Ltil fStefna, skipulag og rangur

Viskipta-og raunvsindasvi

Ltil fyrirtki vexti Stefna, skipulag og rangur

Slbakki, maSigrur Hjaltadttir

Viskiptadeild og raunvsindasvi

LOK2106

Slbakki, ma 2010 Sigrur Hjaltadttir

SH

ii

Hsklinn Akureyri

Viskiptadeild

Viskipta- og raunvsindasvis

Nmskei Lokaverkefni 2106

Fag Viskiptafri - stjrnun

Heiti verkefnis Ltil fyrirtki vexti.Stefna, skipulag og rangur

Verktmi Nvember 2009 - ma 2010

Nemandi Sigrur Hjaltadttir

Heiti fyrirtkja

Sjvarlftknisetri BioPol ehf. Lttitkni ehf. Sjvarleur hf.

Tengiliir Gunnsteinn Bjrnsson, Sjvarleur hf. Halldr G. lafsson, BioPol ehf. Pturna Jakobsdttir, Lttitkni ehf

Leibeinandi gmundur Kntsson

Umsjnarmaur nmskeis Helgi Gestsson

Upplag 8

Fjldi viauka 3

Heildarblasufjldi 66

tgfu- og notkunarrttur Loka til 30. jn 2013

SH

iii

Yfirlsingar

g lsi v hr me yfir a g er ein hfundur essa verkefnis og a er afrakstur eigin rannskna.

____________________________________

Sigrur Hjaltadttir

a stafestis hr me a verkefni etta fullngir a mnum dmi krfum til B.Sc. ritgerar nmskeiinu LOK2106.

__________________________________

gmundur Kntsson

SH

iv

Abstract The objective of this thesis is to investigate structure, organization and performance in small Icelandic organization, their mangement methods and find conclusions. The objective is to examine what type of organizational structure used by small Icelandic organization and see whether there is a relationship between management practice and operational environment.

The model used for comparison were European Foundation for Quality Management dividing into following system main elements; management strategy, people, partnership and resources, process and key results explained in tables. The researcher method is based on qualitative research by interviewing the manager in three firms at Northwest cost and compares the results to the findings of other prior researcher.

The results indicate that small growing organization does not have to have listed strategic management or formal strategy. The personality of the manager play big role in their management. But it is not however clear how organizations can grow much before the managers lose control over the business and should establish a systematic management and performance systems.

Keywords

Strategy, Organization, Business management, Icelandic firms, Performance.

SH

v

akkaror g vil byrja a akka vimlendum mnum, eim Gunnsteini Bjrnssyni, Halldri Gunnari lafssyni og Pturnu Jakobsdttur, auk Jakobs Jnssonar, fyrir trausti sem au sndu mr vi vinnslu essa verkefnis.

langar mig til a akka leibeinandi mnum, gmundi Kntssyni fyrir frilega asto, rautseigju og olinmi.

llum kennurum vi Hsklann Akureyri fri g akkir fyrir kennslu viskiptafrum, srstaklega Helga Gestssyni.

Einnig vil g akka Katrnu Maru Andrsdttur atvinnurgjafa SSNV og Sigrnu risdttur nms- og starfsrgjafa hj Vinnumlastofnun fyrir eirra akomu a verkefninu.

Prfarkalestur vil g akka rarni Hjaltasyni og myndvinnslu forsu runni Hinriksdttur.

A lokum vil g akka fjlskyldu minni fyrir olinmina essa vegfer mna og alla hjlpina, ekki sst kvejuorin egar haldi var prf.

Sast en ekki sst fr samnemandi minn og vinkona, Rannveig Lena Gsladttir, akkir. n hennar hefi etta veri brilegur lttleiki.

Management job is not to see the company as it is.... but as it become John W. Tees

Slbakki 10. ma 2010

Sigrur Hjaltadttir

SH

vi

tdrttur Markmi essa verkefnis er a draga lyktanir af skipulagi, stefnumtun, rekstrarformi og rangri stjrnenda ltilla fyrirtkja vexti Norurlandi vestra.

Nota var Europe Foundation Quality Management rangursmatskerfi ea EFQM til a meta rekstrarrangur stjrnenda. Matinu var skipt eftirfarandi tti; stjrnun, stefnu, flk, samstarfsaila og aulindir, ferli og lykilrangur listu skringartflur.

Notu var eigindleg rannsknarafer og tekin djpvitl vi stjrnendur riggja fyrirtkja sem hafa veri vexti. Niurstur vitalanna voru bornar saman vi umfjllun frimanna svii stjrnunar. Vsbendingar eru um a ltil fyrirtki vexti Norurlandi vestra urfi ekki skra stefnumiaa stjrnun n formlegt rangursmatskerfi mean stjrnendur hafa yfirsn yfir markmi sem fari er eftir. eir halda gu sambandi vi starfsmenn, viskiptavini og eigendur og forystuhfileiki stjrnenda hefur mikil hrif stjrnunaraferir eirra og rangur. Formlegt rangursmat fer ekki fram innan fyrirtkjanna.

Ltil fyrirtki vexti geta haldi fram a vaxa mean stjrnendur hafa yfirsn yfir au. Ef stjrnendur vilja n framrskarandi rangri ttu eir a koma markvissu stjrneftirlits- og rangursmatskerfi.

Lykilor

Skipulagheildir, stjrnun, stefnumtun, slensk fyrirtki, rangur.

SH

vii

Efnisyfirlit Inngangur .................................................................................................................. 1 1. Frilegur bakgrunnur .................................................................................... 3

1.1 rangurstengdir stjrnunarhttir ........................................................................... 3 1.1.1 Stjrnun og forysta .................................................................................................................. 4 1.1.2 Stjrnskipulag ........................................................................................................................... 6

1.2. Stefnumtun ......................................................................................................... 9 1.3 rangursmat ....................................................................................................... 11

2. Aferafri .................................................................................................. 17 2.1 Gagnaflun og rvinnsla ..................................................................................... 17

3. Ltil fyrirtki vexti Norurlandi vestra ........................................................ 19 3.1 Sjvarlftknisetri BioPol ehf ............................................................................ 20 3.2 Lttitkni ............................................................................................................ 20 3.3 Sjvarleur hf ...................................................................................................... 21

4. Greining og mat ............................................................................................. 23 4.1 Forysta ................................................................................................................... 23

4.1.1 Stjrnun ea stefnufesta ....................................................................................................... 23 4.1.2 Stjrnskipulag ......................................................................................................................... 25 4.1.3 Flk .......................................................................................................................................... 26 4.1.4 Samstarfsailar og aulindir ................................................................................................. 29

4.2 Stefnumtun ....................................................................................................... 30 4.2.1 Stefnumiu stjrnun ............................................................................................................ 30 4.2.2 Ferlastjrnun ........................................................................................................................... 31

4.3 rangursmat ....................................................................................................... 33 4.3.1 Rekstrarrangur ..................................................................................................................... 33

5. Tillgur til rbta ............................................................................................ 35 5.1 Stjrnun .............................................................................................................. 35

5.1.2 Stjrnskipulag ......................................................................................................................... 36 5.1.3 Flk og mannausstjrnun ................................................................................................... 37 5.1.4 Samstarfsailar og aulindir ................................................................................................. 38

5.2 Stefnumtun ....................................................................................................... 38 5.2.2 Ferlisstjrnun .......................................................................................................................... 39

5.3 rangursmat ....................................................................................................... 39 6. Umra ........................................................................................................ 41 7. Niurstaa ..................................................................................................... 46 8. Heimildir ........................................................................................................ 50

SH

viii

8.1 Ritaar heimildir .................................................................................................. 50 8.2 Munnlegar heimildir ............................................................................................. 52 8.3 Rafrnar heimildir .............................................................................................. 52

Viaukar .................................................................................................................. 54 Viauki 1 Upplsingar um vimlendur og vitl .......................................................... 55 Viauki 2 Rannsknarspurningar ................................................................................... 55

SH

ix

Myndaskr Mynd 1. Skipurit starfaskipulags ............................................................................... 8 Mynd 2. Ferill stefnumiarar stjrnunar. ................................................................. 9 Mynd 3. EFQM rangursmatslkani. ..................................................................... 14 Mynd 4. Skipurit fyrirtkjanna riggja Norurlandi vestra. .................................. 26

Tfluskr Tafla 1. Skilgreining Evrpursins str fyrirtkja. ............................................ 3 Tafla 2. Samanburur fyrirtkjunum. .................................................................. 19 Tafla 3. Hlutverk stjrnenda innan fyrirtkja eftir EFQM rangursmatslkaninu. .... 24 Tafla 4. Stjrnskipulag ltilla fyrirtkja vexti Norurlandi vestra. ....................... 25 Tafla 5. Vihorf stjrnenda til mannaus. ............................................................... 27 Tafla 6. Samstarfsailar og aulindir. ..................................................................... 29 Tafla 7. Stefnumtun. ............................................................................................. 31 Tafla 8. Ferlastjrnun innan ltilla fyrirtkja vexti. ................................................ 32 Tafla 9. Rekstrarniurstaa og rangursmlikvarar. ........................................... 34

SH

1

Inngangur Markmi essarar ritgerar er a bera saman stjrnskipulag, stefnumtun og rekstrarform riggja ltilla fyrirtkja Norurlandi vestra og meta rangur eirra. Skoa er hvort skipulagsheildir, stjrnunarhttir, stefna og tlanager skiptir skpum fyrir vxt og vinning eirra. Knnu eru hlutverk og eiginleikar stjrnenda og hvaa aferafri er notu vi stjrn fyrirtkjanna.

Fyrirtki sem skou voru og metin eru rj vaxandi infyrirtki Norurlandi vestra, ar af tv inai og eitt lfinai. Fyrirtkin eru hvert snum ttblissta, Sjvarlftknisetri BioPol ehf. Skagastrnd (hr eftir nefnt BioPol ehf), Lttitkni ehf. Blndusi og Sjvarleur hf. Saurkrki.

Kveikjan a verkefninu var a atvinnurgjafi Skagfiringa hafi samband vi Hsklann Akureyri og lsti huga fyrirtkis Norurlandi vestra a taka tt rannsknum og verkefnum nemenda. samvinnu vi Helga Gestsson umsjnarmann lokaverkefna var etta verkefni vali til a bera frileg sjnarmi saman vi umhverfi vinnumarkaar landsbygginni.

Vi vinnslu verkefni essu var sett fram eftirfarandi rannsknarspurning:

Hvaa lyktanir m draga af stjrnskipulagi, stefnumtun og rangri riggja ltilla fyrirtkja sem eru vexti Norurlandi vestra?

Til a tfra rannsknarspurninguna betur voru eftirfarandi undirspurningar settar fram.

Hvernig er tengslum stjrnunarafera, rekstrarumhverfis og rangurs htta essum remur fyrirtkjum?

Hvaa stjrnskipulag er nota ar?

Er rf fyrir skra stefnumtun hj eim?

SH

2

Hvernig hefur nverandi skipulag reynst essum fyrirtkjum og er rf fyrir breytingar?

Fyrsti hluti ritgerarinnar fjallar um frilegan bakgrunn stjrnskipulags og stefnumtunar og aferafrin er kynnt. er fjalla um vifng verkefnisins sem eru rj ltil fyrirtki vexti, au tlistu og greind. eru niurstur dregnar af djpvitlum, samanburur gerur vi frin essu svii og a lokum eru fyrri rannsknir tengdar vi rannsknarspurninguna sem lagt var upp me.

SH

3

1. Frilegur bakgrunnur Skilgreina m skipulagsheildir sem flagsleg heild, fyrirtki, flag, stofnun ea anna sem h er kvenu skipulagi (Daft 2007, bls. 10-11; Ingi Rnar Evarsson, 2006, bls. 9 og Runlfur Smri Steinrsson, 2003, bls. 48-49). slenskar skipulagsheildir (e. organization) eru bi stofnanir og fyrirtki en skilgreining Evrpusambandsins (Verheugen, 2006, bls. 35) er eftirfarandi: Fyrirtki er srhver eining sem fst vi efnahagslega starfsemi n tillits til lagalegrar gerar hennar. a einkum vi um aila sjlfstum atvinnurekstri og fjlskyldufyrirtki vi heimilisina ea ara starfsemi og sameignarflg ea samtk sem a jafnai stunda efnahagslega starfsemi. Evrpuri skilgreinir svo ltil fyrirtki t fr starfsmannfjlda, veltu og rlegum niurstutlum efnahagsreikninga (Verheugen, 2006, bls.14; sj tflu 1).

Tafla 1. Skilgreining Evrpursins str fyrirtkja.

Fyrirtki Starfsmannafjldi rleg velta

rfyrirtki

SH

4

afburarangur skipulagsheilda sem yfirburi sem vert er a skjast eftir og lkja v vi afburarangur rttamanna, vsindamanna og heimspekinga.

1.1.1 Stjrnun og forysta upphafi stjrnunarfra var athyglinni beint a stjrnandanum sjlfum, hfileikum hans og srkennum. Stjrnun skipulagsheilda er flki ferli ar sem taka arf tillit til astna hverju sinni (Ingi Rnar Evarsson og Gumundur Kristjnsson 2009, bls. 302-303). sari hluta tuttugustu aldar komu fram hugmyndir um a kvenir hfileikar stjrnenda (e. manager) vru meira viri en arir, svo sem rni, kraftur, nargfa og skr framtarsn. framhaldinu voru settar fram kenningar um lk einkenni og stl stjrnenda og greint milli mismunandi tegunda leitoga (e. leader). Ni leitoginn er andrkur, hann finnur tilgang allra skipulagsheildinni, rar fyrirtkjamenningu ea stabl til jafnris og er mevitaur um markmi og leiir. Allir f rtta jlfun og hvatningu, hann roskar samskiptahfileika starfsflksins, yfirfrir byrg, rvar starfsflk til da, er einarur og fullur frumkvlahugsunar. Umbreytingaleitoginn (e. transformational leader) er fullur eldms samskiptum vi starfsmenn og fr til a vinna meira en elilegt getur talist til a n settu marki. Einnig m nefna svokallaan viskiptaleitoga (e. transactional leader) sem eflir samskiptin svo a starfsmenn f arfir snar uppfylltar ef leitoginn fr a sem hann vill. Hann fer eftir fyrirfram skrum leium til a n fram markmium snum (Buchanan and Huczynski, 2004, bls. 740-741). Fram kemur hj Thompson, Strickland og Gamble (2008, bls. 17) a ga stjrnun fyrirtkja s a finna ar sem g stefnumtun og g framkvmdatlun er til staar. Undanfarin r hafa frimenn deilt um gti stjrnenda og snist sitt hverjum. tmaritinu Strategy & Leadership er greinin Leadership the five big ideas ea Forysta fimm gar hugmyndir (Allio, R.J. 2009, bls. 4) ar sem komist er a eirri niurstu a gur leitogi s gur og upphafinn persnuleiki, en ekki s hgt a segja fyrir um hvaa stjrnunarafer s best. Leitogar vera a vinna

SH

5

saman og hafa algunarhfni til a gera langtmatlanir mgulegar. Allio segir fram bls. 8:

n efa er hgt a auka leitogafrni me fingu. Hgt er a kenna forystufri og grunnhugsun, en leitogahegun verur a lra. Einstaklingar rast a vera leitogar me v a fa. Hgt og rlega, me rotlausum en rangursrkum fingum tekst a n persnulegri frni leitogastl og stefnu.

Stjrnendur eya meiri tma stjrnun, markassetningu, greiningu og fjrml en mannausstjrnun, upplsingatkni, lagalega tti, flagslega byrg og viriskeju1 (e. value chain) (Allered ofl. 2007, bls. 102-103). Algengt er a velja stefnu sem fr er lrtt niur skipulagsheildina. Teki er tillit til vihorfa viskiptavina, starfsmanna og fjrfesta en frslan kemur a ofan. Stjrnendur urfa a treysta menningu, sii (e. politics) og venjur ekki sur en rkrtta greiningar- og valferla. eir geta hugsanlega aeins unni me kveinn fjlda markmia hverju sinni, v eir eru bundnir af tlkun talnagagna sem h er skynjun eirra veruleikanum. eir velja sttanlegar lausnir, frekar en a n markmium skipulagsheildarinnar. Hagnaarvon stjrnandans getur bori efnahagslegar krfur ofurlii. Skipulagsheildir geta innihaldi hp af starfsmnnum sem mynda rstihpa vi kvaranatkur (Lynch, 2009, bls 43). Lynch segir a besta stjrnunin geti veri drifin fram af niurstum umrna milli stjrnenda og starfsmanna og endurteknum prfunum sem koma skipulagsheildinni hgt en rugglega fram vi. annig m fra rk fyrir a stefna skipulagsheilda birtist (e. emergent) frekar en a hn s kvein fyrirfram. Starfsmenn eru va skilgreindir sem ein af aulindum fyrirtkja og a rangur fyrirtkis geti veri hur v a ra rtta starfsflki. Oft eru samskipti innan stjrnskipulagsins vsbending um hver starfsmannastefna

1 Viriskeja er s virisaukning sem verur fr hrefni ea birgja til viskiptavina (Thompson

ofl., 2008, bls.116).

SH

6

skipulagsheildar er. v meiri samskipti, v mannausdrifnari eru r (Torrington, Hall og Taylor 2005, bls. 30-31). Hvernig mannaunum er stjrna innan skipulagsheilda m flokka strandi, hvetjandi, veitandi og felandi stjrnun. Strandi mannausstjrnun er notu egar verkefnaroski og hugi er ltill hj starfsmnnum, eir urfa nkvm fyrirmli og eftirlit. Hvetjandi stjrnun er ar sem verkefnaroski starfsmanna er ltill en hugi mikill, stjrnendur urfa a veita upplsingar, tskra og hvetja til da. Vi veitandi stjrnun er verkefnaroski mikill en hugi ltill, ar arf a hvetja og styja starfsmenn. En felandi starfsmannastjrnun er ar sem verkefnaroski og hugi er mikill, ar er hgt a yfirfra vald til starfsmanna og eir geta unni eigin forsendum (Ingi Rnar Evarsson, 2006, bls. 13-14).

1.1.2 Stjrnskipulag Rekstrarumhverfi fyrirtkja er h stjrnskipulag ess (Ingi Rnar Evarsson og Gumundur Kristjnsson, 2009, bls. 315). Miklar breytingar hafa tt sr sta umhverfi slenskra fyrirtkja undanfarin r, sem kalla vibrg stjrnenda til a lifa af og halda vi samkeppnisaila. ar er stefnt a sameiginlegum markmium og frammistu. Fyrirtki eru h v a innan eirra su einstaklingar, bi starfsmenn og stjrnendur, sem mynda skipulag, virkni og rangur, ar sem boleiir og tengsl milli manna og deilda eru skr. Styjast arf vi stjrnskipulag til a n fram markmium og stefnu. ll fyrirtki eru skipulagsheildir, sama hver str eirra er, einfld, flkin, ltil, str, innanlandsmarkai ea erlendum (Buchanan, and Huczynski 2004, bls. 2-5; Ingi Rnar Evarsson, 2006, bls. 9). Daft (2007, bls. 190-191) flokkar skipulag rj megintti: kvrunarvald, byrg og tengsl yfirmanna vi starfsmenn. Skilgreina arf hver fer me kvrunarvald innan skipulagsheildarinnar og hver me byrg. Oftast er valdarin ljs en skapa arf rtta bolei milli yfirmanna og starfsmanna. Oftast er stjrnskipurit ltilla fyrirtkja lti og stigveldi2 (e. hierarchical structures) v stutt.

2 Stigveldi snir fjlda stjrnenda stjrnskipuritinu (Thompson ofl., 2008, bls. 352).

SH

7

Skipulagsheildir urfa skipulag og tlanir til a vinna eftir, sumir telja a margir stjrnendur ltilla fyrirtkja hafi enga viskiptatlun ea formlegt skipulag (Allred, Addams og Chakraborty 2007, bls. 956). Runlfur Smri Steinrsson (2003, bls. 33-50) greinir umhverfi skipulagsheilda eftirfarandi fjrar vddir: Tilvistarvdd (e. existential dimension) ar sem efnahagslegar forsendur,

drifkraftar, fyrirmyndir, hlutverk, meginstefna, stjrnunarstefna og framtarsn eru lykilatrii.

Innihaldsvdd (e. content dimension) me viskipta- og jnustusvi, vinnsluvi og samvirkni, auk samkeppnisherslu og srstu.

Ferlisvdd (e. process dimension) me stjrnunaraferir, runarskei, vinnubrg og rangur sem lykiltti.

Samhengisvdd (e. coherent dimension) sem tekur innvium og umhverfi skipulagsheildarinnar, efnahagslegu, landfrilegu, plitsku, skipulags-, hugarfars- og menningarlegu samhengi.

Stjrnun innan skipulagsvdda getur veri lrtt, lrtt ea blanda beggja. Lrtt skipulag (e. vertical information linkages) er hanna til a stjrna skipulagsheildinni og koma kvrunum lrtt um kerfi. kvaranir og upplsingar ganga upp og niur skipulagi og reglur eru skrar (Daft, 2007, bls. 193). Lrtt skipulag (e. horizontal information linkages) er skipulagt kringum vinnsluferli ar sem hpar eru sjlfstrir og deildaskipting engin. Umhverfi er viskiptavinamia og stugt. Stjrnandi ferlisins ea lisins er byrgur og starfsmenn f frni, verkfri, hvatningu og vld til a taka kvaranir og jlfun ll strf og frelsi til skapandi hugsunar. Liastarfi stjrnast af viskiptavinum og rangur er mldur fr eirra sjnarhorni. Skipulagi er sveigjanlegt og framleislumia me herslu byrg starfsmanna. kostur skipulagsins er a tmafrekt getur veri a breyta vihorfum og vinnsluferlum (Daft, 2007, bls. 194, 213-217).

Skipulagsheildir mynda kvenar gerir eftir v hvernig umhverfi eirra er htta. Tala er um machine structure

mistrt og kvaranir teknar a ofan (Daft, 2007, bls. 63Ingi Rnar Evarsson, 2006, bls. 10).

Skipta m skipulagsgerunum fjra flokka eftir umhverfi, ar m nefna starfaskipulag srhfingu. Skipulaginu er skipt eftir strfum og/ea vifangsefnum og sambrilegum strfum er raa deildir me einn yfirmann sem starfar undir stjrn fyrirtkisins (mynd 1). Markmii er a tryggja hagkvmni, dreifa valdi og byrg en getur tafi a deildir sinni eigin markmium sta heildarinnar. Skipulagi hentar ar sem umhverfi er stugt og ltil vissa (Runlfur Smri Steinrsson, 1995, bls. 23-25). Samkvmt niurstum rannsknar Inga Rnars(2006, bls. 11) skipulagi og stjrnunaraferum slenskra fyrirtkja er starfaskipulag algengasta stjrnskipulag eirra.

Mynd 1. Skipurit starfaskipulags

Afuraskipulagstructure) var ur algengt skipulag slandi (gst Einarsson, 1999, bls. 137). Einnig er

Framl.deild

Skipulagsheildir mynda kvenar gerir eftir v hvernig umhverfi eirra er htta. Tala er um formlegt skipulag ea vlrnt (e. formalization machine structure) egar umhverfi er stugt og regluverk skrt, vald mistrt og kvaranir teknar a ofan (Daft, 2007, bls. 63Ingi Rnar Evarsson, 2006, bls. 10).

Skipta m skipulagsgerunum fjra flokka eftir umhverfi, ar m nefna (e. functional structure) sem byggir grunnttum

srhfingu. Skipulaginu er skipt eftir strfum og/ea vifangsefnum og sambrilegum strfum er raa deildir me einn yfirmann sem starfar undir stjrn fyrirtkisins (mynd 1). Markmii er a tryggja hagkvmni, dreifa valdi og byrg en getur tafi kvaranatkur. Nskpun er erfiari og htta a deildir sinni eigin markmium sta heildarinnar. Skipulagi hentar ar sem umhverfi er stugt og ltil vissa (Runlfur Smri Steinrsson, 1995,

Samkvmt niurstum rannsknar Inga Rnars(2006, bls. 11) skipulagi og stjrnunaraferum slenskra fyrirtkja er starfaskipulag algengasta stjrnskipulag eirra.

Skipurit starfaskipulags

Afuraskipulag (e. divisional structure) og svaskipulag) var ur algengt skipulag slandi (gst Einarsson, 1999, bls.

137). Einnig er formlegt ea lfrnt skipulag (e. informal or biological

Framkvmdastjri

Framl.deild Innkaupadeild Fjrmladeild

Bkhald

SH

8

Skipulagsheildir mynda kvenar gerir eftir v hvernig umhverfi eirra er e. formalization or

) egar umhverfi er stugt og regluverk skrt, vald er mistrt og kvaranir teknar a ofan (Daft, 2007, bls. 63-64 og 202- 213,

Skipta m skipulagsgerunum fjra flokka eftir umhverfi, ar m nefna ) sem byggir grunnttum og

srhfingu. Skipulaginu er skipt eftir strfum og/ea vifangsefnum og sambrilegum strfum er raa deildir me einn yfirmann sem starfar undir stjrn fyrirtkisins (mynd 1). Markmii er a tryggja hagkvmni, dreifa

kvaranatkur. Nskpun er erfiari og htta a deildir sinni eigin markmium sta heildarinnar. Skipulagi hentar ar sem umhverfi er stugt og ltil vissa (Runlfur Smri Steinrsson, 1995,

Samkvmt niurstum rannsknar Inga Rnars Evarssonar (2006, bls. 11) skipulagi og stjrnunaraferum slenskra fyrirtkja er

vaskipulag (e. geographical ) var ur algengt skipulag slandi (gst Einarsson, 1999, bls.

e. informal or biological

Markasdeild

structure) miki nota egar umhverfi er stugt og stjrnendur urfa a geta brugist hraStarfsmenn urfa oft a finna eigin leiir til lausna. Valdaskipan getur veri ljs og kvaranataka dreif (Daft, 2007, bls. 63).

1.2. Stefnumtun Ori stefnumtun er ing orinu herstjrnarlist, hernaartlun ea knskubrg (Jhann S. Hannesson 2003, bls. 1027). slenskan er ftk af orum er lta a hernai, tlun um hvert skuli halda og hvernig, en slenska ori hvert halda skal (Snjlfur lafsson 2005, bls. 49). betur ingu orsins tluum rangri rekstri skipulagsheildar (Runlfur Smri Steinrsson, 2003, bls. 28; Snjlfurstefnumiu stjrnunsigra keppinauta, uppfylla arfir viskiptavina og bta fjrhagslegan rangurskipulagsheildar

Mynd 2. Ferill stefnumiarar stjrnunar.

Takmark stjrnenda er a fyrirtkin hafi ga mynd, ni rangri og skili hagnai (Thompson ofl.,Steinrsson, 2003, bls. 28). Richar

Vtkt hugtak me ljsa og mismunandi merkingu, sem dmi

"markviss stjrnun sem tekur mi af stefnu skipulagsheildarinnar"

Vinna sem unnin er til a a mta stefnu

Greiningarvinna

Greining umhverfi, aulindum,

hagsmunaailum og v sem er

srtkt hj hverri skipulagsheild

miki nota egar umhverfi er stugt og stjrnendur urfa a geta brugist hratt vi breytingum, innra skipulag er ljst og reglur skrar. Starfsmenn urfa oft a finna eigin leiir til lausna. Valdaskipan getur veri ljs og kvaranataka dreif (Daft, 2007, bls. 63).

Ori stefnumtun er ing orinu strategy sem ir meal annars herstjrnarlist, hernaartlun ea knskubrg (Jhann S. Hannesson 2003, bls. 1027). slenskan er ftk af orum er lta a hernai, strategytlun um hvert skuli halda og hvernig, en slenska ori stefnahvert halda skal (Snjlfur lafsson 2005, bls. 49). Stefnumiu stjrnunbetur ingu orsins strategy ea strategy management sem snst um a n tluum rangri rekstri skipulagsheildar (Runlfur Smri Steinrsson, 2003, bls. 28; Snjlfur lafsson, 2005, bls. 52). Hr er orasambandi stefnumiu stjrnun nota um ageratlun, tlaa a n rangri rekstri, sigra keppinauta, uppfylla arfir viskiptavina og bta fjrhagslegan rangurskipulagsheildar, sj mynd 2. (Snjlfur lafsson 2005, bls. 52).

Ferill stefnumiarar stjrnunar.

Takmark stjrnenda er a fyrirtkin hafi ga mynd, ni rangri og skili (Thompson ofl., 2008, bls. 17-18 og 23-24; Runlfur Smri

Steinrsson, 2003, bls. 28). Richard Lynch (2009, bls. 5) skilgreinir

Stefnumiu stjrnun

Vtkt hugtak me ljsa og mismunandi merkingu, sem dmi

"markviss stjrnun sem tekur mi af stefnu skipulagsheildarinnar"

Stefnumtun

Vinna sem unnin er til a a mta stefnu

skipulagsheildarinnar

Greiningarvinna

Greining umhverfi, aulindum,

hagsmunaailum og v sem er

srtkt hj hverri skipulagsheild

Val kostum

Kostirnir geta vara gildi, gi,

marka, tkninotkun o.fl.

Framkvmd stefnu

Vinna sem unnin er til

a framkvma stefnu skipulagsheildarinnar

Stefnumarkandi tlanager

Hugsunin er a koma stefnu

framkvmd me ger tlunar

(val kostum) sem fylgt er eftir

(framkvmd stefnu)

SH

9

miki nota egar umhverfi er stugt og stjrnendur urfa a tt vi breytingum, innra skipulag er ljst og reglur skrar.

Starfsmenn urfa oft a finna eigin leiir til lausna. Valdaskipan getur

sem ir meal annars herstjrnarlist, hernaartlun ea knskubrg (Jhann S. Hannesson 2003,

strategy felur sr stefna segir aeins

Stefnumiu stjrnun nr sem snst um a n

tluum rangri rekstri skipulagsheildar (Runlfur Smri Steinrsson, lafsson, 2005, bls. 52). Hr er orasambandi

nota um ageratlun, tlaa a n rangri rekstri, sigra keppinauta, uppfylla arfir viskiptavina og bta fjrhagslegan rangur

5, bls. 52).

Takmark stjrnenda er a fyrirtkin hafi ga mynd, ni rangri og skili 24; Runlfur Smri

d Lynch (2009, bls. 5) skilgreinir

Vtkt hugtak me ljsa og mismunandi merkingu, sem dmi

"markviss stjrnun sem tekur mi af stefnu skipulagsheildarinnar"

Framkvmd stefnu

Vinna sem unnin er til

a framkvma stefnu skipulagsheildarinnar

Stefnumarkandi tlanager

Hugsunin er a koma stefnu

framkvmd me ger tlunar

(val kostum) sem fylgt er eftir

(framkvmd stefnu)

SH

10

stefnumiaa stjrnun sem lei til a koma auga tilgang, tlun og agerir skipulagsheilda (sj mynd 2). Hlutverk, grunngildi og framtarsn eru mikilvg atrii en hlutverk tskra af hverju skipulagsheildir starfa, gildi skrir hegun sem starfsmenn mega leyfa sr og framtarsn setur or stu sem skilegt er a skipulagsheildin s eftir kveinn tma (Niven, 2007, bls. 72-88; Runlfur Smri Steinrsson, 2003, bls. 33-50).

Fram a sustu aldamtum hafa drifkraftar breytinga legi nskpun, tkni og aljavingu, auk ess sem samflagsleg byrg tekur sig sterkari mynd (Lynch, R. 2009, bls. 33; Runlfur Smri Steinrsson, 2003, bls. 29). Sustu tuttugu rin hefur stefnumtun rast tt a frjlsu markasfli, auknum huga aljlegum og jlegum viskiptum og markassetningu. Vaxandi rf er menntuu og upplstu starfsflki og hraa tknirun og samskiptamta. En einnig hafa fyrirtki hruni vegna siferisbreyskleika (Lynch, 2009, bls. 35-6). Ljst er a stjrnendur urfa bi yfirsn og getu til a greina stefnuna og starfsemina, kortleggja hegunarmynstur yfir kvei tmabil og vinna stefnumtunarkerfi r eim grunni. annig verur fortin lykill framtar me stugu umbreytingaferli (Mintzberg, Ahlstrand, og Lampel, 1998, bls. 9-11). ra arf stefnu og framtarsn, setja markmi, mta stefnu samrmi vi markmiin, innleia, meta og alaga (Minztberg, 1987, bls. 70; Thompson ofl., 2008, bls. 24). G stefnumiu stjrnun skilar stefnunni sem valin var fram veginn segir Lynch (2009, bls. 20).

rannskn sem er hluti af rannsknarverkefninu Innform slandi og sr erlenda fyrirmynd, kemur fram a um 73% slenskra fyrirtkja hafi mta formlega stefnu runum 2004-2007 (Einar Svansson, e.d.). smu rannskn er vitna niurstur ar sem fram kemur a stefnur sem hafa fjrhagsleg markmi n lakari rangri en r sem hafa annars konar markmi (Bart, og Baettz, 1998, bls. 838).

Skiptar skoanir eru meal frimanna um gildi stefnumtunarvinnu, sumir telja a um lei og tlunin er tilbin s hn relt, arir nota stefnumtunarvinnu aeins fyrir fjrfesta en sjaldan til daglegra nota (Allred,

SH

11

Addams og Chakraborty 2007, bls. 95). Einnig kemur fram hj Allred ofl. (2007, bls. 96-102) a ltil fyrirtki urfi bi formlegum og formlegum tlunum a halda til a geta brugist vi hrum breytingum umhverfinu. Skortur formlegri stefnumtun virist ekki h litlum fyrirtkjum vexti (Allered ofl. 2007, bls. 102-103).

Lynch, R. (2009, bls. 13) telur a lykilttur stefnumiarar stjrnunar s greining stefnunnar (e. strategic analysis). Hlutverk og markmi skipulagsheildarinnar urfi a skoa og greina, rannsaka urfi samskipti skipulagsheildarinnar vi umhverfi sitt og aulindir. Til a n rangri arf stefnan a byggja hfni skipulagsheildarinnar og srtkum sambndum sem ra m, t.d. vi birgja, viskiptavini, dreifileiir og jafnvel stjrnvld. Vi innleiingu stefnunnar (e. strategy implementation) virast msar hindranir geta veri veginum, svo sem mttur sambanda, samningavirur vi stjrnvld, flun afanga ofl. En ltil fyrirtki vilja gera tilraunir, ra og innleia stefnu og oft er veri a vinna llum essum ttum samtmis, innleia sumar hugmyndir, greina og ra arar (Lynch, 2009, bls. 13).

Hgt er a kanna hvort stefnumtun s a skila rangri me msum prfum sem auvelt er a framkvma hvaa tma sem er. Einnig er hgt a mla rangur frilega ttarins, segir Lynch (2009, bls. 20-21). En til a meta rangur stefnumiarar stjrnunar arf a skilja a stefna er flagsvsindi sem erfitt er a yfirfra raunvsindi, au innihalda flkna mlitti svo sem mannlega dmgreind, sifri og trarbrg og varast arf eigin hleypidma vi mati. Notkun stefnubundinnar stjrnunar byggir a hlutverk skipulagsheildarinnar s ekkt og greint og helstu ttir hafi veri rair og skilgreindir ur en stefnumtunarvinnan hefst (Lynch, R. 2009, bls. 37).

1.3 rangursmat Samkvmt rannskn Inga Rnars Evarssonar og Gumundar Kristjns skarssonar (2009, bls. 36) hafa str fyrirtkja og stassetning ekki hrif hagna eirra. Infyrirtki sna betri rangur en frumvinnslu- og

SH

12

jnustugreinar h str. Stjrnunaraferir hafa heldur ekki hrif hagnainn en inmenntair stjrnendur virast skila betri rangri en grunnskla- og hsklamenntair.

Til a n rangri sfellt harari samkeppni og meiri vissu um framtina arf stefna skipulagsheildar a byggja hfni og srtkum sambndum og mikilvgt er a mla rangur me fyrirframskilgreindum mlikvrum. Til eru mis prf til ess, m ar nefna Balance scorcard, ISO stala og The European Foundation Quality Management-rangursmatskerfi (Einar Ragnar Sigursson 2006, bls. 40).

Vi rannskn essa var leita eftir matskerfi sem metur stjrnunaraferir, stjrnskipulag, stefnumtun og rangur. Vi skoun rangursmatskerfum ea rangurskerfum kom ljs a The European Foundation Quality Management-kerfi ea EFQM tekur llum essum ttum. ar segir a afburaskipulagsheildir fylgi hlutverki snu og ferlum til framtar gegnum tlanager og stefnumia rangursmat sem fullngi bi skammtma- og langtmarfum skipulagsheildarinnar (EFQM, 2003, bls. 7-11). hersla er lykiltti rangurs3 gegnum endurbtta ferla sem fylgja hlutverki, sn og stefnu sem gerir leitogunum frt a taka virkar og tmasettar kvaranir. Helsti galli vi notkun kerfisins vi rannskn essa er a stjrnskipulag er ekki teki fyrir srstaklega, heldur fellur a undir kaflann um mat forystu. Hr verur v stjrnskipulag meti t fr rum rannsknum en EFQM haft til hlisjnar.

rangursmatskerfi The European Foundation Quality Management ea EFQM er hanna sem verkfri til rangurs- og sjlfsmatsmlinga innan fyrirtkja. a er grunnur fyrir sameiginlegan skilning tilgangi fyrirtkjanna, nota vi samanbur samkeppnisaila, til a koma auga tkifri til rbta, mynda sameiginlegt orfri innan fyrirtkja og setja ramma um stjrnkerfi ess (Agnes Hlm Gunnarsdttir og Helgi r Ingason,

3 Lykilttir rangurs eru ttir innan skipulagsheilda sem skila fyrirtkinu tiltluum

rangri sem falla ekki undir fjrhagslegan rangur (Anthony og Govindarjan, 2007, bls 462).

SH

13

2007, bls. 55; Stjrnvsi, EFQM, 2003, bls. 4). Fram kemur EFQM-lkaninu (2003, bls. 4) a

fyrirtki urfi, h atvinnugrein, str, uppbyggingu ea roska, a koma ft hentugu stjrnskipulagi til a n rangri.

v geta ll fyrirtki, str sem sm, nota lkani. Samkvmt Mrthu rnadttur framkvmdastjra Stjrnvsi (munnleg heimild, 14. aprl, 2010) hefur a veri nota sem grunnur slensku gaverlaunanna fr 1996. Meal fyrirtkja sem hafa unni til slensku gaverlaunanna eru Prentmet, sem var fyrsta fyrirtki til a taka mti verlaununum, Marel, Alcoa og Landsvirkjun. ri 2008 var san kvei a leggja slensku gaverlaunin niur en ra jafnframt n verkefni sem fram munu styjast vi EFQM-rangurslkani til a velja sigurvegara (Stjrnvsi, e.d.). Fram kom hj Mrthu a fyrirtki urftu a skja formlega um til a geta fengi verlaunin og fara svo gegnum EFQM-mati, sem hafi tt kostur. Betra er a skipulagsheildir geti tileinka sr afburalkani, unni eftir v og annig unni til verlaunanna.

samtali vi Harald Hjaltason (munnleg heimild, 28. janar 2010) kom fram a egar slendingar voru a innleia rangurs- og sjlfsmatskerfi EFQM sem grunn fyrir slensku gaverlaunin var stofnaur starfshpur til a meta litlar og mealstrar slenskar skipulagsheildir. Spurt var hvort hanna yrfti srstakt matskerfi fyrir r og niurstaa hpsins var s a EFQM-kerfi gti nst llum fyrirtkjum, h str eirra. a virist vera skoun innan smrri fyrirtkja a rangurslkn henti betur strri fyrirtkjum, en fram kemur riti EFQM a skv. rannskn Dr. Singhal og Hendriks (EFQM, 2003, bls 5) hefur rangur ltilla fyrirtkja n allt a 63% aukningu rekstrarhagnai. Lkani metur nu lykiltti, fimm framkvmdatti og fjra rangurstti (sj mynd 3 sem byggir lkani heimasu EFQM (2010, e.d.).

SH

14

Framkvmdattir

Nskpun og lrdmur Mynd 3. EFQM rangursmatslkani.

Fjalla verur um framkvmdattina fimm ritger essari sem er stjrnun ea forysta innan ess fellur mannausstjrnun og samstarfsailar og aulindir, svo skiptist stefnumtu stjrnun stefnu og ferli. Auk ess sem rtt er um rekstrarrangur r rangurshlutanum. Ekki verur fjalla frekar um rangurshluta lkansins4.

EFQM lkani skilgreinir kvein atrii sem framrskarandi fyrirtki urfa a uppfylla, en au m sj EFQM bklingnum (2003, bls. 12-24):

Forysta: Framrskarandi leitogar ra og innleia hlutverk, framtarsn og gildi. eir ra og innleia kerfi sem arf til a n rangri, geta stjrna fyrirtki vissu- og breytingatmum og tapa ekki sn tilgang ess.

Stefna: Framrskarandi fyrirtki hrinda hlutverki og framtarsn framkvmd me stefnumtun. au taka mi af hagsmunaailum, mrkuum og atvinnugrein sem fyrirtki tilheyrir vi stefnumtunarvinnuna. Stefna,

4 EFQM-kerfi tekur rangri hagsmunaaila, viskiptavina og samflagsins, a nr ekki

a svara rannsknarspurningum essa verkefnis og er v mati v sleppt hr.

Forysta

Flk

Stefna

Samstarfsailar og aulindir

Ferli Rekstrarrangur

ngja viskiptavina

ngja starfsmanna

Samflagslegur rangur

SH

15

tlanir, markmi og ferli eru ru og framkvmd til a stefnumrkunin ni fram a ganga.

Flk: Framrskarandi fyrirtki, leysa r lingi ekkingu og hfni starfsmanna sem einstaklinga, tttakenda hpvinnu og sem hluta af fyrirtkinu heild sinni. au stula a sanngirni og jafnrtti, virkja starfsmenn til tttku og beita tttkustjrnun. au hugsa um, eiga samskipti vi, viurkenna og umbuna starfsmnnum, hvetja og auka huga eirra a nta hfileika sna og ekkingu til hagsbta fyrir fyrirtki.

Samstarfsailar og aulindir: Framrskarandi fyrirtki skipuleggja og stjrna samstarfi vi samstarfsaila og notkun aulinda til a styja stefnuna og rangursrka notkun ferla. Um lei er veri a taka tillit til nverandi og framtararfa fyrirtkisins, samflagsins og umhverfisins.

Ferli: Framrskarandi fyrirtki mta, stjrna og endurbta ferli til a n hmarksngju og virisauka til viskiptavina og annarra hagsmunaaila.

Rekstrarrangur: Fyrirtki sem skara fram r nota vel skilgreinda mlikvara og n afbura rangri me tilliti til lykilatria stefnumrkunar.

Samantekt

Til a geta svara rannsknarspurningunni arf a meta kvena tti skipulagsheildanna, m ar nefna aferir og kvaranatku stjrnenda og hverjar eru takmarkanir eirra sem stjrnenda. Hvernig er mannaui stjrna og hver eru samskipti stjrnandans vi hagsmunaaila. Einkenni skipulagsheilda er a allir innan eirra eru virkir, sna rangur og stefna a sama marki, einnig urfa boleiir a vera skrar milli manna. Til a n fram markmium og stefnu arf a velja stjrnskipulag vi hfi. Vinna arf eftir skipulagi og tlunum til a verk komist framkvmd ar sem takmarki er a n rangri og hagnai. Hafa arf yfirsn og getu til a greina stefnu skipulagsheildarinnar. Stefnur sem fela sr fjrhagslegt rangursmat n lakari rangri samkvmt rannsknum. Getur skortur formlegri stefnu haft hrif rangur skipulagsheilda? Til a rangur nist arf stefnan a byggja

SH

16

hfni og srtkum sambndum og mikilvgt er a mla rangurinn. Vi skoun rangurskerfum kom ljs a The European Foundation Quality Management-kerfi ea EFQM getur svara llum ttum rannsknarspurningarnar.

SH

17

2. Aferafri Markmi essarar rannsknar er a greina hvaa stjrnskipulag og stjrnunaraferir rj ltil fyrirtki vexti nota og hvort unni s eftir stefnumtun, samt v a meta rangur eirra. Til a svara essari rannsknarspurningu var notu eigindleg (e. qualitative) rannskn sem er leitandi og rannsakar hva br a baki atbura og hver tilgangur me eim er og tskrir, skrir og ir ggn til a nlgast hugsanir, skynjanir og athafnir flks (Collis og Hussey, 2003, bls. 55-56). Valinn var undirflokkur eigindlegrar rannsknar sem nefnist tilviksrannskn (e. explanatory case study) sem notu er til a leita svara innan afmarkas vifangs (Collis og Hussey 2003, bls. 68-69). Bi voru notu frumggn sem afla var fr grunni me rannskn og fyrirliggjandi ggn sem urfti a nlgast (Collis og Hussey, 2003, bls. 150-151). Vi flun frumgagna er hgt a nota msar leiir til a rna skoanir og tilfinningar flks, m ar nefna rnihpa, (e. focus group), ar sem daglega eru skrar hugsanir, athafnir og skynjanir tiltekins hps flks yfir kveinn tma (Collis og Hussey, 2003, bls. 166-167). Vitl (e. interviews) eru unnin annig a lagar eru spurningar fyrir vimlendur, r geta veri flknar og hgt er a leita framhaldandi svara. Kostur er a einfalt getur veri a bera saman svrin. Vitl geta veri bein, gegnum sma ea tlvu, vi einstakling ea hp (Collis og Hussey, 2003, bls. 167-171). Spurningar vitlunum geta veri opnar, lokaar ea hlfopnar. Loks m nefna spurningalista (e. questionnaire) ar sem vandlega hannaar spurningar eru lagar fyrir valin vifng. Kostur spurningalista er a me eim er hgt a n til margra einstaklinga (Collis og Hussey, 2003, bls. 173-177).

2.1 Gagnaflun og rvinnsla Rannskn essi hfst nvember 2009 og lauk ma 2010, unnin var markviss heimildavinna til a f upplsingar um stjrnun, stefnumtun og rangur riggja ltilla fyrirtkja vexti.

Vali var a taka djpvitl samkvmt aferafri eigindlegra rannskna og nota hlfopnar spurningar me tilviksrannskninni, en annig er hgt a

SH

18

dpka spurningar og n betra sambandi vi vimlendur. Vitalsstjrnandi samrur vi einstaklinga um kvei efni eim tilgangi a kafa djpt mlefnin og komast a upplsingum sem vimlendur eiga ekki auvelt me a tj sig um (Capacent rannsknir, e.d.). Djpvitlin gefa spyrjanda tkifri til a nlgast svrin frekar me v a dpka spurningarnar ef vi og trnaarsamband getur skapast milli vitalsaila annig a upplsingar fst sem annars er erfitt a nlgast.

Haft var samband vi stjrnendur fyrirtkjanna riggja 30. nvember 2009 ar sem ger var grein fyrir verkefninu og leita samvinnu eirra. Vitlin fru fram 11. og 16. mars 2010 (sj viauka 1) og eim var leita upplsinga um stu og run stjrnenda, stjrnunaraferir, framkvmdir og rangursmat.

Vitalsspurningarnar voru hannaar t fr ggnum sem vitana er til r frilega hluta ritgerarinnar Leita var upplsinga um stefnumtun, stjrnun og rekstrarform vifanganna riggja til a bera saman, agreina og draga lyktanir af. Spurningalistinn var unninn eftir EFQM-rangursmatslkaninu um afburarrangur fyrirtkja og flokkaur eftir flokkunarkerfi ess sem er svohljandi:

Forysta og stefnufesta

Samstarfsailar og innri ttir

Stjrnun me ferlum og stareyndum

Stefnumrkun

run og frumkvi starfsmanna

Mat rangri

Lg var hersla a f upplsingar r framkvmdahluta lkansins, v r gefa svr vi rannsknarspurningunni og undirspurningunum.

SH

19

3. Ltil fyrirtki vexti Norurlandi vestra kvei var a bera saman stefnumtun, stjrnskipulag og rekstrarform riggja ltilla fyrirtkja vexti og meta rangur eirra. Einnig voru knnu hlutverk og eiginleikar stjrnenda og hvaa aferafri eir notuu vi stjrnunina. Haft var samband vi Vinnumlastofnun Skagastrnd ar sem bent var sambrileg fyrirtki (Sigrn risdttir, munnleg heimild, 28. nvember 2009). Fyrir valinu uru BioPol ehf., sjvarlftknifyrirtki Skagastrnd og Lttitkni ehf., framleislufyrirtki me lttitki Blndusi en fyrir var Sjvarleur hf., sem framleiir leur r fiskroi Saurkrki (sj tflu 2).

Tafla 2. Samanburur fyrirtkjunum. BioPol ehf. Lttitkni ehf. Sjvarleur hf.

Stofnr 2007 1995 1994

Starfsemi Lfinaur og jnusta

Framleisla og jnusta

Framleisla og jnusta

Fjldi starfsmanna 5 6 8 Markaur Innlendur Innlendur Erlendur

Menntun

starfsmanna

Hsklam 3

Skipstjrrtt 1 Anna 1

Inmenntun 3 Skrifst.m 1

Anna 2

Inmenntun 3 Srmenntun 3

Anna 2

Menntun

framkvmdastjra Sjvartvegs- fringur

Hsasmiur Bfringur

Rekstrarumhverfi Einfalt og stugt Einfalt og stugt Flki og stugt

Stjrnskipulag Blanda, lrtt starfaskipulag

Blanda lrtt starfa/svaskipulag

Blanda lrtt starfaskipulag

Rekstrarniurstur 2007 2008

Hagnaur Hagn > 2007

Hagnaur Tap

Hagnaur Hagn < 2007

Vi hnnun vitalsspurninganna var EFQM-rangursmatslkani nota til vimiunar, a er nota af fyrirtkjum sem vilja skara framr. Notaar voru smu skilgreiningar og lkani notar. Tekin voru vitl vi framkvmda-

SH

20

stjra BioPol ehf og Sjvarleurs hf og skrifstofustjra Lttitkni ehf. Stust var vi vitalsramma sem sj m viauka 2 og leita var eftir a f svr vi rannsknarspurningunni og undirspurningunum fjrum. Lengd vitalanna voru um tvr klukkustundir hvert og fru au fram skrifstofum framkvmdastjranna BioPol ehf og Sjvarleri hf og heimili skrifstofustjra Lttitkni ehf. Vitlin voru tekin upp myndbandstki, au skr og unni r frumggnum.

3.1 Sjvarlftknisetri BioPol ehf Sjvarlftknisetri BioPol Skagastrnd var stofna jl 2007 og tk formlega til starfa 1. september sama r me einn starfsmann, Halldr Gunnar lafsson, 37 ra sjvartvegsfring, sem framkvmdastjra. Eftir undirbnings- og stefnumtunarvinnu var Sjvarlftknisetri BioPol ehf. til, samvinnu vi Hsklann Akureyri og Hafrannsknarstofnun, me 7.000.000 kr. stofnf og stefnt a aukningu hlutafjr og a koma samstarfi og tengslum vi hlistar rannsknarstofur vi Atlantshaf. samvinnu vi sjmenn, Landsamband smbtaeigenda, Landsamband slenskra tvegsmanna og Mats ohf, var upphafi leita leia til a nta hrognkelsi betur en n er gert. framhaldinu var fari a rannsaka runga r djpsj samvinnu vi Hafrannsknarstofnun, Hsklann Akureyri og Scottish Association for Marine Science, eim tilgangi a rkta og nta olu eirra sem lsi furbti, vtamn, fylliefni og blndunarefni lyfja- og snyrtivruina. Unnin er umhverfisvktun me herslu breytingu lfrki Hnafla, hugsanlega hrifavldum og afleiingum segir heimasu BioPol ehf (BioPol, e.d.). Fyrst og fremst er veri a ra ekkingu og nskpun, leita tkifra og finna lfverur sem ekki eru nttar, til a framleia vrur marka. Einnig sinnir fyrirtki starfsemi hringormanefndar (Halldr G. lafsson, munnleg heimild, 16. mars 2010).

3.2 Lttitkni

Fyrirtki Lttitkni ehf Blndusi var upphaflega hjlbaraverksti, stofna 1988 af remur flgum. Vinnulagi var rstabundi og verkefni

SH

21

vantai milli lagstma. var framleislufyrirtki Lttitki keypt eim tilgangi a hafa vinnu fyrir starfsflki allt ri. Lttitki framleiddi vagna og handtrillur til a ltta flki strf. Reksturinn gekk ekki sem skyldi og endurskipulagning fr fram 1995, var dekkjaverksti selt og stofna einkahlutaflagi Lttitkni ehf. ri 1997 seldu hluthafarnir tveir sna hluti og Jakob Jnsson, 41 rs hsasmiur, eignaist fyrirtki me konu sinni, Katrnu Lndal. var Pturna dttir eirra farin a vinna vi bkhald og launagreislur. ri 2003 var stofnu verslun Reykjavk fyrir framleislu- og innflutningsvrur umsjn sonar eirra sem er tskrifaur af tlvubraut Insklans. Hann sr einnig um heimasu fyrirtkisins og markas- og kynningarml samt framkvmdastjra. Lttitkni er nnu samstarfi vi erlend fyrirtki sem einnig framleia tki til a ltta flki strfin. Fyrirtki jk rval framleisluvara og framleiir ltta vagna, hjlavagna, handtrillur og lyftara og flytur inn allt sem vi kemur vruhtelum og lagerhsni, svo sem hillurekkakerfi, verkfraskpa, plastbox og srhfa lyftara. Vital var teki vi Pturnu Jakobsdttur, 30 ra tkniteiknara og skrifstofustjra Lttitkni. Hn er me verslunarsklaprf og prf r Viskipta- og tlvusklanum. a nm hentar vel fyrir teikningar og mlsetningar framleisluvrum fyrirtkisins (Pturna Jakobsdttir, munnleg heimild, 16. mars 2010). Gastalar margra viskiptavina Lttitkni gera miklar krfur til fyrirtkisins og Marel er helsta fyrirmynd ess. Lttitkni er leiandi rgjf, jnustu og slu lttitkjum slandi. Varan sem veri er a framleia er dr gavara (Lttitkni, e.d.).

3.3 Sjvarleur hf Saurkrki hafa veri rekin fyrirtki skinnainai um nokkurra ratuga skei. nunda ratugnum var samdrttur landbnai og sauf hafi fkka um nr helming. Starfsmenn skinnainaarfyrirtkisins Loskinns su fram atvinnuleysi en kviknai s hugmynd a nta ro til leurgerar. Fyrirmynd fyrirtkisins er fr fyrirtkinu Ro Vestfjrum sem var starfandi eftir seinni heimsstyrjldina. ar voru framleiddir stair roskr. runarstarf var unni fyrstu rin me framleislutkjum og

SH

22

vinnsluaferum Loskinns. Fyrirtki var formlega stofna 1994 sem sprotafyrirtki t r Loskinni af Fririki Jnssyni og hjnunum Gunnsteini Bjrnssyni og Sigri Kradttur en Gunnsteinn hlt fram a vinna hj Loskinni. Unni var a vrurun og vi framleislu en ri 2003 htti Fririk hj fyrirtkinu og Gunnsteinn, 36 ra bfringur, var rinn sem framkvmdastjri. Velta Sjvarleurs var milli 10-20 milljnir ri 2003, en strax ri eftir fr veltan 30 milljnir vegna taks markassetningu; ur hafi a mestu veri bei eftir viskiptavinum sagi Gunnsteinn (munnleg heimild, 11. mars 2010). framhaldinu var fyrirtki gert a hlutaflagi samstu me Loskinni hf og Sauskinni ehf. Veltan fr vaxandi til rsins 2008. Eigendur Sjvarleurs auk hjnanna er Nskpunarsjur me 49%, Norurstrnd me um 24% og Eggert Jhannsson feldskera me um 1%. Me bilandi elju og tr verkefni hefur stjrnendum, starfsflki og eigendum tekist a byggja upp krftugt fyrirtki stugum vexti, segir heimasunni (Atlanticleather, e.d.).

SH

23

4. Greining og mat Upplsingar r rannskninni me vitlum vi stjrnendur fyrirtkjanna riggja eru settar fram eftirfarandi kafla og flokkaar samkvmt matskerfi EFQM-lkansins. Spurningar r rangursmatslkaninu eru settar upp tflur og svr stjrnenda listu upp. Lkani skiptist reiti eins og sst mynd 3 og byrja verur a fjalla um fyrsta reitinn, sem kallast forysta. Til glggvunar er mynd af lkaninu sett hgra horni kaflanna me lituum reit sem veri er a fjalla um. Til a svara rannsknarspurningunum var forystuhlutanum skipt mannausstjrnun ea flk, samstarfsaila- og aulindastjrnun og stjrnskipulag. Stefnumiu stjrnun skiptist stefnu og ferlastjrnun og sasti reiturinn sem fjalla er um er rangursmat ea rekstararangur.

4.1 Forysta r spurningar sem leitast er vi a svara hr, samkvmt fyrsta tti EFQM- rangursmatskerfisins, fjallar um hvernig stjrnunaraferir eru notaar fyrirtkjunum, hvaa stjrnskipulag er nota og hvernig r tengjast rekstrarumhverfi eirra.

4.1.1 Stjrnun ea stefnufesta vitlunum var spurar spurningar sem tengjast forystu og stefnufestu (sj spurningar viauka 2, liur eitt) og voru svrin skr samkvmt EFQM-lkaninu (sj mynd 3).

ar sem fyrirtkin sem um rir eru vexti arf a meta forystuhfileika og aferir stjrnendanna og eir v spurir hvort eir telji sig geta leitt fyrirtki til framtar. Svrin voru san metin samkvmt EFQM-rangursmatskerfinu.

Stjrnendur urfa a vera sveigjanlegir en urfa um lei a geta stjrna tmasettum tlunum til a tryggja framhaldandi velgengni fyrirtkja sinna. Stjrnunaraferirnar geta skipt skpum um a hvort fyrirtki lifir af stugu umhverfi. tflu 3 eru essir ttir teknir saman, .e.a.s. hva a er sem einkennir stjrnendur fyrirtkjanna riggja samkvmt EFQM.

SH

24

Tafla 3. Hlutverk stjrnenda innan fyrirtkja eftir EFQM rangursmatslkaninu. Forysta BioPol ehf Lttitkni ehf Sjvarleur hf

Skilgreina stjrnendur hlutverk, sn, siferi-leg gildi og eru eir fyrirmyndir?

J, formlega,

en skilgreiningar eru skrar

J, formlega,

en skilgreiningar eru skrar

J, formlega,

en skilgreiningar eru skrar

Greina stjrnendur, astoa, hafa yfirsn og drfa fyrirtki fram?

Sj kafla 4.1.2 og tflu 4

Sj kafla 4.1.2 og tflu 4

Sj kafla 4.1.2 og tflu 4

N stjrnendur sambandi vi viskiptavini, eigendur og mlsvara samflagsins?

J ,vi styrktaraila, sjmenn, srfringa og starfsmenn

J, vi viskiptavini og starfsmenn

J, vi viskiptavini, birgja og starfsmenn

Kemur stjrnandi menningu rangurs innan fyrirtkis?

J, menningu nskpunar og rangurs

J, menningin er nskpunar-tengd

J, menningin er nskpunar-hvetjandi

Sr stjrnunin til a fyrirtki s sveigjanlegt, geta eir komi breytingum?

J, og vinnuferli gengur t breytingaferli

J, en er kveinn rammi um framleisluna

J, og starfsmenn fylgjast vel me breytingum

Stjrnendur fyrirtkjanna riggja voru sammla um a eir vru stjrnendur af gamla sklanum sem vildu heiarleg viskipti og g samskipti vi stjrnvld. eir telja hlutverk fyrirtkja sinna ljs, .e. a framleia r vrur sem au gera. Halldr hj BioPol ehf segir san a hlutverk eirra s a skapa njar framleisluvrur r Hnafla og a starfsmenn snir urfi a vera tnum vi a fylgjast me breytingum og njum rfum markaarins (munnleg heimild 16. mars 2010). Hlutverk Lttitkni ehf er a ra tki sem auvelda starfsmnnum viskiptavina eirra vinnuna. Hlutverk Sjvarleurs hf er aftur mti a framleia galeur fyrir tskuinainn og ar urfa allir a vera vakandi yfir njum mguleikum innan greinarinnar.

SH

25

annig skapa stjrnendur menningu nskpunar innan fyrirtkja sinna. eir eru sjlfir fullir eldms og n a smita starfsmennina af huga snum. Stjrnendurnir eru sammla um a eir stjrni lrislegan htt en kvaranir eirra fara lrtt um kerfi. essar stjrnunaraferir benda til a veri s a nota bi stjrnunaraferir framkvmdastjra og leitoga. Miki er lagt upp r a hafa g samskipti vi hagsmunaaila og er a srstaklega berandi hj Sjvarleri sem er beinu sambandi vi tskuhnnui og framleienda tskutmarits Pars, segir Gunnsteinn (munnleg heimild, 11. mars 2010). Stjrnunaraferir stjrnendanna eru skrar.

4.1.2 Stjrnskipulag r spurningar sem hr er leita vi a svara tengjast v hvaa stjrnskipulag hentar litlum fyrirtkjum vexti og hvort a skipulag sem fyrirtkin rj nota henti eim. ar sem EFQM-matskerfi tekur ekki srstaklega stjrnskipulagi voru rannsknir Inga Rnars og vddir Runlfs Smra notaar til hlisjnar vi undirbning spurningarlistans og vi mati (Ingi Rnar Evarsson, 2006, bls. 9-11 og Runlfur Smri Steinrsson, 2003, bls. 33-50). Svrin m sj tflu 4.

Tafla 4. Stjrnskipulag ltilla fyrirtkja vexti Norurlandi vestra. Stjrnskipulag BioPol ehf Lttitkni ehf Sjvarleur hf

Hvert er

rekstrarformi? Einka-

Hlutaflag

Einka-

hlutaflag

Hlutaflag

Stigveldi Lrtt Lrtt Lrtt

Formlegt/ formlegt

Blanda Blanda Blanda

Umhverfis Starfaskipulag Starfaskipulag Svaskipulag?

Starfaskipulag

Drifkraftar ekking

Hagnaur rangur

Nskpun Hagnaur

Nskpun Hagnaur

Rekstarform fyrirtkjanna rigAeins einn eigandi er a BioPol en fyrirhuga er a breyta v. Eigendur Lttitkni eru tveir hluthafar. Fyrirtkin virast skipulg anda starfaskipulags (sj mynd 4), og er ekki lklegt a slkt skipulag hvegna ess a fyrirtkin eru ltil og stigveldi lgt. A sama skapi m segja a vegna ess hve fyrirtkin eru ltil og boleiir stuttar, virki skipulagi lrtt.

Mynd 4. Skipurit fyrirtkjanna riggja Norurlandi

Stjrnendurnir voru sammla um a eir stjrni lrislegan htt en kvaranir fari lrtt um kerfi, a lklega sst vi hj BioPol. byrgastair gefa vsbendingu um a stjrnskipulagi s lrtt a hluta. Umhverfi fyrirtkjanna virism sj hj Lttitkni ar sem valdaskipan virist ljs og umhverfi stugt og stjrnandi getur brugist hratt vi breytingum. Hj BioPol og Sjvarleri gildir a sama en fra m rk fyrir a umhverfi eirrBioPol er h styrkveitingum utanakomandi aila en Sjvarleur h hrum breytingum markasumhverfi tskuinaarins.

4.1.3 Flk Stjrnun starfsmanna gefur upplsingar um kvenar stjrnunaraferir innan fyrirtkja og var ltill

Stjrn

framleisla

Rekstarform fyrirtkjanna riggja er mist einkahlutaflag ea hlutaflag. Aeins einn eigandi er a BioPol en fyrirhuga er a breyta v. Eigendur Lttitkni eru tveir hluthafar. Fyrirtkin virast skipulg anda starfaskipulags (sj mynd 4), og er ekki lklegt a slkt skipulag hvegna ess a fyrirtkin eru ltil og stigveldi lgt. A sama skapi m segja a vegna ess hve fyrirtkin eru ltil og boleiir stuttar, virki skipulagi

Skipurit fyrirtkjanna riggja Norurlandi vestra.

Stjrnendurnir voru sammla um a eir stjrni lrislegan htt en kvaranir fari lrtt um kerfi, a lklega sst vi hj BioPol. byrgastair gefa vsbendingu um a stjrnskipulagi s lrtt a hluta. Umhverfi fyrirtkjanna virist blanda formlegs og formlegs skipulags. etta m sj hj Lttitkni ar sem valdaskipan virist ljs og umhverfi stugt og stjrnandi getur brugist hratt vi breytingum. Hj BioPol og Sjvarleri gildir a sama en fra m rk fyrir a umhverfi eirra s stugra, v BioPol er h styrkveitingum utanakomandi aila en Sjvarleur h hrum breytingum markasumhverfi tskuinaarins.

Stjrnun starfsmanna gefur upplsingar um kvenar stjrnunaraferir innan fyrirtkja og var ltillega spurt um

Stjrn Framkvmdastjri

framleisla sludeild skrifstofa

verslun

SH

26

gja er mist einkahlutaflag ea hlutaflag. Aeins einn eigandi er a BioPol en fyrirhuga er a breyta v. Eigendur Lttitkni eru tveir hluthafar. Fyrirtkin virast skipulg anda starfaskipulags (sj mynd 4), og er ekki lklegt a slkt skipulag hafi komst vegna ess a fyrirtkin eru ltil og stigveldi lgt. A sama skapi m segja a vegna ess hve fyrirtkin eru ltil og boleiir stuttar, virki skipulagi

Stjrnendurnir voru sammla um a eir stjrni lrislegan htt en kvaranir fari lrtt um kerfi, a lklega sst vi hj BioPol. byrgastair gefa vsbendingu um a stjrnskipulagi s lrtt a hluta.

t blanda formlegs og formlegs skipulags. etta m sj hj Lttitkni ar sem valdaskipan virist ljs og umhverfi stugt og stjrnandi getur brugist hratt vi breytingum. Hj BioPol og Sjvarleri

a s stugra, v BioPol er h styrkveitingum utanakomandi aila en Sjvarleur h

Stjrnun starfsmanna gefur upplsingar um kvenar ega spurt um

skrifstofa

SH

27

mannausstjrnun hluta rj vitlunum (sj viauka 2). tflu 5 m sj samantekt eim ttum og vsbendingar um hvernig stjrnun starfsmanna er htta.

Tafla 5. Vihorf stjrnenda til mannaus. Mannauur BioPol ehf Lttitkni ehf Sjvarleur hf

Fylgist stefna

fyrirtkis og

starfsmanna a?

etta kom ekki

skrt fram rannskninni

etta kom ekki

skrt fram rannskninni

etta kom ekki

skrt fram rannskninni

Er ekking starfs-manna aukin fyrirtkinu?

ekking a berast milli

manna

Ekki markvisst Ekki markvisst

nema vi

efnaferla

Eru starfsmenn

upplstir og hvattir fram?

Felandi stjrnun

Starfsmenn

fylgjast me breytingum og eru hvattir til

nskpunnar

Hvetjandi stjrnun

Starfsmenn eru

upplstir gegnum n verk og unni er a nskpun

Hvetjandi stjrnun

Starfsmenn eru

hvattir til

nskpunnar og hnnunar r

afurunum

Eru tjskipti virk gegnum stigveldi

fyrirtkisins?

Tjskipti eru frjlsleg en ekki formleg

Tjskipti eru frjlsleg og viring borin fyrir

stjrnanda

Tjskipti eru frjlsleg en stjrnandi tekur lokakvrun

Er hl a starfs-mnnum og eim umbuna?

Ekkert srstak

kerfi, helst hrsa

Ekki kvei kerfi, starfsmenn

eru fyrirrmi

Ekkert kvei kerfi en bnus

eftir tarnir

rannskninni kom fram a stjrnendur fyrirtkjanna hafa ekki srstaka starfsmannastefnu, starfsmenn eru flagar stjrnendanna og endurmenntun er ekki skipulg. ar sem a stefna fyrirtkjanna er ekki kynnt hj

SH

28

fyrirtkjunum er erfitt a segja hvort stjrnendur og starfsmenn su a fylgja smu stefnu ea ekki.

Hj BioPol er bger a f meistara- og doktorsnema til a vinna rannsknir hj fyrirtkinu og er markvisst stefnt a eir mili ekkingu til starfsmanna sem ntist til endurmenntunnar. Hvorki hj Lttitkni n Sjvarleri eru haldin markviss endurmenntunarnmskei n ess gtt a ekkingu s vihaldi innan fyrirtkjanna. Starfsmenn Lttitkni hafa ra me sr kvena srekkingu vegna markvissrar jlfunnar vi kvein verk og hj Sjvarleri koma efnaverkfringar fr sluailum til a kenna aferir vi efnamefer hrefnisins, auk ess sem starfsmenn f jlfun vi kvein verk. Nin samskipti eru milli stjrnenda og starfsmanna hj Lttitkni og Sjvarleri, starfsmenn f hrs og hvatningu, sem samkvmt Inga Rnari Evarssyni (2006, bls. 13) telst hvetjandi stjrnun. Hj BioPol hafa starfsmenn meira sjlfri, en ar skortir formlega upplsingagjf.

Ltil starfsmannavelta er hj Sjvarleri og nr engin hj Lttitkni. BioPol er aftur mti h v a starfsmenn su me kvena menntun, sem sasta ri hafi hrif starfsmannaveltuna. Stjrnendurnir voru sammla um a ekkert srstakt umbunakerfi vri nota hj eim en teki er tillit til srstakra astna starfsmanna. Umbun felst a mati stjrnendanna helst eirri ngju sem starfsmenn hafa af v a ra, skapa og leita lausna.

egar svr vimlenda eru skou (sj tflu 5), benda au til ess a leitogastjrnun og hvetjandi stjrnun su r stjrnunaraferir sem notaar eru. En kvenar vsbendingar eru um a framkvmdastjrastll s notaur bland. Tengsl milli stjrnunarafera og rekstrarumhverfis eru ljs ar sem vissa er umhverfi fyrirtkjanna. etta jafnvel vi um Lttitkni, rtt fyrir a umhverfi ess hafi veri skilgreint stugt v a starfar innanlandsmarkai. sta ess er s a umhverfi innanlands hefur undanfrnum mnuum einkennst af mikilli vissu.

SH

29

4.1.4 Samstarfsailar og aulindir Leita var eftir upplsingum um tengsl stjrnunarafera og rekstrarumhverfis, hvernig stjrnendur stra samskiptum vi samstarfsaila og aulindir fyrirtkisins. Spurt var um essi atrii undir li fjgur viauka 2 og eru svrin sett tflu 6. Stjrnendur urfa a skilgreina samstarfsaila og aulindir fyrirtkja samkvmt rangurslkaninu. Stjrna arf ytri hagsmunaailum, birgjum og innri aulindum eim tilgangi a styja vi stefnu og fyrirtkjamenningu. Tengja arf stefnu og markmi fyrirtkisins vi arfir hagsmunaaila. v arf a ra fjrmlastefnu og nota fjrhagsleg tki, stjrna ryggi eigna, ntingu aulinda og stra tkniruninni. nskpunar- og ekkingarfyrirtkjum arf einnig a vera fyrir hendi stjrnun upplsingum og ekkingu og hvernig eirri er afla.

Tafla 6. Samstarfsailar og aulindir.

Samstarf BioPol ehf Lttitkni ehf Sjvarleur hf

Er samstarfi vi samstarfsaila stjrna?

Vi birgja, viskiptavini og samstarfsaila

Vi birgja, viskiptav. og samstarfsaila

Vi birgja, viskiptavini og samstarfsaila

Er fjrmlum stjrna til rangurs?

Styrkja skal afla ur en fari er verkefni

Tekjur skulu vera meiri en gjld

Tekjur skulu vera meiri en breytilegur og fastakostnaur

Er byggingum, tkjum, efni og rum aulindum stjrna?

Rannsknarstofa tilbin me nnast eim tkjum sem arf.

Ntt hsni undir framleislu og skrif stofu me fullbinni astu

Veri er a tba sluastu og kaffi-sal, huga arf a tkjabnai vi framleislu

Styur tkni stefnuna?

Mjg dr og vikvm rannsknartki

Tkni skiptir miklu vegna framleislu

Miki lagt upp r a nta tki

Eru upplsingar og ekkingar afla til stunings kvrunum og hfi fyrirtkis?

Leitast er vi a afla, auka og nota ekkingu markvisst

ekkingar sem arf til a hanna og ra lttitki er afla

ekkingar nskpun er varar tlit leurs er afla markvisst

SH

30

Hagsmunaailar fyrirtkjanna riggja eru vel skilgreindir. Hj Sjvarleri er samvinna vi viskiptavini, stuningsaila og birgja g. etta eru fir en strir ailar. Hj Lttitkni er samvinna vi viskiptavini srlega nin, en samvinna vi samstarfsaila og birgja er ekki eins skr. BioPol hefur mikil samskipti vi samstarfsaila sna og bi er a skilgreina viskiptavini en viskipti eru ekki komin . Fjrmlum er stjrna a einhverju leyti hj eim llum en s hluti var ekki skoaur.

Stjrnendur lta eftir eignum snum, hsni, tkjum og tkjabnai og hafa einhverja tlun um vihald og endurnjun. BioPol vinnur markvist vi a afla ekkingar gegnum Hsklann og fleiri stofnanir en Lttitkni og Sjvarleur hafa hins vegar ekki markvissa stefnu eim mlum.

4.2 Stefnumtun Stefnumtun er afrakstur stefnumiarar stjrnunar og er mikilvg hj litlum fyrirtkjum til a geta brugist vi hrum breytingum umhverfinu en ljst er hvort hn urfi a vera skr.

4.2.1 Stefnumiu stjrnun tflu 7 m sj umfjllun um stefnu fyrirtkjanna, hvort stefna s fyrir hendi og hverju hn byggir. Til a fyrirtki vaxi m tla a setja urfi stefnu sem byggir stjrnskipulagi og hagsmunum fyrirtkisins. Gera arf tlun um hlutverk, markmi og ferla og mta me v skra stefnu sem hrint verur framkvmd samkvmt EFQM.

SH

31

Tafla 7. Stefnumtun.

Stefnumtun BioPol ehf Lttitkni ehf Sjvarleur hf

Byggir stefnan skilningi rfum og vntingum hagsmuna-aila?

Stefnumtun var unnin 2007 og endurunnin mars 2010

Vantar skra stefnu, en sfellt endurmati munnlega

Stefnumtun var unnin 2007 en hefur ekki veri endurunnin

Er stefnan bygg innri rangri og getu

Ekki ljst Ekki ljst Ekki ljst

Er stefnan ru, kynnt og endurmetin til a tryggja yfirsn og stuning fr umhverfi

Stefnan er endurmetin en ekki reglulega

Ekki kynnt

Stefnan er ekki skr en sg endur-metin reglu-ega. Hn er ekkt innan fjlskyldu

Stefnan er unnin en ekki endurmetin

Ekki kynnt

Er stefnan styrkt og ru gegnum tlanir, ferla og hlutverk?

Vantar reglu-legra endurmat til a rangur sjist

Stefnan er skr og kemur v hvergi fram

Vantar endur-mat til a rangur sjist

Eins og sst tflu 7 er bi a vinna stefnumtun hj fyrirtkjunum mist skra ea skra. Ekki kom fram hvort stefnan byggi rfum og vntingum hagsmunaaila ea rangri starfseminnar og framleislu-mguleikum. Stjrnendur fyrirtkjanna riggja vilja halda v fram a teki s tillit til missa hagfrilegra, flagslegra og vistfrilegra tta r umhverfinu. Bi BioPol og Sjvarleur eru h vistfrilegum aulindum og sama m segja um Lttitkni sem ntir mlm sem hrefni.

4.2.2 Ferlastjrnun tla m a infyrirtkjum s stjrnun gegnum kerfi og fyrirfram kvena ferla mikilvgur ttur, ar sem setja arf framleislulnur ferla. Einnig arf a taka kvaranir byggar stareyndum sem tengjast starfsemi fyrirtkisins, segir EFQM-lkaninu. tflu 8 m sj svr r li fimm ferlastjrnun ltilla fyrirtkja vexti. skilegt er a mia hnnun ferla t fr stefnu fyrirtkjanna og ess arf a gta a eir ni yfir alla starfsemina.

SH

32

Tafla 8. Ferlastjrnun innan ltilla fyrirtkja vexti. Ferlar BioPol ehf Lttitkni ehf Sjvarleur hf

Eru ferlar hannair til virisauka fyrir eigendur?

J, styrkumsknum

J, fyrir vruhnnun

J, fyrir verkferla framleislu

Eru ferlar vru og jnustu hannair til virisauka viskiptavina?

J, ferlar vru-runar Ekki er vst a eir ni yfir allan vruferilinn

J, ferlar vruhnnunar Ekki er vst a eir ni yfir allan vruferilinn

J, ferlar vru-runar Ekki er vst a eir ni yfir allan vruferilinn

Eru vrur / jnusta formlega kynnt og markassett?

Ekki enn

J, a hluta af verslunarstjra

J, str hluti starfseminar er markasstarf

Eru vrur og jnusta formlega framleidd, afhent og stjrna?

Hver vara er hnnu fr grunni en ekki jnusta. Ekki er bi a afhenda vrur

Srvara er hnnu fr grunni, afhent og stjrna formlega. Ekki jnusta

Hver vrulna er hnnu fr grunni

Ekki jnusta

Eru ferlar fyrir framleislu og afhendingu vru?

Ferlar eru unnir fyrir lokaskrslu

Ferlar eru unnir fyrir srvrur

Hver vrulna hefur sinn feril

Eru tengsl vi viskiptavini stjrna og ru formlega

Leita er eftir a jnusta framtar-arfir viskiptavina sem ekki eru ljsar dag

jnusta og sam-skipti viskipta-vina me srbnar lausnir er mikil

Mikil srjnusta fyrir stra viskiptavini og samskipti er markvisst sinnt

Ferlar eru mikilvgir framleislu Lttitkni og Sjvarleurs, en vru- ea jnustuferlar hafa ekki veri skrir, n heldur pntunarferlar. BioPol skrir niur ferla starfseminnar fyrir hverja styrkumskn en ekki fyrir r vrur ea vrurun sem fyrirtkinu er tla a starfa vi. Einnig vantar ferla fyrir jnustu sem BioPol er tla a veita. Ferlarnir hj fyrirtkjunum eru hannair til a skapa auvelda lei fyrir hrefni gegnum fyrirtkin en ekki fyrir vru og jnustu.

SH

33

4.3 rangursmat essum hluta verur leita svara vi rannsknarspurningunni um hvaa lyktanir megi draga af stjrnskipulagi, stefnumtun og rekstrarformi ltilla fyrirtkja vexti og tengja r vi rangur.

4.3.1 Rekstrarrangur Fyrirtki sem vilja vaxa urfa a setja sr stefnu, skilgreina mlikvara og mla rangur, samkvmt EFQM. Mikilvgir ttir sem nota arf til rangurmlinga eru frammistaa, framvinda, markmi, samanburur og orsakir. tflu 9 er fjalla um rangursmat stjrnenda eftir svrum r li nu viauka 2.

Vi rangursmat er veri a bera rekstrarniurstur saman vi fyrirfram skilgreinda tti sem koma fram stefnu fyrirtkisins og rangursmlikvarar eru rekstrarmlikvarar sem notair eru til a vakta og skilja ferli og sp fyrir um og bta rekstrarniurstur.

Ekki var kafa djpt fjrhagslega rangursmlikvara fyrirtkjanna en vitlunum kom fram a fyrirtkin hfu ll veri rekin me hagnai fyrir skatta og fjrmagnslii. Umhverfi fyrirtkjanna breyttist san til hins verra vi hrun efnahagskerfisins ri 2008. hefur BioPol n a halda styrkveitingum og vaxa fram. Lttitkni hefur n a halda framleg og hagnai fyrir skatta og fjrmagnslii en eftir a er um tap a ra. Sjvarleur hefur n a halda hagnai eftir skatta og fjrmagnslii vegna lgra gengis krnunnar en samdrttur hefur veri slumagni afura.

SH

34

Tafla 9. Rekstrarniurstaa og rangursmlikvarar.

rangursmat BioPol ehf Lttitkni ehf Sjvarleur hf

Er rangur stefnunnar

metinn?

Nei, en upplsingar um hagna, hagna fyrir fjrmagnslii, framleg eru til. Gerar eru kostnaartlanir sem settar eru styrkumsknir.

Nei, ekki formlega en upplsingar um hagna, hagna fyrir fjrmagnslii og framleg eru til. Gerar eru kostnaartlanir fyrir hver verk.

Nei, en upplsingar um hagna, hagna fyrir fjrmagnslii og framleg eru til. Gerar eru kostnaartlanir fyrir hver verk. Rekstrartlun er ger

Eru rangurs-mlikvarar stefnunnar

metnir?

Fylgst er me sjstreymi, afskriftum og verkefniskostnai

Framistumat byggir skilum lokaskrsla fyrir styrkveitendur.

Aulindir eru skilgreindar sem ekking, starfsmenn, birgjar, viskiptavinir, samstarfsmenn og samkeppnisailar.

Byggingar, tkja-bnaur, ekking og reianleiki auk hrefnisins sjnum sem ekki eru ntt til essa

Fylgst er me sjstreymi, afskriftum, vi-haldskostnai, verkefniskostnai og lnshfismati

Frammistumat byggir vibrgum viskiptavina og fjlda kvartana Aulindir eru skilgreindar sem starfsflk, birgjar, viskiptavinir og nskpun

Byggingar, tkjabnaur og gallatni

Fylgst er me sjstreymi, afskriftum, vihaldskostnai, verkefniskostnai og lnshfismati

Frammistumat byggir fjlda pantanna viskiptavina. Aulindir eru skilgreindar sem starfsflk, birgjar, viskiptavinir, nskpun

rangur af stefnumtunarvinnunni hefur ekki veri metinn hj neinu fyrirtkjanna. Ekki eru fyrir hendi mlikvarar rangur stjrnenda, t.d. hva varar ntingu hrefnis, hvort afkoma fyrirtkisins s a batna, hvort stjrnskipulag er fyrir hendi, hvort bi er a marka stefnu og hn komin til framkvmda, hvernig unni er a mannausstjrnun, hvort vinnsluferli eru ngjanlega vtk og hver fjrhagsleg niurstaa er.

SH

35

5. Tillgur til rbta Vi samantekt niurstum vi rvinnslu vitalanna koma fram kvenir ttir sem lagfra arf hj fyrirtkjunum ef au tla sr a stkka og n betri rangri.

5.1 Stjrnun Til a n framrskarandi rangri rekstri fyrirtkja sinna urfa stjrnendurnir a meta stjrnunaraferir snar, rekstrarumhverfi og rangur kerfisbundinn htt og nota stjrneftirlits- ea rangursmatskerfi. Persnuleikaeinkenni stjrnendanna gefa vsbendingar um hfileika til forystu, m ar nefna kveni, rautseigju, skipulagshfileika og nmi, auk ess eru eir hugasamir og hvetjandi og er a samrmi vi kafla 1.1.1. Stjrnendur urfa stugt a fa leitogahfileika sna og bta vi sig ekkingu, samkvmt Allio (2009, bls. 8), til a auka forystuhfileika sna.

Eins og sj m tflu 3 er bi er a skilgreina hlutverk, gildi og framtarsn innan fyrirtkjanna, fyrirtkjamenningin er hvetjandi til nskpunar og rangurs, sem er aferafri sem starfsemin byggir . Gildi fyrirtkjanna eru skilgreind formlega og framtarsn til fimm ra er fyrir hendi en er ekki berandi innan fyrirtkjanna og margt er skr. Stjrnendurnir hafa auki hagna fyrirtkja sinna fyrir skatta og fjrmagnslii og fyrirtkin hafa vaxi a umfangi, tt slumagn afura hafi ekki aukist sustu tv r. eir nota blndu stjrnunarafera ar sem bi stjrnunar- og leitogahfni eru notu, eir eru flagar starfsmanna sinna og leia fram sem bendir til formlegrar stjrnunar, en skilaboin koma a ofan.

Formlegt mat forystuhfileikum stjrnenda arf a fara fram. Slkt mat tekur meal annars til skipulagsforms, mannaus- og ferlastjrnunar, sveigjanleika til breytinga, stjrnunar tmasettra tlana og getu til a tryggja framhaldandi velgengni fyrirtkisins samkvmt EFQM lkaninu.

Stjrnendurnir tla a stkka fyrirtki sn og ttu v a stefna a framrskarandi rangri og vinna samkvmt fyrirfram kvenu ferli. a

SH

36

eykur lkur a n eim rekstrarrangri sem stefnt er a, samkvmt EFQM (2003, bls. 5) sem vitnar rannskn Dr. Singhal og Hendriks. Til a geta stkka arf a efla stjrnunarhfileika stjrnendanna og styrkja veikar hliar eirra, v ttu eir a skja stjrnunarnmskei.

5.1.2 Stjrnskipulag Fyrirtki urfa a koma ft hentugu stjrnskipulagi til a n rangri, samkvmt Inga Rnari Evarssyni og Gumundi Kristjni skarssyni (2009, bls. 315). Rekstrarumhverfi fyrirtkjanna er annig a BioPol og Lttitkni eru einkahlutaflg en Sjvarleur hlutflag (sj tflu 4). Fyrirtkin eru skilgreind sem rfyrirtki og vxtur eirra hefur ekki byggst fjlgun starfsmanna. Stjrnendur urfa a kvea hvernig stjrnskipulagi a vera sem stefnumtunin styur vi skv. Inga Rnari Eavarssyni (2006 bls. 9). Boleiir urfa a vera formlegri milli stjrnenda og starfsmanna og mynda arf virkt skipulag sem skilar rangri. Stjrnendurnir hafa g samskipti vi hagsmunaaila og stjrna me blndu af lrttu og lrttu skipulagi sem birtist beinni stjrnun og hvatningu til skapandi hugsunar (Daft, 2007, bls. 193) sem m sj tflu 3 og 4. Stjrnskipulagi virist birtast fyrir tilviljun v stigveldi er stutt og starfsmenn fir. annig getur lrtt skipulag virka lrtt og starfaskipulag myndast n formlegrar stjrnunar, en Allred ofl. (2007, bls. 956) segja a margt bendi til a ltil fyrirtki hafi ekki formlegt skipulag. Umhverfi fyrirtkjanna virist frekar stugt vegna utanakomandi astna eins og erlendra markaa, styrkveitenda og efnahagsstands.

Ekki er hgt a sj mikinn mun rekstarformi fyrirtkjanna tt tv su einkahlutaflag og eitt hlutaflag, v engin formleg stjrnskipulagsgreining hefur fari fram. a getur valdi marklausri stefnu ea a starfsmenn stefni ekki smu tt.

Velja arf stjrnskipulag fyrirtkisins t fr v umhverfi sem a starfar . Framleislufyrirtkjum eins og Lttitkni og Sjvarleri gtu bein og lrtt skipulag og starfaskipulag henta vel. ekkingarfyrirtkjum eins og BioPol hentar bein stjrnun og lrtt skipulag betur.

SH

37

Hj nskpunarfyrirtkjum hentar lrtt skipulagsform betur, v starfsmenn hafa ga verkhfni og eru hugasamir og vilja nta skpunarmtt sinn (Ingi Rnar Evarsson 2006, bls. 13-14).

5.1.3 Flk og mannausstjrnun Stjrnendur fyrirtkjanna leggja herslu g samskipti vi starfsmenn og er a samrmi vi Torrington ofl. (2005, bls. 30-31). Vintta og frndsemi er mikil, sem eykur rfina a upplsingar sem sna a fyrirtkinu berist formlegan og kerfisbundinn htt til starfsmanna.

Skoa arf hvort veri er a ra og byggja upp nausynlega ekkingu innan fyrirtkjanna og veita starfsmnnum r upplsingar ea ekkingu sem fyrirtki arfnast. Stjrnendur urfa a spyrja hvort tjskipti su virk gegnum stigveldi fyrirtkisins og hvort eir hli ng a starfsmnnum snum t fr hagsmunum fyrirtkisins (EFQM, 2003, bls.16). Stjrnunaraferir og mannausstjrnun benda til hvetjandi stjrnunar, v starfsmenn eru hugasamir og stjrnendur veita upplsingar, tskra og hvetja til da. eir nota bi formlega stjrnun og leitogastjrnun. BioPol hefur einkenni felandi stjrnunar samkvmt Inga Rnari Evarssyni (2006, bls 13-14; sj tflu 5).

Ef tekin er kvrun um a hafa starfsmenn vel upplsta me mikinn verkefnaroska og huga, arf a efla starfsmenn markvisst me frslu, annig mtti breyta stjrnskipulaginu r lrttu skipulagi lrtt og dreifa annig valdi til kvaranatku, jlfunar og frelsi til skapandi hugsunar meal starfsmanna. annig yri skipulagi sveigjanlegt og framleislumia me herslu byrg starfsmanna.

Nin samskipti eru milli stjrnenda og starfsmanna fyrirtkjanna eins og ur sagi. Stjrnendur hrsa og hvetja en formlegt umbunarkerfi skortir. Gta arf ess a mismuna ekki starfsmnnum ea lta tilviljun ra hvort starfsmanni s umbuna ea ekki. kvein stefna er hj BioPol varandi ekkingarflun.

SH

38

5.1.4 Samstarfsailar og aulindir Fyrirtkin urfa a skilgreina formlega samstarfsaila og aulindir fyrirtkjanna og hafa stjrn samskiptum vi ytri hagsmunaila og innri aulindir til a styja stefnu sem velja arf. Huga arf a fjrmlastefnu, eigna- og aulindastringu (sj tflu 6). Stjrna arf tknibnai, nskpunarferlum, ekkingarflun og hvernig upplsinga er afla, eins og lst er EFQM-lkaninu (2003, bls. 17).

5.2 Stefnumtun Stjrnendurnir hafa stefnt a v a n fyrirfram kvenum rangri rekstri fyrirtkja sinna og er a samrmi vi a sem Runlfur Smri Steinrsson (2003, bls. 28) og Snjlfur lafsson (2005, bls. 52) segja. eir geta brugist hratt vi breytingum, hafa unni agerartlun til a n rangri, sigra samkeppnisaila, uppfylla arfir viskiptavina og bta fjrhagslegan rangur. Hj Thompson ofl. (2008, bls. 17) kemur fram a stjrnun fyrirtkja s g ar sem g stefnumtun og g framkvmdatlun eru til staar. Eins og sst tflu 7 er stefna mtu fyrirtkjunum remur, en hn er formleg og kynning hefur ekki fari fram. Allred ofl. (2007, bls. 96-103) segja a formleg stefnumtun virist ekki h litlum fyrirtkjum vexti. Stjrnendurnir ra og innleia hugmyndir og vinna me stefnu sem er gildi en eir urfa formlegri vinnubrg og ttu a vinna samkvmt stefnumiari stjrnun samvinnu vi starfsmenn til a n framrskarandi rangri eins og lst er hj Mintzberg (1987, bls.70) og Thompson ofl. (2007, bls. 24). Stjrnendur fyrirtkjanna urfa a greina umhverfi, aulindirnar og lykiltti rangurs, velja hlutverk, gildi, framtarsn, gi, marka, tkni og menntunarrf innan fyrirtkjanna. Gera arf framkvmdatlun t fr stefnunni sem valin er, en ekki er tali skilegt a taka fjrhagsleg markmi inn stefnuna, samkvmt Bart og Baettz (1998, bls. 838). Gta arf ess a hafa stefnuna einfalda, skra og tmasetta svo hn veri ekki relt um lei og hn er tilbin (Allred ofl. 2007, bls. 95). Stjrnendur urfa a hafa huga a stefna arf sfellt a vera endurmtun og nausynlegt er a geta brugist hratt vi breytingum. kvea arf mlikvara sem nota til rangursmlinga t fr lykilttum

SH

39

fyrirtkjanna. ar m nefna hagrna mlikvara, birgaveltu, ntingu hrefnis, vlatma, starfsmannaveltu, markashlut og kvartanir viskiptavina. S stefnumtun sem til er innan fyrirtkjanna hefur skila eim anga sem au eru en spyrja m hvort hn s ng ef kvei er a halda fram a vaxa og n framrskarandi rangri.

5.2.2 Ferlisstjrnun Verkferlar eru mikilvg stjrntki hj fyrirtkjunum en eir eru ekki notair ngu vtt fyrirtkjunum remur eins og sj m tflu 9. Stjrna arf fyrirtkjunum gegnum kerfi og stefnubundna ferla ar eru kvaranir byggar stareyndum sem eru ferlaar upp. Verkferlarnir eru hannair til a koma samfelldu fli verka og auka hagna fyrirtkjanna og fkka gllum svo viskiptavinir fi gallalausar vrur. Ferlar urfa a vera unnir t fr stefnu fyrirtkjanna til a eir ni yfir alla starfsemina, skv. EFQM-lkaninu (2003, bls.19). Stjrnendur fyrirtkjanna vantar formlega stafestingu a vinnubrg su samkvmt tlunum og krfum viskiptavina og eir vita ekki hvort ferlarnir virka ngu vtkt. Til eru formleg stjrneftirlitskerfi eins og EFQM og ISO gavottunarkerfi til eirra nota.

5.3 rangursmat Fyrirtkin eru infyrirtki og skv. rannskn Inga Rnars Evarssonar og Gumundar Kristjns skarssonar (2009, bls. 36) m bast a au sni betri rangur en frumframleislu- og jnustugreinar ef stjrnendur eirra standa sig vel (Ingi Rnar Evarsson og Gumundur Kristjn skarsson, 2009, bls. 36)5. Menntun stjrnenda virist einnig skipta mli, bast m vi a inmenntaur stjrnandi standi sig betur en hsklamenntaur. eir vara vi a dregnar su of miklar lyktanir af essum niurstum v, rannsaka urfi fleiri hrifatti. Stjrnendurnir urfa a koma ft hentugu stjrnskipulagi til a n rangri og mla rangur stefnunnar markvisst og nkvmleg (Agnes Gunnarsdttir

5 A auki kemur fram rannskninni a str eirra og stasetning landsbygginni urfa

ekki hafa hrif fjrhagslegan rangur, n stjrnunaraferir.

SH

40

Hlm og Helgi r Ingason, 2007, bls. 55). Einnig urfa eir a mla rangur forystunnar, stefnumtunarinnar og framkvmdar stefnunnar, samstarfsaila, aulindir ferlastjrnunar og rangurs (EFQM 2003, bls. 4). Vi a a taka upp formlegt rangursmatskerfi hafa ltil fyrirtki n allt a 63% aukningu rekstrarhagnai samkvmt EFQM (2003, bls. 5), ar sem vitna er rannskn Dr. Singhal og Hendriks. Stjrnendurnir fylgjast reglulega me rekstrarreikningi, reikna t hagna og hagna fyrir fjrmagslii og vita a tekjur urfa a vera hrri en kostnaarliir, bi breytilegir og fastur. Stjrnendurnir urfa a taka upp formlegri stjrnunarhtti, til ess er best a taka upp rangursmatskerfi ar sem vinnubrg eru fyrirfram kvein og fstum skorum. Velja arf mlikvara sem eru lykilttir rangurs innan fyrirtkjanna. a kerfi sem nota hefur veri hr, EFQM-lkani, hentar vel, v a tekur llum ttum sem skipta mli, h str fyrirtkja. Stjrnendurnir hafa ga mguleika a n afburarangri ef eir taka upp formlegri vinnubrg og formlegt rangursmatskerfi. Einnig arf formlegt rangursmat til a meta rangur stjrnandans og stjrnskipulagsins. Stjrnendurnir hafa n a styrkja fyrirtki sn erfiu rekstrarumhverfi. eir virast hafa margt til a bera til a geta ori stjrnendur framrskarandi fyrirtkja, en upptaka kerfisbundins matskerfis og rangursmlingar auka lkur rangri.

Svo virist sem stjrnendurnir hafi a ga yfirsn yfir rekstur fyrirtkja sinna a formlegar mlingar su hugsanlega arfar. En meta arf httuna sem skapast ef ekki er teki upp formlegt rangursmatskerfi. rangursmati er tla a meta rekstrarniurstur eftir fyrirfram skilgreindum leium sem birtast stefnu fyrirtkisins og rangursmlikvarar eru rekstrarmlikvarar sem mla bi stjrnunarlegan og efnahagslegan rangur.

SH

41

6. Umra Stjrnendur eirra litlu fyrirtkja Norurlandi vestra sem rannsknin ni til nota stjrnunaraferir sem skila eim kvenum vexti. A mati hfundar var forvitnilegt a kanna hvort stjrnendur hefu sameiginleg stjrnunarstl sem skilai fyrirtkjum eirra betri rangri. Fyrirtkin eru ll stofnu eftir samdrtt efnahagslfinu. Lttitkni og Sjvarleur nunda ratugnum en BioPol eftir samdrtt sjvartvegi Skagastrnd egar rkjuverksmijunni ar var loka.

Stjrnendur fyrirtkjanna tla fyrirtkjunum a vaxa, en eir eiga eftir a skilgreina hvernig, hvaa tt og hva arf a gera. Besta leiin virist vera a taka kvrun um a taka upp formlegt rangurs- og stjrnunarmatskerfi. Til ess a a geti gengi eftir er skilegast a hgt vri a fullnta framleislugetu fyrirtkjanna nnustu framt. Samfara v arf a vinna a tlun um aukna markassetningu og strri markashlutdeild. S slk lei valin arf a kvea hve strt hlutfall af tekjum fyrirtkjanna eigi a fara markas- og kynningarstarf. a hefur komi fram hj framkvmdastjra Sjvarleurs a hgt s auka framleislu eirra um allt a helming n ess a bta urfi tkjakost og hsni. Svipaa sgu m segja um Lttitkni og BioPol. Lttitkni er nlegu hsni og ntir ekki framleislugetu sem hsni bur upp og BioPol er nuppgeru hsni sem hefur mikla vaxtarmguleika.

Innviir fyrirtkjanna eru um margt lkir, au eru infyrirtki me svipaan fjlda starfsmanna, kvaranir ganga lrtt um stjrnveldi en lrtt form birtist vi myndun byrgastaa. Til a hgt s a kalla skipulagi lrtt urfa stjrnendur a dreifa byrg og auka ekkingu starfsmanna sinna skipulagan htt. Stjrnendurnir nta kosti ess a reka ltil fyrirtki me fa starfsmenn ar sem stigveldi er lgt og boleiir stuttar og upplsingar berast til starfsmanna n formlegrar skipulagningar. Fyrirtkin hafa einkenni starfaskipulags en ar er nskpun erfiari en lrttu skipulagi og er a kostur fyrirtkjum sem byggja starfsemi sna frumkvlahugsun. Starfaskipulagi hentar ar sem umhverfi er stugt og ltil vissa. Hva

SH

42

endurmenntun starfsmanna varar hefur Lttitkni ekki enn mta sr formlega stefnu ar a ltandi. BioPol stefnir hins vegar a f nemendur framtinni til a mila frslu til starfsmanna sinna. Sjvarleur ntir sr aftur mti skpunarrf starfsmanna sinna en mtti vinna markvissara a v a efla hana fyrirtkinu til ga.

Vert er a leia hugann a v hvort ea hversu lengi nverandi stjrnunaraferir duga haldi fyrirtkin rj fram a vaxa eim mli sem veri hefur. a er ljst a r stjrnunaraferir sem notaar hafa veri hafa henta fyrirtkjunum vel hinga til. Hins vegar er vert a velta fyrir sr hvort stjrnunaraferirnar dugi fram jafnvel ea hvort rf veri breytingum. a er ljst a fari fyrirtkin a stana og/ea starfsemin a dragast saman er rf fyrir breytingar. Ef tekin er kvrun um a hafa starfsmenn vel upplsta me mikinn verkefnaroska og huga, arf a efla markvisst me frslu. annig mtti breyta stjrnskipulaginu r lrttu skipulagi lrtt og dreifa valdi til kvaranatku og jlfunar og hvetja til skapandi hugsunar meal starfsmanna. Skipulagi yri sveigjanlegt og framleislumia me herslu byrg starfsmanna sem er drifkraftur sem hgt er a nta vi nskpun.

Vert er a leia hugann a v hvort ea hversu lengi nverandi stjrnunaraferir ntast, haldi fyrirtkin rj fram a vaxa eim mli sem veri hefur. a er ljst a r stjrnunaraferir sem notaar hafa veri hafa henta fyrirtkjunum vel hinga til. Duga stjrnunaraferirnar fram ea er rf breytingum. a er ljst a fari fyrirtkin a stana og/ea starfsemin a dragast saman er rf fyrir breytingar.

a kemur skrt fram hj frimnnum a ll fyrirtki hafi vinning af formlegri stjrnun, ekki sst ltil fyrirtki, og kemur s rangur einnig fram fjrhagslegu rangursmati. kostir ess a hafa ekki formlega og endurmetna stefnu, ea formlegar boleiir og beina stjrnun eru meal annars r a stjrnendur urfa a fylgjast me breytingum skviku rekstrar- og samkeppnisumhverfi. eir urfa a geta brugist hratt vi og komi

SH

43

upplsingum hratt og markvist til starfsmanna og annarra hagsmunaaila. Ekki er ng a stjrnendur hafi ga yfirsn og geti gengi flest strf innan fyrirtkjanna.

BioPol er ungt fyrirtki og tti a taka upp formlegt stjrneftirlits- og matskerfi strax til a a rist me starfsmnnum og rum hagsmunaailum fyrirtkisins. sta ess er a erfitt getur veri a innleia breytingar hj fyrirtkjum eins og fylgir a taka upp rangursmatskerfi.

Lttitkni hefur rf fyrir kerfi sem vottar gi framleislunnar, v a viskiptavinir eirra, m ar nefna Alcoa og Becromal6, gera krfur um vottun gum eirrar vru sem eir byggja viskipti sn . Stjrnandi hefur veri a skoa ISO gastalanna en fundist a kerfi of flki fyrir svo lti fyrirtki sem Lttitkni, einnig hefur hann skoa Svansmerki en a nr ekki yfir alla starfsemina, aeins ntingu hrefnis og frgun rgangs (Pturna Jakobsdttir munnleg heimild, 16. mars 2010). Viskiptavinir Sjvarleurs gera krfur um umhverfisstala sem kallar viurkenningar framleisluvru eirra. Fram kom hj Gunnsteini (munnleg heimild, 11. mars 2010) a eir viskiptavinir sem heimstt hafa Sjvarleur Saurkrki dist a hreinu og snortnu umhverfi fyrirtkisins. ennan hreinleika arf a festa vruna me einhverskonar stjrneftirlits- ea gakerfi.

Stjrneftilits- ea rangursmatskerfi sem tekur llum ttum stjrnunar tti a vera eftirsttur kostur. etta ekki hva sst v samdrttartmum eins og n er en einnig hj fyrirtkjum sem gera krfur um rangur samk