LİPİDLER VE LİPİDLER VE LİPOPROTEİN LİPOPROTEİN

METABOLİZMASIMETABOLİZMASI

LipidlerLipidler

Hormon ve hormon öncülleriHormon ve hormon öncülleri Sindirimde yardımcıSindirimde yardımcı Enerji depolanması ve metabolik yakıtEnerji depolanması ve metabolik yakıt Biyolojik zarların yapısal ve fonksiyonel Biyolojik zarların yapısal ve fonksiyonel

bileşenleri olarakbileşenleri olarak Yalıtım oluşturarak sinir iletisinde veya ısı Yalıtım oluşturarak sinir iletisinde veya ısı

kaybını önlemedekaybını önlemede

Lipitlerin SınıflandırılmasıLipitlerin Sınıflandırılması

• TriaçilgliserollerTriaçilgliseroller• FosfolipidlerFosfolipidler• SfingolipidlerSfingolipidler• SteroidlerSteroidler• GlikolipidlerGlikolipidler• Yağ asitleriYağ asitleri

Diyetle Alınan Lipidlerin Sindirim, Emilim, Diyetle Alınan Lipidlerin Sindirim, Emilim, Salgılanma ve KullanılmasıSalgılanma ve Kullanılması

Yetişkin kişi günde 60-150 g yağ alır.Yetişkin kişi günde 60-150 g yağ alır.

- - Triaçilgliseroller Triaçilgliseroller

- Fosfolipidler- Fosfolipidler

- Kolesterol- Kolesterol % 90’nından fazlası triaçilgliseroldür% 90’nından fazlası triaçilgliseroldür Geri kalan miktar Geri kalan miktar kolesterol esterlerikolesterol esterleri, ,

fosfolipidlerfosfolipidler ve ve esterleşmemiş (serbest) esterleşmemiş (serbest) yağ asitleriyağ asitleri oluşturur. oluşturur.

SindirimiSindirimi

Sindirim midede başlar.Sindirim midede başlar. Aside dayanıklı Aside dayanıklı lipaz lipaz (lingual lipaz) tarafından (lingual lipaz) tarafından

katalize edilir. Bu enzim lipid-su ara yüzeyindeki katalize edilir. Bu enzim lipid-su ara yüzeyindeki triaçilgliserolleri parçalar. triaçilgliserolleri parçalar.

Kısa veya orta zincirli yağ asitleri içeren Kısa veya orta zincirli yağ asitleri içeren triaçilgliserolleri triaçilgliserolleri gastrik lipazgastrik lipaz tarafından parçalanırlar tarafından parçalanırlar (nötr pH’da aktiftir)(nötr pH’da aktiftir)

Genel olarak bakıldığında , yetişkinlerde lipidlerin Genel olarak bakıldığında , yetişkinlerde lipidlerin sindirimi ağız ve midede hemen hemen hiç sindirimi ağız ve midede hemen hemen hiç gerçekleşmez.gerçekleşmez.

Bu yüzden lipidler ince barsağa kadar neredeyse Bu yüzden lipidler ince barsağa kadar neredeyse tamamı sağlam olarak ulaşır.tamamı sağlam olarak ulaşır.

İnce barsakta lipidlerin enzimatik yıkımıİnce barsakta lipidlerin enzimatik yıkımı Triaçilgliseroller, kolesterol esterleri Triaçilgliseroller, kolesterol esterleri

ve fosfolipidler pankreas enzimleri ve fosfolipidler pankreas enzimleri tarafından enzimatik olarak tarafından enzimatik olarak parçalanırlar.parçalanırlar.

Pankreatik lipazPankreatik lipaz tarafından tarafından triaçilgliserollerin 1. ve 3. C’nuna triaçilgliserollerin 1. ve 3. C’nuna bağlı yağ asitleri uzaklaştırılır. bağlı yağ asitleri uzaklaştırılır. Hidrolizin başlıca ürünleri 2-Hidrolizin başlıca ürünleri 2-monoaçilgliserol ve serbest y.a dir.monoaçilgliserol ve serbest y.a dir.

Kolesterol esterleri Kolesterol esterleri kolesterol kolesterol esterazesteraz tarafından hidroliz edilirler tarafından hidroliz edilirler böylece kolesterol ve serbest y.a’ri böylece kolesterol ve serbest y.a’ri meydana gelir. meydana gelir.

Fosfolipid yıkımı: Fosfolipid yıkımı: pankreas sıvısı pankreas sıvısı fosfolipaz A2’nin önenzimi açısından fosfolipaz A2’nin önenzimi açısından zengindir. Fosfolipaz A2, fosfolipidin 2. zengindir. Fosfolipaz A2, fosfolipidin 2. C’nuna bağlı yağ asidini ayırır böylece C’nuna bağlı yağ asidini ayırır böylece lizofosfolipid oluşur. 1. C’na bağlı yağ lizofosfolipid oluşur. 1. C’na bağlı yağ asidini ise lizofosfolipaz tarafından asidini ise lizofosfolipaz tarafından koparılır böylece bir gliserilfosforil oluşur. koparılır böylece bir gliserilfosforil oluşur. Oluşan baz feçes yoluyla atılabilir veya Oluşan baz feçes yoluyla atılabilir veya ileri yıkıma uğrar ve sonra absorbe edilir.ileri yıkıma uğrar ve sonra absorbe edilir.

Lipidlerin barsak mukoza hc’ri tarafından Lipidlerin barsak mukoza hc’ri tarafından emilmesiemilmesi

Serbest y.a, serbest kolesterol ve 2-Serbest y.a, serbest kolesterol ve 2-monoaçilgliserol diyetsel lipidlerin monoaçilgliserol diyetsel lipidlerin yıkılımının başlıca ürünleridir. Safra tuzları yıkılımının başlıca ürünleridir. Safra tuzları ile karışık miçeller oluştururlar. ile karışık miçeller oluştururlar.

Karışık miçeller lipid emiliminin başlıca yeri Karışık miçeller lipid emiliminin başlıca yeri olan barsak mukoza hc’rinin fırçamsı olan barsak mukoza hc’rinin fırçamsı kenar membranına yaklaşırlar ve orada kenar membranına yaklaşırlar ve orada lipidler hareketsiz su tabakasına geçerler lipidler hareketsiz su tabakasına geçerler ve absorbe edilirler. ve absorbe edilirler.

LİPİDLER LİPİDLER

PLAZMADAPLAZMADA

NASIL TAŞINIRLAR???NASIL TAŞINIRLAR???

Plazma LipidleriPlazma Lipidleri LipidLipidler plazmada ler plazmada LİPOPROTEİNLERLİPOPROTEİNLER olarak olarak

transport edilirler transport edilirler Lipoproteinlerdeki majör lipid sınıflandırılması:Lipoproteinlerdeki majör lipid sınıflandırılması:  

Triacylglycerols (16%)Triacylglycerols (16%) Phospholipids (30%)Phospholipids (30%) Cholesterol (14%)Cholesterol (14%) Cholesterol esters (36%)Cholesterol esters (36%) Free fatty acids (4%)Free fatty acids (4%)

Lipids are water insoluble and require lipoprotein transporters to reach body Lipids are water insoluble and require lipoprotein transporters to reach body tissues from the bloodstreamtissues from the bloodstream

LipoproteinlerLipoproteinler

Makropartiküller yapıda olup kolesterol dahil Makropartiküller yapıda olup kolesterol dahil olmak üzere lipitlerin plazmada taşınmasını olmak üzere lipitlerin plazmada taşınmasını sağlarlarsağlarlar..

LipoproteinlerLipoproteinler, hem , hem protein hem hem lipitlerden oluşan biyokimyasal bileşimlerdir. Bu proteinler oluşan biyokimyasal bileşimlerdir. Bu proteinler bir bütünün parçası olmalarından dolayı bir bütünün parçası olmalarından dolayı apolipoprotein diye adlandırılırlar. diye adlandırılırlar.

Plazma lipoproteinlerinin şematik yapısı

AApolipoproteinspolipoproteins

Apolipoproteinler lipoproteinlerin protein Apolipoproteinler lipoproteinlerin protein komponetleridir.komponetleridir.

NEDEN ÖNEMLİDİRLER?NEDEN ÖNEMLİDİRLER? Lipoproteinlerin yapısal sağlamlığını devam Lipoproteinlerin yapısal sağlamlığını devam

ettirirler.ettirirler. Lipoproteinler de görev alan belli enzimlerin Lipoproteinler de görev alan belli enzimlerin

düzenlenmesinde rol alırlar. düzenlenmesinde rol alırlar. Reseptörlerin tanınmasında görev alırlarReseptörlerin tanınmasında görev alırlar

Lipoproteinlerin YapısıLipoproteinlerin YapısıLipoproteinin yapısını oluşturan protein ve lipitlerin; suyu seven (hidrofilik) kısımları lipoproteinin dış yüzeyini kaplarken, suyu sevmeyen (hidrofobik), yani yağlı kısımları onun iç kısmında gömülüdürler. Bu yüzden plazma lipoproteinlerinin en dış tabakasında bulunan lipid türleri polar lipitler olarak nitelendirilirler. Polar lipitler arasında başlıca sfingomiyelin türleri, fosfolipitler ve kolesterol gelir, bu moleküllerin her birinin bir ucu sulu ortamda olmaya daha müsaittir. Lipoproteinlerin ortasında ise başlıca, nötral lipitler tabir edilen, kolesterol esterleri ve trigliseritler bulunur.

SınıflandırmaSınıflandırma

Sınıflandırılması alfabetik sıraya göre olurSınıflandırılması alfabetik sıraya göre olur (A (A dandan E E kadar kadar))

Tıpta en yaygın olarak kullanılan Tıpta en yaygın olarak kullanılan gruplandırma, lipoproteinlerin yoğunluğuna gruplandırma, lipoproteinlerin yoğunluğuna göre yapılır. göre yapılır.

En hafifinden (yani en cok lipit, en az En hafifinden (yani en cok lipit, en az protein içereninden) en yoğununa doğru protein içereninden) en yoğununa doğru sıralama şöyledir: sıralama şöyledir:

ŞilomikronlarŞilomikronlar - İnce bağırsaktan karaciğere - İnce bağırsaktan karaciğere triaçilgliserolleri taşırlar (intestinal mukozada triaçilgliserolleri taşırlar (intestinal mukozada oluşurlar ve lenfatik sistem yoluyla kana geçerler).oluşurlar ve lenfatik sistem yoluyla kana geçerler).

Çok düşük yoğunluklu lipoproteinler Çok düşük yoğunluklu lipoproteinler ((Very Low Very Low Density LipoproteinsDensity Lipoproteins, VLDL) – K.C’de oluşur ve , VLDL) – K.C’de oluşur ve triaçilgilerolleri, kolesterolü ve fosfolipidleri diğer triaçilgilerolleri, kolesterolü ve fosfolipidleri diğer dokulara transfer eder. dokulara transfer eder.

Ara yoğunluklu lipoproteinler Ara yoğunluklu lipoproteinler ( ( Intermediate Intermediate Density LipoproteinsDensity Lipoproteins, IDL) - yoğunluk olarak VLDL , IDL) - yoğunluk olarak VLDL ile LDL arasındadırlar. Kanda genelde görülmezler. ile LDL arasındadırlar. Kanda genelde görülmezler.

Düşük yoğunluklu lipoproteinler Düşük yoğunluklu lipoproteinler (Low (Low Density Lipoproteins, LDL) - karaciğerden Density Lipoproteins, LDL) - karaciğerden diğer dokulara kolesterol taşırlar. diğer dokulara kolesterol taşırlar. "kötü "kötü kolesterol"kolesterol" diye de adlandırılırlar diye de adlandırılırlar

Yüksek yoğunluklu lipoproteinler Yüksek yoğunluklu lipoproteinler ((High High Density LipoproteinsDensity Lipoproteins, HDL) - diğer , HDL) - diğer dokulardan kolesterol toplayıp karaciğere dokulardan kolesterol toplayıp karaciğere geri getirirlergeri getirirler.."iyi kolesterol""iyi kolesterol" olarak olarak adlandırılırlar. adlandırılırlar.

Lipoprotein KompleksiLipoprotein Kompleksi

Lipidlerin sindirimi ve emiliminden sonra, ince Lipidlerin sindirimi ve emiliminden sonra, ince bağırsak mukoza hücresinde 2-bağırsak mukoza hücresinde 2-monogliseridlerden ekzojen trigliseridler oluşur. monogliseridlerden ekzojen trigliseridler oluşur. Bu ekzojen trigliseridler, az miktarda serbest Bu ekzojen trigliseridler, az miktarda serbest kolesterol, kolesterol esteri ve fosfolipid ile bir kolesterol, kolesterol esteri ve fosfolipid ile bir araya gelirler, bir protein tabakasıyla da araya gelirler, bir protein tabakasıyla da kaplanarak suda çözünebilir ve transport kaplanarak suda çözünebilir ve transport edilebilir edilebilir şilomikronlarışilomikronları oluştururlar. oluştururlar. Şilomikronlar da lenf sistemi yoluylaŞilomikronlar da lenf sistemi yoluyla

dolaşıma katılırlar:dolaşıma katılırlar:

ŞilomikronlarŞilomikronlarda ağırlıkça % 2 oranında da ağırlıkça % 2 oranında protein,protein, %1 oranında %1 oranında serbest kolesterolserbest kolesterol, %3 oranında , %3 oranında kolesterol esterikolesterol esteri, %9 oranında , %9 oranında fosfolipidfosfolipid, %85 , %85 oranındaoranında trigliserid trigliserid bulunur:bulunur:

Şilomikronlar başlangıçta ApoB-48 ve ApoA Şilomikronlar başlangıçta ApoB-48 ve ApoA içerir. Daha sonra dolaşım sürecinde HDL ile içerir. Daha sonra dolaşım sürecinde HDL ile etkileşme sonucunda ApoE ve etkileşme sonucunda ApoE ve lipoprotein lipazılipoprotein lipazı aktive eden ApoC-II apolipoproteinleri aktive eden ApoC-II apolipoproteinleri şilomikronlara katılırşilomikronlara katılır

LİPOROTEİNLERİN YAPISINDALİPOROTEİNLERİN YAPISINDA

APO’LAR NEDEN APO’LAR NEDEN

BULUNMAKTADIR ???BULUNMAKTADIR ???

Apolipoproteins Apolipoproteins birçok role birçok role sahiptir:sahiptir:

1- Liporoteinlerin yapısının 1- Liporoteinlerin yapısının bir kısmını oluştururlar,bir kısmını oluştururlar,

2- Onlar enzimler, kofaktörler 2- Onlar enzimler, kofaktörler ve inhibitörlerdirve inhibitörlerdir

3- *** 3- *** Dokularda lipoprotein Dokularda lipoprotein reseptörleri ile etkileşime reseptörleri ile etkileşime girebilmek için ligand olarak girebilmek için ligand olarak hareket ederlerhareket ederler

Şilomikronlar, aktive olan Şilomikronlar, aktive olan lipoprotein lipoprotein lipaz (LPL)lipaz (LPL) etkisiyle trigliserid içeriğinin etkisiyle trigliserid içeriğinin çoğunu kaybederler ve daha küçük çaplı çoğunu kaybederler ve daha küçük çaplı şilomikron kalıntılarışilomikron kalıntılarınana dönüşürler. dönüşürler. Karaciğer hücrelerindeki ApoE reseptörleri Karaciğer hücrelerindeki ApoE reseptörleri şilomikron kalıntılarını tanır. Bu şilomikron kalıntılarını tanır. Bu reseptörlerin etkisiyle şilomikron kalıntıları reseptörlerin etkisiyle şilomikron kalıntıları endositoz yoluyla karaciğer hücresi içine endositoz yoluyla karaciğer hücresi içine alınırlar ve orada yıkılırlar:alınırlar ve orada yıkılırlar:

Karaciğerde şilomikron kalıntılarından VLDL’ler oluşur ve bunlar da dolaşıma verilirler:

Karaciğerde lipoprotein sentezi, çeşitli Karaciğerde lipoprotein sentezi, çeşitli etkenlerle inhibe olursa, endojen etkenlerle inhibe olursa, endojen trigliseridler karaciğerde birikir ve trigliseridler karaciğerde birikir ve karaciğer yağlanmasıkaraciğer yağlanması denen tablo denen tablo meydana gelebilir.meydana gelebilir.

VLDL’ler,VLDL’ler, endojen trigliseridlere ek olarak endojen trigliseridlere ek olarak serbest kolesterol, kolesterol esterleri, serbest kolesterol, kolesterol esterleri, fosfolipid, ApoB-100, ApoC-I, ApoC-II, fosfolipid, ApoB-100, ApoC-I, ApoC-II, ApoC-III, ApoE apolipoproteinlerini de ApoC-III, ApoE apolipoproteinlerini de içerirler:içerirler:

Beslenme sırasında veya tokluk durumunda yağ doku hücrelerinde depolanan trigliseridler (TG),

açlık durumunda hormona duyarlı lipaz ve diğer lipazlar vasıtasıyla yağ asitleri ve gliserole hidroliz edilmektedirler:

IDL’ler ApoE reseptörleri tarafından LDL’ler ise LDL reseptörleri tarafından tanınarak karaciğer hücreleri içine alınırlar.

IDL’ler ve LDL’ler, karaciğer hücrelerinde hepatik lipaz etkisiyle daha ileri yıkılırlar:

Kanda aşırı miktarda LDL bulunması Kanda aşırı miktarda LDL bulunması durumunda LDL’ler, süperoksit ve Hdurumunda LDL’ler, süperoksit ve H22OO22

gibi etkenler vasıtasıyla oksitlenir. gibi etkenler vasıtasıyla oksitlenir. Oksitlenmiş LDL’ler retiküloendoteliyal Oksitlenmiş LDL’ler retiküloendoteliyal sistem makrofajları tarafından reseptör sistem makrofajları tarafından reseptör aracısız olarak yutulur ve aracısız olarak yutulur ve köpük hücreköpük hücre oluşumuoluşumu olur: olur:

Düz kas hücrelerinde kolesterol Düz kas hücrelerinde kolesterol esterlerinin birikmesiyle de arteriyel esterlerinin birikmesiyle de arteriyel duvarlarda duvarlarda aterosklerotik plaklaraterosklerotik plaklar gelişir:gelişir:

Ateroskleroz,Ateroskleroz, kanda yüksek kolesterol kanda yüksek kolesterol düzeylerine özellikle de yüksek LDL-düzeylerine özellikle de yüksek LDL-kolesterol düzeyine bağlı olarak ortaya kolesterol düzeyine bağlı olarak ortaya çıkar. Serum LDL-kolesterol düzeyinin çıkar. Serum LDL-kolesterol düzeyinin %130 mg’dan düşük olması aterosklerotik %130 mg’dan düşük olması aterosklerotik kalp hastalığı için düşük riski, %130-160 kalp hastalığı için düşük riski, %130-160 mg arasında olması orta riski, %160 mg arasında olması orta riski, %160 mg’dan yüksek olması ise yüksek riski mg’dan yüksek olması ise yüksek riski ifade eder.ifade eder.

Karaciğerde ve ince bağırsak duvarlarında Karaciğerde ve ince bağırsak duvarlarında

sentezlenen bir önemli lipoprotein sınıfı sentezlenen bir önemli lipoprotein sınıfı HDL’lerHDL’lerdir:dir: HDL’lerHDL’ler,, ağırlıkça %55 oranında ağırlıkça %55 oranında proteinprotein

(ApoA-I, ApoA-II, ApoC-I, ApoC-II, ApoC-(ApoA-I, ApoA-II, ApoC-I, ApoC-II, ApoC-III, ApoD, ApoE apolipoproteinleri), %2 III, ApoD, ApoE apolipoproteinleri), %2 oranında oranında serbest kolesterolserbest kolesterol, %15 oranında , %15 oranında kolesterol esterikolesterol esteri, %24 oranında , %24 oranında fosfolipidfosfolipid, , %4 oranında %4 oranında trigliseridtrigliserid içerirler: içerirler:

Dolaşım sırasında kolesterolden Dolaşım sırasında kolesterolden zenginleşen HDL, karaciğere zenginleşen HDL, karaciğere dönünce kolesterolünü karaciğerde dönünce kolesterolünü karaciğerde bırakır: bırakır:

HDL’nin kolesterolü özellikle damar HDL’nin kolesterolü özellikle damar endoteli gibi dokulardan karaciğere endoteli gibi dokulardan karaciğere taşıma fonksiyonu taşıma fonksiyonu antiaterojenikantiaterojenik etki etki oluşturur.oluşturur.