Embed Size (px)
Citation preview
IV. ULUSAL LİMAN KONGRESİ
“KÜRESEL EĞİLİMLER-YEREL STRATEJİLER”
7-8 Kasım 2019 – İZMİR
doi: 10.18872/0.2019.0
LİMANLARDA DİJİTALLEŞME: ÇEVRİM İÇİ MEDYADAN YANSIMALAR
İsmet BALIK1,
Sonay Zeki AYDIN2 ve Fevzi BİTİKTAŞ 3
ÖZET
Bilgi teknolojilerinin hızla geliştiği ve dijital dönüşümün dalga
dalga ilerlediği bu dönemde, liman işletmelerinin teknolojik yeniliklere en
geç adapte olan sektörlerin içinde yer aldığı görülmektedir. Ancak
dijitalizasyonu geç benimseyen işletmelerin rekabet gücünde azalma,
pazar payını kaybetme ve hatta yok olma riski ile karşı karşıya
kalabilecekleri çok bilinen bir gerçektir. Bu bağlamda liman işletmelerinin
de dijital teknolojileri ve stratejileri erken benimsemesi büyük önem
taşımaktadır.
Bu çalışmada Türkiye limancılık sektörünün mevcut dijitalizasyon
uygulamalarına ve potansiyellerine odaklanılmaktadır. Bu kapsamda
Türkiye’de faaliyet gösteren 22 konteyner limanının, 30.06.2018-
30.06.2019 tarihleri arasında, çevrim içi yazılı medyada yayınlanan haber
niteliğindeki içerikleri derlenmiştir. Google arama motoru aracılığıyla
gerçekleştirilen tarama sonucunda 268 adet haber niteliğinde yazılı medya
içeriğine ulaşılmıştır. İçerikler NVIVO-10 programı yardımıyla
dijitalleşme kapsamında analiz edilmiş ve bir kelime bulutu
oluşturulmuştur. Analizler neticesinde dijitalleşmeyle en fazla gündeme
gelen limanların Port Akdeniz, Asyaport, DP World ve MIP olduğu tespit
edilmiştir. Otomasyon ve uzaktan kumandalı sistemler, simülasyon ve takip
sistemleri ise en fazla konu olan dijital teknolojiler olmuştur.
Araştırma sonucunda Türkiye’de faaliyet gösteren limanların
dijitalleşmeyi yeteri kadar gündeme getirmediği anlaşılmaktadır. Ancak
dijital teknolojilerin birçoğunun limanlara uygulanabilirliği ve gelecek
açısından sunduğu fırsatlar gözönünde bulundurulduğunda limanların
dijitalleşmeye hazır olmaları ve etkin bir şekilde benimsemeleri
gerekmektedir. Çalışmada ayrıca dünya genelinde dijitalleşme öncüsü
sayılabilecek limanların teknolojik iş modellerine yönelik genel bir bakış
sunulmaktadır.
1 Prof. Dr., Akdeniz Üniversitesi, Kemer Denizcilik Fakültesi, Antalya
[email protected] 2 Dr. Öğr. Üyesi, Akdeniz Üniversitesi, Kemer Denizcilik Fakültesi, Antalya
[email protected] 3 Araş.Gör., Bandirma Onyedi Eylül Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi, Bandırma,
[email protected] (sorumlu yazar)
Anahtar Sözcükler: Denizcilik, dijital dönüşüm, dijitalleşme, konteyner
limanı.
1. GİRİŞ
Küresel mal ticareti ve finansal akışlarla bilirlikte veri akışı neredeyse
üstel olarak artmaktadır. McKinsey'e göre 2005 ve 2014 yılları arasında
küresel veri akışının 45 kat arttığı ve 2019 yılına kadar da dokuz kat daha
artmış olacağı tahmin edilmektedir (Manyika vd., 2016: 30). Bu devasa
veri akışının kolaylaştırıcısı dijitalleşmedir ve dijitalleşmenin etkisi her
geçen gün artmaktadır. Diğer taraftan küresel ticaretin en önemli
bileşenlerinden biri olan yük taşımacılığının %90’dan fazlası deniz yolu ile
yapılmaktadır (IMO, 2019). Deniz ticaretinin dünya ticaretine göre iki kat
daha hızlı büyüdüğü de göz önünde bulundurulursa aslında denizciliğin
dijitalleme için en kritik sektörlerden biri olduğu açıktır (Fruth ve
Teuteberg, 2017: 2).
Dijitalleşme, veri akışının yanı sıra ağ etkileri, sensör maliyetleri ve
açık yazılım mimarileri alanlarındaki gelişmelerle birlikte (Arbache, 2018)
işletmelere dijital pazarlara erişebilme, verimlilik artışı, önemli maliyet ve
rekabet avantajları, ürünlerini iyileştirme ve kontrol edebilme imkanı gibi
fırsatlar sunmuştur (Riedl vd, 2018). Bu yüzden dijitalleşme hem akademi
(Fruth ve Teuteberg, 2017; Reis vd, 2018: 414) hem de uygulamada büyük
araştırma ilgisi kazanmıştır (Morakanyane vd., 2017: 427). Ancak
denizcilik sektörü dijitalleşmenin en geç benimsendiği alanlardan biri
olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünyanın en eski ve en büyük
sektörlerinden biri olan denizcilik sektörünün lojistik sektörüyle birlikte 9
trilyonluk bir değer ürettiği göz önünde bulundurulursa dijitalleşmenin
dışında kalması çok şaşırtıcı bir durumdur (Tuna, 2016).
Her ne kadar denizcilik sektörü dijitalleşme konusunda geride kalmış
görünse de, Hambur limanı gibi dünyanın belli başlı limanları sektörün
dijital öncüsü denilebilecek uygulamalarla gündeme gelmektedir. Çünkü
dijital teknolojilerin birçoğu aslında limanlara ve terminallere
uygulanabilir özelliğe sahiptir. Dijital teknolojiler, siber güvenlik
konusunda kaygılara neden olmasına karşın (TÜRKLİM, 2018) liman
paydaşlarına daha fazla verimlilik, çevre koruma ve katma değer yaratma
fırsatı sunmaktadır. Bu yüzden liman ve terminallerin küresel deniz
lojistiğindeki rollerini yeniden değerlendirmeleri ve dijitalleşme odaklı
yenilik ve teknolojileri etkin bir şekilde benimsemeleri ve bunlardan
yaranlanmaya hazır olmaları gerekmektedir (UNCTAD, 2018: 81).
Bu çalışmada denizciliğin alt sektöründe yer alan liman işletmelerinin
dijital dönüşümle ilişkisine odaklanılmıştır. Bunun için öncelikle dijital
dönüşüm kavramı ve altında yatan teknolojiler açıklanmıştır. Daha sonra
limancılık sektöründe dijital dönüşüme yönelik yazın ve uygulamalar
incelenmiştir. Bu noktada limancılık sektöründe dijital dönüşümü
değerlendirmek için Heilig vd. (2017: 234)’nin üç aşamalı dönüşüm
çerçevesi ve Avrupa Komsiyonu’nun Dijital Dönüşüm Skor Tablosu 2018
raporunda belirtilen (Probst vd., 2018: 7) dijital dönüşüm teknoloji
kategorizasyonu benimsenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise
Türkiye’de faaliyet gösteren konteyner limanlarının 30.06.2018-
30.06.2019 tarihleri arasında yayınlanmış haber niteliğindeki çevrim içi
yazılı medya içerikleri Google arama motoru aracılığıyla tespit edilip,
dijital dönüşüm teknolojileri çerçevesinde, NVIVO-10 programı
yardımıyla analiz edilmiştir. Çalışmada ayrıca limanların dijital
teknolojilere yönelik bir gündem bulutu oluşturulmuştur.
2. DİJİTAL DÖNÜŞÜM
Dijitizasyon, dijitalleşme (dijitalizasyon) ve dijital dönüşüm çok
karıştırılan kavramlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Dijital dönüşüm
dijital bir ekonomi içerisinde dijital teknolojilerin iş süreçlerine entegre
edilmesiyle ortaya çıkan organizasyonel bir dönüşümdür (Liu vd., 2011:
1730). Burada dönüşüm ifadesinin kökeni “iş dönüşümü (business
transformation)” ile ilgili ilk çalışmaların yapıldığı 1990’lı yıllara
dayanmaktadır. Özellikle bilgi ve haberleşme teknolojilerinin hızla
benimsenmesiyle bu kavram daha çok “teknoloji etkin dönüşüm (IT-
enabled transformation)” adıyla anılmıştır (Venkatraman, 1994).
Günümüzde sosyal, mobil, analitik, bulut ve nesnelerin internet gibi yeni
dijital teknolojilerle birlikte dijital dönüşüm kavramı ortaya çıkmıştır.
Dijital dönüşüm, açıklanan üstün doğası ve karmaşıklık derecesiyle
teknoloji etkin dönüşümden ayrılmaktadır (Ismail, vd., 2017: 4,6).
Dijitalizasyon ise dijital dönüşümle benzer kavram olup, literatürde
daha fazla kullanımaktadır (Reis, 2018: 415, 416). Dijitalizasyonun
temelinde dijitizasyon (sayısallaştırma) vardır. Dijitizasyon bilgisayar
sisteminin belirli bir sesin, görüntünün, resmin değerini sayısal bir forma
dönüştürerek sanal ortama aktarılmasını sağlar. Dijitalizasyon ya da dijital
dönümüş ise bu dijital verilerin kullanıldığı yeni iş modelleridir. (Esmer,
2018: 13). Bir diğer ayrıma göre dijitizasyon, analog kaynakları dijital bir
forma dönüştürme sürecini ifade ederken, dijitalleştirme, daha geniş sosyal
ve kurumsal bağlamlara dijitalleştirme tekniklerinin uygulanmasında
kullanılan sosyoteknik bir süreci ifade eder (Tilson vd., 2010: 749). A.P.
Moller- Maersk işletmesinin dijital dönüşümünden sorumlu İbrahim
Gökçen’in dijitizasyon ve dijitalizasyon diğer adıyla dijitallleşme
kavramları hakkındaki yorum aşağıda yer almaktadır (Gökçen, 2016);
“Dijitizasyon ile dijitalizasyon cok karistirilan konular. Nasil zamaninda
big data ile business intelligence birbirine karistildiysa…Dijitizasyon,
analog olan süreçlerin dijitallesmesi. Dijital donusum ya da
dijitalizasyon dedigimizde sadece IT sistemlerinden, dijital
pazarlamadan bahsetmiyoruz. Enerji endustrisinde üretimden, iletime,
dagitima ve tüketime kadar uzanan değer zincirinde sadece elektron değil
verinin de artık iletilmesinden ve değer yaratmasından bahsediyoruz.
Havacılıkta öyle bir iş modeline gecelim ki artık havayolları uçak
motorlarının ürettiği motor gücü kadar para ödesin (motoru satın almak
yerine) istiyoruz… Endustrilerin dijital dönüşümü, yeni dijital iş
modellerinin ortaya cıkması dijital donüşümün gerçek tanımı”.
Dijital dönüşüm bir işletmenin müşteri deneyim yaşam döngüsündeki
her bir temas noktasında dijital müşterilerle daha iyi etkileşim kurmak için
teknolojinin ve yeni iş modellerinin düzenlenmesi olarak görülmektedir
(Schuchmann ve Seufert, 2015). Daha spesifik olarak, dijital bir dönüşüm,
dijital teknolojilerden faydalanarak bir organizasyonu veya bir
organizasyon ağını farklı seviyelerde (örneğin, strateji, yönetişim, liderlik,
kültür, insanlar, teknoloji vb.) dönüştürmeyi ifade eder (Heilig vd., 2017:
230).
Dijital dönüşüm çalışmaları yoğun olarak bilgi teknolojileri ve
bilgi sistemleri literatründe karşımıza çıkmaktadır ve farklı boyutlarda ele
alınabilmektedir. Örneğin teknoloji (Venkatesh, 2008; Ardolino, 2018),
strateji (Matt, vd., 2015; Bharadwaj vd. 2013; Mithas, vd., 2013), süreç
inovasyonu (Janowski, 2015; Wang, vd., 2016; Kreutzer, 2014), iş modeli
inovasyonu (Al-Debi vd., 2008; Loebbecke ve Picot, 2015; Henriette, vd.,
2015) gibi yaklaşımlar bunlardan bazılarıdır. Dijital dönüşümün bir
paradigma kayması (Berman ve Marshall, 2014) olarak ele alındığı
çalışmalar da bulunmaktadır.
Dijital dönüşüm işletmelerin performansında önemli ölçüde
iyileştirmeler sağlamaktadır (Piccinini vd., 2015: 4) ve işletmeler açısından
önemi her geçen yıl daha da artmaktadır (Fitzgerald vd., 2014: 2). Yeni iş
modellerinin geliştirilmesi, operasyonel süreçleri iyileştirmesi ve müşteri
deneyimlerinin zenginleştirmesi dijital dönüşümün en önemli fırsatları
olarak görülmektedir (Berman, 2012: 18-20).
İşletmelerin dijital dünyada sürdürülebilir bir başarı elde etmesi,
yalnızca teknoloji yatırımlarına bağlı değildir. Bunun için işletmelerin
dijital bir olgunluğa da sahip olması gerekmektedir. Bu da dijital strateji
ile mümkündür (Kane vd., 2015: 5). Yani işletmelerin ihtiyacı olan
dönüşümün tam anlamıyla sağlanabilmesi için bilgi teknolojileri
altyapısını geliştirmekten çok stratejik yaklaşımını güncellemesi
gerekmektedir (Rogers, 2017). Ancak teknoloji kullanmadan da
dijitalleşmeden söz edilememektedir.
Dijital dönüşüm teknolojileri literatürde farklı kategorilendirmelerle
karşımıza çıkmaktadır. Örneğin Schallmo vd. (2017: 8, 9)’in çalışmasında
dijital dönüşüm sağlayıcı (enablers) teknolojiler dört kategoride
incelenmiştir bunlar;
Dijital Veri: Öngörü ve kararları kolaylaştırmak ve iyileştirmek
için dijitalleştirilmiş verilerin toplanması, işlenmesi ve analizi
(Büyük veri, giyilebilir teknolojiler, nesnelerin interneti)
Otomasyon: Özerk çalışma ve kendi kendini organize eden
sistemler sağlayan klasik yapay zekâ teknolojilerinin birleşimi.
Hata oranlarını azaltır, hızı artırır ve işletme maliyetlerini
düşürmeyi mümkün kılar (Robotik)
Dijital Müşteri Erişimi: Yüksek şeffaflık ve yeni hizmetlerle
müşteriye doğrudan erişim (Sosyal ağlar, uygulamalar ve mobil
internet)
Ağ oluşturma: Yüksek hızlı ve genişbantlı telekominikasyon
teknolojisi sayesinde tedarik zincirinin senkronize edilmesini
sağlayan mobil ya da kablolu ağ (Bulut teknolojisi, sensör
teknolojisi, genişbant).
Avrupa Komsiyonu’nun avrupa ülkelerinde dijital dönüşümü izleme
(Digital Transformation Monitoring, DTM) uygulamasının bir parçası olan
“Dijital Dönüşüm Skor Tablosu’nda” ise dijital teknolojiler dokuz temel
başlık altında incelenmiştir. Avrupa’da dijital dönüşümle ilgili temel
endüstriyel ve teknolojik fırsatlar, zorluklar ve politikalar hakkında
istatistiki rapor sunabilmek için kullanılan bu skor tablosunda
dijitalleşmenin dokuz temel teknolojisi şu şekilde sıralanmış ve
açıklanmıştır (Probst vd., 2018: 7);
Sosyal medya: Müşteri davranışlarına daha iyi bir bakış açısı
getirmektedir. İşletmelerde aktif bir şekilde kullanılması, e-mail
kullanım oranını azaltmaktadır.
Mobil hizmetler: Mobil servislerin kullanım durumu, dijital
teknolojilerin işletmelerin çalışma şeklini nasıl etkilediğinin temel
bir göstergesidir.
Bulut teknolojileri: Önemli ticari verilere, formlara ve diğer
belgelere hemen hemen her yerden erişebilmeyi sağlar ve iş
yapmayı kolaylaştırır.
Nesnelerin interneti: Mobil cihazlar (telefon ve giyilebilir
cihazlar) artık genişletilmiş bir bilgi işlem ortamının parçası
durumunda.
Siber güvenlik çözümleri: İşletmeler artık daha fazla dijital
varlığa sahip olduklarından siber güvenlik çok daha önemli hale
gelmiştir.
Robotik ve otomatik makineler: Robotlar, toplumsal beklentileri
sağlarken emek/sermaye dengesini değiştirmektedir. Son kullanıcı
endüstrileri, ürünlerin kalitesini artırmak ve üretim maliyetlerini
düşürmek için hızla robot kullanımına geçiyor.
Büyük veri ve veri analizi: İşletmeler iş bilgileri elde etmek için
büyük veri ve veri analitiğinden daha fazla yararlanmaya
başlamıştır.
3D baskı: Seri üretim en büyük zorluk olmaya devam ediyor,
ancak daha hızlı parça üretmek için 3D kullanımı yaygınlaşıyor.
Yapay zekâ: YZ dünyayı değiştirerek, yarının ekonomisinde yer
alması beklenmekte. YZ ile birlikte verimlilik, otomasyon ve
maliyet sorunları azalacak.
Literatürde dijital dönüşümle ilgili farklılaşan bir diğer konu başlığı ise
dönüşümün karakteristiğidir. Mevcut ürün ve süreçlerin tamamen
farklılaşarak ortaya çıkarıldığı “radikal dönüşümler” (Berman ve
Marshall, 2014; Westerman vd., 2011), çoğu kez radikal inovasyonla
karıştırılan ancak pazara giriş şekliyle farklılaşan “bozucu dönüşümler”
(Hwang ve Christensen, 2008; Granados ve Gupta, 2015), mevcut modelin
dijitallesi için optimizasyonlarla gerçekleştirilen “kademeli dönüşümler”
(Wang vd., 2016) dijital dönüşümün farklı gerçekleşme biçimleridir.
3. LİMANLARDA DİJİTAL DÖNÜŞÜM
Dijital dönüşüm denizcilik sektörü için bir çok fırsat sunmaktadır.
Örneğin büyük veri teknolojisiyle filo kontrolleri optimize edilebilir,
maliyetler düşürülebilir ve çevre koruması iyileştirilebilir. Deniz ve liman
trafiği kontrolleri, gemilerin işletme verileri kullanılarak optimize
edilebilir, böylece kaza riski gibi kritik durumlar önlenebilir. (Fruth ve
Teuteberg, 2017: 2). Bu doğrultuda denizcilik sektörünü dönüştürmek için
dijitalleşmenin gerekli olduğu konusunda artan bir fikir birliği olsa da,
dijital teknolojilerin benimsenmesinde bazı zorluklar da yaşanmaktadır.
Özellikle yatırım maliyetleri ve bu yatırımlarının getirisinin kanıtlanmamış
olması bu engellerden bazılarıdır. Ayrıca siber güvenlik konusu da önemli
bir risk olarak görülmektedir (Splash 24/7, 2018).
Dijital dönüşüm denizciliğin alt sektörlerinde son dönemlerde daha sık
gündeme gelmektedir. Özellikle deniz taşımacılığı ve limancılık
sektörlerinden dijitalleşmeye yönelik çeşitli girişimler ortaya çıkmıştır.
Örneğin deniz taşımacılığı sektörünün dijitalleşme konusunda en aktif
işletmesi olan Maersk, 2018 yılında IBM ile işbirliği yaparak, blockchain
teknolojisi üzerine kurulu, TradeLens adlı küresel ticaret platformunu
duyurmuştur. Bu dijital platform limanlar ve terminal operatörlerinin de
dahil olduğu yüzden fazla farklı organizasyondan oluşmaktadır. Küresel
sevkiyat maliyetlerinin azaltılması, tedarik zincirindeki görünürlüğün
arttırılması ve kâğıt bazlı işlemlerden kaynaklanan verimsizliklerin
önlenmesi amacıyla ortaya çıkan platformun (Scott, 2018) liman
topluluklarına ve terminal operatörlerine, tedarik zincirindeki bağlantı
ortaklarının maliyetini azaltma imkanı sunmaktadır (TradeLens, 2019).
Liman işletmelerinin bilgi ve haberleşme teknolojilerine yatırım
yapmanın temelde üç nedeni bulunmaktadır. Bunlardan ilki maliyeti
azaltma ve hizmet seviyesini iyileştirme amacıdır. İkincisi bilgi ve
haberleşme teknolojileri aracılığıyla taşımacılık sürecini kontrol edebiliyor
ve izleyebiliyor olmaktır. Üçüncü neden ise emniyet ve güvenlik
unsurlarının iyileştilmesi gerekliliğidir (Carlan vd., 2017: 74).
Her ne kadar dijital dönüşüm daha çok stratejik düşünme biçimiyle
(Rogers, 2017) özdeşleştirilse de bu stratejilerin geliştirilmesinde ihtiyaç
olan verinin gerçek zamanlı toplanması, depolanması, işlenmesi ve analiz
edilmesi bilgi sistemlerini ve kolaylaştırıcı teknolojilerin aracılığıyla
sağlanmaktadır (Heilig ve Voß, 2017: 188). Bu bağlamda bilgi sistemleri
ve kolaylaştırıcı teknolojiler dijital dönüşümün aslında ayrılmaz parçasıdır.
Bu sebeple limanlarda dijital dönüşüm literatürünü incelerken, liman bilgi
sistemleri ve kolaylaştırıcı teknolojileri de ele almak doğru bir yaklaşım
olacaktır.
Bu açıklamalar ışığında limancılık sektöründe dijitalleşmeyi
günümüze kadar çeşitli çalışmalar farklı perspektiflerle ele aldığı
söylenebilir. Örneğin Heilig ve Voß (2017) liman operasyonlarında
kullanılan bilgi sistemlerini ve bu sistemlere yönelik kolaylaştırıcı
teknolojileri ve standartları kapsamlı bir şekilde sınıflandırmıştır (şekil 1).
Bu sistemler, çeşitli optimizasyon yöntemleriyle birlikte, operasyonlarla
ilgili bilgiyi elde etmek ve uzun ve kısa vadeli karar vermeyi desteklemek
ve böylece de daha akıllı liman operasyonlarını mümkün kılmak için bir
temel sağlamaktadır (Heilig ve Voß, 2017: 189).
Kısaltmalar: GPS, Global Positioning Systems; DGPS, Differential GPS; EDI, Electronic data interchange; RFID, Radio-frequency identification; OCR, Optical character recognition; RTLS, Real-
time location systems; WSN, Wireless sensor network. Source: Heilig ve Voß (2017: 189)
Şekil 1. Limanlarda kullanılan bilgi sistemleri ve teknolojiler
Şekil 1’e göre liman operasyonlarını üç kategoride ele almak
mümkündür. Deniz, terminal ve kara operasyonları olarak adlandırılan bu
süreçlerin her birinde gereksinimleri doğrultusunda bilgi sistemleri
kullanılmaktadır. Saha ve kapı operasyonlarının da dahil olduğu tüm bu
bilgi sistemlerinin kolaylaştırıcı teknolojileri ise şu şekilde sıralanmıştır;
RFID, GPS/DGPS, RTLS, OCR, WSN, EDI ve mobil cihazlar.
Heilig vd. (2017: 234) ise limanlarda dijital dönüşümü kağıtsız,
otomatik ve akıllı prosedürler olmak üzere üç nesil çerçevesinde
incelemiştir (Şekil 2). Bu kategorilendirmede limanlarla ilgili gelişimler
1960’lı yıllar itibariyle incelenmiştir. Çünkü 1960’lı yıllara kadar limanlar
günümüzde asıl amacı olan ticaret ve ulaştırma faaliyetlerinden uzak ve
sadece kara ve deniz arasında geçiş alanı özelliğine sahip yerler olarak
görülmekteydi (Çetin, 2012: 9). 1960'larda ve 1970'lerde EDI gelişimi,
deniz taşımacılığı endüstrisindeki ilk dijital dönüşümün yolunu açmıştır.
Kağıtsız işlemlerin benimsendiği bu dönemde konteynerizasyonun
yaygınlaşması deniz taşımacılığında en önemli gelişmelerin başında
gelmektedir. Daha sonra ikinci nesil limanlar olararak adlandırılan 1990'lı
ve 2000'li yıllarda, TOS ve PCS gibi kurulan bilgi sistemleri, özellikle
konteyner terminallerinde elleçleme işlemlerini büyük ölçüde otomatik
hale getirmenin temelini atmıştır.
Birinci ve ikinci nesil liman dönüşümleri ticareti ve farklı aktörler
arasındaki etkileşimi geliştirmek ve kolaylaştırmak için bilgi akışını
sağlamaya odaklanmıştır. Üçüncü nesil dijital dönüşümde ise esas olarak,
mevcut ve yeni veri kaynaklarından daha iyi yararlanmanın yanı sıra,
yenilikçi teknolojileri benimseyerek, liman altyapı yönetimi ile birlikte
liman operasyonlarının aktif olarak ölçülmesine, kontrol edilmesine ve
desteklenmesine odaklanılmaktadır (Heilig vd., 2017: 240).
Kaynak: Heilig vd. (2017: 234)
Şekil 2. Modern limanlarda dijital dönüşümün zaman çizelgesi
Günümüzde denizcilik endüstrisindeki paydaşların çoğunluğu hala
nesnelerin interneti, büyük veri, analitik, mobil cihazlar ve bulut bilişim
gibi terimleri tartışırken, bu kavramların ilk uygulamalarını limanlarda
görmekteyiz. Örneğin, şekil 2’de üçüncü nesil liman tarifine uygun
Hamburg limanında, Hamburg Liman İdaresi (HPA), modern bilgi
sistemlerine yatırım yaparak liman alanı içindeki trafik ve kargo akışlarını
iyileştirmek amacıyla 2010 yılında smartPORT lojistik (SPL) projesini
başlatmıştır (Heilig vd., 2017: 241). Bu projenin amacı, Hamburg
limanının bilgi akışını optimize etmek ve limandaki ticaret akışlarını
verimli bir şekilde yönetmek için trafik ve ticaret akışları için akıllı
çözümler geliştirmektir (HPA, 2014). SPL projesinde limanın karayolu,
köprü ve demiryolu bağlantı noktalarına uygulanan sensörler gibi akıllı
teknolojiler yardımıyla veri toplanmaktadır. Nesnelerin interneti olarak
adlandırılan bu teknolojiler yardımıyla liman trafik akışını yönetmek ve
olası operasyon hatalarını tespit etmek mümkün hale gelmiştir
(Abramowicz vd., 2016: 169, 170).
Inkinen vd. (2019: 4) limanlarda dijitalleşmeyi Avrupa Birliği
Komisyonu’nun 2017 yılında kullandığı “Dijital Dönüşüm Skor Tablosu”
nda geçen yedi temel teknoloji kapsamında ele almıştır. Bu teknolojiler;
büyük veri analizi, otomasyon ve robotik, siber güvenlik, nesnelerin
interneti ve sensör ağları, bulut bilişim ve hizmetler, mobil hizmetler ve
sosyal medya olmuştur. 22 Finlandiya limanı kapsamında gerçekleştirilen
araştırmada, limanların en fazla ilgilendiği teknolojiler sırasıyla mobil
hizmetler, siber güvenlik, bulut hizmetleri ve veri analizi olmuştur.
Molavi vd. (2019: 3) ise liman dönüşümlerini beş nesil altında
incelemiştir. İlk nesil limanlar ticari faaliyetlerin olmadığı kara ve deniz
arasında bağlantı oluşturan 1960 yılı öncesi limanları işaret etmektedir.
1960’lı yıllarda ticari faaliyetlerin başlamasıyla ikinci nesil limanlar ortaya
çıkmıştır. Konteynerizasyonun ve intermodal taşımaclığın öneminin arttığı
1980 yıllara ait limanlar üçüncü nesil liman olarak ifade edilmektedir.
Üçüncü nesil limanlarda ayrıca EDI teknolojisinin benimsenmesi söz
konusudur. Bilgi ve haberleşme teknolojilerinin kullanımının yoğunlaştığı
dördüncü nesil limanlar yani bağlı limanlar ortaya çıkması 1990’lı yılları
bulmuştur. Akıllı liman olarak ifade edilen beşinci nesil limanlar ise
otomasyon, akıllı altyapılar, optimizasyon, güvenli ve emniyetli
operasyonlar ve tüm bu süreçler için ihtiyaç duyulan bilgi ve beceriye sahip
iş gücüne sahip limanlar olarak görülmektedir.
Molavi vd. (2019: 3) ayrıca dijital liman ve akıllı liman kavramlarına
açıklık getirmiştir. Dijital liman geniş iletişim altyapısını, esnek ve hizmet
odaklı bilişim altyapısını ve yenilikçi hizmetleri bir araya getiren liman
olarak ifade edilmektedir. Akıllı bir liman (Smart Port) ise daha kapsamlı
tarife sahip olup, bilgi gelişimini ve paylaşmayı kolaylaştırmak, liman
operasyonlarını optimize etmek, liman esnekliğini artırmak, sürdürülebilir
bir gelişme sağlamak ve emniyetli ve güvenli faaliyetleri garanti etmek için
daha iyi eğitimli bireyler, kalifiye işgücü, akıllı altyapılar ve otomasyonu
bir araya getirmektedir. Dünya’da akıllı liman olarak anılan başlıca
limanlar arasında Şangay limanı, Singapur limanı, Roterdam Limanı, Los
Angles limanı ve Hamburg limanı bulunmaktadır. Bu limanlar ayrıca
sektörün dijital dönüşümün öncüsü olarak görülmektedir (Blackman,
2019).
4. METODOLOJİ
Medya çeşitli yayın organlarınca kullanılan radyo, televizyon, sinema,
gazete, dergi, kaset, afiş gibi yazılı, sesli veya görsel iletişim araçlarının
tümüne karşılık gelmektedir (Güllüdağ, 2014: 50). Çevrim içi medyayı ise,
geleneksel araçlar yerine, internet aracılığıyla yazılı, görsel ve işitsel
içeriklerin dijital olarak dağıtıldığı iletişim ortamı olarak tanımlamak
mümkündür. Bu bağlamda blog yazıları, sektörel web siteleri ve sosyal
medya paylaşımlarının çevrim içi medya içeriği olarak kabul edilmektedir.
Diğer taraftan basın denildiğinde ise matbuu olarak basılmış yazılı
yayınların (gazete, dergi vb.) bütünü (TDK, 2019) anlaşılmaktadır. Bu
tanımlar ışığında bu çalışmada limanlar hakkında haber niteliği taşıyan
çevrim içi yazılı medya içeriklerine odaklanıldığını belirtmek daha doğru
bir anlatım olacaktır.
Türkiye’de faaliyet gösteren konteyner limanlar hakkında haber
niteliği taşıyan çevrim içi yazılı medya içeriklerine ulaşmak için öncelikle
Google arama motorunu sonuç sayfasında (Search Engine Result Page,
SERP) yer alan “Haberler” sekmesinden faydalanılmıştır. Eksik bir içeriği
kalmaması adına daha sonra Google SERP’te “Tümü” sekmesi de
listelenen sonuçlar da taranmıştır. İçerik sayısını arttırmak için en son
olarak ilgili limanların web sitelerinde yer alan “Basında biz” ya da
“Medyada Biz” içerikleri de araştırmaya dahil edilmiştir. Bu noktada bir
çok liman işletmesinin web sitesinde ilgili medya içeriklerine yer
vermediği ya da güncel tutmadığı anlaşılmıştır. Araştırmaya yalnızca
30.06.2018-30.06.2019 tarihleri arasında yayınlanmış ve türkçe yazılı
içerikler dahil edilmiştir. Arama terimleri bazı limanların birden fazla
isimle anılmasından dolayı (örneğin MIP, Mersin limanı olarak da
bilinmektedir) farklılık göstermiştir ilgili arama terimleri tablo 1’de
sunulmuştur.
Tablo 1. Limanlara yönelik Google arama terimler ve ulaşılan içerik sayısı.
Liman Google Arama Terimi Web sitesi Toplam
Akçansa Akçansa Port; Akçansa Limanı Yok 2
Assan Assan Port; Assan Limanı Güncel değil 1
Asya Port Asyaport Var 37
Borusan Borusan Limanı; Borusan Port Yok 3
Ç. Bandırma Çelebi Bandırma; Bandırma Limanı Güncel değil 9
Dp World DP World Yarımca Yok 24
Ege Gübre Ege Gübre Limanı; Ege Gübre Liman
İşletmesi
Yok -
Evyap Evyap Limanı; Evyapport Yok 14
Gemport Gemport; Gemlik Limanı Güncel değil 2
Haydarpaşa Haydarpaşa Limanı Yok 2
İzmir Limanı Alsancak Limanı; İzmir Limanı Yok 26
Kumport Kumport; Kumport Limanı Var 18
Limak
İskenderun
Limak İskenderun; Limakport
İskenderun
Güncel değil 26
Limaş Limaş Yok 4
Mardaş Mardaş; Mardaş Limanı Yok 6
Marport Marport Güncel değil 5
MIP MIP; Mersin limanı Güncel değil 34
Nemport Nemport Yok 3
Port Akdeniz Port Akdeniz; Antalya limanı Yok 17
Roda Port Rodaport Güncel değil 3
Samsun Port Samsunport; Samsun Limanı Var* 11
Yılport Yılport Limanı Var 21
Toplam 268
*Basında biz sekmesi google aramaları sonucu ulaşılmıştır. Web sitesinde haber
linkine ulaşılamamıştır.
Aramalar sonucunda belirlenen tarihler aralığında haber niteliği
taşıyan toplam 268 adet çevrim için yazılı medya içeriğine ulaşılmıştır.
İçerikler liman bazlı kategorilendirilip NVIVO-10 programı yardımıyla
içerik analizi yapılmıştır. Analiz sürecinde içeriklerde, dijital teknolojilerin
konu edildiği kısımlar belirlenerek, limanlar bazında
kategorilendirilmiştir. Böylece hangi limanların dijitalleşmeyle birlikte
daha fazla anıldığı ya da dijitalleşmeye konu olduğu anlaşılmaya
çalışılmıştır. Ayrıca Türkiye’de limancılık sektöründe en fazla konuşulan
dijital teknolojilerin de ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.
Dijital teknoloji anahtar kelimeler ortaya çıkarılırken, ilgili
kelimelerin içerikteki konumu gözden geçirilerek, liman ile doğrudan ilgisi
olup olmadığı kontrol edilmiştir. Limandan bağımsız teknoloji ifadeleri
kapsam dışında tutulmuştur. Örneğin 02.01.2019 tarihli “Ticaret
Bakanlığı’nda Dijitalleşme” başlıklı bir haberde bakanlığın dijital
dönüşüm kapsamındaki projelerini konu almaktadır. Haberin alt başlığında
ise bir limanın varış öncesi gümrükleme uygulamasıyla iligili küçük bir
kesit yer verilmektedir. Bu gibi durumlarda haberin ilgili limanı konu alan
kısmı değerlendirmeye alınmıştır ve limandan bağımsız diğer dijital
uygulamalar hariç tutulmuştur.
5. BULGULAR
Çalışmada daha önce belirtilen arama kriterleri kapsamında elde edilen
çevrimiçi yazılı medya içeriklerinin analizi neticesinde Türkiye’de
konteyner limanlarına konu olan beş farklı dijital dönüşüm teknoloji
kategorisi tespit edilmiştir. Avrupa Komsiyonu’nun Dijital Dönüşüm Skor
Tablosu 2018’de belirtilen teknoloji kategorileri kapsamında bu
teknolojileri mobil hizmetler, bulut teknolojileri, nesnelerin interneti,
robotik ve otomatik makineler ve yapay zekâ şeklinde sınıflandırmak
mümkündür. Limanlarla birlikte adı geçen dijital teknolojilerin tam listesi
tablo 2’de sunulmuştur.
Tablo 2. Konteyner limanlarıyla adı geçen dijital teknolojiler
Limanlar Dijital Teknolojiler
Akçansa -
Assan -
Asyaport o Otomasyon
o PLC ve SCADA yazılımı
o Boom Anti-colision sistemi
o Gemi trafik hizmet sistemleri,
o Otomatik tanımlama sistemleri,
o Uzaktan tanımlama sistemleri
o Gemi takip programı
o Robotik uygulamalar
o Kontrol sistemleri
o Simülasyon programları
o Visionary B sistemi
o Liman tek pencere sistemi
o Handler (boş makinası) geri görüş sistemi
o Otomasyon
Borusan o Sanal Gerçeklik gözlükleri
o 360 derece çekilen videolar
o Simülasyon Merkezi
Ç.Bandırma o PLC kumanda merkezi
o Otomasyon sistemi
Dp World o Uzaktan kumanda
o Robot kontrol
o Kamera sistemleri
o Otomasyon sistemi
o Gerçek zamanlı lokasyon sistemi (RTLS)
o Araç belirleme sistemi (VAS),
o Optik okuyucu (OCR)
o Simülasyon sistemleri
Ege Gübre -
Evyap o Kodlama ve Robotik Atölyesi
o Kodlama eğitimi (Çocuklar için sosyal sorumluluk)
Gemport -
Haydarpaşa -
İzmir o Liman tek pencere sistemi
o Konteyner takip sistemi
o Online (belge)
o Otomasyon
Kumport -
Limak İskenderun o Entegre gümrük denetim sistemleri
o Terminal Operasyon Sistemleri
o İzleme sistemi
o Takip Sistemi
o Otomasyon sistemleri
Limaş -
Mardaş -
Marport -
MIP o Gümrük beyanname yazılım sistemleri
o Kapalı Devre Kamera Sistemi (CCTV)
o Konteyner ve Liman Takip Sistemi
o Gümrük İdaresi Sistemi
o Terminali İşletim Sistemi
o Kamera sistemi
Nemport o Delphi Otomotiv Sistemleri (APTIV)
o Sinyalizasyon
o Optimizasyon
Port Akdeniz o Yapay zekâ (İş güvenliği)
o Algoritma
o Yazılım
o Tablet, Kiosk, Smart Phone, PDA, El Terminali,
Akıllı Telefon (Android, iOS ve Windows Phone) ve
Dokunmatik TV
o İşletim sistemleri
o Online konteyner operasyonları
o Gemi operasyonları anlık takip
o Saha operasyon takibi
o Stok takibi
o Konteyner talep takibi
o Depozit Onay işlemlerinin takibi
o Portal sistemi
o Otomatik Mermer Boyut Ölçüm Sistemi
o SolonPort Portal Modülü
o Portal sistemi
o Platform
o Online işlem
o Online takip
o Internet portalı
o Entegrasyon (VesselFinder ve Wheather.com ile)
Rodaport -
Samsunport -
Yılport -
Tablo 2’de görüleceği üzere limanların çevrim içi yazılı medya
içeriklerine daha çok bilgi sistemleri ve kolaylaştırıcı teknolojiler konu
olmuştur. Dijitalleşmenin veya dijital dönüşümün ve teknolojilerinin
Türkiye limanlarının yeteri düzeyde gündemde olmadığı açık bir şekilde
görülmektedir. Az sayıda limanın dijitalleşmenin önemini vurguladığını da
bu noktada belirtmek gerekir. Dijitalleşme veya dijital dönüşüm
kavramlarıyla birlikte adı geçen limanlar DP World, Kumport, MIP ve Port
Akdeniz olmuştur. Bilgi sistemleri, kolaylaştırıcı teknolojiler ve dijital
dönüşüm teknolojilerinin en fazla gündem konusu olduğu limanlar ise
sırasıyla Port Akdeniz, Asyaport, DP World, MIP olmuştur. Buradan
hareketle, araştırma kapsamda, dijital dönüşüm ve dijital teknolojileriyle
farkındalığı en yüksek limanların Port Akdeniz, Asyaport, DP World ve
MIP olduğu söylenebilir.
Dijitalleşme yönelik teknolojilerin özellikle Port Akdeniz limanıyla
daha fazla anıldığı görülmektedir. Bu durum Port Akdeniz limanı
yöneticilerinin dijilleşmeye verdiği önemden kaynaklandığı
düşünülmektedir. Port Akdeniz limanı algoritmalar ve yapay zeka destekli
teknolojileri iş güvenliği risklerini ortadan kaldırmak için kullanmaktadır.
Ayrıca Port Akdeniz limanın diğer çevrim içi takip ve entegrasyon
sistemleriyle dijitalleşmeyi diğer limanlara göre daha fazla gündemde
tuttuğu anlaşılmaktadır. Asya Port ve DP World limanlarının ise daha çok
otomasyon ve takip sistemleriyle gündeme geldiği görülmektedir. MIP
limanına yönelik gündemi ise daha çok kamera ve takip sistemlerinin
oluşturduğu anlaşılmaktadır.
Araştırmaya konu olan 22 konteyner limanından 12 tanesinin
dijitalleşemeyle ilgili her hangi bir gündeme sahip olmayışı dikkat çeken
bir diğer nokta olmuştur. Ancak bu noktada şu hususu da hatırlatmakta
fayda vardır; adı geçen teknolojilerin ilgili limanlarda hali hazırda
kullanıldığı, ya da sadece ilgili limanlarda gündeme geldiği veya diğer
limanlarda konuşulmadığı sonucuna ulaşmak yanlış bir yaklaşım olacaktır.
Bu araştırma limanlara yönelik çevrim içi haber niteliğine sahip içerikler
kapsamında geçekleştirildiğinden, tablonun bu kapsamda
değerlendirilmesi gerekmektedir.
Araştırmada ayrıca analizlere konu olan dijital teknolojilerin limanlara
konu olma sıklığını görselleştirmek adına bir gündem bulutu
oluşturulmuştur. Böylece Türkiye’de faaliyet gösteren limanlarda hangi
dijital teknolojilerin daha fazla gündeme geldiği anlaşılmıştır.
Şekil 3. Limanlara ait gündem dijital teknoloji gündem bulutu
Şekil 3’ten anlaşılacağı üzere limanların en fazla gündeme getirdiği
teknolojilerin başında liman operasyon sistemleri olmuştur. Daha çok saha
ve kara operasyonlarında kullanılan otomasyon ve uzaktan kumandalı
sistemler, simülasyon ve takip sistemlerinin yoğun bir şekilde gündem
konusu olduğu söylemek mümkündür. Heilig vd. (2017: 234)’nin
sınıflandırması göre bu teknolojiler daha çok ikinci nesil liman
teknolojileri olmakla birlikte, üçüncü nesil liman teknolojilerini de
barındırmaktadır.
6. SONUÇ
Araştırma bulguları Türkiye’de faaliyet gösteren konteyner
limanlarının daha çok liman operasyon sistemleriyle, yani dijital
dönüşümün bir önceki evresi olan ve Venkatraman (1994)’te belirtilen
teknoloji etkin dönüşümle gündeme geldiği gözlemlenmiştir. Ancak bu
çalışmada bu dönüşüm evreleri, dijitalleşme kapsamında
değerlendirilmiştir ve bu da bizi Heilig vd. (2017: 234)’nin
sınıflandırmasında yer alan ikinci nesil limanlara götürmektedir. Ancak
limanlara yönelik bir dijital dönüşüm gündeminin olmadığını söylemek de
mümkün değildir. Bu noktada dijital dönüşüm gündemine öncülük eden
limanlar başta Port Akdeniz olmak üzere Asyaport, DP World ve MIP
olmuştur.
Diğer taraftan dijital dönüşümün ve limanların dünya ekonomisindeki
etkisi ayrı ayrı göz önünde bulundurulduğunda, aslında stratejik bir
entegrasyonun ne derece bir değer yaratacağı açıktır. Her ne kadar
limancılık sektöründe dijitalleşme diğer B2B sektörlere göre daha yavaş
olduğu gözlemlense de, denizcilik endüstrisinin dijital öncüsü olmuştur.
Özellikle Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da bulunan gelişmiş limanlar
kendilerini dijital uygulamalara hızlıca adapte ettiği anlaşılmaktadır.
Türkiye’de faaliyet gösteren liman yöneticilerinin hem limancılık
hem de diğer sektörlerde ortaya çıkan teknolojik gelişmeleri yakından
takip edip, hızlıca uygulamaya koyması gelecek için önemli rekabet
avantajı sağlayabilir. Örneğin dijital teknolojiler aracılığıyla bilgi
işlemlerinin ya da liman ekipmanlarının otomasyonu sağlanarak liman iş
gücü maliyelerini düşürülebilir ve operasyonlar daha hızlı ve güvenli bir
şekilde gerçekleştirilebilir. Ancak bu noktada limanların stratejik bir
yapıda hareket etmesi şarttır. Çünkü limanın sahip olduğu dijital
teknolojilerin paydaşlarla entegrasyonu sağlanamaması durumunda bu tür
yüksek maliyetli yatırımların yapılmasının bir anlamı olmayacaktır.
Örneğin denizcilik endüstrisinin dijital dönüşüm öncüsü sayılabilecek
APM Maersk şirketinin uygulamaya koyduğu akıllı gemilerin ve akıllı
konteynerlerin önündeki engellerden biri de, bu gemilere ve konteynerlere
hizmet sağlayacak yeterlilikte akıllı limanların olmayışıdır (Bitiktaş vd.,
2018).
Bu bağlamda limanlar geri dönüşünden emin olmayacağı dijital
yatırımları yapmadan önce stratejik bir değerlendirme yapması
gerekmektedir. Ayrıca limanlar dijital entegrasyondan kaynaklı siber
saldırı ya da veri sızıntınlarına karşı daha savunmasız hale gelebilir. Bu
gibi riskleri önlemek için Berg (2015)’in belirttiği gibi deniz taşımacılığı
sektöründeki tüm aktörlerin, yazılım ve donanım üreticilerinin ve sigorta
şirketlerinin veri güvenliğini sağlamak için birlikte çalışması
gerekmektedir.
Çalışmada limanların dijital teknoloji gündemini anlamak için
yalnızca haber niteliği taşıyan çevrim içi yazılı medya içerikleri
incelenmiştir. Gelecekteki araştırmalar bu içeriklere sosyal medyayı
ve/veya diğer çevrim içi medya kanallarını da dahil ederek genişletebilir.
Limanların mevcut dijital uygulamalarını, stratejilerini ve yatırım
planlarını anlamak için de liman yöneticileriyle kalitatif yöntemler
kullanarak derinlemesine araştırmalar yapılabilir.
KAYNAKLAR
Abramowicz, W., Alt, R., ve Franczyk, B. (Eds.). (2016). Business
Information Systems: 19th International Conference, BIS 2016,
Leipzig, Germany, July, 6-8, 2016, Proceedings (Vol. 255).
Springer.
Al-Debi, M. M., El-Haddadeh, R., ve Avison, D. (2008). Defining the
business model in the new world of digital business. AMCIS
2008 proceedings, 300.
Arbache, J. (2018). Seizing the benefits of the digital economy for
development. www.ictsd.org/opinion/seizing-the-benefits-of-
the-digital-economy-for-development. Erişim: 05.09.2019
Ardolino, M., Rapaccini, M., Saccani, N., Gaiardelli, P., Crespi, G., ve
Ruggeri, C. (2018). The role of digital technologies for the
service transformation of industrial companies. International
Journal of Production Research, 56(6), 2116-2132.
Berg, D. (2015, Eylül). Digitalisation in shipping and logistics.
https://www.munichre.com/topics-online/en/mobility-and-
transport/transportation-of-cargo/digitalisation-shipping-
logistics.html Erişim: 05.09.2019
Berman, S. J. (2012). Digital transformation: opportunities to create new
business models. Strategy & Leadership, 40(2), 16-24. doi:
10.1108/10878571211209314
Berman, S., ve Marshall, A. (2014). The next digital transformation: from
an individual-centered to an everyone-to-everyone
economy. Strategy & Leadership, 42(5), 9-17
Bharadwaj, A., El Sawy, O.A., Pavlou, P.A. ve Venkatraman, N. (2013).
Digital business strategy: Toward a next generation of insights.
MIS Quarterly, 37(2), 471–482.
Bitiktaş, F., Akyar, D., A., Koç Tekin, E. ve Çelik, M., S., (2018). Deniz
Taşımacılığında Akıllı Konteyner Teknolojisi: Türkiye’deki
Uygulamalara Yönelik Bir Araştırma. 1st International
Conference on Intelligent Transportation Systems-BANU-
ICTS'18. Balikesir.
Blackman, J. (2019). Where digital transformation sets sail: The five
smartest ports in the world.
https://enterpriseiotinsights.com/20190104/channels/fundament
als/five-smartest-ports-in-the-world Erişim: 05.09.2019
Carlan, V., Sys, C., Vanelslander, T., ve Roumboutsos, A. (2017). Digital
innovation in the port sector: Barriers and
facilitators. Competition and regulation in network
industries, 18(1-2), 71-93.
Çetin, Ç. K. (2012). Limanlarda örgütsel değişim ve değer zinciri
sistemlerinde etkililik analizi. Yayınlanmış doktora tezi. Dokuz
Eylül Üniversitesi.
Esmer, S. (2018). “Tedarik Zincirinde Dijitalleşme Hareketi: Lojistik 4.0.”
Denizden Merhaba, IMEAK Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi.
Ocak, Şubat, Mart 2018, Sayı 17, s. 12-14.
Fitzgerald, M., Kruschwitz, N., Bonnet, D., ve Welch, M. (2014).
Embracing digital technology: A new strategic imperative. MIT
sloan management review, 55(2), 1.
Fruth, M., ve Teuteberg, F. (2017). Digitization in maritime logistics—
What is there and what is missing?. Cogent Business &
Management, 4(1), 1411066.
Gökçen, İ. (2016). “Dijital Dönüşüm Üzerine” adlı paylaşıma yapılan
yorum. https://ugurozmen.com/bilisim/dijital-donusum Erişim:
05.08.2019
Granados, N. ve Gupta A., (2015); Transparency Strategy: Competing
With Information in a Digital World; MIS Quarterly, Vol 37 No.
2, Pp. 637-641
Güllüdağ, N. (2014). Yazılı ve görsel basında dil estetiği . 21. Yüzyılda
Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(1), 49-58.
Heilig, L., ve Voß, S. (2017). Information systems in seaports: a
categorization and overview. Information Technology and
Management, 18(3), 179-201.
Heilig, L., Lalla-Ruiz, E., ve Voß, S. (2017). Digital transformation in
maritime ports: analysis and a game theoretic
framework. NETNOMICS: Economic Research and Electronic
Networking, 18(2-3), 227-254.
Henriette, E., Feki, M., & Boughzala, I. (2015). The shape of digital
transformation: a systematic literature review. MCIS 2015
Proceedings, 431-443.
HPA (2014). Port of Hamburg–digital Gateway to the World
https://www.hamburg-port-
authority.de/fileadmin/user_upload/140401_HPA_Broschuere_
spl_web.pdf Erişim: 16.08.2019
Hwang, J., ve Christensen, C. M. (2008). Disruptive innovation in health
care delivery: a framework for business-model innovation.
Health affairs, 27(5), 1329-1335.
IMO (International Maritime Organization) (2019). IMO Profile.
https://business.un.org/en/entities/13 Erişim: 11.09.2019
Inkinen, T., Helminen, R. ve Saarikoski, J. (2019). Port Digitalization with
Open Data: Challenges, Opportunities, and Integrations. Journal
of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 5(2),
30.
Ismail, M. H., Khater, M., ve Zaki, M. (2017). Digital Business
Transformation and Strategy: What Do We Know So Far.
Cambridge Service Alliance, November.
Janowski, T. (2015); Digital Government Evolution: From Transformation
To Contextualization; Government Information Quarterly, Vol
32, Pp. 221-236
Kane, G. C., Palmer, D., Phillips, A. N., Kiron, D., ve Buckley, N. (2015).
Strategy, not technology, drives digital transformation. MIT
Sloan Management Review and Deloitte University Press, 14(1-
25).
Kreutzer, R. T., (2014); Digital Darwinism and the Need for a Digital
Transformation; 4th Annual International Conference on
Business Strategy, Pp. 38-45
Liu, D. Y., Chen, S. W., ve Chou, T. C. (2011). Resource fit in digital
transformation: Lessons learned from the CBC Bank global e-
banking project. Management Decision, 49(10), 1728-1742.
Loebbecke, C., ve Picot, A. (2015). Reflections on societal and business
model transformation arising from digitization and big data
analytics: A research agenda. The Journal of Strategic
Information Systems, 24(3), 149-157.
Manyika, J., Lund, S., Bughin, J., Woetzel, J. R., Stamenov, K., ve
Dhingra, D. (2016). Digital globalization: The new era of global
flows (Vol. 4). San Francisco: McKinsey Global Institute.
Matt, C., Hess, T., ve Benlian, A. (2015). Digital transformation strategies.
Business & Information Systems Engineering, 57(5), 339-343.
Mithas, S., Tafti, A., ve Mitchell, W. (2013). How a firm's competitive
environment and digital strategic posture influence digital
business strategy. MIS quarterly, 511-536.
Molavi, A., Lim, G. J., ve Race, B. (2019). A framework for building a
smart port and smart port index. International Journal of
Sustainable Transportation, 1-13.
Morakanyane, R., Grace, A. A., ve O'Reilly, P. (2017, June).
Conceptualizing Digital Transformation in Business
Organizations: A Systematic Review of Literature. In Bled
eConference (p. 21).
Piccinini, E., Hanelt, A., Gregory, R., ve Kolbe, L. (2015). Transforming
industrial business: the impact of digital transformation on
automotive organizations.; 36th International Conference on
Information Systems, Fort Worth
Probst L., Lefebvre V., Martinez-Diaz C., Unlu Bohn N., PwC, Klitou D.,
Conrads J. ve CARSA (2018). Digital Transformation
Scoreboard 2018: EU businesses go digital: Opportunities
outcomes and uptake, Luxembourg.
Reis, J., Amorim, M., Melão, N., ve Matos, P. (2018, March). Digital
transformation: a literature review and guidelines for future
research. In World Conference on Information Systems and
Technologies (pp. 411-421). Springer, Cham.
Riedl, J., Delenclos, F. ve Rasmussen, A. (2018). To Get Smart, Ports Go
Digital. https://www.bcg.com/publications/2018/to-get-smart-
ports-go-digital.aspx Erişim: 09.09.2019.
Rogers, D. (2017). Dijital Dönüşümde Oyunun Kuralları. İstanbul,
Optimist Kitap.
Schallmo, D., Williams, C. A., ve Boardman, L. (2017). Digital
transformation of business models—Best practice, enablers, and
roadmap. International Journal of Innovation
Management, 21(08), 1740014.
Schuchmann, D. ve Seufert, S., (2015); Corporate Learning in Times of
Digital Transformation: A Conceptual Framework and Service
Portfolio for the Learning Function in Banking Organizations;
iJAC, Vol 8 No. 1, Pp. 31-39
Scott, T. (2018). TradeLens: How IBM and Maersk Are Sharing
Blockchain to Build a Global Trade Platform.
https://www.ibm.com/blogs/think/2018/11/tradelens-how-ibm-
and-maersk-are-sharing-blockchain-to-build-a-global-trade-
platform/ Erişim: 05.09.2019
Splash 24/7 (2018). How will digitalisation impact shipping?
https://splash247.com/how-will-digitalisation-impact-shipping/
Erişim: 03.09.2019
Tuna, O. (2016). 9 trilyon dolarlık sektör dijitalleşmenin dışında
kalmamalı! http://www.yesillojistikciler.com/yazarlar/prof-dr-
okan-tuna/9-trilyon-dolarlik-sektor-dijitallesmenin-disinda-
kalmamali/10 Erişim: 11.09.2019
Tilson, D., Lyytinen, K., ve Sørensen, C. (2010). Research commentary—
Digital infrastructures: The missing IS research
agenda. Information systems research, 21(4), 748-759.
TradeLens (2019). The power of the ecosystem.
https://www.tradelens.com/ecosystem/ Erişim: 11.09.2019
TÜRKLİM (Türkiye Liman İşletmecileri Derneği) (2018) Turkish Port
Sector 2018 Report, İstanbul.
UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Development)
(2018). Review of Maritime Transport, 2003. United Nations
Publications.
Venkatesh, A. (2008). Digital home technologies and transformation of
households. Information Systems Frontiers, 10(4), 391-395.
Venkatraman, N. (1994). IT-enabled business transformation: From
automation to business scope redefinition. Sloan Management
Review, 35(2), 73–87.
Wang, Y., Kung, L., ve Byrd, T. A. (2018). Big data analytics:
Understanding its capabilities and potential benefits for
healthcare organizations. Technological Forecasting and Social
Change, 126, 3-13.
Westerman, G., Calméjane, C., Bonnet, D., Ferraris, P., & McAfee, A.
(2011). Digital Transformation: A roadmap for billion-dollar
organizations. MIT Center for Digital Business and Capgemini
Consulting, 1, 1-68.
