L«-da-n¬).

TiÕp theo, n¨m 1902. §ª-sa-nen. "Nh©n d©n vµ giai cÊp t− s¶n". Pa-ri, 1881. G«-®in. "N−íc céng hoµ cña lao ®éng vµ c¶i çch nghÞ viÖn".

Pa-ri, 1889. L. L a n - l ¬ - m ¨ n g. "Çch m¹ng vµ d©n nghÌo". Pa-ri, 1898. S. R ¬ - n «. "LÞch sö çc cuéc b·i c«ng". Pa-ri, 1887. ¥-giª-ni Xcai-l¬. "NÒn ngo¹i giao Mü". Niu-Oãc, 1886. Gi«-«-ri. "L−îc kh¶o vÒ çc thuéc ®Þa cña Hµ-lan". Li-e-gi¬,

1883. T. Rèt-gi¬. "LÞch sö gi¸ c¶". 6 tËp. M¬n-h«n. "LÞch sö gi¸ c¶ tõ n¨m 1850". Lu©n-®«n, 1885.

"ChiÕn tranh chèng l¹i chiÕn tranh". (S−u tËp.) I - n a - g a - k i. "NhËt-b¶n vµ Th¸i-b×nh-d−¬ng". 1890. XvÝp-t¬. "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ tù do". Lèt An-gi¬-lÐt, 1899. Vi-an-la-t¬. "Sinh ho¹t chÝnh trÞ cña ThÕ giíi cò vµ ThÕ giíi

míi". N¨m VII (1912/3) vµ nh÷ng n¨m tr−íc. P«n Ph©y-en. "LÞch sö chÝnh trÞ cña thÕ kû 19". Pa-ri, 1914.

2 tËp. Ca-min Van-l«. "Ruéng ®Êt vµ nhµ n−íc. (§Þa lý x· héi)". Pa-ri,

1911. L¬-çc-p¨ng-chi-ª. "Th−¬ng nghiÖp quèc tÕ". Pa-ri, 1908. " "Th−¬ng nghiÖp ®−êng biÓn vµ ®éi tµu bu«n".

Pa-ri, 1910. M¸c-ten Xanh - Lª-«ng. "Çc-ten vµ t¬-rít". Pa-ri, 1909. Si-d¬-h«n-m¬. "ChØ nam vÒ ®Þa lý th−¬ng m¹i". Lu©n-®«n, 1911. £-kÐc. "Kh¸i luËn vÒ ®Þa lý th−¬ng m¹i". 2 tËp. Lai-pxÝch, 1905. Rai-khlen. "Sù c¹nh tranh Ph¸p - §øc t¹i Thôy-sÜ". 1908

[ch¾c h¼n lµ ph¶i cã c¶ ë BÐc-n¬?].

Vë "α" ("an-pha")

31

4*

Ra-pha-l«-vÝch. "ThÞ tr−êng tiÒn tÖ". 1911/2 ((n¨m thø 21)). Van ®¬ L¬-v¬. "NguyÖn väng vÒ mét nÒn hoµ b×nh ë kh¾p mäi

n¬i". 1916. Rèt-tÐc-®am, 1915. ñy ban. "B Ö n h d Þ c h h ¹ c h ë Ê n - ® é (1899 - 1900)".

TËp 4 vµ 5. KÕt luËn. A-vª-nen. "N«ng d©n vµ c«ng nh©n trong thêi gian 700 n¨m

gÇn ®©y". Pa-ri, 1907. A-vª-nen. "Nh÷ng kÎ giµu cã trong thêi gian 700 n¨m gÇn

®©y". Pa-ri, 1909. Pha-br¬. "Sù c¹nh tranh cña ch©u ¸" (vµ c«ng nh©n ch©u ¢u).

Pa-ri, Nim, 1896. Lan-g¬-h¸c. "Phong trµo v« chÝnh phñ chñ nghÜa ë Thôy-sÜ".

BÐc-lanh, 1903.

Trong sè nh÷ng xuÊt b¶n phÈm míi nhÊt: Ð c - g ¨ n g. "Ng−êi c«ng nh©n bÞ m¸y mãc lo¹i trõ".

"T e c h n i k u n d W i r t s c h a f t". XuÊt b¶n n¨m thø 4, quyÓn 10.

Cam-mª-r¬. "Nh÷ng con ®−êng ph¸t triÓn kü thuËt". I b i d e m. XuÊt b¶n n¨m thø 3. + "Schriften des Vereins für So-zialpolitik". TËp 1 3 2.

Grun-txen. "Th¾ng lîi cña chñ nghÜa c«ng nghiÖp". 1911. Ra-tª-nau: xem tr. 3 2 1). Ðc-g¨ng. "Nghiªn cøu vÊn ®Ò m¸y mãc trong häc thuyÕt vÒ nÒn

kinh tÕ quèc d©n". 1911. Man-stÕt. "ViÖc sö dông m¸y mãc theo kiÓu t− b¶n chñ nghÜa".

1905. A. R Ý t - l ¬. "VÒ ý nghÜa lÞch sö cña kü thuËt vµ vÒ ý nghÜa

t−¬ng lai cña nã". BÐc-lanh, 1910. £-khen-h«i-d¬. "C«ng t¸c kü thuËt tr−íc kia vµ ngµy nay".

BÐc-lanh, 1906.

1) Xem tËp nµy, tr. 56.

V. I. L ª - n i n

32

£. R©y-e. "§éng lùc. Nghiªn cøu vÒ mÆt kinh tÕ, kü thuËt etc., sù ph¸t triÓn søc m¹nh cña çc quèc gia". Lai-pxÝch, 1908.

N©y-hau-x¬. "Nh÷ng tiÒn ®Ò kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt ®¹i quy m«". "T e c h n i k u n d W i r t s c h a f t". 1910 (xuÊt b¶n n¨m thø 3).

M. Gra. "VÒ chñ nghÜa c¬ giíi". Pa-ri, 1911. Van Mi-t¬. "Kü thuËt ë thÕ kû 20". 1911/12. Ph. Ma-ta-rª. "Ph−¬ng tiÖn lao ®éng: m¸y mãc etc". 1913. L¬-v¸t-x¬. "Lao ®éng ch©n tay so víi lao ®éng b»ng m¸y mãc".

1900.

Stin-lÝch. "tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng"

TiÕn sÜ ¤-xca Stin-lÝch "TiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng". BÐc-lanh, 1907.

Mét cuèn s¸ch xoµng qu¸ − phæ th«ng. mét tªn ngèc theo chñ nghÜa Pru-®«ng, mét tªn chñ ng©n hµng chèng l¹i tiÒn

tr. 95. Chñ ng©n hµng Giuy-li-ót Hóc-kª. "VÊn ®Ò tiÒn vµ vÊn ®Ò x· héi" (xuÊt b¶n lÇn thø 5). 1903.

tr. 143: "Kh«ng cã mét ho¹t ®éng ng©n hµng nµo cã thÓ ®em l¹i nh÷ng lîi nhuËn cao nh− viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n 1). TiÒn lêi sai sè thu ®−îc khi ph¸t hµnh chøng kho¸n lµ cao h¬n hÕt... Theo sè liÖu cña "Der Deutsche Oekonomist" th× tiÒn lêi sai sè thu ®−îc khi ph¸t hµnh çc cæ phÇn c«ng nghiÖp ― ng−êi ta ®ang cè t×m çch ®em nh÷ng chi phÝ ph¸t hµnh, còng nh− −íc väng cã ®−îc mét tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n ®Ó biÖn b¹ch cho thø tiÒn lêi sai


Vë "α" ("an-pha")

33

sè nµy, nh−ng vÒ c¨n b¶n, ®©y lµ mét lîi nhuËn v« lý vÒ mÆt kinh tÕ ― t¨ng hµng n¨m trung b×nh lµ:

NB

1895 ― 38.6% 1896 ― 36.1 1897 ― 66.7 1898 ― 67. 7

NB

idem ®Çy ®ñ h¬n th× xem D«m-b¸c-t¬. "Kinh tÕ quèc d©n §øc trong thÕ kû 19" (x u Ê t b ¶ n lÇn thø 2, 1909), tr. 5 2 6, phô lôc 8

1899 ― 66.9 1900 ― 55.2%

Trong 10 n¨m, tõ 1891 ®Õn 1900, viÖc ph¸t hµnh chØ

riªng nh÷ng chøng kho¸n c«ng nghiÖp ë §øc còng ®· lµm cho ng−êi ta "kiÕm ®−îc" h¬n mét tû" 1).

NB

tr. 138: "§ i Ò u c h Ø n h"... "Nh÷ng cæ phÇn ®−îc hçn hîp víi nhau vµ gi¸ trÞ danh nghÜa cña chóng gi¶m xuèng. Mét vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ sù gi¶m gi¸ cña t− b¶n cæ phÇn nh− vËy lµ "§uèc-tmun-®e U-ni-«n" do "§i-xc«n-t«-ghª-den-s¸p-pht¬" thµnh lËp. T«i ®· nghiªn cøu tØ mØ lÞch sö tµi chÝnh cña ®øa con bÊt h¹nh cña ng©n hµng ®ã trong tËp mét cña bé s¸ch "Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kinh tÕ chÝnh trÞ häc vÒ xÝ nghiÖp lín" cña t«i (Lai-pxÝch, 1904), Trong 30 n¨m, do mét lo¹t hµnh ®éng gi¶m gi¸ trÞ çc cæ phÇn, nªn h¬n 73 triÖu m¸c ®· biÕn khái sæ s¸ch

NB

mét thÝ dô hay!!!

cña c«ng ty Êy. HiÖn giê, nh÷ng cæ ®«ng ®Çu tiªn cña c«ng ty ®ã chØ cßn n¾m cã 5% gi¸ trÞ danh nghÜa cña çc cæ phiÕu cña hä" !! (138) 2).

!!!

T µ i k h o ¶ n v · n g l a i lµ ph−¬ng tiÖn t¸c ®éng vµo nÒn c«ng nghiÖp.

1) Xem V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé,

M¸t-xc¬-va, t. 27, tr. 447. 2) Nh− trªn, tr. 449.

V. I. L ª - n i n

34

mét thÝ dô hay!

!!

!!!

!!!

"Ch¼ng h¹n nh− bøc th− sau ®©y mµ ngµy 19. XI. 1901 "§rª-d¬-®ne ban-c¬" ®· göi cho ban gi¸m ®èc Xanh-®i-ca xi-m¨ng B¾c - T©y - Trung §øc, vµ ®−îc sao l¹i trong tê "Kuxenzeitung" ®· nªu râ ¶nh h−ëng to lín ®Õn møc nµo cña nh÷ng ng©n hµng ®Õn quan hÖ cña chóng vÒ mÆt tµi kho¶n v·ng lai ®Çu t−. Bøc th− viÕt nh− sau: "Theo th«ng b¸o mµ çc ngµi ®¨ng ngµy 18 th¸ng nµy; trong tê "Reichsanzeiger", th× thÊy râ r»ng chóng t«i sÏ ph¶i tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng lµ kú héi nghÞ chung s¾p tíi cña xanh-®i-ca çc ngµi, ®Þnh häp vµo ngµy 30 th¸ng nµy, sÏ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi trong doanh nghiÖp cña çc ngµi, kh«ng thÝch hîp víi chóng t«i. V× vËy, chóng t«i rÊt lÊy lµm tiÕc r»ng chóng t«i buéc lßng sÏ ph¶i th«i kh«ng cÊp cho çc ngµi kho¶n tÝn dông mµ tr−íc kia vÉn cÊp cho çc ngµi. Do ®ã chóng t«i ®Ò nghÞ çc ngµi ®×nh chØ viÖc yªu cÇu ng©n hµng chóng t«i cÊp tiÒn vµ ®ång thêi chóng t«i hÕt søc kÝnh cÈn ®Ò nghÞ lµ chËm nhÊt lµ vµo cuèi th¸ng nµy, çc ngµi hoµn l¹i cho chóng t«i sè tiÒn mµ çc ngµi cßn nî chóng t«i. Nh−ng nÕu héi nghÞ nãi trªn kh«ng th«ng qua nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«ng thÝch hîp víi chóng t«i vµ nÕu trong t−¬ng lai chóng t«i cã ®−îc nh÷ng ®¶m b¶o thÝch ®¸ng vÒ mÆt nµy, th× chóng t«i tuyªn bè s½n sµng th−¬ng l−îng víi çc ngµi ®Ó më mét kho¶n tÝn dông míi""1) (146 - 147)

... Trong çc ng©n hµng lín cña chóng ta, mét sè kh¸ ®«ng nh©n viªn chØ lµm mçi mét


Vë "α" ("an-pha")

35

viÖc lµ ngµy nµy qua ngµy kh¸c, tÝnh to¸n tiÒn lêi vÒ çc tµi kho¶n v·ng lai ®Çu t−. DÇn dµ hä ®· ®¹t ®−îc mét nghÖ thuËt cao siªu trong c«ng viÖc Êy... Hä lµ nh÷ng b»ng chøng nãi lªn çi çch mµ t− b¶n xo¸ bá nh©n çch vµ biÕn mçi ng−êi thµnh çi m¸y" (148)...

""M ç i n g © n h µ n g l µ m é t s ë g i a o d Þ c h c h ø n g k h o ¸ n"; ng©n hµng cµng lín bao nhiªu vµ sù tËp trung trong ho¹t ®éng ng©n hµng cµng cã nhiÒu tiÕn bé bao nhiªu, th× c©u danh ng«n hiÖn ®¹i ®ã cµng ®óng sù thËt bÊy nhiªu" (169)1).

"B»ng çc chi nh¸nh cña m×nh, anh em Pª-r©y-r¬" (nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra "Crª-®i M«-bi-li-ª") "muèn... rµng buéc, vÒ mÆt tµi chÝnh, çc d©n téc kh¸c nhau vµ do ®ã, gãp phÇn vµo sù nghiÖp hoµ b×nh chung" (180)...

!!

mét thÝ dô hay

NB ha ha!! (xem C.

Cau-xky)

"Çc lÜnh vùc ho¹t ®éng" "®èi víi t− b¶n ng©n hµng" nh÷ng n¨m 70 ― ®−êng s¾t §øc (®· bÞ quèc h÷u ho¸ vµo cuèi nh÷ng n¨m 70) nh÷ng n¨m 80 ― c«ng nghiÖp nÆng Ranh - Ve-xt¬-pha-li nh÷ng n¨m 90 ― c«ng nghiÖp ®iÖn (vµ c«ng nghiÖp chÕ t¹o

m¸y mãc). "N¨m 1906, 4 ng©n hµng §. ë BÐc-lanh

("§oi-s¬ ban-c¬", "§i-xc«n-t«-ghª-den-s¸p-pht¬", "§rª-d¬-®ne ban-c¬", "§¸c-m¬-stÐt-te-r¬ ban-c¬") ®· ký kÕt mét b¶n hiÖp nghÞ cam kÕt víi nhau lµ kh«ng tuyÓn nh©n viªn cßn ®ang lµm viÖc ë mét trong bèn ng©n hµng ®ã vµ ch−a ®−îc phÐp rêi bá chøc vô!" (203). Sù ph¶n ®èi cña nh©n viªn ®· lµm cho hiÖp nghÞ ®ã "thay

th¸i ®é ®èi víi

nh©n viªn


V. I. L ª - n i n

36

®æi (??) nhiÒu" (??) ((thay ®æi ë chç nµo? thay ®æi nh− thÕ nµo????))

HÕt

NB: H. Vi-thíc-x¬. "TiÒn vµ tÝn dông ë Anh". 1911. Phi-lÝp-p«-vÝch D«m-b¸c-t¬ "Nh÷ng c¬ së cña nÒn kinh tÕ x· héi" (Buy-kh¬, Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ v. v. vµ v. v.).

LÝp-man. "çc-ten vµ t¬-rít"

Gi¸o s− tiÕn sÜ R. LÝp-man. "Çc-ten vµ t¬-rít vµ sù ph¸t triÓn h¬n n÷a cña çc tæ chøc kinh tÕ quèc d©n". XuÊt b¶n lÇn thø 2. Stót-ga, 1910. Tñ s¸ch luËt häc vµ nhµ n−íc häc.

Mét cuèn s¸ch nhá phæ th«ng, cung cÊp mét kh¸i luËn tèt vÒ chñ ®Ò. Quan ®iÓm lµ quan ®iÓm cña mét kÎ biÖn hé t− s¶n, ®Çn ®én, ®¾c ý, tù m·n.

Nh÷ng sù viÖc ®−îc chän läc kh«ng tåi l¾m, tÊt nhiªn lµ ®−îc chän läc theo h−íng cã tÝnh chÊt biÖn hé.

NB: tr. 161: "ë §øc, cã rÊt nhiÒu cuéc hîp nhÊt

kh«ng (???) mang tÝnh chÊt ®éc quyÒn... ...Mét thÝ dô ®iÓn h×nh ― kh«ng cÇn ph¶i kÓ ra v« sè nh÷ng thÝ dô thuéc qu¸ khø xa x−a ― lµ nÒn c«ng nghiÖp thuèc næ. Ngay tõ nh÷ng n¨m 70, 19 nhµ s¶n xuÊt thuèc næ ®· thèng nhÊt l¹i b»ng con ®−êng hîp nhÊt thµnh ®éc mét c«ng ty cæ phÇn. §Õn l−ît m×nh, n¨m 1890,

Vë "α" ("an-pha")

37

c«ng ty nµy l¹i hîp nhÊt víi kÎ c¹nh tranh lín nhÊt cña nã thµnh mét c«ng ty cæ phÇn: "Phª-rai-nÝch-t¬ C«-l«-nh¬ - Rèt-vai-l¬ pun-vÐc-pha-bri-ken". Sau ®ã, c«ng ty cæ phÇn lín nµy ®· lËp nªn nh÷ng çc-ten kh«ng nh÷ng víi çc nhµ m¸y thuèc næ kh¸c, mµ cßn víi t¬-rít çc nhµ m¸y thuèc ®i-na-mÝt ®· ®−îc nãi ®Õn. Vµ thÕ lµ ®· h×nh thµnh mét liªn minh chÆt chÏ hoµn toµn hiÖn ®¹i gi÷a tÊt c¶ çc x−ëng thuèc næ §øc, çc x−ëng nµy, sau ®ã cïng víi çc x−ëng chÕ t¹o ®i-na-mÝt cña Ph¸p vµ Mü còng ®−îc tæ chøc theo çch t−¬ng tù, ®· chia nhau cã thÓ nãi lµ toµn bé thÕ giíi" (tr. 161)1)

Sè çc-ten c«ng nghiÖp ë §øc ― (1905) lµ 3 8 5 (trªn thùc tÕ, cã nhiÒu h¬n: tr. 25)2).

NB RÝt-x¬ (tr. 1 3 7), khi dÉn chøng thèng kª nµy, cãbæ sung thªm: "k h o ¶ n g 1 2 0 0 0 xÝ nghiÖp tham gia"trùc tiÕp" nh÷ng çc-ten nµy". R Ý t - x ¬. "Nh÷ng ng©nhµng lín cña §øc vµ sù tÝch tô cña chóng". XuÊt b¶n lÇnthø 3. I-ª-na, 1910.

Sè l−îng çc-ten quèc tÕ (cã sù tham gia cña §øc) lµ g Ç n1 0 0 (tr. 30: n¨m 1897 cã gÇn 40)3).

C«ng nghiÖp bå t¹t. Çc-ten ®Çu tiªn 1897: 4 xÝ nghiÖp Gi¸ c¶ t¨ng lªn 1898: 10 xÝ nghiÖp


2) Nh− trªn, tr. 405. 3) Nh− trªn, tr. 471.

ph©n chia thÕ giíi

V. I. L ª - n i n

38

"C¬n sèt bå t¹t" 1901 ― 21 xÝ nghiÖp 1909 ― 52

("Mét sè ®· bÞ ph¸ s¶n").

T¬-rít thÐp ë Mü (n¨m 1908: 165 211 c«ng nh©n) 1907 ― 210 180 c«ng nh©n (161 triÖu ®«-la tiÒn l−¬ng), 170 triÖu ®«-la lîi nhuËn rßng, 1 100 triÖu ®«-la t− b¶n (tr. 124).

XÝ nghiÖp lín nhÊt cña nÒn c«ng nghiÖp má cña §øc "Ghen-den-kiÕc-kh¬-ne bÐc-vÐc-x¬-ghª-den-s¸p-pht¬" ― 1908 ― cã 1 705 nh©n viªn + 44 343 c«ng nh©n (70.5 triÖu m¸c tiÒn l−¬ng).

(tr. 135). N¨m 1902 (17. VI. 1902), Svèp ®· thµnh lËp "SÝp-bin-®inh c«m-pa-ni", t− b¶n 70.9 triÖu ®«-la, trong ®ã cã 20 triÖu cña Svèp. Sau ®ã, c«ng ty nµy p h ¸ s ¶ n, thÕ lµ c«ng chóng bÞ c−íp tr¾ng!

(173 vµ nh÷ng trang kh¸c) "Ken vµo nhau", "tham gia"

(passim), "xo¸ bá sù c« lËp" (tr. 155) ― ®©y lµ nh÷ng "t õ n g ÷" mµ LÝp-man dïng ®Ó tr¸nh (vµ ®Ó lµm tèi nghÜa) kh¸i niÖm "x· héi ho¸" cña M¸c 6.

((HÕt phÇn trÝch LÝp-man))

trÝch tõ "nh÷ng c¬ së cña nÒn kinh tÕ x· héi"

"Nh÷ng c¬ së cña nÒn kinh tÕ x· héi", c ñ a X . A n - t ¬ -m a n . . . C . B u y - k h ¬ v µ n h i Ò u n g − ê i k h ¸ c .

Môc V, phÇn II: "Ng©n hµng" (Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx�

Documents

Lenin 28 Bia can - marxists.org · b¶n", mét t¸c phÈm ®−îc viÕt vµo nöa ®Çu n¨m 1916 vµ in trong tËp tr−íc, tËp 27. Trong t¸c phÈm nµy, Lª-nin ®· tæng kÕt