LCH S KHNG CHIN CHNG M CU NC

1954 1975 TP 1

Nh xut bn: Chnh tr Quc gia

Nm xut bn: 1996

CH O NI DUNG: Trung tng, GS HONG PHNG

CH BIN: i t NGUYN VN MINH

TC GI: Trung tng, GS HONG PHNG, i t HONG DNG, i t

PGS TRN BI, i t NGUYN VN MINH

LI NH XUT BN

Trong hai nm 1990, 1991, Nh xut bn S tht xut bn trn b hai tp Lch s khng chin chng M, cu nc 1954-1975, nhng mi ch l cng trnh bc u nghin cu v cuc khng chin chng M ca dn tc ta nhm phc v kp thi yu cu ca cc bn c. c mt cng trnh nghin cu su sc, y hn, xng ng vi tm vc ca cuc chin tranh gii phng v i ca qun v dn ta sut 21 nm, Vin Lch s qun s Vit Nam bt tay vo t chc nghin cu, bin son mt b mi v Lch s khng chin chng M, cu nc, gm 9 tp. y l b sch ln, gi tr, Nh xut bn Chnh tr quc gia s ln lt xut bn trn b t tp I n tp IX. Tp I ca b sch mang tiu Nguyn nhn chin tranh, gm ba chng, tp trung lun gii v sao M xm lc Vit Nam v v sao chng ta li phi tip tc cm sng chin u sau chn nm khng chin chng thc dn Php xm lc. Sau Chin tranh th gii th hai quc M ni ln nh mt tn sen m quc t, cm u phe quc, c tim lc rt mnh v hiu chin, m mu lm b ch th gii. Li dng quc Php suy yu v sa ly trong cuc chin tranh ng Dng, M tng bc ht cng Php c chim a bn c v tr chin lc trng yu, giu ti nguyn thin nhin ny. Khi Php tht trn in Bin Ph, ch ngha thc dn c sp th quc M trc tip nhy vo min Nam Vit Nam thay chn Php, p t ch ngha thc dn kiu mi, m mu chia ct lu di t nc ta. Lc ny th gii phn chia thnh hai h thng i u gay gt bng cuc chin tranh lnh v chy ua v trang quyt lit. Phong tro gii phng dn tc dng cao khp ni trn th gii. Cc nc ln, v mc nh v k dn tc hp hi cng c nhng toan tnh khc nhau Vit Nam. Tt c nhng iu lm cho Vit Nam tr thnh tiu im hi t nhng mu thun ca thi i.

Ho bnh, c lp dn tc thng nht T quc v ton vn lnh th vn l c vng ngn i ca dn tc ta. Sau chn nm chin u, min Bc c gii phng v i ln ch ngha x hi, min Nam vn cn di ch thng tr ca quc M v tay sai, th nhim v chin u gii phng min Nam, thng nht T quc tr thnh nhim v s mt ca nhn dn ta. Cuc khng chin thng M, cu nc y gian kh, hy sinh, nhng ht sc ho hng ca nhn dn ta di s lnh o ca ng ko di 21 nm ginh c thng li trn vn vo ma Xun 1975 lch s, gii phng hon ton min Nam, thng nht T quc, c nc cng i ln ch ngha x hi. Sau hn 40 nm nhn li, cu hi v sao quc M xm lc Vit Nam? V sao nhn dn Vit Nam li phi cm sng chin u? cn l vn phi dy cng nghin cu. Vin lch s qun s Vit Nam - B Quc phng v tp th tc gi ht sc c gng gii p cu hi , nhng chc chn khng trnh khi khim khuyt. Chng ti mong nhn c kin ph bnh ln xut bn sau c tt hn. Xin trn trng gii thiu cun sch cng bn c. Thng 11-1996 NH XUT BN CHNH TR QUC GIA

LI NI U Cuc chin tranh xm lc Vit Nam ca quc M l cuc chin tranh cc b ln nht th k ny. Xt v quy m lc lng tham gia, phng tin chin tranh hin i c huy ng v tnh cht c lit theo chiu hng ngy cng tng sut 21 nm, th y l cuc ng u lch s gia quc M vi nhn dn Vit Nam - mt cuc ng u, xt v mt vt cht, l khng cn sc. Bi v nc M, mt trong nhng nc ln nht v mnh nht hnh tinh i xm lc nc Vit Nam nh v ngho, li b tn ph trong cuc chin tranh chng thc dn Php, cha kp hi phc. Qun i M trong vng 200 nm k t khi Hp chng quc Hoa K thnh lp tin hnh v tham gia tm cuc chin tranh ln, nhng cha ln no bi trn. Trong cuc chin tranh xm lc Vit Nam, M ng dng nhng thnh tu khoa hc-k thut qun s tin tin nht, mi nht (tr v kh nguyn t), s dng ti a sc mnh v tim lc ca nc M chng Vit Nam. Ngoi ra cn c 34 nc ng minh ca M tham gia ng gp lng thc, thuc men, trang b k thut v hun luyn..., gip M tin hnh chin tranh, trong c nm nc trc tip a qun chin u sang Vit Nam. Vi sc mnh khng th tng ni ca nc M, gii cm quyn Nh Trng, Lu Nm Gc tin chc s chin thng mt cch d dng. H mun chng minh cho th gii thy rng M tham chin th khng c mt lc lng chng i no m khng b bp v b tiu dit. Lc u, nhiu ngi cho rng trong cuc chin u khng cn sc ny, nhn dn Vit Nam kh c th ng vng. Song, qua cuc khng chin, nhn dn Vit Nam lm cho c th gii kinh ngc. Ch ngha thc dn mi cng vi vin tr M khng la di c dn tc Vit Nam tng u tranh khng khoan nhng chng s xm lc v p bc, bc lt ca ngoi bang sut nhiu th k v lm nn nhng chin cng lng ly nh Bch ng, Chi Lng, ng a v in Bin lch s. S la m ca quc M khng che y c bn cht xm lc v hiu chin ca h trc con mt tinh tng, thc cnh gic, c bit l s gic ng chnh tr ca mt dn tc c t chc tt nh dn tc Vit Nam. vo tim lc khng l v mi mt, li l siu cng ng u phe quc, sau khi khng la bp c ngi dn Vit Nam bng vin tr, bng c lp, t do gi hiu, quc M lin s dng v lc, dng c vn, la, sng n iu hnh, ch huy chnh quyn v qun i tay sai tin hnh chin lc chin tranh c bit, nh ph d man nhng ngi yu nc min Nam, dn h vo nhng p chin lc khng ch, km kp. Khng cam chu, nhn dn Vit Nam kin quyt chng li. Sau hn bn nm kin cng chin u, nhn dn ta nh thng cuc chin tranh c bit, lm cho tnh hnh qun s, chnh tr x hi min Nam Vit Nam din ra ngoi d kin v mun ch quan ca M. Ngy qun, ngy quyn do M dng ln, nui dng tin hnh kiu chin tranh xm lc ca ch ngha thc dn mi, ng trc nguy c tan r, sp . Trong khi , lc lng cch mng min Nam pht trin mnh trn nn tng chnh tr vng chc. Cch

mng Vit Nam min Nam nm quyn ch ng chin lc, xy dng c th trn chin tranh nhn dn vng chc, lin hon. B tht bi trong vic p t ch ngha thc dn mi v chin tranh c bit, nhng do qu tin vo sc mnh vt cht to ln ca mnh, do quan im xem xt ch quan ca ch ngha quc, nhng ngi cm quyn nc M khng th no hiu ng c ch v sc mnh chin u cho c lp, t do ca dn tc Vit Nam. Phi diu hu M cho tht bi l do qun i Si Gn non yu v M cha ra tay. Vi bn cht chng cng in cung, vi v th ca mt siu cng mun lm b ch th gii, chng khng chu dng li, xem xt nghim tc, khch quan tm gii php chm dt chin tranh, m tip tc lao su vo cuc chin tranh bng vic a t qun chin u M v qun mt s nc ng minh M vo min Nam Vit Nam, tin hnh chin lc chin tranh cc b, ng thi dng khng qun, hi qun nh ph min Bc Vit Nam. Nh trng v Lu Nm Gc tin tng rng vi ch trng v bin php cng rn ny, nht nh M s nh bi i phng trong thi gian ngn nht. C th gii hi hp theo di din bin chin s v chiu hng pht trin cuc chin tranh. H i ngi, ri lo lng cho Vit Nam trc cuc xm lc tn bo ca M. Cc nc x hi ch ngha, nhiu nc dn ch, nhiu t chc qun chng tin b chu , chu u, chu Phi v M Latinh trong c nhn dn tin b M ln ting phn i quc M, ng h nhn dn Vit Nam. Khi a qun vin chinh trc tip tin hnh chin tranh xm lc, nhng ngi cm quyn nc M lc quan tin tng bao nhiu th qua cuc sc ma kh ln th nht, h cm thy nc M ang i trong mt ng hm khng c li ra v mt tm l bi quan bc l trong gii dn s v qun s. Tuy vy, chnh quyn M vn khng t b m mu ginh thng li bng qun s, ngoan c lao su vo cuc chin tranh. Tng thng Johnsson quyt nh tng qun chin u M v phng tin k thut chin tranh hin i, tip tc leo thang v m rng chin tranh vi quy m ln hn, c lit hn. Nhn dn Vit Nam vi tinh thn Khng c g qu hn c lp, t do on kt thnh mt khi thng nht, kin quyt khng chin. Bng vic kt hp cht ch u tranh qun s vi u tranh chnh tr v ngoi giao, nh ch bng ba mi gip cng trn c ba vng chin lc, qun v dn ta ln lt nh bi cc chin lc v bin php chin lc ca M, tin n m cuc tng tin cng v ni dy Tt Mu Thn, lm rung chuyn nc M, lm hin ln trc mt chnh quyn Johnsson v c nhn dn M hnh nh qun i M ang b nh bi trong cuc chin tranh. Kinh ngc v cuc tin cng Tt Mu Thn, b bi ri v trn Khe Sanh v b tht bi nng n trong cuc chin tranh ph hoi min Bc ln th nht, tp on hiu chin trong b my cm quyn nc M dao ng ch. X hi M khng hong su sc, ni b chia r. Nhiu tng lp nhn dn M phn i ko di chin tranh, i rt qun M v nc. C th gii ng h Vit Nam chng M leo thang chin tranh. n lc ny pha M mi chp nhn thng lng vi Vit Nam, chm dt nm bom min Bc t v tuyn 20 tr ra. Chin lc chin tranh cc b b ph sn. Tng thng M Nixon

mun rt qun M nhng vn duy tr c th mnh v ch da l ngy qun, ngy quyn Si Gn bng vic thc hin chin lc Vit Nam ho chin tranh, m rng chin tranh ra ton ci ng Dng. Mc tiu ca M l bnh nh min Nam, y li ch lc Qun gii phng, trit ph cc cn c du kch, ngn chn ng tip t v ph hy cn c hu cn, phong to v nh ph t lit min Bc Vit Nam. i i vi tng cng, m rng chin tranh, quc M dng chnh sch ngoi giao xo quyt, nh vo sau lng Vit Nam v tm gii php chm dt chin tranh Vit Nam t cc nc ln Lin X, Trung Quc, trong khi nhng iu kin hp tnh, hp l em li ho bnh do pha Mt trn Dn tc gii phng, Chnh ph cch mng lm thi Cng ho min Nam Vit Nam v Chnh ph Vit Nam dn ch cng ho a ra ti cuc ho m Pari u b M bc b. la bp v xoa du s cng phn ca nhn dn M, nhn dn th gii v e do Vit Nam, Nh trng v Lu Nm Gc a ra nhng t ngng nm bom b phn min Bc v i nhn dn ta phi chp nhn nhng iu kin ho bnh ca M. Sau ny, Mc Namara, nguyn B trng Quc phng M, cho l nhng c hi ho bnh b b l. S tht sau nhng t ngng nm bom, khng qun M nh ph tr li c lit hn. Thc cht M quyt ginh thng li trn th mnh, p t ch ca chng cho nhn dn Vit Nam. Song, s xo quyt v ngoan c khng la c ai, cng lm cho tinh thn khng chin ca nhn dn ta thm kin quyt. Cuc chin tranh vn tip din c lit, nhng quc M khng o ngc c chiu hng ang thua ca chng. Neil Shechan - nh bo M, mt trong nhng ngi c cng phanh phui Ti liu mt Lu Nm Gc ra trc cng lun nhn nh ng n rng: Sau nhng nm di tm cch khut phc nhng dn tc ngho kh bng s tn bo ca sc mnh k thut ca mnh, nc M, mt nc giu mnh nht trn qu t ny, cui cng c th b nhng ngi cng sn Vit Nam ui ra khi bn o ng Dng. Nu ng nh vy, th thng li ca ngi Vit Nam s l mt th d v song v s ton thng ca tr tu con ngi i vi my mc1. Tht bi r, nhng quc M vn ngoan c s dng sc mnh qun s p ta trn bn m phn, n khi nhn dn ta tin hnh cuc tin cng chin lc nm 1972 ginh thng li rt to ln v nh bi chin dch tp kch chin lc bng B52 vo H Ni, Hi Phng, p tan huyn thoi v sc mnh khng qun tng trng cho n ch yu trong chin lc ca M, th Hoa K mi chu k Hip nh Pari, rt qun M v nc. Ma xun 1973, M ct, ma Xun 1975, ngy nho: Nc Vit Nam c c lp, thng nht. iu khng nh: Trong thi i ngy nay mt dn tc d nh, nhng c chnh ngha, on kt thnh mt khi thng nht, kin quyt chin u di s lnh o ca mt ng marxist Lninnt c ng li v chin lc ng n, sng to, ph hp vi nguyn ca ton dn, c th gii ng tnh ng h th dn tc c th nh bi bt c k th xm lc no d ln mnh hn mnh gp bi. _______________________________________

1. Trch trong Li ta cun sch Cuc chin tranh khng qun ng Dng ca Neil Shechan, do nhm nghin cu v chin tranh khng qun Trng i hc Cornell bin son nm 1972. Lu tr ti Vin Lch s qun s Vit Nam. Qua cuc u tr, u lc gia hai bn Vit - M, c th thy do coi thng i phng, li khng hiu c truyn thng ch ca mt dn tc quyt ginh c lp, thng nht T quc, khng hiu c quy lut ca cuc chin tranh cch mng chnh ngha, nn M khng th hoch nh c chin lc ng, lun lun b ng, khng lm ch c tnh th v lm ch c mnh, gp ht tht bi ny n tht bi khc d dy cng rt kinh nghim, huy ng tr tu ca nhiu nh chin lc, nh khoa hc, nhn vin nghin cu trong thi gian di trong lch s chin tranh ca M. V pha Vit Nam, nhng vn c bn v ng li, phng php cch mng, chin lc chin tranh nhn dn, v t chc hu phng, t chc lc lng v.v c ng Lao ng Vit Nam vch ra trn c s nghin cu iu kin khch quan, ch quan mt cch khoa hc v ph bin cho ton dn thc hin. Qua thc tin chin tranh, ng li, ch trng ca ng c b sung, pht trin v hon chnh. l s kt hp gia tr tu ca Ban Chp hnh Trung ng, Qun u Trung ng v B Chnh tr vi tr tu ca cc cp ch huy chin trng, mt trn, tr tu ca cc ng b a phng, ca qun chng nhn dn v lc lng v trang. Song nhng pht kin chin lc li xut pht t c quan lnh o cao nht ca ng. Truyn thng dn tc, kinh nghim ca cc th h i trc, cng nhng kinh nghim trong khng chin chng Php l c s rt quan trng ng Cng sn Vit Nam v Ch tch H Ch Minh pht trin ng li, chin lc, sch lc l ngh thut ch o Cuc khng chin chng M, cu nc. S pht trin c th hin trong vic nh gi tnh hnh quc t, trong nc, nh gi ng ch, ng ta, gi vng c lp t ch khi xc nh nhim v ca hai min Nam-Bc v nhim v chung ca c nc mi khi i phng tung ra nhng th on mi; t chc c nh gic trn c ba vng chin lc tin tuyn ln v chng chin tranh ph hoi, bo v vng chc hu phng min Bc x hi ch ngha, chi vin kp thi, y cho min Nam nh thng v lm ngha v quc t. iu cn th hin trnh ngh thut qun s c nng cao trn cc lnh vc chin lc, chin dch, chin thut. Do , ta bit m u cuc khng chin ng lc, bit to th, to lc, to thi c, nm thi c t chc tc chin chin lc, m cc cuc tng tin cng, to ra cc bc ngot chin tranh c li cho ta, tin ln ginh thng li cui cng, kt thc chin tranh vo lc c li nht cho cch mng Vit Nam v th gii. Cuc khng chin v i ca Vit Nam c s ng tnh ng h rng ln ca Lin X, Trung Quc v cc nc x hi ch ngha anh em, cc nc yu chung ho bnh, cng l v nhn dn tin b th gii, trong c nhn dn tin b M. Nh , Vit Nam chin thng trn c ba mt trn qun s, chnh tr, ngoi giao c chin trng Vit Nam v trn th gii, ti nc M.

Cuc khng chin chng M xm lc kt thc trn vn vo Ma Xun nm 1975, nhn dn ta ginh c c lp v thng nht ang ra sc xy dng cuc sng mi cng bng, vn minh v hin i. Cuc chin tranh Vit Nam tr thnh mt ti lch s ln, c nhiu nh nghin cu lch s nhiu nh chnh tr trong nc v trn th gii quan tm tm hiu. Cho n nay, c hng nghn cun sch v ti liu nghin cu v cuc chin tranh Vit Nam trn nhiu kha cnh, nhiu vn khc nhau. Do lng thng tin thu thp t hai pha cn hn ch, do quan im xem xt v ng c khc nhau, nn cc tc gi nc ngoi gii thch, nh gi v cuc chin tranh cng khc nhau, c nhiu iu st thc, nhng cng khng t kin tri ngc, nht l v nguyn nhn chin tranh, s u tr, u lc ca hai bn tham chin sut 21 nm, m kt cc phn thng thuc v nhn dn Vit Nam, v tc ng ca n i vi th gii ng i v nhng bi hc kinh nghim, v.v Vin Lch s qun s Vit Nam thuc B Quc phng nc Cng ho X hi ch ngha Vit Nam bin son, Nh xut bn S tht xut bn ln u vo nm 1990, 1991 b Lch s khng chin chng M cu nc, 1954 1975 gm hai tp. l hai cun lc s nhm phc v kp thi vic gio dc truyn thng trong lc lng v trang, nghin cu, ging dy cc hc vin, trng s quan trong Qun i nhn dn Vit Nam. Sau 20 nm chin tranh kt thc, vi li thi gian , c thm nhiu t liu t hai pha, nht l cng trnh Lch s ng Cng sn Vit Nam, tp II ca Vin Lch s ng, Tng kt cuc khng chin chng M, cu nc: Thng li v bi hc do Ban Tng kt chin tranh trc thuc B Chnh tr bin son, c B Chnh tr cho kin kt lun, Nh xut bn Chnh tr quc gia n hnh nm 1995 v qua kho st thc t cc chin trng, kin ng gp ca ng o bn c, ln ny Vin Lch s qun s Vit Nam nghin cu, bin son b Lch s khng chin chng M cu nc 1954-1975 y hn. Vi tinh thn tn trng s tht khch quan, khoa hc v thc trch nhim i vi lch s, tp th tc gi s ti hin ton b cuc khng chin tng i t m, trong c gng lm ni bt mt s s kin trng yu, ng thi ch trng phn tch lm r ngun gc, nguyn nhn cuc chin tranh, s u tr, u lc ca hai bn tham chin v nhng bi hc kinh nghim... Vic nu r v nh gi nhng u, khuyt im chnh, cng nhng nguyn nhn v thnh cng, tht bi qua cc giai on chin tranh nhm cung cp nhng thng tin chnh xc gip bn c hiu ng cuc khng chin v i ca nhn dn ta cng c xc nh l nhim v quan trng trong ln bin son ny. B Lch s c bin son thnh chn tp: Tp I: Nguyn nhn chin tranh

Tp II: Chuyn chin lc Tp III: nh thng chin tranh c bit Tp IV: Cuc ng u lch s Tp V: Tng tin cng v ni dy nm 1968 Tp VI: Thng M trn chin trng ba nc ng Dng Tp VII: Thng li quyt nh Tp VII-I: Ton thng. Tp IX: Nguyn nhn thng li, bi hc lch s Qu trnh nghin cu bin son b lch s ny, chng ti c s ch o trc tip ca B Quc phng, ng gp kin, cung cp t liu ca cc ng ch lnh o ca ng, Nh nc, Qun i trong cc thi k chin tranh, cc cn b cao cp, trung cp, cc phng khoa hc cng ngh v mi trng cc qun khu, qun on, tnh i v nhiu nh khoa hc, c bit l s lnh o, ch o st sao, t m ca Ban lnh o Vin Lch s qun s Vit Nam cng nh c nhn ng ch Vin trng. Chng ti chn thnh cm n s ng gp nhit tnh v y trch nhim ny. Mc d tp th tc gi rt c gng trong vic su tm, chnh l t liu v th hin, song lch s Cuc khng chin thng M, cu nc din ra 21 nm v cng ho hng, phn nh c n tht y qu khng phi d dng, v li trnh nhn thc ca tp th tc gi cn nhiu hn ch, nn b s chc chn khng trnh khi thiu st v nhng ch bt cp. Rt mong bn c ph bnh, ng gp kin gip cho vic nghin cu ngy cng t cht lng cao.

Chng I TNH HNH VIT NAM V TH GII SAU THNG LI IN BIN PH

I. VIT NAM T SAU NGY 20-7-1954 Cuc khng chin bn b, anh dng ca nhn dn Vit Nam m nh cao thng l chin thng in Bin Ph vang di buc chnh ph Php phi k kt Hip nh Geneve (7-1954), cng nhn c lp, ch quyn, thng nht v ton vn lnh th ca nc Vit Nam, rt ht qun vin chinh v nc. y l bc ngot quan trng trong lch s u tranh ginh c lp ca nhn dn ta. Thng li ny m ng cho cch mng Vit Nam bc vo mt thi k pht trin mi, vi nhng iu kin thun li mi, nhng cng y nhng kh khn, phc tp mi. t nc tm thi chia thnh hai min vi hai ch chnh tr khc nhau. Min Bc c hon ton gii phng i ln ch ngha x hi, min Nam cn di s thng tr ca quc M v tay sai. Cuc u tranh gii phng min Nam, thng nht t nc tip tc bng nhiu hnh thc v phng php khc nhau trong iu kin c php l ca Hip nh Geneve, v th gii chia thnh hai phe i khng, nhng li cng tn ti ho bnh trong cuc chin tranh lnh cng thng v gay gt. min Bc, sau khi qun i Php rt i, nhn dn ta phi tp trung hn gn vt thng chin tranh, khi phc kinh t, bo m i sng, cng c, xy dng min Bc thnh hu phng chin lc ca c nc, lm c s cho cuc u tranh thc hin mt nc Vit Nam ho bnh, thng nht, c lp dn ch v giu mnh. Trc mt, min Bc phi i mt vi nhng kh khn chng cht - hu qu ca gn mt th k thuc a v hn chn nm chin tranh. 90% dn s min Bc vn sng bng ngh nng, nhng nn sn xut nng nghip manh mn, ngho nn, k thut canh tc lc hu, i sng ngi nng dn cn thiu thn mi b. Nn cng nghip ch vn vn c 20 x nghip cng nghip vo nm 1954 vi thit b c k, nhiu th h hng, nhng b phn cn tt v cc ti liu k thut quan trng u b Php chuyn vo Nam. T trng ca cng nghip trong gi tr tng sn lng cng, nng nghip t 10% nm 1939, tt xung cn 1,5%. khi min Bc c gii phng. Bn cnh cng nghip, tiu - th cng nghip b chn p, b sa st khng c nguyn liu sn xut. Nhiu ngnh, ngh th cng truyn thng b mai mt hoc mt hn. H thng giao thng, bu in b h hng v xung cp.

Ho bnh lp li nhng tnh hnh an ninh min Bc vn cn phc tp do thc dn Php, quc M v bn phn ng ph hoi. Trc, trong v sau ngy nh chin, ch cng p di c vo Nam hng chc vn ngi, phn ln l ng bo theo o Thin cha, cng chc, nh bun, nh gio, bc s, nhn vin k thut. ch gi li hng ngn gin ip, hng trm nhm phn ng, cng vi cc ton bit kch c tung ra min Bc ph hoi cc c s kinh t, cc cng trnh cng cng. Cc phn t tay sai, cc ng phi phn ng ln lt kch ng qun chng, gy bo lon mt s a phng, tung truyn n, ti liu xuyn tc chnh sch ca ng Lao ng, Chnh ph Vit Nam hng lung lc qun chng, gy hoang mang, dao ng trong nhn dn. min bin gii pha Bc, hng ngn th ph c cc th lc phn ng Php, M, Tng tip tay, hot ng ph hoi. Ti nhiu vng khc, bn ngy qun, ngy quyn c vn ln lt hot ng chng ph chnh quyn cch mng. Sau chin tranh, nhiu vn x hi cha c iu kin gii quyt. Vn tn gio, dn tc, giai cp vn phc tp do chnh sch chia r ca ngi Php, lc ny cng phc tp hn, v k th kch ng. Khc phc hu qu chin tranh n nh tnh hnh, xy dng li t nc l s nghip mi m, y gian kh v kh khn. hon thnh s nghip , iu ct yu l phi on kt ton dn, tng cng i ng cn b, ng vin, kin ton b my lnh o v chnh quyn cc cp. Vng mi gii phng, chnh quyn c s mi hnh thnh, cha c cng c kin ton. Trnh nhn thc v nng lc t chc, qun l kinh t, qun l x hi ca cn b, ng vin cn nhiu hn ch. Min Nam tm thi thuc quyn kim sot ca i phng. T ch c chnh quyn, c qun i, c vng gii phng, gi y phn ln cn b, b i min Nam tp kt ra min Bc, ton b hot ng ca cch mng phi chuyn sang phng thc va hp php v khng hp php, va cng khai li va b mt. l mt o ln ln, mt tnh th nguy him i vi cch mng min Nam. S thay i , tc ng mnh ti tm t, tnh cm ca ng bo, ng ch min Nam v t ra cho cch mng Vit Nam nhng nhim v mi v cng kh khn. Cch mng nc ta chuyn sang mt thi k mi - thi k tin hnh ng thi hai chin lc cch mng: cch mng x hi ch ngha min Bc v cch mng dn tc dn ch min Nam, do mt ng duy nht lnh o. Do vy, d cn nhiu kh khn, nhng thun li vn l cn bn: min Bc hon ton c gii phng tr thnh hu phng ln ca c nc, c qun i hng mnh, chnh quyn hng mnh, Mt trn rng ri. Min Nam, nhn dn gic ng chnh tr cao, cng c nc lm cuc Cch mng Thng Tm thnh cng v khng chin thng li. Nhn dn ta c mt ng vng mnh, c kinh nghim lnh o, vi i ng ng vin, on vin hn mt triu ngi, li c nhn dn tin b th gii ng tnh ng h. Thun li s c nhn ln thnh sc mnh to ln chin thng. Min Nam Vit Nam lc ny tr thnh ch ng chn ca hai tp on tay sai thn Php v thn M, l ni tranh ginh nh hng gia chng vi nhau. Php vn mun li, M quyt thay th Php. Do phi l

thuc ngy cng nhiu vo M trong qu trnh tin hnh chin tranh ng Dng v b bi trn, b nhng kh khn ln chnh nc Php, h phi rt dn ra khi min Nam nc ta, chuyn giao quyn lc cho M. Cuc chuyn giao ny khng m thm. V t lu, M c m mu gt dn Php. Giai on cui cuc chin tranh chng Php hnh thnh trn thc t mt tp on thn M trong qun i v trong chnh quyn Bo i. ng u tp on ny l Ng nh Dim do M a v, buc Php v Bo i phi ng ta thay Bu Lc lm th tng kim tng trng ni v v quc phng. Trong ni cc Ng nh Dim, cc thnh vin thn M hoc c quan h cht ch vi Dim, chim a s. Da vo ngay khi Hip nh Geneve c k kt, M tuyn b cng khai khng b rng buc bi cc iu khon ca Hip nh ny, can thip su hn nhm bin min Nam thnh thuc a kiu mi v cn c qun s ca M. thc hin m ma c bn, lu di , trc mt, M tp trung n lc gip cho Ng nh Dim ph hoi Hip nh Geneve, loi b cc th lc thn Php, nm trn quyn thng tr min Nam. Nh th, min Nam Vit Nam t sau khi k kt Hip nh Geneve, tn ti ba lc lng chnh tr, qun s ch yu l: Php (v cc th lc thn Php), M (v cc th lc thn M) v cc lc lng cch mng min Nam. Php v cc th lc thn Php nhanh chng b gt b, cn li hai lc lng i lp nhau gay gt l: M - Dim v lc lng cch mng min Nam. Chnh sch can thip ca M lm cho mu thun gia M v Php, gia bn thn M v bn thn Php c lc tr nn gay gt. Nhiu cuc xung t v trang gia qun i Dim vi mt b phn thn Php trong cc gio phi Cao i, Ho Ho, Bnh Xuyn... din ra quyt lit, lm cho i sng nhn dn min Nam ngy cng thm c cc. i i vi qu trnh ht cng Php, tiu dit cc th lc thn Php, M - Dim ng thi dn n lc vo vic nh ph c s cch mng, khng b nhn dn. T thnh th ti nng thn, t ng bng n rng ni, t cht mi C Mau n b nam sng Bn Hi bao trm khng kh tr th, khng b, rung rp y cng thng. Mu ca nhng ng vin cng sn v ca ng bo min Nam tip tc trn ng ph, trong xm thn. Bng nhng th on d man, tn bo, thm c M - Dim mu toan s nhanh chng tiu dit c lc lng cch mng v khut phc c nhn dn ta. Sau chn nm rng khng chin, min Nam cha mt ngy c ho bnh. Mt ln na, cch mng min Nam li ng trc nhng th thch tng chng kh vt qua. Tnh hnh trn y cho thy quc M l mt tr lc chnh ngn cn vic lp li ho bnh ng Dng 1 v ang tr thnh k th chnh, trc tip ca nhn dn ng Dng 2. S nghip gii phng dn tc ca nhn dn Vit Nam n y cha hon thnh. Cuc u tranh v nc Vit Nam c lp thng nht, dn ch, ho bnh cha kt thc; cuc u tranh cn phi tip tc di nhiu hnh thc v bng nhng phng

php thch hp. Trong cuc u tranh ny, cch mng Vit Nam phi ng thi tin hnh hai nhim v chin lc, n t ra cho ton ng, ton qun v ton dn ta trn c hai min nhiu vn mi, phc tp phi gii quyt a s nghip cch mng tip tc tin ln. Trc tnh th mi ca t nc v th gii, hon thnh nhim v , s lnh o v ch o ca ng phi tnh to, sng sut, nhy bn, ch ng, linh hot v vng vng. Ton qun, ton dn v ton th cn b t Bc n Nam, phi on kt cht ch chung quanh ng v H Ch Tch, chnh quyn cch mng v mt trn dn tc thng nht, t tng v hnh ng phi nht tr, kin quyt, khn kho. __________________________________ 1, 2. Ngh quyt Hi ngh ln th su Ban chp hnh Trung ng ng. thng 7-1954. II. TNH HNH TH GII SAU CHIN THNG IN BIN PH Chin thng in Bin Ph ca Vit Nam ngy 7-5-1954 l mt trong nhng s kin ni bt ca phong tro gii phng ca cc dn tc b p bc na u th k XX, lm chn ng a cu. Mt nc thuc a na phong kin vn ngho nn, lc hu, li b p bc, bc lt n kit qu sut gn mt th k, nh bi hon ton i qun xm lc nh ngh ca mt quc ln. B tn tht nng v ngi v phng tin chin tranh1, Php buc phi ngi vo bn thng lng. Ti y cuc u tranh cng din ra quyt lit. Nhm thc dn hiu chin trong gii cm quyn ng thi nc Php v bn can thip M tuy tht bi trn chin trng vn tm mi cch ph hoi cuc thng lng, hy vng s tm mt gii php khc c th li ng Dng. Song mi mu m, th on ca h khng thc hin c. Chin thng ca nhn dn Vit Nam c trn chin trng v trong Hi ngh ui i qun vin chinh tinh nhu ca Php v nc. lm sp ch ngha thc dn c ng Dng, c tc ng to ln n phong tro cch mng th gii ni chung v phong tro gii phng dn tc chu , chu Phi, M Latinh ni ring. Gia lc nhn loi b p bc ang m mm trn con ng ginh c lp dn tc, chin thng ca Vit Nam lm tng gp bi nhit tnh u tranh, lng t tin ca nhng ngi cch mng v cc dn tc b p bc trn khp th gii; ng thi, lm cho nhng tp on hiu chin trong gii cm quyn cc nc quc phi lo i ph vi phong tro cch mng ang dng ln sau s kin in Bin Ph. Cuc u tranh gia cc lc lng cch mng v yu chung ho bnh vi cc lc lng hiu chin, chng cch mng v th din ra di nhiu hnh thc phong ph, quyt lit vi tnh cht tin cng mnh m, c hiu qu. Phong tro gii phng dn tc.

Trc ht, cc nc thuc a v na thuc a ang u tranh chng ch ngha thc dn, nhng bi hc rt ra trong cuc u tranh ginh chnh quyn v khng chin chng thc dn Php vi thng li to ln in Bin Ph c cc lc lng cch mng ch trng nghin cu v vn dng trong cuc u tranh ca mnh. i vi nhn dn cc nc chu Phi, chin thng ca Vit Nam c sc ng vin, c v mnh m, cng c nim tin ca h vo thng li cui cng ca s nghip ginh li c lp dn tc. Bi hc v on kt ng dy u tranh theo mt ng li ng n vi quyt tm chin u cho c lp v t do ca nhn dn Vit Nam gp phn lm chuyn bin phong tro gii phng dn tc sang mt giai on pht trin mi si ni, tch cc v lin tc. Trc y, do m mu chia r ca quc v tay sai ca chng, do thiu kinh nghim, phong tro u tranh nhiu nc chu Phi thng thiu on kt gia cc lc lng; mt trn dn tc thng nht cha hnh thnh; tnh trng b phi, chia r cn nng; c ni ng cng sn cn b c lp. Chin thng in Bin Ph gi ln cho nhn dn, trc ht l cc lc lng cch mng cc nc chu Phi nhng suy ngh mi v ng li v phng php u tranh chng ch ngha thc dn. Thng 8-1954, ng Cng sn Marc ra tuyn b i Chnh ph Php phi chm dt cc hnh ng n p, khng b nhng ngi yu nc, phi th t chnh tr. Bn tuyn b i Php phi m bo cc quyn t do dn ch v t chc ngay cuc m phn vi i biu ca nhn dn cch mng, trn c s tn trng c lp dn tc v ch quyn ca Marc. Bn tuyn b c s ng h mnh m ca cc tng lp nhn dn thuc cc khuynh hng chnh tr trong nc. Thng 10-1954, mt cuc biu dng lc lng c t chc trong c nc, tip l mt cuc tng bi cng ko di ba ngy lin. Theo kinh nghim ca nhn dn Vit Nam, nhn dn Marc cm v kh, kin tr cuc u tranh ginh c lp dn tc. cc nc chu Phi khc nh Tunisi, Angieri, Somali, Cameroon, Madagascar, Congo, Urundi v.v phong tro u tranh ginh c lp pht trin vi kh th si ni. in hnh l phong tro gii phng Angieri. Trc tht bi qun s ca Php in Bin Ph v c khuyn khch bi nhng kinh nghim Vit Nam, cuc u tranh ca nhn dn Angieri c t chc li c quy c hn. Mt trn gii phng dn tc Angieri ra i c s hng ng ca phn ln cc ng phi v t chc yu nc, i din cho cc giai cp cng nhn, nng dn, t sn dn tc, tiu t sn, cc gii tr thc v cc tng lp x hi khc. y l mt hin tng quan trng ny sinh sau chin thng in Bin Ph ca Vit Nam. Mt trn l mt t chc dn ch rng ri, thng xuyn gi mi quan h mt thit vi nhn dn lao ng, nht l nng dn. Vai tr lnh o phong tro u tranh cch mng ca Mt trn ngy cng c pht huy mnh m. Khi on kt ton dn chung quanh Mt trn hng vo mc ch ginh c lp dn tc, xo b ch p bc bc lt ca thc dn Php c cng c ngy cng vng chc. l nn tng xy dng v pht trin lc lng cch mng. Thng 7-1955, Hi ngh ton th Ban Chp hnh Trung ng ng Cng sn Angieri hp v quyt nh thnh lp cc i v trang: cc i chin s gii phng. Hi ngh cng t ra cho cc ng vin nhim v tham gia cc lc lng du kch ca Mt trn

gii phng. Do tnh hnh pht trin thun li, do yu cu thng nht hnh ng v thng nht ch huy thng 7-1956, ng Cng sn v Mt trn gii phng k kt hip nh thng nht cc i chin s gii phng ca ng vo c cu Qun gii phng, di s lnh o trc tip ca Mt trn. Mt trn gii phng thng xuyn quan tm cng c khi on kt thng nht trong phong tro chng thc dn, ginh c lp dn tc. Thng 2-1956, Mt trn quyt nh thnh lp Tng lin on lao ng Angieri. Thng 8-1956, ban lnh o Mt trn hp ra cng lnh u tranh nhm th tiu ch thc dn Php, thnh lp nh nc Cng ho Angieri, tin hnh ci cch rung t. Cng lnh c cng nhn v nng dn - lc lng ch yu ca cuc u tranh hng ng nhit lit v tch cc tham gia thc hin. T khi Mt trn gii phng dn tc Angieri ra i, c cng lnh ng n c ng o cc tng lp nhn dn ng h, cuc khng chin cu nc pht trin v ginh c thng li tng bc vng chc. Mc d nhiu cuc vng dy ca nhn dn b n p, song phong tro u tranh khng h b dp tt, bi Ngi Angieri bc ln con ng m nhng ngi anh em Vit Nam vch ra 2. Cuc chin u ca nhn dn Angieri do Mt trn gii phng dn tc lnh o bt u n ra vo ngy 1-11-1954 c s ng h ca cc lc lng tin b trn th gii. Mc du thc dn Php vn ngoan c ko di chin tranh, song cui cng phi ngi vo bn thng lng v k kt Hip c nh chin ving (Php) ngy 18-3-1962. Nc Php tha nhn quyn c lp t ch ca Angieri. Ngy 1-7-1962, nc Cng ho Angieri ra i. Nhn dn Angieri xo c mi nhc mt nc ko di 124 nm di ch n l ca ch ngha thc dn Php. _______________________________________ 1. Ti in Bin Ph, 16.200 binh s thuc 17 tiu on b binh v lnh nhy d, 3 tiu on trng pho v sng ci nng, 10 i i b sung ngi Thi v cc phn i trc thuc khc b tiu dit v bt lm t binh cng vi ton b v kh v kho tng; 62 my bay cc loi b bn ri. Trong c cuc chin tranh xm lc ng Dng m chin trng Vit Nam l ch yu, ko di gn 9 nm. Php mt khong 100.000 ngi cht, tiu ph gn 66 t Phrng mi, khng k vin tr ca M. Nc Php cn phi chi ph cc khon bo him x hi cho thng, ph binh v giai quyt hu qu chin tranh ko di khong 20 nm sau khi nh chin. 2. Li pht biu ca ng ch Lcbi Buhali. B th ng Cng sn Angieri trong dp sang thm Vit Nam nm 1961 - Bo Nhn dn ngy 7-5-1961. Cng vi Angieri v Marc, mt lot cc thuc a ca Php nh Tunisi, Ghine, Mali, Sudan, Madagascar, Cameroon cng vng dy u tranh. Mt lc phi i ph vi phong tro chng thc dn hu ht cc thuc a ca mnh, sau khi b tht bi thm hi Vit Nam, trong tnh hnh x hi Php b khng hong trm trng v mi mt, chnh ph ng thi Php d khng mun cng phi li bc trc cao tro gii phng dn tc. Chnh v th, phn ln cc nc trong s 24 quc gia chu Phi trong thi gian ny c tr li quyn c lp dn tc mc khc nhau. Chu - i tng xm lc ca cc quc chu u v Bc M t hng trm nm nay, cuc u tranh ca nhn dn cc dn tc y c tip thm sc mnh r rt.

Chin thng ca nhn dn Vit Nam chng minh rng lc lng i xm lc ca bn thc dn tuy hng h v c trang b hin i, vn c th b cc lc lng cch mng nh bi. Vic gii phng in Bin Ph chng minh nhn dn chu c kh nng kt thc lch s ca bn thc dn m mu dng lc lng v trang thc hin dc vng tham lam ca chng 1. S nh gi th hin nim tin ca cc dn tc chu vo s nghip u tranh ginh c lp dn tc, n c v v lm tng thm sc mnh, ngh lc cho cc phong tro cch mng kin quyt hnh ng, dn ti s sp ton cu ca ch ngha thc dn c. Ch ngha thc dn c sp , ch ngha thc dn mi, m in hnh l ch ngha thc dn mi M, lin thay th. M nhm ng vo thuc a c ca cc nc quc. ng Dng, s on kt gn b trong ni b nhn dn Vit Nam, cng nh s on kt gia nhn dn ba nc Vit Nam - Lo - Campuchia cng thm cht ch, chun b i ph vi nhng th on xm lc kiu thc dn mi m quc M ang trin khai tch cc. Nhng nhim v xy dng vng mi c gii phng, cng c lc lng cch mng c thc hin vi kh th si ni. Trong khi , M lp khi xm lc ng Nam (SEATO), tuyn b t min Nam Vit Nam, Lo v Campuchia di s bo h ca khi ny do M cm u. Lc ny qun i Php cng vi lc lng ngy Lo li dng ngng bn trn ra nhiu ni, gy kh khn cho vic tp kt ca b i Patht Lo v cp bc, khng b nhng ngi khng chin. hai tnh Sm Na v Phongxal, vng tp kt ca Patht Lo, t sau khi ngng bn n thng 1-1955, cc ton v trang i phng tn cng nhiu ln, lm nhiu ngi cht v b thng, chng t nh cp ca, bn git tru b, ln g, bt i hng trm ngi. Nhng hnh ng ph hoi vic thi hnh Hip nh Gnev din ra lin tc theo s ch huy ca quc M nh ln chim vng tp kt, thay i tay sai, lt chnh ph lin hip, bt lnh t ca Patht Lo v.v Tnh hnh Lo rt cng thng. Nhng ch tht bi, nh c s on kt v hnh ng mu tr, dng cm ca qun v dn Lo di s lnh o ca ng nhn dn cch mng Lo. Campuchia, sau Hip nh Geneve, Vng quc Campuchia vn nm trong khi Lin hip Php. Thng 3-1955, Quc vng Sihanouk tuyn b thoi v v tr thnh Quc trng. Thng 9 cng nm , Quc hi Campuchia tuyn b rt ra khi khi lin hip Php xy dng quc gia c lp, c ch quyn. Tuy nhin, Chnh ph Campuchia ng tnh vi vic M thnh lp khi qun s SEATO. Thng 5-1955, Chnh ph Campuchia k kt vi M hip c vin tr qun s v thng 9 cng nm k hip c vin tr kinh t. Vic thi hnh Hip nh Geneve nm 1954 v ng Dng b vi phm nghim trng. Nhng ngi khng chin v nhiu chin s Khme txarc, qun tnh nguyn Vit Nam trong khi tp kt v rt qun b qun quc gia Campuchia phc kch v bn git. Vi mu nhanh chng nhy vo x ng Dng thit lp ch ngha thc dn kiu mi, ngn chn ch ngha cng sn, M tch cc chun b cho vic lp khi Cu Long gm Campuchia, Lo, Thi Lan, nhm bin ba nc dc sng M Cng thnh cn c qun s, dng ba nc ny chng

phong tro cch mng ng Dng. Tnh hnh trn gy nn s phn ng trong nhn dn Campuchia. S ph thuc vo M ngy cng tng ln r rt lm cho chnh ph Sihanouk phi xt li chnh sch ca mnh v ch trng i theo ng li ho bnh, trung lp. Thng 2-1956, Sihanouk tuyn b Campuchia khng gia nhp khi SEATO. Khp ni chu , mt lc a t rng, ngi ng, nhng lu nay vn b cc quc phng Ty chn p v khinh r, u c phong tro ng h Vit Nam, tham gia tch cc vo cuc u tranh chng ch ngha thc dn di mi hnh thc. nh hng ca chin thng in Bin Ph lan sang c M Latinh, mt lc a na thuc a Ty bn cu, ci sn sau ca M nh bn thc dn thng gi. lc a ny, c mi pht c bn ngi cht i hoc cht bnh, ng thi c mi pht bn thc dn li ht c khong bn nghn la gi v M2. Ting sng chin thng in Bin Ph lm si sc thm nhng tnh cm cch mng v nim tin vo thng li cui cng ca nhn dn Cuba cng nh nhn dn M Latinh. Nhng kinh nghim khng chin ca Vit Nam c cc lc lng cch mng M Latinh coi l nh n pha chiu ri cho hng triu ngi ang u tranh chng p bc bc lt trn th gii. Nhn dn Cuba di s lnh o ca Fidel Castro v i tin phong, m ca t ph u tin vo h thng na thuc a ca quc Hoa K M Latinh. Cch mng Cuba thnh cng trn mt t nc nm ngay ca ng nc M xua tan n tng khng khip v sc mnh ca bn t bn thng tr, cng c lng tin vo sc mnh ca qun chng cch mng, lm cho nhn dn cc nc M Latinh cng gic ng v nhim v u tranh ginh quyn sng v c lp t do cho dn tc mnh. Nhn chung, bng ch chin u kin cng, lng dng cm, tr thng minh c kt tinh trong ng li v phng php cch mng ca ng ta v Ch tch H Ch Minh, nhn dn Vit Nam lm nn chin thng oanh lit in Bin Ph, c tc dng thc y mnh m phong tro gii phng dn tc trn ton th gii. Kt qu u tranh thng li v vang ca mt dn tc thuc a trc mt tn thc dn co gi nh Php c sc thuyt phc mnh m, tng thm quyt tm, nim tin v kinh nghim cho cc dn tc ang u tranh ginh c lp v ch quyn dn tc. Tnh hnh chu Phi, chu v M Latinh vo gia thp k 50 ca th k ny khng cn ging nh trc kia na. T sau chin thng in Bin Ph n cui nhng nm 60, c khong 40 nc ginh c c lp, trong s ny c 32 nc l thuc a ca Php. Cc ch thc dn b ln n. Cc phong tro khng chin ln mnh, lan rng nhiu nc thuc a v ph thuc. Cc phong tro khng nhng ginh c nhng thng li v qun s nhiu ni m cn gp phn rt quan trng vo vic lm bin i tnh hnh chnh tr th gii. Do nhiu nc ginh c c lp cho nn vo gia nhng nm 50, Lin hip quc c ti hn 100 nc hi vin vi nhiu thnh vin mi ca chu v chu Phi. Trc kia ch c 50 nc m a s l cc nc chu u v M Latinh. Chng trnh ngh s v vn chnh tr th gii khng cn do nhng nc ln c tim lc mnh v kinh t v qun s nh ot v p t cho i Hi ng Lin hip quc. Nm 1960, Lin hip quc tuyn b v quyn c lp ca cc nc v

nhn dn thuc a, kt ti ch ngha thc dn bng tuyt i a s phiu. H thng thuc a ca ch ngha quc b sp lin tip trc nhng n tin cng ca phong tro gii phng dn tc. _______________________________________ 1. Bo Tin tc Indonesia, ngy 11-5-1954 2. Theo Tuyn ngn La Habana II, ngy 4-2-1962. Phong tro cng nhn cc nc t bn T sau chin thng ca Vit Nam in Bin Ph, cuc u tranh gia cc lc lng lao ng vi t bn, gia cc lc lng dn ch vi cc lc lng phn ng cc nc t bn ch ngha cng ni ln ngy cng si ni. S tht bi ca ch ngha thc dn trc phong tro gii phng dn tc, vic mt cc thuc a, ngun cung cp nhiu loi ti nguyn qu gi v phong ph, cng vi nhn cng r mt, tc ng tai hi trc tip n ngun li nhun ca cc nc quc lm cho khng hong kinh t, x hi v chnh tr nhng nc ny thm su sc. Chnh quyn t sn phi tm mi cch cu vn tnh th, duy tr nhng v tr ca chng nc ngoi v tng cng vic bc lt nhn dn trong nc. V vy, phong tro u tranh ca nhn dn lao ng, i su l giai cp cng nhn ngy cng pht trin vi quy m rng ln c ni dung phong ph v nhiu hnh thc linh hot. Nhng t bi cng lin tip c hng triu ngi tham gia ko di hng thng. Nhiu cuc xung ng biu dng lc lng, lm cho b my nh nc t sn phi i ph lng tng. Italia, Php, nhiu cuc u tranh bo v dn ch, chng ch phn ng ca nn chuyn ch c nhn cng pht trin bng nhiu hnh thc. M, Aghentina, Anh, Canada, Uruguay, Chile, B v nhiu nc t bn khc, cng nhn t chc nhiu cuc bi cng ln. c bit, cuc u tranh ca ngi M da en ginh quyn sng din ra thng xuyn, mang tnh qun chng rng ri. Nhiu cuc u tranh ca nhn dn B o Nha v Ty Ban Nha chng ch c ti pht xt, n ra lin tip. Phong tro dn ch Hy Lp vo thi k ny ang c cng c. nhiu nc M Latinh, giai cp cm quyn vn tip tc i theo con ng cai tr ca thc dn Ty Ban Nha hoc B o Nha b lt , lm cho i sng nhn dn vn chu cnh c cc, x hi cng suy thoi. Lm pht, n nn, tht nghip, i rch l nhng vn nhc nhi ko di, m chnh quyn khng gii quyt ni. Nhn dn ni dy lt chnh quyn nhiu nc: thng 1-1955, tng thng Panama, tn c ti kht ting, b git cht. Thng 9-1956, tn c ti Somoza Nicaragoa b h st. Thng 7-1957, tng thng cmt Goatmala cng b chung mt s phn, v.v Nhng cuc chnh bin qun s xy ra lin tip Aghentina, Salvador, Haiti, Colombia, Venezuela. Uruguay, cng nhn u tranh buc quc hi phi thng qua d lut trng thu x nghip p lnh ca cng ty c quyn M Montevideo. Nhiu cuc u tranh biu l thi chng chnh sch thc dn mi cng n ra rm r, buc Ph Tng thng M Nixon phi b d cuc hnh trnh hu ngh n tm nc Nam M, hi cui thng 4 u thng 5- 1958.

chu , cuc u tranh ca nhn dn lao ng chng s h khc ca chnh quyn t sn, chng vic gy th hn gia cc dn tc v chun b chin tranh cng khng km phn si ni, quyt lit. Nht Bn c phong tro u tranh ca qun chng ng o trong cng nhn, nng dn v gii tr thc, cc nh t sn dn tc i dn ch, chng s ph thuc vo quc M. Nhng cuc khng b, bt b, tra tn lan rng Hn Quc, gy phn n ngy cng cao trong cc tng lp nhn dn, c bit l thanh nin, lm n ra nhiu cuc biu tnh, bi cng ko di nhiu a phng. Ho chung vi phong tro chng quc, cc Chnh ph n , Min in (nay l Mianma), Nam Dng (nay l Indonesia) tch cc thc hin chnh sch ngoi giao c lp t ch, xa b nhng nh hng ca thc dn trn t nc mnh. Thng 6-1954. Chnh ph n v Cng ho Nhn dn Trung Hoa ra tuyn b v nm nguyn tc cng tn ti ho bnh: 1. Tn trng ch quyn v s thng nht lnh th ca nhau; 2. Khng xm lc ln nhau; 3. Khng can thip vo ni chnh ca nhau; 4. Bnh ng v c li cho hai bn; 5. Cng tn ti trong ho bnh. Bn tuyn b ny c Chnh ph Nam Dng (Indonesia) ng h. Chnh ph Min in (Myanmar) cng khng nh nm nguyn tc cng tn ti ho bnh l nhng nguyn tc bt di bt dch ca mi quan h quc t gia cc nc trn th gii. Ti Hi ngh Bandung thng 4-1955, i biu ca 29 nc - Phi tham d, trong c Vit Nam, u ln n ch ngha thc dn v nhn mnh nm nguyn tc ni trn. Thng 6 cng nm , i hi Ho bnh th gii hp Helsinki (Phn Lan) c gn 2000 i biu ca 68 nc tham d. Nhiu i biu thuc cc thnh phn x hi khc nhau ln n nhng hnh ng xm phm ch quyn quc gia do cc hip c qun s v cn c qun s ca quc gy ra. Chnh sch v lc, nhng th on can thip v xm lc ca quc M nhiu khu vc trn th gii, u b vch mt, ch trch gay gt. Nhiu i biu tn thnh nm nguyn tc chung sng ho bnh, hoan nghnh kt qu ca Hi ngh Bandung, ng h vic gii quyt cc vn quc t bng phng php thng lng, hoan nghnh Hip nh Geneve v ng Dng. l kt qu s thc tnh ca nhn dn th gii. Loi ngi ln ting chng li chnh sch v lc, chng li cc khi qun s, cuc chy ua v trang v cnh gic trc nguy c bng n chin tranh ht nhn. Ngy 6-8, thnh ph Hiroshima Nht Bn b M nm bom nguyn t c i hi quyt nh ly lm ngy hot ng quc t cm v kh ht nhn.

Vng Trung ng l ni tranh chp ko di gia nhiu cng quc. y, phong tro gii phng dn tc, chng s ph thuc vo nc ngoi gn cht vi phong tro i ci thin i sng, i dn ch. thc dn tc v phong tro qun chng mnh m chng quc thc dn, tc ng tch cc n thi v hnh ng ca gii cm quyn nhiu nc Arp. Mt trong cc yu cu quan trng m nhn dn ra l lm cho cc ngnh kinh t quc dn thot khi rng buc vo t bn nc ngoi, chm dt tnh trng cc nc t bn t do cp bc ti nguyn ca cc nc Arp, c bit l du la. Vic Ai Cp thc hin quc hu ho knh o Suez lm cho cc nc t bn, nht l nhng nc c nhiu c phn y nh Anh, Php phn ng quyt lit, lm n ra cuc khng hong vng ny. Israel cng vi Anh v Php a qun i tn cng chim mt s vng quan trng dc theo knh. Hnh ng xm lc ny b nhn dn th gii ln n kch lit, k c nhn dn Anh v Php. Nhiu cuc biu tnh phn i, mt s nc ct quan h ngoi giao vi Anh v Php. Xyri, Libng nhn dn ph ng dn du, t cc trm bm ca nhng nc xm lc trn chy qua lnh th ca mnh. Chnh ph v nhn dn cc nc x hi ch ngha biu th thi kin quyt ng h Ai Cp bng nhiu hnh ng tch cc. Chnh ph Lin X tuyn b: Ai Cp quc hu ho knh Xuy l hon ton hp php v chnh ng, i cc nc phi tn trng ph quyn ca Ai Cp, gii quyt vn knh Xuy bng gii php ho bnh. Trc nhng hnh ng qun s liu lnh ca Anh, Php v Israel, trong th gi cho Chnh ph Php, Ch tch Hi ng B trng Lin X ni r: Chnh ph Soviet sn sng dng sc mnh bp bn xm lc v lp li ho bnh khu vc ny 1. Lin X cn gi th cho tng thng M Eisenhower, gi : M c lc lng hi qun quan trng a Trung Hi. Lin X cng c mt lc lng hi qun v khng qun hng mnh. Vic M v Lin X kp thi s dng chung nhng phng tin theo ngh quyt ca Lin hp quc s l mt m bo chc chn chm dt hnh ng xm lc chng chnh ph v nhn dn Ai Cp 2. Lin X v Trung Quc, c phong tro thanh nin tnh nguyn sn sng sang gip Ai Cp, gi gip lng thc, qun o, thuc men. Nhn dn Vit Nam v cc nc x hi ch ngha khc u nhit tnh ng h Chnh ph v nhn dn Ai Cp. Ti Anh, cc ngh s thuc Cng ng cng khai phn i quyt lit chnh sch ca Chnh ph, i th tng Idn phi t chc. Ti Php, ng Cng sn ln n cuc chin tranh xm lc ngay t u. Cng nhn v cc tng lp nhn dn i Chnh ph Php phi ngng chin Ai Cp, chm dt chin tranh ang din ra lc Angieri. Phong tro chng i si sc khp ni trn th gii buc Anh, Php v Israel, ngy 22-11-1956, phi rt qun khi vng knh o Suez. ____________________________________ 1, 2. Vn Qun: Ai Cp v cc nc Arp vng ln, Nxb S tht, H Ni, 1957.

H thng x hi ch ngha th gii S pht trin ca phong tro gii phng dn tc v phong tro cng nhn cc nc t bn cng vi phong tro ho bnh trn th gii m rng phm vi nh hng ca h thng x hi ch ngha c hnh thnh t sau Chin tranh th gii ln th hai. H thng cc nc x hi ch ngha c cng c thm v ni lin t u sang , l thnh tr ca ho bnh v an ninh ca cc dn tc. Chin thng in Bin Ph gp phn quan trng lm suy yu mt bc ch ngha quc. y l mt trong nhng thi c thun li cc nc x hi ch ngha tranh th xy dng tim lc ca mnh. Trn t nc Lin X, k hoch 5 nm ln th nm (1951-1955) c hon thnh trc thi hn. Tng sn lng cng nghip nm 1955 tng 85% so vi nm 1950, nhiu gp 3,2 ln so vi trc chin tranh. T nm 1956 n 1961, gn 6000 x nghip ln c xy dng xong v i vo sn xut, trong c nh my thu in Lnin trn sng Vonga, cc nh my luyn kim Caragada v Kuybyshev v.v Nhiu ngnh sn xut cng nghip c nhng bc pht trin ln, mc d trong chin tranh b tn ph nghim trng. V than, nm 1957 Lin X chim 20% tng sn lng th gii. V du la, nm 1958, sn lng ca Lin X l 113 triu tn, ng u th gii v tc khai thc du la hng nm (t 1953 n 1957 mc tng tuyt i hng nm trung bnh l 11,4 triu tn, trong khi , M ch c 8,8 triu tn). T 1950 Lin X ng u chu u v th nh th gii v sn lng in. Nm 1958, nhng chic tuycbin ln u tin ca trung tm thu in Stalingrad vi cng sut 2 triu 310 nghn kw i vo sn xut, nng tng sn lng in ca t nc ln 233 t kw/gi. Lin X l nc i u trong vic s dng nng lng nguyn t vo mc ch ho bnh. Thng 6-1954, Lin X, ln u tin trn th gii, mt nh my in nguyn t bt u sn xut nng lng in vi cng sut 500kw. Sau , nhiu trung tm nguyn t ln t 400 ngn n 600 ngn kw c tip tc xy dng. Ngnh nng nghip cng c nhng bc pht trin ln. Nm 1958, tng s thu hoch ng cc ca ton Lin bang ln ti 8,5 t pt (1 pt bng 16,38kg) trong c 4,5 t pt la m. T 1954 n 1956, din tch v hoang t 36 triu hc ta, rng hn din tch trng ng cc ca 9 nc chu u cng li (o, Ty c, B, an Mch, H Lan, Ty Ban Nha, Thu in, Php v Italia). Din tch trng cy cng nghip t 11,8 triu hcta. Ring nc Cng ho Udbkitxtan sn xut s lng bng bng sn lng ca cc nc Brazil, Pakistan, Th Nh K v Iran cng li. Ngnh chn nui cng c y mnh. So snh nm 1953 vi nm 1958, n b tng t 55,8 triu con ln 70,3 triu con, n ln t 33,3 triu con ln 48,5 triu con, n cu t 99,8 triu con ln 129,6 triu con. Mng li giao thng c m rng. Nm 1956, mng ng st c tng s chiu di l 120.700km; n 1957, Lin X vt ln hng u trong nhng nc c ng st c in kh ho (vi 7.700km). ng t, ng sng, ng bin, ng khng c khi phc nhanh chng sau chin tranh v c ci tin rt nhiu, lm cho vic vn chuyn hng ho v i li ca nhn dn c thun tin, an ton. Nhng

kt qu v xy dng ch ngha x hi ni trn lm cho i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn c ci thin v nng cao. Nhng thnh tu v i ca Lin X trong vic phng v tinh v hnh tinh nhn to ln v tr, phng tu v tr mang theo sinh vt v con ngi v iu khin n v qu t c an ton, lm cho uy tn ca phe x hi ch ngha tng ln r rt. Cc dn tc yu chung ho bnh u vui mng trc s tin b ca t nc Soviet v chnh tr kinh t v khoa hc k thut. V i ngoi, Lin X c nhiu c gng lm du tnh hnh th gii. Ma h 1955, Chnh ph cc nc Lin X, M, Anh, Php hp Geneve, Lin X gp phn tch cc lm cho Hi ngh nht tr tuyn b cng nhau lm du tnh hnh th gii, gt b mi e do chin tranh v gim nh gnh nng qun s. Tnh hu ngh gia Lin X vi nhiu nc - Phi : n , Indonesia, Ai Cp, Xyri, Apgantxtan, Min in c cng c. Vic Lin X thnh lp quan h ngoi giao vi Campuchia, Xung, Xri Lanca, Tunisi, Libria v Nepal c nhn dn trong nc v th gii hoan nghnh. Nm 1956, bu khng kh chnh tr Vin ng c ci thin. Vic bnh thng ho quan h gia Lin X v Nht Bn m ra trin vng hp tc c kt qu gia hai nc. Nhiu cuc ving thm qua li ca cc on i biu cp cao Lin X v cc nc n , Trung Quc, Min in, Phn Lan, Na Uy, an Mch, Nam T, Indonesia, Nht Bn, Yemen, Afghanistan, Cng ho Dn ch c, Tip Khc, Ba Lan, Bungaria v.v, to iu kin thun li cho vic hiu bit chnh sch i ngoi ho bnh hu ngh v thin ch ca Lin X v cc nc x hi ch ngha khc. Thng 11-1956, Lin X a ra mt chng trnh gim qun b, trong c vic cm dng v kh A v th v kh H, song M cho rng ch ngha cng sn Lin X bnh trng th lc ca mnh, e do M, h tm mi cch t chi. Tuy vy, khng i cc nc ln phng Ty chp nhn gii tr qun b ton b, nm 1957, Lin X n phng gim bt 1,84 triu qun. i vi vn an ninh tp th chu u v chu , Lin X ch trng to ra chu u nhng m bo vng chc cho ho bnh v nhng iu kin cn thit cho s hp tc kinh t lu di gia tt c cc nc lc a ny. Lin X hoan nghnh hi ngh Bandung v coi l mt cng hin qu bu cho ho bnh th gii. Trc tnh hnh cng thng v phc tp Trung v Cn ng, thng 2-1957, Chnh ph Soviet gi thng ip cho M, Anh, Php ngh tn trng v thc hin nhng nguyn tc c ban ca Bn tuyn b chung ca Hi ngh nhng ngi ng u cc chnh ph Lin X, M, Anh v Php hp Geneve ma h nm 1955, bo m ho bnh v an ninh Trung, Cn ng v khng can thip vo ni b ca cc nc trong khu vc ny. C th l gii quyt nhng vn tranh chp bng phng php ho bnh trn c s thng lng, tn trng c lp, ch quyn ca cc nc, khng li ko cc nc vo cc khi qun s, trong c cc nc ln tham gia; hu b cc cn c qun s nc ngoi, trit hi qun i nc ngoi ng Trung, Cn ng, ct t vic cung cp v kh cho khu vc ny.

Cng cuc xy dng t nc cc nc khc trong h thng x hi ch ngha t sau Chin tranh th gii ln th hai n gia thp k 50 t nhiu kt qu tt p, mc d gp nhiu kh khn. Cc nc ng u nh Tip Khc, Ba Lan, ng c, Hungary, Bungaria, Romania, Anbani... l nhng nc b tn ph nng n trong Chin tranh th gii ln th hai. Sau khi ho bnh c lp li, vi s gip ca Lin X, nhn dn lao ng nhng nc ny xy dng li t nc, khi phc v pht trin nn kinh t quc dn vi tc kh nhanh. Tip Khc, tng sn lng cng nghip nm 1955 tng gp bn ln nm 1937. Cng cuc hp tc ho nng nghip tin hnh c kt qu tt. Ti nm 1958, s hp tc x sn xut nng nghip qun l ti 70% din tch cy cy ca c nc; sn xut nng nghip tng 33% so vi nm 1948. Ba Lan, sau khi thc hin k hoch su nm pht trin kinh t (1950-1955), sn xut cng nghip tng gp 2,8 ln so vi nm 1949 v 5 ln so vi trc chin tranh chng pht xt c. Nhiu ngnh cng nghip c hon ton i mi nh luyn kim, ho cht v ch to my mc, ng thi cng xut hin nhng ngnh cng nghip mi nh cng nghip xe hi, my ko, ng tu thu. Trong khi cng nghip pht trin mnh, sn lng tng 5 ln so vi trc chin tranh, th nng nghip khng c u t thch ng, ch tng c 8%. Tnh trng nh hng ti i sng ca nhn dn v l mt nguyn nhn lm n ra v ri lon Poznan1 thng 6-1956. ng cng nhn thng nht Ba Lan rt kinh nghim, khc phc sai lm, do y li c m mu ch ko Ba Lan khi phe x hi ch ngha. Cng cuc xy dng t nc Hungary vo nhng nm 50 gp rt nhiu kh khn, v mt nc vn ngho nn, lc hu, li b tn ph nng n trong chin tranh: mt ht thit b cc nh my, tt c 1400 cu trn sng Danube v sng Ttda b ph hy, hn 50% s gia sc b git. Song, t sau 1954, tranh th thi gian ho bnh v c s gip ca Lin X, s hp tc gia cc nc trong cng ng x hi ch ngha, nn kinh t quc dn c nhiu bin chuyn quan trng: sn lng v cng nghip, nng nghip vo nhng nm 1955-1957 u tng hn nhng nm trc chin tranh, to c s cho vic pht trin tip sau ny. Thng 10-1956, li dng tnh hnh kh khn v mt sai lm ca ng, Nh nc Hunggari, nhng th lc chng i gy ra cuc bo ng v trang, y chnh quyn nhn dn n nguy c b lt . c s gip kp thi v tch cc ca Lin X, nhng ngi cch mng chn chnh Hunggari c giai cp cng nhn ng h, kin quyt thnh lp Chnh ph cng nng cch mng v dp tt c cuc bo ng. Bn gy bo lon b nh bi2. ng c, cng cuc xy dng x hi mi c tin hnh vi thc lao ng x hi ch ngha v tinh thn k lut rt cao ca ton dn. Sau khi hon thnh thng li k hoch kinh t 2 nm (1949-1950), nc Cng ho Dn ch c thc hin k hoch 5 nm ln th nht (1951-1955), to c s vn ln thnh mt trong 10

nc cng nghip tin tin trn th gii v l nc ng hng u chu u v sn lng in theo u ngi, nc th hai trn th gii v sn lng ho cht theo u ngi vo nhng nm 1956-1960. Sau k hoch 5 nm ln th hai (1956-1960), tng sn lng cng nghip tng gp 3 ln so vi trc chin tranh. Hp tc ho nng nghip c hon thnh. Mc thu nhp ca x vin xp x mc thu nhp ca cng nhn nng nghip. nc Cng ho Nhn dn Romania, k hoch 5 nm ln th hai bt u c thc hin t nm 1953 v hon thnh vo nm 1957. So vi nm 1952, mt s ngnh cng nghip nng t mc tng trng ng phn khi: in tng 167%, sn lng than tng 153%, qung st tng 236%, xi mng tng 125%, tht tng 67%, ng tng 207%, hp tng 13%. v.v Quan h sn xut x hi ch ngha c xy dng trong ton b nn kinh t quc dn. n nm 1958, khu vc x hi ch ngha sn xut 98% sn lng cng nghip, hn 90% sn lng nng nghip. Nc Cng ho Nhn dn Trung Hoa: Sau khi c thnh lp thng 10-1949, nhn dn Trung Quc trin khai k hoch phc hi t nc. n nm 1954, gi tr tng sn lng cng, nng nghip ton quc gn gng 2,2 ln nm 1949. T trng sn lng cng nghip hin i vi tng sn lng cng, nng nghip trong nm 1949 ch c khong 17%, nhng n nm 1954, tng ln ti 33%. n nm 1952, sn lng nhng nng phm ch yu vt mc nm cao nht hi trc chin tranh chng Nht. Tng sn lng lng thc ln ti 163 triu tn, vt mc trc chin tranh 9%; bng ti hn 1 triu tn, vt 52% v.v V hp tc ho nng nghip, nm 1950 ch c 11% s h nng dn tham gia, nm 1952 c 42% v nm 1955: 60% s h vo hp tc x. Mng li thu li c m rng. Nm 1949 mi c 230 triu mu Trung Quc c ti nc qua h thng thu li, n nm 1959 s rung c ti l 1070 triu mu. Mng ng s trn b, trn sng, bin, ng hng khng u pht trin hn trc nhiu. Trong 9 nm t 1949 n nm 1958, ng st tng thm hn 100.000 km, ng t tng 360.000 km, ng hng khng tng 22.000 km. i sng vt cht v vn ho ca mi tng lp nhn dn c nng cao r rt. Chnh quyn nhn dn di s lnh o ca ng Cng sn on kt c ton dn hng vo s nghip xy dng ch ngha x hi v bo v nhng thnh qua cch mng ginh c. Mc d cn nhiu kh khn, ng, Chnh ph v nhn dn Trung Quc vn tch cc gip cc nc anh em trong h thng x hi ch ngha, ng h phong tro gii phng dn tc v phong tro ho bnh trn th gii. Trong nhng nm 1954-1955, tnh hu ngh gia Cng ho Nhn dn Trung Hoa vi cc nc -Phi c m rng v pht trin ln mt bc mi, tt p. Ti nhiu hi ngh quc t v nhiu lnh vc khc nhau trong sinh hot chnh tr th gii, nc Cng ho Nhn dn Trung Hoa c vai tr quan trng v ting ni c nhiu nc hoan nghnh. S ng h v gip ca Trung Quc i vi cuc chin tranh chng M ca nhn dn Triu Tin v cuc khng chin chng Php ca nhn dn Vit Nam gp phn quan trng vo thng

li ca hai cuc chin tranh chng xm lc ni trn. V vy, uy tn quc t ca Trung Quc trong thi k ny c tng ln rt nhiu. nc Cng ho Dn ch Nhn dn Triu Tin: giai on khi phc t nc bt u t nm 1954 n ht nm 1956 v sau bc vo giai on pht trin ton din. Nhn dn Bc Triu Tin nu cao tinh thn cn kim xy dng t nc, thc hin thng li cc k hoch khi phc kinh t. Ring k hoch 5 nm ln th nht phn cng nghip c hon thnh trong hai nm ri. V nng nghip, nm 1958, hp tc ho c bn c hon thnh. Tng sn lng lng thc nm 1944 l 2,41 triu tn, n nm 1960 ln ti 3,80 triu tn. i sng vn ho c Nh nc quan tm c bit. Nm 1958, nc Cng ho Dn ch Nhn dn Triu Tin l nc u tin phng ng thi hnh ch gio dc bt buc bc trung hc. Nc Cng ho Nhn dn Mng C. T mt nc ch c ngnh chn nui sau k hoch 5 nm ln th hai (1953-1957) tr thnh mt nc nng, cng nghip. Nm 1959, cng cuc tp th ho nng nghip c hon thnh. n gia sc nm 1921, khi cch mng mi thnh cng, ch c hn 9 triu con, n nm 1959 c 23 triu con, trong 80% thuc s hu quc doanh. Din tch trng trt ca nng trng quc doanh nm 1957 c 75.700 mu, n nm 1960 ln ti 255.500 mu. i sng nhn dn n nh. Tnh hnh xy dng v pht trin kinh t, vn ho, x hi, khoa hc - k thut cc nc x hi ch ngha to cho cc nc ny mt v th mi, lm cho so snh lc lng gia cch mng v phn cch mng trn th gii thay i ln, c li cho ho bnh, c lp, dn ch v ch ngha x hi. cc nc x hi ch ngha mi ngi dn u c bnh ng, t do, i sng vt cht, tinh thn, vn ho tng bc c ci thin. Mc d cn nhiu kh khn trn bc ng i ti tng lai, nhng nhng thay i l cn bn, th hin tnh u vit ca ch x hi ch ngha. Di s lnh o ca cc ng cng sn, mi on kt gia cc dn tc, gia cc tn gio mi nc, tnh on kt quc t, s gip ln nhau, ch u tranh kin quyt v ho bnh v tin b x hi, nng cao uy tn cc nc x hi ch ngha trn trng quc t. Chnh nhng nc trong h thng x hi ch ngha lm nn nhng k tch trong lch s nhn loi na u th k XX: Thnh cng ca Cch mng Thng Mi Nga; chin thng pht xt Htle v qun phit Nht trong cuc chin tranh gi nc v i (1941-1945) ca nhn dn Lin X; Cch mng Trung Quc thnh cng, nc Cng ho Nhn dn Trung Hoa ra i (10-1949); Cch mng Thng Tm v Chin thng in Bin Ph ca Vit Nam nh bi ch ngha thc dn c ca Php, m u s tan r khng g cu vn ni ca ch ngha thc dn c trn phm vi ton th gii. Nhng s kin lm thc tnh loi ngi tin b, c v mnh m phong tro u tranh ca cc dn tc b ch ngha quc, thc dn p bc bc lt cc nc thuc a v ph thuc vng ln u tranh t gii phng mnh. ng thi, n kch thch n cao phong tro i dn ch, i ci thin i sng, i quyn bnh ng ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng cc nc t bn ch ngha. ______________________________________

1. Poznan l mt trong nhng thnh ph cng nghip ln ca Ba Lan. Ngy 28-6-1956, cng nhn cc nh my y bt bnh vi vic t chc tip t khng chu o, lm thit hi mt phn lng, nn bi cng v biu tnh trn ng ph. Bn phn ng tay sai quc li dng tnh hnh ny huy ng nhng nhm v trang c chun b t trc cng nhng bn ngi theo chng, tn cng cc cng s v tuyn truyn lng m, i lt chnh quyn nhn dn. Nhng v ri lon lm 53 ngi cht, 300 ngi b thng, phn ln thuc cc lc lng cng an (da theo Tp ch Dn ch mi ca ng Cng sn Php s 8, thng 8-1956). 2. V bo ng khng phi xy ra ngu nhin m l mt m mu c chun b t lu vi s gip v ch huy ca phng Ty. Nhng phn t cm u phn ln l nhng tn b to n nhn dn kt n v ti phn quc, m mu lt chnh quyn cch mng. Trong khi : mt s ngi lnh do trong ng Lao ng v Nh nc Hunggari lc v say sa vi thng li ca s nghip xy dng t nc, vi phm nhng nguyn tc dn ch, xa ri qun chng, khng thy nhng khuyt im trong vic pht trin kinh t, mt cnh gic trc nhng hot ng ph hoi. Ni b lnh o thiu on kt thng nht, lm yu sc chin u ca t chc ng, gy bt mn trong qun chng. Li dng tnh hnh , ngy 23-10-1956, bn chng i kch ng qun chng biu tnh Th Buapt v dng lc lng v trang c chun b tin hnh bo ng, nh vo cc c quan hnh chnh v cc mc tiu quan trng khc nh sn bay, ga xe la, nh my sn xut v kh. Bo ch, truyn n phn cch mng c pht hnh. Nhng ch trng ca Trung ng ng v trang cho cng nhn, huy ng ton b lc lng cng an, tuyn b tnh trng khn cp khng c thc hin, do s phn bi ca nhng tn chng i nm trong b my chnh quyn nh Cc trng cc cnh st Kpcxi, i t Malt trong B Quc phng, Imr Ntg lm Th tng t ti 23-10. Chnh v vy bn chng th sc honh hnh, tn bt nhng ngi cng sn v qun chng trung thnh vi chnh quyn nhn dn. Ch trong vi ngy, ton quc lm vo tnh trng v chnh ph. Trong nhng gi pht nguy ngp , Chnh ph cng nng cch mng c thnh lp do Iant Caa ng u, tp hp cc lc lng trung thnh vi cch mng phn cng li, ng thi yu cu qun i Lin X gip khi phc li trt t. Ngy 4-11-1956, cuc bo ng b p tan. Ngc li, phong tro u tranh ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng cc nc thuc a v ph thuc, trong cc nc t bn cng ng vin nhn dn cc nc x hi ch ngha v cc nc dn ch nhn dn n lc xy dng ch mi vng mnh, lm ch da v gp phn ngy cng c hiu qu vo cuc u tranh chung ang din ra si ni trn khp hnh tinh. quc M cho rng s pht trin ca phong tro cch mng th gii dn n s tan r ca h thng thuc a, l do cng sn m rng b quyn, M v phe M phi ngn chn bo v th gii t do. Song, ch ngha t bn th gii ang gp nhiu kh khn ln, phi da vo M. Nc Php sau tht bi Vit Nam ri vo mt tnh trng suy thoi ko di trong nhiu nm. Chnh quyn ng thi va phi gii quyt hu qu ca chin tranh ng Dng, trong khi vn tip tc duy tr ch thc dn Angieri bt chp phong tro cch mng y pht trin thnh mt cuc chin tranh gii phng dn tc. Nhng cuc u tranh ginh c lp cc nc khc trong h thng thuc a ca Php, vic thi hnh Hip nh Geneve v n nh tnh hnh ni b, cng nh gii quyt nhng mi quan h phc tp gia cc nc Ty u lc , t chnh ph Php trc tnh cnh v cng b bi. Nn ti chnh kit qu, lm php tng, s ngi tht nghip ngy cng ng. Ngay t nhng nm 1951-1953, nhiu ngnh kinh t quan trng ca Php nh khai thc than, du la, sn xut in b suy sp. Mc sng ca nhn dn st km. Tin lng ca khong 60% cng nhn vin thp hn nhu cu ti thiu cho i sng. Hng triu gia nh khng nh ca. nng thn, 60 vn gia nh nng dn

khng c in. Trong s 35.000 x, ch c 11.000 x c cung cp nc sch. Vic nhp v bn ph gi sn phm nng nghip ca M cng lm cho nng dn thm iu ng. Hng triu cc nh tiu nng khng c kh nng sinh sng trn mnh t ca h. Vai tr ca Php trn trng quc t gim st nhiu. Tuy vy, nhng ngi cm quyn lc Php vn eo ui cuc chin tranh xm lc Angieri, y nc Php cng ln su vo cuc tng khng hong. Tnh hnh trn lm cho Php cng b rng buc vo vin tr v chnh sch ca M trong cc vn quc t. Thi ca Php sau Hi ngh Geneve l biu hin ca s rng buc . Chnh ph Mngt Phrngx theo ui M va mun thit lp cc quan h vn ho v kinh t vi min Bc Vit Nam, to nhng thun li trong tng lai, va mun khng lm pht M tip tc c M vin tr. Chnh sch b ph sn. Php phi cam chu mt b, cho M c chim min Nam Vit Nam v tip tc cuc chin tranh xm lc m Php khng theo ui c. Php cn gia nhp khi SEATO, t b trch nhim thi hnh Hip nh Geneve m h k kt v cam oan thc hin nghim chnh. Tnh hnh ri ren ni trn lm cho mu thun trong ni b gii cm quyn v gia cc ng phi nc Php ngy cng su sc, nht l trong nhng nm t 1954 n 1960. Phi hu trong chnh quyn vn chi phi vic hoch nh chnh sch ca chnh ph. V vy, nhng quyn dn ch ca nhn dn nh quyn t do bo ch, quyn t do hi hp, v.v u b hn ch. cc thuc a cn li ca Php, nhng hnh ng khng b, n p d man nhng ngi yu nc, cng vi nhng cuc u tranh i quyn sng, i ho bnh v cm o ca nhn dn lao ng din ra khp ni. Php cng gp kh khn cng phi theo ui M. Nc Anh, mt nc thng trn trong Chin tranh th gii ln th hai, c nn kinh t rt mnh, nhng vo nhng nm 50 khng cn gi c vai tr quc t ca mnh nh trc na. H thng thuc a ca Anh b tan r khng cu vn c. Mc d Anh cn gi c mc sn xut cng nghip trc chin tranh, nhng nn kinh t ti chnh b khng hong nghim trng1. Trong khi , s ln mnh ca phong tro cng nhn trong nc cng nh trn th gii, s pht trin ca h thng cc nc x hi ch ngha lm cho nhng ngi cm quyn nc Anh phi nhng b M trong nhiu vn quc t. Nhng gii cc hu cho rng li thot duy nht l con ng tranh th vin tr ca M. ng nhin, vin tr M c tc dng i vi nc Anh, cng nh cc nc khc trong vic phc hi kinh t, song, li b M chn p v nhiu mt. Ngay sau Chin tranh th gii ln th hai, M chim ca Anh nhng v tr ch cht, giu du la Trung, Cn ng. Nm 1937, M ch nm c 13% s nc c du Cn ng, Anh nm hn 80%. n nm 1956, M kim sot c hn 60%, cn Anh ch gi c khong 30%. Sau tht bi trong cuc xm lc Ai Cp, Anh v Php mt nhiu u th v quyn li vng ny. cc nc thuc a ca Anh, hng ho ca M a vo ngy cng tng2. ng thi M li kim sot c cc nguyn liu quan trng cc thuc a ny.

Cng ho Lin bang c, tnh hnh vo nhng nm t 1950 n 1960 c nhiu im c bit. c M tch cc chi vin vi mu m lm cho Ty c vt hn ln tr thnh lc lng ch yu ca khi NATO. Ty c pht trin rt nhanh v kinh t. Trong 10 nm k t 1950, mc tng trung bnh hng nm ca sn lng cng nghip t 9,6%. u thp k 60, Ty c vt Anh, ng th hai trong cc nc t bn v sn xut cng nghip. Vi tc pht trin , li c M u v Anh, Php nhng b, vic ti v trang Ty c c thc hin, qun i chnh quy ca nc c bi trn c phc hi di danh ngha qun i chu u ca khi NATO. Trong thi gian ny, chu , nc Nht lp li c mc thu nhp bnh qun theo u ngi ca thi k trc chin tranh (1934-1936). Bc vo nm 1955, Nht Bn khng ngng l v ch tuyt i v ch s tng trng ca tng sn lng quc gia (GNP). Ch s tng trng t mc bnh qun 9,9% trong sut thp nin 1955-1965. Cng trong nm 1955, uy tn v kinh t ca Nht trn th gii c nh du bng vic gia nhp Qu tin t quc t IMF v Hip nh chung v thu quan v mu dch (GATT). M cn mt nc Nht ng minh i ph vi Lin X v Trung Quc, bin nc Nht thnh hu phng ca cuc chin tranh Triu Tin v Vit Nam v thnh tr ca th gii t do nm st Trung Quc, Lin X. M k Hip c an ninh Nht-M. Hip c nu r: Nht nm trong h thng chin lc nguyn t ca M v l cn c chin tranh ht nhn chu . Nc Nht tr thnh trung tm M cung cp v kh, n dc cho khi SEATO, phc v cho m mu xm lc v m rng th lc ca M khu vc ng Nam . Chnh quyn Nht phi thc hin nhng iu khon ca Hip c an ninh M - Nht lm cho nhn dn rt bt bnh. Nm 1960, phong tro phn khng bng n. ng Cng sn, ng X hi, Hi sinh vin quc gia phn i. Nhiu cuc biu tnh n ra v lan rng khp nc. Th tng Nht Kishi buc phi t chc. Chuyn ving thm Nht ca Tng thng M Eisenhower b hu b. Phong tro u tranh ca nhn dn Nht chng li chnh sch ca chnh quyn, chng t qun chng Nht khng mun ph thuc vo M, lm mt ch quyn ca Nht v gy nguy c ln cho vic gi gn ho bnh khu vc v trn th gii. i vi M, vic vin tr cho Nht a li kt qu r rt trong vic bin nc ny thnh cn c qun s ln ca M, nhng li lm cho nc ny thnh mt cng quc v kinh t, cnh tranh vi cc nc quc khc, k c M. M l nc c tim lc kinh t v qun s to ln, cc nh cm quyn M c tham vng iu chnh th gii vo qu o ca Hoa K. Xut pht t t tng chng cng sn, M lp ra nhiu cn c qun s khp ni trn th gii, nhm bao vy Lin X, Trung Quc v nhng nc dn ch nhn dn. Nm 1955 l nm chin lc ton cu ca M nhm bao vy ngn chn ch ngha cng sn trn th gii ln ti nh cao. M t c khong 1400 cn c qun s 31 nc, trong c 275 cn c dng cho my bay chin lc nm bom nguyn t. Nhng khi qun s do M cm u ra i.

Thng 10-1949, nc Cng ho Nhn dn Trung Hoa c thnh lp l mt c sc mnh i vi M. Chnh quyn M lc quyt nh phi vch ra mt ng ranh gii khng cho xut hin bt k quc gia cng sn mi no na chu . Trc thnh cng ca Lin X v cng c quc phng, c bom A v H, phng thnh cng tn la v tr, M cng lao vo cuc chy ua v trang. S hnh thnh h thng x hi ch ngha th gii v phong tro gii phng dn tc chu , chu Phi v M Latinh lm cho ch ngha quc, ng u l quc M lo s. quc M tr thnh tn sen m quc t, k bc lt ln nht v l tn trm ch ngha thc dn mi. Trong khi nhiu vn ca ni b nc M nh nhng cuc khng hong kinh t, ti chnh (1953-1954 - 1957-1958), nn tht nghip, t phn bit mu da, nhng cuc khng b gy mt trt t an ninh x hi khng c khc phc. Nhm gii quyt nhng vn trn, chnh quyn M li hng cc ch trng ca h vo vic chng ch ngha cng sn khp cc chu lc. Chin tranh lnh vn tip din ngy cng gay gt, nhng vn c ho hon b phn. Trong th hnh thnh hai cc trn th gii, hai h thng x hi ch ngha v t bn ch ngha va chng i nhau quyt lit, ng thi vn phi hp tc vi nhau trong nhng chng mc c th chp nhn c giai quyt cc vn quc t. Li dng nhng thi khc hp tc ho hon, M tranh th m rng phm vi nh hng ca mnh mi ni bng vin tr v bng hnh ng qun s lm cho tnh hnh th gii cng cng thng thm v M cng bc l r bn cht gy chin v xm lc. Nhng nc ng minh ca M nh Anh, Php, Ty c, Nht, sau khi c M vc ln tr thnh nhng i th cnh tranh li hi. Nc M c tim lc mnh v kinh t v qun s, nhng li yu v chnh tr trn phm vi th gii. Khng nhn ra iu , M thng b ng i ph vi phong tro chng M ni ln trong nhn dn cc nc chu u, chu , chu Phi v M Latinh. Mc d trong nhng nm 50, trng im chin lc ton cu ca M c xc nh l chu u nhng M phi phn tn kh nhiu lc lng ra nhng ni khc, c bit chu . Tin hnh chin tranh xm lc Triu Tin, can thip ngy cng su rng vo cuc chin tranh xm lc ca Php Vit Nam, Lo v Camphuchia. Nm 1957, cc nc Ty u lp khi Th trng chung chu u khng c M. Nm 1958, Tng thng gn khng cho khi NATO t tn la trn t Php, i rt ht cc cn c qun s ca khi ny ra khi nc Php. Nm 1959 Anh cng vi ba nc Bc u, hai nc Trung u v B o Nha lp khi Mu dch t do chu u cng khng c M. Nhng s kin lm cho mu thun trong khi cc nc t bn ch ngha bc l ngy cng thm su sc. Trong khi , phong tro cng sn v cng nhn quc t c nhng pht trin mi, nhng cng ny sinh nhng mi bt ng. Chin tranh lnh cng phc tp hn. Nhng nc c gi l th gii th ba i hi Lin hp quc phi p ng nhng yu cu ngy cng tng v vic chm dt s chm pht trin. iu ny ng n

cc nc quc, h cho rng th gii th ba ang c xu hng chng phng Ty. S hp dn ca ch ngha x hi i vi nhng nc ginh c c lp v ang u tranh xy dng t nc v bo v ho bnh, lm cho M v cc nc quc khc cng ra sc chng ch ngha cng sn, chng Lin X, Trung Quc v cc nc dn ch nhn dn. M t dng ln nhng nguy c cng sn t h do mnh bng hc thuyt Domino. Cuc u tranh chnh ngha ca nhn dn th gii trong nhng nm 1950 lm cho M tm cch ngn chn v dn su vo s can thip th bo khp ni. Sau chin thng in Bin Ph, h thng x hi ch ngha c m rng, phong tro gii phng dn tc, phong tro cng nhn cc nc t bn lin kt, hp thnh ba dng thc cch mng ln, li c thm iu kin khch quan v ch quan tn cng vo ch ngha quc. Kh th chung trong phong tro cch mng th gii mnh m thm. Phn khi, tin tng, quyt tm l c im r nht ca phong tro trong nhng nm cui ca thp k 50. H thng x hi ch ngha l ch da cho phong tro gii phng dn tc, chng p bc bc lt, l lc lng tr ct ca phong tro u tranh cho ho bnh v hu ngh gia cc dn tc. quc M thc hin chin lc ton cu phn cch mng nhm bao vy, chia r, chng ph cc nc x hi ch ngha v phong tro gii phng dn tc, duy tr a v lnh o th gii t do. Chin tranh lnh din ra gay gt. l bi cnh lch s tc ng n din bin cuc u tranh ca nhn dn Vit Nam chng quc M xm lc. ______________________________________ 1. Trong Chin tranh th gii ln th hai chi ph qun s ca Anh mt 25 t bng, tn tht gn 1/3 trng ti thng thuyn, mt 1/3 s vn gi nc ngoi. S vng v ngn phiu d tr ch cn gn 50% Anh tr thnh con n ln trn th gii, phi nhp 2/3 lng thc v hu ht nguyn liu (tr than ). 2. Trc Chin tranh th gii ln th hai, t l hng ca Anh a vo l 31%, ca M ch c 20%. n nm 1952, s hng M ngang s hng Anh v vt ln trong nhng nm sau.

Chng II VIT NAM TRONG CHIN LC KHU VC V CHIN LC

TON CU CA QUC M Vit Nam nm bn b Bin ng cng vi hai nc Lo v Campuchia, trn bn o ng Dng thuc khu vc ng Nam chu . Vit Nam c din tch lc a rng hn 33 vn km2 vi s dn hi u th k XX trn 20 triu (1995: 75 triu). t nc Vit Nam c ni rng trng ip chy di t Bc n Nam, c nhiu ng bng ph nhiu v b bin di 3.260 km vi vng thm lc a rng ln. Di lng t v thm lc a Vit Nam cha ng rt nhiu ti nguyn phong ph: vng, bc, qu, ng, st, ch, km, thic, than, vnphram, bcxt, du m, kh t v.v Nm trn mt a bn chin lc quan trng: va tip gip vi Thi Bnh Dng va ni lin vi i lc chu A, Vit Nam n ng mt phn quan trng con ng thng thng chin lc hng hi t ng Bc xung ng Nam t Ty Thi Bnh Dng sang ng n Dng v ng hng khng trc tip gia Thi Bnh Dng v Nam . Ngay t th k XVI, XVII, XVIII... nhiu thng thuyn v hm i ca Trung Quc, Nga, H Lan, Anh, B o Nha, Php... tng ra vo tr chn mt s hi cng Vit Nam. Do v tr chin lc v ngun ti nguyn phong ph, t lu Vit Nam tr thnh mc tiu xm chim, thn tnh ca cc th lc xm lc bn ngoi. Vo nhng nm 50 ca th k XIX, thc dn Php bt u xm lc Vit Nam v n nm 1883 chng chim xong ton b Vit Nam. Thng 10-1887 Php lp ra ng Dng thuc Php (gm Bc K, Trung K, Nam K v Campuchia thuc Php - Indochine Francaise) v n thng 4-1889 Php t chc li Lin bang ng Dng bao gm c Lo. T Php ra sc bc lt nhn dn ta, v vt ca ci, khai thc ti nguyn thin nhin ca nc ta em v chnh quc. Theo cc s liu ca Php, ch ring trong nm 1929, tng gi tr cc loi khong sn Php khai thc c Vit Nam tng gp 4, 6 ln nm 19191. Di ch thng tr tn bo ca thc dn Php v ch phong kin tay sai, nhn dn Vit Nam b nn, p bc n cng cc. Trong cnh nc mt nh tan , dn tc Vit Nam khng ngng ng ln u tranh nhm nh ch thng tr thc dn, gii phng t nc. Nhng nhng cuc u tranh y u b tht bi, v thiu mt ngn c sc tp hp lc lng ton dn tc, cha c mt ng li chnh tr ng n v phng php hu hiu. Lch s tng chng minh, ch ngha quc khng bao gi t b s thng tr ca chng i vi cc dn tc, chng sn sng dng qun s

n p, tiu dit tt c nhng ai chng li chng, bng bt c hnh thc no. V vy, mun chin thng k th trong cuc u tranh gii phng dn tc phi dng bo lc cch mng chng li bo lc phn cch mng. ng Cng sn ng Dng ra i (3-2-1930) do Ch tch H Ch Minh - Nguyn i Quc sng lp m ng s mnh lnh o cuc u tranh gii phng dn tc bng con ng cch mng v sn, p ng c nhu cu ca lch s v ph hp vi quy lut v tnh cht thi i, l mt s kin ln c ngha quyt nh s pht trin ca cch mng Vit Nam v x hi nc ta. Chin tranh th gii th hai bng n thng 9-1939. Thng 9-1940, pht xt Nht a qun vo ng Dng. Mt trn on kt dn tc - Vit Nam c lp ng minh (Vit Minh) c thnh lp (19-5-1941). Thng 8~1945, Mt trn Vit Minh do ng Cng sn ng Dng lnh o ng vin nhn dn ta ng ln tin hnh cuc Tng khi ngha, lt ch thng tr ca Nht Bn, lp ra nc Vit Nam Dn ch Cng ho (quyn thng tr ca Php b qun i Nht Bn nh ngy 9-3 cng nm). Thng li ca Cch mng Thng Tm m u k nguyn mi trong lch s dn tc Vit Nam - k nguyn c lp, t do, chm dt vnh vin ch qun ch, thit lp ch Cng ho dn ch trong c nc. Thng li v i ca nhn dn ta ph v mt khu quan trng nht trong h thng thuc a ca Php, to nn nh hng to ln i vi phong tro gii phng dn tc, trc tip l h thng thuc a ca thc dn Php, gp phn tch cc vo vic m ra thi k tan r ca h thng thuc a kiu c ca ch ngha quc th gii. Khong thi gian t khi Php h Vit Nam, n khi nc Vit Nam Dn ch Cng ho ra i, gia Vit Nam v M cng tng c nhng mi quan h khc nhau. T u th k XIX, cc thng gia M a tu n Vit Nam bun bn. u nhng nm 1930, li c nhng ngi M n Vit Nam nghin cu v ng Dng. Trong Chin tranh th gii th hai thng 1-1944, Tng thng M Roosevelt trong vn kin gi Ngoi trng M, ch trch ch cai tr ca Php Vit Nam, ph phn thi ca Php u hng Nht ng Dng. Tng thng M ch trng t ba nc ng Dng di quyn u thc qun l quc t. Sau khi Nht lt Php ng Dng (9-3-1945), T lnh khng qun M Trung Quc a ra ngh dng khng qun M ym tr cho qun Php vng bc ng Dng, nhng Chnh ph M bc b ngh . B Quc phng M cn ch th cho T lnh khng qun M Trung Quc khng c tip t v kh, qun dng... cho tn qun Php ang chy trn. Trong nhng din bin phc tp lc , Chnh ph

M vn t thi tip tc cn tr vic Php chun b iu kin chim li ng Dng. Vic Mt trn Vit Minh tuyn b ng h phe ng Minh chng pht xt trong Chin tranh th gii th hai v tip l vic cu sng mt phi cng M a sang Cn Minh trao tr cho B t lnh M Trung Quc dn n nhng cuc tip xc v trao i th t gia Ch tch H Ch Minh vi i din B t lnh M Trung Quc. Pha M c thi tch cc trong vic hp tc vi Mt trn Vit Minh chng Nht Vit Nam. Sau ngy Tng khi ngha ca nhn dn Vit Nam (19-8- 1945), B t lnh M Trung Quc c i din sang H Ni (22-8). Ch tch H Ch Minh v i din Chnh ph lm thi ca Vit Nam tip xc vi i din B t lnh M. Lc ny, thi ca Chnh ph M do Truman ng u i vi Vit Nam khng tch cc nh trc, v nhiu l do nhng cha phi hon ton ng h Php nh chim v lp li ch cai tr thc dn ca Php Vit Nam v ng Dng. Gia Vit Nam vi M t xa c t nhiu quan h trn cc lnh vc bun bn, chnh tr, ngoi giao, vn ho. Nhng quan h tuy khng nhiu, nhng l mi quan h c thin ch mong mun m rng bang giao, khng phi l quan h th ch. Cho n thi im , c Vit Nam vi M khng h th ch ln nhau. 1. Theo ti liu: Annuaire Statistique de l Indochine 1923-1929, th nm 1919 tng gi tr cc loi khong sn Php khai thc c Vit Nam l 4,6 triu Phrng; 1929: 213,7 triu Phrng... tr. 352-353. I. NC M V CH NGHA QUC M l mt nc min bc chu M, n th k XIII, cn l mt vng c tr ca ngi da . V sau nhiu ngi da trng t chu u sang sinh sng. Thc dn Anh xm chim v cai tr mt s vng. Nm 1775, cuc cch mng M bt u lt ch thc dn Anh. Nc M - Hp chng quc Hoa K (The United States of America) ra i lc mi gm 13 bang, vi Tuyn ngn c lp c k Philaenphia ngy 4-7-1776. Ngy nay, M gm 50 bang vi din tch 9.408.802 km2, s dn khong 250 triu trong , hn 88% l ngi da trng. Cn li l da mu. Cui th k XVIII u th k XIX nc M c coi l min t t do. S ng ngi da trng M l dn nhp c t chu u sang. Hi , cc ch thng tr h khc tn bo ca giai cp phong kin qu tc cc nc chu u, cng nh tnh trng cc

cuc chin tranh lin min, c bit l trong na u ca th k XX, chu u l chin trng ln ca hai cuc i chin th gii th nht v th hai, to ra nhng ln sng di dn t sang chu M sinh sng v lp nghip. Nhiu ngi cc nc chu Phi, chu v M Latinh nhp c vo M trong nhiu thi k khc nhau cng trong nhng hon cnh tng t. c im lm cho cng ng x hi M in m du n ca mt thc v tinh thn yu chung t do. ng o nhng ngi M chn chnh, tin b thng t ho v iu ny. Mt khc, s nhp c t ny cng vi vic pht hin cc vng c nhiu m vng ln California, Alaska... ko theo nhiu th cc oan khc xm nhp vo x hi nc M, nh: ch ngha phn bit chng tc, ch ngha s vanh, ch ngha pht xt, ch ngha thc dng, maphia, v.v.. c im ny cn lm cho nc M cng l ni quy t in hnh ca cc tiu cc . l mt trong nhng tin v c s x hi, gp phn nh hng rt quan trng vo vic hnh thnh nhng c th v bn cht ca ch ngha quc M sau ny. L mt t nc rng, rt giu ti nguyn c thin nhin u i v nhiu mt, c v nng nghip, lm nghip v cng nghip. M thng dn u th gii trong nhiu ngnh sn xut cng nh v tng sn phm x hi v mc sng cao. Do t b s km hm nng n v lu i ca ch phong kin nh chu u, nc M pht trin trong thi k ch ngha t bn ang hng thnh, c nn cng nghip v khoa hc k thut pht trin rt nhanh. Trong khong cha y 75 nm (t 1893 n 1970) trn ton th gii c hn 190 pht minh sng ch ln v khoa hc, k thut, th ngi M ng gp n 87 pht minh. Trong ngt 150 nm (k t 1822), nn y hc th gii c khong 40 pht hin ln, nh du cc bc tin quan trng c ngha quyt nh, th cc nh bc hc v y khoa ca M chim n mt na. M cng l nc cng vi Lin X trc y, i u trong lnh vc du hnh, nghin cu v tr. Ch trong vng hn 10 nm (t 1961 n u 1972), trong tng s 44 ln a con ngi bay vo v tr, th M ng gp 26 ln. Cng vi nhiu nh khoa hc li lc khc ca th gii, cc nh khoa hc ni ting ca M trong lnh vc vt l nh Arthur Holly Compton, Abbert Einstein gc c, trong lnh vc ho hc nh Linus Oral Pauling, Harold Clayton Urey..., trong lnh vc ton hc nh Robert Wiener, John Von Neumann gc Hunggari,... c nhiu cng hin xut sc cho nhn loi. Tt c nhng iu to cho cng ng x hi M thc c rng, M l mt trong nhng dn tc v i (ngoi tr s tuyn truyn thi phng v xuyn tc thc li dng vo nhng mc nh chnh tr khc). Nm 1915, Lnin nh gi mt cch tng i khi qut v nc M nh sau: Hp chng quc Hoa K l mt nc m khng c nc no snh kp c, c v

tc pht trin ca ch ngha t bn vo cui th k XIX v u th k XX, c v mc pht trin ht sc cao m nc t c, c v mt din tch rng ln ca t ai, trn ngi ta p dng mt k thut c trang b theo nhng thnh ta mi nht ca khoa hc v c tnh n s a dng him c ca nhng iu kin t nhin, lch s, c v mt quyn t do chnh tr v trnh vn ho ca qun chng nhn dn. V nhiu mt, nc M l mu mc v l l tng ca nn vn minh t sn ca chng ta 1. M l mt nc rt giu ti nguyn v khng b cc cuc chin tranh lin min tn ph nh cc nc chu u, nhng li l nc t bn ra i mun. Mi n u th k XX, lc cc quc chu u nh Anh, Php, B o Nha, Ty Ban Nha, H Lan, c, xm chim c rt nhiu vng rng ln khp cc chu lc, th M li c rt t thuc a. n tn nm 1914, u Chin tranh th gii th nht, tng s thuc a ca M ch rng c 30 vn km2 vi s dn 9,7 triu ngi (ch bng mt na s dn thuc a ca Nht). Hi , M ch ng hng th su trong cc nc quc v ch tiu thuc a2. em so snh, hi M cn km thua Anh hn 41 ln v s dn thuc a v km hn 111 ln v din tch thuc a. u th k XIX, M dng nhiu cnh bnh trng lnh th quc gia c bng sng n v c bng la (nh mua Guyana ca Php, mua Alaska ca Nga...). Thng 12-1823, Tng thng M James Monrow cng b hc thuyt Monrow, tuyn b cng khai phn chia li th gii. Hc thuyt coi phn t Ty bn cu l ca M, vi khu hiu chu M ca ngi M v bt k mt n lc no ca cc quc gia chu u nhm thc dn ho, hoc can thip vo ni b cc nc khu vc ny, u s b coi l hnh ng th ch vi M. Thc hin hc thuyt , sut c th k XIX, M dng sc mnh kinh t v sc mnh qun s bnh trng th lc, nhm thng tr c chu M. Lch s chu M cn ghi li hng lot nhng cuc thn tnh ca M hi . Chim vng Texax ca Mexico v buc nc ny cho M sp nhp x New Mexico vo lnh th ca M (1848). Thn tnh Aghentina (1852-1853), Uruguay (1855-1858), Panama (1856-1857 v 1894), Paragoay (1859), Haiti (1891), Nicaragoa (1856-1857 v 1894), Cuba (1894), v. v Hi , chnh gii M coi vng Trung M v Carib l ci sn sau, ci ao nh ca M. Trong qu trnh bnh trng ca M cui th k XIX, cuc chin tranh M - Ty Ban Nha n ra thng 4-1898, ko di trong 3 thng nhn v chic tu chin Maine b nh m cng Havanna (Cuba). Cc nh s hc M v th gii coi y l ci mc quan trng nh du vic Hp chng quc Hoa K chuyn mnh sang giai on quc ch ngha. Sau tht bi ca Ty Ban Nha trong cuc chin tranh ny, theo Hip c Pari, M buc Ty Ban Nha phi cho M chim Cuba, t c Puerto Rico, Guam v Philippines di quyn thng tr thuc a ca M. i li, M tr cho Ty Ban Nha 20 triu la. Trc , t nm 1893, M nh chim qun ao Haoai, qun o

Mcsan v lp cn c hi qun Xamoa. nh gi nhng s kin trn trong bc pht trin mi ca ch ngha quc M, Lnin vit rng: Cuba, Philippines, Hawai ch l nhng mn khai v cho mt ba n thnh son hn. _______________________________________ 1. V.I. Lnin: Ton tp, ting Vit Nxb Tin b, Mtxcva, 1980, t.27, tr 171. 2. Theo t liu thng k trong V. I. Lnin: Ton tp, ting Vit. Nxb Tin b. Mtxcva, 1980. t.27. tr.478. S bnh trng ca M khu vc chu - Thi Bnh Dng Tip theo sau M Latinh v vic M chinh phc lc a ny bng hc thuyt Monrow, th qu trnh pht trin ca ch ngha quc M khu vc chu - Thi Bnh Dng chim mt v tr rt quan trng c v a l v lch s. S bnh trng ca M khu vc ny din ra t th k XIX v trong na u th k th XX, trc khi hnh thnh chin lc chu - Thi Bnh Dng v chin lc ton cu ca M. iu ny cng to ra nhng mi lin h dn n s dnh lu ca M vo cuc chin tranh xm lc Vit Nam sau ny. Nc M nm trn b Thi Bnh Dng, v vy, c vng tip gip t nhin rt quan trng vi i dng ny. Trong t liu lch s hng hi th gii c ghi nhn rng, nm 1892, nc M chnh thc cng b phn lnh hi ca mnh l ba hi l (5,5 km). Nhng n nm 1898, thng ngh s N. piu tuyn b trc Thng ngh vin M rng: chng ta ang sng trong mt th gii 800 triu ngi v Thi Bnh Dng tr thnh mt ci h ca M1. Cng vi s pht trin ca th gii, chu - Thi Bnh Dng ngy cng quan trng v mi mt. Khu vc ny chim hn mt na Ty Bn Cu v ngt 1/3 ng Bn Cu. Chu rng hn 43 triu 475 nghn km2, trong c 8 triu km2 l bn o v hn 2 triu km2 l o, 57% s dn trn ton th gii sinh sng chu lc ny. Cn Thi Bnh Dng rng 179,7 triu km2 trong tng s 361 triu km2 din tch ton b cc i dng trn tri t. Khu vc ny rt giu ti nguyn, c y cc loi nguyn liu chin lc v khong sn qu him, c tr lng du m, kh t rt ln. Ch ring vng ng Nam chim gn 80% tr lng thic ton th gii. Cc h thng cn c chin lc trn lc a v hi o, cc qun cng, thng cng, cng cc h thng giao thng ng b, ng bin, ng khng ca khu vc ny c th khng ch c s thng thng, vn chuyn trn 3/4 b mt tri t, kim sot mt phn quan trng y i dng. Qu trnh pht trin ca ch ngha quc M gn lin vi qu trnh bnh trng v khai thc khu vc chu - Thi Bnh Dng. Tuy nhin, khi ch ngha t bn M bt u pht trin, th i Ty Dng hu nh khng cn ch cho M len chn vo, cn chu - Thi Bnh Dng cng khng cn l vng b trng na2.

V vy vic M tin vo chu - Thi Bnh Dng l mt s ginh git bng nhiu cch. Nm 1854, mt s quan hi qun M, M.Peri, a chin hm n Nht, thc p triu nh Thin Hong m ca bun bn vi M. Trc , M tm cch len chn vo Trung Quc3. Ngay t hi , M thm nhp vo chu khng phi ch bng cc con ng bun bn v truyn gio. Nm 1898, sau khi chim xong Guam (o ln nht trong qun o Marianna, cch Philippines 1500 dm), M cng khai tin hnh cuc chin tranh xm lc Philippines, l nc tch cc ng h M trong chin tranh M - Ty Ban Nha v mun chm dt ch thng tr ca Ty Ban Nha sut my trm nm trn t nc mnh. Sau khi nh thng Ty Ban Nha, M vin vo Hip c Pari (M k vi Ty Ban Nha) buc Philippines chp nhn l thuc a ca M, nhng khng thc hin c. Qun i M lc bt ng n sng tin cng. Phong tro khng chin ca nhn dn Philippines b qun i M dm trong bin mu. Mi n nm 1905, M mi thn tnh xong Philippines. Trung Quc hi l mt th trng rng ln, nhng cc quc phng Ty nhy vo chia nhau ngun li trc M. Nm 1899, Tng thng M Kinly a ra yu sch i cc cng quc khc cng thi hnh chnh sch m ca Trung Quc. Thc cht yu sch l i cc nc t bn khc phi m ca th trng Trung Quc cho M vo. Thng 8-1990, M a qun vin chinh cng vi lin qun Anh, c, Php, Nht, v Nga tin vo thnh ph Bc Kinh, n p phong tro Ngha Ho on ca nhn dn Trung Quc. _________________________________ 1. Theo Ph.Falner: Cuc chin tranh M - Cuba - Ty Ban Nha v s ra i ca ch ngha quc M, Niu Oc, 1972. 2. T th k XVI, t bn B o Nha n i Loan. T nm 1641, H Lan chim ng i Loan sut hn hai thp k (n 1662), Indonesia cng b H Lan chim ng v thng tr t th k XVII, cn Philippin b Ty Ban Nha thng tr sut 300 nm trc khi n ra cuc chin tranh M - Ty Ban Nha (1898). Sang th k th XIX, trong lc M ang phi m rng, cng c a bn M Latinh, th chu - Thi Bnh Dng, Anh nm quyn b ch n (1763), thn tnh xong Mianma (1888), chim cc vng Mlai, Xaraoc, Xingapo, Bruy (t 1867), v sau Chin tranh thuc phin (1839-1842) ginh c nhiu vng t v nhiu quyn li Trung Quc, t bn Nht chim Triu Tin, i Loan, qun o Bnh H v bn o Liu ng ca Trung Quc sau cuc chin tranh Trung - Nht (1894-1895). 3. Cc nh nghin cu M xc nhn cho n nm 1875, M c 400 nh truyn gio hot ng Trung Quc. Nm 1905, con s tng ln 2000 v n nm 1925 ln 8000 ngi. Nm 1914, cuc Chin tranh th gii ln th nht gia cc tp on quc bng n chu u. Trong nhng nm u chin tranh, M ng ngoi vi ci v gi vai tr

trung lp. Bng cnh cung cp hng qun s v phng tin chin tranh, M thu c nhng mn li nhun khng l. Mt khc, y cng l thi c M chun b cho mt k hoch bnh trng mi chu - Thi Bnh Dng. Lnin nhn thy trc iu . Thng 4-1917, M mi bt u tham chin, th thng 5 nm , Lnin tin on rng quc M khng trnh khi s gy ra chin tranh phn chia Thi Bnh Dng. Cuc chin tranh c chun b t hng chc nm nay ri v mc ch thc s ca M nhy vo chin tranh chnh l mun chun b cho cuc chin tranh sau ny vi Nht Bn. Cuc Chin tranh th gii th nht kt thc, a v ca M thay i. Trc chin tranh, M l con n ca cc nc t bn chu u, vi tng s n l hn 6 t la; sau chin tranh, M chng nhng tr xong n, m cc nc chu u cn phi mc n M n trn 10 t la. Nhiu nc gp phi kh khn chng cht. Do vy, th v lc ca h khu vc chu - Thi Bnh Dng b suy yu. kim ch s pht trin nhanh chng ca hi qun Nht, thng 2-1922, trong hi ngh cc cng quc gm nm nc: M, Anh, Php, Nht v Italia hp Washington, M vn ng k kt Hip c tay nm gi l Hip c hn ch v trang hi qun. Theo Hip c , tng trng ti tu chin ca cc nc tham gia k kt c quy nh nh sau: - M v Anh, mi nc 525.000 tn tu - Nht Bn 315.000 tn tu - Php v Itaha, mi nc 175.000 tn tu Vi mc quy nh hn ch khng ngang nhau nh vy, M ginh cho mnh mt sc mnh trn bin p o sc mnh ca hi qun Nht. i i vi vic cng c v m rng h thng cn c qun s Thi Bnh Dng, M a thm lc lng vo khu vc ny, tham gia cc hot ng qun s mt s ni. Trong nm 1927, hi qun M c tng cng cng vi hi qun Anh, Php, Italia tham gia bn ph thnh ph Nam Kinh (Trung Quc), n p phong tro gii phng Philippin, cn qut, t ph, bn git thng dn . V kinh t, M cng tng cng c vai tr ca mnh. Tnh n u nm 1930, ring v u t ca t bn M vo Trung Quc ln n 239,9 triu la, nhiu gp bn ln mc u t nm 1914 (59,3 triu la). Trung Quc tr thnh th trng ngy cng quan trng m cc gii t bn c quyn M quyt ginh git ly.

Cuc khng hong kinh t th gii nhng nm 1929-1933 lm cho nhng mu thun gia cc nc quc cng gay gt. Sau cuc khng hong ny tnh hnh th trng chu - Thi Bnh Dng khng c li cho M. Mt khc, nhiu din bin mi trong giai on ny chu cng to ra nhng mu thun mi. ng Cng sn Trung Quc ra i (nm 1921) lnh o nhn dn tin hnh cuc ni chin cch mng v khng chin chng Nht. Lin bang Soviet pht trin v cng c sc mnh vng Trung v Vin ng. Nm 1921, Nht xm lc Mng C. ng Nhn dn cch mng Mng C lnh o nhn dn ni dy, gii phng Ulan Bato ginh chnh quyn, thnh lp nc Cng ho nhn dn Mng C (1924). Nhng s kin l nhng nhn t rt quan trng dn dn chi phi chnh sch v chin lc ca M Trung Quc v chu - Thi Bnh Dng v sau. Vo thi k ny, Trung Quc tr thnh vn trung tm trong chnh sch i ngoi ca M chu . Nhng li ch ca M ginh c Trung Quc ang b Nht e do. Nht tr thnh mt ch th tim tng lu nay i vi M, buc M phi i ph. ng Nam , ngoi Philippin ra, li ch ca M cha c g ln. M tr thnh cng quc hng u v kinh t, nhng v qun s cha phi l cng quc mnh nht. V vy, ni dung ch yu chnh sch ca M chu bao gm hai mt: va tm mi cch kim th s bnh trng ca Nht chu - Thi Bnh Dng, va trit li dng kh nng v sc mnh qun s ca Nht tin cng Lin X t pha ng, vi mc tiu lm cho c hai u b suy yu, nht l t khi c k Hip c khng xm lc vi Lin X (1939). Trong nhng nm y, M va chp nhn bn trang b v kh, phng tin chin tranh cho Nht, ng thi khuyn khch v ng h ch trng Quc - Cng hp tc (hp tc gia Quc dn ng ca Tng Gii Thch v ng Cng sn) chng Nht Trung Quc. iu th hin r bn cht hai mt ca M. Trc khi bng n Chin tranh th gii th hai. Nht nhanh chng chim o Hi Nam ca Trung Quc (2-1939), tip chim lun qun o Spratley (3-1939), qun o Trng Sa ca Vit Nam Bin ng. Cuc Chin tranh th gii th hai bng n (1-9-1939), lc u M cha tham chin m ng ngoi cung cp v kh, phng tin chin tranh cho c hai pha, thu li. Quy m cuc i chin ngy cng m rng, uy hip li ch sng cn ca M. Ngy 11-12-1941, c v Italia tuyn chin vi M, buc nc ny phi tham chin. Trong lc pht xt c tin cng su vo lnh th Lin X, M v Anh li dng tnh hnh ny mun Nht m mt trn pha ng tin cng vo Lin X. Nhng Chu - Thi Bnh Dng tnh hnh din bin khng c li cho M. Mu thun M - Nht tr nn ht sc gay gt. Nht tin qun vo ng Dng (9-1940) v k Hip c phng th chung ng Dng vi Php (29-7-1941). Cuc chin tranh Thi Bnh Dng bt u. Trong ngy u chin tranh, Nht s dng lc lng ch yu ca cc hm i cng vi 1600 my bay, 15 s on b binh v cc binh i c lp. Cn cc lc lng qun M, Anh v H Lan Thi Bnh

Dng c ti 22 s on, 237 tu chin (3 tu sn bay), 88 tu ngm v 1290 my bay, nhng li b tr dn mng, b phn tn nhiu cn c. Ch trong vng nm thng u, Nht chim c Philippin, Mianma, Thi Lan, Malaixia, tt c cc o chnh ca Indonesia, phn ln o Niu Ghin, o tnunan v nhiu o quan trng khc na. Cc cn c hi qun quan trng ca M Guam v Uyc cng b Nht chim ng. Sau cc chin dch v cc trn nh ln trn cc tuyn o, so snh lc lng hai bn dn dn thay i. Mi n cui thng 6-1945, qun i M mi chim c kinaoa, nhng tim lc chin tranh ca Nht vn cn, c bit l Mn Chu (Trung Quc). Ngy 26-7-1945, M - Anh - Trung Quc ku gi Nht Bn u hng, nu khng, s s dng n cui cng, nhng Nht bc b. Ngy 6 v 9-8, khng qun M nm hai qu bom nguyn t xung hai thnh ph Nagadaki v Hirsima, m u cho chnh sch ngoi giao nguyn t ca M, hng khut phc th gii, va tr th Nht Bn v rn e, ngn chn Lin X. Trong khi phong tro u tranh ca nhn dn th gii chng ch ngha pht xt to thm thun li cho phe ng Minh tha thng tin ln. Ngy 9-8, Lin X tuyn chin vi Nht. Ngy 10-8, Chnh ph Nht gi cng hm cho M bc b yu cu u hng, v lc ny Nht cn hn 5 triu qun c trang b mnh. p tan lc lng qun Nht Mn Chu, Ni Mng, Triu Tin, Nam Xakhalin, qun o Curin1, qun i Lin X tp trung lc lng vi u th p o: V ngi gp 1,2 ln, i bc gp 4,6 ln, xe tng gp 4,8 ln, my bay gp 1,9 ln ca Nht. Cuc chin din ra c lit cho n ngy 14-8, Lin X mi tiu dit v lm tan r i qun Quan ng. Thy khng th chng c c, ngy 15-8-1945, Nht hong mi tuyn b u hng Lin X v ng Minh khng iu kin. Cuc Chin tranh th gii ln th hai kt thc. Trong 2194 ngy m ca chin tranh, M tham chin trn chin trng Thi Bnh Dng c 1.376 ngy m. Tuy thit hi ca qun i M khu vc ny nng n, nhng trong qu trnh chin tranh giai cp t bn c quyn M thu c nhng mn li rt ln. Theo cc s liu cng b ca M, nc ny cung cp mt khi lng chin c, vt t, lng thc, nguyn liu cho cc nc ng Minh chng pht xt (k c Lin X), tr gi 45 t la. Nn cng nghip sn xut v kh v phng tin chin tranh ca M pht trin rt mnh2. M l nc u tin ch to v s dng bom nguyn t, nm c quyn v v kh ht nhn lc . y l c s vt cht, c s x hi rt quan trng hnh thnh t hp cng nghip qun s M sau ny, v hnh thnh vai tr, cng s pht trin nh hng ca

ch ngha qun phit trong chin lc ton cu ca M sau Chin tranh th gii th hai. V kinh t, M cng t c nhng li th rt ln. Chng nhng t nc M khng b chin tranh tn ph, m qua cuc chin, cc tp on t bn c quyn M cn thu c 116,8 t la li nhun. M dn u th gii c v sn xut cng nghip v nng nghip, nm trong tay 71,5 % d tr vng trong th gii t bn. Nm 1945, gi tr tng sn phm quc dn ca M tng 63% so vi nm 1939, ring sn phm cng nghip ch to tng gn gp i. T trng ca M trong sn xut cng nghip ca th gii t bn tng t 41,4% ln 56,4%. Trong tng xut khu ca th gii t trng ca M t 14,2% tng vt ln 32,5%. C v qun s v kinh t, M chim v tr hng u. Trung tm ca ch ngha quc th gii chuyn t chu u sang chu M v M tr thnh quc hng mnh nht cm u phe quc, sn sng ng vai tr sen m quc t i vi th gii. khu vc chu - Thi Bnh Dng, v mt chin lc, M nhanh chng m rng c a bn ng chn trn nhiu v tr quan trng rng ln. Sau khi thc hin chim ng bng qun s Nht, Nam Triu Tin, i Loan, Philippin v.v... M cn ginh c quyn u tr trn nhiu tuyn o rng ln Thi Bnh Dng nh cc qun o Micrndia, Mariana, v.v... thit lp mt lot cn c qun s . Mt trong nhng mc tiu chin lc quan trng nht m M hng eo ui chu - Thi Bnh Dng cho n khi Chin tranh th gii th hai kt thc, M vn cha t c vic xm chim Trung Quc, mc d M dc ra hng trm triu la v kh v vin tr qun s, cng nhiu c vn qun s cho qun i Quc dn ng nhm t c mc tiu . Ch ngha t bn M ra i mun hn cc nc chu u, nhng vn mang bn cht v thuc tnh ca ch ngha t bn. N c mt qu trnh tch lu t bn nhanh hn, mnh hn v cng y ti c trn xng mu, m hi nc mt ca nhn dn lao ng da trng v da mu. Cng nh t bn ch ngha ni chung, ch ngha t bn M cng c vai tr lch s tch cc ca n. Chnh ch t bn M, nc M c nhng ng gp rt ln cho s pht trin v vn ho, khoa hc, k thut cng nhiu lnh vc khc ca nn vn minh nhn loi trong cc th k XIX v XX t n mc l mu mc v l l tng ca nn vn minh t sn, nh Lnin vit. Chnh s pht trin mnh ca ch ngha t bn M y nhanh qu trnh t t do cnh tranh ln c quyn v c quyn nh nc, c quyn xuyn quc gia nhanh hn cc nc t bn khc, trn c s m ch ngha quc M ra i. Ch ngha quc M, tuy sinh sau mun, nhng vn mang y bn cht phn ng ca ch ngha quc. N ra i v pht trin theo ng quy lut ca ch ngha t bn trong giai on quc ch ngha, nhng vn c nhng c trng ring ca n. Mt mt, v c s chnh tr, x hi M c s du nhp rt mnh, trong nhiu thi k khc nhau ca cc loi ch ngha cc oan (pht xt, svanh, qun phit, phn bit chng tc, phc th, v.v...) lm cho bn cht phn ng, tn bo, c c, hung hn,

hiu chin ca n trong bnh trng, xm lc v thn tnh tr nn cc oan hn, thng c gi chung l kiu M hoc rt M. Mt khc, ra i xut x t mt t nc v cng ng x hi nh trn ni, n tn dng ch mnh v thc dn tc M chuyn thnh ch ngha dn tc siu ng, s vanh nc ln, t cho mnh c s mng lnh o th gii, nhn danh t do i gii phng cc dn tc b xm lc, p bc, gip cc nc khc chng xm lc, tranh th s ng h chnh tr ca x hi M i vi chnh sch xm lc, bnh trng ca quc M. S pht trin ca ch ngha quc M gn lin vi qu trnh bnh trng ca M chu - Thi Bnh Dng. Qu trnh ny, xt v thi gian l mt thi k quan trng trong lch s ca ch ngha quc M, khi M t chn ln chu th n to ra mi lin h, sau ny dn n s dnh lu ca M vo cuc chin tranh xm lc Vit Nam. Nhng mu thun gay gt ca ch ngha quc th gii trong na u th k th XX, y M tt yu phi tham gia vo phe ng Minh trong Chin tranh th gii th hai. Trong nhng iu kin lch s , nc M quc ch ngha, trong lc eo ui nhng tham vng ring ca mnh, ng gp mt phn rt quan trng vo vic cng cc nc ng Minh nh bi ch ngha pht xt. __________