CHNG I NH NC V PHP LUT C I PHNG NG I. QU TRNH XUT HIN, PHT TRIN V SUY VONG CC QUC GIA PHNG NG C I 1. iu kin t nhin v kinh t - x hi. 1.1. iu kin t nhin + Nm trn lu vc cc con sng ln => t mm, nhiu ph sa nhng phi i mt vi l lt hng nm. Cng tc tr thy ng vai tr quan trng. - Ai Cp: sng Nil - Lng H: sng Tigris v sng phrat - n : sng n v sng Hng - Trung Quc: sng Trng Giang v sng Hong H. + a hnh xung quanh l sa mc, rng ni, bin => cc tc ngi sinh sng trong khu vc tp trung v lu vc cc con sng => chin tranh thng xuyn xy ra tranh ginh ngun nc. - Ai Cp: pha bc l a trung hi; pha nam l vng rng ni nubi, pha ng l hng hi, pha ty l sa mc Libi. Xung quang ai cp b bao bc bi nhng di ni thng ng. - Lng H: ng bc gip di ni Acmnia v cao nguyn Iran; pha ty gip tho nguyn Xiri v sa mc Arp, pha nam l vnh Pecxich. - n : pha bc l di ni Hymalaya, pha ng nam v ty nam gip bin. + Kh hu nhit i => ma nhiu, a dng sinh vt => Thun li cho vic pht trin nn kinh t nng nghip 1.2. iu kin kinh t - x hi + Kinh t: - Cng c lao ng bng ng xut hin - Ba ln phn cng lao ng => Nng sut lao ng tng, sn phm d tha. + X hi: - Cng x th tc tan r : Nguyn nhn: Kinh t pht trin => Khi cng x th tc tan r, cng x nng thn xut hin v th ch l n v x hi tn ti lu i v c nhiu nh hng n i sng, kinh t, x hi, chnh tr phng ng. - Ch t hu xc lp : Trong qu trnh tan r ca cng x th tc tan r, khi cc tiu gia nh tch khi i gia nh ca mnh, h chim ot t liu sn xut nh: rung t, cng c lao ng ca cng x nng thn lm ti sn ring ca gia nh mnh => xut hin ch t hu v t liu sn xut. + Phn ho giai cp trong x hi - Trong qu trnh chim ot ti sn cng lm ca ring: i a s nng dn cng x gi c mt t ti sn => nng dn. - Mt thiu s chc sc trong x hi nguyn thy nh: tc trng, t trng, th lnh lin minh b lc chim c nhiu ti sn hn. Ngoi ra, h cn da vo sc mnh, u th ca mnh cp bc, chim ot ti sn, rung t ca nng dn trong b lc ca mnh ng thi tin hnh chin tranh cp ti sn ca cc b lc khc; bin dn c ca nhng b lc ny thnh n l nn h cng ngy cng giu c => qu tc th tc. Do , dn c trong x hi lc ny phn ho thnh: Giai cp ch n Nng dn ngho N l (Theo hc thuyt ca Mac L nin v ngun gc nh nc, khi mu thun giai cp trong x hi tr nn gay gt, khng th t iu ho c th gia cp mnh hn s thnh lp mt t chc iu ho nhng mu thun y v n p nhng cuc u tranh ca giai cp i khng ng thi qun l x hi theo mt khun kh nht nh, ph hp vi ch ca h. T chc gi l nh nc. Nhng cc quc gia phng ng c i, khi trong x hi phn ho giai cp, xut hin mu thun giai cp. Tuy nhin, mu thun y cha n mc gay gt, cha tr thnh mu thun i khng nhng nh nc xut hin.) y l mt ngoi l trong hc thuyt v ngun gc nh nc ca Mac Lnin v phng ng ngoi hin tng phn ha giai cp, qu trnh hnh thnh nh nc vng ny cn b nh hng bi cc yu t sau:

1

- Cng cuc xy dng cc Cng trnh thy li: Trong qu trnh xy dng cc cng trnh thy li, cng vic t c hiu qu cao, cn phi c s qun l thng nht trong mt tp th. Chnh yu t qun l ny l tin ca vic qun l nh nc sau ny. - Chin tranh: tin hnh chin tranh, cn phi c trt t, k cng trong 1 tp th, c bit cn phi c ngi thng lnh qun i. Nu chin thng, vai tr, quyn lc v uy tn ca ngi th lnh ny cng tng cao. Trong bi cnh chung, khi ch t hu manh mn xut hin th vi quyn lc ngy cng c tp trung cao ca mnh, th lnh qun s cng vi nhng ty tng thn tn ca ng chim gi c nhiu ti sn hn cc thnh vin khc trong cng x. Sau mi chin thng, th lnh qun s v tu tng ca ng: + Xc nh bin gii lnh th; + Thit lp mt b my qun l v qun l dn c theo i bn lnh th m h sinh sng (khng cn qun l theo huyt thng dng h nh trc y). + Thu thu nui sng b my ; + Xy dng php lut lm chun mc x s cho mi ngi theo ch ca giai cp cm quyn. + Tip tc xy dng v cng c lc lng qun i bo v vng lnh th ca mnh v tip tc i xm lc cc vng t khc. => Cc du hiu ca nh nc xut hin. n mt thi im nht nh, khi quyn lc tp trung cao , th lnh qun s t xng mnh l vua. y cng l nguyn nhn l gii v sao trong bui u thnh lp nh nc, chnh th ca cc nc phng ng l Qun ch tuyt i vi quyn lc c tp trung vo tay vua ngy cng cao . Nhn chung : S ra i ca cc quc gia ny khng h mu thun vi hc thuyt v ngun gc nh nc ca MacLnin, v chnh s phn ho giai cp trong x hi mi chnh l nguyn nhn chnh lm xut hin nh nc. Cn yu t qun l v vai tr ca ngi th lnh trong cng cuc xy dng cng trnh thy li v chin tranh l yu t thc y nh nc ra i sm hn.

Thy li

Chin tranh Nh nc

Ch t hu ra i

Phn ho giai cp

Mu thun giai cp

Mu thun giai cp gay gt

M hnh v qu trnh xut hin nh nc ca cc quc gia phong kin c i Phng ng 2. Cc quc gia c i phng ng. 2.1. Ai Cp. Ai Cp nm ng Bc chu Phi, dc vng h lu ca lu vc sng Nil, sng Nil bt ngun t vng xch o ca chu Phi, di 6700 km, nhng phn chy qua Ai Cp ch di 700 km. Min t ai do sng Nil bi p ch rng 15-25 km, pha Bc c ni rng 50 km v dy sng Nil chia thnh nhiu nhnh trc khi ra bin. Do , nn kinh t ni y pht trin sm to iu kin cho Ai Cp c th bc vo x hi vn minh sm nht th gii. Ai Cp c cc s gia chia thnh 4 thi k : - To Vng Quc (3200-3000 TCN) : do s pht trin ca lc lng sn xut v s phn ho giu ngho, cc cng x nng thn lin hip li thnh nhng nh nc nh u tin gi l chu. Dn dn, nhng chu y hp li thnh hai min Thng v H Ai Cp. Khong nm 3200BC, hai vng t c gi l Thng v H Ai Cp u tin c thng nht bi Menes. ng ta sng lp ra cc lut l v triu i u tin. Th ca thi k l Memphis lp ra vng triu I v tip theo l vng triu II (khng r, cha c ti liu) gi chung l thi To Vng Quc. (Thi i ny li cho nhn loi rt nhiu di sn vn ha : cch tnh ton v ngn ng ch vit c pht trin (Ch vit tng hnh ), v mt nh thin vn hc Heliopolis pht minh ra lch (calendar), cho php cc nng dn d on c thi tit, cng nh s ln xung ca dng l sng Nile) - C Vng Quc : Bao gm cc vng triu sau y :

2

+ Vng triu th ba ( 2815 - 2700 TCN) : Vua Djoser sai Imhotep xy dng kim t thp c bc u tin Saqqara. + Vng triu th t ( 2700 - 2400 TCN ) : gm c cc vua Sneferu, Kheops, Mykerinos, Khephren... ). + Vng triu th nm: Vua Sahure, cn gi l con ca thn R. + Vng triu th su: Vua Pepi I, Pepi II. + Vng triu th by v th tm ( 2400 - 2200 TCN ) l thi k Ai Cp b phn chia thnh nhiu tiu vng quc. + Vng triu th chn, X v XI ( 2200 - 2050 TCN ) l thi k chin tranh lin min gia cc tiu vng quc, v kt thc bng s ti thng nht ca Mentouhotep II. - Trung vng quc : Bao gm cc vng triu sau y + Vng triu th XII ( 2000 - 1800 TCN) : : Vua Amenemhat I thng nht Ai Cp. K tc l cc vua Sesostris I, Sesostris III v Amenemhat IV tin hnh nhiu cuc chin tranh m rng lnh th Ai Cp. + Vng triu th XIII, XIV ( 1800 - 1750 TCN) : l thi k en ti, hoan lc ca vng quc Ai Cp. + Vng triu th XV, XVI, XVII (1700 - 1590 TCN) : l thi k Ai Cp chng li s xm lc ca ngi Hyksos. - Tn vng quc : Bao gm cc vng triu sau y : + Vng triu th XVIII (1590 - 1310 TCN) : Vua Ahmose I ti thng nht Ai Cp. + Vng triu th XIX ( 1310 - 1200 TCN) : gm c cc vua Seti I, Ramses II v Merneptah.. T th k X TCN, Ai Cp ht b chia ct li b ngoi tc thng tr. c bit, t nm 525 TCN, Ai Cp b nhp vo quc Ba T Ty . Nm 323 TCN, Ai Cp b Alexandre Machedonia chinh phc. Sau khi quc Machedonia tan r, Ai Cp thuc quyn thng tr ca mt vng triu Hy Lp gi l vng triu Ptoleme. n nm 30 TCN, Ai Cp thnh mt tnh ca quc La M. 2.2. Lng H. - Lng H l vng thung lng gia 2 con sng Tigris v Euphrates , ngi Hy Lp c i gi l Mesopotamia. T th xa xa n ni ting l vng t ph nhiu , thun li cho nn sn xut nng nghip trng nho , liu i mch v nhiu loi hoa qu khc . - Bin gii pha bc l dy ni Armenia, pha ty l sa mc Syria, pha ng gip Ba T , pha nam l vnh Pecxich. C Lng H l mt ng bng rng ln, ph nhiu. Sng Tigris v Euphrates hng nm ti mt cho di t mnh mng ny, em li ngun nc v ph sa v tn, to iu kin thun li cho vic trng trt, chn nui, nh c. l mt thun li cho c dn nhiu ni hi t v y. Tuy vy, s phc tp v dn c cng lm cho Lng H kh thng nht lnh th . - Dn c : ngi Xumer, t thin nin k IV tr. CN di c ti v sng lp ra nn vn minh c i u tin l vc Lng H, k n l ngi Xemites n u thin nin k th III tr.CN T nhng b lc chn nui, h dn dn chuyn thnh nhng b lc nng nghip v ng ha vi ngi Sumer. Ngoi ra cn rt nhiu b lc thuc nhiu ng h khc nhau cc vng xung quanh di c n. Tri qua hng nghn nm, qua qu trnh lao ng, h ha nhp thnh mt cng ng dn c ng c v xy dng mt quc gia mnh nht Ty . - Nm 3000 TCN, vi s tn ti ca nhiu quc gia nh ca ngi Xume nh : Ua, riu, Lagash khong u th k 23 TCN, min nam Lng H thng nht vi s cai tr ca ngi Xemites, t tn nc l Accat. - Vo th k 21 -20 TCN, quyn thng tr Lng H ri vo tay ca vng quc Ua ca ngi Xume. Th nhng, h khng gi c s thng nht lu. Nhng nm cui ca th k 20 TCN, Lng H li b phn ho thnh nhng quc gia nh. - Nm 1894 TCN, Lng H thng nht di quyn cai tr ca ngi Amrit, thuc vng quc Babilon. y l thi k cc thnh nht ca Lng H, c bit di triu i ca Hammurapi. Sau khi Hammurapi cht, Babilon b dit vong, Lng H lin tip b cc tc ngi bn ngoi thng tr gn 1000 nm. Nm 626 TCN, nh nc Tn Babilon c khi phc v thng tr Lng H trong gn 1 th k. Nm 538 TCN, Lng H b Ba T thn tnh. 2.3. n + Thi k vn minh lu vc sng n (t u thin k III n gia thin k II TCN) T khong u thin k III TCN, nh nc n ra i, nhng c giai on t cho n khong gia thin k II TCN, trc y cha c bit n. Mi n nm 1920 v 1921, nh vic pht hin ra hai thnh ph Harappa v Mhenj ar cng rt nhiu hin vt b chn vi di t vng lu vc sng n, ngi ta mi bit c thi k lch s ny. Nhng hin vt kho c hc ch gip ngi ta bit c tnh hnh pht trin ca cc ngnh kinh t v vn ha, qua c th suy ra y l thi k c nh nc, ch cha bit c lch s c th, v vy ngi ta gi thi k ny l thi k vn ha Harappa hoc thi k vn minh lu vc sng n.

3

+ Thi k Va (t gia thin k II n gia thin k I TCN) Thi k ny, lch s n c phn nh trong cc tp Va nn gi l thi Va. Va vn l nhng tc phm vn hc, gm c 4 tp l: Rich Va, Xama Va, Atcva Va v Yagiva Va, trong Rich Va c sng tc vo khong gia thin k II n cui thin k II TCN, cn 3 tp Va khc th c sng tc vo khong u thin k I TCN. Ch nhn ca thi k Va l ngi Arya (ngha l "Ngi cao qu") mi di c t Trung vo n . a bn sinh sng ca h trong thi k ny ch yu l vng lu vc sng Hng. Trong giai on u ca thi Va, ngi Arya ang sng trong giai on tan r ca x hi nguyn thy n khong cui thin k II TCN, h mi tin vo x hi c nh nc. Chnh trong thi k ny, n xut hin hai vn c nh hng rt quan trng v lu di trong x hi nc ny, l ch ng cp (varna) v o Blamn. - T th k VI TCN n th k XII Cc quc gia min Bc n v s xm lc ca Alchxngr MakniaBt u t th k VI TCN, n mi c s sch ghi chp v tnh hnh chnh tr ca t nc mnh. Lc by gi min Bc n c 16 nc, trong mnh nht l nc Magaa h lu sng Hng. Nm 327 TCN, sau khi tiu dit Ba T, qun i Maknia do Alchxngr ch huy tn cng n . Qun i ca nc h chin u rt dng cm nhng cui cng b tht bi. Alchxngr nh tin sang pha ng tn cng nc Magaa nhng qun s qu mt mi sau mt cuc trng trinh nhiu nm nn phi rt lui, ch li mt lc lng chim ng hai c im chim c m thi. + Vng triu Mrya (321 - 187 TCN) : Ngay sau khi Alchxngr rt lui, n dy ln phong tro u tranh gii phng chng li s chim ng ca qun Maknia. Th lnh ca phong tro ny l Sanragupta, bit hiu l Mrya (chim cng). Qun Maknia b ui khi n , Sanragupta lm ch c c vng Pungip. Tip , ng tin qun v pha ng ginh c ngi vua Magaa; lp nn mt triu i mi gi l vng triu Mrya, triu i huy hong nht trong lch s n c i. n thi Axca (273-236 TCN), vng triu Mrya t n giai on cng thnh nht. Nhng sau khi Axca cht, vng triu Mrya suy sp nhanh chng, nc Magaa thng nht dn dn tan r, n nm 28 TCN th dit vong. + Nc Cusan: Trong khi tnh hnh chia ct n ang din ra trm trng th vo th k I, tc Cusan (cng mt huyt thng vi ngi Tuc) t Trung trn vo chim c min Ty Bc n lp thnh mt nc tng i ln. Vua nc Cusan lc by gi l Canixca (78-123). Sau khi Canixca cht, nc Cusan ngy cng suy yu, lnh th ch cn li vng Pungip v tn ti n th k V th dit vong. + Vng triu Gupta : HacsaTrong th k III, n li b chia ct trm trng. Nm 320, vng triu Gupta c thnh lp, min Bc v mt phn min Trung n tm thi thng nht mt thi gian. T nm 500-528, phn ln min Bc n b ngi Eptalil xm chim v thng tr, n nm 535, triu Gupta dit vong. + Vng triu Hcsa : Nm 606, vua Hcsa li dn ln mt vng triu tng i hng mnh min Bc n ( Chnh trong thi k ny nh s Huyn Trang ca Trung Quc sang n tm kinh Pht ). Nm 648, Hcsa cht, quc gia hng mnh do ng dng ln cng tan r.T cho n th k XII, n b chia ct cng trm trng v nhiu ln b ngoi tc xm nhp. c bit t u th k XI, n thng b cc vng triu hi gio pganixtan tn cng v n nm 1200 ton b min Bc n b nhp vo pganixtan. 2.4. Trung Quc. Khong 3000 nm TCN, Trung Quc bc vo giai on dn ch qun s, l giai on qu t cng x th tc sang x hi c giai cp. Nm 2140 TCN, ng Khi l con ca H V, khng cn c cng ng bu c, vn ln ngi k v, m u cho thi k cha truyn con ni, thnh lp nh H, nh nc u tin ca Trung Quc. Vua cui cng ca triu H l Kit, hoang dm, tn bo lm cho vng triu b dit vong. Nm 1711 TCN, nh Thng thay th nh H. Nh Thng cn c gi l nh n, v nh Thng di v t n Kh. Vua cui cng ca Nh Thng l Tr Vng say m sc p ca c K hoang dm, tn bo lm cho vng triu suy yu. Nh Chu li dng tnh hnh ny tin qun tiu dit nh Thng. Thnh lp nh Chu. Nh Chu thc hin chnh sch phn phong t ai cho con chu ca mnh lm ch hu. - Nh Chu c 2 thi k: + Ty Chu (1066 770 TCN) ng ho Kinh. Vua cng ca Ty Chu l U vng. + ng chu (771 256 TCN), c 2 thi k: * Xun Thu (771 475 TCN) : Chnh quyn trung ng nh chu hon ton suy yu, gn 100 nc ch hu gy chin tranh thn tnh ln nhau, xng b khng ch nh chu v cc nc khc. y l thi k suy sp nhng gi tr o c, x hi ri ren, lon lc do , xut hin nhiu t tng, hc thuyt chnh tr nhm n nh x hi (thi k bch gia ch t). * Chin Quc (475 256 TCN) : Tri qua hng trm nm chin tranh thon tnh ln nhau, cc nc nh b cc nc ln tiu dit, sang thi chin quc ch cn li 7 nc ln T, Yn, Hn, S, Triu, Ngu, Tn v mt s nc nh. Nm 256, nh Chu b nh Tn tiu dit. Sau , nh Tn li ln lt thn tnh cc quc gia cn li, thng nht Trung

4

Quc. y l mc thi gian nh du s chm dt ca ch chim hu n l. Trung Quc bc sang ch phong kin. 3. Bi cnh x hi. 3.1. Quan h giai cp: Trong x hi lc ny hnh thnh 3 giai cp chnh, l ch n, n l v nng dn cng x. - Giai cp ch n: Gm c qu tc th tc (vua, quan li); qu tc tng l v nhng ngi giu c khc. H ng thi l giai cp thng tr trong x hi, nm gi nhiu rung t, ca ci trong c nc; ng thi c nhiu quyn li chnh tr. - Giai cp n l: + T binh chin tranh, + Nng dn cng x b ph sn, + L con ca n l Thn phn: + Khng c quyn chnh tr, + Thuc quyn s hu ca ch n (ch n c quyn bn, chuyn nhng, trao tng hoc git n l ca mnh) + B xem l vt hay cng c lao ng, khng c xem l con ngi (H phi lao ng kh sai khng gi gic nhng khng c hng nhng gi tr ca ci do h lm ra) + Quan h n l trong x hi phng ng c i mang nng tnh gia trng: + S lng n l khng chim a s trong x hi; + Lc lng lao ng ch yu trong x hi khng phi l n l m l nng dn cng x, n l ch yu lm cng vic hu h, phc dch trong nh ch n; + Mu thun i khng giai cp trong x hi khng phi l mu thun gia ch n v n l m li l mu thun gia ch n v nng dn cng x. Nng dn cng x: + S lng chim a s v l lc lng lao ng ch yu ca x hi. Sng trong cc cng x nng thn. + Phn ln h l nhng ngi ngho, t rung t phi nhn rung t ca nh nc t cc cng x nng thn cy cy v ng thu cho nh nc hoc thu rung ca cc ch n v np tin thu t hay hoa li thu hoch c. + H c quyn lm ngi nhng l i tng bc lt ch yu ca giai cp ch n. Ngoi ra, h cn phi cng vi n l lao ng kh sai xy dng cc cng trnh cho vua v nh nc. - Bn cnh , cn c tng lp th th cng, thng nhn, chim thiu s trong dn c. Thnh phn ca h kh phc tp nhng nhn chung h l nhng ngi ngho, chu s bc lt ca giai cp ch n. Nh vy, trong x hi phng ng c i kt cu giai cp hon chnh. Giai cp bc lt bao gm ch n nh vua, quan li, tng l, ngi giu c. Giai cp b tr bao gm n l, nng dn cng x, th th cng v thng nhn. 3.2. Ch ng cp : Bn cnh s phn ho x hi thnh giai cp, x hi phng ng cn phn bit dn c theo ch ng cp: + Giai cp thng tr l ng cp cao qu nht; + Nng dn ngho, th th cng, n l b xem l tng lp thp hn nht. c bit, n phn bit thnh 4 ng cp (ch Vacna): + ng cp B La Mn: gm tng l B La Mn, l ng cp cao qu nht, c sinh ra r ming thn Brama, c kinh, ging o, khng phi lao ng sn xut vt cht. + ng cp Ksatria: sinh ra t cnh tay ca thn Brahma. ng cp ny c nhim v bo v ch (gm vua, quan li, v nhng ngi trong qun i) cng khng phi lao ng sn xut. + ng cp Vaisia: gm nhng ngi lm nng nghip, bun bn v th th cng, sinh ra t i ca thn Brama. H c ngha v sn xut nui sng 2 ng cp trn. + ng cp Sura: gm nhng ngi cng kh nht trong x hi, l con chu ca nhng b tc b tht trn, khng c t liu sn xut v ngoi cng x, sinh ra t bn chn ca thn Brama. H c ngha v ph v cho 3 ng cp trn. S phn bit ng cp n rt khc nghit. Ngi thuc ng cp di phi tn trng v phc tng ngi thuc ng cp trn, nhng ngi khc ng cp khng c kt hn vi nhau, Nguyn nhn ca s phn bit ng cp n : duy tr s thng tr ca nhng ngi c trnh thp km hn nhng ngi c trnh pht trin cao hn. 3.3. Ch rung t + Tt c rung t thuc quyn s hu ca nh vua. Vua lp nhng trang tri ln ca mnh, bt n l cy cy. + Ngoi ra, vua dng t thng cho cc quan li, qu tc. Rung thng thuc quyn s hu ca quan li, qu tc. in hnh Trung Quc, thi k nh Chu, Vua dng t ai phn phong cho cc ch hu. Cc ch hu nhn

-

5

t ai, chc tc t tng ch (nh Chu), c ngha v np cng v c lnh tham gia qun i ca nh vua khi c chin tranh. (ch tng php) + S rung t a phng Vua giao cho cc cng x nng thn qun l. Cng x c quyn chia t cho nng dn cy cy. Nng dn phi np t thu cho nh nc thng qua cng x. Trung Quc, Nh Chu phn phi t ai a phng theo ch tnh in. Mi h nng dn c chia mt mnh rung bng 100 mu (2 ha) gi l mt in. chia rung t thnh nhng phn nh vy v nn nc vo rung, ngi ta p nhng b vng, b tha v o nhng con knh, mng ngang dc, do d, to thnh nhng hnh nh ch in gi l ch tnh in. 4. T chc b my nh nc. 4.1. Qun l nh nc trung ng. - trung ng: + Vua: l ngi ng u nh nc, c quyn lc ti cao. + Mi mnh lnh ca vua c gi tr thi hnh nh php lut. + Vua c quyn quyt nh mi vn quan trng ca quc gia, quyt nh b nhim, cch chc, trng pht bt c ai. + Vua l ngi c thm quyn xt x cao nht + Vua l ch huy qun s cao nht + Bn cnh , vua c thn thnh ho, vua c xem l con hoc i din hoc chnh l hin thn ca thn linh. + Quan u triu: L mt v quan hay mt hi ng thn tn nht ca nh vua, nm gi cc cng vic quan trng trong triu. + H thng cc c quan gip vic: Gm mt s quan li cao cp. Ty tng ni, tng thi k m c s phn cng nhim v, quyn hn r rng hay khng. 4.2. a phng. Qun l nh nc a phng thng da vo cng x nng thn. Ngi ng u l ngi ca chnh a phng (vng cng, t trng). Quyn lc ca h nh mt v vua nh a phng, c quyn thu thu, t php lut, xy dng qun i, quyt nh mi vn a phng. Do , khi chnh quyn trung ng suy yu, h l nhng th lc phn lon, ni day chng li chnh quyn trung ng, thnh lp nh nc ring, to nn trng thi ct c phn quyn. Sau mi ln ct c nh th, chnh quyn trung ng thc hin nhiu bin php qun l cht ch hn a phng. Nh: c quan triu nh v gim st hoc trc tip qun l, chia nh a phng v phn cp qun l cht ch. V d nh n .ring trung quc, nh ty chu thit lp h thng cc nc ch hu thng qua cc nc ch hu qun l ton b lnh th rng ln. 4.3.Qun i. Do c im thng xuyn xy ra chin tranh nn cc quc gia ny rt ch trong vic xy dng v pht trin qun i. + Vua l ngi ch huy qun i ti cao hoc vua s ch nh ngi thn cn nht ca mnh lm ch huy qun i, nhng ngi ny phi tun theo mi kin ch o v chu trch nhim trc vua. + V lc lng: rt ng, rt a dng. Gm lnh thng trc, lnh nh thu. c phn loi nh qun lnh ca vua, ca a phng, + V binh chng: tng i a dng, gm b binh, k binh, tng binh, chin xa. + V ch i ng qun lnh; thng thng lnh phi t trang b v kh v c quyn nhn cc chin li phm. V sau, h c nh nc tr lng, cp t tu theo chc v v qun cng 4.4.Tn gio. Do trnh khoa hc k thut hn ch nn tn gio l cng c h tr c lc cho vic qun l ca nh nc. 4.4. C quan xt x. Vua lun l ngi c quyn xt x ti cao. Vua c th xt x bt k v n no m vua mun, quyt nh ca nh vua l quyt nh sau cng. + trung ng, c c quan chuyn trch vic xt x. + a phng, vic xt x c giao cho ngi qun l a phng hoc giao cho hi ng cng x hoc cc v b lo c uy tn. NHN XT, NH GI + Cc nh nc phng ng trong thi k c i xut hin sm do s tc ng ca cng cuc xy dng cng trnh thy li v cc cuc chin tranh n qu trnh xut hin nh nc. + V chnh th nh nc; lun l hnh thc chnh th qunch chuyn ch trung ng tp quyn.

6

+ B my nh nc l b my bo lc ln, c thn thnh ha nhm bo v giai cp thng tr mt cch c lc nht. iu ny lm cho bn cht giai cp ca cc nh nc ny ni tri hn bn cht x hi ca n. + S tn ti lu di ca cc cng x nng thn nh hng n t chc chc b my nh nc. Nh nc qun l a phng thng qua cng x nng thn. Tuy nhin, trong qu trnh phc v cho giai cp ca mnh, nh nc chim hu n l phng ng lm nng ct cho nhn dn sng to, xy dng v pht trin vn ha. Do , cc quc gia phng ng c i t nhiu thnh tu huy hong v vn ho tr thnh mt trong nhng trung tm ca vn minh th gii c i. II. PHP LUTCO QUC GIA PHNG NG C I 1. B LUT HAMMURAPI - V mt ngun gc, B lut Hammurabi c xy dng trn c s php in ho nhiu vn bn trc v trn c s k tha lut l ca ngi Xu-me, ngi Amrt. B lut Hammurapi c cc nh kho c ngi Php tm ra vo nm 1901 - y l b lut thnh vn sm nht c pht hin trong lch s nhn loi. Lut c khc trn tng Bazan cao 2 mt. Phn trn cng ca tm c hnh Hammurapi ng trc thn mt tri Samat (v thn bo v ta n). iu ny chng t Hammurapi thc c hiu qu ca vic kt hp gia vng quyn, thn quyn v php quyn tin hnh cai tr dn chng. 1.1. V ngun ca b lut: + Ngun ca b lut l nhng tin l php, cc tp qun php ca ngi Xume trong x hi trc : V mt ngun gc, B lut Hammurabi c xy dng trn c s php in ho nhiu vn bn trc v trn c s k tha lut l ca ngi Xu-me, ngi Amrt. B lut Hammurabi c pht hin nm 1901 ca on kho c ngi Php, khc trn bazan cao 2,25 m v dng ti qung trng thnh ph cho nhn dn c m thi hnh. + Phn m u : Vua Hammurabi tuyn b rng cc v thn trao t nc cho nh vua thng tr lm cho t nc giu c, nhn dn no . phn kt lun Hammurabi tuyn b s trng tr tt c nhng ai xem thng v nh hu b o lut. + Phn m u v phn ni dung : Khng nh rng t nc Babilon l mt vng quc do cc thn linh to ra. V chnh cc thn linh ny trao t nc cho Hammurapi thng tr lm cho t nc giu c, nhn dn no . Hammurapi k cng lao ca mnh i vi t nc. Ring phn ni dung Hammurapi tuyn b s trng tr tt c nhng ai xem thng v c nh hy b b lut. - Phn ni dung : B lut Hammurabi l B lut tng i hon chnh thi k c i, gm 282 iu (hin ch c c 247 iu) bao gm ba phn: Phn m u, phn ni dung v kt lun. y l mt b lut tng hp c xy dng di dng lut hnh, bao gm cc qui phm php lut iu chnh nhiu lnh vc v u c ch ti, ch yu iu chnh nhng quan h x hi lin quan n li ch ca giai cp thng tr. iu 1 n iu 4 : v th tc t tng; iu 6 11: v ti trm cp; iu 15 16: v ti xm phm n l ca ngi khc; iu 21 25: ti xm phm ti sn ca ngi khc; iu 26 41: ch rung t ca Rdum v Bairum; iu 42 66: thu rung v trch nhim ca ngi cy cy; iu 98 107: v vic vay tin; 1.2. Cc ch nh trong b lut : a). Ch nh hp ng: Hp ng mua bn. iu kin c hiu lc ca hp ng: + Ngi bn phi l ch tht s ca ti sn (iu 7) + Ti sn phi bo m gi tr s dng (iu 108) + Khi k kt hp ng, phi c ngi lm chng (iu 7) Thiu 1 trong 3 iu kin trn, hp ng khng c gi tr, ngi vi phm s b x pht bng hnh pht. Hp ng vay mn : + Quy nh mc li sut khc nhau i vi tng loi: vay thc v vay tin ( iu 89) + Nu ngi cho vay ly li sut cao hn mc quy nh th s mt vt cho vay ( iu 91) + Dng thn th con ngi lm vt bo m hp ng ( iu 115 117 Hp ng lnh canh rung t : + Quy nh mc thu t i vi tng loi lnh canh: vn v rung.( iu 46 v iu 64) + Quy nh trch nhim ca ngi lnh canh trong tng trng hp khng chuyn cn canh tc. (iu 42, 43,44) + Quy nh mc bi thng thit hi i vi ngi lnh canh nu lm thit hai hoa mu trn rung ngi bn cnh (iu 53, 554, 55, 56)

7

C du hiu ca s phn bit li c v v . Hp ng gi gi : + Khi gi gi phi c ngi lm chng (iu 122) nu khng, ngi nhn gi s b xem l n trmv b x t (iu 7). + Mc th lao gi gi (iu 121) b). Ch nh hn nhn gia nh + Th tc kt hn: phi c giy t (iu 128) + Cng khai tha nhn s bt bnh ng gia nam v n. cao vai tr v bo v quyn li ca ngi chng. Ngi v b xem l ti sn ca ngi chng (iu 141, 143, 129) Tuy nhin trong mt s trng hp, lut cng bo v quyn li ca ngi ph n (iu 130, 148). Ngoi ra, lut cn bo v mt s gi tr o c trong x hi (iu 155) c). Ch nh tha k + C 2 hnh thc tha k: theo lut v theo di chc (iu 165) + Cn c chia tha k theo cha, khng theo m (iu 162, 163, 167) + C s phn bit trong vic hng tha k gia con trai, con gi, con ca n n l nu c ngi t do tha nhn (iu 170, 179, 180, 182, 183) + iu kin tc quyn tha k (iu 169) d). Ch nh hnh s + Bo v cc quan h x hi nh: quyn s hu (iu 6,7,8,) bo v ch n l (iu 15, 16, 226), bo v nhn phm, danh d, ca con ngi. + Quan nim hnh pht l s trng tr ti li, mang tnh cht tr th ngang bng nhau ( ng thi phc th) (iu 196, 197, 229). Tuy nhin, do b lut cng tha nhn s phn bit ng cp, giai cp tnh cht ng thi phc th ch l tng i (iu 198, 199, 201). + Ch ti pht tin cng c p dng. Mc tin pht tu vo a v x hi ca cc ng s. + Cc hnh thc ca hnh pht thng rt d man, nh: cht tay, chn, thiu, dm xung nc, ng cc e). Ch nh t tng + Xt x cng khai + Coi trng gi tr chng c, khng phn bit chng c thuc ng cp no. + Trch nhim ca ngi xt x. Nu c quyt nh khng ng trong phin to, th phi np tin pht v b trut quyn xt x. T tng l th tc gii quyt cc v n. B lut c nhiu qui nh v th tc bt gi, giam cm, qui nh nhng nguyn tc khi xt x nh xt x phi cng khai, phi coi trng chng c, phn quyt phi c thi hnh nghim minh...C hai qui nh rt c th v t tng ca B lut ny: - Th nht, qui nh v trch nhim ca thm phn.Nu thm phn x mt v kin m ra phn quyt bng vn bn, nu sau pht hin li trong vn bn l do li ca thm phn, thm phn s phi tr 12 ln gi tr tin pht m ng ta yu cu bi thng trong v kin, ng thi ng ta s b buc phi ri khi gh thm phn vnh vin v khng bao gi c th tr thnh thm phn ln na - Th hai, v hnh thc xt x : Nu mt ngi kin mt ngi khc, b n s phi i n mt dng sng v nhy xung, nu anh ta chm, b dng nc cun i, nguyn n s s hu nh ca b n. Nhng ngc li, nu dng sng chng minh rng b n l khng c ti, tc l anh ta cn sng st, th nguyn n s b git cht, v b n s s hu nh ca nguyn n 2. B LUT MANU 2.1. c im ca b lut Manu + L b lut hon chnh nht trong tt c cc lut l c n , c xy dng vo khong th k th II I TCN bi cc gio s B La Mn. Thc cht n l nhng lut l, nhng tp qun php ca giai cp thng tr c cc gio s B La Mn tp hp li di dng trng ca, c trnh by di dng cu song vn. + Gm 2685 iu, chia thnh 12 chng. Ni dung ca b lut khng ch l nhng quan h php lut m cn l nhng vn khc nh chnh tr, tn gio, quan nim v th gii v v tr. Nhng xt trn phng din php l, chng ta c th phn b lut Manu thnh nhng ch nh c th. 2.2. Cc ch nh php lut : a). Ch nh quyn s hu + i vi rung t: ging nh phn ch rung t trnh by. i vi t thuc quyn s hu ca t nhn th c quyn mua bn nhng phi chu s gim st ca nh nc (nu ngi bn ng sn nhn c s tin nhiu hn gi quy nh th nh nc s thu hi s tin d ) + i vi nhng ti sn khc, nh nc ch tha nhn quyn s hu khi c chng c c th ch r ngun gc ca n (mua bn, tha k, ban thng).

8

b). Ch nh hp ng + Quy nh iu kin c hiu lc ca hp ng: Khng c k vi ngi in, ngi say ru, ngi gi yu, ngi cha n tui thnh nin. Khng c la di hay dng p lc k hp ng. + Phi c k cng khai. cp nhiu n hp ng vay mn, cm c: + Trong quy nh mc li ti a phi tr mi thng, mc li sut ny ty thuc theo tng ng cp trong x hi. + B la Mn: 2% - Ksatria: 3% - Vaisia: 4% - Sura: 5% + Nu con n khng tr c n th b bin thnh n l. Hoc nu con n c kh nng tr n nhng khng chu tr th ch n c quyn nh p, hnh h con n cho n khi i c n. c). Ch nh hn nhn gia nh + Hn nhn mang tnh cht mua bn. Ngi v c chng mua v v tt c ca hi mn ca ngi v thuc quyn s hu ca chng. + Tha nhn s bt bnh ng trong quan h v chng: + Lc no ngi ph n cng phi chu s bo h ca n ng (tam tng) + V khng c quyn ly d chng trong mi trng hp. Ngi chng d tn bo, ngoi tnh v cng phi tn trng v xem nh mt thnh nhn ca i mnh. + Ngc li, chng c quyn ly d v nu v khng c con hoc sinh ton con gi. Ngoi ra chng c quyn nh p hnh h v con m khng b ti. + B lut quy nh ch c kt hn trong cng ng cp. Tuy nhin, n ng vn c th ly v thuc ng cp di. d). Ch nh tha k + Ban u, n ch tha nhn hnh thc tha k theo php lut (khi ngi cha cht, mi ti sn c chia u cho cc con cn sng). V sau, do nh hng ca vn ho phng ty, ngi n cng lp di chc. ng cp B La Mn ng h tc l mi ny v iu ny lm cho ti sn ca gio hi tng ln, nu ngi dn lp di chc li ti sn cho gio hi. + Tt c cc con u c quyn tha k ti sn ca ngi cha. Con gi nhn ti sn tha k lm ca hi mn. e). Ch nh hnh s + Nhng ch nh s ra theo nguyn tc: khoan dung i vi nhng ngi ch p ln quyn li ca k di, trng tr thng tay i vi nhng ngi xm phm n tnh mng, quyn li, nhn phm ca ng cp trn. + Cc hnh pht trong b lut rt d man: + Lut quy nh hnh pht rt nng i vi ti trm cp. Trm cp vo ban m hay khot ngch vo nh th b cht tay hoc ngi trn chic cc nhn, nu phm ti ln th ba th b t hnh. Nu trm cp ti sn ca vua hay ca n cha th b x t m khng cn xt x. + Phm ti gy ri trong dn chng s b thiu cht + Cng ging nh lut Hammurapi, ch nh hnh s ca lut Manu cng mang tnh tr th ngang bng nhau. + S dng php th ti: du si + phn b hay rn c f).Ch nh t tng + Rt coi trng chng c (nhn chng, vt chng)nhng gi tr ca chng c li ph thuc vo ng cp v gii tnh. + Ngi lm chng phi cng ng cp v gii tnh vi b can. + Khi c s mu thun gia cc chng c th chng c ca ng cp trn th c gi tr hn so vi ng cp di. 3. PHP LUT TRUNG QUC n ngy nay, ngi ta vn cha tm thy b lut c i no trung quc. Ngi ta ch bit n n thng qua cc sch s c. a). Thi H, Thng: + Hnh thc php lut ch yu l mnh lnh ca nh vua. + Hnh php rt c ch trng vi nhiu hnh pht d man nh: ng du nung , ct mi, gng cm, x t bng cc hnh thc: chn sng, m bng, xo tng mnh nh b vo nc si, b vo ci gi. b).Thi nh Chu: Do c ch chnh tr nh Chu da trn ch tng php (quan h ng cp huyt thng) nn Nh Chu t ra L. L dng phn bit sang hn, trt t tn ty trong x hi, nhng nghi thc v n, , hi hp, ma chay cng l, ci xin do

9

, ngi ta lm theo l mt cch t nguyn. L tr thnh quy tc s x ca mi ngi trong x hi, nu ai khng tun theo l s b ci ch l khng c chnh ngha, khng bit l H thng L gm 5 loi, gi l Ng L: + Ct l: l t cc thn linh + Cung l:l cng t, ma chay, mt ma + Qun l: l ra qun + Tn l: l tip n cc ch hu + Gia l: l hn nhn, l t con trng. Chnh v c im ca l nn Nh Chu da vo l qun l x hi v hnh php lc ny dng trng tr nhng ai khng tun theo L. Dn dn L tr thnh mt c ch chnh tr trong nh Chu. Hnh pht ca nh Chu rt tn bo, gm 5 thang bc, gi l php Ng Hnh: + Mc: thch ch vo trn + T : ct mi + Ph: cht chn + Cung: thin hoc nht vo nh kn + i tch: t hnh (m tim, bu u, xo tht thnh tng mnh nh) - Thi Xun Thu, nc Trnh son ra Hnh Th v khc ln nh c bng st. (cng b php lut thnh vn u tin Trung Quc). Thi Chin Quc, tranh th ng h ca cc tng lp a ch mi xut hin, cc ncc ban hnh mt lot cc b lut nh: + Nc Hn ban hnh Hnh Ph; + Nc S c Hin Lnh; + Nc T c Tht Php; + Nc Vit c Quc Lut + Nc Hn tng hp kinh nghim lp php ca cc nc son ra b Php Kinh. B lut ny tht truyn nhng theo s sch th y l b lut hon chnh v ni ting nht ca Trung Quc c i. Ni dung ca n gm 6 chng: + o php: quy nh v ti cp + Tc php: quy nh v ti gi mo + T php; quy nh vv t tng, xt x + B php: quy nh v bt giam + Tp php: tp lut + Bi php: quy nh nhng nguyn tc chung. Theo Php Kinh, nhng hnh vi xm phm n vua v lm nguy hi n triu nh u b coi l trng ti, b x tru di c h.

Nhn xt v nh gi. + Cng khai tha nhn s bt bnh ng trong quan h giai cp, ng cp bo v quyn li v a v ca giai cp ch n v nhng ngi thuc ng cp trn trong x hi nhm cng c s thng tr tuyt i ca giai cp ch n. + Trong quan h gia nh, tha nhn s bt bnh ng gia v v chng, gia cc con vi nhau, do nh hng ca ch thng tr gia trng. + Trng hnh, khinh dn, ranh gii gia hnh s v dn s rt m nht. + Mang tnh cht ng thi phc th + C du hiu ca s phn bit li c v v + B nh hng bi tn gio, l v cc h t tng chnh tr. + V hnh thc, khng c tnh h thng, t ng s dng rt c th, khng mang tnh khi qut. CU HI : 1. Qu trnh hnh thnh v tn ti nh nc Ai Cp c i? 2. Qu trnh hnh thnh v tn ti nh nc Lng H c i? 3. Qu trnh hnh thnh v tn ti nh nc n c i? 4. Qu trnh hnh thnh v tn ti nh nc Trung Quc c i? 5. T chc nh nc cc quc gia phng ng c i? 6. Ni dung cn bn ca b lut Hmmurabi?

10

7. Ni dung cn bn ca b lut Manu? 8. Trnh by ni dung php lut Trung Quc.

CHNG II NH NC V PHP LUT PHNG TY C I I. QU TRNH XUT HIN, PHT TRIN V SUY VONG CC QUC GIA PHNG TY C I. 1. HY LP. 1.1. iu kin t nhin v dn c : Hy Lp xa rt rng hn, bao gm 3 vng : - Hy u: min nam bn o Balcan, c hn 80% l ni, c vnh Corinthe chia ra bn pha: Bc l dy Pinde, ty l Epia, ng l bnh nguyn Thessalie, nam l bn o Ploponse c hnh bn tay vi bn ngn xe gm cc vng dt ph nhiu. - Hy : Gm nhng tnh dng ln nhng bnh nguyn hp ven bn o Tiu . - Qun o v o: Bin Ege c nhiu o ln hp thnh dy o. Quan trng nht l o Crce pha nam l trung tm ca nn vn minh ti c Crce -Mycne. B bin ng v ty bn o Balcan v Tiu c hnh rng ca g gh lm chm, c nhiu vnh v hi cng an ton, thun li cho s pht trin hng hi. Vi a hnh phc tp ca Hy Lp nh hng ln n xu hng pht trin ca lch s x hi Hy Lp thi c i. Trc ht l xu hng pht trin ngnh mu dch hng hi ca h. Ngi Hy Lp c bit li dng mt bin Ege phng lng i rt xa ra khi, Dn c Hy Lp : Trc thin nin k th III TCN, trn mt s vng t ca Hy Lp v cc qun o ln bin gi c con ngi sinh sng. Chnh h l ngi sn sinh ra nn vn minh Crt v Mycne. + Ngi orien nh c bn o Polopone, o Crete + Ngi Ionien th nh c vng ng bng Attich, o be + Ngi Akean ch yu nh c min trung Hy Lp. 1.2. Nn vn minh Crece v Mycenae Vo Thi k ng, ti Hy Lp xut hin hai nn vn minh ln l nn vn minh Minos trn o Crece v nn vn minh Mycenae trn bn o Peloponnese thuc min nam Hy Lp (th k XI-IX TCN). Nn vn minh Crece v Mycene c phn nh qua hai b s thi Iliad v Odyceseey ca Homer. Qua hai tp Iliad v Odyseey, ngi ta nhn thy x hi Hy Lp c m t trong giai on ny l mt x hi nguyn thu ang trn ng tan r, x hi c nh nc ang hnh thnh. Khong nm 1200 TCN, trc s e da ca ngoi xm, cc thnh tr ti Mycenae b b ph, bun bn vi nc ngoi b nh tr. Nn vn minh Mycenae sp dn ti mt thi k khng hong ti Hy Lp ko di hn 3 th k vi tn gi k nguyn bng ti. + Thi k thnh bang ( th k VII I- IV TCN): Khong th k 8 trc Cng nguyn, Hy Lp bt u thot ra khi k nguyn bng ti. Nn kinh t pht trin khin Hy Lp tr nn rt giu c. n v hnh chnh c bn Hy Lp c i l cc thnh bang. Thng thng gia cc thnh bang hay xy ra xung t vi nhau tranh ginh lnh th, trong hai thnh bang Athena v Sparta l c nh hng kh ln trong lch s ca Hy Lp. y l thi k hnh thnh Hy Lp hng trm nh nc nh m ngi ta gi l cc thnh bang. Trong hng trm thnh bang thi th quan trng nht l Xpc v Athn. 1.3. Nh nc Spc ( Sparta ) Nh nc Spc c qu trnh hnh thnh khc bit hn so vi i a s cc thnh bang cn li ca Hy Lp, do , t chc b my nh nc ca n cng khc so vi cc thnh bang khc, c bit l thnh bang Aten.

11

Vo gia th k th 9 TCN, b lc ngi rian xm nhp vo vng ng bng Lacni thuc bn o Plpne ni sinh sng ca ngi Akan. Khi xm nhp vo y, ngi rian c trnh vn ho, x hi thp km hn so vi ngi Akan, nhng vi i qun hng mnh, c rn luyn trong chin u v cuc sng du mc gian kh, nn h chin thng c ngi Akan v lm ch vng t ny. t ai, dn c vng Lacni thuc quyn s hu chung ca ngi chin thng. Mi gia nh ngi rian c chia mt mnh t bng nhau (khong 20 ha). Sau khi cng c vng chc nn thng tr vng Lacni, gia th k 8 TCN, ngi rian li xm nhp sang vng ng bng Mtxini v bin ton b dn c y thnh n l, gi l n l Hillt. Lc ny, trong x hi Spac hnh thnh 3 hng ngi khc nhau: + Ngi Spac (ngi rian): l giai cp thng tr, cng vic ca h l cai tr v nh gic. H khng phi lao ng, tuy nhin h c n l Hillt nui sng bng vic np li s hoa mu thu hoch c trn phn t c cng x chia. + Ngi Priet: l ngi Akan b chinh phc, h l ngi t do, c rung t cy cy v ti sn ring, nhng khng c quyn li v chnh tr v khng c quyn kt hn vi ngi Spac. H phi cng np v i lnh cho ngi Spac, nhng trong qun i h c t chc thnh i ng ring. + Ngi Hillt: l n l chung ca c x hi ngi Spac, h khng l thuc vo c nhn ch n no. H phi cy cy trn nhng cnh ng ca ngi Spac v np sn phm thu hoch, phn cn li h c quyn gi li lm ti sn, (thn phn ca h ging nng n trong thi k phong kin hn). - T chc b my nh nc: Nh nc Sparte c chnh th cng ha qu tc ch n, vi c cu t chc gm: hai vua, Vin nguyn lo, i hi nhn dn v Hi ng 5 Gim ch quan. + Hai Vua : ng thi l thnh vin ca Hi ng trng lo. Chc v ny theo ch th tp, c tn knh ht mc. Tuy nhin, quyn lc ca nh Vua b hn ch nhiu. Thi bnh, vua ch lo vic t l v xt x; thi chin, th thng lnh qun i. + Hi ng trng lo : Gm 30 v b lo t 60 tui tr ln, l nhng qu tc danh vng nht trong hng ng qu tc Spac. y l c quan son tho php lut v tho lun trc mi vn trc khi a ra quyt nh ti i hi nhn dn. + i hi nhn dn : Thnh vin ca i hi gm nhng cng dn nam, ngi Spac t 30 tui tr ln. i hi ch c t chc khi c lnh triu tp ca nh vua. V hnh thc, y l c quan c quyn lc cao nht, c quyn thng qua nhng vn bn lut do Hi ng trng lo son tho, c quyn ph chun nhng ngh quyt ca Hi ng trng lo. Tuy nhin, khi thng qua nhng vn ny, i hi nhn dn khng c quyn bn bc, tho lun, h ch c quyn biu quyt bng cch h to : ng hay Phn i hoc i vi nhng vn quan trng th c biu quyt bng cch xp hng. Do , i hi nhn dn ch c quyn lc v mt hnh thc, trn thc t, quyn lc thuc v Hi ng trng lo. + Hi ng 5 quan gim st : V sau, do mu thun qu tc v bnh dn Spac ngy cng gay gt, th hin thng qua mu thun gia Hi ng trng lo v i hi nhn dn. Giai cp qu tc Spac (Hi ng trng lo) nm quyn lc thc t (quyn phn chia rung t, quyn lc kinh t) nn trong cuc u tranh ny, giai cp qu tc Spac bo v quyn li cho mnh bng cch thnh lp mt c quan mi, c nhim v ch yu l bo v ch chim hu n l, bo v nn cng ho qu tc ch n, c quan l Hi ng nm quan gim st. Thnh vin ca c quan ny l nhng qu tc bo th nht, danh vng nht ca giai cp qu tc. C chc nng v quyn hn rt ln, l c quan lnh o ti cao, nhm tp trung quyn lc vo tay giai cp qu tc ch n : + Gim st vua, hi ng trng lo. + Triu tp v ch tr cuc hp hi ng trng lo, hi ngh cng dn. + Gii quyt mi cng vic quan trng (ngoi giao, ti chnh, t php) + Kim tra t cch cng dn. Nhn xt v nh nc cng ho qu tc ch n Xpc : Nh nc Xpc l nh nc ca th lc ch n lc hu v phn ng, chng li nhng thnh bang theo chnh th cng ho dn ch ch n. Quyn lc nh nc c tp trung n mc ti a vo tay tng lp qu tc ch n. Ngc lai, quyn dn ch ca ngi t do b hn ch n mc ti thiu. Do , y c xem l nc cng ho qu tc ch n in hnh. - Th nht, v c s kinh t : + Rung t thuc quyn s hu nh nc. + Ngi bnh dn Xpc c chia rung t nhng ph thuc tng lp qu tc. Mc khc, s thit lp nh nc theo qu trnh phn ho giai cp, nhm hn ch tng lp Priet lm giu, pht trin th lc, nh nc Xpc thi hnh chnh sch hn ch cng thng nghip, m ch tp trung vo nng nghip, do nh nc Xpc c xem l quc gia nng nghip.

12

- Th hai, v chnh tr v x hi : nh nc Xpc l kt qu ca qu trnh chin tranh v xm lc, cho nn quyn lc nh nc ch tp trung trong tay mt s t ngi ( qu tc ). Ngi Xpc ch c quyn chnh tr, cn nhng ngi khc th khng c. Chnh do c s kinh t v c th v chnh chnh tr - x hi, nn Xpc pht sinh v tn ti chnh th cng ho qu tc ch n . 2. Nh nc Cng ho Dn ch ch n Athena ( Th k VII VI TCN). Cng nh nhiu vng khc Hy Lp, khong th k th VIII VI TCN, Aten dn dn bc vo x hi c giai cp v nh nc. Athena ( Aten ) l trung tm ca vng ng bng Attch, thuc min trung Hy Lp. B bin pha ty ca Aten c nhiu hi cng tt. Do , Aten, cng thng nghip pht trin rt sm v vi tc nhanh; bn cnh tng lp qu tc ch n c xut hin tng lp ch n mi l ( ch xng, ch thuyn, thng nhnxut hin ngy mt nhiu. Trc khi nh nc Aten ra i, bn o Attch c 4 b lc, mi b lc bao gm 30 th tc sinh sng 4 khu vc khc nhau. Theo truyn thng, i hi nhn dn l c quan quyn lc cao nht ca b lc. Ngoi ra, mi b lc u c mt hi ng qu tc ( gm cc tc trng ca 30 th tc ). Qua qu trnh pht trin ca kinh t - x hi, 4 b lc lin kt thnh lin minh b lc, ly Aten lm th ph. y l iu kin v tin cho vic xut hin x hi c giai cp, v hnh thnh nn nh nc. 2.1. S ra i ca nh nc : S hnh thnh nh nc Aten c nhng c trng ring. C th nh : + Khng c s can thip, xm lc ca th lc bn ngoi. Nh nc hnh thnh trn c s ca s tan r ca x hi th tc ca chnh c dn vng Attch. + Nh nc hnh thnh khng phi qua cc cuc chin tranh, xung t m n c hnh thnh dn dn qua hng lot cc cuc ci cch x hi. T ci cch ca Thse n ci cch cui cng ca Priclt. Nhng tn d ca x hi nguyn thu b y li v b th tiu mt cch trit . + Nh nc Aten c xy dng v hon thin theo hng xy dng thit ch nh nc dn ch ch n. Mt thit ch ht sc c cao, v m bo nhng quyn li kinh t, chnh tr ca cng dn t do. => Theo lch s Hy Lp, ngi t nn mng xy dng nh nc Aten l Thse. l vic thng nht tan b dn c 4 b lc ( vn sng 4 khu vc khc nhau ) theo nguyn tc t nguyn v bnh ng. + Thse chia ton xa Attch thnh 48 a khu ( gi l ncrari ), mi b lc c c chia thnh 12 ncrari. + Sau Thse chia ton th dn c Aten thnh 3 tng lp ngi c a v v ngha v khc nhau : - Qu tc. - Nng dn - Th th cng. C th ni rng Thse l ngi u tin thit lp trt t x hi mi Aten : trt t x hi c giai cp. Vi ci cch ca mnh, Thse cng bc u tn cng vo ch th tc. + Hi ng trng lo : gm nhng i biu qu tc th tc, l ngi c nhiu quyn hnh nht. H bu ra Hi ng quan chp chnh. Mt d i hi nhn dn vn tn ti nhng n bin thnh mt c quan t vn. + Hi ng trng lo c quyn lp php, t php, gim st v quyt nh mi cng vic quan trng ca t nc. + Ngi th lnh qun s b bi min, thay vo bng 9 thnh vin quan chp chnh ( c c ra t tng lp qu tc ). Nh vy l t chc th tc ca ngi Aten b tan r v nhng ch cho mt x hi c giai cp; nn chnh tr ton dn ca ch b lc c nhng ch cho nn chuyn chnh ca gia cp qu tc th tc. a) Ci cch ca Xlng. Nm 549 TCN, Xlng - ngi i din cho tng lp ch n cng thng c bu lm quan chp chnh. ng thc hin chnh sch ci cch nh sau : + Tuyn b xa b nhng n nn, nh ht nhng th cm c rung t khp ng bng Attch. + Gii phng cho nhng ngi n l v n nn v cm qu tc bin nhng ngi nng dn khng tr c n thnh n l. Cm khng cho k kt nhng vn t ly bn thn con n lm bo m. + Xlng chia dn c t do thnh 4 ng cp, theo ci cch th tt c cng dn A-ten khng phn bit thnh phn qu, tin, u chia thnh 4 ng cp cn c theo mc thu nhp hng nm ca mi ngi cao hay thp. - ng cp th nht : bao gm nhng cng dn hng nm c thu nhp t 500 mdim thc tr ln. - ng cp th hai : bao gm nhng cng dn hng nm c thu nhp t 300 mdim thc tr ln. - ng cp th ba : bao gm nhng cng dn hng nm c thu nhp t 200 mdim thc. - ng cp th t : bao gm nhng cng dn hng nm c thu nhp di 200 mdim thc. Theo qui nh, ch c nhng ngi thuc ng cp th nht mi c t cch tham gia vo cc chc v cao cp ca nh nc nh Quan chp chnh; thnh vin ca Hi ng trng lo Trong qun i, nhng ngi thuc ng cp 1 & 2 c php tham gia vo nhng i k binh; cn ng cp 3 & 4 ch c tham gia vo b binh.

13

ng cp th 4 ch c tham gia i hi nhn dn bu c nhng quan chc trong b my nh nc. + Hi ng 400 ngi : Trn c s 4 b lc c ( rien, Inien; Aken, lien ) Xlong thnh lp Hi ng 400 ngi, mi b lc c c 100 ngi thuc cc ng cp trn. Hi ng 400 ngi c chc nng nh mt c quan thng trc ca i hi nhn dn, gii quyt cng vic hng ngy ca nh nc. Bn cnh , trnh li xt tu tin, Xlng cho thnh lp to n nhn dn c nhiu bi thm, tho lun, xt x. * Nhn xt v ci cch ca Xlng : + Ci cch ca Xlng ging mt n kh mnh vo ch th tc, cn bn l th tiu quyn lc ca qu tc th tc; bc u xc lp c mt trt t x hi mi theo th ch dn ch. + Ci cch ca Xlng phn no hy sinh quyn li ca giai cp qu tc th tc ( nht l qu tc rung t ) ginh li quyn s hu rung t v cho nng dn; to iu kin cho lp bnh dn duy tr cuc sng ca h, ngn cn s ph sn ca nng dn v th tiu ch n l v n, to c s x hi cho s tn ti ca th ch dn ch. + Ci cch trn ca Xlng thay i hn c cu chnh tr ca nh nc A-ten. Trn c s 4 b lc c, Xlng thit lp c quan quyn lc mi -Hi ng bn trm. Hi ng bn trm ny song song tn ti vi hi ng qu tc nhng khc hn v thnh phn vi hi ng ny. i hi nhn dn trong thi k qu tc th tc nm chnh quyn, gn ht vai tr chnh tr ca n th nay c khi phc li quyn lc c. + Ci cch ca Xlng cng em li nhiu quyn li v u th cho qu tc ch n cng thng - tng lp qu tc ng h th ch dn ch - to iu kin cho kinh t cng thng nghip Aten pht trin mnh m. b) Ci cch ca Clixten ( Clisthne ) : Do ci cch ca Xlng khng trit . ng khng on tuyt hn vi giai cp qu tc th tc, m cng khng hon tan tha mn nhng yu sch ca qun chng nhn dn. V vy, vo nm 560 TCN, Pisistrate t chc mt cuc o chnh v thnh cng. Pisistrate nm quyn Aten. Nm 527 TCN, Pisistrate cht, lin minh hai ng Min ni v Duyn hi, a th lnh ng Duyn hi l Clisthnes gi chc nht chp chnh quan. Nn dn ch c phc hng. T nm 508 506 TCN, Clisthnes thc hin mt cuc ci cch chnh tr quan trng nht, nhm dn ch ha trnh cao hn mt ch chnh tr v x hi Aten. + Ci cch quan trng nht ca Clisthnes l vic phn chia cng dn Aten theo nhng khu vc hnh chnh ( khng da vo khu vc c tr ca 4 b lc c ). Ton b x ttch c chia thnh 10 khu hnh chnh. Sau , mi khu chia thnh 10 tiu khu. C dn sng mi tiu khu phi ng k vo s h tch nh nc theo di, qun l. Li gi tn ngi theo dng h th tc b bc b thay bng li gi theo tn ring ca tng ngi. Nh vy, ci cch ca Clixten th ranh gii, b lc, ( cng vi th lc ca tp on qu tc th tc ) b xo b hn. Tn tch cui cng ca ch th tc b th tiu. Clixten ci t cc c quan quyn lc nh nc Aten theo hng dn ch. + Hi ng 500 ngi : Clixten thay th Hi ng 400 ngi di thi Xlng bng Hi ng 500 ngi. Theo qui ch, tt c cc cng dn t do nam gii Aten, tui t 18 tr ln u c quyn tham gia vo Hi ng 500 ngi. Mi tiu khu bu 50 ngi. y l c quan hnh chnh cao nht Aten. Hi ng 500 ngi, thay mt ton th cng dn, gii quyt thng trc cc cng vic ca nh nc sut c nm. Ngoi ra, Hi ng 500 ngi, cn c nhim v kim tra t cch ca cng dn v t cch cch thnh vin trong b my nh nc. + Hi ng 500 ngi c phn chia thnh 10 u ban thng trc ( mi u ban 50 ngi vi nhim k 1/10 ca nm ( khong 36 39 ngy ) c chc nng thay mt Hi ng gii quyt cc cng vic hng ngy. + i hi nhn dn : Clixten tng cng vai tr ca i hi nhn dn. y c xem l c quan quyn lc ti cao ca nh nc Aten. i hi nhn l i hi ca ton th cng dn Aten t 18 tui tr ln. i hi nhn dn c quyn tho lun v biu quyt tt c nhng vn h trng ca t nc, thng qua hay ph quyt cc d lut, chnh sch ca Hi ng 500 ngi; Chn c nhng vin chc ca b my nh nc. + Hi ng 10 tng lnh : c bu hng nm, theo cch biu quyt trong hi ngh cng dn.Thnh vin ca hi ng c th c bu nhiu nhim k. Nhim v ca Hi ng 10 tng lnh l : - Ch huy qun i. - Thc hin chnh sch i ngoi, nhng chu s gim st ca hi ngh cng dn. ngn chn m mu o chnh hoc ph hoi, Clixten cho thc hnh ch b phiu bng v s . Bt k cng dn Aten no ( k c ngi c chc v ) nu b nghi ng l c nhng m mu, hnh vi e do an ninh, x hi, nn dn ch nhn dn th ton th cng dn s tham gia tin hnh b phiu kn, bng cch ghi tn ngi m h nghi ng ln v s hoc mnh gm. Nu c 6.000 phiu cng ghi tn mt ngi, th 10 ngy sau, ngi c tn phi ri Aten trong thi hn 10 nm. * Nhn xt v ci cch ca Clixten : + Nhng ci cch ca Clixten tm thi ho hon c nhng xung t v tho mn hu ht cc quyn li ca cc phe phi to nn x hi Aten mt khi cng dn t do c quyn li chnh tr ngang nhau, cng thng tr, bc lt sc lao ng ca n l.

14

+ Ci cc ca Clixten m ng cho nn kinh t ni chung v kinh t cng thng nghip pht trin mnh m, to ra mt Aten hng cng v kinh t v qun s; tin b v th ch dn ch, gp phn cho Aten chin thng s can thip, xm lc ca quc Ba T trong nhng th k tip theo ( Chin tranh Hy Lp Ba T ( 492 448 TCN ) ) 2.2. Chnh th cng ho dn ch ch n pht trin n nh cao : Giai cp thng tr Aten gm 2 b phn : Qu tc ch n rung t v qu tc ch n cng thng. Qu tc ch n rung t ch trng thit lp nn chuyn chnh theo chnh th cng ho qu tc; ngc li, qu tc ch n cng thng ch trng xy dng b my nh nc theo thit ch dn ch, ch n. S i lp v xung t gia hai ch trng ca hai b phn thuc giai cp thng tr din ra ngy cng quyt lit. Tuy nhin, xu hng dn ch ngy cng ln t v thng th trc xu hng bo th ca qu tc rung t, nh vy nn nn dn ch ch n Aten c cng c v hon thin v t n nh cao ca n, thnh nim t ho vnh cu ca nhn loi. a) Ci cch ca Ephiatt ( Ephialtes ) : Nm 462 TCN, sau khi nm quyn, Ephiatt bt u thc hin cng cuc ci cch theo hng dn ch. Trc ht, ng tc b quyn lc ca Hi ng trng lo - mt t chc, m theo Ephiatt l phn dn ch v thnh phn cng nh chc nng v quyn hn. Do , Hi ng trng lo di thi Ephiatt c chc nng iu hnh cc nghi l, xt x cc v n tn gio. + Quyn lp php : (Trc y do Hi ng trng lo nm gi), nay c trao cho i hi nhn dn. + Quyn hnh php : c trao cho Hi ng 500 ngi. + Quyn t php : c trao v cho to n. Mt iu ng quan tm trong ci cch ca Ephiant l vic qui nh cho cc nh son lut phi chu trch nhim trc nh nc v ni dung v hu qu ca nhng d lut m h son tho. Ci cch ca Ephiant ngn chn nhng mu ph hoi nn dn ch. Tuy nhin, phi bo th tm mi cch ngn chn vic ci cch v h t chc mu st ng vo nm 461 TCN. b). Ci cch ca Priclt : Priclt ( Pecricles 499 429 TCN ) i din cho tng lp ch n mi ng thi cng l nh lnh o cao nht cu Aten lc by gi. Priclt ch trng tip tc duy tr v pht trin cc t chc v sinh hot dn ch vn c t trc. thc s m rng quyn dn ch cho cc cng dn Aten, ng thc hin ch bu c cc quan chc nh nc bng hnh thc bc thm. Nh m cc cng dn Aten u c c hi nm gi cc chc v ca b my nh nc, k c cc chc v cao nht : quan chp chnh. Mt khc, ng cn thc hin ch tr lng cho vin chc nh nc; thc hnh rng ri ch phc li tr cp i nhng cng dn gp kh khn. Nhn chung, di thi Priclt, Aten tr thnh mt thnh bang pht trin nht v kinh t, c mt thit ch nh nc tin b nht. Nn dn ch ch n t n mc hon ho nht, nh cao ca vn minh c i, l ci ngun ca vn minh chu u, nim t ho v kinh nghim ca nhn loi. Nhn xt chung v nh nc Aten : + Nn dn ch Athena c xc lp trn kt qu ca qu trnh u tranh gia qu tc mi v qu tc c; gia qu tc vi ngi bnh dn, thng qua cc cuc ci cch. + Nn dn ch trong thi k cc thnh mang c trng ca nn dn ch trc tip, mi cng dn thc hin quyn ca mnh thng qua i hi nhn dn hoc tham gia vo b my ca mnh bng cch rt thm. Quyn cng dn c m bo thc hin bng s gim st ca Hi ng nhn dn, bng rt thm gi cc chc v v vic thc hin chi tr lng cho cc cng chc trong b my nh nc. + Nu nh chnh th cng ho qu tc ch n, quyn lc nh nc tp trung vo hi ng nguyn lo, th chnh th cng ho dn ch ch n, quyn lc nh nc th hin Hi ngh cng dn. l im khc nhau gia hai chnh th hai hnh thc nh nc cng ho. Tuy nhin, Nh nc Aten, v hnh thc l cng ho dn ch nhng bn cht ca n vn l chnh th cng ho dn ch ch n. + V bn cht nh nc : Cng nh cc nh nc khc, nh nc Aten xy dng trn c s ch t hu v quan h bc lt n l. N bo v quyn li v a v ch n. Ch c bn ch n v rt t ngi lao ng t do mi c hng quyn chnh tr, cn ph n, kiu dn, n l th ngoi vng sinh hot chnh tr. Lut php qui nh, ai c cha m l ngi Aten mi c hng quyn cng dn. i vi nhng ngi lao ng ngheo kh, vng t-tch xa xi kh c th thc hin quyn cng dn ca mnh. Trn thc t, ch c khong 30% cng dn t do thc hin quyn cng dn y . Ngoi ra, hot ng bu c, hi hp ch din ra thnh th v ch trong thi gian nht nh, cho nn ch c nhng cng dn thnh th mi c th tham gia. Thi k Hy Lp ho ( t nm 337 n 30 TCN): Di thi Alexander i , mt v vua ca Vng quc Macedonia, Cc thnh bang Hy Lp bin thnh ch hu ca quc Maknia.Vua Maknia l Alechxng thng lnh qun i tn cng Ba T, thn tnh c quc ny

15

v mt phn ca n . Sau khi Alechxng cht, cc tng lnh ca ng ta tranh ginh quyn lc vi nhau. Vo th k 3 TCN, quc Maknia b chia thnh 3 nc ln : + Maknia v Hy Lp do dng h Antign cai tr + Xini do dng h Xlct cai tr + Ai Cp do dng h Prtm nm chnh quyn. 2. LA M 2.1. iu kin t nhin, dn c : a) iu kin t nhin : La M (Rma) l tn ca mt quc gia c i m ni pht nguyn l bn o Italia. y l mt bn o di v hp Nam u hnh chic ng vn ra a Trung Hi, din tch khong 300.000 km2, pha Bc c dy ni Anp ngn cch Italia vi chu u, pha Nam c o Xixin, pha Ty c o Cocx v o Xacenh. Italia c nhiu ng bng mu m v nhiu ng c thun tin cho vic chn nui gia sc. Italia c nhiu kim loi nh ng, ch, st ch to cng c sn xut v v kh. B bin pha ng khng thun tin cho thuyn b i li nhng b bin pha Nam c nhiu vnh v cng tt, do c quan h sm vi Hy Lp. Bn o Italia ln gp 5 ln bn o Hy Lp nhng n khng b chia ct thnh nhng vng bit lp nh Hy Lp m l mt n v a l thun li cho s thng nht v lnh th v chnh tr. Sau khi lm ch bn o , La M cn xm chim bn ngoi lp thnh mt quc rng ln bao gm t ai ca ba chu u, , Phi nm bao quanh a Trung Hi. b) iu kin dn c : + C dn ch yu v cng l thnh phn c dn c mt sm nht bn o Italia gi l ngi Italia. Trong , b phn sng vng Latium goi l ngi Latinh. + V sau, mt nhnh ca ngi Latinh dng ln thnh La M trn b sng Tibr, t h c gi l ngi La M. + Ngoi ra, cn c ngi Gloa, ngi truxc, ngi Hy Lp. Ngi Gloa c tr min Bc cc bn o, ngi truc min Bc v min Trung, cn ngi Hy Lp th cc thnh ph ven bin pha Nam v o Xixin. Lch s Roma c th chia lm ba thi k: thi k Vng chnh , thi k Cng ha ( t th k 4 trCN n th k 1 sau CN ), v thi k ch ( t th k 1 n th k 5) a) Thi k Vng chnh ( th k7 trCN n th k 4 trCN ) Vo th k 8 TCN, x hi La M ang sng trong giai on tan r ca cng x nguyn thy.Trn ng bng Latium l ni sinh sng ca 3 b lc, gi h l ngi Latinh. Mi b lc c 10 bo tc (Curi). Mi Curi li chia thnh 10 th tc. qun l x hi, cc b lc cng nhau thit lp mt t chc gm cc c quan sau: + Vin nguyn lo (Senat): gm th lnh ca 300 th tc. Mi th tc c 1 ngi tham gia, thng thng l nhng ngi thuc nhng gia nh giu c, danh vng nht trong th tc. Vin nguyn lo c thm quyn quyt nh cc cng vic quan trng gia hai k hp ca i hi nhn dn, tho lun cc o lut trc khi trnh trc i hi cng dn. V sau, quyn lc ca Vin nguyn lo dn dn ln mnh v tr thnh c quan chnh quyn trng yu ca La M. + i hi nhn dn (i hi Curi): gm tt c cc cng dn nam ca c 3 b lc. C quyn quyt nh cc vn quan trng nh tuyn chin hay ngh ho, thng qua hoc bc b nhng o lut do Vin nguyn lo tho lun trc, bu vua v cc chc quan cao cp khc, c vai tr l to n ti cao. Khi tham gia i hi, cc cng dn nam ca mi Curi s tp hp li thnh mt n v. Khi biu quyt, mi curi c quyn c mt l phiu. + Vua (rex): do i hi Curi bu ra, thc t ch l t trng lin minh b lc. Thi chin l tng t lnh qun i, thi bnh ch lo vic t l v xt x. Thi k ny cn l thi k dn ch qun s. b) Thi k Cng ha ( t th k 4 trCN n th k 1 sau CN ). * Ci cch ca Xecvius Tutius : Gia th k th 6 TCN, vua Xecvius Lutius tin hnh ci cch x hi vi nhng ni dung nh sau: + Ba b lc trc kia b xo b, thay vo l 4 b lc mi, thc cht l 4 khu vc hnh chnh. Cn c theo ti sn, rung t, ng chia dn c thnh 5 ng cp, c 5 nm ng k li ng cp mt ln. - ng cp 1: l nhng ngi c t 20 jujra t tr ln. (1 jujra t = 52,5 ha) - ng cp 2: l nhng ngi c t 15 n 20 jujra t. - ng cp 3: l nhng ngi c t 10 n 15 jujra t. - ng cp 4: l nhng ngi c t 5 n 10 jujra t. - ng cp 5: l nhng ngi c t 2,5 n 5 jujra t.

16

+ B i hi Curi v thay vo l i hi Xenturi. i hi Xenturi va l i hi t chc theo n v qun i ca cc ng cp va l i hi mang tnh cht hnh chnh, v n c quyn quyt nh nhng vn quan trng, c quyn bu ra nhng quan chc cao cp trong b my nh nc. + ng cp 1: c t chc thnh 80 Xenturi b binh v 18 Xenturi k binh. + ng cp 2,3,4: mi ng cp c t chc thnh 20 Xenturi b binh + ng cp 5: c t chc thnh 30 Xenturi b binh. + Nhng ngi khng c rung t th khng c xp vo ng cp no c, tuy nhin vn c t chc thnh 5 Xenturi. - Trong cc k i hi, cc Xenturi c quyn b 1 l phiu th hin kin ca mnh. Nu c qu bn s phiu tn thnh th vn c thng qua. Nh vy, ng cp 1 bao gi cng c s phiu ng nht. * S thnh lp ch cng ho Thi k Cng ha, b my nh nc Roma bao gm cc b phn ch yu sau: i hi nhn dn Centuries, i hi bnh dn, Vin nguyn lo, hai quan chp chnh v Hi ng cc quan bo dn. B my ny th hin kh r t tng phn chia quyn lc gia cc c quan nh nc. - i hi nhn dn : Centuries hp mi nm hai ln ti qung trng Thn Chin tranh Mars, quyt nh cc vn c bn ca nh nc nh: chin tranh, ha bnh, v bu chn cc quan chc nh nc. Hai quan chp chnh ( consul ) cng do i hi bu ra vi nhim k 1 nm. - i hi bnh dn : ra i mun hn cc c quan khc ca nh nc Roma, l kt qu ca cuc u tranh gia cc c dn mi ti ( Plebs ) i hi phi c ting ni ca mnh bn cnh i hi dn nhn Centuries ca c dn Roma bn a. Do ngi bnh dn chim t l cao trong s c dn Roma nn h t coi i hi ca mnh l i hi ca ton th c dn Roma, nhng quyt ngh ca i hi ny c hiu lc nh php lut vi ton th cng dn Roma, nhng i hi bnh dn Plebs ch quyt nh cc vn lin quan ti cc b lc hay lin quan ti cc n v hnh chnh lnh th. - Vin nguyn lo ( Senate) bao gm 300 thnh vin, l cc qu tc giu c, hot ng theo nguyn tc: i hi Centuries l c quan quyn lc ti cao, nhng mi quet nh u phi thng qua s ph chun ca Vin nguyn lo; cc quan chc ca b my nh nc cng ch c chn ra t nhng ngh vin ca Vin, bi vy, thc t Vin nguyn lo chnh l c quan i din thng trc ca i hi nhn dn Centuries quyt nh nhng vn thng xuyn ca nh nc nh: hnh chnh, ngn sch, ngoi giao, l nghi tn gio... - Hai chp chnh quan do i hi Centuries bu ra nm trong tay quyn hnh php, ngoi ra, cn c mt s quyn lp php nht nh. Trong nhim k 1 nm, nu xy ra trng hp T quc lm nguy th mt trong s hai chp chnh quan s c chn c lm Dictato - hay c ti, trong thi hn 6 thng. Trong thi gian ny, Dictato nm gi quyn hnh ti cao v mi vn . - Hi ng cc quan bo dn lc u ch gm 2 ngi, ri l 4, 6 v 10 ngi, bo v, bnh vc ngi dn trc nhng quyt nh i ngc li li ch nhn dn ca Vin nguyn lo hay ca cc qun chp chnh, gim st v c kin i vi nhng d lut v vic lm c th ca chnh quyn Roma, ngoi ra, cn gii quyt cc v n dn s. Hi ng ny tng ng vi c quan t php. c) Thi k qun ch : ( t th k 1 n th k 5) Cuc ci cch ca vua Xecvius Tutius nh du s sp ca ch cng x th tc v s ra i ca nh nc. Song song vi cuc u tranh gia bnh dn Plp v qu tc th tc, cn c cuc u tranh ca ngi La M nhm lt ch thng tr ca ngi trucx. Nm 509 TCN, ngi La M nh ui v vua cui cng ca ngi trucx l Taccanh II v thit lp nh nc La M. II. PHP LUT CC QUC GIA PHNG TY C I 1. Php lut Hy Lp : Lut racng : Nm 621 TCN, hi ng qu tc giao cho quan chp chnh racng khi tho v ban hnh b lut thnh vn, gi l Lut racng. o lut ny c ting bi tnh tn bo, v d ti trm cp rau qu cng c v nh l ti git cha - t hnh. Nhng nh lm lut lc by gi cho rng, cc ti d nh cng ng x nh vy. y l b lut t kt t tp qun v th l h khc t xa thnh lut bo v t hu ti sn ca qu tc th tc. Sau khi ra i, b lut c ghi trn cc tm v t qung trng thnh ph . n thi Xlng, mt s o lut ny c bi b. D khc nghit, nhng s ra i ca b lut racng nh du mt bc tin b trong lch s php ch ca nh nc Athen. N hn ch phn no s xt x c on ca qu tc. 2. Nhng php lnh ca quan chp chnh :

17

a) Php lnh ca Xlng : B lut ra-cng c ban hnh nhng khng cp n ci cch x hi. Trong khi qun chng yu cu phi ci cch gii phng h khi nhng mn n, chia li rung t v dn ch ho nh nc. Cuc u tranh giai cp vn tip din. Cc quan chp chnh ban hnh cc php lnh chng li qu tc, ci cch x hi v dn ch. Nm 549 TCN, Xlng ban hnh nhng php lnh sau y : + Php lnh v rung t : Tr li cho nng dn nhng tha rung trc y lm vt th chp v khng tr c n cho qu tc. ng thi qui nh mc chim hu rung t ti a. + Php lnh v n l v n : Theo sc lnh ny nhng ngi do n nn b bin thnh n l c tr t do, nghim cm vic ly bn thm nnh hoc v con tr n, cm ky kt nhng vn bn vay n trong ly bn thn ngi vay n lm vt bo m. + Php lnh v phn chia ng cp : Theo php lnh ny, da theo ti sn, cng dn Aten c chia thnh 4 ng cp c quyn li v ngha v nh nhau : ng cp th nht : bao gm nhng ngi thu hoch hng nm t 500 mim la m tr ln ( 1 mim = 52,5 lt ) th c gi cc chc v cao nht nh quan chp chnh, c tham gia hi ng trng lo, gia nhp k binh, ng thi c ngha v cung cp tin xy dng hm i v t l. ng cp th hai : t 300 mim tr ln th c gi cc chc v cao trong b my nh nc - tr chc v quan chp chnh v Hi ng trng lo, c tham gia k binh. ng cp th ba : gm nhng ngi thu hoch 200 mim tr ln. H c vo hi ng 400 ngi ( tc HDND ), ch tham gia b binh v mang v kh hng nng. ng cp th t : gm nhng ngi thu nhp di 200 mim, c tham gia i hi nhn dn, ch c bu c, khng c ng c vo cc chc v, trong qun i ch c vo b binh v mang v kh nhe. + Php lnh v thnh lp Hi ng 400 ngi v To n nhn dn : Theo sc lnh ny, vo thi Aten c 4 b tc, mi b tc c 100 i biu t nhng ngi thuc ng cp th 3 to thnh Hi ng 400 ngi c chc nng gii quyt cng vic hng ngy gia hai nhim k ca i hi nhn dn. Sc lnh ny cng qui nh lp to n ti cao ca nh nc Aten. b) Php lnh ca Clixten : + Php lnh chia li khu vc hnh chnh : Theo sc lnh ny, Clixten xo 4 b tc c, chia Aten thnh 10 phn khu nhm xo b trit th lc qu tc. + Php lnh Hi ng 500 v Hi ng 10 tng lnh : Php lnh ny qui nh cch thc bu c, trch nhim v quyn hn ca Hi ng 500 v Hi ng 10 tng lnh. + Php lnh trc xut : Theo , nhng k nguy him i vi n t do, dn ch, c m mu c ti, o chnh. Nhng ngi ny c i hi cng dn bt thng b phiu kn thm d, nu c trn 6000 phiu ghi c m mu trn th b trc xut ra khi Aten trong 10 nm, nhng khng b tch thu ti sn. Mn hn th ngi tr li Aten v c phc hi quyn cng dn . + Php lnh v m rng s ng cng dn t do : Php lnh ny cho php mt s kiu dn c cng trong qu trnh u tranh chng ch chuyn quyn c thnh cng dn Aten v gii phng mt s n l thnh cng dn t do. c) Nhng php lnh ca Ephiantt v Priclet : + Php lnh v qui nh chc nng ca cc c quan nh nc v quyn dn ch ca nhn dn. Theo , cc c quan nh nc dn ch Aten c 4 c quan ch yu : i hi nhn dn, Hi ng 500 ngi, To n nhn dn v Hi ng 10 tng lnh. + Php lnh v chnh sch lng bng v phc li : Theo chnh sch ny, ln u tin trong lch s, Priclet ban hnh ch tr lng cho cc thnh vin hi ng, cho quan chp chnh, cho to n v binh lnh. 3. Hin php Aten : Ln u tin trong lch s nh nc v php quyn, nh nc Aten ban hnh Hin php. C s ca hin php l nn kinh t cng thng nghip thnh th v nh nc cng ho dn ch. Hin php gm 3 ni dung : + Ni dung th nht l qui nh c cu t chc b my : B my nh nc gm 3 c quan chnh : lp php : i hi nhn dn; hnh php : thuc hi ng nhn dn v quyn t php thuc v to n nhn dn. Hai c quan hnh php v t php c ngun gc khng t c quan lp php, nhng cc quan chc ca 2 c quan ny phi chu trch nhim trc c quan lp php nhm tng cng quyn gim st ca nhn dn i vi cc quan chc nh nc. + Ni dung th hai ca hin php qui nh cch thc bu c cc quan chc nh nc v bu c vo cc c quan nh nc, ph bin l bu c theo cch thc bc thm. + Ni dung th ba ca hin php qui nh quyn v ngha v ca cng dn i vi nh nc. Nhn xt : Cho n thi cn hin i, hin php ca cc nh nc t sn hoc nh nc XHCN cng ch bao gm 3 ni dung nh hin php Aten c i, cho d ni dung c th c thay i khc nhau. Phi chng hin php Aten l khun mu cho tt c cc bn hin php v sau ny trong lch s ? Nu qu nh vy, th cng lao, ti nng v s ng gp ca cc chnh khch, cc nh lm lut Aten cho nn khoa hc php l nhn loi tht ng c ghi nhn.

18

Hin php Aten xc nh ch chnh tr x hi mi tin b, song vn phi lu l php lut v nh nc ca giai cp ch n. V th, cho nn trong nh nc v trong php lut ch c nhng ngi c tha nhn l cng dn Aten v n ng mi c hng quyn dn ch. S ny chim 20% dn s, cn 80% dn s l ph n, l nhng ngi dn t do nhng khng tiu chun thnh cng dn ( Theo php lnh nm 451 TCN : cha m phi l cng dn Aten th con n 18 tui mi l cng dn ). Nhng ngoi kiu v ngi n l khng phi l cng dn v khng c hng nn dn ch. Hin php dnh u tin cho thnh th nhiu hn so vi nng thn. Ngay c nhng ngi cng dn Aten m ngoi vi cng khng iu kin thc hin c y quyn dn ch ( Lu i hi nhn dn 10 ngy hp 1 ln ti th v cng dn phi t tc ). Cho d c hn ch do bn cht ca giai cp, nhng nh nc dn ch v php lut Aten l mt bc tin so vi cc nh nc cng ho qu tc Xpac ( Hy lp ) v La M. l hnh thc nh nc pht trin hon ho, hnh thi cng ho dn ch ng nh Enghen nhn xt. 2. Php lut La M : 2.1. Thi cng ho s k (th k 6 n th k 4 TCN) LUT 12 BNG u tin, Lut La M l lut c hnh thnh t vic hnh lut lu nm theo tp qun khng c lut vit. Mt trong nhng tc phm lut ra i sm nht l B lut 12 bng ( ting La tinh ): lex duodecim tabularum), thnh hnh vo khong nm 450 trc Cng nguyn. Trong thi gian cui ca thi c i Hong Justinian I ra lnh su tp li cc bn vn lut c. Tc phm lut m sau ny c bit n di tn Corpus bao gm cc quyn sch dy v lut (cng b nm 533), tp san cc bi vn ca cc lut gia La M (ting La Tinh: digesta hay pandectae), cc o lut do hong ban hnh (Codex Iustinianus, cng b nm 534) v cc o lut c sa i b sung (novellae). ngn chn tnh hnh mt n nh trong quan h x hi nh nc La M, vo nm 450 TCN, Cc thnh vin ca i hi nhn dn yu cu vit lut thnh vn thay v t trc vn s dng tp qun ca ngi La M gii quyt nhng tranh chp trong x hi. T l do , mt u ban c trch c i hi nhn dn thnh lp vi nhim v son tho ra cc iu lut thnh vn bn. U ban c trch son tho gm 10 ngi ( gm 5 ngi i din cho lp bnh dn v 5 ngi i din cho tng lp qu tc). U ban ny son tho ra cc iu lut c hp thnh 12 bng v ph bin cng khai ti tng ngi dn La M. - Lut 12 bng ra i nh mt s i hi nhu cu ca x hi La M, nhm kp thi gii quyt nhng tranh chp, mu thun trong x hi La M thi k . ng thi n nh mt gii php kp thi lm gim bt nhng xung t gia li ch gia cc giai tng ca nh nc La M. - Lut La M l cng c bo v mi quyn, li ch ca tt c mi ngi sng La M c quc tch La M trong sut qu trnh tn ti v pht trin ca nh nc La M. - Lut La M l cng c hu hiu bo v quyn v ti sn, v nhn thn ca cng dn La M. Lut 12 bng ca nh nc La M l kt qu ca h thng qu trnh chuyn ho cc tp qun, cc qui c, cc thi quen ca ngi La M ln thnh cc nguyn tc c tnh h thng bt buc i vi mi cng dn La M trong cc quan h ph hp vi nhng nguyn tc ca php lut. Do , lut 12 bng ra i nh mt nhu cu ca x hi La M v n l chun mc php lut buc mi cng dn phi tun theo v c bo v theo ng ni dung ca n c u ban son tho lut 12 cng b. Ni dung lut 12 bng : a) Ch nh hnh s : - Vn cn s dng cc hnh pht mang tnh d man, tn bo. - Tha nhn nguyn tc ng thi phc th b). Ch nh hp ng: Hp ng mua bn. iu kin c hiu lc ca hp ng: + Phi c mt 5 ngi lm chng : Nu ngi no bn mnh hay cm c vt , phi c mt 5 ngi lm chng v ngi cn lng th li ni khng c xo b ( iu 1 - Bng VI ). V sau khi hp ng c k kt nu ngi no ni m li chi li th phi chu pht gp i Hp ng vay mn : Ln u tin lut 12 Bng qui nh khng ai c cho vay ly li qu 1% trong mt thng. Nu k cho vay nng li th phi chu pht gp 4 ln phn li thu c. ( iu 18a Bng VIII ) Hp ng lnh canh rung t : i vi rung t canh tc l 2 nm, i vi cc vt khc th 01 nm. ( iu 3 Bng VI) c) Ch nh v quyn s hu :

19

- B lut 12 bng bo v quyn t hu bng nhiu bin php, m ch yu l bng hnh pht nghim khc. V d : Theo lut XII ti b mt ph hoi ma mng b x nng hn ti git ngi( iu 23 Bng VIII ). d) Ch nh v hn nhn gia nh Trong quan h hn nhn gia nh, tha nhn quyn gia trng ca ngi chng, ngi chng c quyn quyt nh cc vn quan trng trong gia nh v i din gia nh trong cc quan h x hi Ngi chng ra lnh cho v cm ly mi vt thuc ring mnh, ri thu ly cha kho ( ngi v ) v ui v i . Hoc ngi cha c quyn bn con ca mnh nhng nu bn 3 ln th ngi con khng thuc quyn v ngi cha na ( t do ). e) Ch nh v tha k : Trong quan h tha k, quy nh hnh thc tha k theo php lut v tha k theo di chc, ngi cht c quyn li tha k cho bt c ngi no (khng nht thit phi l con ca h). Hi ngh cng dn c quyn gim st vic chia ti sn. Ch nh tha k c qui nh trong Bng V. f) Ch nh t tng: Quy nh th tc xt x rm r, my mc gy nhiu kh khn cho cng tc xt x. ( Th hin Bng I & II ca b lut ) 2.2. Thi cng ho hu k (th k 3 TCN th k 1) Gm 3 phn chnh: + Ius Civile, hay "cng lut", p dng cho tt c cng dn La M v chc v Praetor Urbanus c trch nhim p dng lut ny. + Ius Gentium, hay "lut quc t", p dng cho tt c cc ngi ngoi quc trong cc trng hp h tip xc vi cc cng dn La M v chc v Praetor Peregrinus c trch nhim p dng lut ny. + Ius Naturale, hay "lut t nhin", bao gm tt c cc lut trong t nhin v c xem nh p dng cho tt c mi ngi - Ngun lut : + Tp qun php + Quyt nh ca hong la m + Quyt nh ca to n cc cp + Quyt nh ca vin nguyn lo + Quyt nh ca quan thi th cc tnh + Cc cng trnh nghin cu, cng trnh h thng ho php lut ca cc lut gia La M. 2.2.1. Ch th ca lut La M : Mt c nhn c th y nng lc ch th phi c 3 iu kin : + a v t do : phn bit cng dn t do v ngi n l + a v cng dn : cng dn La M v ngi ngoi tc. + a v gia nh : nhm xc nh s chi phi quyn lc trong gia nh nh ngi cha hoc ngi ch khc. - V nng lc hnh vi : + Nng lc hnh vi ton phn : Nam trn 14 tui, n trn 12 tui, khng c du hiu bnh tm thn. + Nng lc hnh vi mt phn : T 7 tui n 14 tui ( nam ); t 7 tui n 12 tui ( n ), c tham gia giao dch bo m, phi c s ng ca gia ch hoc ngi u vo thi im . + Khng c nng lc hnh vi : tr em di 7 tui. - Hn ch nng lc ca ch th : + Ngi b tc danh d do phm ti v b kt n. + Ngi vi phm v ch hn nhn gia nh. V d ngi n go m kt hn vi ngi khc trong thi hn mt nm, k t khi ngi chng cht. Trng hp ny c coi l ngi v lng tm , s khng c bo h v mt danh d. a) Ch nh v quyn s hu : a ra khi nim quyn s hu bao gm quyn chim hu, s dng nh ot; quy nh cn c xut pht, ni dung ca cc quyn ny. Cc hnh thc chim hu: - Chim hu hp php : l ch s hu ch thc mi c quyn chim hu. - Chim hu bt hp php : ngi chim hu coi vt l ca mnh nhng khng c quyn chim hu. Chim hu bt hp php c hai loi : ngay thng v khng ngay thng. Theo lut La M, chim hu bt hp php ngay thng khi ngi chim hu khng bit, hoc khng buc h bit h khng c quyn chim hu ( mua mt vt t mt ngi khng phi l ch s hu ). Ngc li, chim hu bt hp php khng ngay thng l bit, c th bit hoc cn phi bit mnh l ngi khng c quyn chim hu ( ti sn trm cp, mua gian .. ) - Quyn s hu : cn c pht sinh quyn s hu c phn chia thnh 2 nhm : cn c nguyn sinh v cn c k tc. + Cn c nguyn sinh ( ban u ) : l ln u tin xc lp i vi vt - vt khng ph thuc ca ai. + Cn c th tc : quyn s hu c xc lp ph thuc vo ch ch s hu trc . - Chm dt quyn s hu : Quyn s hu c chm dt sau y :

20

+ Vt b tiu hy hay do qui nh ca php lut + Ch s hu t b tquyn s hu ti sn + Ch s hu b tc b quyn s hu. b) Ch nh v hp ng : Khi quy nh v hp ng, php lut a ra iu kin v phn loi hp ng, quy nh quyn v ngha v ca hai bn khi khng thc hin hp ng. - iu kin c hiu lc ca hp ng : Do s tho thun ca 2 bn tham gia hp ng, phi ph hp vi quy nh ca php lut. Cc hnh thc hp ng : + Hp ng ming : thc hin bng hnh thc dng cu hi v tr li, + Hp ng th : th hin qua s giao kt bng li th. + Hp ng vit : th hin bng hnh thc ch vit. - Phn loi hp ng + Hp ng thc ti: quyn v ngha v ca cc bn chuyn giao ti thi im giao vt. Loi ny gm cc hp ng bo qun, vay mn. + Hp ng tho thun: quyn v ngha v ca cc bn chuyn giao ti thi im k hp ng. Loi ny gm hp ng mua bn, cho thu sc lao ng, sc vt, nh ca, rung t - Ni dung ca hp ng : Ni dung ca hp ng c phn nh cc thnh t cu thnh. Nu m thiu n th hp ng khng c ngha, khng th tn ti. v d : hp ng mua bn khng c ngha nu khng c vic mua, bn g ? Nu mt bn vi phm hp ng th phi thc hin tri v (bi thng hp ng). Bin php bo m tri v: cm c vt, s bo lnh ca ngi trung gian. Tri v s chm dt khi : Hai bn tho thun chuyn khon n c sang tri v mi. Ngi ch n t chi quyn i hi ca mnh Ht thi hiu a n kin Ngi mc n gp thin tai, ch ho khng th cng li c. c) Ch nh v quan h hn nhn gia nh : Quy nh quan h hn nhn mt v mt chng, do s t nguyn ca hai ngi. + Ti sn ca v chng l ring bit. Mi chi ph trong thi gian chung sng do ngi chng gnh vc. + Ngi v c quyn ly hn chng nu c l do chnh ng. + Cha khng c quyn bn con. d) Ch nh tha k : L nhng ngi cn sng vo thi im m tha k, nu ngi tha k l thai nhi th phi c sinh ra sau khi ngi li ti sn cht 300 ngy (10 thng). Lut XII bng quy nh: Ti c bit rng khi ngi n b sinh vo thng th mi mt sau khi chng cht th ( ) c vic dng nh ngi n b c thai sau khi chng cht, bi v y ban mi ngi ghi rng con ngi sinh ra vo thng th mi ch khng phi vo thng th mi mt (bng IV). - Ngi tha k c quyn s hu ti sn tha k, c ngha v thc hin ngha v ca ngi cht trong phm vi di sn c hng, c quyn t chi khng nhn di sn. + Tha k theo di chc: Lut La M quy nh trong di chc khng c php im lng b qua i vi hng tha k th nht (cc con, nu con cht th cc chu). Nu im lng b qua th di chc v hiu mc d tun th y cc iu kin khc. - Ngi lp di chc c quyn sa i, b sung, hy b di chc vo bt k lc no. Nu c ngi lp nhiu di chc th di chc sau c gi tr hn di chc trc. - Lut La M quy nh kh cht ch cc iu kin mt di chc c hiu lc nh: ngi lp di chc phi c kh nng lp di chc (con gi t 12 tui, con trai t 14 tui tr ln, khng b tm thn, khng phm trng ti); - Hnh thc di chc phi ph hp vi quy nh ca php lut (di chc vit phi c quan ta, quan chp chnh chng thc, di chc ming phi c by ngi lm chng, ngi tha k phi c ch nh r rng, chnh xc); ngi c ch nh trong di chc phi l ngi c kh nng tr thnh ngi tha k (thai nhi sinh vo thng th mi mt, n ng t 25 n 60 tui, n b t 20 n 50 tui m khng lp gia nh th khng c hng tha k). Di thi Hong Justinian vic phn chia k phn bt buc rt chi tit vi nguyn tc sau: nu nh mt sut tha k c chia ln hn di sn tha k th k phn bt buc l 1/3 mt sut tha k; nu nh mt sut tha k nh hn hoc bng gi tr di sn th k phn bt buc bng mt sut tha k. Di tng : L mt phn ti sn m ngi lp di chc dnh ring cho mt hoc nhiu ngi. thi k u lut La M khng hn ch phn ti sn di tng dn n tnh trng li dng di tng trn trnh ngha v. n thi Justinian di tng c quy nh khng qu tng di sn. Di tng khng tnh vo khi di sn. Vic quy nh di tng khng qu di sn l rt hp l v c php lut nhiu nc trn th gii k tha.

21

+ Tha k theo php lut: Trong trng hp khng c di chc hoc di chc v hiu th di sn ca ngi cht li c chia theo lut. So vi lut dn s Vit Nam, lut La M c s khc bit v vic phn chia hng tha k m c th l quy nh theo hng, bc nh sau: - Hng th nht: Cc con (cc chu nu cc con cht) - Hng th hai: B m (nu b m cht th ng b ni, ng b ngoi, anh ch em rut). - Hng th ba: Anh ch em cng cha khc m, cng m khc cha. - Hng th t: H hng ni, ngoi theo nhnh ngang tnh t gn n xa, t ni n ngoi trong phm vi su i. - Hng th nm: Nu khng c nhng ngi bn hng trn th quan ta c quyn quyt nh cho v hng mt phn di sn. e) Cc ch nh hnh s : Hnh pht mang tnh c on, tn bo, ch yu l s dng nhc hnh. Ty theo ngi b pht thuc giai cp no m hnh pht s c p dng khc nhau. f) Ch nh t tng : Quy nh vic xt x phi do hi ng to n c bit m nhim. Trong mi v n, ngi ta s chn ra thm phn xt x bng cc bc thm.Cc thm phn tin hnh b phiu quyt nh bn n. Thm phn va tin hnh iu tra, va xt x, kt ti, tuyn b hnh pht. CU HI : 1. S ra i v t chc b my nh nc Cng ho qu tc ch n Xpc? 2. S ra i v t chc b my nh nc Cng ho Dn ch ch n Athen? 3. So snh gia hai hnh thc chnh th nh nc Xpc v Athen? 4. S hnh thnh v t chc nh nc La M c i? 5. Ngun v nhng ni dung ch yu ca lut La M c i? 6. Lut dn s La M v tc ng ln lao ca n?

22

CHNG III NH NC V PHP LUT PHONG KIN PHNG TY I. IU KIN V S HNH THNH NH NC PHONG KIN PHNG TY 1. iu kin v s hnh thnh nh nc phong kin phng Ty 1.1. Cc yu t tc ng t bn trong - S suy yu ca quc La M : T th k th 3 n 5 sau cng nguyn, ch chim hu n l La M ri vo khng hong trm trng. Nhiu cuc khi ngha ca n l din ra khp ni mt cch mnh m, lm cho thnh th tiu iu, rung vn hoang vu, nhng cuc chin tranh cp n l buc phi dng li. Do , ngun n l can kit dn, gi bn n l ln rt cao nn vic s dng n l vi quy m ln khng cn mang li li nhun cao nh trc m cn tr nn nguy him. Kinh t theo b nh tr, nn kinh t cng thng nghip mt thi pht trin cng nhanh chng suy sp, c dn thnh th tha tht dn, mi lin h kinh t gia cc vng trong quc khng cn cht ch nh trc na. - Ty La M, quan h sn xut chim hu n l t ra khng cn ph hp. Nhng mm mng ca quan h sn xut phong kin dn dn hnh thnh, m biu hin c th ca qu trnh th hin qua 2 mt : Lnh a ha ton b rung t trong x hi; Nng n ha giai cp nng dn. H bt u chia t ca mnh ra 2 phn : Phn nh hn (1/3)do ch t trc tip qun l; Phn ln hn (2/3) h li chia thnh nhiu mnh nh, pht canh cho nhng nng dn t do thm ch cho c n l ca mnh. Nhng ngi ny lnh canh rung t v c ngha v np li cho ch t mt khong tin hay hin vt (gi l a t); ngoi ra, h cn phi n lao ng khng cng trn phn t ca ch t trong mt s ngy nht nh (gi l lao dch). H chnh l tin thn ca nng n trong thi k phong kin. Trong thi k ny, x hi La M vn cn tn ti mt s nng dn t do. Trc nn cp bc honh hnh khp ni, h khng th t bo v cho mnh, nh nc La M th qu suy yu cng khng th bo v c cho h, h lm vo tnh cnh kh khn, nguy c b cp t, trng tay ngy cng hin hu. Trong khi , li dng tnh trng hn lon ca x hi v a v ca mnh, cc ch t ln t chc qun i ring bo v rung t, gi gn an ninh trt t trong phn t ca mnh. Do , nhng nng dn t do thng tm n nhng ch t ny xin c bo h bng cch bin t ca mnh thnh t ca ch t ri lnh canh li phn t , v tr thnh l nng. Do , t ai ca nhng ch t ln ngy cng ln hn. Dn dn, chng nm c quyn thu thu, lp to n ring v nh t, th lc ca chng ngy cng mnh, c xu hng thot ly s kim sot ca chnh quyn trung ng. Nu chng ta xem nhng l nng l tin thn ca nng n thi trung c th cng c th xem nhng tn ch t ny l tin thn ca cc lnh cha phong kin tng lai. Nh vy, trong x hi lc by gi hnh thnh 2 giai cp tin thn ca giai cp c trng cho ch phong kin l a ch v l nng. Phng thc bc lt sc lao ng trong thi k ny cng thay i v chuyn sang phng thc bc lt ca ch phong kin l a t. 1.2. Cc yu t tc ng t bn ngoi Bn cnh , pha ng ng bin gii sng Ranh v sng anuyp ca quc La M l a bn c tr ca ngi Giecmanh gm nhiu tc ngi nh ngi Iaraning, ngi Frng, Lc ny, h vn ang sng trong thi k cng x th tc mt k, nn ngi La M gi h l Man tc. T th k 5, nhng Man tc ny trn vo chinh phc quc Ty La M v ginh uc mt vai chin thng c ngha quan trng. Chin thng ny lm cho x hi ngi Giecmanh cng nh x hi ca ngi La M c nhiu thay i ln. Khi chinh phc c nhng ngi La M c trnh vn ho, x hi cao hn mnh, ngi Giecmanh khng th dung np h vo cc tp on th tc ca h, cng khng th dng nhng tp on ny qun l h. Do , cc c quan qun l th tc buc phi nhanh chng chuyn ho thnh nhng c quan nh nc ph hp thng tr, qun l c nhng ngi La M. Nh nc khng th l nh nc chim hu n l, v hnh thc nh nc ny t ra khng cn ph hp trong x hi ngi La M. Lc lng sn xut pht trin n mt giai on mi, dn tr thnh lc lng sn xut ca ch phong kin. Do , buc cc quan h sn xut cng nh kin trc thng tng cng phi ph hp theo. Cho nn, nh nc m ngi Giecmanh c th thnh lp qun l c ngi La M ch c th l nh nc phong kin. Do tnh th thc y nn cc c quan ca t chc th tc ngi Giecmanh chuyn ho hnh c quan nh nc rt nhanh chng. Trong qu trnh chuyn ha ny, cc th lnh qun s ot ly quyn lc, thay th cho cc t trng b lc, li c s ng h ca lc lng qun i nn tr thnh vua vi quyn lc ti cao. Nh vua tuyn b tt c t ai chim c u thuc s hu ca vng triu v em t ai phong tng cho nhng ty tng ca mnh nh cc qu tc qun s, qu tc th tc, tng l, nhng quan chc La M c nhn gip chnh quyn mi v c nhng bnh dn n l c gii

23

phng phc v cho nh vua.nh vy, ngi giecmanh xy dng nh nc phong kin vi hnh thc qun ch chuyn ch trn t nc Ty La M. V phn x hi Ty La M, ang manh nha pht trin thnh x hi phong kin th xut hin cuc chin ca cc tc ngi Giecmanh, ng vai tr nh nhn t xc tc lm cho x hi chuyn bin sang x hi phong kin mt cch nhanh hn, dt khot hn. + Cng vi s sp ca quc Ty La M, Nhiu vng quc ca ngi Giecmanh c thnh lp nh: Vng quc Vidigt; Vng quc Frng; Vng quc Bucging; Vng quc Angl - Scxng; Vng quc Xuyev; Vng quc xtrgt; Vng quc Lngba...Tuy nhin, phn ln cc vng quc ny ch tn ti trong mt thi gian ngn. Ch c Vng quc Frng tn ti lu di v c nh hng mnh m n lch s Ty Au trong sut giai on s k ca ch phong kin. 2. Kt cu x hi Trong x hi lc ny, hnh thnh nn 2 giai cp c bn : i a ch chim hu ht rung t, l giai cp thng tr; nng n khng c rung t v l thuc vo lnh cha, l giai cp b tr. 2.1. Giai cp thng tr : Chia thnh 2 loi: lnh cha th tc (phn nhiu xut thn t tng lp v s) v lnh cha tng l. Hai loi ny li chia thnh nhiu thang bc khc nhau to nn mt h thng ng cp phong kin. - Lnh cha th tp: + ng u trong h thng ny l Vua. Di Vua gm c nhng cn thn l Cng tc v B tc, nhn t trc tip t Vua. Nh vy, Vua l lnh ch, cn Cng tc v B tc l thn thuc ca nh vua. + n lt mnh, Cng tc, B tc cp rung t li cho cc thn thc ca mnh (Nam tc v K s) v tr thnh lnh ch ca h. + Ngoi ra, cc Nam tc v K s c th c thn thuc ring, gi l Tiu K s. Trn phn t phong cho Cng tc v B tc, nh Vua khng c quyn hn g na, k c cc thn thuc ca h cng khng c xem l thn thuc ca nh Vua. Nh vy, giai cp phong kin hp thnh nhng bc thang phong kin, trong , mi thnh vin ca ch ny trong quan h vi cp trn l thn thuc, trong quan h vi cp di l lnh ch. Dn dn t phong y c th tp v truyn li cho ngi con trai trng, nhng vn l thn thuc ca lnh ch. V nguyn tc, thn thuc phi phc tng lnh ch, phi tham gia vo nhng cuc chin ca lnh ch, tham gia nhng hi ngh do lnh ch triu tp. Cn lnh ch c ngha v gip thn thuc, bo v rung t cho thn thuc. Bn lnh cha tng l cng chia ra nhiu ng cp: i gio ch, gio ch, gio ph cc tu vin u l nhng i lnh ch c nhiu thn thuc khng thua g cc lnh ch th tc. 2.2. Giai cp b tr : Giai cp nng n l ngi trc tip sn xut v i tng bc lt ch yu trong x hi phong kin. Hc c ngun gc l nhng n l, l nng, v nng dn t do. V kinh t, nng n c lnh cha giao t cy cy, np t cho ch, c th l t lao dch, t hin vt hay t tin. Ngoi ra, cn np nhiu th thu nh: thu xay bt, thu nc, thu qua cu, qua nu l tn c c gio, h cn phi np thu 1/10 v nhiu khon khc thng khc. V chnh tr, nng n cha hon ton mt t do. H c gia nh ring, ti sn ring. Lnh cha c th mua bn nng n nhng khng c tu tin git nng n nh ch n git n l, tuy vy h vn c quyn nh p nng n min khng nguy hi n tnh mng. Tuy h phi lm vic cho ch, np mt phn ln hoa li cho ch nhng h c gi li mt phn thu hoch cho mnh. V th h c hng th hn n l trong lao ng sn xut, do , lao ng ca h c nng sut cao hn so vi n l. Tuy nhin, nng n b tri cht vo rung t, h khng th t tin ri b rung t m ch giao cho, thm ch con chu h cng phi k tha mnh t y tip tc lm nng n cho lnh cha. Bn cnh , nng n khng c quyn t do kt hn, m phi c s ng ca lnh cha. Nu n nng n ly chng l nng n ca lnh cha khc, th phi np mt khong tin pht, gi l tin ngoi hn, con ci ca h sinh ra phi chia cho c 2 lnh cha. Ngoi 2 giai cp c bn trn, trong x hi phong kin cn c tng lp tiu nng, l nhng nng dn c cht t rung t. Tuy nhin, i sng ca h rt bp bnh, lun b bn qu tc chn p, c nguy c b ph sn v mt t tr thnh nng n. 3. Cch t chc quyn lc : Cch thc t chc quyn lc ca nh nc phong kin phng ty ph hp vi tng giai on pht trin ca n, c th gm cc hnh thc sau y: Nh nc qun ch chuyn ch trung ng tp quyn trong cc vng quc giai on phong kin s k (in hnh l Vng quc Frng); Ch t qun trong cc thnh th ginh c quyn t tr (TK12-14);

24

Nn qun ch i din ng cp (th k 14-15) khi quyn lc ca nh vua suy yu, v t ra mu thun vi quyn li ca cc lnh cha phong kin nhng li c s ng h ca th dn v k s. Do , nh vua dung np c nhng i biu ca th dn v k s vo cc k i hi quan trng, bn cnh tng l v qu tc. Nn qun ch chuyn ch vo giai on suy yu ca ch phong kin (th k 15-16), khi quan h sn xut t bn ch ngha xut hin. Do cn c mt th trng rng ln v thng nht, cn c mt chnh quyn mnh bo h kinh doanh sn xut v bun bn, giai cp t sn lin minh v gup nh vua, chng li bn lnh cha phong kin ct c v xy dng nh nc qun ch chuyn ch trung ng tp quyn. 1. VNG QUC FRNG a) Qu trnh pht trin ca Vng quc Frng : Trong s cc quc gia Man tc xy dng Ty Au vo thi k u ca ch phong kin Ty u, vng quc Frng l ln mnh nht. C nh hng su sc nht i vi cc nc Ty u sau ny. Vng quc Frng tri qua 3 giai on pht trin ch yu sau: + Triu i Merovingen : Nm 486, Clovic, l mt th lnh lin qun ngi Frng, ng lin kt vi nhiu lin minh khc nh bi qun La M. Nm 507, Hong ca quc ng La M c Clvic gi chc Chp chnh quan, ngha l Clvic c cng nhn l quc vng ca c nc Frng. M u triu i Mrovingen. Do cn chu nh hng ca phong tc tp qun trong x hi cng x nguyn thy, khi vua cha mt, quc gia c em chia u cho nhng ngi con trai, hnh thnh nn cc quc gia nh, tranh chp vi nhau. do , lnh th ca vng quc Frng c thng nht ri li b phn chia, thng nht, phn chia... Khi quyn lc ca nh vua suy yu, th lc ca cc qu tc tng ln , ngi nm thc quyn trong c nc l cc T tng hay v quan tng qun ca triu nh. + Triu i Carolingen - Nm 714, Saclmacten ( Charle Martin )gi chc T tng. Khi lm T tng, ng lp c nhiu cng cho quc gia bng cch u tranh v trang, thng nht ton b vng quc Frng hng mnh xa kia v m rng thm lnh th. - Nm 737, khi Quc vng ca gia tc Merovingen cht, triu nh khng lp vua mi. Vng quc Frng do Saclmacten thng tr. - Nm 741, Saclmacten b bnh cht. ng chia lnh th ca mnh cho 2 a con, Caloman v Pepin ln. Nm 751, Pepin Bref c c lm vua, m u cho vng triu Carlanhging. - Nm 768, Pepin Bref cht. Con ng l Charlermagne thng nht c vng quc Frng v cn m rng vng quc ra gp i, bao gm c cc nc Php, c, H Lan, B, Ao, v mt phn ca Ty Ba Nha ngy nay. Do vy, ng c xem nh l v i Sacl hay Saclmanh (Charlemagne). Giai on suy yu ca Frng v tnh trng phn quyn ct c - Nm 824, Saclmanh cht, ngi con trai ca ng l Louis ngoan o ln ngi nhng ng ch sut ngy lo vic tn gio m khng lo vic triu chnh. Chnh v vy, trong 3 nm ln ngi, Louis ngoan o em t nc chia cho 3 a con ca mnh, l: Lothair, Pepin, Louis. - Nhng n nm 829, Louis ngoan o ph nhn quyt nh ni trn ct mt phn t cho ngi con trai ca b v sau l Charle ( hi). Ba ngi con trai ca Louis ngoan o u khng ng , th l cha con h tin hnh mt cuc ni chin ko di gn 10 nm. - Nm 840, Louis ngoan o cht, ba nm sau c ba anh em h ngi li vi nhau k ho c Vecoong (Verdun). Theo ho c ny, ba ngi con trai ca Louis ngoan o s chia nhau cai tr lnh th vng quc Frng, to thnh 3 nc c, Php v ngy nay. b)

c im b my nh nc Mrvanh ging : B my nh nc c t chc cn rt th s. + Trung ng ng u b my nh nc l Vua; Bn di vua l cc quan li cao cp ph trch cc vic nh qun s, t php, ti chnh, vn th, kho ru song s phn cng y cha tht r rng v c nh. V d: Quan Chng n hoc Th v c khi lm c nhim v ngoi giao hoc qun s; Quan thng ch c khi ph trch c vic n ung hoc tic tng Ngoi ra cn c cc vin quan qun l trng coi cc trang vin ca nh vua. ng u v qun l cc vin quan ny l quan qun l cung nh, tc T tng. Trong thi k vua li, T tng l ngi cm quyn thc t. + n thi Carlanhging : Trong thi k ca vng triu Carlanhging, quan trng nht l thi k tr v ca Saclmanh, b my nh nc ca vng quc Frng ngy cng hon chnh hn.

-

25

- ng u b my nh nc vn l Vua. B my quan li di Vua l cc chc: Tha tng, Tng Gim mc v i thn cung nh. + Tha tng gi chc v b th v chng n ca nh vua. + Tng Gim mc qun l gio s trong c nc. + i thn cung nh th gn ging nh quan T tng trc kia, c nhim v qun l cc cng vic hnh chnh ca triu nh. Chc t tng trc kia n thi k ny b bi b. - Bn di c cc quan li khc nh: Quan Thng ch, Quan Chnh n, Quan coi quc kh, Quan qun l kho ru a phng : - thi k Mrvanhging, c nc chia thnh nhiu n v hnh chnh a phng. ng u mi n v l Quan B tc nn n v hnh chnh ny cn c gi l Khu qun ht B tc. Quyn hn ca B tc : + Cc b tc c ton quyn v hnh chnh, t php, ti chnh, qun s a phng. + H c nh vua ban cho mt s rung t v gi li 1/3 tin n ph. - T thi Saclmanh tr v sau, quan h gia vua v cc b tc tr thnh quan h gia tn ch v bi thn. Dn dn, chc v ny (B tc) bin thnh cha truyn con ni. cc vng bin gii : T thi Carlanhging, vua cn thnh lp nhng n v hnh chnh c bit cc bin gii, gi l Bin trn. y, nh vua cho xy dng nhng pho i kin c nhm mc ch phng ng cc cuc chin tranh t bn ngoi v lm cn c tin hnh chin tranh xm lc m rng lnh th. ng u bin trn l : B tc, hoc Hu tc, hoc Cng tc. Ngoi ra, nh vua thng c nhng on khm sai qun l tnh hnh a phng, mi on thng gm hai ngi. Nhim v quyn hn ca quan khm sai: kim tra vic thc hin cc sc lnh ca nh Vua. X l cc hnh vi lm dng quyn hn ca cc quan li a phng. Gii quyt nhng v khiu t trong nhn dn i vi B tc hoc Gio ch a phng. Ta n : + trung ng: C quan t php c thm quyn xt x l ta n ca nh vua. Thnh phn xt x l cc php quan gm chnh n v bi thm do nh vua ch nh. + a phng: Lc u, quyn xt x thuc v nhng ngi dn t do. Lc nh nc Frng mi c xy dng, ngi dn c tham gia bi thm v c c nhng i biu ca mnh lm thm phn nhng chng bao lu, khi nng dn b nng n ho, quyn hn ngy cng tp trung vo tay cc b tc th tnh trng ny b bi b. - V sau, quyn t php thuc tay b tc. Ngoi ra, cc on khm sai do nh vua c v a phng cng c quyn m phin ta xt x ti ch. Qun i : Ban u, lc lng qun i ch yu ca quc gia gm c i thn binh ca nh vua, lc lng qun chng. (Tt c dn t do u c ngha v qun dch cho nh vua). Nhng do i sng nng nghip nh c , a s nng dn khng mun ri xa rung t, gia nh i chinh chin na. H chp nhn hin rung t cho a ch v tr thnh nng n nhm thot khi ngha v binh dch. V vy, gi y, i thn binh ca nh vua tr thnh lc lng qun i ch yu. - Thi Carlanhging, lc lng qun i chia thnh 2 b phn: + Qun i chuyn nghip: thng xuyn c mt trong cc trang tri qun i, nht l cc bin trn. + Qun i ca bi thn c phong t - cng k binh ca h: i qun ny ch tp hp li mi khi c chin tranh c) Nhn xt - Bng cc bin php nh tp trung mi quyn hnh v hnh chnh, t php, ti chnh, qun s v vic bn thn mnh c phong lm hong , nh nc Frng tr thnh mt nh nc qun ch chuyn ch tp quyn. - Th nhng, do chnh sch phn phong rung t cho cc lnh cha phong kin, do vua giao cho cc lnh cha phong kin qu nhiu quyn lc trn mnh t ca h nn trong quc gia d xy ra cc din phn quyn ct c. - ng thi, do phong tc cha truyn con ni: Sau khi vua qua i, quc gia s b chia u cho tt c cc con trai ca vua - tn d ca ch cng x th tc. Nn sau khi lnh th va c thng nht, th li phi chia ct cho cc con khi vua cha qua i. Nn lch s ca Vng quc Frng l mt chui di ca s thng nht, phn chia, thng nht... 2. NN QUN CH I DIN NG CP a) Nn qun ch i din ng cp Php

26

+ iu kin kinh t - x hi : Nc Php th k 11 l mt quc gia in hnh ca ch phong kin phn quyn: t nc b chia ra lm nhiu lnh a phong kin hon ton t tr. Vng triu Capching c lnh a va v nh so vi lnh a ca cc lnh cha phong kin khc, nn quyn lc ca Vng triu ch mang tnh hnh thc. - Vng triu ra sc cng c quyn quyn lc, lm suy yu th lc ca cc lnh cha bng nhiu hnh thc: + T th k 12, Vng triu bt u ln mnh dn do thnh th v th cng nghip pht trin. Khi th dn min Bc Php u tranh vi cc lnh cha, nh Vua ng h cho th dn vi mong mun lm cho quyn lc ca cc lnh cha ln suy yu. Gio hi v nh tu cng tr thnh ng minh ca vua, v h mun thot khi s xm phm ca lnh cha phong kin. H dng tin tng cng qu cho vua, mua v kh cho qun i ca vua. Nh , vua Php dn dn cng c c nn thng tr trn lnh th ca mnh. + Cui th k 12, u th k 13, cc vua Php tin hnh nhiu bin php nhm lm suy yu th lc ca cc lnh cha, ng thi nng cao th lc ca Vng triu, nh: Tin hnh chin tranh ginh li t ai; Xy dng b my chnh quyn trung ng tp quyn; T chc li chnh quyn a phng; Ci cch t php theo hng thu hp thm quyn xt x ca cc lnh cha, nhng v n quan trng hay c lin quan n lnh cha u do to n nh vua xt x. - Bn cnh , trong cuc u tranh tng cng quyn lc ca chnh quyn trung ng, triu nh nhn c s ng h nhit tnh ca th dn, nn a v ca th dn trong chnh quyn ca nh vua ngy cng c nng cao. H c tham gia vo cc cng vic hnh chnh, t php v ti chnh ca triu nh, tr thnh ting ni ca qun chng trong cc k Hi ngh qu tc. - n thi Phillip IV, do cn tin cho nhng cuc chin, nh Vua tng thu i vi Gio hi. iu dn n s xung t gay gt gia nh Vua v Gio hong. Trong tnh hnh , nh Vua rt cn s ng h ca cc tng lp x hi lm p lc i vi Gio hong. Nm 1302, ln u tin, Phillip IV chnh thc m rng Hi ngh i biu qu tc. Trong Hi ngh ny, ng mi c i biu th dn tham d. l Hi ngh 3 ng cp, gm: Tng l, Qu tc v Th dn, gi l Hi ngh tam cp. Trong , gii tng l v qu tc tham gia vi t cch c nhn, cn th dn th tham gia vi t cch i din. Tuy nhin, Hi ngh 3 ng cp khng phi l i biu cho ton th nhn dn Php, v b phn dn s ng nht l nng dn th khng c i biu tham d. Nhim v, quyn hn: - Lc u, l c quan t vn cho nh vua, gp vi nh vua trong cc lnh vc i ni v i ngoi. Bn bc v quyt nh vn thu kho. Mi khi cn tin, vua Php yu cu Hi ngh 3 ng cp cho tng thu. Cc i biu thng li dng nhng dp nh th, i hi nh Vua phi ban b nhng sc lnh c li cho mnh, th mi thng qua vn tng thu. Hi ngh, tng ng cp tho lun v gii quyt cc vn ring r nhau, n lc tr li vua ln cui th hp chung. Trong cuc hp chung, quyt nh ca ng cp ny khng rng buc quyt nh ca ng cp khc. - Nm 1357, do nhng yu sch ca nhn dn Paris nn Hi ngh ng cp c mt s thay i nh: + c triu tp hp mt nm 2 ln, khng cn c s ng ca nh vua, + c gii quyt vn thu kho theo yu cu ca mnh, kim tra thu chi ngn sch nh nc v c c c vn cho nh Vua. Tuy nhin, n th k 15, Nh nc qun ch chuyn ch Php c thnh lp th Hi ngh 3 ng cp cng mt ht vai tr ca mnh. b) S thnh lp ngh vin Anh iu kin kinh t - x hi - Vo th k 11, nc Anh l nc phong kin phn quyn. Tuy nhin, vua Anh chim gi c mt s lnh a v thnh th ln, xy dng Vng quyn tng i hng mnh, khng ch c cc lnh cha phong kin, bt h phi phc v mnh v ngn khng cho h nh ln nhau. Tuy vy, cc lnh cha phong kin u manh nha t chc bo ng, h mun c c lp nh nhng lnh cha Php. Nhng mu ca h khng thnh, do cc k s nh v th dn ng h nh vua, v h s lnh cha tr nn lng quyn v p bc h. Gia th k 12, Henri II cng c thm quyn lc ca chnh quyn Trung ng ln mt bc na, ng da vo k s v th dn u tranh kin quyt vi cc lnh cha phong kin, nh: ph hy lu i, thnh quch ca lnh cha, t qun phng th, m rng thm quyn xt x ca to n ca nh vua; Ban hnh o lut qun dch, xy dng qun i thng trc hng mnh. Vi cc chnh sch trn, nc Anh tr thnh mt nc hng mnh nht Chu Au. Nhng sau , cc vua Anh thi hnh chnh sch chuyn ch qu nghim ngt, lin tip t chc chin tranh, v vt sc lc, tin ca ca nhn dn vo cc cuc chin y, nn b i b phn nhn dn phn i. Ngoi ra, Vng triu cn mu thun vi Gio hi, tht bi trong chin tranh vi Php nn cc lnh cha phong kin ni dy chng li Triu nh. Tng lp k s v th dn trc y ng h nh vua, nay cng lin kt vi cc lnh cha, chng i triu nh.

27

Trc tnh th y, vua Anh phi chp nhn cc yu sch ca h. Nhng yu sch ny c vit li trong vn bn i Hin chng t do (Magna Carta). i Hin chng ny bo m quyn t do ca ngi dn, xc nh li nhng nguyn tc ca nn chnh tr tp quyn, hn ch quyn c on ca nh vua, xc nhn quyn t do ca cc thnh ph, quyn t do i li mua bn. Ngh vin Anh c thnh lp Tuy vy cc vua Anh u tm cch ph hoi bn Hin chng, khin cho qu tc phong kin phi lin hip vi k s v nng dn, nhiu ln ni dy khi ngha chng li. Nm 1264, qun khi ngha nh tan qun i nh vua, mt qu tc phong kin l b tc Ximng Mnpho ln nm chnh quyn. ng ch trng mt Lin minh gia qu tc phong kin vi th dn v k s. - Nm 1265, Ximng Mnpho triu tp mt Hi ngh gm c qu tc, tng l, i biu k s ca mi lnh a, i biu th dn ca thnh th. Hi ngh ny c xem l Quc hi u tin nc Anh. T th k 14, Quc hi Anh chia thnh 2 vin: Thng ngh vin gm qu tc v tng l cao cp; H ngh vin, gm tng lp k s v th dn. Nhim v, quyn hn - Quyn hn ca Quc hi l bn bc v thng qua cc vn v thu kho, ngn sch. Nh vua khng c quyn thu thu trc tip hay gin tip khi cha c quyt nh ca Quc hi. - Quc hi dn tr thnh c quan lp php ti cao. Qua Quc hi, qu tc phong kin, k s v c nhng th dn giu nm ly quyn hnh php v khng ch vic thu thu. Tuy nhin, Quc hi cng ch l c quan i din cho nhng giai cp, tng lp trn. Dn chng ngho kh nng thn v thnh th u khng c i biu. Do , Quc hi ca Ximng Monpho lp ra khng c xem l thc th i din cho nhn dn theo ngha hin