171
1 LIPE MUNDORUMU YEMA Yesusini “Nanga Kongonomo Tende-Paa.” Nimbe Lipe Mundorumu Yemanga Bokumu Bokumunge Ungu Pulu Mare Ye kisene Yesusinge temanemo toringimenga te LLuku. Pe LLukuni Yesusinge temanemo topa pora sipelie ibokumu to- rumu. Boku talo pea ye nomi Tiopillasi simbendo torumu (LLuku 1:1-4, Lipe Mundorumu Yema inie 1:1-2). Inie 1:1 paa kanani. Akune boku ou torumu bokumunge “Yesusini pulu polopa terimu mele torundu.” nirimu (Mako 1:1 mele). Aku liemo ibokune molemo temanema Yesusinge temanemala, Yesusinge ungumela. Nalo Yesusi mana molopalie terimu mele molo. Yesusini yu lombili andoli yema yunge tondolomo ‘eno simbo kinie nanga ungumu nindiku, nanga kongonomo tendenge.’ nimbe yunge Minimu eno sirimu (1:3-9, 2:1-3). Yesusinge Minimu enonga konopune molopa tondolo purumu kinie enone Jerusalleme sukundu Yesusinge ungumu pulu polko ningu sindikulie (2:1-8:1), pe kolea awisilinge anjo anjo ningu sindiliku puringi. Pe Pollo kepe “Nanga kongonomo tende- pou.” nimbe lipe mundorumula. Kanu yema Yesusini “Nanga kongonomo tende-paa.” nimbe lipe mundorumu yemane ulu mare awisili teringi. (Enonga imbimunge ungu pulu te boku ambolkonomonga alsena anjokondo “1. aposel” molemo.) Pita kinie Polloselonga temane awisili molemo. Pitanga temanema 1:15-5:11,29-32, 8:14-25, 9:32-11:18, 12:1-19 molopa, Pollonga te- manema 7:58 pulu polopa nimbe, 28:31 nimbe pora silimo. Nalo kamu koloringili mele naa nimbe silimo. Ou Juda yembomane mindi ungumu pilku Kirasinge yem- boma moloringi. Nalo pe Juda yembo awisilini “Ungumu naa

LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

1

LIPE MUNDORUMU YEMAYesusini “Nanga Kongonomo Tende-Paa.”Nimbe Lipe Mundorumu Yemanga

BokumuBokumunge Ungu Pulu MareYe kisene Yesusinge temanemo toringimenga te LLuku. Pe

LLukuni Yesusinge temanemo topa pora sipelie ibokumu to-rumu. Boku talo pea ye nomi Tiopillasi simbendo torumu(LLuku 1:1-4, Lipe Mundorumu Yema inie 1:1-2). Inie 1:1paa kanani. Akune boku ou torumu bokumunge “Yesusinipulu polopa terimu mele torundu.” nirimu (Mako 1:1 mele).Aku liemo ibokune molemo temanema Yesusinge temanemala,Yesusinge ungumela. Nalo Yesusi mana molopalie terimumele molo. Yesusini yu lombili andoli yema yunge tondolomo‘eno simbo kinie nanga ungumu nindiku, nanga kongonomotendenge.’ nimbe yunge Minimu eno sirimu (1:3-9, 2:1-3).Yesusinge Minimu enonga konopune molopa tondolo purumukinie enone Jerusalleme sukundu Yesusinge ungumu pulu polkoningu sindikulie (2:1-8:1), pe kolea awisilinge anjo anjo ningusindiliku puringi. Pe Pollo kepe “Nanga kongonomo tende-pou.” nimbe lipe mundorumula. Kanu yema Yesusini “Nangakongonomo tende-paa.” nimbe lipe mundorumu yemane ulumare awisili teringi. (Enonga imbimunge ungu pulu te bokuambolkonomonga alsena anjokondo “1. aposel” molemo.) Pitakinie Polloselonga temane awisili molemo. Pitanga temanema1:15-5:11,29-32, 8:14-25, 9:32-11:18, 12:1-19 molopa, Pollonga te-manema 7:58 pulu polopa nimbe, 28:31 nimbe pora silimo. Nalokamu koloringili mele naa nimbe silimo.

Ou Juda yembomane mindi ungumu pilku Kirasinge yem-boma moloringi. Nalo pe Juda yembo awisilini “Ungumu naa

Page 2: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 1:1 2 Lipe Mundorumu Yema 1:2pilimolo.” niringi kinie Juda yembo naa molko yembo lupemoloringime ningu siringi kinie eno awisili “Sike.” ningutondolo munduku pilku Kirasinge yemboma moloringi. YesusiKirasi yunge yembo talapemowendowendo oringimele ibokunemolemo (1:15, 2:41,47, 8:1,4-8,26-40, pe awisilila).

Temane mare LLukuni we pilipelie boku torumunje. Nalowale mare yu yuyu Pollo-kinie andopa kanopalie torumula. (Yupea andoringi kinie “Olio isipu sipu terimulu.” nimbe bokutorumu mele 16:10-17, 20:5-21:18, 27:1-28:16 molemo. Pillimono23-24, Kollosi 4:10-17 kananila.)

Ungu pulu mare boku ambolkonomonga alsena anjokondo“8. bilip”, “2. arapela lain”, “14. Grik” mimi siku kanani.

Ya ungu pulumu pora nikimu.

1:1-8:3 YESUSINI “NANGA KONGONOMO TENDE-PAA.” NIMBE LIPE MUNDORUMU YEMANE KOLEA AWILIJERUSALLEME YESUSINGE UNGUMUNINGU SIKUMOLORINGITEMANEMO

1:1-3 LLukuni IBoku Talo Sipemo Tombando1 Ye Awili Tiopillasi, Yesusini pulu polopa ulume tepa

yemboma ungu mane sipe terimu mele ou boku tengatorundu kanumu.* 2 Ou ulume pulu polopa telipe pu-pelie, pe yandopa ‘Kelepo mulu koleana altopo nondopopumbo.’ nimbe pilipelie nirimumuni, “Nanga kongonotende-paa.” nimbe mako topa lipe mundorumu yema,†

Mini Kake Telimu yu kinie molopa‡ lipe tapondorumu-ne Yesusini enondo “Eno i siku i siku teangi.” nimbe ungu* 1:1: LLukuni Temane Peangamo Torumu Boku kanumu (LLuku 1:1-4kanani). Inie yakondo nondopa gomo 568 ungu pulune kanani. † 1:2:bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”. ‡ 1:2: Mini Kake Telimu ombaYesusi-kinie molorumu mele LLuku 3:22, 4:1.

Page 3: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 1:3 3 Lipe Mundorumu Yema 1:7mane sirimu.§ 3 Yesusi yu mindili nomba kolopa lom-boropa ola molopalie nirimumuni, yu ‘Lombili andolimena paa sike lomboropo olamolondumele kanangi.’ nimbeeno moloringine yu pupe eno kanoko molangi ulu mareterimu. Yu walse walse nimbe eno moloringine ombamona molopa, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa koleanokolemo nokomba mele* eno nimbe sirimu. Aku sipetepa molopili wale paono talo omba purumu.

1:4-12 Yesusini “Mini Kake Telimu Omb Enone Linge.” Nim-belie Yu Mulu Koleana Olando Purumu Temanemo

4 Walse eno kinie molopalie Yesusi yuni nimbendo:“Eno ou kolea awili Jerusalleme munduku siye naakolangi. Ou Tatane “Simbo.” nirimu Minimu ‘Ou opilipe pamili.’ ningu inie we nokoko molangi. Akumu naneeno ou nimbu sirindu pilieringi kanumu.† 5Nane enondoou nimbondo: “Jonone yemboma no linderimu lsinginalo wale awisili omba naa pupili eno nanga yembomaPulu Yemone Mini Kake Telimu simbe linge.” nirindukanumu.” nirimu.‡

6 Kanu kinie Yesusi lombili andolime yu kinie makutoko molkolie niringimuni, enone Yesusindu ningendo:“Awilimu,§ kinié walemonga nuni “I sirele yembomaaltoko enono molangi, Romo gapomano manie pupili,enono gapomano liengi, na enonga ye nomi kingimumolopo eno nokambo.” nininje?” ningu walsikupilieringi.

7 Yuni enondo nimbendo: “Tatane ulu lupe lupe“Tembo.” nimbemako tolemowalema kinie melema inge§ 1:2: Mateyu 28:16-20,Mako 16:19, LLuku 24:49-51. * 1:3: 6 bokumungealsena anjokondo “20. kingdom”. † 1:4: LLuku 24:49. ‡ 1:5: LLuku3:16. § 1:6: bokumunge alsena anjokondo “6.Bikpela”.

Page 4: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 1:8 4 Lipe Mundorumu Yema 1:12teli walema kinie enonga kongono molo.* Tatane ulumetemba walema Tata yuyu akume pilipe molemo. 8 Naloeno molongena Mini Kake Telimu ombalie ‘Eno tondolopupili molangi.’ nimbé. Kanu kinie pe eno tondolopupili molkolie kolea awili Jerusalleme kinie, kolea Judiadisiriki lemo taonona kinie kolea kangama pali kinie,kolea Sameria† disiriki lemo koleama pali kinie, kelko makoleama pali kinie yembomando enone na terindu melekepe “Tembo.” nirindu mele kepe kanoko pilieringi meleningu siliku punge.” nirimu.

9 Yuni aku sipe nimbe molopalie, eno kanoko molangiyu ma koleamo mundupe siye kolopa mulune olandopurumu kinie kupe te omba yu pipi sirimu, pe altoko naakanoringi. 10 Yu ola pumbe purumu kinie eno olandosiku neme neme ningu kanoko angilieringi kinie enoangilieringine ye talo mulumbale kake pakokolo tambu-rumbu ongo angilkululie niringilimuni, 11 elone enondoningelendo: “Kolea Gallilli yema, enomulune olando sikunambemune kanoko angilkimiliye? I Yesusi, Pulu Yemonekinié mulu koleana olando likimu yemo, yu kinié pukumukanokomele mele pe walse aku sipe kelepa manie ombá.”niringili.

12 Kanu kinie eno ma pangi Unjo Ollipi Poniemomunduku siye kolko Jerusallemendo kelko yando oringi.Akuma pangimu kinie kolea awili ⸤Jerusalleme⸥ kinie paanondopa mele lierimu, aulke ponjilimu, ⸤Juda yembomakoro moloringi⸥ wale Sambatemonga‡ Isirele yembomaandoringi aku mele.

1:13-26 ‘Judasi Isikeriotenga Ye Te Kolo Wangopa Molopili.’Ningu Mako Toringi Temanemo* 1:7: Ou Tesallonaika 5:1. † 1:8: bokumunge alsena anjokondo “39.Sameria”. ‡ 1:12: bokumunge alsena anjokondo “37. Sabat”.

Page 5: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 1:135Lipe Mundorumu Yema 1:1913 Yesusi mulu koleana olando purumu kinie yu lom-

bili andolime Jerusallemendo yando ongo suku pukulieniringimuni, ulkena puku ulke olakondo peringine olapuringi. Akune peringi yemanga imbime isipe: Pita kemeJono keme Jemisi keme Enderu keme, Pillipu Tomasiselokinie, Batollomiu Mateyuselo kinie, Allapiasi malo Jemisikeme “Olio Isirele yemboma oliolio gapomano molamili.”ningu karaye teringi talape ‘Sellote’ nili ye Saimono kemeelo kinie, Jemisi malo Judasi yu kinie, aku ye rurepongayepoko aku ulkena peringi.§ 14Kanune eno pali likumakutoko, konopu telune pupili Pulu Yemo kinie ungu ningumindi moloringi. Ambo mare kinie Yesusinge anumuMaria kinie Yesusinge angenupili kinie akume pea paliPulu Yemo kinie ungu ningu moloringi.

15 Kanu walemanga Yesusinge lombili andoli yembowane anderete tuwendi* moloringi kinie Pitane olaangilipe enondo nimbendo: 16 “Angokeme, Mini KakeTelimuni ⸤ye nomi kingi⸥ Depisinge kere-pundune pewendo ombá mele nirimu yuni bokune torumu mele yupaa sike aku sipe wendo ombámondo nirimu. Akumupaa sike wendo orumu. Kanu ungumu Judasini Yesusiyu opa puluema lipe simbe Depisini ou nirimu kanuungumunge pulumu talko wendo orumu.† 17 Judasi oliokinie peamolopo kongonopea tepomolorumulu kanumu.Akumunge ye te yunge kolo wangopa molopili” nirimu.

18 (Aku ye Judasi yu tepa kenjerimumunge kou siringikanumuni ma te topo topa lsimu kinie‡ yu mana manietopa mundupe yunge olomo suku nimbe yunge olomapali wendo omba purumu. 19 Pe Jerusalleme moloringi§ 1:13: LLuku 6:12-16. * 1:15: akumu sikisi paono mele, molo tokapukise pakera mele (120). † 1:16: Konana 41:9, 69:25, 109:8. ‡ 1:18:Mateyu 27:3-8.

Page 6: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema1:206LipeMundorumuYema1:24-25yemboma pali Judasi aku terimu pilkulie enonga umbuungune kanu koleamo imbi leko ‘Akeltama’ niringi.‘Akeltama’ akumunge pulumu ‘Meme Ondoli Mamo’.)

20 “I unguwendo ombá nirimu Depisini bokune torumuungumu Konana bokune molemo mele isipe:‘Yunge ulkemo we angiliepili,Akune yembo te naa peangi.’§nimbe molemo kanumu. Konana tene isipe nikimula:‘Yembo te yunge kongonomo kolo wangopa tepili.’*nimbe molemo kanumu.

21-22 “Kapola, iunguselonga te ou kamu talko wendoorumu, kinié te kamu wendo opili teamili. Ou olioye engaki rurepo molorumulu inikirumunge te maniepurumumunge kolo wangopo te mako tamili. Iye makotomolomo yu isipe ye te molopili: Ou Jonone pulu polopayembo no linderimu mele kepe, pe kelepa yandopa yan-dopa Yesusini ulume tepa ungume nimbe molopalie, yuolio mundupe siye kolopa mulu koleana olando purumumele kepe, aku ulume pali wendo orumu mele, oliokinie tapu topa andopa kanorumu ye te mako tamili.Kanu yemo yuni Yesusi lomboropa ola molorumu melekanorumumunge olio pea manda andopo nimbu simolo.”nirimu.

23 Pitane aku nirimu kinie pilkulie enone ye talomako toringi. Ye tenga imbi Josepo, kanumundu ‘Basi-pasi’ niringila, (yunge imbi te ‘Jasitasi’ niringila;) ye teMatayasi. 24-25 Aku yeselo mako tokolie Pulu Yemo wal-sikulie ningendo: “Awilimu, nu yembomanga pali konop-une kanoleno kene Yesusini “Nanga kongono tende-paa.”nimbe lipe mundorumu ye rureponga kongonomo Judasimundupe siye kolopa yunge koleando purumu, kanukongonomo Judasi yu kolo wangopa temba ye te nuni§ 1:20: Konana 69:25. * 1:20: Konana 109:9.

Page 7: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 1:26 7 Lipe Mundorumu Yema 2:6iyeselonga te mako tonumu olio liku ora si.” niringi.26 Kanu kinie pepá gomo talonga yeselonga imbiselotoko manie mundukulie mingimu ambolko lope-lape ten-dekolie wendo lsingi kinie Matayasinge imbimu wendoorumu, kinie “Yesusini ou lipe mundorumu ye rurepongayepoko kinie pea kongono tapu toko teangi.” niringi.Kanu kinie kanu lipe mundorumu yema altoko engakirurepo moloringi.

22:1-13 Pulu Yemonga Mini Kake Telimu Manie Orumu Te-

manemo1 ⸤Yesusi kolorumu koro yepoko pakera omba purumu

kinie⸥ Juda yemboma mako toko Pulu Yemo kinie ulute teringi wale ‘Pendikosi’ nilimu* wendo orumu. Akuwalemonga Yesusi lombili andoli yemboma kolea telunemaku toko moloringi. 2 Walsikele ungu te, poporomeawili ungu nilimo mele, mulune ola manie orumu, kanumelemo ulkena moloringi yembomane pali pilieringi.3Melema, tepe alumbelu mele, wendo orumu kanoringi,aku melema pupe yembomanga pali pengena telu telunimbe pupe molorumu. 4 Kanu kinie Mini Kake TelimuYesusi lombili andoli yembomanga konopune sukunduomba molopa kapola terimu. Kanu kinie Minimuni enoyu mele mele ambolopa ‘Umbu-ungu lupe lupe kerenaniengi.’ nirimu kinie eno umbu-ungu ou naa niringi lupelupema pulu polko ninge niringi.

5 Juda yembo mare ou ongo kolea awili Jerusallememaku tokomoloringi kinie aku ulumuwendo orumu. EnoPulu Yemonga ungu pilieli yemboma. Eno ma koleanayembo lupe lupema pea pali molkolie kanu yembomamunduku siye kolko Jerusalleme sukundu oringi. 6 Kanu* 2:1: ungu pulu te Jono 5:1*.

Page 8: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 2:7 8 Lipe Mundorumu Yema 2:14poporome awili mele ungumu pilkulie kanu yembomamaku tokolie enonga umbu-ungu lupe lupema Yesusilombili andolimene niringi pilkulie eno konopu awisililiku mundoringi. 7 Eno suru ningu konopu awisili lekolieningendo:

“A, iyemboma umbu-ungu lupe lupe nikimilime enokolea Gallilli disiriki yemboma mindinje? ⸤Gallilli yem-bomane ungu telumu mindi nilimele kanumu.⸥ 8 Pekinie olionga ya yu mele mele umbu-ungu lupe lupe nil-imoloma nambeko pilkulie nikimili-ne olio pilkimuluye?

9-11 “Olio kolea Patia kinie, kolea Midia kinie, koleaIllame kinie, kolea Mesipotemia kinie, kolea Judia kinie,kolea Kapadosia kinie, kolea Pondasi kinie, kolea Esiakinie, kolea Pirisia kinie, kolea Pambillia kinie, koleaIsipi kinie, kolea LLipia† sukundu Sairini nondopa lemokoleama kinie, kolea awili Romo kinie, kolea Kiriti kiniekolea Arepia kinie, aku kolea lupe lupemanga pali molopoomulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinieyembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowatepo telemolo yemboma kinie, olio yu mele mele oliongaumbu ungumene Pulu Yemone ulu tondoloma telemoulumendo nikimili pilkimulu.” niringi.

12 Eno suru ningulie ‘Pilipu sundukumulunje?’ ningupilkulie, anjo yando kerepale ningulie “I munge ulu pu-lumu nambolkamoye?” niringi. 13 Nalo yembo mareneungu taka tondokolie ningendo: “I yema no tondolonongolie kekelepo tokomele.” niringi.

2:14-36 Pitane Yemboma Ungu Nimbe Sirimu Temanemo14 Kanu kinie Pita, ⸤Yesusini lipe mundorumu ye⸥

rureponga yepoko wema kinie pea ola angilkulie yem-bomando tondolo mundupe nimbendo: “Olionga Judia† 2:9-11: Kolea LLipia akumu Apirika nilimelela.

Page 9: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema2:159LipeMundorumuYema2:19-20yemboma kinie, eno Jerusalleme molemele yembomakinie, iwendo okomo tekemolo ulumunge pulumu enonimbu siembo, mimi siku komu tendeko piliengi!” nir-imu. 15 “ ‘Olio kekelepa tokomolo.’ ningu pilkimili akumumolo. Kinié ipulueli-ou nani killokomindi, aku kinie yem-boma no naa nolemele kanumu. 16 Kinié wendo okomoulumundu Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipeyemboma nimbe sirimu ye‡

Joelene pe wendo ombá mele ou nirimu. Yuni nirimumele isipe:17 “Pulu Yemone§ nimbendo:“Kolea pora nimbé walema wendo ombá kinienane nanga Minimu yemboma pali simbo.Kanu kinie enonga lemenali marenalininanga ungu umbu tondomboma pilkuyemboma ningu siku,enonga ye andamane uru kumbu teko,enonga ye kangoma ongo angilieli none tembakumbikere lipe pinjimbe ulume kanonge.18 Nanga kendemande ambo yema kepenanga Minimu simbo kinie nanga ungu umbutondomboma pilku yemboma ningu singe.19-20 Awilimunge wale awilimu ou wendo naa opilinane mulune ola kinie mana manie kinie⸤walema pora nimbé⸥ lipe ora simbe ulu tondoloma*‘Eno kanangi.’ nimbu tembo.‘Mana meme kinie tepe kinie ilie awili kinie,aku ulu tondoloma tepili.’ nimbo.‘Mulune enamo sumbulu topa olimu meme tepili.’ nim-

bola.‡ 2:16: bokumunge alsena anjokondo “35. profet”. § 2:17: bokumungealsena anjokondo “13. God”. * 2:19-20: ungu pulu te Jono 2:11*.

Page 10: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema2:2110LipeMundorumuYema2:2521 Kanu kinie Awilimunge wale awilimukamu wendo ombá kinie yembomane isili ouAwilimunge imbi leko† walsinge yembomanane lipu tapondopomindili nolemela aulkena wendo lipuna-kinie molko kondonge aulkenalipu mondombo.” nimbe‡Pulu Yemone nimu.”§nimbe Joelene nirimu.

22 “Eno Isirele yemboma, eno iungu nimbo tekeromopilieyo. ‘Kolea Nasarete ye Yesusi ‘Yu sike Pulu Yemonemako topa lipe mundorumu.’ ningu kanangi.’ nimbePulu Yemone yu lipe tapondorumu kinie enomoloringineyemboma lipe ora sirimu ulu tondoloma terimu. Akumueno kanoko pilieringi. 23 Enone kanu yemo kinie petenge mele Pulu Yemone ou pilipe molorumu. PuluYemone ‘Isipe wendo opili.’ nimbe pilipelie iyemo enoJuda Yemboma sirimu kinie ‘Teko kenjeringi yembomaneolio liku tapondoko yu tangi.’ ningu eno siringi, enone‘Yu kolopili.’ ningu unjo perana pirimuni toko uku tokopanjeringi kolorumu.* 24 ⸤Aku teringi⸥ nalo Pulu Yemone‘Yu kamu mana naa pepili.’ nimbe topa makinjinder-imu. Kololi ulu pulumuni yu ka sipe kamu manda naaambolombamongamindili nongo kolemelemindilimengapali Pulu Yemo yuni yu lipe tapondopa wendo linderimu.

25 “Depisi yuni kepe yu iyemo pe temba mele ou ungute nirimu mele isipe:“Awilimu nanga kumbikerenaalieli molorumu kanorundu.† 2:21: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”, “28. nem”. ‡ 2:21:bokumunge alsena anjokondo “21.2. kisim bek”. § 2:21: Joele 2:28-32.* 2:23: inie anjokondo 5:30, 10:39.

Page 11: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema2:26-2711LipeMundorumuYema2:31Yu na lipe tapondombandonanga ki umbukundu molemomongameltene umbune na manda naa simbe.26-27 Akumunge na kamele akopo molopo,nanga kerena konopu sipu ungume nilio.Nuni nanga minimu yembo kolko pulimele koleanamunduku siye naa kolko, nunge Ye Kake Teli onomo‘We puropili.’ naa nini akumunge pilipulie,‘Nanga kangimu kinie minimu kiniena mele peangamo limbo.’ nimbu nokopo molio.28 Nuni na konde molopo mindi pumbo aulkemoliku ora sirinu,nu na kinie tapu toko molonimungena konopu awisili simbo.”†nimbe Depisini aku sipe nirimu.

29 “Angokeme, iungumu sike nikiru. Olionga anda-kolepa Depisi koronga ou kolorumu ono teringi, yungeono koleamo olionga koleana lierimu lemo. Aku liemoyuni ‘Nunge Ye Kake Teli onomo ‘We puropili.’ ni naanini.’ nirimumu yu yuyundu naa nirimu lemo. 30Nalo yuPulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe yembomanimbe sirimu yemo molopalie, Pulu Yemone “Nuni kalkolini ye te nu kolo wangopa ye nomi kingimu molomba.”‡nimbelie “Paa sike aku tembo.” nimbe tondolo mundupenirimu mele pilierimu. 31 Depisi ⸤yu Pulu Yemone unguumbu tondorumume pilipe yemboma nimbe sirimu yemomolopa⸥ pe wendo ombá mele ou pilipelie nimbendo:‘Pulu Yemone yunge minimuyembo kolko pulimele koleanamundupe siye naa kolopa,yunge onomo naa purumbe.’§† 2:28: Konana 16:8-11. ‡ 2:30: Konana 132:11. § 2:31: Konana16:10.

Page 12: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema2:3212LipeMundorumuYema2:37nirimu akumu Pulu Yemone mako topa lipe mundo-rumu ye nomi Kirasimu* kolopalie kelepa lomboropaola molombamondo nirimu. 32 Pulu Yemone iye Yesusisike topa makinjinderimu, akumu olio kanorumulu melenikimulu.

33 “Topa makinjindipelie yunge ki umbukundu lipemondorumu. Akune molopalie Lapane ou “Simbo.” nir-imu Mini Kake Telimu yu sirimu, lipelie, kinié yandosikimu. Kinié kanoko pilkimilimu yuni sikimumu kanokopilkimili. 34-35 Depisi mulu koleana olando naa purumunalo yuni nimbendo:“Awili ⸤Pulu Yemo Yawene⸥nanga Awilimundu nimbendo:“ ‘Nunge opa puluema nuni nokani.’ nimbu,pe eno topo manie mundundumbo keneisili-ou nu ⸤na kinie pea tapu topoloye nomiselo molopolo melema nokambili⸥nanga ki umbukundu ongo molani.” nirimu.”†nimbe Depisini nirimu.

36 “Akumunge Isirele yemboma eno pali i siku piliengi:Iye Yesusi enone unjo perana toko uku toringimu PuluYemone “Yu Ye Awilimu kinie, yu ‘Yemboma nokopakondomba ye te lipu mundumbo.’ nimbu mako torunduye nomi Kirasimu molopili.” nirimu yemo molemo.”nimbe Pitane nirimu.

2:37-42 Yembo Paa Awisili Konopu Alowa Teko No LsingiTemanemo

37 Pitane enone aku siku teringi mele nirimu ungumupilkulie yembomamini-walemundukulie enonePita kinieYesusini “Nanga kongonomo tende-paa.” nimbe lipe* 2:31: bokumunge alsena anjokondo “23. Krais”. † 2:34-35: Konana110:1.

Page 13: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 2:38 13 Lipe Mundorumu Yema 2:42mundorumu ye‡ wema kinie enondo ningendo: “An-gokeme, kinié olio nambe-eamiliye?” niringi.

38 Pitane enondo nimbendo: “Eno ‘Pulu Yemoneolionga ulu pulu kerime kanopa konde tendepili.’ ninguteko kenjilimele mele pilku keri pilku, konopu alowateko, ‘Na Yesusi Kirasinge yembomo molambo.’ ningu§no liengi. Aku tenge kinie Pulu Yemone Mini KakeTelimu eno we simbe lingela. 39 Pulu Yemone ‘Mini KakeTelimu simbo.’ nirimu akumu eno kinie enone kalkolinge yemboma kinie yembo kolea sulumenga molemelemolongema kinie enondo pali nirimu. Awilimu oliongaPulu Yemo yuni “Nanga yemboma molangi waa.’ nimboyemboma pali Mini Kake Telimu simbo.’ nirimu.” nimbePitane nirimu.

40 Pitane ungu lupe lupe awisili tondolo mundupe enoliepi liepi topalie nimbendo: “Ya mana yembo molkokenjilimelemanga PuluYemone enomongo simbe tekemokene yuni ‘Olio mongo naa sipili.’ ningu, pilku kondokomolaa.” nirimu.

41 Kanu kinie Pitane nirimu ungumu pilku lsingi yem-boma no lsingi. Kanu walemonga Yesusinge ungumu‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilieringi yembo ta-lapemonga sukundu yembo tere tausini mele* olandopapurumu. 42 Kanu kinie ungumu pilku liku no lsingi yem-boma Yesusini “Nanga kongonomo tende-paa.” nimbelipe mundorumu yemane ungumane siringime pilku, an-genupili kinie telune kapola kapola molko, pea tapu toko

‡ 2:37: bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”. § 2:38: bokumungealsena anjokondo “28. nem”. * 2:41: akumu 3000.

Page 14: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 2:43 14 Lipe Mundorumu Yema 2:47langi nongo,† Pulu Yemo kinie ungu ningu moloringi.

2:43-47 Kirasinge Yemboma Kapola Kapola Moloringi MeleTemanemo

43 Yesusini “Nanga kongonomo tende-paa.” nimbe lipemundorumu yema Pulu Yemone lipe tapondorumu kululipe ora sirimu ulu tondoloma teringimunge‡ kanokolieyemboma pali pipili koloringi. 44 ‘Yesusi yu sike ⸤PuluYemone “Lipumundumbo.” nimbemako torumu ye nomiKirasimu.’⸥ ningu tondolo munduku pilieringi§ yem-boma pali telune molko, enonga melema enono yu melemele naa nosiku, ‘Olionga pea’ ningu nosiku moloringi.45 Enonga ma kinie mele noseringime makete teko kouliku mele molo torumu yemboma kou moke teko siringi.*46Alieli ⸤Pulu Yemo popo toko kaloringi⸥ ulke tembelenapuku maku toko, enonga ulkemanga pali pea andoko‘Langi pea namili.’ ningu, konopu peanga pepili konopusiku langi nongo, 47 Pulu Yemo kapi ningu imbi liku olamundunduku, moloringi. Yembomane pali eno kanokopeanga kanoringi.† Ulu pulu keri kanoko keri kanokokonopu alowa teko Yesusindu “Mindili nolka aulkenanaa pambo kene liku tapondou.”‡ niringi yembomaAwilimuni ‘Yunge yemboma molangi.’ nimbe taki tekisukundu sukundu lsimu.§† 2:42: Yesusi Kirasinge yemboma tapu toko langi nongo molkolie welangime nongo (LLuku 24:30,35 mele), Yesusini olionga nimbe kolondorumumele pilingendo tenge mele “Teaa.” nirimu mele langi nongo, we langimekinie pea nongo moloringi (LLuku 22:14-20 mele). Inie anjokondo 20:7 telusipenje. Nalo 2:46, 27:35 we langi noringimundu nikimunje. OuKorini 10:16,11:20 kananila. ‡ 2:43: inie anjokondo 3:1-10, 5:12-16. § 2:44:bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”. * 2:45: inie anjokondo 4:32-37,5:1-11. † 2:47: inie anjokondo 4:1-22, 5:17-42. ‡ 2:47: bokumungealsena anjokondo “21.2. kisim bek”. § 2:47: inie anjokondo 4:4,31, 5:42.

Page 15: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 3:115Lipe Mundorumu Yema 3:103

3:1-10 Kimbu Keri Lierimu Ye Te Pitane Tepa Konde LsimuTemanemo

1 Yemboma ⸤Pulu Yemo popo toko kaloringi⸥ ulke tem-belena ena tere killoko Pulu Yemo kinie alieli ungu niringimele walse Pita kinie Jonoselo kanu enamonga Pulu Yemokinie ungu ningelendo puringili. 2 Kimbu keri lierimuye te akune molorumu. Anumuni merimu kinie kimbukeri lielimu merimu. ‘Yu yembo ongo ulke tembelenasukundu pungema mawa tepa “Kou-mone siee.” nipili.’ningu alieli mengo ongo ulke tembele kerepulu te ‘PaaPeanga’ ningu imbi lieringine mondoringi. 3 Yu akunemolopili Pita Jonoselo ongo ulke tembelena sukundupungele puringili kinie yuni elo mawa tepa “Kou maresiele.” nirimu. 4 Pita kinie Jonoselone yu neme-nemeningu kanokololie Pitane nimbendo: “Nuni olto kanou.”nirimu. 5 Kanu kinie ‘Kou singelendo nikimbili.’ konopulepalie elo kanorumu.

6 Kanu kinie Pitane nimbendo: “Na kou telu kepe paanaa mendu nalo melte mekeromo nu siembo. Akumukolea kanga Nasarete Ye* Yesusi Kirasinge tondolomone†‘Nu ola angilku andou.’ nikiru.” nirimu. 7 Aku nimbelieyunge ki umbukundu ambolopa lipe ola anjerimu kiniewalsikele yunge kimbuselo enge nirimu. 8Yu pukue topaola pupe ola angilipe pulu polopa andopa molorumu.Aku tepalie yeselo kinie pea tapu toko ulke tembelenasukundu puringi. Yu kimbu kambilipe pukue tolipe PuluYemo kapi nilipe sukundu purumu.

9 Yu kimbu kambilipe Pulu Yemo kapi nilipe orumuyembomane pali kanoringi. 10 Enone kanokolie, ‘Yualieli ulke tembele kerepulu ‘Paa Peangamo’ niline manie* 3:6: Mateyu 2:23, LLuku 2:39. † 3:6: 16 bokumunge alsena anjokondo“28. nem”.

Page 16: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema3:1116LipeMundorumuYema3:15molopa koumawa telemo ye kanumu okomo lemo.’ ningukanoko pungu pungu ningu mini-wale mundoringi.

3:11-26 Pitane Ulke Tembelena Ungu Mane Sirimu Te-manemo

11 Kimbu keri lierimu yemo ola angilipe Pita Jonoseloambolorumu kinie kanokolie yemboma pali mini-walemunduku lkisiku ongo ulke tembelena ‘Sollomononga’ningu ulke kerepulu takoko yando lsingine Pita Jonoselokinie kimbu keri lierimu yemo kinie moloringine enoongo maku toringi.‡ 12Aku teringi kinie Pitane kanopalieenondo nimbendo:

“I sirele yemboma, nambemune iulu wendo okomomokanoko konopu awisili liku mundukumiliye? Nambe-mune enone olto neme-neme ningu kanokomeleye?Oltone oltonga tondolo tene “I yemo ola angilipe pupili.”ningili konopu lekemeleye? Paa molo. Molo oltonePulu Yemone kanopa peanga kanolemo ulu pulu telem-bolomone iyemo teko konde lingili konopu lekemeleye?Paa molola. 13 Eporayamo keme Aisake keme Jekopokeme olionga anda-kolepalimene “Olionga Pulu Yemo.”ningu popo toringi Pulu Yemo, yuni yunge kendemandeYesusinge imbi lipe ola mundundorumu. Aku yemo enoIsirele yembomane “Yu tangi.” ningu yu Romo gapomanoyema liku siringi. Kanu kinie Romo ye nomi Paillatene“Yu ulu te temu nimbu naa kanokoro. Yu pupili.” nirimunalo enone “Yu tangi.” ningu liku bulu siringi. 14Ye KakeTepa Sumbi Nilimu liku bulu siku, “Yu kolopili tangi.”ningu, yemboma topa kondoli ye Barapasi ka ulkena“ ‘Kolo wangopa wendo pupili.’ ni.” niringi. 15 Kondemololi ulumunge pulu yemo toko kondoringi nalo PuluYemoneyemboonokoleana topamakinjinderimu. Oltone‡ 3:11: inie anjokondo 5:12.

Page 17: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema3:1617LipeMundorumuYema3:21aku terimu mele kanorumbulu. 16 ‘Yesusini manda lipetapondomba.’ nimbu tondolo mundupu piliembulu-munge iye eno kanoko imbi silimele yemo konde pukumu.‘Yesusi kinie tondolo pelemo.’ nimbu pilipu yu imbi lepowalsipulu, yuni iyemo manda ‘Konde pupili.’ nimbé.’nimbu tondolo mundupu piliembulumunge iyemo kondepumu mele enone kanokomele.

17 “Sike, angokeme, eno kinie enonga nokoli yema kiniepilku sundukulie Yesusi toringi. 18 Nalo talko wendoorumu mele ou Pulu Yemone ‘Wendo opili.’ nirimumele wendo orumu. Yuni pe wendo ombá mele yungeungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringiyemando nimbendo: “Nane eno nokopa kondomba ye temako topo lipu mundumbo ye nomi Kirasimu§ mindilinombá.” nirimu kanu mele eno nanga ungumu pilkim-ilimene paa sike talko teringi wendo orumu.*

19 “Akumunge, kinié teko kenjeringi mele pilku keripilku konopu alowa teko, Pulu Yemo molemona wangi.‘Pulu Yemone olionga ulu pulu kerime kamu mundupesiye kolondopili.’ ningu aku teangi. Aku tenge kinieAwilimuni† eno konopu pe nimbe enge nipili molongewalema sipe, 20 eno molongena yuni “Eno nokopa kon-domba ye te lipu mundumbo.” nimbe mako torumu yenomi Kirasimu eno simbe. Simbe ye akumu Yesusi.

21 “Pulu Yemone ‘Melema pali konde pupili.’ nimbéwalemo wendo ombámonga kinié isili-ou Yesusi yu mulukoleana nokopa molemo. Ou Pulu Yemone aku sipenimbe panjerimu mele yunge ungu umbu tondorumume

§ 3:18: bokumunge alsena anjokondo “23. Krais”. * 3:18: inieanjokondo 13:27. † 3:19: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”.

Page 18: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema3:2218LipeMundorumuYema3:25pilieringi ye kake telimene aku siku yando ningu siringikanumu.‡ 22Akumunge Mosisini nimbendo:“Awilimu enonga Pulu Yemoneungu umbu tondolemoma pilipueno nimbu silio yemo molio melepe enonga ye te na mele‘Pulu Yemone ungu umbu tondombamapilipe nimbe simbe ye te molopili.’ nimbemako tomba.Aku ye ombámo yuni nimbé mele eno paa pilku liengi.23 Aku yemonga ungumu naa pilinge yembomaPulu Yemo yunge talapena ‘Naa molangi.’ nimbePulu Yemo yuni eno topa kondomba.”§nimbe Mosisini nirimu.

24 “Kinié wendo okomo akumu Pulu Yemone unguumbu tondorumume pilku yemboma ningu siringi ye-mane pali ungu ningu siringi mele kinié wendo okomo.Ye Samuele kinie, Pulu Yemone ungu umbu tondoru-mume pilipe yemboma nimbe sirimu yandopa yandopamoloringi ye wemane pali aku siku niringi. 25 Pe kiniéPulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yembomaningu siringi yemane ou wendo ombá niringi ungumekinie wendo okomomo ‘Enonga.’ nimbe wendo okomo.Ou enonga anda kolepalime-kinie Pulu Yemone nimbepanjipe mi lierimu ungumu* kinie ‘Enonga.’ nimbewendo okomo. Pulu Yemo yuni enonga ou pulu pulu andakolepa Eporayamondo nimbendo:“Nuni kalko lini ye tene tembamongamana yemboma pali molko kondonge.”†‡ 3:21: bokumunge alsena anjokondo “35. profet”. § 3:23: Ungu-Manema 18:15,18,19. * 3:25: bokumunge alsena anjokondo “22. kontrak”.† 3:25: OuPuluPulu 22:18, 26:4.

Page 19: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 3:2619Lipe Mundorumu Yema 4:5nirimu. 26 Pulu Yemone yunge kendemande yemomana manie lipe mundumbendo ‘Eno Juda yemboma lipetapondopili.’ nimbe ‘Eno Juda yemboma teko kenjilimeleulume kanoko keri kanoko munduku siye kolangi. Enoyu-mele-mele konopu alowa tendepili.’ nimbe eno mo-longine yunge kendemande yemo yu ou kumbi lepa‡ lipemundomu. ‘Kanu yemone eno aku sipe sewe anjepili.’nimbe Pulu Yemone aku terimu.” nimbe Pitane nirimu.

44:1-22 Juda Yembomanga Kanjollo Yemane Pita Jonoselo

Kote Tendeko Ka Siringi Temanemo1 Pita Jonoselo yemboma ungu ningu sikulu molangili

Pulu Yemo popo tondoringi yema kinie, ulke tembelenokoringi ele yemanga nokoli yemo kinie, Sadusi tapuyema* kinie, kanu Juda yembomanga ye awilime eloungu ningu siku moloringiline oringi. 2 Elone Yesusi onokoleana lomboropa ola molorumu mele ningu sikulu yuaku terimu mele yemboma pali lomboroko ola molongemele ningu siringili pilkulie eno mumindili koloringi.3 Enone elo ka siku, ‘Kinié ipu liemu kene opali kote ten-damili.’ ningu elo liku ka ulkena panjeringi. 4Nalo unguniringili pilieringi yembomanga awisili ‘Sike nikimbili.⸤Yesusi yu paa sike ye nomi Kirasimu⸥.’ ningu tondolomunduku pilieringi.† Kanu kinie ou ‘Sike’ ningu tondolomunduku pilieringi yema kinie pe tondolo mundukupilieringi yema kinie lipe tere lepa pape tausini melemoloringi.

5 Opalikundu ye awilime kinie tapu yema kinie PuluYemonga ungu manemanga pulume pilku mane siringi‡ 3:26: inie anjokondo 14:46, Romo 1:16. * 4:1: bokumunge alsenaanjokondo “34. pris”, “38. Sadyusi”. † 4:4: bokumunge alsena anjokondo“8. bilip”.

Page 20: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 4:620Lipe Mundorumu Yema 4:12yema kinie‡ kolea awili Jerusalleme maku toringi. 6 PuluYemo popo tondoringi ye awili olandopa§ ou molorumuye Anasi kinie pe yunge kolo wangopa aku sipemolorumuye Kayapasiselo, elo kinie, ‘Jono’ nili ye te kinie, Alleke-sanda kinie, Anasi yunge pulu lierimu ye mare kinie,eno pea maku toringi. 7 Maku tokolie niringimuni PitaJonoselo kote tendengendo enonga kumbikerena liku olaanjiku walsikulie ningendo: “Elo kinie nambolka engemopelemo, molo naenga imbimunge walsikulie elone kanuulu tondolomo tengiliye?” ningu walseringi.

8 Kanu kinie Mini Kake Telimu Pitanga konopunepupe molopa kapola terimu kinie Pitane enondo nim-bendo: “Eno Juda ye awilime kinie, tapu yema kinie,9 enone olto walsikimilimu, oltone ye kimbu keri lie-limu kondo kolopo lipu tapondombulumunge walsikimilikonopu lekero. Akumu nambepa konde pumu konopulekolie walsikimilinje? 10 Aku liemo eno kote pilkimiliIsirele yema kinie enonga yemboma pali iungumu piliee!Kolea kanga Nasarete ye Yesusi Kirasi, enone unjo peranauku toko panjeringi, Pulu Yemone topa makinjinderimu,kanu ye Yesusinge engemone yunge imbi lepo ⸤“Kondepu.” nimbulu kinie⸥ iyemokonde pupe enonga kumbiker-ena angilkimu eno kanokomele. 11Konana te tokolie unguiko toko niringi mele isipe:‘Ulke takoringi yemanekanoko keri kanoringi toko lteringi kou kanumukinié kelepa ulke simu meleulke enge sindeli kou awili peangamo.’*niringi kanu koumu yu. Kanu koumu lteringi yema enoIsirele yema. 12 Yembo tene lupe olio manda naa lipe‡ 4:5: bokumunge alsena anjokondo “16. hetman”, “41. saveman”. § 4:6:bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”. * 4:11: Konana 118:22.

Page 21: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema4:1321LipeMundorumuYema4:18tapondomba. Ma koleamanga pali yembo tene lupe ‘Oliolipe tapondopa mindili nolemela aulkena wendo lipe,molopo kondomolo aulkena lipe mondopili.’ nimbu imbilepo walsimolo yembo te lupe molo. ⸤Yesusi Kirasi yuyumindi.⸥” nirimu.†

13 Pita Jonoselo pipili naa kolkolo ungume sumbisiku niringili kanoko, elo sukuli naa tekolo we umbuyeselo moloringili kanokolie eno konopu awisili likumundukulie, ‘Iyeselo ou Yesusi pea tapu toko andoringiliyeselo lepamo.’ ningu pilieringi. 14Nalo ye konde purumukanumu elo pea tapu toko angilieringi kanokolie enoungu te manda topondoko naa niringi. 15 Akumunge“Elo kanjollo‡ ulkena pena pale.” niringi pena puringilikinie eno enono kerepale ningulie ningendo: 16 “I yeseloolio nambe-eamiliye? Elone ⸤Pulu Yemo kinie tapu tokomolemele mele⸥ lipe ora silimo ulu tondolo§ paa peangate tengili Jerusalleme molemele yembomane pali pilkukanongi ulumu olione “Naa tengili.” nimbu manda akinaa tomolo. 17 Nalo iungu nikimbilimu koleamanga paliniliku punge pilinge kinie kapola naa temba kene “Kelkoiye ⸤Yesusi⸥ nge temanemo yemboma toko siku yungeungumu koleamanga anjo anjo naa niengili!* Ningililiemo ‘Elo mongo liengili.’ nimolo.” nimbu “Molo”niemili.” niringi.

18 Aku siku ningu panjikulie, “Elo wale.” ningulieelondo ningendo: “Paa ungu wallo kolte kepe, Yesusingetemanemo tokolo yemboma paa ungu mane naa siele!Molo!” niringi.†† 4:12: bokumunge alsena anjokondo “21.2. kisim bek”. ‡ 4:15:bokumunge alsena anjokondo “19. kaunsil”. § 4:16: ungu pulu teJono2:11*. * 4:17: bokumunge alsena anjokondo “28. nem”. † 4:18:inie anjokondo 5:28,40.

Page 22: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema4:1922LipeMundorumuYema4:2519 Nalo Pita Jonoselo elone enondo topondoko ninge-

lendo: “Pulu Yemone olto “Teale.” nilimomele mundupusiye kolopo, enone “Teale.” nikimili mele tembulu liemoPulu Yemone kanopa peanga kanombanje? Eno enonopilieme! 20 Nalo olto ulu kanorumbulu mele kepe pilier-imbulu mele kepe oltonga keremo pipi manda naa sim-bolo.” niringili.

21 Enone elo altoko tondolo munduku ningu pipilikondokolie “Elo pale.” niringi. Elone ulu tondolo teringilimele yembomane pali kanokolie, Pulu Yemo kapi ninguimbi liku ola mundundoringi kulu eno kanokolie elomongo singe aulke te koroko kelieringi. 22⸤Ulu te⸥ lipe orasirimu ulu tondolomone teko konde lsingili ye kanumuyunge ponie tu paono omba purumu.

4:23-31 Kirasinge Yemboma Pulu Yemo Kinie Ungu NiringiTemanemo

23 Pita Jonoselo “Wendo pale.” niringi kinie elongayemboma moloringine sumbi siku pukululie, Pulu Yemopopo tondoringi ye awilime kinie, Juda yembomanga tapuyema kinie‡ kanu yemane elondo niringi mele elongaYesusinge ungumu pilieli yemboma temane toko siringili.24 Niringili mele pilkulie eno liku tere leko molko PuluYemo kinie ungu ningulie ningendo: “Ye Awili Ton-dolo Olandopamo, nuni mulumu kepe mamo kepe nomukusamo kepe mele lemoma pali terinu. 25 Nuni ungute ninindu nunge Minimuni olionga anda-kolepa, nungekendemande Depisi nimbe sirimu kinie yuni pilipe yandonimbe sirimu mele isipe:“I sirele yembo naa molkoyembo umbu lupe molemelemanambemune mumindili kolkomeleye?‡ 4:23: bokumunge alsena anjokondo “34.2. bikpris”, “16. hetman”.

Page 23: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema4:2623LipeMundorumuYema4:30Yembomane pali uluri manda naa tenge melenambemune “Teamili.” ningu, ningu panjikimiliye?26 Pulu Ye Awilimu kinie yuni‘Nanga yemboma nokopa kondomba ye telipe mundumbo.’ nimbe mako torumuye nomi ⸤Kirasi⸥ mu kinie§koleamanga pali ye nomi kingime‘Elo kinie opa teamili.’ ningu molemele.Yembo nokoli yemane‘Elo topo manie mundumolo.’ ningu molemele.Aku siku ulu manda naa tenge melenambemune ‘Teamili.’ ningu molemeleye?”*nimbe Depisini nirimu. 27 Sike ikolea awiline ye nomikingi Erote kinie Romo ye Pondiasi Paillateselo Isireleyemboma kinie Isirele yemboma naa molko yembo umbulupe mololi yemboma† kinie eno maku toko, nungekendemande kake teli ye ou mako torunu ye Yesusi‘Tamili.’ ningu wa toringi. 28 Ou nunge tondolomonenunu konopuni pilku “I siku teangi.” ningu panjerinumele aku siku teringi. 29 Kanumunge Awilimu, kiniéolio-kinie enone “Temolo.” ningu olio ningu pipilikondokomele mele nuni pilkulie, nunge kendemandemanunge ungumu ningendo pipili naa kolko sumbi sikuniengi kene liku tapondoyo. 30 Nunge kendemande kaketeli ye Yesusinge imbi lepo yuwalsimolo kinie kuru tombayemboma ‘Konde pangi.’ ningu ulu tondoloma teko,nunge kongono tekemolo mele ‘Yemboma “Sike akumuPulu Yemonga kongono lepamo!” ningu kanangi.’ ningulipe ora simbe ulu tondoloma tei.” niringi.§ 4:26: bokumunge alsena anjokondo “23. Krais.” * 4:26: Konana 2:1-2.† 4:27: bokumunge alsena anjokondo “2. arapela lain”.

Page 24: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema4:3124LipeMundorumuYema4:3631 Aku siku Pulu Yemo kinie ungu ningu pora siringi

kinie ulke moloringimu jimi jimi mele tepa, Mini KakeTelimu eno kinie molopa kapola terimu kulu pipili naakolko Pulu Yemonga ungumu tondolo munduku yem-boma andoko ningu siringi.

4:32-37 ‘Yesusi Yu Sike Pulu Yemone “Lipu Mundumbo.”Nimbe Mako Torumu Ye Nomi Kirasimu.’ Ningu TondoloMunduku Pilieringi Yemboma Kapola Kapola Moloringi Te-manemo

32 ‘Yesusi yu sike ⸤Pulu Yemone “Lipu mundumbo.”nimbe mako torumu ye nomi Kirasimu.’⸥ ningu tondolomunduku pilieringi yemboma kapola kapola molko enokonopu telune pupili moloringi. Yembo te yunge melenoserimume ‘nanga manjipe’ naa nimbe, ‘olionga pea’ningu tere leko noseringi. 33Yesusini “Nanga kongonomotende-paa.” nimbe lipe mundorumu yemane AwiliYesusi‡ lomboropa olamolorumu kanoringi mele temanepeangamo munduku siye naa kolko tondolo mundukutoko siliku andoringi kinie Pulu Yemone eno we kondokolopa paa sewe anjipe ‘Molko kondangi.’ nirimu. 34 Enomoloringine yembo te langi kepe melte molo torumuyembo te naa molorumu. Walse walse nimbe yembo tema lepa ulke awisili angilipe terimumenemawe lepa ulkewe angilierimume kou mone liku meli ongo, 35 Yesusinilipe mundorumu yema moloringine ongo siringi, enoneyembo te mele molo torumu yembomamoke teko siringi.

36 Aku siku teringi mele ‘Josepo’ nili ye tene aku sipeterimu. Kanu yemo Yesusini lipe mundorumu yemaneyunge imbi te ‘Banapasi’ niringi.§ Banapasinge ungupulumu ‘Yemboma nimbe toyombo tondoli yemo’. Yu‡ 4:33: bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”, “6. Bikpela”. § 4:36:inie anjokondo 11:22-30.

Page 25: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 4:37 25 Lipe Mundorumu Yema 5:5-6

LLipai yemo, yunge pulu kolea Saipirasi. 37 Yunge ma telierimu kanumu kou mone lipelie memba omba Yesusini“Nanga kongonomo tende-paa.” nimbe lipe mundorumuyema sirimu.

55:1-11 Ananayasi Kinie Menu Sapairaselonga Temanemo

1 Kirasinge yemboma aku siku teko moloringi naloulu teringi mele sumbi sipe naa terimu ye te molorumu,yunge imbimu Ananayasi. Yunge menunge imbi Sapaira.Ananayasini yunge ma te kou mone lipelie nirimumuni,2 menu kanopa molopili kou lsimumunge paki sipe, ek-endo yuyu nosipe, ekendo Yesusini lipe mundorumuyemapupe sipelie nimbendo: “Nanema te kou lipulie, akukoume membo ombo i sikiru.” nirimu.

3 Kanu kinie Pitane yundu nimbendo: “Ananayasi,nambemune nunge konopune ‘⸤Kurumenga nomi⸥Setene* omba molopili.’ ningulie, Mini Kake Telimukolo toko siku, mamonga kou linume paki siku mare anjonosiku mare mengo ongo olio kolo toko sikinuye? 4 Oukou naa linu kinie mamo nunge kanumu. Kou linumenunu nokonu kanumu. ‘Mamo kou mone naa liembo.’nilinanje yembo tene unguri naa nilke. Mamo nungemo.Kou mone likulie ‘Ekendo nanu nosipu, ekendo yembomasiembo.’ nilinanje unguri molola. Mélemo nungemo.Akumunge nambolka konopu lekolie kou mone likulieekendo mindi kolo toko sinuye? Nuni yema kolo toko naasinu, molo. Pulu Yemo kolo toko sinu.” nirimu.

5-6 Pitane aku sipe nirimu ungumu Ananayasi pilipelie,yu kolorumu kinie yunge onomo topa manie mundo-rumu. Ye kangoma ongo yunge onomo likumulumbalene* 5:3: bokumunge alsena anjokondo “42. Seten”.

Page 26: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 5:726Lipe Mundorumu Yema 5:12kulupi tokomeli puku ono te-poringi. Aku sipe ulu terimutemanemo yemboma pilkulie paa mini-wale mundoringi.

7 Ananayasi menu yu iulu wendo orumumu naapilipelie, pe ena mongo yepoko omba purumu kinie yuorumu.

8 Pitane yu walsipelie nimbendo: “I kou mone ombasimu ambolkoromo elo mamonga aku siku lingili meleye?Na piliembo ningu si.” nirimu.

Yuni nimbendo: “Sike. Aku sipu limbulu.” nirimu.9 Pitane yundu nimbendo: “Nambemune elone Aw-

ilimunge Minimu “Kolo topo siembili.” ningiliye?Nunge emenanga onomo meli puku ono te-pongi yemaongo kerepulune angilimele akumene nunge onomo likumengo pungela.” nirimu.

10 Kanu kinie walsikele ambomo Pitanga kumbikerenakolorumu kinie yunge onomo topa manie mundorumu.Kolorumu kinie ye kangoma ongo yunge onomo kanokolikulie, menu ono teringine nondoko yu mengo puku onoteringi. 11Kanu kinie Kirasinge talapena yemboma,† iuluwendo orumu pilieringime pali kinie eno paa mini-walemundoringi.

5:12-16 Yesusini “Nanga Kongonomo Tende-Paa.” NimbeLipe Mundorumu Yemane Ulu Tondolo Awisili Teringi Te-manemo

12 Yemboma moloringine Yesusini “Nanga kongonomotende-paa.” nimbe lipe mundorumu yema‡ andoko⸤ulu te wendo orumu⸥ lipe ora sirimu ulu tondolo§lupe lupe awisili teringi. (‘Sike.’ ningu tondolomundukupilieringi) yembomapali ⸤ulke tembelena⸥ ‘Sol-lomononga’ ningu ulke kerepulu takoko yando lsingine† 5:11: bokumunge alsena anjokondo “43. sios”. ‡ 5:12: 18,27,29,40bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”. § 5:12: ungu pulu te Jono2:11*.

Page 27: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema5:1327LipeMundorumuYema5:19ou alieli maku toringi. 13 Yembo lupemane eno kanokopeanga kanoringi nalo pipili kolkolie ‘Kirasinge yembomakinie maku tamili.’ ningu naa oringi. 14 Akumu sikenalo yembo awisilini ‘Awili ⸤Yesusi⸥ yu sike.’ ningutondolomundukupilkulie* sukundu sukunduongo yungeyemboma moloringi. 15 Yesusini lipe mundorumu ye-mane teringi mele kanokolie yembomane yembo kurutorumumemengowendo ongo aulkena nosikumoloringi.‘Pita omba pumbe kinie enana yunge minimu eno leme-lena omba aki tomba kinie konde pungenje.’ ninguaku siku nosiku moloringi. 16 Kolea awili Jerusallemelierimune nondopa lierimu koleamangamoloringi yemboawisili kuru torumu yemboma kinie kuru keri konopuneperimu yemboma kiniemengo oringi kinie eno pali kondepuringi.

5:17-42 Yesusini Lipe Mundorumu Yema Ka Siku KotePilkulie Niringi Kinie Kanu Yemane Teringi Mele Temanemo(5:12-16 kananila.)

5:17-26 Yesusini “Nanga Kongonomo Tende-Paa” NimbeLipe Mundorumu Yema Ka Siringi Kinie Ulu Te Wendo OrumuTemanemo

17 Kanu kinie Pulu Yemo popo tondoringi ye awiliolandopamo kinie Sadusi talapena sukundu ye mare† yupea tapu toko moloringi yema kinie ⸤we yemboma enomunduku siye kolko Yesusini lipe mundorumu yema akusiku lombili puringi mele kanokolie⸥ eno paa konopukeri panjeringi. ‘Aku yemane teringi mele naa teangi.’ningulie 18 Yesusini “Nanga kongonomo tende-paa.”nimbe lipemundorumu yema ambolko liku, we yembomapanjeringi ka ulke awiline ka siku panjeringi. 19 Nalo* 5:14: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”, “8. bilip”. † 5:17:bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”, “38. Sadyusi”.

Page 28: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema5:2028LipeMundorumuYema5:26ipulueli Awilimunge angello te omba ka ulke nambunetopa eno lipe memba pena ombalie nimbendo: 20 “Eno⸤Pulu Yemo popo toko kalemele⸥ ulke tembelena pukuangilku yemboma konopu alowa teko molko kondongemele ungume pali ningu siee.” nirimu.

21Yuni nirimumele pilku likulie kolea tangorumukinieulke tembelena puku yemboma ungu mane siringi.

Kanu kinie Pulu Yemo popo tondoringi ye awili olan-dopamo kinie, yu pea tapu toko moloringi yema ongo,kanjolloma kinie, Isirele yembomanga tapu yema kinie‡“Maku tamili waa.” niringi. Ongo maku tokolie ungute ningu mundukulie ningendo: “Ka ulkena panjemulupelemele yema mengo waa.” niringi.

22 Nalo enonga ele yemane puku Yesusini lipe mundo-rumu yema lingendo ka ulkena puringi kinie kanuyema naa moloringi kulu kanokolie kelko yando on-golie ningendo: 23 “Ka ulke kunema pali nambune silipemu, nokolemele yema kerepulune nokoko angiliengikanomulu nalo olio nambune topo ulke suku kanomulukinie ye telu kepe naa molomu.” niringi.

24 Ulke tembele nokoringi ele yemanga ye awilimukinie, Pulu Yemo popo tondoringi ye awilime§ kinieenone ongo niringi mele pilkulie, “I ulu wendo omunambolka uluri wendo ombando tekemonje?” ningu enopilku sundoringi.

25 Kanu kinie ye te ombalie enondo nimbendo:“Pilieme! Enone ka singi ye kanume ulke tembelena yem-boma ungu mane siku molemele.” nirimu. 26Aku nirimupilkulie ulke tembele ele yema kinie enonga ye awilimukinie Yesusini lipe mundorumu yema linge puringi. Nalo‡ 5:21: bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”, “19. kaunsil”,“31.2. pikinini bilong Isrel”, “16. hetman”. § 5:24: bokumunge alsenaanjokondo “34.2. bikpris”.

Page 29: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema5:2729LipeMundorumuYema5:32‘Yembomane olio kouni toko kondonge.’ ningulie enokopene naa toko taka liku mengo oringi.

5:27-33 Yesusini “Nanga Kongonomo Tende-Paa.” NimbeLipe Mundorumu Yemane Kanjolloma Pipili Naa Kolko EnoKinie Ungu Sumbi Siku Niringi Temanemo

27 Ye kanjolloma moloringine ele yemane Yesusini lipemundorumu yema liku mengo oringi kinie Pulu Yemopopo tondoringi yemanga ye awili olandopamone enondonimbendo: 28 ‘Enondo ou nirimulu mele isipe: “Paa unguwallo kolte kepe naa ningu, iye ⸤Yesusi⸥ nge temanemoaltoko toko* yemboma ungume mane naa siee.’ nirimulukanumu.† Pe kinié enone Jerusalleme koleamanga paliungu kanumu andoko ningu siku keliengi. ‘Yembomane‘Olio Juda yembomanga tapu yemane ye kanumu tokokondoringi.’ ningu piliengi!’ ningu enone iungume manesilimelela.

29 Pita kinie, Yesusini lipe mundorumu ye wema kinie,enone enondo topondoko ningendo: “Yembomane ‘Teaa.’nilimele mele olio pilipu lipu manda naa temolo. PuluYemone ‘Teaa.’ nilimo mele mindi pilipu lipu tengepanjipu temolo. 30 Enone ‘Yesusi kolopili.’ ningu unjonauku toko panjeringi‡ kolorumu kanu yemo, olionga andakolepalimenga Pulu Yemone yu kelepa topa makinjin-derimu. 31 ‘Yuni olio Isirele yemboma konopu alowatendepa olionga ulu pulu kerime siye kolopili.’ nimbePulu Yemone ‘Yesusi yu Ye Nomimu molopa, yembomaLipe Tapondopa Mindili Nolemela Aulkena Wendo LimoYemo§ molopili.’ nimbe yunge ki umbukundu lipe mon-dorumu molemo. 32Olio kinie Mini Kake Telimu kinie yu* 5:28: 40 bokumunge alsena anjokondo “28. nem”. † 5:28: 40 inieyakondo 4:17,18. ‡ 5:30: Gallesia 3:13. § 5:31: bokumunge alsenaanjokondo “21.3. kisim bek”.

Page 30: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema5:3330LipeMundorumuYema5:39aku sipe terimu mele andopo nimbu silimolo. ‘Mini KakeTeli’ nikimulumu Pulu Yemo yunge ungume pilku likutelemele yemboma Mini Kake Telimu silimo kanumundunikimulu.” niringi.

5:33-39 Gamellielene “Yesusini Lipe Mundorumu YemaKinie Enone Ulu Te Naa Teaa.” Nirimu Temanemo

33Niringimele pilkuliemumindili paa awisili kolko ‘Enotopo kondamili.’ niringi. 34 Nalo Parisi ye* kanjollo te,yunge imbi Gamelliele, yu Pulu Yemonga ungu manemapilipe yemboma mane sirimu ye te, yu pilipe konginjelipaa perimu-ne yembomane kanokolie yu kapi niringiye te, yu kanjolloma maku toringine ola angilipelie eleyemando nimbendo: “Yema ou laye kolte pena mengopaa.” nirimu. 35 Kanu kinie mengo pena puringi kinieyuni kanjollo yemando nimbendo: “Eno Isirele Yema,enone iyema tenge mele ou pilku kondayo. 36 Ou walseye Tudasi omba yuni nimbendo: “Na ye awili te, na engepelemo.” nirimu kinie ye po anderete yu lombili puringi.Nalo gapomanomone yu toko kondoko, yu lombili puringiyema toko bulu balu siringi. ‘Teamili.’ niringi mele kamumanie purumu.

37 “Pe aku sipe gapomanomone yembo imbi torumuwalema kinie Gallilli ye Judasi kepe “Oliolio gapomanomolamili.” nirimu kinie ye mare yu lombili puringi kiniegapomanomo kinie opa teringi nalo yu toko kondokoyu lombili puringi yema toko bulu balu siringila. 38 Ouaku terimu kene kinié enone iyema kinie tenge meleniembo. Enone iyema kinie ulu te naa teko, we pangikeleayo. Iyema eno enono konopuni pilkulie ‘Teamolo.’ningu tengi liemo uluri naa tepa we pora nimbé. 39Molotekemele mele Pulu Yemone “Teaa.” nimu-ne tengi liemo* 5:34: bokumunge alsena anjokondo “11. Farisi”.

Page 31: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 5:4031Lipe Mundorumu Yema 6:1eno kanjollomane akumu manda “Molo.” naa ninge.Molo “Molo.” ningi liemoPuluYemokinie opamele tengekapola naa temba.” nirimu.

5:40-42 Yesusini Lipe Mundorumu Yema Yunge YemaMoloringi Kulu Eno Mindili Siringi Kinie Konopu Siringi Te-manemo

40 Aku nirimu kinie eno pilkulie ‘Aku teamili.’ ningulie“Yemaaltokoulkendowaa.” ningu, enokapulsene tokolieningendo: “Yesusinge temanemo altoko yemboma ningusiliku naa andaa.” ningulie† “Eno paa.” niringi.

41 Yesusini lipe mundorumu yemane kanjollomamunduku siye kolko ulsu puringi. Pulu Yemone enondo‘Eno Yesusinge yema molongemonga yembomane enoteko pipili kondongi liemomandala.’ nirimu kulu pilkulieenopaa konopu siringi. 42Walemangapali ulke tembelenakepe yembomanga ulkemanga pali pipili naa kolkoandoko temane peangamo toko siringi. Koronga-ou PuluYemone ‘Eno lipe tapondomba ye te lipu mundumbo.’nimbe mako torumu ye Kirasimu Juda yembomane‘Opili.’ ningu nokoko moloringi kanu ye Kirasimu Yesusiyu kanu yemo omba molopa eno lipe tapondorumu lipetapondomba mele temanemo andoko toko siringi.‡

6Kolomongo Awili 6-7selo Kirasinge Yembomanga Kusikusi

Sitipenenga Temanemo6:1-7 ‘Yesusini Lipe Mundorumu Yema Liku Tapondoko

Ambo Wayemanga Langi Moke Tendangi.’ Ningu Ye YepokoPakera Mako Toringi Temanemo

1 Aku walemanga Yesusinge lombili andoli yembo*† 5:40: inie yakondo 5:28*, 5:28**. ‡ 5:42: inie anjokondo 8:12. * 6:1:bokumunge alsena anjokondo “10. disaipel”.

Page 32: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 6:2 32 Lipe Mundorumu Yema 6:6

kambu paa awisili olando purumu. Kanu kinie Giriki unguniringi Juda yembomane ulu te kanoko keri kanokolieiri toko ningendo: “Ambo wayema alieli langi moketeko singendo Ipuru ungu nilimele Juda yembomangaambo wayema mindi siku, olionga ambo wayema naasilimele.” niringi. 2 Akumunge, ⸤Yesusini “Nanga kon-gonomo tende-paa.” nimbe lipe mundorumu⸥ ye rure-pone† Yesusinge lombili andoli yemboma pali liku makutokolie enondo ningendo: “Olio Pulu Yemonga ungunimbu silimolo kongonomo mundupu siye kolopo langikongono temolo kinie kapola naa temba. 3 Angokeme,enonga ye yepoko pakera, Mini Kake Telimu kinie pilipekonginjelimu kinie pepa, yembomane kanoko peangakanolemele yema kanoko mako tangi. ‘Langi kongonoolio telemolomo enone tendangi.’ nimbu siye kolopo,4 olio alieli Pulu Yemo kinie ungu nimbu, yemboma PuluYemonga ungumu ‘Piliengi!’ nimbu lipu tapondomolo.”niringi.

5 Aku niringi yemboma pali pilku peanga pilkulie,Sitipene‡ mako toringi. Yu Pulu Yemo ‘Sike.’ nimbe paatondolo mundupe pilierimu yemo; yu Mini Kake Telimukonopune pepa kapola terimu yemo. Ye pokore makotoringimenga imbime isipe: Pillipu keme, Porokorasikeme, Naikena keme, Taimono keme, Pamenasi keme,Nikollasi keme. Nikollasi kolea awili Andiyoko ye te, yuJuda ye te molo. Yu ye te lupemo molopalie, ou Judayembomanga ulu pulu teringi mele alowa tepa terimuyemo.§ 6 Aku yema Yesusini lipe mundorumu yemangakumbikerena liku ola anjeringi kinie enone yemangapengena ambolkolie Pulu Yemo kinie ungu mare ningu† 6:2: 6 bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”; “rurepo” Kewa ungu“tuwellepo” (12). ‡ 6:5: Sitipenenga temanemo ya 6:8-8:1 molemo.§ 6:5: inie anjokondo 2:11.

Page 33: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 6:733Lipe Mundorumu Yema 6:11mawa teringi.*

7 Aku teringi kinie yembo moloringi koleamanga paliPulu Yemonga ungumu pupe kapola terimu. Jerusallemeyembo awisili ⸤‘Yesusi yu sike Ye Kirasimu.’ ningu⸥ yulombili puku, Pulu Yemo popo tondoringi ye awisili† pea⸤Yesusini lipe mundorumu yemane ungu niringi mele⸥‘Sike’ ningu tondolo munduku pilku lsingi.

6:8-8:1 Juda Yembomane Kusikusi Sitipene AmbolkoLiku Kote Tendeko Kouni Toko Kondoringi Temanemo (6:1-7 kananila.)

6:8-15 Juda Yembomane Sitipene Kote Tenderingi Te-manemo

8 Sitipene, yu Pulu Yemone yemboma we kondo kololiulu pulumu kinie Pulu Yemonga engemo kinie perimukulu yembomoloringimenga andopa ⸤ulu te⸥ lipe ora sir-imu ulu tondolo‡ awisili terimu. 9Nalo ye marene “Tekokenjikinu. Aku siku naa tei.” ningu Sitipene kinie unguawisili niringi. Kanu yema eno ou kendemande yembomamolkolie pe we ulsu moloringi yemboma, enonga PuluYemonga ungumu pilieringi ulke te lupe angilierimu.Eno kolea Sairini kinie Allekesandia kinie Sillisia kinieEsia kinie moloringi yemboma molko, Juda yembomamoloringi. Aku yema Sitipene kinie kerepale niringi10 nalo Mini Kake Telimuni Sitipene paa pilipe kongin-jelimu sirimu-ne yuni nirimu mele pilkulie yembo tenepangá akuku ungu te manda naa niringi.

11Ungu te ningendo koroko kelkolie enone yemarendokiyengo ningu kondi tokolie ningendo: “Enone “Mosisi* 6:6: ‘Pulu Yemone kanu yema sewe anjipe kanu kongono tenge ton-dolomo sipili.’ ningu aku siku teringinje, molo kongono nambamo singendoteringinje, molo peaselo pilkulie aku siku teringinje. † 6:7: bokumungealsena anjokondo “34. pris”. ‡ 6:8: ungu pulu te Jono 2:11*.

Page 34: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema6:1234LipeMundorumuYema6:15kinie Pulu Yemoselonga ungume Sitipenene ungu takatondomu piliemulu.” niee.” niringi.

12 Enone aku siku kondi toringimunge yemboma kinieJuda yembomanga tapu yema kinie Pulu Yemonga ungumanemanga pulume pilku mane siringi yema kinie§enone mumindili kolko Sitipene ambolko liku kanjolloyema* maku toko moloringine mengo puringi. 13 Enoneye mare ungu umbu tondokolie “Kotena puku Sitipeneterimu mele kolo toko ‘Isipe isipe temu.’ niee.” niringi†kinie eno kotena pukulie ningendo: “I yemone ⸤PuluYemo popo topo kalemolo⸥ ulke ⸤tembele⸥ kakemo kinie,Pulu Yemonga ungu manema‡ kinie, alieli ungu taka ton-dolemo. 14Yuni nimu piliemulumele isipe: “I kolea kangaNasarete ye Yesusini iulke tembelemo tekisimbe.” nimbe;Mosisini nimbepanjerimuyandopa yandopaningu siringitelemolo ulu pulume “Pe altoko naa teko akumemundukusiye kolko Yesusini “Teaa.” nirimu ulume teaa.” nimula.”niringi.

15 Kanjollo maku toko moloringimene pali Sitipeneneme-neme ningu kanoringi kinie, yunge kumbikeremoangello tenga kumbikere none terimu kanoringi.

77:1-53 Sitipenene Kotena Juda Yembomanga Kanjollo Ye-

mando Ungu Nimbe Sirimu Temanemo§ 6:12: bokumunge alsena anjokondo “16. hetman”, “41. saveman”.* 6:12: bokumunge alsena anjokondo “19. kaunsil”. † 6:13: PuluYemonga ungu mane talo pulue toringiselo Wendo Oringi 20:16, 23:1.‡ 6:13: bokumunge alsena anjokondo “26. lo”.

Page 35: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 7:1 35 Lipe Mundorumu Yema 7:71 Kanu kinie Pulu Yemo popo tondoringi ye awili

olandopamone* kote tendepalie Sitipene walsipelie nim-bendo: “I ungu nikimilime sikeye?” nirimu.

2 Sitepenene topondopa nimbendo: “Ango Tara keme,nanga ungumu pilieme. Olionga pulu pulu anda kolepaEporayamo ikolea ou naa omba kolea Arano ou naa pupekoleaMesipotemia ouwemolopili tondolo pupe olandopamolemo Pulu Yemo yu molorumune ombalie nimbendo:†3 “Nunge ma koleamo kinie pulu lemo yemboma kiniemunduku siye kolko nane nu “Pu.” nimbu lipu ora simbokoleana pani.” nirimu.

4 “Aku ungumu pilipelie Eporayamo yunge pulu koleaKaltia taono mundupe siye kolopa kolea kanga Aranopupe molorumu. Kanu kinie yunge lapa kolorumu kiniePulu Yemone olio imolemolo koleana yando lipe mundo-rumu. 5 Ikoleana ma kanga kolte kepe ‘Eporayamo yukamu ambolopili.’ nimbe naa sirimu. Nalo Pulu Yemoneungu te yundu nimbendo: “Nu kinie nunge kalko liniyemboma kinie ikoleamo linge.” nirimu.‡ Eporayamoyu ambolango teluri kepe ou naa mepili aku sipe nir-imu. 6 Pulu Yemone yundu nirimu mele isipe: “Nungekalko lini yemboma kolea tenga lupe yembo ponengemele molonge. Akune molonge yembomane enondo“Olionga kendemandema.” ningulie teko kenjiku kakongono singe, mindili nongo teko molangi ponie poanderete omba pumbe. 7 Kanu kinie eno ka kongonosinge yemboma mongo simbo kinie pe eno kanu koleamomunduku siye kolko ulsu ongo§ ikoleana ongo na popo* 7:1: bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”. † 7:2: OuPuluPulu12:1. ‡ 7:5: OuPuluPulu 12:7, 17:8, 26:3. § 7:7: Isirele yemboma koleaIsipi mindili nongo molkolie wendo oringi mele ungu pokore OuPuluPulu15:13-14, WendoOringi 1:8-11, 12:40-41 molemo.

Page 36: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 7:836Lipe Mundorumu Yema 7:12tonge.” nirimu.* 8 Aku nimbelie Pulu Yemone “Tembo.”nirimu ungume ‘Eporayamone ‘Na kinie kamu pepili.’nipili.’ nimbe yu kinie yunge kalopa limbe kangoma kinie“kangi te kopisiku wendo liku lteangi.” nirimu.† PuluYemone “Aku siku teaa.” nirimumunge Eporayamonekango Aisake membalie, yunge wale engaki omba pu-rumu kinie yunge kangi te kopisipe wendo lsimu.‡ Kanukinie pe Aisakene Jekopo merimu.§ Pe Jekopone olioIsirele yembomanga talape rurepo molemolomanga andakolepama merimu.*

9 “Kanu kinie olionga anda kolepa Jekopone mer-imu yema enonga angenu Josepo kinie konopu keripanjikulie kolea Isipi punge puringi ye mare kinie yukou mone lsingi. Josepo kou mone likulie “Yu yembotenga kendemande yemo molopili mengo paa.” niringi.†Nalo Pulu Yemo yu kinie molopalie nirimumuni, 10 yulipe tapondopa umbune wendo orumumenga pali wendolsimu. Yuni yu pilipe konginjelimu sipe, kolea Isipiye nomi kingimu ‘Yu kanopa peanga kanopili.’ nirimukinie ye nomi kingimuni ‘Josepo yu Isipi gapomano yenomimu molopa, yunge ulkemo kinie Isipi koleamangamele lemoma pali nokopili.’ nirimu.‡

11 “Pe kolea Isipi kinie ⸤ikolea molemolo⸥ kolea Ke-nane kinie engele awili te lierimu, yemboma umbuneperimu. Olionga anda kolepalime langi linge aulke tenaa lierimu. 12 Jekopone “Kolea Isipi ga maku tokonosilimele.” niringi-ne pilipelie yunge malopili olionga* 7:7: Isipi molkolie Kenane oringi. Pe aku koleamondo “Isirele” niringi.† 7:8: Ou Pulu Pulu 17:9-14; bokumunge alsena anjokondo “18.katim skin”,“22. kontrak”. ‡ 7:8: OuPuluPulu 21:2-4. § 7:8: OuPuluPulu 26:19-29.* 7:8: Ou Pulu Pulu 29-30selo, 35:16-26. † 7:9: Ou Pulu Pulu kolomongoawili 37. ‡ 7:10: Ou Pulu Pulu kolomongo awili 39-41.

Page 37: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema7:1337LipeMundorumuYema7:20anda kolepalime pulu pulu Isipi mundorumu.§ 13 Waletalo siku Isipi puringi kinie Josepone angenupilindu “NaJosepo.” nimbe yunge imbi lepa sirimu, pe kingimuniJoseponga yemboma kanopa imbi sirimu.* 14 Kanu kinieJosepone yunge lapa Jekopo kinie Jekopo yunge yembomakinie “ ‘Yando wangi.’ niee.” nimbe, enondo nimbemundorumu. Jekopo yunge yemboma lipe tere lepasependi pape moloringi.† 15 “Yando waa.” nirimu kiniepilipelie Jekopo kolea Isipi purumu, kanune yu kinieyunge malopili kinie anda leko koloringi.‡ 16 Enongaonoma kelko kolea Kenane mengo ongo Sekemo taonomengo ongo, ou Eporayamone kolea kanga Sekemo yeEmonga malopilinge ma te topo topa lipe ou yunge am-bomo ono terimu kanune meli puku eno ono teringi.§

17 “Pulu Yemone ou Eporayamondo “Tembo.” nirimukanu walemo nondopa wendo ombá terimu kinie oliongayembo kolea Isipi moloringi mele anjopa anjopa awisilikalko liku moloringi.* 18 Aku sipe telipe pupe pupelie,ponie awisili omba pupe Isipi ye nomi kingi te kolowangopa molorumu kanumuni Josepo yunge temanemomimi sipe naa pilierimu. 19 Yuni olionga yemboma kolotopa sipe tepa kenjipe, anda kolepalime mindili lipe sipe,“Ambolango mengema ‘Kolangi.’ ningu ulkemanga peanaa molko pena nosee.” nirimu.†

20 “Aku siku tekomolangi Mosisi meringi. Yu we-kangote naa meringi. Pulu Yemone kanopa peanga kanorumukangomo meringi. Oli yepoko yunge lapanga ulkena§ 7:12: Rasi-witi pora nirimu temanemo Ou Pulu Pulu 41. * 7:13: OuPulu Pulu kolomongo awili 42-45. † 7:14: Ou Pulu Pulu kolomongo awili46-47 selo. ‡ 7:15: Ou Pulu Pulu kolomongo awili 48-50, Wendo Oringi1:1-6. § 7:16: Ou Pulu Pulu 23:pali, 33:18-19, 50:12-13. * 7:17: WendoOringi 1:7. † 7:19: Wendo Oringi 1:8-22.

Page 38: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema7:2138LipeMundorumuYema7:30nosikumoloringi. 21Kanu kinie pe pena noseringi kinie yenomi kingimunge lemenu kanopa lipe “Nanga kangomo.”nimbe yunge ulkena memba pupe nokorumu.‡ 22 Isipiyembomanga pilipe konginjeli perimu mele pali Mosisimane siringi kinie yu pilipe konginjeli pepa ungumesumbi sipe nimbe ulume enge nimbe tepa molorumu.23 Mosisinge ponie tu paono pora nirimu kinie yungeIsirele yemboma ‘pupu kano-pambo.’ konopu lierimu.24 Pupe kano-porumu kinie Isipi ye tene Isirele ye te tepakenjerimu. Kanopalie yuni Isirele yemo lipe tapondopaIsipi yemo topa kondorumu.§

25 “(Mosisini pilipelie, ‘Yunge yemboma ‘Pulu Yemone‘Eno liku tapondani pu.’ nirimu.’ ningu pilinge.’ konopulierimu nalo eno aku siku ningu naa pilieringi.)

26 “Opalikundu Isirele ye talo opa teringili kinie Mosisipupe kanopalie, yu pupe opa teringili yeselo ambolopalieelondo nimbendo: “Angenunguluselo, nambemune opatekembeleye? Angenungulu opa tekembele kapola naatekemo.” nirimu.

27 “Kanu kinie tepa kenjerimu ye kanumuni Mosisipaka topa anjo mundupelie nimbendo: “Nawene nu ‘Olionokani.’ nimbe mako tomuye? 28 Oleanga nu Isipi yemotoko kondonu mele kinié na ‘Topo kondambo.’ ningunikinuye?” nirimu. 29 Aku nirimu kinie Mosisi pilipelie‘Kingimuni na tomba.’ nimbe kowa pupelie koleaMidianepupe molorumu. Yu akune molopalie kango talo mer-imu.*

30 “Kanu kinie Mosisi kolea Midiane molopili ponietu paono omba purumu kinie walse yu kolea ku lielineandopa mulu Sainai lierimune nondopa molorumukinie Pulu Yemonga angello te yu molorumune omba‡ 7:21: WendoOringi 2:1-10. § 7:24: Wendo Oringi 2:11-12. * 7:29:Wendo Oringi 2:13-22, 18:3-4.

Page 39: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema7:3139LipeMundorumuYema7:36unjo tenga tepe nomba perimune omba molorumu.†31 Mosisini akumu kanopalie yu konopu awisili lipemundupe, terimu mele mimi sipe kanombando nondopapurumu kinie Awilimunge ungu te unjona wendo orumupilierimu mele isipe: 32 “Na nunge kolenalini popotoringi Pulu Yemo molio.‡ Eporayamo keme Aisake kemeJekopo keme akumene popo toringi nokorundu PuluYemo molio.” nirimu. Kanu kinie Mosisi pungu pungunimbe pipili kolopalie lipe wekendo kanopa tepemo naakanorumu. 33 Kanu kinie Awilimuni§ yundu nimbendo:“Nu ima angilkinumu nanga kene nunge kimbu su kulkuwendo lie! 34 Nanga yembo Isipi molemelema mindilinolemele mele kanopo pora sipu molio. Eno kola tengipilipulie kinié eno lipu tapondombondomanie ondu kene‘Nu kolea Isipindu kelko pani.’ nimbu lipu mundumbotekero.” nirimu.*

35 “I ye Mosisi yu ou Isipi molorumu kinie Isireleyembomane ningendo: “Nawene ‘Nu olio nokani.’ nimbemako tomuye?” ningu yunge ungumu liku su siringi kanuye Mosisi Pulu Yemone yu yuyu mako topa ‘Nanga yem-boma nokoko, eno liku tapondoko mindili nolemelemawendo lieni.’ nimbe unjona tepe nomba perimumungeangello tenga keremone ‘Mosisi nimbe sipili.’ nirimu.36 Kanu ye Mosisi yuni yemboma kolea Isipi memba ulsuorumu. Eno kolea Isipi sukundu moloringi kinie kepe,Nomu Kondoline oringi kinie kepe, kolea ku lieline ponietu paono andoko moloringi kinie kepe, yuni ⸤yu yuyumolorumumele⸥ lipe ora sirimuulu tondolo†mare awisili† 7:30: Wendo Oringi kolomongo awili 3,4selo. ‡ 7:32: bokumungealsena anjokondo “13. God”. § 7:33: bokumunge alsena anjokondo “6.Bikpela”. * 7:34: Wendo Oringi 3:1-10. † 7:36: ungu pulu te Jono2:11*.

Page 40: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema7:3740LipeMundorumuYema7:41terimu.‡ 37Ye tene Isirele yembomando nimbendo:“Pulu Yemone ungu umbu tondolemomapilipu eno nimbu silio yemo molio melepe enonga ye te na mele‘Pulu Yemone ungu umbu tondombamapilipe nimbe simbe ye te molopili.’ nimbePulu Yemone lipe mundumbe.”nirimu ye kanumu i Mosisi telumu mindi.§ 38 Isireleyemboma kolea ku lieline moloringi kinie kanu ye Mosisieno pea moloringi. Yu olionga kolepalime kinie muluSainai molopa ungu nimbe sirimu angellomo kinie peamoloringi. Pulu Yemone we pepa mindi pupe naa poranimbé ungume Mosisini ‘Olio nimbe sipili.’ nimbe Mo-sisi ungu umbu tondorumu kanu ungume yuni pilipelieyando olio nimbe sirimu.*

39 “Aku sipe terimu nalo olionga anda kolepalimene⸤Pulu Yemone yundu “Eno nokou.” nimbe mako torumuye Mosisinge⸥ ungumu ‘tenge panjipu naa pilimolo.’ningu yu bulu siku, eno ‘Kolea Isipindu kelepo pamola!’ningu waka kolko moloringi. 40 ⸤Mosisi mulu Sainaineola pupe welea maniendo naa orumu kinie Isirele yembo-mane enonga ningu Pulu Yemo popo tondoringi yemangapulu pulu ye awili olandopa†⸥ Eronondo enone ningendo:“Olio mengo puku nokonge pulu ye popo tomolo pokorenuni unjone molo kouni teko mimi tendeyo. Olio koleaIsipi yando lipememba orumu yeMosisi welea naa okomokene nambe-emunje?” niringi. 41Kanuwalemonga enonekongi pirimu kao walo none teli te teko mimi teko, ‘Imu‡ 7:36: Wendo Oringi kolomongo awili 8 anjo anjo kepemolemo. § 7:37:inie yakondo 3:22-23, Ungu Manema 18:15, LLuku 13:33. Ungu pulu tebokumunge alsena anjokondo “35. profet”. * 7:38: Wendo Oringi 20.† 7:40: bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”.

Page 41: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema7:4241LipeMundorumuYema7:44olionga pulu yemo.’ ningu popo toko melema kalkosiku, eno enono teko mimi teringi mele pilkulie konopusiku kongi kaloringime kinie langi nongo moloringi.‡42 Aku teringimunge Pulu Yemo eno lipe bulu sipe, olikinie ena kinie kombukandipi kinie mulune angilimomaenone ‘Olio nokolemele pulu yemboma.’ ningu popotoko melema kalko singe teringi kinie kanopalie ‘Kapola,enonga aku siku teangi.’ nimbe siye kolorumu. Akuteringi mele Pulu Yemone ungu umbu tondorumumepilku yemboma ningu siringi ye tene ungumu bokunetorumu mele kapola telemo. Akumu isipe:‘Pulu Yemone nimbendo: “O Isirele yemboma,ou ponie tu paono yembo naa peli kolea ku lielineeno kongi pirimu kao kinie sipisipi kiniememe kinie popo toko kaloringimepopo toko kalko na siringiye?43 ⸤Molo.⸥ Eno sele-ulke mengo puringimu‘Pulu ye Mollokonga tamandu ulkemo.’ ningumengo puku,‘Repane olionga pulu ye te.’ ninguyunge kombukandipi none teli te teko anjiku,kanu melema ‘Olionga pulu yemboma.’ ningukapi ningu popo toringi.Aku teringimunge nane eno mindili lipu simbondo‘Eno kolea sirindune naa molangi.’ nimbu makoropo,eno kolea awili Bapillono nekendokolea anjopa tenga lipu mundumbo.” nirimu.’§nimbe bokune torumu. Aku sipe nimbe bokune torumumele eno sike aku siku teringi.

44 “Kolea ku lieline olionga anda kolepalimene PuluYemo eno kinie molorumu sele-ulke kanumu kanoko‡ 7:41: Wendo Oringi 32:1-6. § 7:43: Emosi 5:25-27; (Jeremaya 19:13).

Page 42: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema7:4542LipeMundorumuYema7:49‘Pulu Yemo olio kiniemolemo.’ ningu enone yu popo tokomelema kaloringi sele-ulkemo takoko anjeringi. PuluYemone Mosisindu “I siku i siku takangi.” nimbe ulkemoangilimbe mele lipe ora sirimu aku siku enone takokoanjeringi.* 45 Pe yandopa Josuane olionga anda kolepal-ime nokorumu kinie eno kanu sele-ulkemo tekisiku, PuluYemone sirimu koleana mengo ongo anjeringi.† PuluYemone kanu koleana yembo talape lupe peringimeolionga anda kolepalime “Kolo wangoko molangi, akumamo liengi, kanune pelemele yemboma kamu pangi.”nirimu kinie kanu koleana ou peringi yembo talapemaenone toko munduku, sele-ulkemo mengo ongo kanunetakoringi, yandopa ye nomi kingi Depisi molorumu kiniewe angilierimu.

46 “Pulu Yemone Depisi yu kanopa peanga kanopakonopu mondorumu kulu yuni Pulu Yemondo walsipelienimbendo: “Na kalopa lsimu ye Jekopo popo torumu PuluYemomolomba ulke te, ou sele-ulkemo angilierimumele,manda manjipu takondamboye?” nirimu.‡ 47 Nalo PuluYemone “Molo.” nirimu kinie Depisingemalo Sollomono,yu Depisi kolo wangopa ye nomi kingimu molopalie, PuluYemonga ulke tembelemo takondorumu.§

48 “Nalo Imbi Paa Olandopa Mololi Pulu Yemo yembo-mane takolemele ulkemanga naa molemo. Pulu Yemoneungu umbu tondorumume yemboma nimbe sirimu yetene aku sipe nirimu kanumu. Kanu yemone nimbendo:49 “Pulu Ye Awilimuni nimbendo:“Mulu koleamo nanga manie molopokoleama nokolio polomo,* 7:44: Wendo Oringi kolomongo awili 25-31, 37-40. † 7:45: Josua3:14-17, 23:9, 18:1. ‡ 7:46: Pulu Yemone Depisindu “Molo.” nirimutemanemo Pe Samuele 7 molemo. § 7:47: Ou Kingime 6.

Page 43: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema7:5043LipeMundorumuYema7:53ma koleamo nanga kimbu mundulio koleamo.Pe enone nanga nambolka ulkemo takondongeye?Molo na tena manda koro molomboye?50 Nanga kimuni imelema pali naa terinduye?” nirimu.”*nimbe ⸤Aisayane⸥ aku sipe nirimu kanumu.” ⸤nimbeSitipenene nirimu.⸥

51 “Eno karaye teli yemboma,† enone nando “PuluYemo teko kenjiku yu ungu taka tondokono.” nikimilinalo akumu molo. Eno ‘Pulu Yemonga yemboma mo-lamili.’ ningu kangi te kopisiku wendo limele‡ naloyembo Pulu Yemonga ungu naa pilieli yemboma melemolko enonga komume pipi siku konopume pipi sikumolemele.§ Eno enonga anda kolepalime teringi meleteko, enone Mini Kake Telimunge ungumu liku bulu siku“Naapilimolo.” niringimele eno aku sikunilimele. 52PuluYemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningusiringi ye te enonga anda kolepalimene mindili liku naasiringi ye te molorumuye? Te naa molorumu kanumu.Kanu yemane Pulu Yemonga Ye Sumbi Nilimu ombá meleningu siringime kepe enonga anda kolepalimene tokokondoringila. Kanu kinie PuluYemoneunguumbu tondo-rumume pilku yemboma ningu siringi yemane “Ombá.”niringi ye kanumu kamu orumu kinie eno nanga ungumupilku molemele yemane ‘Yu toko kondangi.’ ningu opapuluema liku siringi kinie yu toko kondoringi. 53 Eno* 7:50: Aisaya 66:1-2. Pulu Yemo ulke telune manda molomba ulke temanda naa takondomolo. Koleamanga pali yuni mindi terimumu yungeulkemomele. Yu olionga ulke tembelemongamanjipemanda naamolomba.”nimbe nirimu. (Pulu Yemomulu kimbumenga pali molemo.) † 7:51: akunirimumu kanjollo yemando nirimu kanumu. ‡ 7:51: bokumunge alsenaanjokondo “18. katim skin”. § 7:51: Giriki ungune ‘konopumenga kangite kopisiku wendo naa lili yemboma molemele.’ nimbe molemo. Ya ungupulumu sumbi sipu torumulu.

Page 44: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 7:54 44 Lipe Mundorumu Yema 7:58Isirele yemboma, eno angellomane Pulu Yemonga ungumanema* siringi yando likulie tenge panjiku naa teringiyemboma, enone Pulu Yemonga Ye Kake Teli Yesusi akusiku toko kondoringi.” nimbe Sitipenene nirimu.

7:54-8:2 Sitipene Kouni Toko Kondoringi Temanemo54 Yuni enondo aku sipe nirimu pilkulie, yu-kinie paa

mumindili kolko enonga kerema kongilku pulue toringi.55Nalo Mini Kake Telimu Sitipene yunge konopune ombamolopa kapola terimu-ne yuni olando sipe kanopa mulukoleana sukundu kanorumu kinie Pulu Yemonga tondolopatelimu kinie yunge tondolomo kinie akume kanopa,Yesusi Pulu Yemonga ki umbukundu ola angilierimukanorumu.† 56 Aku sipe kanopalie nimbendo: “Mulukoleamo kune lipe anjo yando pukumu kanokoro kinieManie Omba Mana Ye A Lierimu Yemo‡ Pulu Yemonga kiumbukundu ola angilkimu kanokoro.” nirimu.

57 Yuni aku sipe Pulu Yemo kinie Yesusi kinie kapolakapolamoloringilimele nirimu pilkulie, “Pulu Yemo kinieungu taka tondokomu lepamo.” ningu ‘Yunge ungunikimumu naa piliemili.’ ningu komu pipi siku enoungu lupe mare tondolo munduku niliku yu moloru-mune lkisiku ongo 58 yu ambolko kunduku kanu koleaawilimungepalanaulsumunduku, yu kouni tonge toringi.Ou kotena “I sipe isipe temu kanomulu.” ningu konditoringi yemane yu kouni tongendo enonga wale pakolime* 7:53: bokumunge alsena anjokondo “26. lo”. † 7:55: Yesusi mulukoleana ola pupelie maniemolorumu (Mako 16:19), nalo ya “ola angilierimu”nimbe molemomo Sitipenendo “Yando ou.” nimbe sukundu limbendo olaangilierimunje? ‡ 7:56: bokumunge alsena anjokondo “32.3. PikininiBilong Man”.

Page 45: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 7:59 45 Lipe Mundorumu Yema 8:3kulkulie, ye kango te kanopa angilierimune ‘Nokopili.’ningu noseringi. Kanu yemonga imbimu Sollo.§

7:58,60, 8:1,3 Pollonga Pulu Pulu Temanemo59 Enone yu kouni toko kondonge toringi kinie

Sitipenene Yesusi kinie ungu nimbendo: “Awili Yesusi,na mini pukuru. Nu molenona wambo ni.” nirimu.60 Kanu kinie yu kouni toko manie mundoringi kiniekoporongo langopa ru nimbelie nimbendo: “Awilimu,*iteko kenjikimili ulumu pundu naa toko munduku siyekolou.” nimbelie yu kolorumu.

88:1-3 Pollone Kirasinge YembomaMindili Sirimu Temanemo

(7:54 kinie 7:58 molemo temaneselo pali liku tere leko kanani.)1 Sollone Sitipene toko kondoringi kanopalie ‘Papu

tokomele.’ nimbe yu konopu peanga lierimu.Sitipene kouni toko kondoringi kanu walemonga

Kirasinge yembo talape kolea awili Jerusallememoloringime* enonga opa puluemane pulu polko tekokenjiku paa mindili awili teko siringi kinie eno pali bulubalu ningu puku, mare kolea Judia disirikindu pukumolko, mare kolea Sameria disirikindu puku moloringi.Yesusini “Nanga kongonomo tende-paa.” nimbe lipemundorumu yema mindi Jerusalleme we moloringi.2 Pulu Yemonga ungumu pilku moloringi ye mareneSitipene ono teko kola awisili teringi. 3 Nalo Sollone‘Kirasinge yembo talapemo kamu manie pangi.’ nimbepulu polopa yembomanga ulkemanga pupe, yembomoloringime ki kundupe lipe meli pupe ka sirimu.§ 7:58: Pe yunge imbi te “Pollo” niringila; inie anjokondo 13:9. * 7:60:bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”. * 8:1: bokumunge alsenaanjokondo “43. sios”.

Page 46: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 8:446Lipe Mundorumu Yema 8:108:4-12:25 YESUSINI “NANGA KONGONOMO TENDE-PAA.”

NIMBE LIPE MUNDORUMU YEMA KOLEA JUDIA DISIRIKIKINIE SAMERIA DISIRIKISELO ANDOKO YESUSINGE UNGUMUNINGU SIRINGI TEMANEMO

8:4-25 Kolea Sameria Disiriki Lierimu Taonomanga PillipuniTemane Peangamo Topa Sirimu Temanemo

4 Kirasinge yembo bulu balu ningu puringimeneYesusinge temanemo kolea lupe lupemanga pali tokosiliku puringi. 5 Kirasinge yembomanga lipe tapon-doli kusikusi ye Pillipu† Sameria disiriki lierimu taonotenga maniendo pupelie nirimumuni, Pulu Yemone “Enonokopa kondomba ye te lipu mundumbo.” ou nimbemako torumu ye nomi Kirasimunge‡ temanemo topasirimu. 6 Pillipu yuni ungu nirimu mele pilku, ⸤PuluYemo kinie tapu toko moloringili⸥ lipe ora sirimu ulutondoloma§ terimu kanokolie, yemboma pali komu ten-deko pilku moloringi. 7 Yembo awisili kuru konopunemoloringime Pillipuni “Ongo ulsu paa!” nirimu kinie runingu wendo ongo puringi. Kimbu kolopa pora sirimuyemboma kinie, kimbu pange tepa karaye tepa perimuyemboma kinie tepa konde lsimu. 8 Pillipuni aku sipe ulutondoloma terimu kulu aku taonona moloringi yembomakonopu awili teko siringi.

9 Kanu taonona ye te molorumu, yemonga imbimuSaimono. Pillipu ou naa opili kurumene Saimono yuliku tapondoringi kinie yuni “Na ye awilimu. Na imbimolemo.” nimbe ulu tondoloma terimu. Kolea Sameriayembomane pali ulu tondoloma terimu mele kanokoliekonopu awisili liku mundoringi. 10 Yembo kamakomakinie koropama kinie yunge ungumu komu tendekopilkulie ningendo: “I yemo Pulu Yemo tondolo pelemo† 8:5: inie yakondo 6:1-7. ‡ 8:5: 12 bokumunge alsena anjokondo “23.Krais”. § 8:6: 13 ungu pulu te Jono 2:11*.

Page 47: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 8:11 47 Lipe Mundorumu Yema 8:17

mele yu tondolo aku sipe pelemo yemo. Yu TondoloPelemo Pulu Yemo molemo.” niringi. 11 Saimono alieliulu tondolo awisili terimu kulu kanoko konopu awisililiku mundukulie yunge ungumu pilku yu lombili puringi.12 Nalo Pillipuni Pulu Yemo ye nomi kingimu molopamelema nokolemo nokomba* mele temane peangamotopa sipe, Yesusi yu yemboma lipe tapondopa kolo wan-gopa mindili norumu yemo molopa, yu Pulu Yemone‘Lipumundumbo.’ nimbemako torumu ye nomi Kirasimumolorumu mele† nimbe sirimu kinie yembo awisilini‘Sike nikimu.’ ningu tondolo munduku pilkulie‡ ⸤Sai-mono munduku siye kolko konopu alowa teko⸥ no lsingi.13 Saimono kepe Pillipuni nirimu mele ‘Sike nikimu.’nimbe tondolomundupe pilipelie no lsimu. Lipelie Pillipumolorumune lombili pupe, Pillipuni ⸤Pulu Yemo kinietapu toko moloringili⸥ lipe ora sirimu ulu tondolo awisiliterimu mele kanopalie konopu awisili lipe mundorumu.

14 Kanu kinie kolea Sameria disiriki yembomane PuluYemonga ungumu konopu siku pilku lsingi mele Yesusini“Nanga kongonomo tende-paa.” nimbe lipe mundorumuye kolea awili Jerusalleme moloringi yemane pilkulieniringimuni, enonga ye Pita kinie Jonoselondo “Same-ria yemboma liku tapondangili pale.” ningu elo likumundoringi. 15-16Akune pukululie niringilimuni, Sameriayemboma moloringine Mini Kake Telimu ou naa orumu-ne kanu liku mundoringi yeselone ‘Eno Mini Kake Telimuliengi.’ ningululie, ‘enonga’ ningu Pulu Yemo mawa ten-deringili. Ou Awili Yesusinge imbi leko§ no mindi lsingi.17 Kanu kinie pe Pita kinie Jonoselo pukulu enonga pen-* 8:12: bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”. † 8:12: inieyakondo 5:40-42. ‡ 8:12: bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”.§ 8:15-16: 8:12 bokumunge alsena anjokondo “28. nem”.

Page 48: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema8:1848LipeMundorumuYema8:25gena amboloringili kinie eno Mini Kake Telimu lsingila.

18 Kanu kinie elone yembomanga pengenaamboloringili kinie eno Mini Kake Telimu lsingi meleSaimonone kanopalie yu elo moloringiline kou monememba ombalie elondo nimbendo: 19 “ ‘Nane yembotenga pengena ambolombo kinie Mini Kake Telimu lipili.’ningulu elone itekembele tondolomo ‘na siengili.’ nimbukou mone membo okoro.” nirimu.

20 Nalo Pitane topondopa nimbendo: “Nuni ‘PuluYemone we silimo melte kou monene manda topo tokolimele.’ konopu lekenomonga nunge kou monema melikolea kerine pani. 21 Pulu Yemone kanopa peangakanolemo mele nu aku sipe molo, akumunge ikongonotelembolo mele nunge kongono te paa molo. 22-23 Nuniolto telembolo mele kanoko kumu panjilinomonga numolko kenjiku, ulu pulu kerimene nu ka silimo kene‘Ikonopu lekero mele Awilimuni ‘Manie pupili.’ nimbesiye kolombanje.’ ningu, kinié aku teko kenjilino ulupulume kanoko keri kanoko konopu alowa teko, yu-kinieungu ningu mawa teani.” nirimu.

24 Aku nirimu pilipelie Saimonone topondopa nim-bendo: “Na kiniewendo ombánikimbili ulumewendonaaopili kene elone na liku tapondoko Awilimu* kinie unguningu mawa tendangili.” nirimu.

25 Pita kinie Jonoselone Yesusi kinie molkolokanoringili mele ningu sikulu, Awilimunge ungumuningu sikululie, elo kelko Jerusalleme puringili.Pungele pukulie kolea Sameria† disiriki sukundu taonolierimumenga temane peangamo toko siliku puringili.

8:26-40 Pillipuni Temane Peangamo Kolea Apirika ItiopiaYemo Topa Sirimu Temanemo* 8:24: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”. † 8:25: bokumungealsena anjokondo “39. Sameria”.

Page 49: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema8:2649LipeMundorumuYema8:3226 Pulu Ye Awilimunge angello tene Pillipundu nim-

bendo: “Jerusalleme munduku siye kolko Gasa taonopunge pulimele aulke akune kolea ku lieline pani pu.”nirimu. 27 Kanu kinie Pillipu akune purumu. Pupe kano-rumukinie Itiopia ye te aulkena ombapurumukanorumu.Kanu yemo yu ambo Kandasi, kolea Itiopia yembomangaAmbo Nomi Kuinimunge kou mone nokondorumu yeawilimu. Pillipuni yu aulkena ou naa kanopa lipili yuPulu Yemo popo topa imbi lipe ola mundundumbendoou Jerusalleme purumu. 28 Pe kelepa ulkendo pumbendokongi otene kundorumu karona ola molopa Pulu Yemoneungu umbu tondorumume pilipe yemboma nimbe sirimuye‡ Aisayane torumu bokumu kanolipe ulkendo pumbepurumu. 29 Kanu kinie Mini Kake Telimuni Pillipundunimbendo: “Nu puku kongi otene karo kundupe meliomba pukumumu lombili pu.” nirimu.

30 Kanu kinie Pillipu karo omba purumune lkisipepupe pilierimu kinie ye karona molorumu kanumu yuPulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe yembomanimbe sirimu ye Aisayane torumu bokumu kanopa nilipepurumu pilipelie, walsipelie nimbendo: “Nu bokuneungu kanoko nikinumunge ungu pulumu pilkinu molomoloye?” nirimu.

31 Ye kanumuni topondopa nimbendo: “Yembo tenena nimbe naa simbe kinie na nanu nambepo pilimboye?”nirimu.

Aku nimbelie Pillipundu nimbendo: “Nu karona taputopo molambili ou.” nirimu.

32 Pulu Yemonga ungumu yemone kanorumu meleisipe:“Kongi sipisipi waloma mengo puku tolemele mele‡ 8:28: bokumunge alsena anjokondo “35. profet”.

Page 50: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema8:3350LipeMundorumuYema8:37yu aku siku meli puku toringi.§ Aku kiniekongi sipisipi indi porongendo ambolemele kinieungu naa nimbe we tendepa lemo meleyu tonge teringi kinieaku sipe ungu naa nimbe molorumu.33 Yu ulu te tepa naa kenjerimu nalokote we tendeko ka sikulie toko kondoringi.Yu ambolango te naa mepili yu toringimungeyunge kalopa lsimu yembo talape te naa molemo.”*nimbe, bokune aku sipe molorumu ungumu kanorumu.

34 Itiopia yemone Pillipu walsipelie nimbendo: “Ibokumu torumu yemone nawendo iungumu nirimuye?Yu yuyundu nirimu molo yembo te lupendo nirimuye?”nimbe walserimu. 35 Kanu kinie Pillipuni kanu yemondoungume nimbendo yemone kanorumu ungumenga pu-lumu pulu polopa nimbe sipe Yesusinge temane peang-amo topa sirimu.

36 Aulkena pungele pukulu no kélo tenga puringilikinie Itiopia yemone Pillipundu nimbendo: “I no ombapukumumu kana. Meltene na no limbo aulkemo mandapipi simbe molo no manda limboye?” nirimu.

37 (Pillipuni topondopa nimbendo: “Yesusinge ungunimbu sikirumu ‘Akumu sike lemo.’ ningu tondolomunduku pilienu liemo no manda lini.” nirimu.

Itiopia yemone topondopa nimbendo: “ ‘Yesusi Kirasiyu sike Pulu Yemonga Malo.’ nimbu pilkiru.”† nirimu.)‡§ 8:32: bokumunge alsena anjokondo “44. pikinini sipsip”. * 8:33:Aisaya 53:7-8. † 8:37: bokumunge alsena anjokondo “32.2. Pikinini BilongGod”, “8. bilip”. ‡ 8:37: Pilipe konginjeli yembo marene ningendo: ‘Pala() sukundu ungumu ou-pulu-pulu Giriki ungune naa torumu, naa molorumukene naa molopili.’ niringimunge Pisini ungune kinie Ingillisi ungu bokumarenga kinie naa tolemele naa molemo.

Page 51: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 8:3851Lipe Mundorumu Yema 9:238 Kanu kinie karo kanumu ‘Liepili.’ nimbe Pillipu

kinie elo pukue tokolo nona manie pukululie PillipuniItiopia ye kanumu no linderimu. 39 Nomo mundukusiye kolkolo wendo oringili kinie Awilimunge MinimuniPillipuwalsikele lipemeli purumukinie nema terimukuluItiopia yemone yu altopanaa kanopa, konopu silipe yungeulkendo purumu.

40Minimuni Pillipumemba pupe Asitote taononamon-dorumu kinie yu akune molopalie koleamanga pali te-mane peangamo topa silipe andopa kolea awili Sisariawendo purumu.

99:1-25 Pollo Damasikasi Pupe Terimu Temanemo9:1-19 Pollo Konopu Alowa Tepa ‘Yesusi Yu Sike Ye Nomi

Kirasimu.’ Nimbe Yunge Yemo Molorumu Temanemo* (9:1-25pali kanani.)

1 Sollo ou pulu polopa Awilimunge lombili andoli yem-bomamindili lipe sirimumele†mundupe siye naa kolopa,‘Eno kolangi.’ nimbe we mindili lipe sipe molorumu.Aku sipe tepa molombando Pulu Yemo popo tondoringiye awili olandopamo‡ molorumune pupe 2 mawa tepawalserimu kinie ye nomimuni pepá te topa sipelie nim-bendo: “I ye Sollo kolea awili Damasikasi pupe, Judayemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilimeleulkemanga pupe, Yesusini terimu mele pilku molemeleyemboma kanopa ka sipe, Jerusalleme yando meli opili.”nirimu.* 9:: inie anjokondo 22:4-16, 26:9-18. † 9:1: Sollone ou pulu pulumolopaterimu mele temanemo inie yakondo 7:58,60, 8:1,3 molemo, liku tere lekokanani. ‡ 9:1: bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”.

Page 52: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 9:352Lipe Mundorumu Yema 9:103 Kanu kinie Sollo yu kolea awili Damasikasi nondopa

pumbe purumu kinie walsikele mulú koleana pateli temanie omba yu molorumune pa awili tepa terimu. 4 Yutopa manie mundorumu§ lepa pilierimu kinie ungu teyundu nimbendo: “Sollo, Sollo, nambemune nuni namindili liku silinoye?” nirimu.

5 Sollone nimbendo: “Awilimu,* nu naweye?” nirimu.Yuni topondopa nimbendo: “Na Yesusi nuni mindili

liku silino yemo.† 6 Kinié ola molko ne kolea awilinesukundu pani. Akune puni kinie nu teni mele ye tenenimbe simbe.” nirimu.

7 Sollo pea puringi yema poporome ungu mele pilkuyembo te naa kanokolie, eno ungu naa ningu weangilieringi. 8 Sollo mongo makilipe ola molorumunalo mongone melte naa kanorumu. Akumunge yu peapuringi yemaneyuki ambolkomeli kolea awili Damasikasisukundu puringi. 9 Wale yepoko yu mongone melte naakanopa langi kepe no kepe naa nomba we molorumu.

10 Kolea awili Damasikasi sukundu Yesusinge lombiliandoli ye te molorumu,‡ yunge imbimu Ananayasi. Aw-ilimuni Ananayasimolorumune omba kumbumele sipelie“Ananayasi.” nimbe walserimu.

Yuni topondopalie nimbendo: “Awilimu, na ya molio.”nirimu.§ 9:4: Yu yuyu topa manie mundorumunje. “Meltene yu topa maniemundorumu.” naa nikimu. Yembo marene pilkulie ‘Yu kongi dongi molootenga bulu mingine molopa purumu.’ ningu pilimele nalo naa pilimolo.Mana kimbu kongono tepa purumu kinie topa manie mundorumunje, molokongi dongi tenga buluminginemolopa purumu kinie topamaniemundoru-munje, naa pilimolo. * 9:5: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”.† 9:5: inie anjokondo 26:14. ‡ 9:10: bokumunge alsena anjokondo “10.disaipel”.

Page 53: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema9:1153LipeMundorumuYema9:1711 Awilimuni yundu nimbendo: “Aulke imbi leko ‘Aulke

Sumbi Nilimu’ nilimele kanune nu pukulie ninimuni,Judasinge ulkena puku walsiku, kolea awili Tasisi ye te,yemonga imbi Sollo, yu akune na kinie ungu nimbemolemo kene puku kanani. 12 Sollo yu kumbu meletepa kanomu kinie ye te, yemonga imbimu Ananayasi,yu omba yunge kimuni mongona ambolomu kinie yungemongoselo peanga liemu kanomu.” nimbe Awilimuninirimu.

13 Ananayasini topondopa nimbendo: “Awilimu,ye kanumuni nunge yembo kake teli§ Jerusallememoloringime tepa kenjipe mindili lipe sirimu meleyembo awisilini temane toko nilimele pilio. 14 Pulu Yemopopo tondoringi ye awilimene yu pepá toko siringi lipememba ombalie, nunge imbi leko nu-kinie ungu nilimeleyemboma ka simbendo orumu.” nirimu.

15 Nalo Awilimuni yundu nimbendo: “Molo. Ye nikiruakumu ‘Yu nanga kongono tendepili.’ nimbu makotorundu yemo. Yu Isirele yemboma naamolko umbu lupemololi yemboma* kinie enonga ye nomi kingime kiniemolongemanga kepe Isirele yembo†molongemanga kepepupe nanga ungumu nimbe simbe kene nikiru mele te-pani. 16 Yuni nanga ungumu andopa nimbe sipelie um-bune memba mindili nombá mele nane lipu ora simbo.”nirimu.

17 Kanu kinie Ananayasi pupe ulke nirimu kanunesukundu pupe Sollo ambolopalie nimbendo: “Ano Sollo,§ 9:13: inie 9:32,41, anjokondo 26:10. Yembo kake telimunge pulumu isipemele: Awili Yesusini molo Pulu Yemone ‘Nanga yemboma’ nimbe lipe ‘yungeyemboma mindi molangi.’ nimbe lipe mondolemo. Aku yemboma Kirasingeyembomando aku sipe nirimu. * 9:15: bokumunge alsena anjokondo “2.arapela lain”. † 9:15: bokumunge alsena anjokondo “31.2. pikinini bilongIsrel”.

Page 54: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema9:1854LipeMundorumuYema9:22nu aulkena oni orunu kinie Awilimu nuni kanorunu, kanuye Yesusini ‘Numongone altoko kanokoMini Kake Telimununge konopune omba molopa kapola tepili.’ nimbe na“Pu.” nimu-ne okoro.” nirimu. 18 Kanu kinie tambu-rumbu yunge mongoselonga melte pipi sirimu kanumuomba wendo purumu kinie yu kelepa mongone melemamanda kanopalie nirimumuni, yu ola molopa ‘Kirasingeyemo kamu molambo.’ nimbe no lsimu. 19 Aku tepalie,langi pokore norumu kinie yu kelepa enge perimu.

9:19-22 Pollone Temane Peangamo Damasikasi YembomaTopa Sirimu Temanemo (9:1-25 pali kanani.)

Sollo yu wale mare kolea awili Damasikasi molopaYesusinge lombili andoli yemboma kiniemolorumu. 20Yusumbi sipe pupe Juda yembomamaku toko Pulu Yemongaungumu pilieringi ulkemanga pupe Yesusi molorumumele nimbe sipelie nimbendo: “I yemo Pulu YemongaMalo.”‡ nirimu.

21 Yunge ungu pilieringi yembomane mini-walemundukulie walsiku pilkulie ningendo: “Ne aku nikimuyemo, Yesusinge imbimu leko Pulu Yemo kinie unguniringi yembo Jerusallememoloringime tepa kenjipe topabulu balu sipe mundupe mindili lipe sirimu ye kanumumoloye? Pe kinié ya omba aku siku teko molemeleyemboma ka sipe Pulu Yemo popo tondoringi ye awilime§molemelena memba pumbe yemo imu lepamo.” niringi.

22 Nalo Sollo yunge engemo paa olandopa perimu, PuluYemone ‘Eno nokopa kondomba ye te lipu mundumbo.’nimbe mako torumu ye nomi Kirasimu* Yesusi yu kanuyemo molorumu mele tondolo mundupe nimbe sirimu‡ 9:20: bokumunge alsena anjokondo “32.3. Pikinini BilongGod”. § 9:21:bokumunge alsena anjokondo “34.2. bikpris”. * 9:22: bokumunge alsenaanjokondo “23. Krais”.

Page 55: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema9:2355LipeMundorumuYema9:28kulu Juda yembomane yundu ungu te topondoko mandanaa niringi.

9:23-25 Juda Yembomane Pollo Kinie Opa Pulue MoloringiKulu Kolea Awili Damasikasi Mundupe Siye Kolopa Kowa Pu-rumu Temanemo (9:1-25 pali kanani.)

23 Wale awisili omba purumu kinie Juda yembomaneSollo tongendo langi niringi, 24 nalo yu pilierimu. Yutongendo tangoli kepe ipulueli kepe pala kerepulumenganokoko moloringi. 25 Nalo walse ipulueli yu lombilipuringi yembomane ‘Yu naa tangi.’ ningu mengo puku,kou palana ola mengo puku wale basiketena lakilku kamoko toko ⸤kolea awili Damasikasi⸥ ulsu mundoringi.†

9:26-31 Pollo Jerusalleme Pupe Terimu Mele Temanemo26 Sollo ⸤Damasikasi mundupe siye kolopa pupe⸥ kolea

awili Jerusalleme ombalie nirimumuni, Yesusinge lombiliandoli yemboma kinie pea molomba terimu nalo enone‘Yuni lipe lou sipelie we nikimu. Yu paa sike Yesusingeungumu pilieli ye te molo.’ ningu pilkulie yu pipilikoloringi. 27 Nalo Banapasini‡ yu lipe Yesusini “Nangakongonomo tende-paa.” nimbe lipe mundorumu yema§eference

moloringine meli pupelie enondo nimbendo: “I yemoaulkena pupe Awilimu kanorumu, Awilimuni yundu ungute nirimu kinie yu kolea awili Damasikasi pupe “Yesusingeungumu nikiru.” nimbe pipili naa kolopa nimbe sirimu.”nimbe aku sipe mele nirimu. 28 Aku nirimumunge Solloyu eno kinie pea molopa, Jerusalleme we andopa molopa,“Awilimunge ungumu nikiru.” nimbe* pipili naa kolopa† 9:25: Pe Korini 11:32-33; akune pikisamo kananila. ‡ 9:27: inieyakondo 4:36-37. § 9:27: bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”.* 9:28: bokumunge alsena anjokondo “28. nem”.

Page 56: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 9:29 56 Lipe Mundorumu Yema 9:35

andopa nimbe sirimu. 29 Yu kinie Giriki ungu niringiJuda yemboma kinie kerepale niringi nalo enone yu tokokondonge teringi. 30 Tonge teringi mele ⸤Yesusi pilkumoloringi⸥ angenupilimene pilkulie, yu kolea awili Sis-aria maniendo mengo pukulie “Kolea awili Tasisi pu.”ningu mundoringi.†

31 Kanu kinie Sollone yemboma tepa kenjerimu melemundupe siye kolorumu kinie Judia kinie Gallilli kinieSameria‡ kinie kanu disirikimenga Kirasinge yembotalapemo-kinie§ umbune te wendo naa orumu, molkokondoringi. Awilimu pipili kolko ‘Yunge ungumu pilipulipu teamili.’ ningu moloringi kulu Mini Kake Telimunieno lipe tapondorumu kinie yunge talapemo enge nimbeyembo awisili yunge talapena sukundu sukundu puringi.

9:32-35 Pitane Kolea LLida Ye Iniasi Tepa Konde LsimuTemanemo

32 Pita koleamanga pali andopalie, walse LLida taono⸤Pulu Yemonga⸥ yembo kake teli moloringime* pupekano-porumu. 33 Akune ye te molorumumunge imbimuIniasi, yu kimbu ki kolopa pora sirimu kulu ponie engakianiembo lierimu. 34 Pitane yundu nimbendo: “I niasi,Yesusi Kirasini ‘Nu konde pani.’ nikimu kene nu olamolkonunge aniembo leno kunungumu kimbou.” nirimu. Akunirimu kinie tamburumbu yu ola molorumu. 35 LLidataono yemboma kinie Sarone taono yemboma kinie paliyu kanokolie konopu alowa teko Awilimunge ungumupilku moloringi.† 9:30: Kolea awili Tasisi yu Sollo yunge pulu kolea kanumu. Inie9:11. ‡ 9:31: bokumunge alsena anjokondo “39. Sameria”. § 9:31:bokumunge alsena anjokondo “43. sios”. * 9:32: 41 ungu pulu te inieyakondo 9:13*.

Page 57: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema9:3657LipeMundorumuYema9:429:36-43 Kolea Jopa Ambo Tapita Dokasi Kolorumu Kinie

Pitane Pupe “Nu Ola Molou.” Nirimu Temanemo36 Jopa taono Awilimunge lombili andoli ambo temolo-

rumu, yunge imbimu Tapita, (Giriki Ungune “Dokasi”niringi). Yu alieli siye naa kolopa, umbune perimu yem-boma kondo kolopa koropama lipe tapondorumu. 37 PitaLLida taono molorumu kanu walemanga kanu ambomokuru torumukinie yu kolorumu, yunge onomono lendekosuluminia tenga noseringi. 38 LLida taono lierimune Jopataono nondopa lierimu. Akumunge Awilimunge lombiliandoli yembomane Pita LLida taononamolorumu pilkulieenone ye talo yu molorumune liku mundoringi kinie eloongo yu paamawa tekololie ningelendo: “Nu ‘Pea pamili.’nimbu, limbolo okombolo.” niringili.

39 Pita elo kinie peapupe yuulkenapurumukinie enoneyu ulke suluminiana mengo puringi. Ambo wayema Pitaangilierimune nondoko ongo makaye teko angilku kolatekolie, Dokasi yuni konde molopalie enonga mulumbaletenderimume ongo liku ora siringi.

40 Pitane “Eno suluminiana naa molko, ulsu paa.”nimbelie, koporongo langopa manie molopa Pulu Yemokinie ungu nirimu. Aku tepalie ambo onomo lierimunetopele topa kanopalie nimbendo: “Tapita, nu ola molou.”nirimu. Kanu kinie mongo makilipelie Pita kanopa imbisipelie ola molorumu. 41 Pitane yu ki ambolopa lipeola anjipelie, ⸤Pulu Yemonga⸥ yembo kake telime kinieambo wayema pea walsipelie “Dokasi konde pumu keneongo liee.” nirimu. 42 Iulu wendo orumumu Jopa taonoyemboma pali pilkulie, yembo awisilini ‘Awili ⸤Yesusi⸥yu sike ⸤Pulu Yemone “Eno nokopa kondomba ye te lipumundumbo.” nimbe mako torumu ye nomi Kirasimu⸥.’

Page 58: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema9:4358LipeMundorumuYema10:5ningu tondolo munduku pilieringi.† 43 Pita wale awisiliJopa ye te kinie molorumu. Yemonga imbimu Saimono,yu kongi kao kalu tepa mimi tepa kou lsimu yemo.

1010:1-11:18 Pita Kinie Romo Ye Konilliasiselonga Temanemo10:1-8 Mulu Koleana Angello Te Omba Ye Konilliasi Ungu

Nimbe Sirimu Temanemo1 Romo ye te kolea awili Sisaria molorumumunge im-

bimu Konilliasi. Yu Romo ami ye wane anderete noko-rumuyemo. Aku ami yemanga talapemonga imbimu ItalliAmi Ye Talapemo. 2 Yu kinie yunge pulu lemo yembomakinie eno Juda yemboma molo. Yembo lupema molkoliePulu Yemo pipili kolko liku awi siku yunge ungumupilieringi yemboma moloringi. Yuni mele molo torumuyemboma lipe tapondopa koumone sipe, alieli Pulu Yemokinie ungu nirimu.

3 Walse ipupene ena tere killoko mele Konilliasi yuPulu Yemo kinie ungu nimbe molopalie* kumbu meletepa kanorumu. Pulu Yemonga angello te omba yumolorumune orumu sumbi sipe kanorumu. Angellomoneyundu nimbendo: “Konilliasi.” nirimu.

4 Konilliasi pungu pungu nimbe yu neme neme nimbekanopalie walsipe nimbendo: “Awilimu, nambe-emuye?”nirimu.

Angellomone topondopa nimbendo: “Nuni Pulu Yemokinie ungu ningu, yembo koropama liku tapondoko,telenomonga Pulu Yemone kanopa peanga kanolemo.5 Kinié nuni ye mare Jopa taonondo pangi likumundukulie, akune ye te molemomonga imbimu† 9:42: inie anjokondo 14:23, 18:8. Bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”kananila. * 10:3: inie 10:30.

Page 59: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 10:6 59 Lipe Mundorumu Yema 10:14

Saimono, yunge imbi te Pita, “Yu opili.” niengi. 6SaimonoPita yu pelemo ulke pulu yemonga imbimu Saimonolanilimele. Yu kongi kao kilu tepa mimi tepa kou monelimo yemo, yunge ulkemo nomu kusa kélona angilimo.”nirimu.

7 Angello kanumuni aku sipe nimbelie yu purumu.Kanu kinie Konilliasini yunge kendemande ye talo kinie,yu lipe tapondorumu ami ye te kinie “Eno waa.” nirimu.Kanu ami yemo yu Pulu Yemonga ungumu pilierimuyemola. 8Konilliasini enondo ulu wendo orumumele palinimbe sipelie, “Eno Pita liku meli wangi Jopa taonondopaa.” nimbe lipe mundorumu.

10:9-23 Pita We Molopa Kumbu Mele Tepa Kanorumu Te-manemo (10:1-11:18 pali lipe tere lepa temane paa telumu.)

9 Eno puku aulkena pekolie, opalikundu anjopa pukuawi tangoli Jopa taono nondoko punge puringi. Awi-tangoli Pita Pulu Yemo kinie ungu nimbendo ulke imuneola purumu. 10 Kanu kinie Pita engelene kolopa ‘Langite namboa!’ nimbe pilierimu. Yemboma langi kokelekaloringi kulu nokopa molopalie, yu kumbu mele tepakanorumu kinie, 11 mulúne anjo yando pupe, múluwambale paa awili te, ekendo ekendo pundu kisenga am-bolopalie taka lipe mana manie mundorumu. 12 Aku mu-lumbalena suku kongi lopa kera wambiye mele-takeramapali moloringi.

13 Kanu kinie ungu te ombalie yundu nimbendo: “Pita,ola molko imele molemelemanga te toko nou.” nirimu.

14 Pitane topondopa nimbendo: “Awilimu,† paa naanombo! Nuni kanoko keri kanoleno melema kinie,† 10:14: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”.

Page 60: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 10:15 60 Lipe Mundorumu Yema 10:22

“Kalaro molemo.” nilino melema kinie, olio Juda yembo-mando “Naa nangi.” ningu ungu mane sirinu melema nanaa nolio naa nombó, molo!” nirimu.‡

15 Wale talo sipe kanu ungumu altopa wendo ombayundu nimbendo: “Pulu Yemone kake tendelemo mele-mando nuni “Kalaro molemo.” ni naa ni.” nirimu.

16 Elo aku siku wale yepoko kere pale niringili kiniewalsikele mulumbalemo kelepa mulúne olando purumu.

17 Pita konopu kimbu sipelie ‘Ikumbu mele tepokanokoromonga pulumu nambolkarenje?’ nimbepilipe molopili Konilliasini lipe mundorumu ye kanumeongo yembo marendo ‘Saimononga ulkemo temoye?’ningu walsiliku ongolie, yunge ulke kerepulune ongoangilieringi. 18 Akune angilku walsikulie, “Saimono Pitaandi molemoye?” niringi.

19 Pita yu kumbu mele terimumunge ‘Pulumu nam-bolkarenje?’ nimbe konopu kimbu sipe molorumu kinieMinimuni yundu nimbendo: “Ye yepoko nu korokookomele. 20 Akumunge nu ola molko maniendo puku,konopu awisili liku naa munduku eno kinie pangi puyo.Nane yema lipu mundondu-ne okomele.” nirimu.

21 Pita maniendo pupe yemando nimbendo: “Eno ko-rokomele yemo na. Eno nambemune ongiye?” nirimu.

22 Yemane topondoko ningendo: “Romo ami ye waneanderete nokolemo ye Konilliasini olio lipe mundomu-neomulu. Konilliasi yu ye sumbi nilimu, yu Pulu Yemo pipilikolemo yemo. Juda yembomane pali “Yu ye peangamo.”nilimele. Pulu Yemonga angello tene yundu nimbendo:“Saimono Pita ungu te nipili nu piliéni kene ‘Yu opili.’ ni.”nirimu.” niringi.‡ 10:14: Pulu Yemone aku sipe nirimu ungu manemo LLipai 11.

Page 61: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema10:2361LipeMundorumuYema10:3110:23-33 PitaKonilliasingeUlkenaPurumuTemanemo (10:1-

11:18 pali lipe tere lepa temane paa telumu.)23 Pitane nimbendo: “Eno pea peamili, ulkendo waa.”

nirimu.Pekolie niringimuni, orili-ou yu eno kinie purumukinie

⸤Yesusi pilku moloringi⸥ Jopa taono Juda ye mare yukinie pea tapu toko puringi. 24 Eno puku aulkena pekolie,orili-ou kolea awili Sisaria suku puringi. Konilliasini‘Kinié onge.’ nimbe yunge angenupili lapali kinie pululierimu yemboma kinie “Sukundu sukundu waa.” nirimu,eno liku maku toko nokoko moloringi. 25 Pita ulkenasukundu pumbe purumu kinie Konilliasi omba yungekimbune tamalu pepa yunge imbi lipe ola mundundupekapi nirimu. 26 Nalo Pitane yundu nimbendo: “Na PuluYemo molo. Na we yemo. Nu ola molou.” nirimu.

27 Ungu nilikulu ulke sukundu puringili kinie yemboawisili maku toko moloringi kanorumu. 28 Yuni enondonimbendo: “ ‘Juda yemboma kinie yembo lupema kinietelune naa molangi.’ nilimele ungu manemo eno pilkim-ili. Na Juda yemo molopo iungu manemo piliomonga enoyembo lupe molemelena na naa olka, nalo Pulu Yemonena lipe ora simumele isipe: Yuni nando nimbendo: “Yem-boma apuruku ‘Te keri, kalaro mololimu.’ ningu telunenaamoloni kinie kapola naa temba.” nimu.§ 29Akumungena ‘Ou.’ ningu walsengi kinie enonga ungu lipu su naasipu ondu. Nambemune nando “Ou.” ningiye?” nirimu.

30 Konilliasini topondopa nimbendo: “Wale kise ombapukumu, kinié ena tere killoko tekemo mele, ou aku sipeipupene tere killokona inanga ulkena na Pulu Yemo kinieungu nimbu molorundu kinie walsikele nanga kumbiker-ena yembo te mulumbale tondolo patelimu pakopa ombaangilipelie 31nimbendo: “Konilliasi, nuni Pulu Yemo kinie§ 10:28: Gallesia 2:11-14.

Page 62: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema10:3262LipeMundorumuYema10:37ungu nilino mele yuni pilipe lipe, yembo koropama likutapondoleno mele kanopa peanga kanolemo. 32 Kiniénuni ye mare Jopa taonondo pangi liku mundukulie,akune ye te molemo, yemonga imbimu Saimono, yungeimbi te Pita, “Yu opili.” niengi. Pita yu kongi kao kilutepa mimi tepa kou mone limo ye Saimononga ulkenamolemo, yunge ulkemo nomu kusa kélona angilimo.”nirimu. 33 Aku nirimu pilipulie nane sumbi sipu numolorunune ye marendo nu “Puku li-pe.” nirindumungenu ongo lingi, nu papu onu. Kinié olio Pulu Yemo kiniepea ombo molemolo yemboma ‘Pulu Yemone nu ungunimbe simume olio ningu sieni.’ nimbu, pilimolondoombo molemolo.” nirimu.

10:34-48 (10:34-43) Pita Konilliasinge UlkenaMoloringi Yem-boma Yesusi Ou Terimu Pe Temba Mele Temane Topa SirimuKinie

34-35 Konilliasini aku sipe nirimu kinie Pitane pilipelienirimumuni, Konilliasinge ulkena moloringi yembo-mando pulu polopa nimbendo: “Ou na pilipulie, ‘PuluYemone Isirele yemboma manjipe konopu mondolemo.’konopu lierindu. Nalo kinié pilkiru, yuni yembo talape-manga pali yembo telu telu ningu yu pipili kolko liku awisiku ulu pulu peangama sumbi siku telemele yembomakanopa peanga kanopa ‘Nanga kumbikerena kapola ongomolangi.’ nilimo lepamo, akumu kinié pilipero.

36 “Pulu Yemone koro ou Isirele yembomando “Enonokopa kondomba ye te mundumbo.” nimbe mako to-rumu yemo talko orumu ye Kirasi Yesusi yu yembomangapali Awilimu, akumuni olio Pulu Yemo kinie konoputelune pupili kapola kapola molomolo aulkemo akisin-derimu temane peangamo Isirele yemboma moloringinePulu Yemone nimbe mundorumu. 37 Ou kolea Judiadisiriki koleamanga pali ulu wendo orumume eno nanga

Page 63: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema10:3863LipeMundorumuYema10:43ungu nikirumu pilkimili yembomane ou pilku pora sil-imele. Ou Jonone yembomando “Konopu alowa tekolieno liengi.” nimbe aku ungume nimbe sirimu. Pe Yesusikolea Gallilli disiriki yunge ulume pulu polopa terimu.38 Kopongo wele te pengena ondoko pakondoringi mele*Pulu Yemo yunge kongonomo tembando Pulu Yemonekolea Nasarete ye Yesusi Mini Kake Telimu sipe Yesusi‘Tondolo pupili.’ nirimu. Kanu kinie Pulu Yemo Yesusikinie molorumu kulu Yesusi koleamanga andopa ulupeangama tepa, ⸤kurumenga nomi⸥ depelemone† am-bolorumu yemboma “Konde pangi.” nirimu. ⸤Akumu enopilku pora silimele.⸥‡

39 “Juda yembomanga koleama pali kinie enonga koleaawili Jerusalleme kinie yuni ulu terimume pali olio yulombili andorumulumenemongone kanopomolorumulu.Enone ‘Yu kolopili.’ ningu unjona uku toko panjeringikolorumu. 40 Nalo yu wale talo yembo ono koleanaperimu yepoko sipemonga Pulu Yemone topa makin-jindipelie “Yembomane nu kanangi mona molou.” nir-imu. 41 Yemboma pali yu lomboropa ola molorumu naakanoringi. Ou Pulu Yemone ‘Kanangi.’ nimbe makotorumu yembomane mindi kanoringi; olio Yesusi lom-boropa ola molorumu kinie yu pea langi nombo moloru-mulu yembomane mindi yu kanorumulu.

42 “Yuni oliondo nimbendo: “Enone yemboma temanepeangamo toko siku, ‘Pulu Yemone na ‘Yembo kondemolemelema kinie kolemelema kinie enonga pali kotetendepa pilimbe yemo molopili.’ nirimu.’§ ningu yem-boma ningu sie.” nirimu. 43 Pulu Yemone ungu umbu* 10:38: bokumunge alsena anjokondo “23. Krais”. † 10:38: AkumuSetene. Bokumunge alsena anjokondo “9. devil”. ‡ 10:38: Palana ⸤ ⸥10:37 kumbi lepa mele. § 10:42: inie anjokondo 17:31, Ou-Korini5:10, Ou-Pita 4:5.

Page 64: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema10:4464LipeMundorumuYema10:48tondorumume yemboma ningu siringi yemane* pali ouyu ma koleana naa opili yunge ungumu ningu sikulieningendo: “Yesusi ‘Yu sike ⸤Pulu Yemonga Malo molopa,sike yu mana manie omba nanga nimbe kolo wangopakolondorumu⸥.’ ningu tondolo munduku pilinge† yem-boma Pulu Yemone Yesusi yembomanga nimbe tender-imumunge pilipelie kanu yembomanga ulu pulu keriteringime ‘We manie pupili.’ nimbe siye kolomba.”niringi.” nimbe Pitane nirimu.

(10:44-48) Eno Juda Yembomanga Ulsu YembomaMoloringine Pulu Yemonga Minimu Orumu Lsingi Temanemo(10:1-11:18 pali lipe tere lepa temane paa telumu.)

44 Pitane aku sipe nimbe molopili Mini Kake Telimuomba Pitane ungu nirimu pilku moloringi yembomangakonopune suku purumu. 45 Pulu Yemone Mini KakeTelimu ou Juda yembo Kirasi pilielime sirimu mele peaku sipe kanu yembo talape lupe moloringime sirimukulu kanokolie Kirasi pilieli Juda ye Pita pea tapu tokooringimene paa suru niringi. 46Kanu yembo lupemaMiniKake Telimu lsingimene umbu-ungu lupe lupema ninguPulu Yemo kapi niringi kulu pilkulie kanu yemane ‘MiniKake Telimu omba enonga konopumenga pumu lepamo.’ningu pilieringi. Ou Kirasi pilieli Juda yembomangakonopune mindi Mini Kake Telimu purumu kanumu.

Kanu kinie Pitane nimbendo: 47 “Olio Kirasi pilieli JudayembomaMini Kake Telimu lsimulumele kinie iyembo ta-lape lupema kepe Mini Kake Telimu likimili kene nawene“Eno no naa liengi.” nimbe no manda mi tombaye?”nirimu. 48 Aku nimbelie yuni nimbendo: “Eno YesusiKirasi yunge imbimunge no lie.” nirimu. No liku pora* 10:43: bokumunge alsena anjokondo “35. profet”. † 10:43: boku-munge alsena anjokondo “8. bilip”.

Page 65: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema11:165LipeMundorumuYema11:7sikulie enone Pitando ningendo: “Nu isili-ou naa pani.Wale pokore nu olio kinie pea molkolie pe-pani.” niringikulu yu eno-kinie wale pokore we molorumu.

1111:1-18 Pita JerusallemePupeKirasinge JudaYembomaYuni

Konilliasi Kinie Ulu Terimume Nimbe Sirimu Temanemo (10:1-11:18 pali lipe tere lepa temane paa telumu.)

1 Yesusini “Nanga kongonomo tende-paa.” nimbelipe mundorumu yema* kinie ⸤Yesusi pilku moloringi⸥angenupili kolea Judia disiriki pali moloringime kinieenone Juda yembomanga ulsukundu moloringi yem-boma Pulu Yemonga ungumu pilku lsingi mele pilieringi.2 Akumunge Pita Jerusalleme olando purumu kinie kan-gomanga kangi te kopisiku lteringi ungu manemo† ‘Paateamili.’ niringi Kirasi pilieli yemane Pita Romo ye Konil-liasinge ulkena purumu kulu yu iri tokolie 3 ningendo:“Nu Juda yemo molko yembo kangi naa kopisilimele-manga ulkena puku, eno kinie peamolko langi noringimu,paa teko kenjerinu.” niringi.

4Nalo Pitaneulupaliwendoorumumeeno temane topasirimu. Yuni nimbendo:

5 “Tena. Na Jopa taonona molorundu kinie na PuluYemo kinie ungu nimbu molopolie nirindumuni, kumbumele tepo kanorundu kinie mulúmu anjo yando pupe,múlu paa awili te, ekendo ekendo pundu kisenga am-bolopalie taka lipemanamaniemundorumu, namolorun-dune omba lierimu. 6 Akune sukundu kanorundu kiniekongi lopa kera wambiye mele takerama pali akunesukundu moloringi. 7 Kanu kinie ungu te ombalie nirimu* 11:1: bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”. † 11:2: 3Ou-Pulu-Pulu 17:10-11; bokumunge alsena anjokondo “18. katim skin”.

Page 66: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema11:866LipeMundorumuYema11:15pilierindu. Yuni nando nimbendo: “Pita, ola molko imeletakera te toko nou.” nirimu.

8 “Nane topondopo nimbondo: “Awilimu, paa naanombo. Nuni kanoko keri kanoleno melema kinie,“Kalaro molemo.” nilino melema kinie, olio Juda yembo-mando ‘Naa nangi.’ ningu ungu mane sirinu melema ouwalse kepe te paa naa norundu.” nirimu.‡

9 “Wale talo sipe kanu ungumu altopa mulune wendoomba nando nimbendo: “Pulu Yemone kake tendelemomelemando nuni “Kalaro molemo.” ni naa ni.” nirimu.

10 “Olto aku sipu wale yepoko kerepale nirimbulu kiniewalsikele mulúmu kelepa múlune olando purumu.

11 “Mulúmu kelepa olando purumu kanu wele koleaawili Sisaria ye tene “Paa.” nimbemundorumu ye yepokona molorundu ulkena oringi. 12 Minimuni nando nim-bendo: “Konopu awisili liku naa munduku iyema kiniepangi pu.” nirimu. I Kirasinge ye talo pakera eno nakinie pea tapu topo pupu, kanu Sisaria yemonga ulkenasukundu purumulu.

13 “Ulkena sukundu purumulu kinie kanu yemoneoliondo nimbendo: “⸤Pulu Yemonga⸥ angello te nangaulkena ombalie nimbendo: “Nuni ye mare Jopa taonondopangi liku mundukulie, akune ye te molemo, yemongaimbimu Saimono, yunge imbi te Pita, “Yu opili.” niengi.14 Nu kinie nunge ulkena pelemele yemboma kinie PuluYemone ‘Eno mindili nolemela aulkena wendo ongo yu-kinie pea molko kondonge aulkena pangi.’ nimbe lipetapondomba.” nimbe§ angellomone nando aku sipe nir-imu.” nimbe kanu yemone nirimu.

15 “Kanu kinie nane pulu polopo ungu nimbo nirindukinie ou olio molorumulune Mini Kake Telimu manie‡ 11:8: inie yakondo 10:28. § 11:14: bokumunge alsena anjokondo“21.2. kisim bek”.

Page 67: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema11:1667LipeMundorumuYema11:21orumu mele aku sipe eno moloringine orumu. 16 Akuterimu kinie nane Awilimuni ungu te ou nirimu melealtopo pilierindu. Yuni nimbendo:“Jonone yembo no mindi linderimu naloPulu Yemone eno Mini Kake Telimu lindimbe.”*nirimu mele altopo pilierindu. 17 Aku liemo olio Aw-ilimu Yesusi Kirasi ‘Yu sike.’ nimbu tondolo mundupupilierimulu† kinie Pulu Yemone olio ou Mini Kake Telimusirimu mele pe aku sipe aku yembo lupema sirimu liemona nawe molopolie na Pulu Yemondo “Molo.” nilkeye?”nimbe Pitane nirimu.

18 Pitane aku sipe nirimumele pilkulie enone ou yunduniringimele kamumunduku siye kolkolie, PuluYemokapiningulie ningendo: “Akumunge Pulu Yemone ‘Yembolupema konopu alowa tekolie manda molopa mindi puliulu pulumu‡ liengi.’ nimbe panjerimu lepamo.” niringi.

11:19-30 Kolea Andiyoko Yemboma Kirasinge TemanemoPulu Polko Pilku Lsingi Mele

19 Ou Sitipene toko kondokolie pe Kirasinge yembomamindili liku siringi kinie eno bulu balo ningu puringikinie mare kolea Pinisia puku, mare kolea Saipirasi puku,mare kolea awili Andiyoko pukulie niringimuni, Judayembomamindi temanepeangamo toko siringi. 20Nalo yemare, enonga pulu kolea Saipirasi kinie Sairini kinie, enokolea awili Andiyoko pukulie pulu polko Awili Yesusingetemane peangamo yembo lupema toko siringila. 21 PuluYemone eno lipe tapondorumu kulu yembo awisili “Iungumu sike.” ningu tondolo munduku pilkulie konopualowa teko ‘Awilimunge yemboma molamili.’ ningumoloringi.* 11:16: Mako 1:8. † 11:17: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”,“23. Krais”, “8. bilip”. ‡ 11:18: bokumunge alsena anjokondo “24. laip”.

Page 68: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema11:2268LipeMundorumuYema11:2822 Aku teringi temanemo Kirasinge yembo

talape Jerusalleme moloringimene§ pilkulie enoneBanapasindu* “Kolea awili Andiyoko pu.” niringi.23-24 Banapasi yu ye peangamo, Pulu Yemo ‘Sike.’ nimbepaa tondolo mundupe pilierimu yemo; Mini Kake Telimukonopune molopa kapola terimu yemo. Yu kolea awiliAndiyoko pupe kanorumu kinie Pulu Yemo yembo awisiliwe kondo kolopa tenderimu mele† kanopalie yu paakonopu sipe, eno ‘Awilimumindi tondolo munduku pilku,mele te lupe alowa teko konopu naa mondangi.’ nimbeungu mare nimbe sirimu. Yembo awisili Awilimungetalapena sukundu ongo moloringi.

25 Kanu kinie Banapasi yu kolea awili Andiyokomundupe siye kolopa, Sollo korombando Tasisi taonopurumu. 26 Pupe yu kanopa lipelie kolea awili Andiyokoyando meli orumu. Kanu kinie elo kolea awili AndiyokoKirasinge yembo talapemo-kinie pea molkolo yembo paaawisili ungu mane sikulu molangili ponie telu omba pu-rumu. Kolea awili Andiyokona, Yesusinge lombili andoliyembomando‡ we yembomane imbi leko pulu polko ‘Ki-rasinge Yemboma’ niringi.

27 Kanu walemanga Pulu Yemone ungu umbu tondoru-mume pilku yemboma ningu siringi ye mare§ kolea aw-ili Jerusalleme molkolie kolea awili Andiyoko maniendooringi. 28Kanu ye oringimenga ye te, yunge imbimu Aka-pasi, yu ola angilipelie, Minimuni yu pewendo ombámelenimbe sirimu pilipelie nimbendo: “Romo gapomanonenokolemo koleamanga pali engele pe lemba.” nirimu.§ 11:22: bokumunge alsena anjokondo “43. sios”. * 11:22: inie yakondo4:36. † 11:23-24: inie anjokondo 13:43, 14:26. ‡ 11:26: bokumungealsena anjokondo “10. disaipel”. § 11:27: bokumunge alsena anjokondo“35. profet”.

Page 69: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema11:2969LipeMundorumuYema12:4(Aku nirimu mele pe ye Lodiasi, Romo koleamanga palinokorumu ye paa awili kumbinemo molorumu kinie,sike aku engelemo wendo orumu.) 29 Ye Akapasini akunirimu kinie pilkulie ouwendo naa opili Awilimunge lom-bili andoli yembomane ‘Olionga angenupili Judia disirikimolemelema lipu tapondopo kou mone isipu mako toposiemili.’ ningu panjeringi. 30 Kanu kinie kou mone poposikulie Banapasi kinie Solloselo “Kou mone Jerusallememengo puku Awili Yesusinge yembo nokolemele yema*puku si-pele.” niringi kinie mengo puku si-poringili.†

1212:1-5 Ye Nomi Kingi Erotene Jemisi Topa Kondopalie, ‘Pita

Topo Kondambola!’ Nirimu Kinie1 Ye Nomi Kingi Erotene ⸤kolea awili Jerusalleme

molopa⸥ Kirasinge yembo talapemonga* yembo maremindili lipe sipe tombando yunge ami yemando “Marepuku ka si-pee.” nirimu kinie ka siringi. 2 Jononga angenuJemisi “Taa!” nirimu kulu pilkulie opa teli lou pulsene yutoko kondoringi. 3 Aku teringi kinie Juda yemboma pilkupeanga pilieringi kulu kanopalie nirimumuni, pe “Pitapuku ka si-pe.” nirimu kinie yu puku ka siringila. ⸤Judayembomane ponie tenga tenga kolea awili Jerusallemeongo akune suku Pulu Yemone enonga anda-kolepalimeNaa Topa We Omba Purumu mele† pilieringi wale akumuimbi leko⸥ ‘PillawaAkoliMele IsimuNaaMundukuPillawaWe Kalko Noringi Walema’ niringila, aku walemanga yuniaku terimu. 4 Pita ka siku ka ulkena panjeringi kinieami ye talape kise, talapena sukundu ye kise kise ningu* 11:30: bokumunge alsena anjokondo “16. hetman”. † 11:30: inieanjokondo 12:25. * 12:1: bokumunge alsena anjokondo “43. sios”.† 12:3: bokumunge alsena anjokondo “30. Pasova”.

Page 70: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema12:570LipeMundorumuYema12:10moloringi eno pali lipe tere lepa malapu kanumu, “Enoyu nokoko molaa.” nimbelie nirimumuni, “Pulu Yemoneenonga anda-kolepalime Naa Topa We Omba Purumumele pilieringi wale akumu omba pumbe kinie ‘Yembomakanangi.’ nimbu eno molongena membo pupu kotetendepo pilipu ami yemando “Taa.” nimbo.” nirimu.

5 “Mimi siku nokaa!” nirimu kulu kanu ami ye-mane Pita ka ulkena pepili nokoko moloringi. NaloKirasinge yembomane Pulu Yemo kinie Pitanga ungutondolo munduku nindiku moloringi.

12:6-19 Mulu Koleana Angello Tene Pita Omba Ka UlkenaWendo Lsimu Temanemo

6 Ipulueli-oukundu Erotene Pita wendo lipe kote ten-demba terimu kinie ipulueli mele Pitanga kiselo ami yetalo kinie ka senene ka toringi, Pita awi suku singine weuru perimu. Ka ulkena peringi yemboma nokoli ye marekerepulune angilku ka ulke pali nokoko angilieringila.7 Kanu kinie Awilimunge angello te Pita uru perimuneorumu kinie kanune paterimu. Yuni Pitanga wangunetopa makinjindipelie, “Welea ola molou.” nirimu. Kanukinie ka seneselo yuyu moki lepa manie purumu.

8 Angellomone Pitando nimbendo: “Nunge kako tokokimbu su mondou.” nirimu kinie aku terimu. Kanu kinieyuni “Kinié ola ali walemo pakoko na lombili ou.” nirimu.9 Pita molorumu suluminiamo mundupe siye kolopa yulombili pupelie nirimumuni, angellomone terimu meleyu naa pilipelie ‘Kumbu tepo kanokoro.’ konopu lierimu.10 Pukululie niringilimuni, ka ulkena peringi yembomanokoli ye telu angilierimune ongo pukulu, nokoli ye talosipe angilierimune ongo pukululie, kolea awiline wendopungelendo ka ulke pala kune kapane teline puringilikinie kunemo yuyu lsimu kinie ulsu ongo pukulu, aulkepulúne wendo pukulu aulke paka maliena oringili kinie

Page 71: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema12:1171LipeMundorumuYema12:17angellomo Pita tamburumbu mundupe siye kolopa yupurumu.

11 Kanu kinie Pita, ou yu ‘Kumbu tendu.’ konopulierimu nalo pe kinié yunge umbu konopu omba perimukinie yuni pilipelie, “A, kinié na pilipero. Kingi Erotenenando ‘Teambo.’ nirimu mele kepe Juda yembomanenando ‘Teamili.’ ningu pilieringi mele kepe ‘Aku sikunaa teangi.’ nimbe Awilimuni‡ yunge angellomo na “Kaulkena wendo li-pou.” nimbe mundomu lepamo, kiniéna pilipero.” nirimu. 12 Aku sipe pilipelie nirimumuni,Jono, yunge imbi te ‘Mako’ niringi, kanumunge anumuMarianga ulkena Pita yu purumu. Kanune yembo awisilimaku toko Pulu Yemo kinie ungu ningu moloringi.

13 Pita aku ulkena pupelie nirimumuni kune topakilu-kilu sirimu kinie kongono teli ambo wenepo te,yunge imbimu Roda, kune limbendo ombalie nirimu-muni, 14 Pitanga ungumu pilipe imbi sipelie, ‘Yu okomolepamo.’ nimbe pilipe konopu sipelie kune naa lipeyu kelepa lkisipe anjo pupe yembomando “Pita ombakerepulune angilimo.” nirimu. 15 Nirimu kinie pilkulieniringimuni, ‘Pita ka ulkena pelemo.’ konopu lekolieambomo yundu “Nu kekelepa tokolie nikinuye?” niringi.Nalo yuni karaye tepalie, “Molo. Sike Pita omba kerepu-lune angilimo.” nirimu.

Kanukinie enoneningendo: “Pita nokolemoangellomoomba kerepulune angilimo lepamo. Paa sike Pita molo.”niringi.

16 Aku siku kerepale ninge niringi kinie Pitane kunetopa kilu-kilu sipe angilierimu kinie kune wendoliku kanoringi kinie sike Pita kerepulune angilierimukanokolie suru ningu mini-wale mundoringi. 17 Naloyuni enondo “Ungu naa niee.” nimbe kimuni pipi‡ 12:11: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”.

Page 72: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema12:1872LipeMundorumuYema12:21sipelie nirimumuni, Awilimuni yu ka ulkena wendolsimu mele temane topa sirimu. Topa pora sipelie yunienondo nimbendo: “I nikiru mele Jemisi§ keme, oliongaangenupilime kinie, eno puku ningu si-pee.” nimbelie yueno mundupe siye kolopa kolea tenga lupe purumu.

18 Kolea tangorumu kinie opa teli ami yema olamolkolie, ‘A, Pita tena pumunje?’ ningu pilku mini-walepaa awili teko mundoringi. 19 Erotene Pita koropa naakanopa lipelie nirimumuni, yu nokoringi ami yemangakote tendepa pilipelie, ami ye lupe marendo nimbendo:“Pita nokoko kenjengi ami yema eno kolangi mengo pukutoko kondo-paa.” nirimu.

12:19-23 Ye Nomi Kingi Erote Kolorumu TemanemoKanu kinie kingi Erote kolea Judia disiriki mundupe

siye kolopa kolea awili Sisaria maniendo pupe wale marekanune molorumu.

20 Kolea awili Taya kinie Saidonoselonga yembomaKingi Erotene mumindili kolopa molorumu kulu enomaku tokolie yu molorumune oringi. Kanu yembomaKingi Erote nokorumu koleana langi puku topo toko likuno-pou-pou teringimunge yu kinie ‘Taka lipu molamili.’ningendo oringi. Erotenga ulke kinie melema pali noko-rumu ye Billasitasi ‘Olio lipe tapondopa Erotendo nimbesipili.’ ningu ou yu molorumune puku yu kinie unguniringi. Aku tekolie Erote molorumune puku “Kinie oliokinie taka lipu molamili.” ningu puku mawa teringi.

21 Kanu kinie “Erote kinie ‘Taka lipu molamili.’nimbu, pupu ni-pumolo.” ningu panjeringi wale-monga Erote yunge ye nomi kingi wale pakoli peangama§ 12:17: Inie 12:2 “Jemisi” nimbe molemo yemo lupe, ya 12:17 “Jemisi”nimbe molemo lupela. Ya 12:17 Jemisi yu Yesusi angenu, KirasingeJerusalleme yembo talapemonga tapu ye awilimu. Pep “Jemisi” nilimu topamundorumu yemo iyemonje.

Page 73: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema12:2273LipeMundorumuYema12:25lipe pakopa yunge kingi kongono tembando molorumupolona molopalie ungu awisili yemboma nimbe sirimu.22 Kanu kinie yemboma yu kapi ningu ru ningulie nin-gendo: “I ungu nikimu mele yembo tene nilimo melenaa nikimu. Pulu ye tene nilimo mele nikimu.” niringi.23Kanu kinie enone “Yu pulu ye temelemolemo.” niringimele Erotene pilipe peanga pilipe Pulu Yemo kapi naanirimu-ne Pulu Ye Awilimunge angello tene yu topanoserimu, opiye kawene yu norumu kinie yu kolorumu.

12:24 Pulu Yemonga Ungumu Purumu Mele Temanemo24 Nalo Pulu Yemonga ungumu koleamanga pali pilku

kapola tenderingi.12:25 Banapasi, Pollo, Jono Mako, Enonga Temane Te

25 Banapasi kinie Solloselo kolea awili Andiyokomunduku siye kolko kolea awili Jerusalleme koumone mengo puringilime yemboma siku pora sikulieniringilimuni,* Jerusalleme munduku siye kolkoAndiyokondo yando Jono liku mengo oringili. (Jonongaimbi te ‘Mako’ niringi.†)

1313:1-21:14 POLLONE YESUSINGE UNGUMU KOLEA AWISILI

ANDOPA NIMBE SIRIMU TEMANEMAKolomongo Awili 13-14selo Pollo Pulu Polopa Awili

Yesusinge Ungumu Nimbe Silipe Andorumu Temanemo13:1-3 Banapasi Kinie Polloselo Pulu Yemone “Teale.” Nir-

imu Mele Kolea Andiyoko Yembomane “Teangili Pale.” NiringiTemanemo* 12:25: inie yakondo 11:27-30. † 12:25: inie 12:12.

Page 74: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:174LipeMundorumuYema13:61 Kirasinge yembo talapemo* kolea awili Andiyoko

moloringimenga mare Awilimuni ungu umbu tondoru-mume pilku yemboma ningu siringi yema molko,† mareyemboma ungu mane siringi yema moloringi. Enongaimbime isipe: Banapasi keme, ‘Ye Pombera’ niringi yeSimiono keme, kolea Sairini ye LLusiasi keme, (poropinjite nokorumu ye nomi kingi Erotenga ulkena awi lierimu)ye Maneyene keme, Sollo keme. 2 Kirasi pilieli yembomaAwilimu‡ kapi ningu imbi liku ola mundunduku langi naanongo mi toko moloringi kinie Mini Kake Telimuni nim-bendo: “Nane ‘Banapasi kinie Solloselo teangili.’ nindukongonomo teangili mako tangi.” nirimu.

3 Aku nirimu kulu pilkulie langi naa nongomi toko PuluYemo kinie ungu ningulie, elo ki ola munduku ambolkolie“Pale.” ningu mundoringi.

13:4-12 Kolea Saipirasi Pukululie Teringili Temanemo4 Mini Kake Telimuni “Elo pale.” nimbe lipe mundo-

rumu kinie Sellusia taono maniendo pukulu, nomunesipi lierimune suku pukulu kolea Saipirasi puringili.5 Sallamasi taono ongolo sipine manie pukululie, Judayemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringiulkemanga andoko Pulu Yemonga ungu ningu siringili.Jono Mako elo lipe tapondopa pea tapu toko andoringi.

6 Kolea Saporasi nomu kusa suku singine lierimu koleate. Akune kimbu kongono tekolo kolea kangamangaungu ningu siliku pukululie, Peposi taono nomu kelonalierimune wendo puringili. Kanune Juda ye te molorumukanoringili. Kanu yemo kurumenga nomi Setenene lipetapondorumu-ne ulu tondoloma tepa, yu kolo topa “Pulu* 13:1: bokumunge alsena anjokondo “43. sios”. † 13:1: bokumungealsena anjokondo “35. profet”. ‡ 13:2: bokumunge alsena anjokondo “6.Bikpela”.

Page 75: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:775LipeMundorumuYema13:11Yemone ungu umbu tondolemoma pilipu eno nimbusikiru” nimbe yemboma kolo topa sirimu yemo. Yemongaimbimu Josua Malo. Imbi te Ellimasi niringila. 7 Ellimasiyu Saipirasi poropinji nokorumu Romo gapomano yeSesiasi Pollasi kinie tapu toko moloringili yemo. SesiasiPollasi yu pilipe konginjeli paa perimu yemo. Yuni‘Pulu Yemonga ungu piliembo.’ nimbe yuni Banapasikinie Solloselo “Wale.” nirimu. 8 Nalo kurumenga nomiSetenene lipe tapondorumu kinie ulu tondoloma terimuye kanumu, yunge imbi te Ellimasi niringi, kanumuni“Naa wangili.” nimbe pipi simbe tepa, gapomano yeendisimuni ‘Elonga ungu pilipelie ‘Sike.’ nimbe konopualowa naa tepili.’ nimbe, endisimu pilimbe aulkemopipi simbe terimu. (Imbi Ellimasi kanumu Giriki ungute, kanumunge pulumu kurumenga nomi Setenenga ulutondoloma tendeli yemo.)

9Kanukinie Sollo, yunge imbi te Pollo niringila, yuMiniKake Telimu konopune molopa kapola terimu kinie yuniEllimasi neme neme nimbe kanopalie nimbendo: 10 “Nudepelemonga§ malo te, nu mele sumbi silimenga opapulue te moleno. Kiyengo nimbe andopa wa nomba kolotopa tepa kenjeli ulumenga pali pulume nu-kinie pelemo.Awilimuni yemboma lipe tapondolemo aulkemo pipi siku,‘Yemboma aulke tenga lupe pamili.’ ningu kolo tolenoulumemanda munduku siye naa koloniye? 11Aku kapola,Awilimuni nu kinie ‘Opa pulue molambili.’ nikimu.Nunge mongoselo tambulumbe kinie nu kolea patembamele naa kanoko, wale mare sumbulu toline moloni.”nirimu.

Pollone aku nirimu kinie tamburumbu kupe mele teneEllimasinge kumbikeremo pipi sipe sumbulu torumu kulu§ 13:10: Akumu Setene. Bokumunge alsena anjokondo “9. devil”.

Page 76: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:1276LipeMundorumuYema13:16yu andopa pererimu. Yembo tene yu ‘ki ambolopa aulkelipe ora sipe meli pupili.’ nimbe kororumu. 12 Gapomanoye endisimuni uluwendo orumu kanumu kanopalie, AwiliYesusi molopa terimu mele Pollo Banapasiselone manesiringili kanumu pilipe mini-wale mundupe “I nikimbilimele sike nikimbili lemo.” nimbe tondolo mundupepilierimu.

13:13-52 Pollo Yu Kolea Pisidia Sukundu Lierimu KoleaAndiyoko Pupe Yesusi Olio Lipe Tapondomba Orumu MeleNimbe Sirimu Temanemo

13 Pollo kinie tapu toko puringi yema kinie Pepositaono munduku siye kolko sipine Peka taono puringi.Peka akumu Pambillia poropinji lierimu taono te. Ka-nune Jono Mako* elo mundupe siye kolopa Jerusalle-mendo kelepa purumu. 14 Kanu kinie Pollo kinie Bana-pasiselo Peka taono munduku siye kolkolo kolea Pisidiaporopinji Andiyoko taono† puringili. Pukululie ⸤Judayemboma koro moloringi⸥ wale Sambate kinie‡ Judayemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringiulkena pukumoloringili. 15Yembomaku toringime noko-ringi tapu yemane ⸤boku lipe⸥ Mosisini Pulu Yemongaungu manema pilipelie boku torumu ungu te kinie, PuluYemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningusiringi yemane boku toringi ungu te kinie§ kambu tokopora sikulie, elo walsikulie ningendo: “Angenunguluselo,‘Yemboma ungu mane te simbolo.’ konopu liengili liemopiliemili ongo ningu siele.” niringi.

16 Kanu kinie Pollo ola angilipelie nimbendo:* 13:13: inie anjokondo 15:37-39. † 13:14: Ya Andiyoko taono lupe.Kolea awili Andiyoko lupela (11:19,26,27, 13:1). ‡ 13:14: bokumungealsena anjokondo “37. Sabat”. § 13:15: bokumunge alsena anjokondo“26.2. Lo na Profet”.

Page 77: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:1777LipeMundorumuYema13:20“Eno Isirele yemboma kinie Pulu Yemonga imbi liku ola

mundundoli yembo lupema kinie ungu te niembo pilie.”nimbelie yuni nimbendo:

17 “Olio Isirele yembomanga Pulu Yemone oliongaanda-kolepali mako topa “Eno kinie enone pe pe kepekalko lingema kinie na nokopo molombo.” nirimu.*Kanu kinie eno kolea Isipi moloringi kinie ‘Eno yembotalape paa awisili molangi.’ nirimu.† Kolea Isipi enoyembo talape paa awisili moloringi kinie yuni yungetondolomone eno aku koleamonga ulsu memba omba,‡18 kolea ku lepa langi naa oli koleana memba pupelie, enoponie paono talo omba pupili kolea ku lieli akune tekokenjiku moloringi mele yuni kanopalie, yunge konopuneumbune tepili kanopa molorumu. 19 Yunge yemboma‘Kolea Kenane kamu molangi.’ nimbelie yembo talapeyepoko pakera akune ou moloringime topa mundupemamo yunge yemboma lipe sirimu.§ 20 Eno kolea Isipipuku molko, kelko yando ongo molko, kolea pulu yem-boma toko mundengi ponie po anderete pipiti ombapurumu.*

“Kanu kinie Pulu Yemone ‘Nanga yemboma nokaa.’nimbe walse yembo tela lipe mondopa, walse yembo telalipemondolipe pupelie nirimumuni,† pe yuni ungu umbutondorumume pilipe‡ yando nimbe sirimu ye Samuelene* 13:17: aku mele ou pulu pulu Eporayamondo nirimu (Ou-Pulu-Pulu12:1-3). † 13:17: Kolea Isipi molko wendo puringi mele Wendo-Oringiboku pali akune aku temanemo molemo. ‡ 13:17: Isipi molko yemboawisili parananga lieringi mele WendoOringi 1:7 molemo. § 13:19:Josuanga temanemo boku tenga toringi molemo. * 13:20: Poniemongaungu te Wendo-Oringi 12:40-41. Kolea Kenane puku kolea pulu yembomatoko makororingi temanemo boku Josua molemo. † 13:20: Enongatemanema Nokoringi Yemboma molemo. ‡ 13:20: Samuelene torumubokuselo kanani.

Page 78: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:2178LipeMundorumuYema13:25‘Eno nokopili.’ nirimu. 21Kanu ye Samuelene eno nokopamolopili eno we tapu yembomane nokoringimunge siyeterimu kulu “Ye nomi kingi tene olio nokopili mako tou.”niringi. Kanu kinie Benjaminini kalopa lsimu ye te, Kisimalo Sollo, Pulu Yemone mako torumu, yu enonga pulupulu ye nomi kingimu molopili ponie paono talo ombapurumu.

22 “Pulu Yemone Sollo makoropalie “Depisi enonga yenomi kingimu kolo wangopa molopili.” nirimu.§ YuniDepisindu nimbendo: “Jesi malo Depisi nanga ulume palipilipe lipe temba lemo na kanopolie yu kanopo peangakanolio.” nirimu. 23 Kanu kinie Pulu Yemone Isireleyembomando* “Eno lipe tapondomba ye te simbo.” ounirimumu† ‘Kamu siembo.’ nimbelie yuni kanu ye De-pisini yandopa kalopa lsimu yembo tene ‘Yemboma LipeTapondopa Mindili Nolemela Aulkena Wendo Limbe YeYesusi‡ mepili.’ nirimu.§ 24 Yesusi ou naa opili No Lin-deli Jonone Isirele yembomando pali ungu mane sipelienimbendo: “Ulu pulu kerimemunduku siye kolko konopualowa teko no lie.” nirimu.* 25 Jono yu aku kongonomonondopa tepa pora sipelie yuni enondo nimbendo: “Nanawe konopu lemeleye?” nirimu. “Pulu Yemone “Enonokopa kondomba ye te lipu mundumbo.” nirimu yeKirasimu ‘Ombá.’ ningu nokoko molemele ‘Akumu na.’konopu lekemeleye? Na aku yemo molo. Ombá yemo paapeangamo na paa kerimu, yungewe kongono kepemanda§ 13:22: Kingi Sollo kinie Depisiselonga temanemo Ou-Samuele,Pe-Samuele, Ou-Kingime 1:1-2:12. * 13:23: Jekoponga imbi te Isirele,kanumuni kalopa lsimu yembomane ‘Olio Isirele yemboma’ niringi. Enongaimbi te ‘Juda yemboma’. Juda yu Isirelenga malo te. † 13:23: Aisaya11:1-16. ‡ 13:23: bokumunge alsena anjokondo “21.3. kisim bek”.§ 13:23: Yesusi kalko lsingi yembomanga imbime Mateyu 1:1-17, LLuku3:23-38 molemo. * 13:24: Mateyu 3:2,11selo, LLuku3:7.

Page 79: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:2679LipeMundorumuYema13:30naa tepo yunge kimbu su ka pilke manda naa tondolka.”nirimu.†

26 “Angokeme, eno Eporayamone kalopa lsimu yem-boma‡ kinie, eno Pulu Yemo pipili kolko liku awi silimeleyembo lupema kinie, itemane peangamo, Pulu Yemoneolio lipe tapondopa,mindili nolemela aulkenawendo lipe,yu kinie peamolopo kondomolo aulkena lipemondorumutemane peangamo olionga.

27 “Jerusalleme moloringi yemboma kinie enonga yeawilime kinie enone Yesusi kanoko imbi naa siku, ‘PuluYemone “Eno nokopa kondomba ye te mundumbo.”nimbe mako torumu ye Kirasimu yu.’ konopu naa leko,yunge imbi we leko ‘Yu we yere.’ konopu lieringi.Nalo olionga ye nomi kanumene “Yesusi toko kondangi.”niringimunge Pulu Yemone ungu umbu tondorumumepilku yemboma ningu siringi yemane “I siku i sikutenge.” koronga-ou niringi akumele wendo orumu. Kanuungume kanu yemane bokune toringi molemo ungume“Yesusi tangi.” niringi yembomane ⸤eno koro molemele⸥wale Sambatemanga pali boku kanoko pilieringi nalokanu ungu taki teki bokune kanoko pilieringimenga pu-lumu naa pilieringi. 28 Yu ulu te tepa kenjerimumukanokolie ‘Yu kolopili.’ ni naa niringi nalo Romo ye nomiPaillatendo mawa tekolie “Kolopili, ⸤unjona ola uku tokopanjei⸥.” niringi.

29 “Ou yembomane eno pe tenge mele ningu bokutoringi ulume pali Jerusalleme yembomane Yesusi kinieteko pora siringi yu kolorumu kinie yembo mareneyu ongo unjona manie liku yembo ono teli kou kandetenga mengo puku noseringi. 30 Nalo Pulu Yemone† 13:25: No Lindeli Jonone nirimu ungu pokore LLuku 3:15-16, Mateyu 3:11molemo. ‡ 13:26: bokumunge alsena anjokondo “31.1. pikinini bilongEporayamo”.

Page 80: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 13:31 80 Lipe Mundorumu Yema 13:37

“Yu yembo ono koleana kelepa lomboropa ola molop-ili.” nirimu. 31 Kanu kinie yu lomboropa ola molorumukinie ou yu naatangi yemboma yu kinie kolea Gallillidisiriki munduku siye kolko kolea awili Jerusallemendoolando puringi kanu yembomane enamanga taki-tekiyu kanoringi. Kinié kanu yembomane kanoringi meleolionga Isirele yemboma ningu siliku andolemele.

32-33 “Pulu Yemone pe wendo ombá mele olionga andakolepalimendo nirimu kanu ulumu olio kalko lsingimemolamili kamu wendo omu, kanumu Banapasi oltonekinie eno temane peangamo topo sikimbulu. PuluYemone Yesusinge onomo topa makinjinderimu kanuulumuni ou yuni “Tembo” nirimu mele wendo omu.Kanumundu Pulu Yemone yunge konana talo sipemongasuku nirimu nimbe molemo mele isipe:“Nu nanga malo; kinié na nunge lanie.”§nirimu. 34-35 Pulu Yemone ‘Yu paa pe kepe naa puropili.’nimbe yu topa makinjinderimu kanumu ou naa tepiliungu talo pea ou nirimula. Kanu unguselonga te isipe:“Depisindu tepo kondopo ulu peanga paa sikemasimbo nirindu mele nu simbo.”*nirimula. Te Depisini isipe nirimu:“Pulu Yemo, nunge Ye Kake Telimu kolomba kinienuni ‘We puropili.’ naa nini.”†nirimu. 36 Depisini Pulu Yemondo aku nirimu Depisiyuyu temba mele naa nirimu. Pulu Yemone yundu “Tei.”nirimu kongonoma pali tepa lipelie yu kolorumu, onoteringi kinie purorumu. 37Nalo ye kolorumu ono teringikinie Pulu Yemone topa makinjindipe “Lomboroko ola§ 13:32-33: Konana 2:7, Mateyu 3:17, LLuku 3:22. * 13:34-35: Aisaya55:3. † 13:34-35: Konana 16:10, inie yakondo 2:27.

Page 81: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:3881LipeMundorumuYema13:41molou.” nirimu kanu yemo yu purou naa purorumu. Akuyemo Yesusi.‡

38 “Angokeme, aku terimu-ne ‘Eno piliengi!’ nimbunimbo tekero mele isipe: Yesusini terimumunge yuniolionga ulu pulu kerime pali ‘Kamu manie pupili.’ nimbeakume siye kolomba. 39 Mosisini ungu mane ou sir-imumene ‘Yembomanga ulu pulu kerime kamu ombamanie pumbe, eno konopu sumbi nimbe peli yembomamolonge.’ manda naa nirimu nalo kinié Yesusi olionganimbe tenderimu ulume “Sike aku terimu.” ningutondolo munduku pilinge§ yemboma Pulu Yemone enokanopalie, enonga ulu pulu kerime siye kolopa, eno‘konopu sumbi nimbe peli yemboma.’ nimbe kanomba.*

40 “Akumunge ou Pulu Yemone ungu umbu tondoru-mume pilku yemboma ningu siringi yemane ulu wendoombá niringi mele ‘Olio kinie wendo naa opili.’ ningu,pilku kondokomolangi. 41Kanu yemanga tene nimbendo:“Eno ungu taka tondolemele yemboma pilieme.Konopu awisili liku mundukulie kolangi.Eno molemele walemanga nane ulu te tembo,kinié yembo tene akumu kanopa“I sipe isipe wendo omu kanondu.” nimbeeno temane topa simbe kinie‘Ulu te aku sipe manda wendo naa ombá.’ ningu pilku“Kolo tokono.” ningu, naa pilinge keneeno ungu taka tondolemele yemboma pilieme.Konopu awisili liku mundukulie kolangi.”†nirimu.” nimbe Pollone nirimu.‡ 13:37: inie yakondo 2:31-32. § 13:39: bokumunge alsena anjokondo“8. bilip”. * 13:39: bokumunge alsena anjokondo “45. stretpela”.† 13:41: Apakake 1:5.

Page 82: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:4282LipeMundorumuYema13:4742 Pollo Banapasiselo Pulu Yemonga ungumu pilieringi

ulkemo munduku siye kolkolo pungele teringili kinieyembomane elo mawa tekolie ningendo: “I ungu ningusikimbilimu pe ⸤koro molomolo⸥ wale Sambatemo kinie‡altoko ongo ningu siele.” niringi. 43 Bulu balo ningupena puringi kinie Juda yemboma kinie yembo lupe§Pulu Yemonga ungu pilieringime kinie enonga yemboawisili Pollo Banapasiselo lombili puringi. Elone enoungu ningu sikulu, “Eno ‘Pulu Yemone we kondo kolopatepa kondolemo ulu pulumu olio kinie pelemo mele pepamindi pupili.’ ningu molangi.”* niringili.

44 Pe Sambate walemowendo orumu kinie aku taononayembo paa awisili Pulu Yemonga ungu pilingendo makutoringi. 45 Nalo yembo awisili Pollonga ungu pilingendomaku toringi kulu Juda yembomane kanokolie konopukeri panjiku Pollone ungu nirimume ungu taka tondoko“Nimbe kenjikimu.” niringi.

46 Kanu kinie Pollo Banapasiselone enondo tondolomundukulu ningelendo: “Pulu Yemone ‘Eno Juda yem-boma yunge ungumu ou piliengi!’ ou nirimu kulu enokumbi lepo ombo nimbu sirimbulu. Nalo enone ‘Oliomolopo naa kondolemolomonga alieli kondemolopa kon-dopa mindi puli ulu pulumu† manda naa limolo.’ ninguungu nimbu sikimbulumu liku bulu siku naa pilimele-monga oltone eno Juda yemboma mundupu siye kolopoyembo lupema molemelena pumbolo. 47 Awilimuni‡oltondo “Aku teale.” nirimu kanumu. Yuni nimbendo:“ ‘Koleamanga pali yemboma‡ 13:42: bokumunge alsena anjokondo “37. Sabat”. § 13:43: 46-48bokumunge alsena anjokondo “2. arapela lain”. * 13:43: inie yakondo11:23-24. † 13:46: bokumunge alsena anjokondo “24. laip”. ‡ 13:47:bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”.

Page 83: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema13:4883LipeMundorumuYema13:52mindili nolemela aulkena manda wendo ongoPulu Yemo-kinie molko kondonge meleningu sieni.’ nimbu‘Nu Isirele yembomanga ulsu molemele yembomangapatendelimu molani.’ nikiru.” nirimu.§niringili.

48 Juda yembo naa moloringi yembomane aku niringilipilkulie konopu siku “Awilimunge ungumu peanga.”niringi. Pulu Yemone ‘Alieli konde molko kondoko mindipangi.’ nimbe mako torumu yembomane ‘Ungu nikimbilimele sike.’ ningu tondolo munduku pilku lsingi.

49 Elo moloringili koleamanga pali Awilimungeungumu pupe kapola terimu. 50 Nalo Juda yembomanePuluYemopipili kolko pilieringi ambonomimekinie kanukoleana ye awilime kinie teko mumindili kondoringi,kinie enone yemboma pali teko mumindili kondoko,Pollo Banapasiselo ‘Enonga koleana naamolangili.’ ningutoko makoroko ulsu mundoringi.

51 Aku teringimunge ‘Teko kenjikimili kanangi.’ningulu elonga kimbune ma kulu tokolo* Akoniamotaonopuringili. 52Andiyoko taononamoloringi Yesusingelombili andoli yemboma† paa konopu awisili siku, MiniKake Telimu eno kinie molopa kapola tepili moloringi.

1414:1-7 (14:1-5) Pollo Banapasiselo AkoniamoTaonoAndokolo

Ungu Ningu Siringili Kinie (14:5-7) ‘Kouni Tomolo.’ NiringiPilkululie Kowa Puku Kolea LLikonia Poropinji Puringili Te-manemo§ 13:47: Aisaya 49:6, LLuku 2:32. * 13:51: LLuku 9:5. † 13:52:bokumunge alsena anjokondo “10. disaipel”.

Page 84: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema14:184LipeMundorumuYema14:61 Pollo Banapasiselo Akoniamo taono pukululie

niringilimuni, alieli taono tenga sukundu pukululieteringili mele aku siku Akoniamo kepe Juda yembomamaku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringi ulkenasukundu pukulu ungu mane siringili. Ningu kondoringilikulu pilkulie Juda yemboma kinie yembo lupema* kinieenonga yembo awisili ‘Yesusi molopa terimu melenikimbili ungumu paa sike.’ ningu tondolo mundukupilieringi.† 2 Nalo ‘Kolo tokombele.’ ningu ungunaa pilieringi Juda yembomane yembo lupema tekomumindili kondoko kondi toringi kinie yembo lupemanePollo kinie Banapasiselo konopu keri panjeringi. 3 PolloBanapasiselo wale awisili Akoniamo taono molko‘Awilimunge’ ningulu ungu pipili naa kolkolo tondolomunduku niringili kinie, Pulu Yemone ‘Nane yembo wekondo kololi ungu nindikimbilimu ‘Paa sike nikimbili.’ningu, pilku liengi!’ nimbe ‘Elone ⸤aku sipe mele⸥ lipeora simbe ulu tondolo‡ awisili teangili.’ nimbe lipetapondorumu kinie ulu tondolo awisili teringili. ‘Eloneulu tondoloma tengele kinie yembomane kanokolie, ‘Paasike Pulu Yemonga ungumu nikimbili lepamo.’ ningupiliengi!’ nimbe Pulu Yemone ‘Aku siku ulu tondolomateangili.’ nirimu.

4 Kanu kinie aku taonona yemboma konopu talo tekopanjikumoloringi. Marene “Juda yembomane nikimilimusike nikimili.” niringi, marene “Pollo Banapasiselonenikimbilimu sike nikimbili.” niringi. 5 Juda yembomakinie yembo lupema kinie enone ‘Pollo Banapasiselo tepokenjipu kouni tamili.’ ningu langi niringi 6 nalo langiniringi mele pilkululie elo kowa pukulu kolea LLikonia* 14:1: bokumunge alsena anjokondo “14. Grik”. † 14:1: bokumungealsena anjokondo “8. bilip”. ‡ 14:3: ungu pulu te Jono 2:11*.

Page 85: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema14:785LipeMundorumuYema14:13poropinji pukulu kanune LLisira taono kinie Depi taonokinie kolea nondopa lierimu koleamanga pali andokolo7 temane peangamo we toko siliku andoringili.

14:8-20 (14:8-18) LLisira Taono Pukulu Ungu Ningu SiringiliKinie (14:19-20) Pollo Kouni Toringi Temanemo

8 LLisira taono ye te kimbu tambulolimu molorumu.Anumuni merimu kinie kimbu tambulolimu merimu,§walsikele kepe aulke naa andorumu. 9 Pollone ungunirimu mele pilipe molorumu. Pollone yu neme-nemenimbe kanopalie, ‘Pulu Yemone na manda tepa kondelimbe.’ nimbe pilipe molorumu kanopalie, 10 tondolomundupelie yundu nimbendo: “Nu kimbu kambilku olaangiliei!” nirimu. Kanu kinie ye kanumu walsikele kimbukambilipe ola angilipe purumu.

11 Pollone ye kimbu tambulorumumu tepa konde lsimukanokolie yembo maku toko moloringimene enongaLLikonia ungu leko ningendo: “Olio popo tolemolo puluyemanga ye talo manie ongo mana ye alekolo olio mole-molona okombele lepamo.” niringi. 12 Pollo ungu awisilinirimu kulu kanokolie ‘Yu pulu ye Emisi’ niringi.* Bana-pasi Pollo kinie tapu toko oringili kulu kanokolie ‘Yu puluye Susi.’ niringi.† 13 Kolo toli pulu ye Susi kanumungetamandu ulkemo‡ kanu taonona ulsukundu angilierimu,yunge ala yemo kongi kao pelea pokore kinie pillawa sindimulkewe pokore kinie lipe ‘Elo asipu popo topo kongime§ 14:8: inie yakondo 3:2-8. * 14:12: Enone ‘Pulu ye Emisi yuni puluyemanga pali ungu umbume yembomando nimbe sili pulu yemo.’ ningupilkulie Pollo ‘yu Emisi’ niringi kanumu. † 14:12: ‘Susi yu pulu yemangapali lapa.’ ningu pilkulie aku niringi kanumu. ‡ 14:13: Tamandu ulkemokinie ulke tembeleselonga ungu pulumu telu. ‘Pulu ye te olio kinie taputopa molombando aku ulkena molemo.’ ningu Pulu Yemo popo tondoringiyemane akune puku popo toko melema kalondoringi.

Page 86: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema14:1486LipeMundorumuYema14:19kalopo siemili.’ nimbe taono pala kerepulune membaorumu.

14 Nalo Yesusini “Nanga kongonomo tende-pale.”nimbe lipe mundorumu ye§ Banapasi kinie Polloselonetenge teringi mele pilku keri pilkululie elonga walepakolime liku sungu sikulu,* yemboma maku toringinelkisiku ru niliku pukululie ningelendo: 15 “Yema, akuulumu nambemune tekemeleye? Olto eno mele, manayeselo mindi. Temane peangamo eno topo simbolo om-bulu. Eno pulu ye kolo toli koropama munduku siyekolko, kanu mele koropama bulu siku, mulu kinie makinie nomu kusa kinie melema pali tepa, yu yuyu kondemolemo Pulu Yemonga ungumu ‘Pilku liengi!’ nimbul-ulie, nimbu simbolo ombulu kanumu. 16 Ou sike yembolupe lupema enonga konopuni pilku ulu teringime PuluYemone kanopa we siye kolopa, teko molonge kinie yukanopa peanga kanomba mele kamu naa nimbe parasirimu. 17 Nalo ou Pulu Yemone ‘Na molio mele naapiliengi!’ nimbe melema pali lopi naa terimu. Yuni olio‘Nane eno kondo kolopo tepo kondolio mele kanangi.’nimbe ‘Lo manie omba langi peangama wendo opili, enonongo kapola tendeko konopu siku molangi.’ nimbeaku sipe terimu.” nirimu. 18 Elone aku niringili naloyembomane ‘Elo pulu yeselo.’ ningu popo toko kongimekalonge teringi ulume ‘Munduku siye kolangi.’ ningulutondolo munduku karaye teko “Molo!” niringili kiniemunduku siye koloringi.

19 Kanu kinie Akoniamo taono kinie kolea Pisidiaporopinji lierimu Andiyoko taono kinie moloringi Judayembomare LLisira taono ongolie eno kondi toringi kinie§ 14:14: bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”. * 14:14: ‘Elo olionokolembele pulu ye popo tolemoloselo’ ningu elo popo tonge teringi paakanoko keri kanokololie aku teringili.

Page 87: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema14:2087LipeMundorumuYema14:23enone Pollo kouni tokolie, ‘Kolomu.’ konopu leko yungeonomo kunduku liku meli puku taonona ulsukundu tokolteringi. 20 Nalo Yesusinge lombili andoli yemboma yulierimuneongokakapu teringi kinie yuola angilipe kelepataonona sukundu purumu.

14:20-21 Depi Taono Kamu Puringili TemanemoOpalikundu Banapasi kinie Depi taono puringili.

21 Akune temane peangamo toko siringili kinie yemboawisili Yesusinge ungumu pilku lsingi.

14:21-28 Depi Taono Munduku Siye Kolko, Siria PoropinjiKolea Awili Andiyoko Kelko Yando Oringili Temanemo

Pe elo kelko LLisira taono yando ongolo, Akoniamotaono ongolo kolea Pisidia poropinji lierimu Andiyokotaono oringili. 22 Kanu taonomanga Yesusinge lombiliandoli yemboma “Pulu Yemo ye nomi kingi molopanokolemo koleana† ou naa pupu ya mana molopolieKirasinge yembomamolemolomongamindili nombo um-bunema memolo nalo ‘Paa sike Pulu Yemo nokopamolemo koleana pambo.’ ningu yunge ungumumundukusiye naa kolko, tondolo munduku pilku molaa.” ningusilikulu oringili. 23 Pollo Banapasiselone taonomangapali Kirasinge yembo talapemanga tapu yema‡ makotondokolo, Pulu Yemo kinie ungu ningu mawa tenge-lendo langi mi toko naa nongololie ningelendo: “ ‘Awili§⸤Yesusi Pulu Yemone ‘Eno nokopa kondomba ye te lipumundumbo.’ nimbe mako torumu ye nomi Kirasimuomba sike lipe tapondopa mindili nolemela aulkena† 14:22: bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”. ‡ 14:23:bokumunge alsena anjokondo “43. sios”, “16. hetman”. § 14:23:bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”.

Page 88: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema14:2488LipeMundorumuYema15:1wendo lsimu.⸥ Yu sike.’ ningu tondolomunduku pilimeleyemo eno nokopa kondopili.” niringili.

24 Kolea Pisidia poropinji ongololie, pe kolea Pambilliaporopinji sukundu ongolo, 25 kanune Peka taono ongoyemboma ungumu ningu silikulu, Atelliya taono oringili.

26 Atelliya taono munduku siye kolko, sipine kelkokolea Siria poropinji lierimu kolea awili Andiyoko* kamuoringili. Ikongono teko lsingili kongonomo ou pulu polkotengele mele yembomane “Pulu Yemone ikongonomosikimu yuni elo kondo kolopa lipe tapondopili ikon-gonomo te-pale.”† ningu likumundoringi kolea awili‡ ka-nune kongono teko pora sikululie kelko sukundu oringilikanumu. 27 Kanune ongo molkololie, Kirasinge yembotalapemo liku maku tokolo, Pulu Yemone elo lipe tapon-dorumu kinie teringili mele kepe, Pulu Yemone Juda yem-bomanga ulsukundu molemele yembo lupemane yungeungumu pilku liku yunge koleana manda punge aulkemoakisinderimu mele kepe, temane toko siringili. 28 Kanukinie elo akune Yesusinge lombili andoli yemboma§ kiniewale awisili pea moloringi.

1515:1-29 (15:1-21) Kirasi Pilieringi Yembomanga Juda Ye Aw-

ilime Jerusalleme Maku Tokolie, (15:22-29) Juda Yembo NaaMoloringi Yembo Lupe Kirasi Pilku Moloringi Yemboma TekoMolonge Mele Ningu Panjiku Pep Toringi Temanemo

1 Juda ye mare kolea Judia disiriki molko kolea aw-ili Andiyoko maniendo ongolie Kirasi pilku moloringi* 14:26: Andiyoko ungu pulu te inie yakondo 13:14*. † 14:26: inieyakondo 13:43. ‡ 14:26: inie yakondo 13:1-3. § 14:28: bokumungealsena anjokondo “10. disaipel”.

Page 89: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema15:289LipeMundorumuYema15:4yembo lupema ungu mane siku moloringi. Enone nin-gendo: “Kirasinge ungumu manjiku pilimele kapola naatemba. Enone Mosisinge ungu manemo pilku yemangakangi te kopisiku makaye teko wendo naa lingi liemo*mindili nolemela aulkena wendo ongo molko kondongepunge aulkemo Pulu Yemone naa lipe tapondomba.”†niringi. 2 Aku niringimunge Pollo Banapasiselone enokinie kerepale ningu irinele teringi. Akumunge Kirasingeyembomane Pollo Banapasiselo kinie Kirasinge ye marekinie “Eno kolea awili Jerusalleme puku Yesusini “Nangakongonomo tende-paa.” nimbe lipe mundorumu yemakinie ⸤Kirasinge yembo talape moloringimenga⸥ tapuyema kinie‡ puku kanoko, i irinele tekemolomonga ningusumbi sindengi puku walsi-pee.” ningu liku mundoringi.

3 Kirasinge yembo talape Andiyoko taonona moloring-imene§ “Eno paa.” ningu mundoringi kinie Jerusallemepungendo kolea Ponisia poropinji kinie kolea Sameriaporopinji kinie puku, ou kolea lupe lupema temanepeangamo toko siliku andoringili kinie Juda yembo naamolko yembo lupe moloringi yemboma konopu alowateko Pulu Yemonga ungumu pilku lsingi mele temanemotoko siliku puringi. Kirasinge yembo temanemopiliering-imene paa konopu siringi. 4 Jerusalleme kamu sukupuringi kinie Kirasinge yemboma kinie, enonga tapuyema kinie, Yesusini lipe mundorumu yema kinie enone“Papu okomele.” niringi. Kanu kinie Pollo Bana-pasiselone Pulu Yemone elo lipe tapondorumu kinieteringili mele pali temane toko siringili.* 15:1: 5 bokumunge alsena anjokondo “18. katim skin”. † 15:1: 11bokumunge alsena anjokondo “21.2. kisim bek”. ‡ 15:2: bokumungealsena anjokondo “1. aposel”, “16. hetman”. § 15:3: bokumunge alsenaanjokondo “43. sios”.

Page 90: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema15:590LipeMundorumuYema15:105 Kanu kinie Parisi ye* Kirasinge ungumu pilku

lsingi yema ola angilkulie ningendo: “Juda yembo naamolemele yembo lupemane ‘Yesusi Kirasinge yembomamolamili.’ ningu yemanga kangi te kopisikumakaye teko,Mosisinge ungu manema† pali pilku liku tenge panjikuteangi.” niringi.

6 Kanu kinie Yesusini lipe mundorumu yema kinie tapuyema kinie ‘Iungu wendo okomomo lipu sumbi siemili.’ningu maku toringi. 7 Eno ungu awisili kerepale ningumoloringi kinie Pita ola angilipelie enondo nimbendo:“Angokeme, eno ou ulu te wendo orumu mele pilkumolemele. Pulu Yemone eno molemelemanga na makotopalie, “Kirasinge temane peangamo Juda yembo naamolemele yembo lupema pilku liengi‡ nu puku toko si-pou.” nirimu.§ 8Pulu Ye yembomanga pali konopumengakanolemo Pulu Yemone kanu yembo lupema konopualowa teko yunge ungumu pilku lsingi kinie kanopalie‘Aku tekemelemonga na konopu peanga pekemo meleJuda yemboma kanangi.’ nimbeMini Kake Telimu, ou olioJuda yemboma sirimu mele, kinié eno yembo lupema akusipe sirimu. 9 Yuni eno yembo lupema ulu te lupe tepa,olio Juda yemboma ulu te lupe tepa, naa terimu. Eno‘Yunge ungumu sike ungumu.’ ningu tondolo mundukupilieringi kinie ‘Enonga konopume kake tepili.’ nirimu.

10 “Akumunge kinié enonanga ungumupilkumolemeleJuda yema, enone “Yembo lupema aku siku teangi.”nikimilimu nambemune ‘Pulu Yemo olio kinie mumindilikolomba molo molonje.’ ningu aku siku nikimiliye?Ou olionga anda kolepalime kinie olio umbune manda* 15:5: bokumunge alsena anjokondo “11. Farisi”. † 15:5: bokumungealsena anjokondo “26. lo”. ‡ 15:7: bokumunge alsena anjokondo “14.Grik”, “8. bilip”. § 15:7: inie yakondo 10:1-11:18.

Page 91: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 15:11 91 Lipe Mundorumu Yema 15:15

naa merimulu umbunemo kinie enone iyembo lupeYesusinge lombili andoli yembo molemelema* nambe-mune ‘meangi.’ nikimiliye? Pulu Yemone olio Judayemboma “Teangi.” nimbeungumane sirimumeMosisinipilipe yando nimbe sirimu ungu manema temolondoperelemolo aku ungume “Yembo lupema teangi.” nikim-ilimu paa kapola naa tekemo. 11 Aku siku paa naa niengi,molo! Olio pilimolo mele isipe: Awili Yesusini† kanuyembo lupema we kondo kolopa lipe tapondopa mindilinolemela aulkena wendo lipe yu-kinie pea molko kon-donge aulkena lipe mondomba mele olio Juda yembomakepe aku sipela we kondo kolopa lipe tapondolemo. ⸤PuluYemo kinie kapola kapola molomolo aulke te lupe paamolo.⸥” nimbe Pitane aku sipe nirimu.

12 Kanu kinie Banapasi kinie Polloselone Pulu Yemoneelo lipe tapondorumu kinie kolea lupemanga andoko⸤Pulu Yemo kinie tapu toko moloringili⸥ lipe ora sir-imu ulu tondoloma‡ teringili mele temane toko siringilikinie maku toringi yemboma pali ungu naa ningu wepilku moloringi. 13 Elone temane tokolo pora siringilikinie Jemisini§ nimbendo: “Angokeme, na ungu teniembo piliee. 14 Pulu Yemone yembo lupemanga ‘Marenanga yemboma molangi kene lipu tapondambo.’ nimbemolemomele ou kumbi lepa lipe ora sirimumele SaimonoPitane eno nimbe simu. 15 Nimbe simu kanu mele kinie,Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yembomaningu siringi yemane* ou ungu ningu bokune toringimele kinie, telu sipe. Aku bokune toringi molemo mele* 15:10: bokumunge alsena anjokondo “10. disaipel”. † 15:11:bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”. ‡ 15:12: ungu pulu te Jono2:11*. § 15:13: Ye Jemisi ungu pulu te inie yakondo 12:17*. * 15:15:32 bokumunge alsena anjokondo “35. profet”.

Page 92: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema15:1692LipeMundorumuYema15:21isipe:16 ‘Pulu Ye Awilimuni ungu iko te topalie nimbendo:“Na pe kelepo yando ombolie,ye nomi kingi Depisinge ulke† toko tekisinderingimualtopo ombo takombo.Ulke melema keri lierimume kondenga lipuou angilierimu mele altopo takombo.17 Akumunge yembo lupema paliPulu Ye Awilimu andoko koronge.‘Nanga yemboma.’ nimbu mako torundu yembomana andoko koronge.”18 nimbe koronga ou iungumenimbe para sirimu Pulu Ye Awilimu yuniaku sipe nikimu.’‡nimbe bokune aku sipe nimbe molemo.

19 “Akumunge nanga konopuni pilkiru mele isipe:‘Yembo lupe konopu alowa teko ‘Pulu Yemo pilipu mo-lamili.’ ninge yemboma mindili lipu simolo kinie kapolanaa temba.’ konopu lekero. 20 Aku ulumu mundupu siyekolopo ulu te lupe teamili konopu lekeromele isipe: ‘Pepáte topomundupulie isipu niemili: ‘Melema liku ola anjiku,“Olionga pulu yema.” ningulie popo toko langi kalko sil-imele langime ‘Kalaromololi langime.’ ningu naa nongo,§wa ulu kerinele naa teko, kongi kepe melema ‘Memenaa omba pupili.’ ningu nomi kolomongo naa tengemanaa nongo, melemanga meme naa nangi.’* nimbu pepátamili.’ konopu lekero. 21 ‘Mosisini Pulu Yemone sirimu† 15:16: ‘Depisinge ulke’ nirimumu Depisinge yembomando nirimukanumu. ‡ 15:18: Emosi 9:11-12. § 15:20: 29 Ou-Korini 8:7-13,Lipe-Ora-Sirimu 2:14,20. * 15:20: Mememonga ungu mane mareOu-Pulu-Pulu 9:4, LLipai 17:10-12, Kollosi 1:20.

Page 93: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema15:2293LipeMundorumuYema15:24ungu manema nimbe sirimume koleamanga pali paa ko-ronga ou ningu siringi mele yandopa yandopa kinié kepeningu silimele, alieli Juda yembomane Sambate wale-manga pali† koro molko Pulu Yemonga ungumu makutoko pilimele ulkemanga kanu ungume Mosisini torumubokumenga kambu tolemele ⸤pilimele kinie iyembo lupeKirasinge yembo molemelema ‘naa teangi.’ nikiru melepea maku toko pilkulie naa tenge⸥ kene aku siku ‘naateangi.’ nimbu pepá topo siemili.’ konopu lekero.”nirimu.

Aku nirimu kinie enone “E.” niringi.22 Kanu kinie Yesusini lipemundorumu yema kinie ⸤Ki-

rasinge yemboma nokoringi⸥ tapu yema kinie Kirasingeyemboma pea pali kinie enone ningendo: “Pollo Bana-pasiselo kinie olionga ye mare kolea awili Andiyoko peatapu toko pangi lipu mundemili.” niringi. Aku ningulie,Judasi, yunge imbi te Basipasi,‡ yu kinie, Saillasi kiniemako toringi. Kanu yeselo yembomanga pali kumbinemoloringiliselo. 23 Kanu yeselo mako tokolie, ‘Elo mengopangili.’ ningu pepá te i siku toringi:‘Olio, Yesusini lipe mundorumu yema kinie,tapu yema kinie,olio enonga angenalini ipepámo topo,eno kolea awili Andiyoko molemele yembo lupema kepekolea Siria poropinji molemele yembo lupema kepekolea Sillisia poropinji molemele yembo lupema kepekolea lupe lupemanga molemele yembo lupema kepeeno pali pepá topo‘Angokeme, eno kapola molemeleye?’ nikimulu.24 Olio pilierimulu, olionga ye mare oliomolorumulune munduku siye kolko puku, olione† 15:21: bokumunge alsena anjokondo “37. Sabat”. ‡ 15:22: JudasiBasipasinge temane te inie yakondo 1:23-26.

Page 94: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema15:2594LipeMundorumuYema15:29“Teaa.” naa nimbu sirimulu mele teringi.§Kanu yemane niringi ungumuni enonga konopu tokobulu balu sindiku eno ningu embambo siringi.25 Kanumunge “Olione olionga pulu lemo ye peangaBanapasi Polloselo kinie ye mare mako topo,eno elo kinie pea tapu toko pangi mundemili.”nimbu panjerimulu.26 Banapasi Polloselone ‘Olto toko kondonge kiniekolombulu liemo unguri molo.’ ningulu pipilinaa kolko olionga Awilimu Yesusi Kirasingekongonoma tendekolo yunge imbiliku ola mundundoringili.27 ⸤Aku sipu nimbu panjerimulu⸥ akumunge,olione Judasi Saillasiselo mako topo,‘Pepá tokomolomo eno kanoko pilinge kinieiyeselone ungu ningu singele kinie‘Enone aku siku paa sikeningu panjeringi lepamo.’ ningu piliengi!’nimbu elo mako topo lipu mundukumulu.28 Mini Kake Telimuni olio lipe tapondorumu kinieolio pilipulie nimbu panjerimulu mele isipe:Olione umbune lupe awisili eno simolokapola naa temba. I siku mindi pilku teangi:29 Melema liku ola anjiku, “Olionga pulu yema.”ningulie popo toko kalko silimele langime‘Kalaro mololi langime.’ ningu naa nongo,melemanga meme naa nongo,kongi kepe melema ‘Meme naa omba pupili.’ningu nomi kolomongo naa tengema naa nongo,wa ulu kerinele naa teangi.Aku ulume naa tenge kinie akumu papu.Aku pea.§ 15:24: inie 15:1.

Page 95: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema15:3095LipeMundorumuYema15:37Kapola, eno molko kondayo.’⸤ningu aku siku pepá te toringi.⸥

15:30-35 Jerusalleme Ye Awilimene Pep Toringimu KoleaAndiyoko Mengo Puku Kambu Toringi Temanemo

30 Pepá toko pora sikulie, “Mengo puku kolea awiliAndiyoko maniendo paa.” niringi kinie yema akunepuku Kirasinge yemboma liku maku toko pepá kanumusiringi. 31 Pepá toko ungu niringi mele yembomanekanokolie ‘Ungu paa peanga.’ ningu kanoko konopusiringi. 32 Judasi kinie Saillasiselo elo Pulu Yemonga unguumbu tondorumume pilkulu yemboma ningu siringiliyeselomoloringilimungeKirasinge yemboma ‘Molko kon-dangi.’ ningulu ungu peanga awisili ningu siringili.33 Kanu yeselo wale awisili mele Andiyoko moloringilikinie pe Kirasinge yembomane “Elo yando ‘pale.’ ninguliku mundoringime molemelena elo kelko konopu penipili pale.” niringi. 34 (Nalo Saillasi yu ‘Andiyoko wemolambo.’ nimbe naa purumu.) 35 Pollo kinie Banapa-siselo kolea awili Andiyoko molkolo, ye mare lupe awisilipea Awilimunge ungumu yemboma mane siku temanepeangamo toko siringi.

15:36-18:22 POLLO WALE TALO SIPE YESUSINGE UNGUMUNIMBE SILIPE ANDORUMU TEMANEMO

15:36-39 Pollo Banapasiselo Irinele Tekololie Kongono TereLeko Andoko Naa Teringili Temanemo

36 Pe wale awisili omba purumu kinie Pollone Ba-napasindu nimbendo: “Olto kelepo ou Awilimungeungumu nimbu silipu andorumbulu koleamanga altopopupu, Kirasinge yemboma kapola molemelenje, nambe-elemelenje, kano-pambolo.” nirimu.

37 Banapasini nimbendo: “Jono Mako pea tapu topopamili.” nirimu.

Page 96: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema15:3896LipeMundorumuYema16:138 Pollone nimbendo: “Molo. Ou pea tapu topo kolea

Pambillia purumulu kinie olto mundupe siye kolopa kon-gono naa tepa yu purumu kanumu.* Kinié pea naapumolo.” nirimu.

39 Aku nirimu kinie kerepale ningulu kongono tereleko naa te-poringili. Banapasini Makondo “Pea taputopo pambili ou.” nimbe memba pupe, sipi tenga koleaSaipirasi puringili.

15:40-16:5 Pollo Wale Talo Sipe Pulu Polopa Yesusinge Te-mane Peangamo Tombando Purumu Temanemo

15:40-41 Pollo Wale Talo Sipe Kirasinge Kongonomo AndopaTe-Pumbendo ‘Saillasi Pea Tapu Topo Pambili.’ Nirimu Te-manemo

40 Pollone Saillasindu “Pea tapu topo pambili.” nirimu.Pungele teringili kinie Kirasinge yembomane ningendo:“Pulu Ye Awilimuni elo we kondo kolopa nokopa kon-dopili pangili.”† niringi kinie elo kolea awili Andiyokomunduku siye kolkolo puringili. 41 Elo kolea Siriaporopinji kinie kolea Sillisia poropinji kinie Kirasingeyembo talapema taonomanga lupe lupe moloringi yem-boma ‘Eno molko kondoko Pulu Yemonga ungumu ton-dolo munduku pilku molangi.’ ningulu ungu mane silikuandoringili.

1616:1-5 Pollo Saillasiselo LLisira Puringili Kinie Timoti Elo

Lombili Purumu Temanemo1 Pollo Saillasiselo kolea Depi taono pukulu LLisira

taono puringili kinie kanune Yesusinge lombili andoli yete molorumu, yemonga imbimu Timoti. Yu Juda ambo* 15:38: inie yakondo 13:13. † 15:40: inie yakondo 11:23-24*.

Page 97: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema16:297LipeMundorumuYema16:7tenga malo. Anumu Kirasi pilieli ambomo molorumula,nalo lapa Juda ye te molo, yu ye te lupe.* 2 LLisirakinie Akoniamo taonoselonga ⸤Kirasi pilku moloringi⸥angenupilimene ningendo: “Timoti yu ulu peangamatepa, yu paa molopa kondolemo yemo.” niringi. 3Pollone‘Timoti pea pamili.’ konopu lepalie yunge kalu te kopisipewendo linderimu. Juda yembo aku koleana peringimene“Timoti lapa yu Juda ye te molo,’ ningu ‘Timoti kepe yelupemo.’ ningu yunge ungu nimbéma liku su singe.’ nim-belie Pollone Timotinge kangi te kopisinderimu.† 4 Kanukinie eno koleamanga puku, Yesusini “Nanga kongonomotende-paa.” nimbe lipemundorumuyema kinie Kirasingeyembomanga tapu yema kinie‡ enone ou Jerusallememaku toko Kirasi pilieli yembo lupemane tenge mele,ungu mane siku ningu panjeringi ungu akumu,§ kolea-manga pali ningu siliku andoringi. 5 Aku teringimungeKirasi yembo talapemanga yembomane* ‘Sike.’ ningupilieringimele tondolo pupe, enonga yembo talapemangayembo awisili taki-teki sukundu sukundu oringi, yembokambumu olandopa purumu.

16:6-10 Pollo Ipulueli Kumbu Mele Tepa Kolea MasedoniaPoropinji Ye Te Kanopalie Pollo Kinie Saillasiselo Kolea AwiliPillipai Puringili Temanemo

6 Pollo yu kinie pea tapu toko puringili yeselo kinie enoMini Kake Telimuni ‘Kolea Esia poropinji ungu naa ningusi-pe.’ nirimu kulu eno kolea Pirisia poropinji kinie koleaGallesia poropinji kinie suku singi owena koleamangapuku ⸤yemboma ungu ningu siringi⸥. 7Ningu siliku puku* 16:1: 3 bokumunge alsena anjokondo “14. Grik”. † 16:3: bokumungealsena anjokondo “18. katim skin”. ‡ 16:4: bokumunge alsena anjokondo“1. aposel”, “16. hetman”. § 16:4: inie yakondo 15:23-30. * 16:5:bokumunge alsena anjokondo “43. sios”.

Page 98: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema16:898LipeMundorumuYema16:13kolea Misia poropinji kinie kolea Bitinia poropinji kinieowena pukulie ‘Kolea Bitinia poropinji pamolo.’ niringinalo Yesusinge Minimuni ‘Molo.’ nimbe aulkemo pipisirimu. 8 Yuni “Molo.” nirimu pilkulie kolea Misiamunduku siye kolko ongo puku nomu kusa kelona Toroasitaono puringi.

9 Kanu kinie akune moloringi kinie ipulueli Pollokumbu mele tepa kanorumu kinie kolea Masedoniaporopinji ye te omba ola angilipe Pollondo mawa tepalienimbendo: “Nu nomu kusa lumbilku yakondo ongo oliokolea Masedonia yemboma liku tapondani ou.” nirimu.10 Pollone aku sipe kanorumu kinie olione† nimolondo:“Kapola, kolea Masedonia poropinji pamolo.” nirimulu.‘Pulu Yemone olio walsipe ‘Akune nanga temane peang-amo yemboma toko siee.’ nikimu lepamo kene’ nimbupilipulie “Sumbi sipu pamolo.” nimbu pumolo terimulu.

16:11-15 Ambo LLidia Konopu Alowa Tepa Kirasi LsimuTemanemo

11 Olio sipine pupu Toroasi taonomundupu siye koloposumbi sipu kolea Samoteresi purumulu. Kanune pepolieopalikundu Niapollisi taono pupu‡ sipine wendo puru-mulu. 12 Niapollisi taono mundupu siye kolopo koleaawili Pillipai purumulu. Pillipai Romo yembo awisilimoloringi taono awili te; yu kolea Masedonia poropinjisukundu taono awili te. Akune wale mare molorumulu.13 Kanu kinie ⸤Juda yembomanga§ koro moloringi⸥ wale† 16:10: LLukuni ibokune itemanemo topalie, “yu”nirimuPollondonirimu;“elo” nirimu Pollo Saillasiselondo nirimu; “eno” nirimu Pollo Saillasi Timotienondo nirimu; kinie ya “olio” nirimu yu yuyu eno pea puringimunge “olio”nirimu (“olio” nirimu ungu pulu te inie yakondo gomo 568). ‡ 16:11:Niapollisi taono yuMasedonia poropinji lierimu taono te. § 16:13: Pillipaiakumu Romo yembomanga kolea awilimu. Romo yemboma Pulu Yemongaungumu naa pilku sambate walemo naa pilieringi.

Page 99: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema16:1499LipeMundorumuYema16:16Sambatemonga* kolea awili Pillipai pala kerepulune ulsupupu no kélona purumulu. Olio konopuni pilipulie ‘Akune⸤Juda yemboma puku maku toko⸥ Pulu Yemo popo tokoyu-kinie ungu ninge kolea te lemonje.’ konopu lepopurumulu.† Akune pupu kanorumulu kinie ambo maremaku toko moloringi kanopolie manie molopo kanu am-boma ungu nimbu sirimulu. 14 Ungu pilku moloringiambomanga te, ambomonga imbimu ‘LLidia’ niringi, kanuambomonga kolea Tayataira taono; yu mulumbale kon-dolimene bisinete terimu; yu Juda ambo te molo, nalo yuPuluYemonga ungupilipe popo topamolorumu ambomo.Kanu ambomo Awilimuni‡ ‘Pollo ungu nimbéma pilipelipili.’ nimbe yunge konopune ungu pilimbe aulkemosumbi sinderimu kulu ungumu pilipe lsimu. 15Kanu kinieambo LLidia kinie yunge ulkenamoloringi yembomakinieeno no lsingi. No lipe pora sipelie yuni oliondo nimbendo:“ ‘Yu ‘Awilimu sike.’ nimbe tondolo mundupe pilimo.’konopu liengi liemo nanga ulkena molamili wangi.” nir-imu. “Yuni olio karaye tepa walsikimu kene olio yungeungu tenge panjipu pamolo.” nimbu purumulu.

16:16-40 Pollo Kinie Saillasiselo Kolea Awili PillipaiMoloringili Kinie Ka Siringi Temanemo

16 Walse olio ⸤Juda yemboma puku maku toko⸥ PuluYemo popo toko yu-kinie ungu niringi koleana pumolopurumulu kinie ye marenga kongono kendemande ten-derimu ambo wenepo te aulkena kanorumulu. Yungekonopune kuru te molorumumuni yu yemboma kinie pe* 16:13: bokumunge alsena anjokondo “37. Sabat”. † 16:13: Kolea Pil-lipai akumu Romo yembomanga kolea te lierimu akumunge Juda yembo paakoltalo moloringimunge Juda yembomane Pulu Yemonga ungumu pilingeulke te naa takoko, we tenga puku maku toringi. ‡ 16:14: bokumungealsena anjokondo “6. Bikpela”.

Page 100: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema16:17100LipeMundorumuYema16:23ulu mare wendo ombá mele nimbe sirimu mele pilipeyemboma nimbe sirimu kinie yu nokoringi yemane koumone awisili lsingi. 17 Pollo kinie olio purumulu kiniekanu ambo wenepomo olio lombili omba tondolo runimbelie nimbendo: “I yema Paa Olandopa Pulu Ye Aw-ilimunge kendemandema. Pulu Yemone yemboma lipetapondopa mindili naa nongo molko kondonge aulkemo§liku ora singe okomele.” nirimu. 18 Alieli kanu ambowenepomo aku sipe mindi nirimu kinie Pollone pilipekeri pilipelie, topele topa, ambo wenepomonga konop-une kuru molorumu kanu kurumundu nimbendo: “NaneYesusi Kirasi walsipu yunge tondolomone nundu nikiru:‘Nu i ambo wenepomo munduku siye kolko ongo wendopu.’ nikiru.” nirimu. Kanu kinie kurumu ambo wenepokanumu walsikele mundupe siye kolopa omba wendopurumu.

19 Ambo wenepomo nokoringi yemane kanokolie,enonga kou mone lsingi aulke kanumu omba wendo pu-rumu kanokolie niringimuni, Pollo kinie Saillasiselo ongoambolko liku, ‘Ye awilimene kote tendangi.’ ningulie,ki kunduku yemboma taki-teki maku toko moloringikoleana meli puringi. 20 Elo kote pilieli yemamoloringinemengo pukulie ningendo: “I yeselo Juda yeselo. Eloneolionga yemboma tekomini-walemundundongili-nemeliokomolo. 21 ‘Olio Romo yemboma manda naa pilipu,manda naa temolo.’ nilimolo ulu mare “Teangi.” ningili.”niringi.

22 Yembo moloringimene ‘Paa mongo liengili.’ ningu“Elo paa sike aku siku tengili.” niringi. Kanu kiniekote pilieringi yemane ningendo: “Elonga wale pakolimewendo lindiku, ka pulsene elo taa.” niringi. 23 Kanukinie enone ka pulsene elo toko toko ka sikulie, ka§ 16:17: bokumunge alsena anjokondo “21. kisim bek - 21.2.”.

Page 101: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema16:24101LipeMundorumuYema16:31ulke nokorumu yemondo ningendo: “I yeselo mimi sikunokou.” niringi. 24 Ka ulke nokorumu yemo enone akusiku ungu tondolomunduku niringi pilipelie, elo lipemelipaa suluminiana sukundu pupe elonga kimbuselo unjopellangene talapu lipe lloko torumu.

25 Kanu kinie awi-burumi Pollo kinie Saillasiselo PuluYemo kinie ungu ningulu ‘Pulu Yemonga imbi lipu olamundundembili.’ ningulu konana niringili kinie kaulkena pea peringi yembomane pilku moloringi. 26 Kanukinie walsikele ma jimi jimi awili te tepalie, ka ulkekanumu kolkalu sipe nambune kanume topa bulsupe bulubalu terimu. Ka ulkena peringi yemboma ka senene katoringime pali wendo orumu, ka yemboma we moloringi.27Kanukinie ka ulkenokorumuyemomakilipe olamolopakanorumu kinie nambune kanume pali bulsupe lierimukanopalie ‘Ka yemboma ongo pungi lepamo.’ konopulepalie, yunge opa teli lou pulse kanumu kulu topa wendolipe yu yuyu ‘Kolambo.’ nimbe nomi kari lemba terimu.28 Nalo Pollone yundu ru nimbelie nimbendo: “Nu nunuuluri naa tei! Olio pali ya we molemolo.” nirimu.

29 Kanu kinie eno nokorumu yemone ru nimbe “Kiyekandoko meli waa!” nimbe, yu omba Pollo kinie Sail-lasiselo moloringiline lkisipe sukundu omba, yu pungupungu nimbe mini-wale mundupelie, elonga kumbiker-ena tamalu perimu. 30 Kanu kinie elo lipe meli penapupelie, walsipelie nimbendo: “Yeselo, na nambe-embokinie manda we molopo mongo naa limboye?” nirimu.

31 Elone yundu ningelendo: “Nu Awili Yesusi ‘Yu sikePulu Yemonga Malo molopa na manda lipe tapondomba.’ningu tondolo munduku piliení kinie yuni nu lipe tapon-dopa mindili nolena aulkena wendo lipe yu-kinie molko

Page 102: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema16:32102LipeMundorumuYema16:39kondoni aulkena lipe mondomba. * Nu kinie nungeyemboma kinie eno aku sipe lipe tapondombamolko kon-donge.” niringili. 32Kanu kinie elone yu kinie yunge yem-boma kinie enondo Awilimunge ungumu ningu siringili.33 Sike awi-burumi aku siku teko moloringi nalo yunielo lipe memba pupe elo toringi ereli kanume kulumiyetondorumu. Kanu enamonga yu kinie yunge yembomakinie no lsingi. 34 Kanu kinie pe yuni elo lipe meli yungeulke pupe elo langi sirimu. Yunge yemboma kinie eno⸤konopu alowa teko⸥ Pulu Yemo ‘Yu telumu mindi sikemolemo.’ ningu tondolo munduku pilku konopu siringi.

35 Kolea tangorumu kinie kote pilieringi yemaneenonga ele yema ka ulkena liku mundukulie ningendo:“Yeselo wendo liku munduku ‘Pangili.’ niee.” niringi.36 Iunguniringime ka ulke nokorumuyemonePollo nimbesipelie nimbendo: “Kote pilimele yemane ‘Elo pangili.’ningu mundongi kene pangili. Elo konopu pe nipilipangili.” nirimu.

37 Nalo Pollone ele yemando nimbendo: “Olto Romoyeselo† nalo kote naa pilkulie yembo awisilini kanokomolangi oltowe kapulsene toko ka singi kanumu. Pe kinié‘Yemboma naa kanangi kiyengo nimbu lipu mundumolo.’ningu nikimiliye? Paa manda molo. Olto ka singi yemaenono ongo olto ‘Pale.’ niengi.” nirimu.

38 Kanu kinie ele yema Pollone aku nirimu pilkuliekelko anjo puku kote pilieringi yema ningu siringi. Kanukinie kote pilieringi yemane ungu niringilimu pilkulie‘Elo Romo yeselo lepamo.’ ningu mini-wale mundukulieniringimuni, 39 elo moloringiline ongo “Tepo kenjemulu* 16:31: bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”, “21.2. kisim bek”.† 16:37: 38 Pollone “Romo yeselo” nirimumunge pulumu 22:25-28*.

Page 103: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema16:40103LipeMundorumuYema17:3lepamo.” ningu ka ulkena wendo liku meli ulsu on-golie ningendo: “I kolea awilimu munduku siye kolkolopangili.” niringi. 40 Kanu kinie Pollo kinie Saillasiseloka ulkemo munduku siye kolko pukululie niringilimuni,ambo LLidianga ulkena pukulu Yesusinge yembo talapeakune maku toringimendo ningelendo: “Ungu nimbu-lume munduku siye naa kolko tondolo munduku pilkumolangi.” ningulu, ungu mare ningu sikululie elopuringili.

1717:1-10 Pollo Saillasiselo Tesallonaika Taono Puringili Kinie

Elo Tonge Teringi Temanemo1 Pollo Saillasiselo Pillipai taono munduku siye kolko

pukulu, kolea Ambipollisi kinie Apollonia kinie kanutaonoselo ongo munduku siye kolko anjo pukulu, Tesal-lonaika taono puringili. Juda yemboma maku toko PuluYemonga ungumu pilieringi ulke te akune angilierimu.2Kanu kinie Pollo yu ou alieli terimumele tembando Judayemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringiulkena purumu. Kanune yembo koro moloringi waleSambate yepoko* Pulu Yemonga bokune ungu ou toringimolorumume ‘Eno piliengi!’ nimbe paa mimi sipe nimbesipe, 3 Pulu Yemone “Eno nokopa kondomba ye te lipumundumbo.” nimbe mako torumu ye nomi Kirasimu†mindili nomba kolopalie kelepa lomboropa ola molombamele, bokune aku sipe wendo ombá mele ou toringimolorumu mele pilipelie, eno nimbe sirimu. Pe yuninimbendo: “I ye Yesusi temane topo sikiru aku yemokinie Pulu Yemone “Eno nokopa kondomba ye te lipu* 17:2: bokumunge alsena anjokondo “37. Sabat”. † 17:3: bokumungealsena anjokondo “23. Krais”.

Page 104: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 17:4 104 Lipe Mundorumu Yema 17:9mundumbo.” nimbe mako torumu ye nomi Kirasimukinie akumu ye telumundu nikiru.” nirimu. 4 Juda yembomare yuni nirimu ungumu pilkulie, ‘Yu paa sike nikimu.’ningu Pollo Saillasiselo lombili puringi. Juda yembomapea Pulu Yemonga ungu pilieringi yembo lupe‡ awisililombili puringila. Ye awilimengamenupili awisili aku sikulombili puringila.

5 Nalo yembo awisili Juda ye awilime munduku siyekolko Pollo Saillasiselo lombili puringi kulu kanokolieJuda yema eno elo kinie konopu keri panjeringi. Konopukeri panjikulie yemboma maku to-pou-pou teringikoleana mongo kondoringi ye mare moloringime likumaku toko, yemboma pali teko mumindili kondoko“Andoko ru niengi.” niringi kinie, lkisiku puku Jesonongaulkena ‘Elo molongele.’ ningu koroko, yemboma likusingendo kororingi. 6 Pollo Saillasiselo naa moloringilikulu koroko kelkolie, Jesono kinie Kirasinge ye marekinie liku meli kanu koleamonga tapu yema moloringinemeli ru niliku pukulie ningendo: “Koleamanga paliteko kenjeringili yeselo kinié ya olionga taonona ongili.7 Ongili kinie Jesonone “Elo pea molamili wale.” nimbeyunge ulkena meli pumula. Enone “Olionga Romokoleamanga pali nokolemo Ye Paa Awili KumbineSisamonga ungu manema kamu manie pupili, ye te,imbi Yesusi, kolo wangopa ye nomi kingimu molemo.”nilimele.” niringi. 8 Aku niringi pilkulie yembo makutoringime kinie ⸤Tesallonaika taono⸥ tapu yema kiniepaa mini-wale munduku ‘Nambe-emolonje?’ ningu, pilkusundoringi. 9 Kanu kinie Jesono kinie ye liku mengooringime kinie, ye kanume “Pame-kote teko eno paa.”niringi.‡ 17:4: bokumunge alsena anjokondo “14. Grik”.

Page 105: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 17:10 105 Lipe Mundorumu Yema 17:14

17:10-15 Pollo Saillasiselo Beria Taono Pukulu Kongono An-doko Teringili Temanemo

10 ‘Pollo kinie Saillasiselo kamu liku ka naa siengi.’ningu ipu lierimu kinie Kirasinge yembomane tambu-rumbu elo “Kolea Beriando pale.” ningu likumundoringi.

Pollo Saillasiselo Beria taono suku pukululie, Juda yem-bomamaku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringi ulkenapuringili. 11 Elone Beria taono yemboma temanemo tokosiringili kinie ou Tesallonaika taono yembomane tekokenjeringi mele Beria yembomane aku naa teringi. Unguniringili mele paa pilku peanga pilku, ‘Sike nikimbil-inje, molo kolo tokombelenje, kanamili.’ ningu taki-tekiPulu Yemonga boku noseringimenga mimi siku kanokomoloringi. 12 ⸤Kanoko pilkulie⸥ Juda yembo awisilini‘Yesusi yu sike ⸤Pulu Yemone ‘eno nokopa kondombaye te lipu mundumbo.’ nimbe mako torumu ye nomiKirasimu⸥.’ ningu tondolo munduku pilieringi.§ Yembolupe awisilini aku sikula ‘Sike.’ ningu tondolo mundukupilieringi. Yembo lupemanga ambo imbimolorumu amboawisili kinie kanu ambomanga ye awisili kinie aku teringi.

13 Juda yembo Tesallonaika taonona moloringimenePolloneBeria taononamoloringi yembomaPuluYemongaungumu nimbe sirimu pilkulie, Beria taonondo yandoongo Beria yembomanga konopume toko bulu balusindiku ‘Pollone nirimu ungumu pilku lsingi yembomakinie Pollo yu kinie we yembomane eno mumindilikolangi.’ ningu kondi toringi. 14 Aku teringi kinieKirasinge yembomane Pollo liku nomu kusa kélonamaniendo meli puku mundu-poringi, nalo Saillasi kinieTimotiselo Beria taonona we moloringili.§ 17:12: bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”.

Page 106: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema17:15106LipeMundorumuYema17:1817:15-18:1 Pollo Atene Taono Pupe Yemboma Ungu Mane

Sirimu Temanemo15 Pollo mundu-poringi yema Atene taono meli puku

mundukulie niringimuni, kelko yando onge teringi kiniePollone ungu te enondo nimbe mundupelie nimbendo:“Saillasi kinie Timotiselo namoliona welea yando wangiliniee.” nirimu kinie Beria yema yando oringi.

16 Pollo Atene taono pupe Saillasi kinie Timotiselonokopa molopalie nirimumuni, kanorumu kinie koleaakune unjo kinie kou kinie akumene pulu ye kolo tolinone telime teko anjeringi kanopalie yu paa konopu keripanjerimu. 17Aku siku teringi kanopalie yuni ‘Ungumarenimbo.’ konopu lepa, Juda yemboma maku toko PuluYemonga ungumu pilieringi ulkena pupe, Juda yembomakinie, Pulu Yemonga ungu pilieringi yembo lupema kinieanjo yando ungu mare niringi.

Atene yemboma maku toringi koleana yu alieli pupelieyembo akune ongo moloringime-kinie ungu mare peaniringila. 18 Epikurina yemboma kinie* Sitoke yembomakinie† akumene ‘Yemboma molko konopu lemelemangapulumu pilimolo.’ ningu mane siringi, kanu yembotalapeselonga ye mare kinie eno Pollo kinie kerepale* 17:18: Epikuriya yemboma tondolo munduku pilieringi mele isipe: Ye teou kolorumu, yemonga imbimu Epikurasi (270 B.C. molorumu), yuni ungumane sipelie nimbendo: “Konopu sili ulu pulumu yu ulu pulumenga paliulu pulu olandopa peangamo.” nirimu. Kanu ungumu “Paa sike.” ningupilieringi yembomando ‘Epikuriya yemboma’ niringi. † 17:18: Senoyu koro-ou molopa kolorumu ye te (265 B.C.). Yuni ou molopa ungu manesirimu mele isipe: “Melema kanoko peanga naa kanoko, pilku peanga naapilku, meltene nolemo kinie mindili telemo ulu pulumu yembo te kinie paanaa pelemo, kanu ulume paa naa pilku molemele kinie kanu yemboma paakonopu siku molemele molonge.

Page 107: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema17:19107LipeMundorumuYema17:23niringi.‡ Pollone Yesusinge temane peangamo topasipelie Yesusi ono koleana lomboropa ola molorumumele nimbe sirimumunge pilkulie enonga ye mareneningendo: “I ye ungu awisili nikimumuni nambolkaungu mare nimbendo nikimunje?” niringi. Mareneningendo: “Olio pulu ye naa pilipu imbi silimolo puluyemando nikimunje?” niringi. 19 Kanu kinie enone Polloliku Ariopakasi kanjollo yema maku toko moloringinemengo puringi. Akune mengo puringi kinie enone yunduningendo: “Nuni ungu konde te yemboma mane sinuakumu nambolka unguri ninuye? Olio piliemili ni.”niringi. 20“Nuni ungunikinumuolio pilipu sundukumulu.Iungumu paa konde toko nikinumu. Olio ungu pulumupiliemili ningu si.” niringi. 21 (Atene yemboma kinieyembo ponenge ongo Atene moloringime kinie eno palikongono te lupe naa teko enamanga pali ungu kondewendo orumume mindi pilku anjo yando kerepale ningumoloringi. Pollo kanjolloma moloringine meli puringiyemane iunguwendo orumumupilingendomeli puringi.)

22 Ariopakasi kanjolloma maku toko moloringi penanaongolie Pollondo “I ungu nikinumunge pulumu piliemiliningu si.” niringi kinie yu ola angilipelie nimbendo:

“Atene yemboma, ‘Eno pulu ye lupe lupemangaungume tondolomunduku pilimele yembomamolemele.’nimbu kanokoro. 23 Ou ombó orundu kinie Ateneyemboma enonga popo tolemele melema andopokanorundu. Mimi sipu kanorundu kinie enonga popotolemele polo tenga ungu mare toko mondoringikanorundu mele isipe:PULU YE NAAPILIPU IMBI SILIMOLOMONGA POLOMO‡ 17:18: Epikurina yemboma ningu pilieringi mele lupe, Sitoke yembomaningu pilieringi mele lupela.

Page 108: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema17:24108LipeMundorumuYema17:28aku sipe ungu nimbe molorumu kanorundu. Kanu puluyemo, eno naa pilku we popo tolemele akumunge ungupulumu nane nimbu simbo tekero.

24 “Ma kiniemelema pali terimu Pulu Yemo yumulumukinie mamo kinie melema pali nokolemo Ye Nomi Aw-ilimu.§ Yembomane ‘Olio ku naa pepo, kapola molamili.’nimbu ulke takopo pelemolomele yu aku sipemolo. ‘PuluYemo olio-kinie molopili.’ ningu takondonge ulke akunemanjipe yumandanaamolomba. 25Yumeltemandamolonaa tolemo, yu yembo tene manda lipe naa tapondomba,molo. Yuni yu yuyu konde mololi ulu pulumu* yembomasipe, múlu limele múlumu sipe, melema pali yembomasilimo. Akumunge yembomane yu nambeko manda likutapondongeye? Manda molo. 26 Pulu Yemone oliongaanda-kolepa telu mindi terimu kanumuni olio mana yem-boma pali kalopa lsimu. Olio ‘koleamanga pali molangi.’nimbe aku terimu. Yu yuyu yembomanga walema nimbepanjipe, yembo talape lupe lupe molonge mama makotorumu. 27 ‘Mana yemboma yu waka lembama yu kanokolinge ulume teangi.’ nimbe Pulu Yemone aku terimu. Yukoroko linge ulume pali teliku punge kinie manda temuliemo eno yumanda linge. Nalo yu olio kinie sulu tepa naamolemo. Olio yemboma kinie telu telu nimbe nondopamolemo. 28Akumunge enonga ye konopuni pilku konanatoringi yemanga ye tene torumu konanamonga sukundunimbe pelemo mele isipe:‘Yu kinie molopa, yuni mindiolio konde mololi ulu pulumu kinie,aulke andopo ulume telemolo tondoloma kinie,yuni mindi olio silimo.’§ 17:24: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”. * 17:25: boku-munge alsena anjokondo “24. laip”.

Page 109: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 17:29 109 Lipe Mundorumu Yema 17:34

nimbe pelemo kanumu. Ye tene konana te torumu, kanukonanamonga ungu te nimbe pelemo mele isipe:“Olio kepe yunge kalopa lsimume molemolo.”nimbe pelemo. ⸤Enonga yemane ou konana pilku niringimele kinie, nane kinié nikiru mele kinie, telu sipe.⸥

29 “Sike olio Pulu Yemonga kalopa lsimu yembomamolemolo kene ‘Yu kou-gollo kinie kou-sillipa kinie umbukou kinie yu aku sipe mele.’ konopu naa leamili. Pilipekonginjeli pelemo yembo tene konopuni pilkulie meltekini telemele mele Pulu Yemo yu aku sipe molo. 30 Ouyembomane Pulu Yemo yunge imbi naa pilku walu molkowe melema popo toringi kinie Pulu Yemo yu eno akusiku ulu teko kenjeringime pundu topamongo naa sirimu,kanopa siye kolopamolorumu. Nalo kinié “Yemboma palikonopu alowa teko molko kondangi.” nikimu. 31 Yunimanayembomapali kote tendepa apurumbewale temakotorumumu wendo ombá kene “Kinié eno konopu alowateaa.” nikimu. Yuni mako torumu ye kanumuni kanukotemo sumbi sipe tendemba.† ‘Yembomane ‘Iwalemosike wendo ombá.’ ningu piliengi!’ nimbe yuni kanuyemo ono koleana topa makinjinderimu.” nimbe Pollonenirimu.

32 “Yembo te kolkolie lomboroko ola molonge.” nirimukinie eno pilkulie, marene “Kolo tokomo.” ningu ungutaka tondoringi. Nalo marene ningendo: “I ungu tembanikimu mele walse altopo piliemili nipili.” niringi. 33Akuniringi kinie Pollo eno mundupe siye kolopa yu purumu.34 Yembo pokore yuni nirimu ungume ‘Sike ungume.’ningu tondolo munduku pilkulie Pollo lombili puringi.Te Diyonisasi, yu Ariopakasi kanjollo te; te ambo te,ambomonga imbimu Damarisi; yembo mare lupe pea yulombili puringi.† 17:31: inie yakondo 10:42, Mateyu 25:31-46.

Page 110: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema18:1110LipeMundorumuYema18:518

18:1-17 Pollo Kolea Awili Korini Pupe Terimu Temanemo1 Pe Pollo Atene taono mundupe siye kolopa kolea

awili Korini purumu. 2 Akune Juda ye te molorumu,yemonga imbimuAkuwilla. Yungepulu kolea Pondasi. Yukinie yunge menu Pirisilla kinie elo kolea Italli poropinjimolkololie nondoko mele kolea awili Korini yando ongomolangili Pollo yu pe orumu. Romo koleamanga palinokorumu ye nomi kingimuni ou nimbendo: “Juda yem-boma pali kolea awili Romo munduku siye kolko pangi.”nimbe panjerimu kulu oringili. Pollo elo moloringilinepupelie nirimumuni, 3 elo sele ulke tambuloringili meleyu aku sipe ou tambulorumumunge yu elo kinie taputoko molko kou mone linge kongono teringi. 4 ‘Judayemboma kinie Pulu Yemonga ungu pilieringi yembo lu-pema* kinie enone ⸤Yesusi yu Pulu Yemone “Eno nokopakondomba ye te lipu mundumbo.” nimbe mako torumuye nomi Kirasimu molopa, olionga nimbe kolondopa,lomboropa ola molorumumele⸥ ‘Paa sike.’ ningu tondolomunduku piliengi.’ nimbe Pollo yu ⸤Juda yembomangakoromoloringi⸥ wale Sambatemanga pali† enomaku tokoPulu Yemonga ungumu pilieringi ulkena pupe eno-kiniekerepale nimbe tondolo mundupe nimbe sirimu.

5 Nalo Saillasi kinie Timotiselo kolea Masedoniaporopinji munduku siye kolkolo kolea awili Korini oringilikinie Pollo ⸤sele ulke kongono terimumu mundupe siyekolopa,⸥ walemanga pali Juda yemboma ungu nimbe sipetondolo mundupe nimbendo: “Yesusi yu Pulu Yemone‘Eno nokopa kondomba ye te lipu mundumbo.’ nimbemako torumu ye nomi Kirasimu.”‡ nimbe molorumu.* 18:4: bokumunge alsena anjokondo “14. Grik”. † 18:4: bokumungealsena anjokondo “37. Sabat”. ‡ 18:5: bokumunge alsena anjokondo “23.Krais”.

Page 111: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema18:6111LipeMundorumuYema18:9-106 Nalo yuni nirimu mele Juda yembomane pilku naaliku, ungu taka tondoringi kinie ‘Teko kenjikimilimenganane eno mundupu siye kolkoro mele kanangi.’ nimbeyuni yunge wale pakoline nurupulu lierimume tanda sipeltepalie§ enondo nimbendo: “Eno mongo lingi liemonanga ungu te molo. Enone ungumu liku su siku “Molo.”nikimilimunge mongo linge kinie ulu enongamo.* ‘Ki-rasinge ungumu naa pilimolo.’ nikimili-ne kinié naeno Juda yemboma mundupu siye kolopo yembo lupemamolemelena pukuru.” nirimu.

7 Kanu kinie Pollo Juda yemboma maku toko PuluYemonga ungumupilieringi ulkemomundupe siye kolopaulke te nondopa angilierimune purumu, kanu ulke puluyemo, yemonga imbimu Tisiasi Jasitasi, yu Pulu Yemongaimbi lipe ola mundundorumu yemo. 8 Juda yembomamaku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringi ulkemonokorumu ye nomimu, yemonga imbimu Kirisipasi, yukinie yunge ulke moloringi yemboma pali kinie Pollonenirimu ye Awili ⸤Yesusi⸥ ‘Yu sike ⸤Pulu Yemone ‘Lipumundumbo.’ nimbe oumako torumu ye nomi Kirasimu⸥.’ningu tondolo munduku pilieringi.† Korini yembomaPollone ungu nirimumu pilieringi yembo awisili ‘Sikenikimu.’ ningu ⸤konopu alowa teko⸥ no lsingi.

9-10 Walse ipulueli Pollo kumbu mele tepa kanorumukinie Awilimuni yundu nimbendo: “Nu kere pipi sikupipili naa kolou.” nirimu. “Nanga yembomolongema aw-isili itaono awilimungemolemelemonga na alieli nu kinie§ 18:6: LLuku 9:5, inie yakondo 13:46,51; anjokondo 20:26. * 18:6:Pe-Samuele 1:1-16 temanemo kanokolie akune 15-16molemomelemimi sikukanani. Imunge ungu pulu te Isikiele 3:16-19molemola. Kirasinge yemboma,Isikiele 33:1-8 nimbemolemomele paa kanani. † 18:8: inie yakondo 9:42,14:23; bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”, “8. bilip”.

Page 112: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema18:11112LipeMundorumuYema18:17molombo, yembo tene nu tepa kenjipemindili manda naasimbe. Akumunge nuni alieli nanga ungumu yembomaningu sieni.” nirimu. 11Akumunge Pollo Korini yembomaPulu Yemonga ungumu mane sipe molopili ponie telu olitalo pakera omba purumu.

12 Ye Gallio yu kolea Akaya poropinji Romo gapomanoendisi molorumu kinie Juda yemboma Pollo kinie mu-mindili kolko maku toko ongo yu ambolko likulie, Galliomolorumune meli puku kote tendekolie ningendo: 13 “Iyemone olio ungu mane pilipu telemolo mele naa nimbe,Pulu Yemonga ungu mane‡ sipe, Pulu Yemo kapi nimbuimbi manda lipu ola mundundumolo mele nilimomo kap-ola naa telemo.” niringi.

14 Pollone topondopa ungu te nimbé terimu kinieGallione Juda yemando nimbendo: “I yemone Romogapomano ungu mane te pulue tolka molo yembo te tepakenjilkenje eno Juda yemane kote papu tendelemela, naneenonga ungumu pilke. 15 Nalo enone enonga ungumekinie imbime kinie ungu manema kinie nilimele pu-lume akumenga ongo yu kote tendekemelemo kapola naatekemo. Eno enono anjo puku piliengi! Nane ikotemo naapilimbo.” nirimu. 16Akunimbelie, yuni eno kotenamako-ropa pena mundorumu. 17 Akumunge yembo lupemanepali Juda yemboma maku toko Pulu Yemonga ungumupilieringi ulkemo nokorumu ye nomi Sotenisi ambolkoliku, Gallio kanopa molopili yu toringi. Nalo Gallio yu akuteringi mele kanopalie siye kolorumu.

18:18-22 Siria Poropinji Sukundu Kolea Andiyoko KelepaYando Omb ndo (18:18-21) Pollo Kinie Akuwilla Pirisilla-seloKinie Pea Kolea Epesasi Puringi, (18:22) Elo Kolea EpesasiMolangili Pollo Yuyu Kamu Andiyoko Purumu Temanemo‡ 18:13: bokumunge alsena anjokondo “26. lo”.

Page 113: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema18:18113LipeMundorumuYema18:2318 Pollo wale awisili kolea awili Korini we molopalie

nirimumuni, pe Kirasinge yembomando nimbendo: “Napukuru. Eno konopu pe nipili molko kondaa.” nimbelieyu pupe, Sengiria taono nomu kélona pupe, sipine koleaSiria poropinji purumu. Akuwilla kinie Pirisillaselo Pollopea tapu toko puringi. Sipine ou naa pupe Sengiriataono we molopalie yuni Pulu Yemo kinie “Ulu te paasike tembo.” nimbe mi lepalie yunge penge indi ye tendo“Porondou.” nirimu. 19-21 Eno Epesasi taono puringikinie Pollo Juda yemboma maku toko Pulu Yemongaungumu pilieringi ulkena pupe Juda yemboma kinie unguawisili kerepale niringi. Enone yundu “Wale pokore peamolamili.” niringi nalo eno niringi mele naa pilierimu.Nalo pumbe tepalie enondo nimbendo: “Pulu Yemone“Pu.” nimu liemowalse kelepo yando ombó.” nimbe “Enomolaa.” nimbelie nirimumuni, Akuwilla kinie PirisillaseloEpesasi taononamolangili mundupe siye kolopa sipine yupurumu.

22 Sipimu pupe kolea awili Sisaria lierimu kinie Pollomanie pupelie, Kirasinge yembo talape ⸤kolea awiliJerusalleme⸥ moloringine§ olando pupe “Eno mandamolemeleye?” nimbelie, kelepa ⸤kolea awili Sisariamaniendo omba sipi tenga⸥ kolea awili Andiyokondokamu purumu.

18:23-21:17 POLLO WALE YEPOKO SIPE YESUSINGEUNGUMU NIMBE SILIPE ANDORUMU TEMANEMO

18:23 Pollo Wale Yepoko Sipe Pulu Polopa AwilimungeUngumuNimbe Silipe Andombando Kelepa PurumuTemanemo

23 Kolea awili Andiyoko molopili wale awisili ombapurumukinie pe yu kelepa kolea awili Andiyokomundupe§ 18:22: bokumunge alsena anjokondo “43. sios”.

Page 114: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema18:24114LipeMundorumuYema18:26siye kolopa, kolea Gallesia poropinji kinie Pirisia poropin-jiselonga pupe aku koleaselonga lierimu koleamangapali andopa “Yesusinge lombili andoli yemboma* yungeungumu komu naa sindiku, siye naa kolkomimi siku pilkumolaa.” nimbe, nimbe silipe purumu.

18:24-19:1 Ye Apollosinge Temanemo24 Juda ye tenga imbi Apollosi,† kanu yemonga pulu

kolea Allekesandia, yu Epesasi taono orumu. Yu ungu paanimbe kondopa, Pulu Yemonga bokune molemo ungumepali pilierimu yemo. 25 Awilimuni yemboma molko kon-dongendo tenge aulkemo akisinderimu mele ou yu manesiringi pilipelie, Yesusinge temanemo yemboma sumbisipe topa sipe, paa tondolo mundupe nirimu, nalo yu NoLindeli Jonone yemboma no lindimbendo mane sirimumele mindi pilipelie mane sirimu.‡ 26Apollosi yu Epesasitaono ombalie, Juda yemboma maku toko Pulu Yemongaungumu pilieringi ulkena pulu polopa ungumu nimbesimbendo pipili naa kolopa tondolo mundupe nirimu.Akuwilla kinie Pirisillaselo yu ungu nirimu mele pilkul-ulie elonga ulkena meli pukulu, Pulu Yemone yembomalipe tapondopa paa mindili naa nongo molko kondongeaulkemo akisinderimu mele pali kamu mimi siku ningusiringili.* 18:23: bokumunge alsena anjokondo “10. disaipel”. † 18:24: inieanjokondo 19:1, Ou-Korini 1:12, 3:5-6,22, 4:6, 16:12, Taitasi 3:13. ‡ 18:25:‘Yembomane konopu alowa teko, Yesusi yu Pulu Yemone lipe mundorumuye nomi Kirasimu molorumu mele ningu piliengi!’ nimbe mane sirimunje.Yesusi olionga nimbe kolo wangopa kolondopa mindili nomolo aulkenawendo lipe konde molopo mindi pumolo aulkemo akisinderimu mele pilier-imu molo naa pilierimunje. Mini Kake Telimuni yemboma lipe tapondombamele yu naa pilipe mane sirimunje. Olio naa pilimolo.

Page 115: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 18:27 115 Lipe Mundorumu Yema 19:2

27 Pe Apollosi “Na kolea Akaya poropinji pambo.” nir-imu kinie Kirasinge yembo Epesasi taonona moloring-imene yundu ningendo: “Papu nikinu. Nu Kirasingekongono kolea Akaya poropinji puku te-pani.” ningu,‘Yesusinge lombili andoli yembo kolea Akaya moloring-imene yu kanoko imbi sikulie ‘Pea molamili.’ niengi.’ningu pepá toko siringi. Yu pepámo meli kolea Akayaporopinji pupelie nirimumuni, Pulu Yemone we kondokolorumumunge Awili Yesusinge ungumu ‘Sike.’ ningutondolomunduku pilku Kirasinge yembomamoloringimeApollosini eno paa lipe tapondorumu. 28 Yembomakanoko molangi Apollosi tondolo mundupe, Juda yembo“Yesusinge ungumu nikimili akumu kolo tokomele.”niringime kinie yu kinie kerepale niringi, Yesusi yusike Pulu Yemone “Eno nokopa kondomba ye te lipumundumbo.” nimbe mako torumu ye nomi Kirasimumolorumu Pulu Yemonga bokune nimbe molorumu melemimi sipe lipe ora sipe mane sirimu.

1919:1-20:1 Pollo Epesasi Taono Pupe Terimu Temanemo

19:1-7 No Lindeli Jononga Ungumu Pilku No Lsingi YeEpesasi Taonona Moloringime-Kinie Pollone Terimu Mele Te-manemo

1 Ye Apollosi kolea Akaya poropinji pupe akumungekolea awili Korini molopili, Pollo ma pangi aulkenapupe Epesasi taono maniendo purumu. Akune pupelieYesusinge lombili andoli yembo mare kanorumu.2 Kanopalie nirimumuni, eno walsipelie nimbendo:“Enone ungumu pilieringi mele ‘Sike.’ ningu pilkulieMini Kake Telimu lsingi molo moloye?” nirimu.

Page 116: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema19:3116LipeMundorumuYema19:9Enone pundu toko ningendo: “Molo, Mini Kake Teli te

molemo mele olio naa pilimolo.” niringi.3 Aku niringi kulu pilipelie Pollone enondo nimbendo:

“Aku liemo eno no nambeko lsingiye?” nirimu.Enone ningendo: “Jonone* nirimu ungume pilipulie no

lsimulu.” niringi.4 Pollone nimbendo: “Jonone yembomando nimbendo:

“Ulu pulu kerime munduku siye kolko konopu alowa tekono lie.” nirimu nalo iungumu mindi naa nirimu. Ungu tepea nimbendo: “Akilipe ombá ye Yesusi ‘Yu sike.’ ningutondolo munduku piliengi!”† nirimu.” nimbe Pollonenirimu. 5 Aku sipe nirimu mele pilkulie, eno “AwiliYesusinge yemboma molomolo.” ningu Yesusinge imbileko no lsingi. 6 Kanu kinie Pollone enonga pengena am-bolorumukinie enomoloringineMini Kake Telimuorumukinie enone umbu ungu lupe lupema leko, Awilimuniungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringi.7Aku teringi ye rurepo mele moloringi.

19:8-10 Pollone Epesasi Yembomando Awili Yesusinge UnguNimbe, Eno Kinie Kerepale Niringi Temanemo

8 Pollo Epesasi molopalie nirimumuni, Juda yembomamaku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringi ulkenapupe, Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa melemapali nokomba mele‡ pipili naa kolopa tondolo mundupenimbe sirimu. ‘Eno paa pilku ‘Sike.’ niengi.’ nimbe oliyepoko aku sipe nimbe sipemolorumu. 9Nalo Juda yembomare karaye teko ungu liku su siku, “Ungu imu kolotokomo, naa pilimolo.” ningu, yemboma pilku molangi“I Pollone ungu nikimume nimbe kenjikimu.” ningu* 19:3: No Lindeli Jono kanumu. Jono 1:6-7,29. † 19:4: bokumungealsena anjokondo “8. bilip”. ‡ 19:8: bokumunge alsena anjokondo “20.kingdom”.

Page 117: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema19:10117LipeMundorumuYema19:15ungu taka tondoringi. Aku teringi kulu Pollone enomundupe siye kolopa purumu. Yesusinge lombili andoliyemboma§ lipe meli pupe, Tiranasini ungu ningu si-pou-pou teringi ulke nokorumu kanune meli purumu, akunealieli kerepale ningu moloringi. 10 Aku teko molangiponie talo ombapurumukinie Juda yembomakepe yembolupe kolea Esia poropinji moloringime pali Awilimungeungumu pilieringi.

19:11-12 PuluYemonePollo Lipe TapondorumuKinie PolloneUlu Tondoloma Terimu Temanemo

11 Pulu Yemone Pollo lipe tapondorumu kinie ulu ton-dolo paa te lupe mele terimu. 12 Pollo kongono tem-bando mulumbale panjerimume yemboma sirimu kinieliku meli puku kuru torumu yemboma simbi tondoringikinie enonga kuru torumume pora nimbe, enonga konop-une kuru moloringime ongo wendo puringi.

19:13-20 SipaMalopili Kinie Ulu TeWendo OrumuKanokolieKuru Ala Toringi Yemane Teringi Temanemo

13 Juda ye mare andoko yembomanga konopune ku-rume toko makoroko “Wendo paa!” ningu kou kongonoandoko teringi. Eno mare Awili Yesusinge imbi lekowalsiku* kurume ‘Ongo wendo paa!’ ningendo i sikuniringi: “Pollone ungu mane silimo ye Yesusinge imbilepowalsipulie ‘Eno ongowendo paa!’ nikimulu.” niringi.14Ye Sipa yunge malopili yepoko pakera aku siku teringi.Sipa yu Pulu Yemo popo tondoringi yemanga ye awili†te. Aku yemonga malopilini aku siku Yesusinge imbi lekowalsiku kurumendo “Ongo wendo paa!” niringi kinie15 kurumene topondoko ningendo: “Olio Yesusi kanopo§ 19:9: bokumunge alsena anjokondo “10. disaipel”. * 19:13: boku-munge alsena anjokondo “6. Bikpela”, “28. nem”. † 19:14: bokumungealsena anjokondo “34.2. bikpris”.

Page 118: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema19:16118LipeMundorumuYema19:21imbi silimolo. Pollo kanolemolo. Nalo eno nameleye?”niringi 16 kinie kuru konopune molorumu yemone enomoloringine pukue topa pupe enonga mulumbalema am-bolopa sungu mangu sindipe eno paa torumu-ne kanuulkemo munduku siye kolko mulumbale te naa pakokomeme pakoko we kowa puringi.

17 Pe Epesasi taonona moloringi Juda yemboma kinieyembo lupema kinie aku ulu wendo orumumu pilkulieeno mini wale munduku, Awili Yesusinge imbimu likuola mundunduku yu kapi niringi. 18 Akumunge yemboawisili ou Yesusi ‘Yu sike.’ ningu tondolo mundukupilieringime kanu ulumu wendo orumu kinie ongo ouulu keri teringime ningu para siringi. 19 Aku siku tering-imenga yembo mare ou kuru ala toko teko kenjeringikanu yembomane yemboma kanoko molangi enonga alatoringi bokume pali tepena kaloringi. Boku kaloringi-menga kou mone purumu mele kou sillipa pipiti tausinimele purumu. 20 Aku sipe mele Awilimunge ungumungetondolomone kanu ulu kerime topa manie mundorumukulu ungumu enge nimbe koleamanga pali pupe kapolaterimu.

19:21-41 (19:21-22) Pollone “Jerusalleme Pambo.” KonopuLepalie Ou Epesasi We Molorumu Kinie (19:23-41) Kolo Toli PuluAmbo Atemisi Popo Toringi Yembomane Epesasi Taono MakuToko Teko Kenjeringi Mele Temanemo

21 Kanu ulume pali ou teringi kinie pe Pollo konop-uni pilipelie ‘Kolea Masedonia poropinji pupu koleaAkaya poropinji‡ pupulie, kolea awili Jerusalleme pumbo.Jerusallemepupulie, pe kolea awili Romopumbo.’ konopu‡ 19:21: Wale mare kolea Akaya ningu bokune toko, wale mare kolea Girikimolo Girisi ningu bokune tolemele. Kolea telumu. Akune sukundu Korini yutaono awili Mosipi mele.

Page 119: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema19:22119LipeMundorumuYema19:27lierimu. 22 Pollo yu liku tapondoringi yemanga Timotikinie Erasitasiselo “Kolea Masedonia pale.” nimbe lipemundupelie yu wale mare kolea Esia poropinji we molo-rumu.

23 Aku walemanga Epesasi taono kanune Awilimungetemane peangamo toko siringimunge umbune awili tewendo orumu. Wendo orumu mele isipe: 24 Ye te,yunge imbi Demitiasi, yuni yemboma popo toringi pulu-ambo kolo toli Atemisi§ none teli melema kou silli-pane tepa mimi tepa noserimu. Yemboma kanu nonetelime enonga ulkemanga anjiku popo tongendo koumone siku lsingimunge Demitiasi kou mone awisili lipeyunge kongono tenderingi yema mele awisili kalorumu.25Kanu yemone yunge kongono tenderingi yema kinie yeAtemisinge kongono lupema tenderingi yema kinie “Enowaa.” nimbe, lipe maku topalie nimbendo: “Yema, puluambo Atemisinge kongono tendelemolomonga koumonepaa olandopa limolo. 26Aku ye Pollone ungu nilimomoneyembo awisili kondi topa anjo limo mele eno pilkukanolemele. Yuni nimbendo: “I kini telemele pulu yem-boma kolo toko telemele.” nilimo ungumu Epesasi taonoyemboma kinie kolea Esia poropinji pali kepe yembomapilku liku yu lombili pulimele. 27 Yuni nilimo ungumuniolionga kou mone kongonomo mindi topa manie naamundumbe. Pulu ambo Atemisi molemo popo tolemolotamandu ulkemo kepe yembomane “Akumu uluri molo.”ningu kanoko keri kanonge. Atemisi yu kepe yunge imbipaa ola molemomo topa manie mundundumbe tekemo.Pollone kanu temanemowe topamolomu liemo kolea Esiaporopinji kepe we koleamanga pali kepe ipulu ambomopopo toko imbi liku ola mundundulimele mele mundukusiye kolonge lemo.” nirimu.§ 19:24: bokumunge alsena anjokondo “13. god giaman”.

Page 120: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema19:28120LipeMundorumuYema19:3728 Enone kanu ungumu pilkulie paa mumindili kolkolie

ru ningulie ningendo: “Olio Epesasi yembomanga puluambo Atemisi paa awili olandopamo molemo.” niringi.29 Aku niringi kinie yemboma pali ru ningu naka lekosukundu sukundu lkisiku ongo maku tokolie, Gayasi kinieArisitakasiselo ambolko liku meli puku, enonga makutoringi koleana puringi. Kanu yeselo elo kolea Masedoniaporopinji yeselo, Pollo kinie pea tapu toko andoringi.30 Pollo eno maku toringine ungu nimbé pumbe ter-imu nalo Yesusinge lombili andoli yembomane “Molo.”niringi. 31 Kolea Esia poropinji ye nomi mare Pollo kinieperene niringimene kepe ningu mundukulie ningendo:“Pollo nu maku tokomelena paa naa pu.” niringi.

32 Maku toringi yemboma konopu naa pepa bulu balunirimu. Enone ru ningu, ungu lupe lupe niringi. Yemboawisilini eno maku toringimunge pulumu naa pilieringi.33 Juda yembomane enonga ye nomi Allekesanda yembomoloringine suku singine likumundoringi. Kanu kinie yu“Ungu te niembo.” nimbe ki ola mundupe, ungu te nimbéterimu. 34Nalo enone yu ⸤Atemisi popo naa torumu⸥ Judaye te ningu kanokolie eno ru ningulie ningendo: “Atemisiyu olio Epesasi yemboma nokolemo pulu ambo awilimu.”ningu molangi ena mongo talo omba purumu.

35 Kanu kinie Epesasi taono kusikusi yemo ola angilipe“Ungu naa niee!” nirimu. Yemboma taka liku moloringikinie yuni nimbendo: “Epesasi yema nameleye, olio koleaEpesasi yembomane pulu ambo awili Atemisi molemotamandu ulke olionga taonona angilimomo kinie akuneyu none teli kou mulune manie orumu kou akuneangilimoselo olione nokolemolo, yembo nawene naakanolemoye? 36Akumunge, yembo tene “Kolo tokomele.”manda naa ninge kene eno taka likumolko ulu te popengeteko naa teangi. 37 Andi ye mengo ongiselone ulu te teko

Page 121: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema19:38121LipeMundorumuYema20:3naakenjiku, olionga pulu ambomo ungu taka tondokoyunge tamandu ulkemonga melte wa naa lingili nalo wemengo ongi. 38 Demitiasi kinie yunge kongono yemakinie eno yembo te kinie ungu te pemu liemo kapola,kote wale te wendo ombá kinie kote tendangi, gapomanoye awili endisimene kotena manda lipe sumbi sindimbe.39 Ungu te lupe ninge liemo yembo maku tonge waletenga ningu sumbi siengi. 40 Kinié we maku toko opateko ungu awisili kerepale ningu ru nikimilimunge oliomongo pemba. Endisimene olio kinié ulu tekemolomongakote tendelemelanje olio kotena ungu te topondopo ni-molo aulke te naa lelka. Tekemolomonga pulu te naapekemo.” nirimu. 41 Aku nimbelie, taono kusikusimuniyembomando “Bulu-balu ningu paa!” nirimu kinie pilkuliku puringi.

2020:1-6 Pollo Kolea Masedonia Kinie Akaya Poropinjiselonga

Andopalie Kolea Esia Poropinji Kelepa Yando OrumuTemanemo1 Epesasi taono yemboma ungu awisili ningu Pollo-

kinie mumindili koloringi mele pora nirimu kinie PolloneYesusinge lombili andoli yemboma* “Waa.” nimbe, enonimbe mundupelie nirimumuni, ‘Eno enonga konopuenge nipili molko kondangi.’ nimbe ungu mare nimbesipelie, “Eno molaa.” nimbe yu Epesasi taono mundupesiye kolopa kolea Masedonia poropinji pumbe purumu.2 Kanu koleana andopa ‘Konopu enge nipili molko kon-dangi.’ nimbe yemboma ungu nimbe silipe pupelie, koleaAkaya poropinji suku pupe, 3akune oli yepokomolorumu.Yu kelepa kolea awili Andiyoko taono yando ombando‘Kolea Siria pambo.’ nimbe sipine pumbe terimu nalo* 20:1: bokumunge alsena anjokondo “10. disaipel”.

Page 122: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema20:4122LipeMundorumuYema20:7Juda yembomane “Yu topo kondamili.” ningu langiniringi pilipelie, yu ‘Kolea Masedonia poropinji kelepoyando pambo.’ nirimu. 4 Yu pea tapu toko puringiyemanga imbime isipe: Beria taono molorumu ye Pi-rasi malo Sopata kinie, Tesallonaika taono molorumu yeArisitakasi Sekandasiselo kinie, Depi taono molorumu yeGayasi kinie, akume pea puku, Timoti kinie kepe, koleaEsia poropinji ye Tikikasi Toropimasiselo kepe, aku yemaPollo kinie pea tapu toko puringi. 5 Olio Pillipai taonomolamili eno kumbi leko puku Toroasi taono pukulie olionokoko moloringi. 6 ⸤Juda yembomane ponie tenga tengakolea awili Jerusalleme puku akune suku Pulu Yemoneenonga anda-kolepalime Naa Topa We Omba Purumumele† pilieringi walema, akumu imbi leko⸥ ‘Pillawa AkoliMele Isimu Naa Munduku Pillawa We Kalko NoringiWalema’ niringila, aku walema omba purumu kinie oliokolea awili Pillipai mundupu siye kolopo sipine pupumolamili wale kise pakera omba purumu kinie Toroasiwendo pupu, ye ou kumbi leko puringime akune kanopolipu koro te eno kinie pea tapu topo Toroasi molorumulu.

20:7-12 Pollone Kolea Toroasi Taono Kango Ye YutikasiKolorumu Topa Makinjinderimu Temanemo

7 ⸤Sambate walemo omba pupe,⸥ koro konde tengapulu pulu kongono walemo wendo orumu kinie,‡ olioYesusinge lombili andoli yemboma pea langi nomboYesusini “Pilku nangi.” nirimu mele pilipu nombo taputopo molomolondo§ maku torumulu. Pollone yembomaungu mane sirimu. Yu ‘Opali pumbo.’ nimbe yem-boma ungumane sipe molopili kolea awi-burumi lierimu.† 20:6: bokumunge alsena anjokondo “30. Pasova”. ‡ 20:7: bokumungealsena anjokondo “37. Sabat”. § 20:7: inie yakondo 2:42*.

Page 123: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema20:8-9123LipeMundorumuYema20:168-9 Olio ulke olakondo polo yepoko sipemonga sulumini-ana maku torumulune tepe llame awisili kandopo nosipumolorumulu. Akune kango ye te molorumu, yunge imbiYutikasi. Yu ‘Ulke patepili.’ ningu suru toringine olamolorumu. Pollo we ungu nimbe mindi molorumu kinieYutikasi yu uruni sumbili tambili nirimu kulu yu kamuuru perimu kinie topa ulke sumbiliana manie mundo-rumu. Yu linge puku kanoringi kinie yu ou kolopa porasirimu. 10Pollo manie pupe kango onomo lierimune pupetamalu pepa kangulupelie enondo nimbendo: “Eno mini-wale naa mundei. Yu we konde molemo.” nirimu.

11 Aku tepalie kelepa suluminiana olando pupe, enokinie langi liku nongolie, altoko ungu ningu molangikolea tangorumu kinie yu purumu. 12Ye kango kolorumukanumu yu altopa konde molorumu kulu eno paa konopupeanga pepili yu konopu siku meli puringi.

20:13-17 Pollo Kolea Mallitasi Taono Purumu Temanemo13 Pollo Toroasi taonona we molopili olio sipine Asosi

taono kumbi lepo purumulu. Pollone “Na kolea Asosinendo manie aulke ombó.” nirimu kulu olio kumbi lepopupulie ‘Yu kolea Asosi ombá kinie sipine pea pamili.’nimbunokopomolorumulu. 14Pe Pollo koleaAsosi orumukinie kanopo lipu yu pea sipine pupuMitillini taono pupupepo, 15 orili-ou anjo pupu, kolea Kiosi purumulu kinieipu lierimu. Pupu molamili kolea tangorumu. Kelepokolea Semosi purumulu kinie altopa ipu lierimu. Pupumolamili kolea tangorumu kinie pupu Maillitasi taonopurumulu. 16 Pollo ‘Sumbi sipu kolea awili Jerusallemepupu, Pendikosi walemo* ou wendo naa opili na akunesukundu pumbo.’ konopu lepalie, ‘Kolea Esia poropinjipumbo kinie walema we pora nimbé kinie manda naa* 20:16: ungu pulumu Jono 5:1*.

Page 124: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema20:17124LipeMundorumuYema20:21pumbo.’ konopu lepa ‘Epesasi taonomundupu siye kolopoJerusalleme sumbi sipu pumbo.’ konopu lierimu.

20:17-38 Pollone Epesasi Kirasinge Yembomanga Tapu Ye-mando “Na Kamu Pukuru. Eno Molaa.” Nirimu Temanemo

17 Pollone ‘Epesasi naa pumbo.’ konopu lepalie niri-mumuni, kolea Maillitasi molorumulu kinie Pollone Epe-sasi taono Kirasinge yembo talape moloringimenga tapuyemando† nimbe mundupelie “Na moliona waa.” nir-imu. 18 Kanu kinie eno yu molorumune oringi kinie yunienondo nimbendo:

“Na kolea Esia poropinji ou pulu pulu ombo, akunesukundu koleamanga pali andopolie kongono tepo uluterindu mele eno kanoko pilku, kinié telio mele pil-imele. 19 Kolea Esia poropinji sukundu lemo koleamangatemane peangamo tolipu andorundu kinie Juda yembo-mane nanga kongonomo alieli teko kenjindiku pipi singeteringi akumunge na umbune awisili lipu mindili silionalo nanga imbimu lipu ola naa mundupu, Awilimungekongonomo taka lipu tenderindu mele tendepolie nil-iomone, ‘Ungumu paa piliengi!’ nimbu kolama ombamanie manie pupili molorundu. 20 ‘Eno temane peang-amo topo simbondo mundupu siye naa kolambo.’ nimbu,‘Eno lipu tapondambo.’ nimbu temane peangamo pip-ili naa kolopo topo silipu andopo, maku toringimengakepe enonga ulkemanga kepe eno ungume pali manesirindu kanumu eno kanoko pilimele. 21 Juda yembomakinie yembo lupema kinie tondolo mundupu nimbondo:“Ulu pulu kerime munduku siye kolko, konopu alowateko Pulu Yemo molemona puku, olionga Awili Yesusimolopa tenderimumolemomele ‘Yu sike.’ ningu tondolo† 20:17: bokumunge alsena anjokondo “43. sios”, “16. hetman”.

Page 125: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 20:22 125 Lipe Mundorumu Yema 20:28

munduku pilku molangi.”‡ nimbu alieli eno nimbu silipuandorundu kanumu.

22 “Akumunge kinié Minimuni ka mele sipe lipemundukumu-ne na Jerusallemendo pukuru. NaJerusalleme pumbo kinie nambolka uluri kamu wendoombánje naapilkiru, 23nalo koleamangapali andolio kinieMini Kake Telimuni ungume tondolo mundupe na nimbesilimo mele isipe: “Nu ka ulkena peko mindili noni.”nilimo akumu mindi pilio. 24 Nalo ‘na molopo kondopo,mindili naa nombo, na naa kolambo.’ nimbu kele topoulu te manda naa telio. ‘Awili Yesusini na kongono sirimukongonomo tepo lipulie mindi na konopu simbo.’ nimbupilipu molio. Kanu kongonomo isipe: Pulu Yemoneolio mana yemboma we kondo kolemo mele temanepeangamo topo silio kanumu.

25 “Kapola, na altopo ungu te nimbo tekero. Naneou enonga koleamanga andopolie Pulu Yemo ye nomikingimu molopa melema nokolemo nokomba mele§ enonimbu sirindu pilieringi yembomanga telurini kepe naaltoko naa kanonge. 26 Aku tembamonga nane kiniéeno sike inimbu sikiru: Yembomanga te molopa kenjipekolea kerine pumu liemo nanga ulu te molo, yu ungulipe su simbemonga pumbe.* 27 Nane eno pilku molangiPulu Yemone “Tembo.” nimbe panjerimu mele ulumepali ‘Mundupu siye naa kolambo.’ nimbu pipili naakolopo sumbi sipu eno nimbu sirindu kanumu. 28 MiniKake Telimuni eno tapu yema mako topa ‘Kongi sipisipinokangi.’ nirimu sipisipime nokoko kondoko, eno enononokoko kondangi. Pulu Yemone yunge meme ondon-dorumumuni eno lsimu Pulu Yemo yunge yembo talape‡ 20:21: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”, “8. bilip”. § 20:25:bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”. * 20:26: Isikiele 3:17-19;inie yakondo 18:6.

Page 126: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema20:29126LipeMundorumuYema20:35molemelemanga tapu ye peangama molangi.†

29 “Na pilkirumu eno mundupu siye kolopo pumbokinie eno molongena owa takera paa kerime ongoYesusinge kongi sipisipime toko bulu balu singe lemo.30 Enonga yembo mare kepe pe ungume alowa tekokolo toko, Yesusinge lombili andoli yembo mare konditoko ‘Olio lombili waa.’ ningu aku tenge. 31 Aku sipeulume wendo ombá kene eno alieli nokoko kondokomolayo. Eno pilku molonge mele isipe: Nane ‘Iungumepiliengi!’ nimbu ipulueli tangoli enamanga pali kolamaomba manie manie pupili tondolo mundupu eno liputapondopo liepi liepi topo nimbu sipu, walse kepe siye naakolopo, we nimbu molambo ponie yepoko pora nikimu.Aku sipu terindumele pilku komunaa siku, nimbu sirinduungume paa pilku molangi.

32 “Kinié eno Pulu Yemonga kíne lipu mondopo, ‘PuluYemone we kondo kololi ungu ⸤eno nimbu sirindu⸥akumene eno enge sipe, Pulu Yemone ‘nanga yemboman-jiku molko, yembo kake telime molangi’ nilimo yembomayu mele peangama simbe kinie eno aku sipe simbe linge,aku we kondo kololi ungumu eno kinie pepili.’ nimbunikiru.

33 “Na yembomanga kou mone gollo sillipama kiniemulumbale melemanga te kanopo kumu naa panjerindu.34Na kinie, na pea tapu topo andorumulu yemboma kinie,olio melema molo torumu kinie nanga kiselone engenimbu kongono tepo melema lipulie lipu tapondorundu.35 ‘Nanga kongonoma pali eno aku siku teangi.’ nimbu,lipu ora sirindu. Olione aku sipu tepolie pange teli yem-boma lipu tapondopo tondolo mundupu teamili. AwiliYesusini nirimu mele pilku molangi. Yesusi yuni nim-bendo: “Yembo tene yembo te lipe tapondopa melema† 20:28: 29 bokumunge alsena anjokondo “44. sipsip”.

Page 127: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema20:36127LipeMundorumuYema21:4sipelie konopu silimo mele olandopa; yu yuyu melemalipelie konopu silimo mele maniendopa.” nirimu.”‡nimbe Pollone nirimu.

36 Aku ungume nimbe pora sipelie nirimumuni, yu Epe-sasi tapu yema kinie koporongo langopa enonga nimbePulu Yemo kinie ungu ningu mawa tenderimu. 37 Kanukinie eno pali kola teko Pollo kangulku kondo koloringi.38 Eno kamelena mindili awili tepa tepili moloringi. Pol-lone “Na kelko naa kanonge.” ou nirimu akumu pilkulieeno aku siku mindili koloringi. Kanu kinie yu liku melisipine puku mundu-poringi.

2121:1-17 Pollo Jerusalleme Kamu Purumu Temanemo

1 Epesasi taono tapu yemando “Olio pukumulu keneeno molaa.” nimbulie kamelena mindili tepa pepilieno mundupu siye kolopo sipine pupu, kolea Maillitasimundupu siye kolopo wale tenga sumbi sipu purumulu.Kolea Kosi pupu, orili-ou Kosi mundupu siye kolopokolea Rosi pupu, orili-ou Rosi mundupu siye kolopo koleaPatarando purumulu. 2Akune pupulie nirimulumuni, sipite kolea Pinisia poropinji lemo kolea awili Taya pumbeterimu-ne kanopolie akune ola purumulu. 3Nomune pu-rumulu kinie kolea Saipirasi ki tarokondo lierimu kanopomundupu siye kolopo ombo pupu, kolea Siria poropinjipupu, kolea awili Taya purumulu kinie ‘Sipine meringimelema manie liengi.’ nimbu olio we nokopo moloru-mulu.

4 Akune Yesusinge lombili andoli yembo mare*moloringi kanopolie eno pea koro telu molorumulu.Mini Kake Telimuni eno tondolo sirimumuni enone‡ 20:35: Mateyu 10:8. * 21:4: bokumunge alsena anjokondo “10.disaipel”.

Page 128: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 21:5 128 Lipe Mundorumu Yema 21:11

Pollondo “Jerusalleme kelko paa naa pu.” ningu karayeteringi. 5 Aku niringi nalo walema pora nirimu kinie“Olio pukumulu.” nimbu pumolo terimulu. Kirasingeyema kinie enonga ambo ambolangoma kinie tapu topoombo taonona ulsu pupu nomu kélona mundu-poringikinie no kélona koporongo langopo manie molopo PuluYemo kinie ungu nirimulu. 6 Kanu kinie oliondo “Paa.”niringi kinie olione “Eno molaa.” nimbu sipine ombosuku purumulu kinie eno kelko ulkendo puringi.

21:7-14 Pollo Jerusalleme Pumbendo Sipine Sisaria PurumuKinie Ye Akapasini Yundu Ungu Te Nirimu Temanemo

7 Sipine kolea awili Taya mundupu siye kolopoTollemesi taono purumulu. Akune Kirasinge yembomamoloringine pupulie, kangulupu “Eno molongi lemo.”nimbu wale te eno kinie molorumulu. 8 Orili-oukunduTollemesi taono mundupu siye kolopo kolea awili Sisariapupu sipine kamu manie pupulie, temane peangamoandopa topa sili ye Pillipunge ulkena pupu molorumulu.⸤Ou Jerusalleme liku tapondoli⸥ ye yepoko pakera ⸤makotoringi⸥ yemanga te yu.† 9 Pillipu lemenupili ambowenepo kise moloringi, kanu amboma Awilimuni unguumbu tondorumume pilku yemboma ningu sili ambomamoloringi.

10 Olio kolea awili Sisaria wale mare molorumulu kinieAwilimuni ungu umbu tondorumume pilipe yando nimbesirimu ye te,‡ yemonga imbi Akapasi, yu kolea Judiadisiriki molopalie Sisaria maniendo orumu. 11Olio molo-rumulune omba Pollonga kako torumumu posipe lipeyunge kimbu kime yuyu ka topalie nimbendo: “MiniKake Telimuni nimbendo: “Jerusalleme molemele Juda† 21:8: inie yakondo 6:5; 8:40. ‡ 21:10: bokumunge alsena anjokondo“35. profet”.

Page 129: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema21:12129LipeMundorumuYema21:16yembomane ikako pulu yemo ambolko liku i siku ka tokomengo puku yembo lupema singe.” nikimu.” nirimu.

12 Aku sipe nirimu kulu olio pilipulie olio kinie akunemoloringi yemboma kinie olione Pollondo paa tondolomundupulie nimolondo: “Nu Jerusalleme olando paa naapu.” nirimulu.

13 Nalo Pollone topondopa nimbendo: “Eno nambe-munenanga konopu toko embambo sindiku kola tekemel-eye? Na Jerusalleme pumbo kinie ka singi liemo ulurimolo. Molo Awili Yesusinge imbimu lipu ola mundun-duliomonga§ kamu toko kondongi liemo uluri molola.Kowa naa pumbo.” nirimu. 14Karaye tepo “Paamolo. Naapu.” nimbu molorumulu nalo olionga ungu nirimulumenaa pilierimu kulu kanopolie olione nimolondo: “Akukapola. Awilimuni pilipelie ‘Wendo opili.’ nimbé melewendo opili.” nimbu siye kolorumulu.

21:15-26:32 KOLEA JUDIA DISIRIKINE JERUSALLEME KINIESISARIA KINIE POLLO KA ULKENA PERIMU KINIE WALE MAREKOTE PILIERINGI TEMANEMA

21:15-23:33 Pollo Jerusalleme Purumu Yu Ka Siringi KinieUlu Mare Wendo Orumu Temanemo

15 Wale pokore Sisaria molopolie nirimulumuni,olionga melema lipu undu-undu sipu molopolie, peJerusalleme olando purumulu. 16 ⸤Jerusalleme pumolopurumulu kinie⸥ Yesusinge lombili andoli Sisaria yembomare pea tapu topo pupu, Nesononga ulkena olio pukumundu-poringi. Nesono yu kolea Saipirasi ye te, yukoronga ou Yesusinge lombili andoli yemo molorumu.Ou ningu panjiku ‘Yunge ulkena pemolo.’ niringi.

21:17-26 Pollo Jerusalleme Kamu Pupelie Kirasinge Yembo-manga Tapu Yema Yu Terimu Mele Nimbe Sirimu Temanemo§ 21:13: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”, “28. nem”.

Page 130: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema21:17130LipeMundorumuYema21:2417 Jerusallemekamu sukundupurumulu kinieKirasinge

yembomane konopu siku “Papu okomele.” niringi.18 Orili-oukundu Pollo keme olio Jemisi kanomolo

purumulu kinie tapu yema pali* yu kinie moloringi.19Pollone “Eno molongiye?” nimbelie Pollo yu Juda yem-boma mundupe siye kolopa yembo lupema moloringineandopa kongono terimu kinie Pulu Yemone yu lipe tapon-dopa terimu ulume pali eno temane topa sirimu.

20 Yuni aku sipe nirimu pilkulie eno Pulu Yemokapi niringi. Aku tekolie Pollondo ningendo: “Ango,Juda yembo tausini awisili ‘Yesusi yu sike ⸤ye nomi Ki-rasimu⸥.’ ningu tondolo munduku pilku† ⸤yunge yem-boma molemele⸥ nu kanoleno. Mosisini ungu manesirimume‡ ‘Paa pilipu teamili.’ ningu molemele melenu kanolenola. 21 Nalo Juda ye marene ongolie nu te-leno mele olionga Juda yembo Kirasi pilieli yembomandoningu siringi eno pilku keri pilku molemele. Nuni telenomele ongo niringi mele isipe: “Juda yemboma yembolupema kinie molemele yembomane Mosisini ungu manesirimume naa pilku munduku siye kolko, enonga kan-gomanga kangi te kopisiku makaye teko naa ltendeko,§olio Juda yembomanga ulu pulume naa teangi.” ningununi aku siku nilino nilimele. 22 Eno pilku keri pilkumolemele akumunge olio nambe-eamiliye? Nuyando onumele eno sike pilinge. Nu kanoko keri kanonge kene23 olione “Nu tei.” nimolo mele teani. Olio kinie ye kisemolemele akumene ‘Pulu Yemo kinie wale marenga ulumare temolo.’ ningu mi leko ningu panjeringi. 24 Akuyema nu kinie pea tapu toko pukulie, enonga mi lieringi* 21:18: bokumunge alsena anjokondo “16. hetman”. † 21:20:bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”. ‡ 21:20: bokumunge alsenaanjokondo “26. lo”. § 21:21: bokumunge alsena anjokondo “18. katimskin”.

Page 131: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema21:25131LipeMundorumuYema21:27walema pora nimbendo nu kinie pea Pulu Yemone enokake tepili molonge kanomba ulume teko, enonga pengeporondonge kinie nuni kou mone sindeni. Aku teni kinieyembomane kanokolie, ‘Nu kepeMosisinge ungumanemapilku teko moleno, nuni ulu mare teko kenjilino niringitemanemo kolo toko bulkundu ninderingi lemo.’ ningukanonge. 25Nalo Juda yembomanga ulsukundu yemboma‘Yesusi yu sike ⸤ye nomi Kirasimu⸥.’ ningu tondolomunduku pilku ⸤yunge yembomamolemele⸥ mane tengemele pepá te ou topo sirimulu kanumu. Aku pepána“Teaa.” nirimulu mele isipe: “Unjo kou melema likuanjiku “Olionga pulu yema.” ningulie popo toko langikalko silimele langime ‘Kalaro mololi langime.’ ningunaa nongo, melemanga memema naa nongo, kongi kepemelema ‘Meme naa omba pupili.’ ningu nomi kolomongonaa tengema naa nongo, wa ulu kerinele naa teangi. Uluakume naa tenge kinie aku papu.” nimbu aku sipu pepátorumulu kanumu.” niringi.*

26 Kanu kinie orili-oukundu tapu yemane “Tei.” niringimele tembando Pollone ye kise kanume lipe memba pu-pelie, eno pea Pulu Yemone kake tepili molonge kanombaulume teringi. Yu aku tepalie, ⸤Pulu Yemo popo tokokaloringi⸥ ulke tembelena sukundu pupelie ‘Olio kaketepili molomolo ulume tepo molomolo walema poranimbé mele nimbu sipu Pulu Yemo popo topo kalomolomelema nane simbo walemo nimbu siembo.’ nimbe ulketembelena purumu.

21:27-36 Juda Yembomane Pollo-Kinie Mumindili KolkolieUlke Tembelena Yu Ambolko Tonge Teringi Kinie

27 Pollo kinie ye kise kanume Pulu Yemone enokake tepili molonge kanomba ulume teko moloringi* 21:25: inie yakondo 15:28-29.

Page 132: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema21:28132LipeMundorumuYema21:33wale yepoko pakera pora nimbé terimu kinie kolea Esiaporopinji Juda yembomarene Pollo ulke tembelenamolo-rumu kanokolie, ulke tembelena maku toko moloringiyemboma teko mumindili kondoko Pollo ambolko liku,28 ru ningulie ningendo: “I sirele yema, olio ongo likutapondayo. Iyemone koleamanga pali andopa yembomatemane topa silimo mele isipe: “Olionga yemboma kinie,olionga ungu manema kinie, iulkemo kinie, kanoko kerikanoko, olio Juda yemboma telemolo mele naa teaa.”nimbe mane silimo yemo imu. Aku ulume mindi naatelemo. Ulu te kinié ya tekemola. Iulke kake telimungeJuda yembomanga ulsu yembo lupe mare memba omuakumunge iulkemo tepa kenjemu.” niringi. 29 (EnoneEpesasi taono ye Toropimasi Pollo kinie Jerusallemesukundu tapu toko andoringili kanokolie, ‘⸤Olio Juda yem-boma Pulu Yemo popo topo kalemolo⸥ ulke tembelenasukundu pea pungili.’ konopu lekolie aku siku niringi.)

30 Kanu kinie Jerusalleme moloringi yemboma palimumindili kolko lkisiku sukundu sukundu ongo Pollo am-bolko liku ulke tembelena ulsu kunduku mengo pukulietamburumbu ulke kunema pipi siringi.

21:31-36 Romo Ami Yemane Pollo Jerusalleme Ka SiringiTemanemo

31 Yu tonge tekomoloringi kinie Romo ami yema noko-rumu ye nomimu Jerusalleme yemboma pali teko kenjikumoloringi mele temanemo pilierimu. 32 Pilipelie yu amiye mare kinie kanu yemanga nokoli yema kinie popengetepa lipe meli yembo maku toko moloringine lkisipe melipurumu. Amime kinie enonga ye nomimu kinie oringikanokolie teko kenjiku moloringi yembomane Pollo al-toko kopene naa toko we siye koloringi.

33 Ami ye nomimu Pollo molorumune omba yu kasipelie ami yemando nimbendo: “Yu ka sene talone ka

Page 133: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema21:34133LipeMundorumuYema21:40taa.” nirimu. Aku nimbelie yuni yemboma walsipelienimbendo: “I yemo naweye? Yu nambe-emuye?” nirimu.

34 Maku toringi yembomanga marene “I sipe isipetemu.” ningu yu mele mele ungu awisili niringi kuluami ye nomimu ulumunge pulumu naa pilipe imbisipelie, yuni nimbendo: “Yu ami yemanga ulkena mengopaa.” nirimu. 35 Mengo puringi kinie Pollo ulkena olapuringi polona nondopa purumu kinie yemboma non-doko nondoko ongo yu tonge teringimunge ami yemaneyu taropola tekomengo puringi. 36Yembo lombili puring-imene ru ningu “Kolopili toko kondaa.” niliku lombilipuringi.

21:37-22:21 Pollone Pilipe Terimumunge Pulumu JudaYembo Moloringimendo Nimbe Sirimu Temanemo

37 Ami yemane Pollo enonga ulkena sukundu mengopunge teringi kinie Pollone ami ye nomimumawa tepalie“Nane nu ungu te niembo.” nirimu.

Ye nomimuni topondopa nimbendo: “Nu Giriki ungupilino lepamo. 38 Aku liemo ou kolea Isipi ye tene “Romogapomano tamili.” nimbe yemboma toko kondoli ye potausini lipe kolea ku lieline memba purumu kanu yemonu molo lepamo.” nirimu.

39 Pollone topondopa nimbendo: “Na Juda yemo, koleaSillisia poropinji lemo kolea awili Tasisi nanga koleamo.Nanga koleamo we te molo. Imbi molemo kolea awilimu.‘Nane yemboma ungu nimbu siembo.’ nimbulie nu mawatekero.” nirimu.

40 Ami ye nomimuni “Manda, ni.” nirimu kinie Pollopolona ola angilipelie “Na ungu te niembo, eno taka likumolaa.” nimbe ki ola mundorumu.

Eno taka liku moloringi kinie yuni Ipuru ungu lepalieenondo nimbendo:

Page 134: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema22:1134LipeMundorumuYema22:522

1 “Ango tara keme, kinié enonga ungu pundu tambopiliee.” nirimu.

2 Yuni Juda yemboma enonga Ipuru ungu lepalie nir-imu kulu pilkulie niringimuni, paa ungu naa nili taka likumoloringi.

Kanu kinie Pollone nimbendo:22:3-16 Pollo Yu Konopu Alowa Tepa Kirasinge Yemo Molo-

rumu Mele* Nimbe Sirimu Temanemo (21:37-22:21 pali liku tereleko kanani.)

3 “Na Juda yemo. Amane na kolea Sillisia poropinjilemo kolea awili Tasisi merimu. Nalo na ikolea awiliJerusalleme molopo awi lierindu. Awi lepolie Gamellie-lene yema sukuli tenderimu kinie na pea sukuli terimulu.Yu paa pilipe konginjeli perimu yemo molopalie oliongaanda kolepalimenga ungu manema† pali olio mimi sipemane sirimu. Akumunge enone kinié Pulu Yemo tondolomunduku pilkulie ‘Yembomane Pulu Yemo paa teko naakenjengi!’ nilimele mele na aku sipu tondolo mundupupilipu ‘Yembo tene Pulu Yemo tepa naa kenjepili.’ nimbumolorundula.

4 “Aku nimbu molopolie nirindumuni, iulu kondewendo orumumu‡ pilku liku ténge panjiku teringi yem-boma nane pilipu, ‘Pulu Yemo teko kenjikimili.’ nimbu,eno mindili lipu sipu “Kolangi.” nimbu, ambo yemaka sipu panjerindu. 5 Pulu Yemo popo tondoli yeawili olandopamo kinie§ kanjolloma kinie aku terindukanoringi mele, kinié nanga kote tendekemele yemaeno kanu yemane manda ningu silimela. Kanu yemane* 22:2: inie yakondo 9:1-19, anjokondo 26:12-18. † 22:3: bokumungealsena anjokondo “26. lo”. ‡ 22:4: inie anjokondo 24:14. § 22:5:bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”.

Page 135: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema22:6135LipeMundorumuYema22:13pepá toko siringi na lipu enonga angenupili ⸤kolea Siriaporopinji⸥ kolea awili Damasikasi moloringine meli pu-rundu. ‘Akune kanu ulu konde te wendo orumumu pilkuteringi yembomaka sipu, enone aku siku teko kenjilimele-monga mindili nangi.’ nimbu Jerusalleme yando memboombondo pepámo lipu membo purundu.

6 “Kanu kinie kolea awili Damasikasi nondopo pumbopurundu kinie awi tangoli walsikele mulu koleana patelite manie omba na molorundune pa awili tepa terimu.7 Na topa manie mundorumu lepo pilierindu kinie ungute ombanandonimbendo: “Sollo, Sollo, nambemunenunina mindili liku silinoye?” nirimu.

8 “Nane walsipulie nimbondo: “Awilimu, nu naweye?”nirindu.

“Yuni topondopa nimbendo: “Na Nasarete taono yeYesusi, na nuni mindili liku silino yemo.” ⸤nirimu.⸥ 9 Nakinie pea tapu topo purumulu yema paterimumu kanoko,ye tene nando ungu nirimumu pilieringi nalo ungumupilku imbi naa siringi.

10 “Nane walsipulie nimbondo: “Awilimu, na nambe-emboye?” nirindu.

“Awilimuni nimbendo: “Ola molko kolea awiliDamasikasi sukundu pani. Akune puni kinie nu‘Teani.’ nimbu ou nimbu panjerindu mele ye tene nunimbe simbe.” nirimu. 11 Tondolo patelimuni nangamongomo sumbulu tondorumu-nemelte naa kanorundu.Akumunge na pea tapu topo purumulu yemane na kiambolko meli, Damasikasi sukundu puringi.

12 “Kanu kinie ye te, yemonga imbimu Ananayasi,na molorundu ulkena na kanombando orumu. PuluYemonga ungu mane Mosisini yando nimbe sirimume yupaa pilipe lipe terimu yemo; Damasikasi moloringi Judayembomane ‘Yu ye peangamo.’ ningu kanoringi. 13Yu na

Page 136: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema22:14136LipeMundorumuYema22:20molorundune omba angilipelie nimbendo: “Ango Sollo,nu mongone kelko kanou.” nirimu. Kanu kinie walsikelena mongo makilipu yu kanorundu.

14 “Kanu kinie yuni nimbendo: “Olionga anda kolepal-imene pilku popo toringi Pulu Yemone ‘Nu pilku teani.’nimbe nu ou mako torumu mele isipe: ‘Yuni nu ‘Teani.’konopu lemo mele pilku, Ye Sumbi Nilimu ningu kanoko,kanu yemo yunge ungumu pilieni!’ nimbe nu makotorumu. 15 Nuni melema kanoko ungume pilierinu meleyemboma pali ningu sini akumunge nu yunge ungumeningu sindeli yemo moloni. 16 Kapola, nu kinié we naamoloyo. ‘Nangaulu pulu kerimeyuni kulumiye tondopili.’ningu yunge imbi leko walsikulie, no li.” nirimu.

22:17-22 (22:17-21) Pulu Yemone Pollo Yu Juda Yembo NaaMoloringi Yembo Lupema Moloringine Lipe Mundorumu MeleNimbe Sirimu Kinie (22:22) “Pollo Kolopili Tangi.” NiringiTemanemo

17 “Kanu kinie na pe Jerusalleme yando kelepo ombo⸤Pulu Yemo popo topo kalemolo⸥ ulke tembelena PuluYemo kinie ungu nimbu molopolie kumbu mele tepo18 Awilimu kanorundu kinie yuni nando nimbendo:“Pílie. Nuni nanga ungumu ya Jerusalleme ningu sinikinie molemele yembomane naa pilku linge kene nuJerusalleme isili welea munduku siye kolko pu.” nirimu.

19 “Nane topondopo nimbondo: “Awilimu, ou naneJuda yemboma maku toko nunge ungumu pilieringi ulke-manga andopo, yembomane nu ‘Sike olionga Awilimu.’niringi yemboma ka sipu ka pulsene torundu kanumu yamolemele yembomane pilku molemele. 20 Ulu te lupeterindula. Ou Sitipenene nunge ungu nimbe sirimu-munge yu toko kondoringi kinie nane kanopolie ‘Paputokomele.’ nimbu na konopu peanga panjipu, yu toringi

Page 137: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema22:21137LipeMundorumuYema22:25yemanga wale pakolime nokondopo, angilierindu.* Akuterindu ulume eno kanoko konopu siringi kanumu. ⸤Pekinié nambemune nane ungu nimboma ‘naa pilinge.’konopu lekolie “welea pu.” nikinuye?⸥” nirindu.

21 “Nalo yuni nando nimbendo: “Pu.” nirimu. “Nane‘Juda yembomanga ulsu molemele yemboma nangaungumu piliengi!’ nimbu eno molemele kolea sulumenga“Nu pani.” nimbu lipu mundumbo tekero.” nirimu.”nimbe Pollone nirimu.

22:22-29 Romo Ami Ye Nomimuni Pollo Nokorumu KiniePollo Yu “Romo Yemo Molio.” Nimbe Romo Ami Ye NomimuNimbe Sirimu Temanemo

22 Juda yembo maku toringime Pollone ungu niri-mume ou we pilku angilieringi nalo yuni “Awilimuni naJuda yembomanga ulsu molemele yemboma molemelena“Lipu mundumbo.” nirimu.” nimbe Pollone nirimukinie pilkulie niringimuni, pilku keri pilkulie tondolo runingulie ningendo: “Yamakoleana yuwekondemolombakinie kapola naa temba. Yu kolopili toko kondaa.” niringi.23Eno tondolo ru ningu, enonga wale pakolime kulku likuambolko wako-wako kulku, ma nurupulu ambolko likutoko ola mundoringi.† ⸤‘Yu-kinie mumindili kolkomolomele Romo ami yemane paa piliengi!’ ningu aku teringi.⸥

24 Aku teringi kinie ami yemanga ye nomimuni nim-bendo: “Yemo enonga ulkena liku meli paa.” nirimukinie meli sukundu puringi. Kanu kinie ye nomimuni amiyemando nimbendo: “Yembomane nambemune yu-kiniemumindili kolko aku siku ru nikimilinje piliemili nimbepara sipili kene yu ka pulsene toko walsiku piliee.” nir-imu. 25Nalo enone Pollo ka pulsene tongendo yu unjonaka toko panjeringi kinie ami ye wane anderete nokorumu* 22:20: inie yakondo 7:58. † 22:23: inie yakondo 7:57.

Page 138: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema22:26138LipeMundorumuYema22:29yemo, nondopa kanopa angilierimu, kanumundu Pollonenimbendo: “Kote naa pilkulie Romo ye te ka pulsenewe tonge kinie Romo gapomanomone “Teaa.” nimbemane silimo ungumane te pulue tongenje konopu lekero.Sikeye?” nirimu.

26 Yuni aku nirimu kulu ami ye wane anderete noko-rumu yemone pilipelie, yu pupe ami ye nomimundunimbendo: “I yemo Romo ye te lepamo. Pe kinié nambe-eniye?” nirimu.

27 Kanu kinie ami ye nomimu Pollo molorumune ombawalsipelie nimbendo: “Nu sike Romo yemoye? Na ningusi.” nirimu.

Pollone topondopalie nimbendo: “Na sike Romoyemo.” nirimu.

28 Ami ye nomimuni nimbendo: “ ‘Na Romo yemomolambo.’ nimbulie kou mone paa awisili sipu pepálsindu.” nirimu.

Pollone nimbendo: “Aku sike lepamo nalo na amanemerimu kinie Romo yemo molorundu.” nirimu.‡

29 Ami ye Pollo ka pulsene toko walsinge teringi yemayuni “Romo yemo molio.” nirimu kulu pilkulie mini-wale munduku anjo puringi. Ami ye nomimuni kepe‘Nane Romo ye te “Ka sene toko panjiku ka pulsene taa.”nindumunge na mongo pembanje.’ konopu lepa mini-wale mundorumu.

22:30-23:11 (22:30) RomoAmiYeNomimuni Juda KanjollomaLipe Maku Torumu Kinie (23:1-11) Pollone Enondo Yuni Teri-mumunge Pulumu Nimbe Para Sirimu Kinie Teringi Temanemo(21:37 pulu polko kanoko yakondo pali liku tere leko kanani.)‡ 22:28: inie yakondo 16:37-39. Yembo mare eno sike Romo umbu yem-boma moloringi. Nalo yembo mare umbu lupe molkolie ulu te teringimungeRomo yemboma moloringimunge pep te siringi nosiku moloringi.

Page 139: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema22:30139LipeMundorumuYema23:430 Romo ami ye nomimuni ‘Pollo nambolka uluri

tepa kenjemu-ne Juda yemane yu tonge tekemelenjepiliembo.’ nimbelie nirimumuni, ipulueli-ou ‘Pollo kaulkenawendo pupili.’ nimbe, “Pulu Yemo popo tondoli yeawilime kinie Juda kanjollo wema kinie eno maku tamiliwaa.” nimbelie, kanjolloma§maku toringi kinie Pollo lipemeli omba enonga kumbikerena anjerimu.

231 Kanu kinie Pollone kanjolloma neme neme nimbe

kanopalie nimbendo: “Angokeme, na Pulu Yemo kanopamolopili yuni “Tei.” nilimo mele andopo telio kinie ‘NaPulu Yemone kanopa keri kanolemo ulu te tepo kenjikirulemo.’ nimbu naa pilierindu.” nirimu.

2 Aku nirimu kinie Pulu Yemo popo tondoringi ye awiliolandopa* Ananayasini Pollo kinie nondoko angilieringiyemando nimbendo: “Yu kerena larauwe taa.” nirimu.

3 Ananayasini aku nirimu kinie Pollone yundu ⸤unguiko topalie⸥ nimbendo: “Ulke kengelena peneme kaketeli kandongimu,† nu Pulu Yemone larauwe tomba. ‘PuluYemone “Teaa.” nimbe mane silimo mele pilkulie nakote tendambo.’ konopu lekeno nalo “Na larauwe taa.”nikinumunge nu nunu Pulu Yemonga ungu manema pu-lue tokono lemo.” nirimu.

4 Pollo kinie nondoko angilieringi yemane ningendo:“Nu Pulu Yemo popo tondoli ye awili olandopa kaketelimu pipili naa tekemo-na ungu taka tondokonoye?”niringi.§ 22:30: bokumunge alsena anjokondo “34.2. bikpris”, “19. kaunsil”.* 23:2: bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”. † 23:3: Ul-sukundu kanopo peanga kanolemolo nalo sukundu keri lemomolo purulimomele naa kanolemolo. LLuku 11:44, Mateyu 23:27-28, Isikiele 13:10-12.

Page 140: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema23:5140LipeMundorumuYema23:105 Pollone nimbendo: “Angokeme, yu kanu ye nomimu

kanopo imbi naa sipulie aku sipu nindu. Ungu te PuluYemonga bokune molemo mele isipe:‘Enonga ye nomimu ungu taka naa tondangi.’‡nimbe molemo, akumu na pilio. ‘Yu aku ye nomimumolemo.’ nimbu kanopo imbi silkenje yu ungu taka naatondolka.” nirimu.

6 Pollone aku nimbelie nirimumuni, yu yuyu konopukimbu sipelie ‘Ikanjollo ye mare Sadusi yema, mare Parisiyema lemo.’§ konopu lepalie, yuni nimbendo: “An-gokeme, na Parisi yemo moliola. Tara Parisi yemo molo-rumula. ‘Yemboma kolkolie lomboroko ola molonge.’nimbu pilio. Na aku sipu konopu leliomonga na kotetendekemele.” nirimu. 7 Yuni aku nirimu pilkulie,Parisi yema kinie Sadusi yema kinie kerepale ningulie,kanjollo yema talape talo mele moloringi. 8 (Kerepaleniringimunge pulumu isipe: Sadusi yemane ningendo:“Yembo te kolopalie lomboropa ola naa molomba. An-gelloma kinie minime kinie kurume kinie naamolemele.”niringi nalo Parisi yemane ningendo: “Yemboma lom-boroko ola molonge. Angelloma kinie minime kiniekurume kinie paa sike molemele.” niringi.)

9 Aku ningu pilieringi mele Pollone pilipelie ungunirimu pilkulie kanjolloma mumindili kolko tondolokerepale ningu anjo yando ungu panjeringi. PuluYemonga ungumanemanga pulume pilkumane siringi yemare,* eno Parisi yema moloringi, kanumene ola angilkutondolo mundukulie ningendo: “I yemo ‘Ulu te tepa naakenjemu.’ nimbu pilkimulu. Yu mini tene molo angellotene ungu te nimbe simunje?” niringi. 10 Eno tondolo‡ 23:5: Wendo-Oringi 22:28. § 23:6: bokumunge alsena anjokondo“19. kaunsil”, “38. Sadyusi”, “11. Farisi”. * 23:9: bokumunge alsenaanjokondo “41. saveman”.

Page 141: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 23:11 141 Lipe Mundorumu Yema 23:15

irinele teko paa mumindili koloringi kulu Romo ami yenomimuni mini-wale mundupelie, ‘Pollo anjo yando kun-dukulie yu toko kondonge.’ konopu lepalie, ami yemandonimbendo: “Eno maniendo puku, yu tondolo mundukuliku meli ulkendo waa.” nirimu.

11 Opalikundu ipulueli Awilimu† Pollo molorumunenondopa ombalie nimbendo: “Nu pipili naa kolko toy-ombo toko molou. Kinié ya kolea awili Jerusalleme nangaungumuningu sinu, aku sikumele nuni kolea awili Romo‡ungumu ningu sini lemo.” nirimu.

23:12-22 Juda Ye Awilimene Pollo Tongendo Langi NiringiTemanemo

12 Orili-ou Juda ye awilimene ungu te ningu pan-jikulie ningendo: “Pollo topo kondamili. Ou naa topokondopolie, no kinie langi naa nomolo.” ningu milieringi. 13 Pollo tongendo langi niringi ye tu paono melemoloringi. 14 Aku siku ningu panjikulie, eno Pulu Yemopopo tondoringi ye awilime kinie Juda yembomanga tapuyema kinie§ moloringine pukulie ningendo: “Olio ungute nimbu panjipu mi liemulu mele isipe: “Pollo ou naatopolie nimolomone, langi wallo kolte kepe paa naanomolo.” nimulu. 15 Aku temulu kene kanjolloma kinieenone ami ye nomimumolemona ningumundukulie kolotoko yundu “Pollo ungu mare altopa omba nimbe sipili.Pulume paa mimi sipu piliemili, memba maniendo opili.”niee.” niringi. “Pe yu mengo onge kinie eno molongena† 23:11: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”. ‡ 23:11:Jerusalleme Juda yembomamoloringi disiriki Judianga kolea awilimu. AkuneJuda yembomanga ye awilime molko yemboma nokoringi. Kolea awiliRomo, Romo gapomanomonga ye nomimu molopa poropinji koleamangapali nokorumu koleamo. Akumu Italli poropinjine lierimu. § 23:14:bokumunge alsena anjokondo “34.2. bikpris”, “16. hetman”.

Page 142: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

Lipe Mundorumu Yema 23:16 142 Lipe Mundorumu Yema 23:22

ou naa opili aulkena nokopomolopo yu topo kondomolo.”niringi.

16 Nalo Pollo kemulunge malone, enone yunge kepatongendo langi niringi mele pilipelie, yu ami yemaperingi ulkena Pollo molorumune pupe nimbe sirimu.

17 Kanu kinie Pollone ami ye wane anderete nokorumuye te “Ou.” nimbelie yundu nimbendo: “I kango yemoenonga ye nomimu ungu te pelemomo nimbe sipili, yumolemona mengo pani.” nirimu. 18 Pollone aku nir-imu pilipelie kanu yemo yunge ye nomimu molorumunekango yemo meli purumu.

Memba pupelie ami ye nomimundu nimbendo: “Yaka ulke pelemo ye ‘Pollo’ nili kanumuni nando “Ou.”nimbelie nimbendo: “I kango yemo nunge ye awilimunduungu te nimbé kene yu molemona mengo pu.” nimu-nemeli okoro.” nirimu.

19 Ye nomi kanumuni kangomo ki ambolopa melitenga lupe pupe elolomolkololie yu walsipelie nimbendo:“Nuni nambolka unguri ninindu onuye?” nirimu.

20 Kangomone yundu nimbendo: “Juda ye awilimene‘Opali nu walsiku, “Eno Pollo ungu mare altopa ombanimbe sipili, pulume paa mimi sipu piliemili, nuni oliokanjolloma molomolona mengo maniendo wani.” kolotopo aku sipu niemili.’ ningu ou ningu panjengi. 21 Naloenonga ungu ninge mele naa pilieni! Enonga ye tu paonomele “Olio ou Pollo topo naa kondopolie langi kepe nokepe naa nomolo.” ningu mi liengi. Nuni “E.” ningu melioni kinie toko kondongendo aulkena nokoko molonge.”nirimu.

22 Ami ye nomimuni kango yemondo nimbendo: “Kiniéna ningu sikinu mele anjo yembo tendo lupe paa naaningu sikulie we pu.” nirimu.

Page 143: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema23:23143LipeMundorumuYema23:3023:23-35 Ami Yemane Pollo Kolea Awili Sisaria Gapomano Ye

Awilimu Molorumune Meli Puku Mundu-Poringi Temanemo23 Kangomo purumu kinie ami ye nomimuni ami ye

wane anderete wane anderete ningulu nokoringili yeselo“Wale.” nimbelie nimbendo: “Elo ami ye tu anderetekinie kongi otena andolemele ami ye tere paono tenekinie tólo mengo andolemele ami ye tu anderete kinieliku maku tokolie, kinié ipulueli ena nani killoko Pollomeli kolea awili Sisaria pangi. 24 Pollo aulkena tongekene yu kongi otena molopili kolea Pellisitane disirikiRomo gapomano ye Pillikisi kolea awili Sisaria molemonamengo pangi. Yu aulkena ulu te wendo naa opili nokokokondoko meli pangi.” nirimu.

25 Aku nimbelie ye nomimuni ‘Pillikisi puku siengi.’nimbe pepá te topalie nimbendo:26 ‘Na Lodiasi LLisiasini ipepámonu gapomano ye paa awili Pillikisi topo sikiru.“Nu molko kondokonoye?” nikiru.27 Iye mengo okomelemo Juda yembomaneambolko liku toko kondonge tengi nalona kinie nanga ami yema kinie ombolie‘Yu Romo yemo.’ nimbu pilipulie na kinieami yema olione yu wendo lipu meli pumulu.28 “Yu tepa kenjemu.” ningutonge tengimunge pulumu pilimbondoenonga kanjollo yema molongine membo pundu.29 Meli pupulie piliendu kinieenonga ungu manema pulue tomu-neaku siku ningi piliendu. Yu kote tendekolie“Kolopili.” ninge molo “Ka siemili.”ninge aulke te naa liemu.30 Kanu kinie pe yu tongendo langi ningi meleyembo tene na nimbe simu pilipulie, tamburumbu

Page 144: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema23:31144LipeMundorumuYema24:1ami yemando “Nu molenona mengo paa.” nindu.“Yu kote tendamili.” ningi yemando “Yu tepakenjemu kene kolopili.” ningimunge pulumu‘Nu pilieni.’ nimbu “Si-pe.” nindu.’nimbe yu pepá te topa aku sipe nirimu.

31 Kanu kinie ami ye nomimuni “Teaa.” nirimu meletengendo ipulueli Pollo liku meli Andipatirisi taononapuku pekolie niringimuni, 32 orili-ou ‘Kongi otena andoliami yema Pollo lkisiku mengo pangi.’ ningu ami ye wemakelko yando oringi. 33Otena andoli ami yema Pollomengokolea awili Sisaria suku ongolie, gapomano ye awilimumolorumune Pollo meli pukulie pepámo siringi.

34 Gapomano ye awilimuni pepámo lipe kanopalie,Pollo walsipelie nimbendo: “Nunge poropinji tenaye?”nirimu.

Pollone nimbendo: “Na kolea Sillisia poropinji yemo.”nirimu kinie pilipelie nirimumuni,

35 yuni nimbendo: “Nu ‘kote tendamili.’ nikimiliyema onge kinie nunge kotemo piliembo.” nirimu. Akunimbelie yuni nimbendo: “Pollo ye nomi kingi Eroteneou takopa perimu gapomano ulkena pepili mengo pukunokaa.” nirimu.

2424:1-27 Gapomano Ye Awili Pillikisini Pollonga Kote Pilier-

imu Temanemo 24:1-9 Juda Yembomanga Ye Awilimene PolloKote Tenderingi Temanemo

1 Pollo kolea awili Sisaria mengo puringi pe wale kise-pakera omba purumukinie Pulu Yemopopo tondoringi yeawili olandopaAnanayasi kinie Juda yembomanga tapu yemare kinie* Juda yembomanga ungu manema pilierimu* 24:1: bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”, “16. hetman”.

Page 145: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema24:2-3145LipeMundorumuYema24:8ye Tetallasi kinie kolea awili Sisaria maniendo ongolieniringimuni, gapomano ye awili Pillikisindu Pollo kotetendenge mele ningu siringi.

2-3 Kanu kinie yuni Pollondo “Ou.” nirimu orumukinie Juda ye awilimenga lipe tapondopa kote tendeli yeTetallasini Pollo kote tendepalie Pillikisindu nimbendo:†

“Ye Paa Awili Pillikisi, nuni olio nokoleno kinie opa tewendo naa opili molopo kondolemolo. Ou olio molopokenjerimulu nalo nuni olio nokoko “I sipe isipe wendoopili.” nilinomonga kinié olio molopo kondolemolo.Akumunge kinié olio konopu peanga pekemo-na nu kinie“Paa ange.” nikimulu. Paa papu teleno. 4 Nalo olionewe ungu awisili nimolo kinie nu siye temba kene ponjipuniemili pilku molani.

5 “I yemo ‘Yemboma mongo liku molko kenjengi!’nimbe, Juda yembomamolemele koleamanga pali andopa‘Eno anjo yando konopu keri panjiku irinele teko molkokenjengi!’ nilimo yemo. Yu olio Juda yembomangaungu manema munduku siye kolko ‘Nasarete yemongayemboma’‡ nilimelemanga ye nomi te. 6 Yu aku sipemindi tepa naa kenjilimo. ⸤Olio Juda yemboma Pulu Yemopopo topo kalemolo⸥ ulke tembelemo tepa kenjimbeterimula. Aku sipe tepamolorumu kinie yu pupu ambolo-rumulu. Ambolopolie ‘Olionga ungu manema pilipu yukote tendamili.’ nirimulu, 7 nalo Jerusalleme nokoringiRomo ami yemanga ye nomi LLisiasini omba tondolomundupe wendo lipe meli pupelie 8 nimbendo: “Yu kote† 24:2-3: Tetallasini sike mele nirimu nalo pollitikisi tepa ‘Pillikisini oliokonopu peanga pepili olionga kote pilipe “E.” nipili.’ nimbe aku sipe nirimu.Juda ye awilime Romo gapomano konopu keri panjiku moloringi. ‡ 24:5:Yesusi yu Nasarete taonona kango molopa awi lierimumunge yu imbi akusiku leko yunge yembomando aku siku niringi.

Page 146: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema24:9146LipeMundorumuYema24:14tendenge yema Pillikisi molombana puku kote tendangi.”nirimu. Kinié nuni yu sumbi siku walsení kinie, olionekote tendelemolo mele yuni nimbé pilkulie nuni ungupulumu sumbi siku piliení.” nirimu.

9 Tetallasi pea angilieringi Juda yemane “Pollo sike akusipe temu mele nikimu.” niringi.

24:10-21 Pollo Kote Tenderingi Kinie Topondopa Kote Pilier-imu Ye Pillikisi Nimbe Sirimu Temanemo

10 Kanu kinie gapomano ye awilimuni Pollondo “Sikeaku siku terinuye?” nirimu kinie Pollone topondopanimbendo:

“Nu ponie awisili olio Juda yembomanga kote awilimepilino yemo molenomonga nanga kote, kinié piliení-munge na konopu pe nipili kote tembo. 11Na Pulu Yemopopo topo kapi nimbondo Jerusalleme olando purundukinie pe kinié koro talo mele mindi omba pukumu. Pekinié yemboma walsenu liemo ‘Sike aku sipe terimu.’ninge. 12 Na ulke tembelena suku yembo te kinie irineletepo, enomaku toko Pulu Yemonga ungumu pilimele ulketenga pupu yemboma tepo mumindili kondopo, koleaawili ⸤Jerusalleme⸥ sukundu ulu te tepo kenjerindu melena kote tendekemele yemane te paa naa kanoringi, molo.13 Ina kote tendekemele yemane na ulu temu nikimilimele ‘Ye te omba “I ulume paa sike temu, na mongonekanondu.” nipili.’ ningu te paa manda naa liku mengoongela.

14 “Nalo nane nundu ungu te paa sike nimbu parasimbo. Akumu isipe: Na olionga anda kolepalimene popotoringi Pulu Yemo popo topo imbi lipu ola mundundum-bondo ⸤Yesusi kinie⸥ ulu konde wendo orumu akumuna sike pilipu tepo molio. Kanumu Juda ye awilimene‘Olionga ungu pulume lawa teko talape talo tepo mo-lamili.’ nilimele kanu ulumu na sike pilipu tepo molio.

Page 147: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema24:15147LipeMundorumuYema24:19Mosisini boku torumume kinie, Pulu Yemone ungu umbutondorumumepilku yembomaningu siringi yemane bokutoringime kinie,§ kanu bokumenga molemo ungume palinane ‘Sike ungume.’ nimbu tondolo mundupu pilipumolio. 15 Inanga kote tendekemele yemane ‘Pulu Yemone“Tembo.” nirimu mele sike temba.’ ningu konopusiku nokoko molemele ulumu kinie, nane ‘Pulu Yemone“Tembo.” nirimu mele sike temba.’ nimbu konopu sipunokopo molio ulumu kinie, telumu. Akumu isipe: ‘Oliomana yembomakolopolie, tepo peanga tepomolemolomakinie, tepo kenjipumolemoloma kinie, pali lomboropo olamolomolo.’ nimbu tondolo mundupu pilimolo. 16 ‘Akusipu temolo.’ nimbu pilipu moliomonga Pulu Yemonekepe mana yembomane kepe nane ulu telioma kanokolie‘ ‘Tepo kenjikiru.’ ningu naa kanangi.’ nimbu konopunipilipu molio.

17 “Na ponie pokorenga kolea lupemanga molopolienirindumuni, pe kelepo nanga yemboma molemelenaJerusalleme yando talko orundu.* Kolea lupe yembomaneJerusalleme yembo koropama kondo kolko liku makutoringi kou monema eno simbondo membo ombo, PuluYemo popo topo melema kalombondo orundu. 18 OlioJuda yembomane ‘Pulu Yemone olio kake tepili molomolokanopili.’ nimbu telemolo mele tepo ulke tembelenakake tepili molorundu kinie na ongo kanoringi. Ongokanoringi kinie na-kinie yembo awisili maku naa topo, nayemboma-kinie ungu awisili naa nirimulula.

19 “Nalo Esia poropinji Juda ye mare ongo† yembomateko mumindili kondoko na amboloringi kanu yemaneya kotena ongo na kinie ungu te pelemomo kote ten-§ 24:14: bokumunge alsena anjokondo “26.2. Lo na Profet”. * 24:17:inie yakondo 11:29-30, 21:17-18. † 24:19: inie yakondo 21:27-29.

Page 148: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema24:20148LipeMundorumuYema24:24delemelanje papu. 20 Na Juda yembomanga kanjollo‡maku toringine angilierindu kinie na-kinie mongo per-imu pilieringi mele§ iongo angilkimili yemane ningupara silimelanje papula. 21Molo kanjolloma moloringinemolopolie ungu te tondolomundupu nirindu kanumungeya kinié kote tendekemelenje? Nirindu mele isipe: “Yem-boma kolkolie lomboroko ola molonge.” nirindu aku-munge kinié enone na kote tendekemelenje?”* nimbePollone aku sipe nirimu.

24:22-27 Pillikisini Kote Pilipelie Pollo Ponie Talo Ka SirimuTemanemo

22 Pillikisi yu Juda yemboma kinie ulu te lupe wendoorumu enonga yembo marene pilku tenge panjikumoloringi mele ou pilierimu. Pollone ungu nimbe porasirimu kinie yuni nimbendo: “Romo ami ye Jerusallememoloringimenga ye nomi LLisiasi ombá kinie eno ungunikimili mele kamu pilipu pora simbo kene isili-ou wenokoko molo-paa.” nirimu. 23Aku nimbelie nirimumuni,ami ye wane anderete nokorumu yemondo nimbendo:“Pollo mengo puku ka ulkena panji-peni. Nalo yu tondoloingi siku ka naa toko, yunge pulu lemo yembomane ‘Yunokamili. Molo tomba melema pilipu yu lipu tapon-damili.’ ningu onge kinie enone “Molo.” naa niee.”nirimu.

24 Wale mare omba purumu kinie Pillikisi kinie yungemenu Derusillaselo oringili. Derusilla yu Juda ambomo.Oringili kinie Pillikisini “Pollo opili.” nimbe, ungu nimbemundorumu kinie Pollo omba yembomane ‘Yesusi yusike Pulu Yemone “Eno nokopa kondomba ye te lipumundumbo.” nimbe mako torumu ye nomi Kirasimu.’†‡ 24:20: bokumunge alsena anjokondo “19. kaunsil”. § 24:20: inieyakondo 21:27-28. * 24:21: inie yakondo 23:6. † 24:24: bokumungealsena anjokondo “23. Krais”.

Page 149: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema24:25149LipeMundorumuYema25:3ningu manda tondolo munduku piliengi mele nimbesirimu kinie pilipe molorumu. 25 Kanu kinie Polloneyemboma sumbi nilime molonge mele kinie, yembomaeno enono nokoko kondonge mele kinie, ⸤Pulu Yemone⸥yemboma kote tendemba walemo wendo ombá melekinie, kanu ungume nimbemolorumu kinie Pillikisi mini-wale mundupelie nimbendo: “Manda ningu, pani. Pe enate we lemba kinie nu kelko ‘Ou.’ nimbo kene pu.” nirimu.26Kanu kinie Pillikisini ‘Pollo yu ‘Lipe tapondopili.’ nimbekou sipili.’ nimbe alieli Pollondo “Ou.” nirimu kiniePollo yu Pillikisi molorumune alieli orumu, yu-kinie unguningu moloringili.

27 Pollo kolea Sisaria taono ka ulkena pepili ponie taloomba purumu kinie Posiasi Pesitasi omba Pillikisi kolowangopa molorumu kinie Pillikisini ‘Juda yema na-kiniekonopupeangapanjengi.’ nimbePollo ka ulkenawepepiliyu purumu.

2525:1-12 Pesitasini Pollonga Kote Pilierimu Kinie Pollone

“Romo Nokolemo Koleamanga Pali Ye Nomimuni Nanga KotePiliepili Romo Pambo.” Nirimu Temanemo

1 Pesitasi kolea Judia disiriki gapomano awilimu ombakolo wangopa kolea awili Sisaria molopalie nirimumuni,wale yepoko omba purumu kinie Jerusallemendo olandopurumu. Pollo kolea awili Sisaria ka ulkena pepili yuJerusallemendo olando purumu. 2 Akune purumu kiniePulu Yemo popo tondoringi ye awilime kinie* Juda yem-bomanga ye awilime kinie Pesitasi molorumune ongo,Pollo kinie ungu te perimu kote tendenge teringi meleningu siringi. 3 Enone yu tondolo munduku mawa* 25:2: bokumunge alsena anjokondo “34.2. bikpris”.

Page 150: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema25:4150LipeMundorumuYema25:10tekolie ningendo: “Nuni olio konopu siemili liku tapon-doko, ‘Pollo ya ka ulkena pepili Jerusalleme yando likumundengi.’ ni.” niringi. Enone Pollo aulkena nokokomolko tongendo† aku siku niringi.

4 Pesitasini enondo topondopa nimbendo: “Pollo koleaawili Sisaria ka ulkena pelemo, na nondopo Sisariandomaniendo pumbo kene 5 na pumbo kinie enonga ye awilimare pea pamili. Kanu yemo ulu mare tepa kenjerimuliemo Sisaria pumolo kinie yu kote tendangi.” nirimu.

6 Kanu kinie Pesitasi koro telu molo koro talo meleJerusalleme molopalie nirimumuni, Sisaria maniendoombalie orili-ou “Kote teamili Pollo liku mengo waa.”nirimu. 7 Pollo yu kotena orumu kinie Jerusallememolko Pesitasi kinie pea maniendo oringi Juda yema yuangilierimune nondoko ongo angilkulie, yuni ulu te tepakenjerimumele naa kanoringi nalo kolo tokolie ningendo:“Yuni ulu awisili paa tepa kenjerimu.” niringi.

8 Pollone ‘Yu sike terimu mele piliengi!’ nimbelienimbendo: “Juda yembomanga ungu manema‡ kepe, enoPulu Yemo popo toko kalemele ulke tembelemo kepe,Romo Gapomano Ye Paa Awili Kumbine Sisamonga ungumanema kepe, ungu taka tondopo tepo naa kenjerindulemo.” nirimu.§

9 Nalo Pesitasini ‘Juda yemboma na kinie konopupeanga panjengi!’ nimbelie Pollondo nimbendo: “Nungekote Jerusalleme piliembo, olando pamiliye?” nirimu.

10 Pollone yundu topondopa nimbendo: “I kote tepomolemolomo Romo Gapomano Ye Paa Awili KumbineSisamonga kotemo. Nane Juda yemboma kinie ulu tetepo naa kenjerindu mele nu pilku moleno. AkumungeJuda yembomanga kotena na nambemune pamboye? Ya† 25:3: inie yakondo 23:12, 20:4. ‡ 25:8: bokumunge alsena anjokondo“26. lo”. § 25:8: inie yakondo 24:12.

Page 151: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema25:11151LipeMundorumuYema25:16Romo gapomanomone kote pilkimumu manda. 11 ‘Nakolambo.’ nimbuulu te tepo kenjerindu liemo akumanda,toko kondangi. Na ungu te naa nimbo. Nalo kolo tokona kote tendengi liemo yembo tene na lipe eno simbe tenaa molemo. Kolea awili Romo molopa koleamanga palinokolemo Romo Gapomano Ye Paa Awili Kumbine Sisa-mone nanga kote piliepili na akune pambo likumundou.”nirimu.

12 Kanu kinie Pesitasini yu kinie tapu toko molko likutapondoringi yema kinie anjo yando kerepale ningulie,pe yuni pilipelie nimbendo: “Nuni ‘Romo Gapomano YePaa Awili Kumbine Sisamone nanga kote pilindepili yumolemona pambo.’ nikinumunge akune sike puni lemo.”nirimu.

25:13-26:32 Pollo Kinie Ye Nomi Kingi Akiripaselonga Te-manemo

25:13-22 Ye Nomi Kingi Akiripa Orumu Kinie Pesitasini YuWalsipelie “Pollo Nambe-embonje?” Nirimu Temanemo

13Walemare omba purumu kinie ye nomi kingi Akiripakinie yunge kemulu Benasiselo ‘Pesitasi gapomano yeawili molomba omu kene kanambili pambolo.’ ningulukolea awili Sisaria oringili. 14 Elo “Wale awisili Sis-aria molombolo.” niringili pilipelie Pesitasini ye nomikingimundu nimbendo: “Pillikisini ye te ka ulkena pepilipurumu kanu yemo ya ka ulkena we pelemo. 15 Natalko Jerusalleme olando purundu kinie Pulu Yemo popotondoli ye awilime kinie, Juda yembomanga tapu yemakinie,* enone na molorundune ongolie ningendo: “Yuisipe isipe tepa kenjemu kene yumongo lipili ni.” niringi.

16 “Nane enondo topondopo nimbondo: “Olio Romogapomano yemane yembo te we umbune te naa silimolo.* 25:15: bokumunge alsena anjokondo “34.3. hetpris”, “16. hetman”.

Page 152: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema25:17152LipeMundorumuYema25:23Kote pilipu, kote tendelemele yembomanga ungumepilipulie, kote tendelemele yembomo yuni yando ungute topondopa nilimo kinie pilipulie, yembomo mongo tepelemo kinie pilipulie mongo silimolo. We naa silimolo.”nirindu. 17 Kanu kinie eno na kinie pea Jerusallememundupu siye kolopomaniendo orumulu kinie nane orili-oukundu sumbi sipu ‘Yu kotena opili.’ nirindu. 18Yu kotetenderingi yema ongo angilku yu kote tenderingi kinie‘Yu mongo simbo ungu te ninge.’ konopu lierindu nalo tenaa niringi. 19 Yu kinie mumindili koloringimunge ungupulu talo pelemo. Enonga Pulu Yemonga ungu pulumulupe lupe ningu pilku, ye ou kolorumu, yunge imbi Yesusiniringi, kanu yemo Pollone “Konde molemo.” nirimukinie “Kolo tokomo.” ningulie, kerepale niringi.

20 “Aku siku niringimunge ungu pulumu pilimbopilipu sundupulie yu walsipulie nimbondo: “I kotemoJerusalleme teamili olando pamiliye?” nirindu. 21 NaloPollone nimbendo: “Molo. Nanga kotemo Romo Gapo-mano Ye Paa Awili Kumbine Sisamone piliepili.” nirimukinie pilipulie nane nimbondo: “Kapola, Romo puni aulkete korondambo kene ou ka ulkena we pei.” nirindu.”nirimu.

22 Kanu kinie Pesitasini nirimu mele ye nomi kingiAkiripane pilipelie yuni yundu nimbendo: “Nane iye-monga ungumu piliembo konopu lekero.” nirimu.

Pesitasini nimbendo: “Kapola, opali pilieni.” nirimu.25:23-26:32 Pollo Kotena Mengo Oringi Kinie Akiripane Pollo

Kote Tenderingi Mele Walsipe Pilierimu Temanemo (25:13 pulupolko kanani.)

23 Orili-oukundu Kingi Akiripa kinie kemulu Benasiseloaningu kondokolo, yembo maku toko moloringi ulkenayemboma kanokolie kolape mingi langoko imbi liku olamunduku, taka liku molangi elo ulkena sukundu oringili.

Page 153: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema25:24153LipeMundorumuYema26:3Ami ye awilime kinie kolea awili Sisaria nokoringi yeawilime kinie oringi kinie pea maku toringi. Kanu kiniePesitasini “Pollo mengo waa.” nirimu kinie yu mengooringi. 24Omba angilierimu kinie Pesitasini nimbendo:

“Ye Nomi Kingi Akiripa kinie eno pea ya molemoloyemboma pali, enone iyemo kanayo. Juda yemboJerusalleme molemelema kinie ya molemelema kinieenone pali na kanopo molambo iyemo kote tendekolietondolo munduku ningendo: “Yu konde molomba kiniekapola naa temba. Kolopili.” niringi. 25Nalo yu kolombaulu pulu te naa pilierindu. Nalo yuni nimbendo: “RomoGapomanoYe Paa Awili Kumbine Sisamone nanga kotemopiliepili.” nirimu-ne “Kapola, Kolea awili Romondo pani.”nirindu. 26Nalo Romo Ye Awilimuni yu kote pilimbe melepepá topo simbo ungu pulu te naa pilkiru. Akumunge,Kingi Akiripa kinie eno ya molemele yemboma pali ‘Pol-lone nimbé mele enone pilkulie pepá tombo mele ningusiengi.’ nimbu meli okoro. 27 ‘Ka ye te Romo ye awilimumolemona we lipu mundumbo kinie kapola naa temba.’konopu lekero. Yunge kote pelemomonga pulumu pepátopo nimbu para sipulie yu lipu mundumbo kinie papu.”nirimu.

261 Pesitasini aku sipe nirimu kinie Akiripane Pollondo

nimbendo: “Nu ungu te pemba na ningu si.” nirimu.Kanu kinie Pollone ‘Kolo tokolie yu kote tenderingi

mele piliepili.’ nimbe topondopa nimbendo:2 “YeNomi Kingi Akiripa, Juda yemane na kote tendeko,

“Tepa kenjerimu.” nikimili, kolo toko nikimili mele nupilieni nimbu simbomonga na konopu sikiru. 3 Judayembomanga ulu pulume kinié eno enono konopuni pilkukerepale nilimele mele nu paa pilku kondolenomonga na

Page 154: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema26:4154LipeMundorumuYema26:10konopu paa peanga pepili nu nimbu simbo. Akumunge‘Nane ungu nimbomo toko pulue toko mumindili naakolko, we mimi siku pilku molani.’ nimbu mawa tekero.

4 “Na ou kango kinie nanga pulu koleana molopolieterindu mele kinie, pe awi lepo Jerusalleme pupumolopo terindu mele kinie, Juda yembomane pali pilkukanolemele.* 5 Nane terindu mele ponie awisili pilkukanokolie, nane tepo molorundu mele ‘Piliengi nimbusiemili.’ nilimelanje nane ou Parisi molopolie terindumele ningu silimela. Parisi yema† olio Juda yembo-manga ungu manema paa mindili siku pilku telemele.Juda yembomanga ungu manema Parisi yemane pilkutelemele mele olandopa; we yembomane olionga ungumanema pilku telemele mele maniendopa. 6 Na kotetendekemele yema kinie olio, Pulu Yemone olionga andakolepalimendo “Tembo.” nirimu mele nane pilipulie ‘Paaaku sipe temba tekemo.’ konopu leliomonga na kiniékote tendekemele. 7 Nane ‘Wendo ombá.’ konopu leponokopo molio mele olio Juda yembomanga talape rurepomolemolo yembomane pali ‘Iulumu wendo opili.’ ningu,ipulueli tangoli Pulu Yemonga ungu pilku yunge imbiliku ola mundunduku nokoko molemelela. Ye Nomimu,aku ulu telumu mindi olio Juda yemboma nokopo mole-molo nalo na aku sipu pilipu nokopo moliomonga Judayembomane enono na kote tendekemele. 8 Eno yembomarene nambemune ‘Pulu Yemone yembo kolemelemamanda naa topa makinjindimbe.’ konopu lemeleye?

9 “Ou nane kepe “Yemboma Nasarete ye Yesusi paanaa piliengi!’ nimbu ulu umbune awisili siembo.’ nimbumolorundu. 10 Jerusalleme nane aku sipu terindu. Pulu* 26:4: Gallesia 1:13-14, Pillipai 3:4-6. † 26:5: bokumunge alsenaanjokondo “11. Farisi”.

Page 155: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema26:11155LipeMundorumuYema26:14Yemo popo tondoli ye awilimene‡ “Aku siku tei.” ningunamba siringi kinie ⸤Pulu Yemonga⸥ kake teli yembo§awisili ka sirindu. “Kolangi.” niringi kinie nane “E.”nirindula. 11 Juda yemboma maku toko Pulu Yemongaungumupilieringi ulkemanga pupuYesusi pilieringi yem-boma kanopo lipu “Mindili nangi.” nimbu, “ “Yesusiyu Pulu Yemone “Eno nokopa kondomba ye te lipumundumbo.” nimbe mako torumu ye nomi Kirasimumolo.” ningu, yu ungu taka tondaa.” nirindu. Yu pilkumoloringi yembomamumindili paa kolopolie, kolea lupe-manga moloringime lipu, mindili lipu sipu ka simbondolombili purundu.*

26:12-18 Pollone Konopu Alowa Tepa Kirasinge Yemo Molo-rumuMele Akiripa Nimbe Sirimu Temanemo† (25:13 pulu polkokanani.)

12 “Aku sipu telipu andopolie, Pulu Yemo popo tondoliye awilimene ‘Aku siku te-pou.’ ningu pepá te toko nasiringi kinie lipu meli kolea awili Damasikasi purundu.13 Ye Awili Akiripa, na kolea awili Damasikasi pumbopurundu kinie, awi tangoli aulkena purundu kiniemulunepaterimu kanorundu. Akumu ena tolemo mele manien-dopa. Yu tondolo pa terimu kinie na kinie tapu topo pu-rumulu yema kinie oliomolorumulune tondolo paterimu.14Aku terimu kinie olio pali topamaniemundorumukiniena manie lepo pilierindu kinie ungu te omba Ipuru un-gunenimbendo: “Sollo, Sollo, na nambemunemindili liku‡ 26:10: bokumunge alsena anjokondo “34.2. bikpris”. § 26:10: ungupulu te inie yakondo 9:13*. * 26:11: inie yakondo 7:58, 8:1,3, 9:1-2.† 26:11: inie yakondo 9:3-19, 22:6-16.

Page 156: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema26:15156LipeMundorumuYema26:17-18silinoye? Nunu tolo wisiku anjikulie lendiyé pulino.”‡nirimu.

15 “Kanu kinie nanewalsipulie nimbondo: “Awilimu, nunaweye?” nirindu.

“Awilimuni topondopalie nimbendo: “Na Yesusi, nunialieli mindili liku silino yemo. 16 Kinié ola angiliei.‘Nu nanga kendemande yemo molko, na kanonu melekepe, nane pe lipu ora simbo mele kepe, pilku kanokolieyemboma anjo ningu sieni.’ nimbu nu ongo puni pu-nune ombo mona angilipu, na molio mele nu lipu orasikiru. 17-18 Nunge Juda yemboma kinie yembo lupemakinie enone ‘Nu tamili.’ ninge kinie ‘Nu naa tangi.’nimbu lipu tapondombo. ‘Na sike molopa eno lipetapondomba.’ nilimele yemboma Pulu Yemone enongaulu pulu kerime ‘Manie pupili.’ nimbe siye kolopa,yuni ‘Nanga yemboma manjiku molko, yembo kake te-lime molangi.’ nirimu yemboma ‘Sike yunge yembomamolangi.’ nimbu, nu eno molemelena “Pu.” nimbulipu mundukuru.§ Enonga mongo kumbulku molemeleyemboma ‘Makiliengi.’ ningu, sumbulu toline molemeleyemboma ‘Munduku siye kolko pateline molangi.’ ningu,⸤kurumenga nomi⸥ Setenenga* tondolomone yembomaambolemomo ‘Naa ambolopili. Munduku siye kolko PuluYemo molemona wangi.’ nieni. Eno kinie aku sikuteni kinie sike aku siku tenge yemboma eno sike PuluYemonga yemboma molonge-na ‘Aku teani.’ nimbu eno‡ 26:14: aku ungu ikomonga pulumu isipe: “Nunu teko kenjilino melenunu konopuni pilino nalo pe kelko altoko alieli we teko kenjilino, akumungenunge konopune umbune awisili pelemo.” nimbelie aku ungu ikomo torumu.§ 26:17-18: ‘lipu mundukuru’ Giriki ungune “aposollo” mele. OuKorini15:9, Gallesia 2:8. Ungu pulu te bokumunge alsena anjokondo “1. aposel”.* 26:17-18: bokumunge alsena anjokondo “42. Seten”.

Page 157: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema26:19157LipeMundorumuYema26:23molemelena nu lipu mundukuru.” nimbe yuni nando akusipe nirimu.

26:19-23 Pollone Pulu Yemonga Kongono Tenderimu MeleAkiripa Nimbe Sirimu Temanemo (25:13 pulu polko kanani.)

19 “Ye Nomi Kingi Akiripa, na mulune wendo ombaungu nirimu mele pilipulie, lipu su sipu mundupu siyenaa kolorundu. 20 “Tei.” nirimu mele tembondo ou pulupulu kolea awili Damasikasi pupu ungu nimbu sipu, pekolea awili Jerusalleme ombo nimbu sipu, Judia disirikisukundu lierimu koleamanga pali andopo nimbu sipulie,pe yembo lupe moloringi koleamanga andopo nimbusirindula. Nane eno nimbu sipulie nimbondo: “Enongaulu pulu kerime kanoko keri kanoko konopu alowa teko,Pulu Yemo molemona ongolie, ‘Sike konopu alowa tendulepamo.’ ningu Pulu Yemone kanopa peanga kanolemoulume teangi.” nirindu.† 21 Nane aku sipu andoponimbu sirindumunge ⸤Juda yemboma Pulu Yemo popotoko kalemele⸥ ulke tembelena molorundu kinie Judayembomane na ambolko liku toko kondonge teringi.

22 “Nalo Pulu Yemone na lipe tapondorumu melekinié kepe aku sipe lipe tapondolemo, akumunge na yaangilipu, eno we yemboma kinie yembo awilime kiniepilipu lipu terindu mele teliomo eno nimbu silio. Mosisikinie, Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yem-boma ningu siringi yema kinie, enone‡ “Wendo ombá.”niringi mele mindi eno temane topo sikiru. Te lupenaa nikiru. Akumu isipe: 23 “Pulu Yemone ‘Olio nokopakondomba ye te lipu mundumbo.’ nimbe mako torumuye nomi Kirasimu§mana ombamindili nombalie, yembo-manga pali yu kumbi lepa yembo ono koleana lomboropa† 26:20: LLuku 3:8, Jemisi 2:14-26. ‡ 26:22: bokumunge alsenaanjokondo “26.2. Lo”. § 26:23: bokumunge alsena anjokondo “23. Krais”.

Page 158: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema26:24158LipeMundorumuYema26:29ola molomba. Aku tembamonga yunge Isirele yembomakinie yembo lupema kinie eno lipe tapondopa pa ten-demba.” niringimele kamu aku sipewendo orumu. ‘Kanuye nomi Kirasimuni sike yemboma lipe tapondomba.’nimbu eno temanemo topo silio.” nirimu.

26:24-32 Pollone Akiripando “IUngu Nu Nimbu Sikirumu“Sike Ungumu.” Nieni.” Nirimu Temanemo (25:13 pulu polkokanani.)

Kolomongo Awili 27-28selo POLLO SIPINE KOLEA AWILIROMO PUPE MOLORUMU TEMANEMO

24 Pollone kokele aku sipe nimbé nirimu kinie Pesitasiniyunge ungumu topa pulue topa ru nimbelie nimbendo:“Pollo, nu kekelepo topano. Nu sukuli awisili terinuakumuni nu lipe kekelepo mundukumu.” nirimu.

25 Pollone topondopalie nimbendo: “Ye Awili Pesitasi,na kekelepo naa tokoro. Nikiru ungumu sike nikiru,umbu konopu pepili nikiru. 26 Inikiru mele ya ye nomikingi Akiripa ou pilimomonga na pipili naa kolopo yundumanda sumbi sipu nimbo. Iulu wendo orumume yem-boma naa kanoko molangi lopi tepa wendo naa orumu-ne yu kepe kanorumula. 27 Ye Nomi Kingi Akiripa, PuluYemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningusiringi yemane wendo ombá niringi mele “Sike aku sipewendo ombá.” ningu pilkinuye? ‘Nuni sike aku siku ningupilkinu.’ nimbu pilkiru.” nirimu.

28 Kanu kinie Akiripane Pollondo nimbendo: “Na kiniéwalsikele nuni ungu ninimu pilipulie ‘Kirasinge yemomolambo.’ nimbo konopu lekenoye?” nirimu.

29 Pollone topondopa nimbendo: “Kinié walsikele kepemandala, molo pe walse mandala. Nane Pulu Yemo kinieungu nimbu mawa tepolie nimbondo: “Nu kepe, ungunikiru pilkimili yemboma kepe, eno pali na molio mele

Page 159: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema26:30159LipeMundorumuYema27:4molangi.” nimbu nikiru. Nalo na ka senene ka tongiangilkiru akumundu naa nikiru. ⸤‘Kirasinge yembomamolko Pulu Yemo kinie kapola kapola molonge kiniepapu.’ nimbu nikiru.⸥” nirimu.

30 Kanu kinie kingimu ola angilierimu kinie gapomanoye awilimu kinie kingimunge kemulu Benasi kinie enopea moloringi yemboma pali ola angilkulie niringimuni,31 pena pukulie, anjo yando enono ningendo: “I yemo ‘Kaulkena pepili.’ nimolo aulke te kepe ‘Kolopili.’ nimoloaulke te kepe paa naa lemo. Yuni ulu te tepa naa kenjemulemo.” niringi.

32AkiripanePesitasindunimbendo: “Yuni ‘RomoGapo-mano Ye Paa Awili Kumbine Sisamone nanga kotemopiliepili.’ naa nilkenje yu ‘We pu.’ manda nilina.” nirimu.

2727:1-12 Pollo Sipine Romo Pumbe Purumu Temanemo

1 ‘Olio sipine kolea Italli poropinji pamili.’ ningulieniringimuni, Pollo kinie ka yembo lupe mare kinie amiye wane anderete nokorumu ye Julliasi “Nokou.” ningusiringi. Julliasi yu Romo Gapomano Ye Paa Awili KumbineSisamonga ami ye te. 2 Kolea Aramitiamo sipi te, koleaEsia poropinji nomu kélona taono lemomanga pumbe ter-imu, aku sipine olio ola pupu, nomune pumolo purumulu.Kolea Tesallonaika ye Arisitakasi pea purumulu.* ⸤KoleaTesallonaika Masedonia poropinjine lierimu taono te.⸥

3 Ipulueli-oukundu kolea awili Saidono purumulu.Akune Julliasini Pollo kondo kolopa, ‘Yunge pulu lemoyembo ya molemelemane yu nokoko, yu molo tolemomelema liku tapondoko siengi kene,’ nimbe “Eno kano-pou.” nirimu. 4Kolea awili Saidono mundupu siye kolopo* 27:2: Ungu pulumu inie yakondo 16:10*.

Page 160: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema27:5160LipeMundorumuYema27:12sipine altopo pupulie, poporomene sipi kumbikundutopa meli yando orumu kulu kelepo makaye tepo koleaSaipirasi anjokondo purumulu. 5 Nomu kusana wepupulie, kolea Sillisia poropinji kinie Pambillia poropin-jiselo mundupu siye kolopo pupu, kolea LLisia poropinjilierimu Maira taono purumulu. 6 Akune kanu sipimumundupu siye kolorumulu, ami ye awilimuni Allekesan-dia sipi te kolea Italli poropinji pumbe terimu kanopaliesipi akune oliondo “Pamili waa.” nimbe lipemeli purumu.

7 Wale awisili perelipu pupulie, Naidasi taono nondopopupu, poporomene sipimu pipi sirimu kulu perepolie,kolea Kiriti anjokondo makapu tepo pupu, akune lierimutaono Sallomoni mundupu siye kolopo, 8 nomu kélonaperelipu ombo pupu, LLasia taono nondopa lierimu koleate, aku koleamo imbi leko ‘SipiManda LemoKolea’ niringi,akune purumulu.

9 Wale awisili we omba pupe, Juda yemboma langi naanongo mi toringi walema kepe omba purumu kulu kanuponiena sipime andorumu walema pora nirimu. ⸤Ponie-manga pali poporome awili tepa torumu walema wendoombá orumu kinie sipime pali naa andoringi kanumu.⸥No paa awili tepa topa nondopa naa kelemba terimu kuluPollone eno liepi liepi topalie nimbendo: 10 “Yema, ‘Kiniépumulu liemo sipimu topa melema pali ondopa, olio kepeno wangopo kolomolonje.’ konopu lekero.” nirimu.11Nalo ami ye awilimuni Pollo ungu nirimumu pilipe, lipesu sipe, sipi pulu yemo kinie sipi kongono terimu yemokinie elone niringili mele pilipelie “Pamolo.” nirimu. 12 “Ikoleana poporome tolemo kinie sipimu manda naa lemolemba.” niringili kinie sipine moloringi yembo awisilininingendo: “Kapola, poporome awili ou naa tokomo kiniePinikisindu pamolo. Akune pumolo kinie poporome awilitepa tomba walemanga sipimu manda akune nosimolo.”

Page 161: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema27:13161LipeMundorumuYema27:20niringi. Kolea Pinikisi ⸤nomu suku singine lierimu makolea⸥ Kiritine lierimu taono te.

27:13-26 Pollo Kinie Pea Sipine Puringi Kinie Poporome AwiliTe Topa Nomu Kusa Topa Orumu Kinie

13 Pe poporome laye tepa topa, sipimu manda taka lipememba pumbe mele ningu kanokolie “Manda pumolo.”ningu sipimu mengo puringi, kolea Kiriti nomu kélonapurumulu. 14 Nalo wale talo mele omba purumu kiniepoporome paa awili te topa, sipimu nomune kelepa topameli sukundu purumu. Kanu poporomemonga imbi⸤Giriki ungune⸥ “Yurakillo.” niringi. Walse walse nimbeyunge walemo wendo orumu kinie torumu. 15 Poporomeyando sipe topa enge nirimu kulu pumolo purumulumelemanda naa terimu kulu ‘Kapola, olio we tenga membapupili.’ nimbu sipine ola we molorumulu.

16 Nomune sukundu kolea kanga te lierimu, aku kolea-monga imbimu Koda, akune anjo sipine pupulie, sipipurumulumuni sipi kanga kundupe merimumu nondopolipu ka tepo panjimolondo pererimulu. 17 Yemane sipikeló kanumu sipi awiline kamu ola liku nosikulie, sipiawili purumulumu “Bulsumbe.” ningu ka marene sip-imu makapu teko ka toko ingi siringi. ‘Poporomenesipimu kolea Apirika memba pumbe kinie olio tombanje.’ningu mulu sele wendo liku nosiku, ‘We pamili.’ niringi.18 Sipimu poporomene paa torumu kulu opalikundu‘Kamu keri lembanje.’ ningulie mele wale merimulumeliku nona manie manie teringi.

19 Opalikundu sipi kongono teringi melema sipi puluyema enono liku manie manie teringi. 20Wale awisili enakepe kombukandipi kepe melte naa kanopo, poporomemindi paa awili tepa torumu kinie ‘Yembo te omba oliolipe tapondopa wendo naa limbe. Olio sike kolomololemo.’ nimbu ulu te altopo naa tepo we molorumulu.

Page 162: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema27:21162LipeMundorumuYema27:2721Wale awisili yema langi te naa nongomoloringi kinie

eno moloringine Pollo ola angilipelie nimbendo: “Yema,“Olio kolea Kiriti anjo molamolo.” nirindu mele pilipulipu anjo we molemelanje kinié mindili nokomolo melenaa nombo, melema naa topo ltelemela. 22 Nalo kiniéolio yembo te naa kolomolo kene konopu waengo sikumolangi. Sipimu mindi keri lemba. 23Nane nikirumungepulumu niembo pilieyo. Na Pulu Yemonga kendemandeyemo molopo alieli yunge kongonomo tendelio, kanuPulu Yemonga angello te kinié ipulueli na molonduneomba angilipelie 24 nimbendo: “Pollo, mini-wale naamundoyo. Romo Gapomano Ye Paa Awili Kumbine Sisa-mone nunge kotemo sike pilimbemonga nu nona naapuni. Nu kinie pea sipine pukumili yemboma kepe PuluYemone kondo kolopa ‘Nu pea konde molonge.’ nimu.”nimbe angellomone nimu. 25 Yema, Pulu Yemone nil-imo mele na pilipulie ‘Paa sike nilimo.’ nimbu tondolomundupu pilio mele pilipulie,† yuni kinié nando nimumele paa sike aku sipe temba kene eno mini-wale naamunduku konopu waengo siku molai. 26 Nalo sipimunomune suku lemo kolea tenga kélona sike pupe tombalemo.” nimbe Pollone nirimu.

27:27-44 Sipimu Pupe Nomu Kélona Topa Bulsorumu Te-manemo (27:1 pulu polko kanani.)

27 Olio sipine purumulu kinie poporome topamolopili koro talo omba purumu kanu walemangapali poporomene mindi olio topa meli purumu kiniesipimu ye tene kongono naa tepili ‘Nomu Kusa Eria’niringine poporomene manjipe topa meli purumu.Aku sipu purumulu kinie walse awi-burumi sipimumengo puringi yemane pilkulie, ‘Kinié nondopo kolea† 27:25: bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”.

Page 163: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema27:28163LipeMundorumuYema27:34tenga pumolo ombamolo.’ ningu pilieringi. 28 Akusiku ningu pilkulie niringimuni, manda manjeli kamonona manie munduku kanoringi kinie teti sikisi mita‡perimu kanoringi. Laye kolte purumulu kinie altokomanda manjeli kamo munduku kanoringi kinie tuwendisepene mita§ perimu kanoringi. 29 Akumu kanokolie,‘Olio kou lieli tenga sipimuni memba pumbe kinie oliotombanje.’ ningu mini-wale mundukulie, ‘Sipimu we naapupili.’ ningu mele umbune teli kise kane moko toko sipibulkundu nona manie mundukulie, ‘Ipulueli olio sipinenaa topili, kolea welea tangopili.’ niringi.

30 Sipi kongono teli yemane ‘Olio naa topili, sipimumundupu siye kolopo pamili.’ ningu sipi kanga membopurumulumu liku nomune manie mundoringi. Enoneyembomando ningendo: “Sipimu naa pupe we liepilimele umbune teli mare sipimunge kumbikundu mokotopo nona manie mundemili.” ningu aku teringi nalokolo toko eno enono kiyengo ningu kowa pungendo akusiku teringi. 31 Kanu kinie Pollone ami yema nokorumuyemo kinie ami yema kinie enondo nimbendo: “Sipikongono teli yema pea sipine we naa molomulu liemoeno kinie sipine molemele yemboma pali kolonge lemo.”nirimu. 32 Aku nirimu kulu pilkulie ami yemane sipikangamo moko toringi kama louni karu leko nona maniemundoringi.

33 Kolea nondopa tangomba terimu, muni kinie ouPollone ‘Eno langi nangi.’ nimbe yembomando palitondolo mundupelie nimbendo: “Koro talo eno langite mimi siku naa nongo mini-wale mindi munduku wemoloringi. 34 Aku kapola naa tekemo kene akumunge‡ 27:28: akumuwane paono tene sikisi mele, molo tokapu te engaki rurepo(36). § 27:28: akumuwane paono sepenemele,molo tokapu tenga yepokogoli (27).

Page 164: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema27:35164LipeMundorumuYema27:43nane eno tondolo mundupulie nikiru: ‘Eno langi nongoenge ningumolangi.’ nimbunikiru. Eno telu kepe paa naakolonge. Sipimu tomba kinie enonga kimbu ki penge-indimelema kepe ulu te naa temba.” nirimu. 35 Aku nimbe-lie nirimumuni, ⸤‘Eno mini-wale naa munduku, konopuwaengo siku langi nangi.’ nimbelie⸥ kanoko molangi yuberete te lipe pike lepa Pulu Yemondo “Ange.” nimbelienorumu. 36 Aku terimu kinie yembomane kanokolie enokonopu waengo siku langi liku noringi. 37 (Olio sipinemolorumulu mele yembo tu anderete sependi sikisi.)*38 Eno langi noringi olo terimu kinie rasi-witi wale welierimume ‘Sipimu umbune naa tepili.’ ningu nona tokolteringi.

39 Kolea tangorumu kinie eno kolea te kanoringi nalokanoko imbi naa siringi. Eno no kélona kanoringi kiniesipimu manda pupe lemba kolea te kanoringi. Kanokolie‘Sipimu akune manda pupe lembanje.’ ningu pilkulieniringimuni, 40 ye marene ‘Sipimu naa pupe we liepili.’ningu mele umbune telime moko toko nona maniemundoringi kanu melema ka karu leko melema nonaliepili siye kolko, marene sipimunge mulkupiyemo likutoko mondoko ‘Sipimu kongono tepo nomu kélona melipamili.’ niringi. Marene ‘Poporomene sipimu nomukélona memba pupili.’ ningu sipi kumbine múlu sele teola anjeringi kinie no kélona pumolo purumulu. 41 Nalomengo puringi kinie ma te nomune suku lierimune sip-imu pupe topa ingi sirimu. Sipi kumbimu mana topa ingisipelie wendo pumbe pererimu kulu no topa omba sipibulkundu topa bulsorumu.

42 Sipimu ou elke naa topili ami yemane ningendo:“Ka yemboma no leko kowa punge kene topo kondamili.”niringi 43 nalo enonga ye awilimu ‘Pollo naa tangi.’* 27:37: akumu 276.

Page 165: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema27:44165LipeMundorumuYema28:6konopu lepalie nimbendo: “Molo, ka yemboma naa taa.No lemele yembomane ou sipimu munduku siye kolkono leko no kélona pame. 44 We molonge yemboma unjopellange sipine elke-malke tombama liku ambolko no lekono kélona paa.” nirimu. Aku tekolie yemboma pali nokélona ulsu puringi. Te no paa naa wangoringi.

2828:1-10 Pollo Kolea Molta Molopalie Terimu Temanemo

1 No lepo no kélona pupu pilierimulu kinie “I koleakanga nomu suku singine lemo koleamonga imbimuMolta.” niringi. 2 Aku kolea pulu yembomane olio paakondo kolko liku tapondoko, lo omba ali paa terimu-neunjo sulku tepe kalondokolie, tepe keku pulune nondokomengo puku mondokolie “Pea molamili.” niringi.

3 Pollone unjo kola mare lipe maku topalie meli ombatepena kalorumu kinie kongi ka wambiye te tepene no-rumupilipeliewendo ombaPollonga kíne kongilipemolo-rumu. 4 Kolea pulu yembomane wambiyemo Pollongakimu norumu kanokolie eno enono ko likulie ningendo:“I yemo yembo te topa kondorumu lemo. Yu no naawangomu nalo Sumbi Nili Pelemo Yemone “Yuni aku ter-imumunge we konde naa molopili. Sike kolopili.” nikimulemo.” niringi. 5 Nalo Pollone ‘Wambiyemo pupili.’nimbe kimu tanda sirimu kinie wambiyemo tepena sukupurumu, Pollo kolou naa kolopa we konde molorumu.*6 Kolea pulu yembo kanumene ⸤‘Wambiye tene yembote kongilimo kinie tomo memena sukundu pulimo kinieyembo kanumu kolemo.’ ningu pilku,⸥ ‘Pollonga kimuakombanje, molo yu topa mundumbe kinie kolombanje?’ningu ena awisili omba purumu kanokomoloringi nalo yu* 28:5: LLuku 10:19-20, Mako 16:17-18.

Page 166: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema28:7166LipeMundorumuYema28:13aku sipe ulu te naa tepa we kapola molorumu kanokolie,eno kelko konopu alowa tekolie ningendo: “I yemo puluye te lepamo.” niringi.

7 Aku koleamo nokorumu ye nomimu yunge ulke paaawilimu nondopa angilierimu. Yemo yunge imbi Papil-lasi. ‘Eno nanga ulkena molamili waa.’ nirimu kiniepurumulu, wale yepoko yuni olio langi sipe nokopa kon-dorumu. 8 Yunge lapa kangi nomba olo omba pupe kurutorumu-ne we aniembo lierimu. Yu aniembo lierimunePollo pupe, Pulu Yemo mawa tepa yu ambolopa tepakonde lsimu. 9 Aku sipe terimu kinie yu konde purumukulu kanokolie, aku koleana kuru torumu yemboma paliPollo molorumune oringi, yuni eno tepa konde lsimula.10 Pollone aku terimu-ne kanokolie olio nokoko kondokomele awisili siringi. Pe olio sipine pumolo terimulu kinieolio mele mare molo torumume enone sipine meli pukunosinderingila.

28:11-16 Pollo Kamu Romo Purumu Temanemo11 Aku koleana oli yepoko molorumulu kinie sipi

te, poporome torumu walema wendo orumu kinie akukoleana omba nokopa lierimu, kanu sipimunge puru-mulu. Kanu sipimu Allekesandia taono sipimu. Sip-imunge kumbine pulu ye kolo toli Susini kango taloolo pakilieme merimu ningu popo toringi pulu yese-longa none teli meleselo teko sipi kumbine mondoringi.12 Olio sipine pupu kolea Molta mundupu siye kolopokolea Sairakusi taonona pupu wale yepoko molorumulu.13 Sairakusi taono mundupu siye kolopo pupu Risiametaonona purumulu. Opalikundu poporome peanga tetopalie sipimu paka topa melipe purumu-ne olio walete we pupu wale talo sipemonga Putolli taonona pupusipimu kamu mundupu siye kolorumulu.

Page 167: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema28:14167LipeMundorumuYema28:1914 Aku taonona Kirasinge yembo mare moloringi,

kanopo lsimulu kinie enone oliondo ningendo: “Eno yamolamili.” niringi kulu koro telu eno kinie molopolie,kolea awili Romo kamu manie aulke pumolo purumulu.15 Kirasinge yembo kolea awili Romo moloringime ‘Yemaokomele.’ niringi pilkulie niringimuni, eno kolea awiliRomo munduku siye kolko, mare ‘Apiasi Makete’ niringikoleana ongoolio kanoko liku,mare ‘YemboOngoPe-Pou-Pou Teringi Ulke Yepoko Angilierimu Koleamo’ niringikoleana ongo olio kanoko lsingi. Pollone kanu KirasingeRomo yemboma oringi kanopalie Pulu Yemondo “Ange.”nimbe konopu waengo sirimu.†

16 Olio kolea awili Romo kamu suku purumulu kinieRomo gapomanomone “Pollo yuyu ulke tenga pepili,akune ami ye tene nokopili.” nirimu.

28:17-31 Pollo Romo Ka Ulkena Pepalie We Yembo Yu Kano-Pou-Pou Teringime Ungu Nimbe Sirimu Temanemo

17 Pollo wale yepoko Romo molopalie Romo moloringiJuda ye awilime “Waa.” nirimu. Ongo maku toringikinie enondo nimbendo: “Nanga angokeme, nane oliongaJuda yemboma kinie olionga anda kolepalimenga ungumanema kinie lipu su sipu ulu te naa terindu‡ nalona Jerusalleme molorundu kinie Juda yembomane naka siku Romo ami yema siringi.§ 18 Enone nanga kotetenderingi mele Romo gapomano yemone pilipelie, “ ‘Yutoko kondangi.’ nimbo ungu te naa pilkiru. Yuwe pupili.”nirimu. 19 Juda yemane “Molo.” ningu karaye teringikinie nane nimbondo: “Kapola, Romo Gapomano Ye PaaAwili Kumbine Sisamone nanga kotemo piliepili. Romopambo.” nirindu. Nalo nane nanga Juda yembomanga† 28:15: Romo 15:22-29. ‡ 28:17: inie yakondo 21:30-34. § 28:17:inie yakondo 25:8.

Page 168: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema28:20168LipeMundorumuYema28:23kote tendembondo ungu te aku sipu naa nirindu. Enokaraye teko na tonge teringi kulu aku sipu nirindu.* 20 ‘NaRomo yando ondumunge pulumu eno nimbu siembopiliengi!’ nimbu “Eno waa.” nimbu walsendu. Olio Isireleyemboma Pulu Yemone “Tembo.” nirimu mele ‘Tepili.’nimbu nokopo molemolomonga ka senene nanga kíne katongi-ne molkoro.” nirimu.

21 Romo moloringi Juda ye awilimene topondoko Pol-londo ningendo: “Judia molemele Juda yemane nu terinumele olio piliemili pepá te toko yando naa siringi. Yandooringi yemane nuni ulu te teko kenjerinu mele ungute naa ningu siringila. 22 Nalo olio Juda yembomaneungu manema pilipu telemolo mele Juda yembo marenemunduku siye kolko ulu te wendo orumu mele pilkutelemele akumu koleamanga pali yembo awisilini “Tekokenjikimili.” nilimele kene nu konopuni pilino mele oliopiliemili ningu sieni.” niringi.†

23 Enone aku ningulie Pollo kinie maku tonge walete mako toringi. Kanu walemo wendo orumu kinie⸤Juda⸥ yembo paa awisili Pollo perimu ulkena sukundusukundu ongo maku toringi kinie yuni ipulueli-ou pulupolopa ungu nimbe molopili ipupene lierimu. YuniPulu Yemo yemboma nokopa kingimu molomba mele‡nimbe sipe, Mosisini torumu bokume kinie, Pulu Yemoneungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringiyemane toringi bokume kinie, aku bokumenga§ ye teomba temba mele niringi, kanumu Juda yemboma pilku‘Wendo ombá.’ ningu nokoko moloringi mele we nokoko* 28:19: inie yakondo 25:10-12, 25-27, 26:32. † 28:22: Enone Judayembo marene Yesusinge temanemo pilku lsingi ungumundu “Ningu si.”ningu walseringi. ‡ 28:23: bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”.§ 28:23: bokumunge alsena anjokondo “26.2. Lo”.

Page 169: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema28:24169LipeMundorumuYema28:25-29molemele, ‘Kanu yemo Yesusindu niringi.’ nimbe ‘Enone“Sike lepamo.” ningu piliengi!’ nimbe tondolo mundupeeno nimbe sirimu. 24 Kanu kinie maku toko moloringiyembo marene “Sike nikimu.” ningu pilieringi, nalomarene “Kolo tokomo.” ningu pilieringi.

25-29 Pollone eno ungu te ‘Paa piliengi!’ nimbe enondoungu te kamu nimbendo: “ ‘Enonga anda kolepalimepiliengi!’ nimbe Mini Kake Telimuni ye Aisayando unguumbu tondopa nimbe sirimu ungumu pilipe eno yandonimbe sirimumu* sike nirimu. ⸤Mini Kake TelimuniAisayando nirimu mele isipe:⸥“Nu iyembo molemelena puku i siku ni-peni:“Pulu Yemone nimbendo:“Eno komu tendeko ungume pilinge naloungu pulumu naa pilinge;melte neme neme ningu kanonge nalomelemo kanoko imbi naa singe.Enonga konopume kamu pipi silimele;komuni pilingendo siye kolemele;‘Melte mongone naa kanomolo.’ ningumongo kumbulimelemonga aku siku tenge.Aku naa telemelanjemongone sike kanoko,komuni sike pilku,konopuni sike ungu pulumu pilkulie,konopu alowa teko na moliona olemelanane eno tepo konde lilke.”nikimu.” ni.”†nirimu-ne ⸤pilipelie Aisayane aku sipe nirimu⸥. MiniKake Telimuni Aisayanga kerena nirimu mele eno Judayembomanga anda kolepalimene ou aku siku teringi mele* 28:25-29: bokumunge alsena anjokondo “35. profet”. † 28:25-29:Aisaya 6:9-10.

Page 170: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

LipeMundorumuYema28:30170LipeMundorumuYema28:31eno sike kinié aku siku telemelemonga eno iungumupiliengi: Pulu Yemone yemboma lipe tapondopa, enomindili nolemela aulkena wendo lipe, yu-kinie pea molkokondonge aulkena lipemondombamele ‘Juda yembo ulsumolemele yembo lupema piliengi!’ nimbe Pulu Yemoneolio ⸤Juda⸥ ye mare ⸤yembo lupema⸥ moloringine lipemundorumu. Kanu yembomane kanu ungumu sike pilkulinge.” nirimu.

Pollone aku sipe nirimu kinie Juda yemboma enonokerepale niliku konopu awisili liku munduliku puringi.

30 Pollo ponie talo pali Romo ulke tenga yuyu perimu.Yemboma alieli yu molorumune oringi kinie “Molamiliwaa.” nirimu. 31 Yembo tene Pollone ungu nimbéaulkemo pipi naa siengi yuni Pulu Yemo melema palinokopa ye nomi kingimu molemo molomba mele kinie,Awili Yesusinge temanemo kinie, Yesusi Pulu Yemone‘Lipumundumbo.’ nimbemako torumu ye nomi Kirasimumolorumu mele kinie,‡ yemboma pipili naa kolopa ton-dolo mundupe nimbe sirimu.§

⸤Aku pea.⸥

‡ 28:31: bokumunge alsena anjokondo “6. Bikpela”, “23. Krais”. § 28:31:Pollo pe tepa molorumu mele ningu pilimele ungu mare ya nondopa inieanjokondo gomo 714 molemo.

Page 171: LIPEMUNDORUMUYEMA Yesusini“NangaKongonomoTende … · omulu yemboma molemolo. Olio Juda yemboma kinie yembo lupe molopo Juda yembomanga ulu pulu alowa tepotelemoloyembomakinie,olioyumelemeleolionga

171PULU YEMONGA UNGU KONDEMO

The New Testament in the Kala Dialect of the Umbu-Ungu Languageof Papua New Guinea

Nupela Testamen long tokples Umbu-Ungu Kalacopyright © 1995 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Umbu-Ungu Kala (Umbu-Ungu)Dialect: KalaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2012-10-04UpdateseBible.org

PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 3 Jul 2018 from source files dated 14 Jun20183bcf1cc7-ff71-5f43-8a87-20ca98e9c4a7