ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 1

ELEKTRİKİ BÜYÜKLÜKLER, AST ve ÜST KATLARI

Ast ve üst katlar

Sembolü Çarpanı 10 üzeri şeklinde

Terra T 1,000,000,000,000 1012

Giga G 1,000,000,000 109

Mega M 1,000,000 (1 milyon) 106

kilo k 1000 103

Birim 100

mili m 1/1000 10−3

mikro µ 1/1,000,000 10−6

nano n 1/1,000,000,000 10−9

piko p 1/1,000,000,000,000 10−12

ÖRNEKLER:

1) 10 kV=10000 V

2) 0.12 A=120 mA

3) 100 nF=0.1 µF

4) 100 MB=0.1 GB

5) 1 THz =1000 GHz

6) 100 pF=0.1 nF

7) 47kΩ =47000 Ω

8) 150 kW=150000 W

Ön Çalışma Soruları:

1) 15 kg= ? gram

2) 250 mm= ? metre

3) 90 GHz =? MHz.

4) 12 kWh= ? Wh.

5) 200 mA= ? µA

6) 100GB= ? TB

Multimetre: Çoklu Ölçer veya Ölçü aleti

Bu ölçü aletleri, modeline bağlı olarak doğru ve alternatif olarak akım, gerilim, direnç ve frekans

gibi değişkenleri ölçebilmekte ve transistör, kondansatör, süreklilik testi gibi testleri

yapabilmektedir.

Multimetrelerin; kademeleri el ile seçilen veya otomatik kademe seçimi yapan tipleri mevcuttur.

Multimetreler ile ölçüm yaparken önce ölçülecek büyüklük seçilir. Örneğin; gerilim

ölçülecekse V ile belirtilen Voltmetre konumu; akım ölçülecekse A ile belirtilen Ampermetre

konumu; direnç ölçülecekse OHM konumu gibi uygun seçim yapılmalıdır.

ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY 2:

DİRENÇ RENK BANTLAMASI ve OHMMETRE İLE DİRENÇ DEĞERİ ÖLÇMEK

Direnç Ölçümü: Direnç ölçümü için DMM (Digital Multi Metre ) komitatörü omega (Ω) işaretinin

olduğu kısıma getirilir.

Direnç ölçümü yaparken kutupların bir önemi yoktur. Kırmızı ve siyah kablolar direncin istenilen

herhangi bir bacağına temas ettirilebilir.

Siyah kablo direncin bir bacağına ve kırmızı kablo direncin diğer bacağına temas ettirildikten sonra

direncin değeri ekranda görüntülenir. Direnç ölçerken direncin bir bacağına değebilirsiniz fakat iki

ayağına birden değmek yanlış değer ölçmemize neden olur.(Paralel bağlantı)

DİRENÇ RENK KODLAMASI

RENK SAYI ÇARPAN TOLERANS SICAKLIK KATSAYISI

Siyah 0 1=100 -

Kahve 1 10=101 ± 1 % 100 ppm

Kırmızı 2 100=102 ± 2 % 50 ppm

Turuncu 3 1000=103 - 15 ppm

Sarı 4 10000=104 - 25 ppm

Yeşil 5 Yüzbin=105 ± 0.5 %

Mavi 6 1 milyon=106 ± 0.25 %

Mor 7 10milyon=107 ± 0.1 %

Gri 8 100 milyon=108 ± 0.05 %

Beyaz 9 1 milyar=109 -

Gümüş - 0.01=10−2 ± 10 %

Altın - 0.1=10−1 ± 5 %

Renksiz - - ± 20 %

Aşağıda örnek olarak 10 kΩ luk bir direncin ölçümü gösterilmektedir.

ÖRNEKLER:

ÖN ÇALIŞMA SORULARI:

1)Kırmızı+Kırmızı+Turuncu+Altın 4 renkli direncin renk değerini belirtiniz.

2)Yukarıdaki direncin tolerans değer aralığını belirtiniz.

3)Mavi+Kahve+Siyah+Altın 4 renkli direncin renk değerini toleransı da hesaba katarak belirtiniz.

4) 22kΩ,56 kΩ,100Ω dirençlerin renklerini tahmin ediniz.

5) Tabloda 2. Ve 3. Kolonları doldurunuz.

Eğer direnç daha fazla renge sahipse;

Renkler Renk Değeri Tolerans Sınır Aralığı Ölçülen Değer

Kırmızı+kırmızı+kırmızı+altın 2200 Ω 2090 Ω ≤ R ≤ 2310 Ω

Kahve+kırmızı+turuncu+altın

Kırmızı+kırmızı+Turuncu+altın

Kahve+siyah+kırmızı+altın

Kahve+siyah+siyah+kahve+kahve

Turuncu,turuncu,kırmızı,kırmızı,kahve

Mavi,gri,kahve,turuncu,kahve

Sarı,mavi,turuncu,altın

Deneysel çalışma: Yukarıdaki tablonun 4. Kolonunu doldurunuz.

ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY 3:

SERİ BAĞLI DİRENÇLER, PARALEL BAĞLI DİRENÇLER, OHMMETRE İLE DİRENÇ

DEĞERLERİNİ ÖLÇMEK

ÖRNEK: Aşağıdaki gibi bağlı üç direncin eşdeğerini bulunuz.(𝑅𝐴𝐵 =?)

𝑅𝐴𝐵 = 𝑅1+𝑅2+𝑅3 =1000+5600+560=7160 Ω ± %5

R1=1K

R2=2.2 K

seri bağlanınca eşdeğer

toplam direnç, direnç değerlerinin

toplamı kadar olur.RT=R1+R2

RT=3.2 K

Dirençler

R1=100 ohm R2=22 ohm R3=33 ohm

=_

RT=155 ohm

R1 R2 R3

A

B

Dirençler paralel bağlanınca

eşdeğer toplam direnç

1/RT=1/R1 +1/R2 +1/R3

formülü ile bulunur

RT=56.89 ohm

100 ohm 220 ohm 330 ohm=_

A B

10 K

1 K

=_

A BRT=

909 ohm

Ön Çalışma Soruları:Sayfanın arkasına çözünüz.

1) 2K2 ve 3K3 iki direnç birbirine seri bağlanmıştır. Devre şemasını çiziniz ve ohmmetrenin

okuması gereken eşdeğer direnç değerini bulunuz.

2) 100Ω,220Ωve 330Ω değerinde ve altın toleransında 3 direnç birbirine seri bağlıdır. Devre

parçasının şemasını çiziniz ve ohmmetrenin okuması gereken eşdeğer direnç değerini

bulunuz. Toleransı da hesaba katarak değer aralığını belirtiniz.

3) 2K2 ve 3K3 iki direnç birbirine paralel bağlanmıştır. Devre şemasını çiziniz ve ohmmetrenin

okuması gereken eşdeğer direnç değerini bulunuz.

4) 100Ω,220Ωve 330Ω değerinde ve altın toleransında 3 direnç birbirine seri bağlıdır. Devre

parçasının şemasını çiziniz ve ohmmetrenin okuması gereken eşdeğer direnç değerini

bulunuz. Toleransı da hesaba katarak değer aralığını belirtiniz.

DENEY ÇALIŞMASI: Elimizde bulunan 5 adet direnci birbirine seri ve paralel bağlayıp hesaplanan

ve ölçülen direnç değerlerini kaydediniz.

Bağlantı Hesaplanan Değer Ölçülen Değer Tolerans değer aralığında olup olmadığı

R1 seri R2 bağlı

R1 paralel R2 bağlı

R3 seri R4 bağlı

R3 paralel R4 bağlı

R1,R3 ve R5 seri bağlı

R1,R3 ve R5 // bağlı

R2,R4 ve R5 seri bağlı

R2,R4 ve R5 // bağlı

R1 R2 R3 R4 R5

ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 4:

VOLTMETRE ve GERİLİM ÖLÇMEK

Elektrik yüklerinin veya elektrikle yüklü parçacıkların belirli bir yönde akmasını sağlayan kuvvete;

elektro motor kuvvet (emk),gerilim, potansiyel fark veya voltaj adı verilir. Birimi volttur. Voltmetre ile

ölçülür.

Voltmetre gerilimi ölçülecek elemanın uçlarına paralel bağlanır.

Alternatif akım ve doğru akım için farklı yapıdaki voltmetreler kullanılmaktadır. Yanlış kullanım,

hatalı ölçümlere neden olur. Alternatif gerilim ölçen voltmetreler üzerinde ~ simgesi, doğru gerilim

ölçenlerde ise – simgesi konulmuştur.

Voltmetrelerin iç direnci çok yüksektir.(MΩ mertebesinde)

Doğru gerilim(DC) ölçerken kırmızı prob potansiyeli büyük olan uca bağlanırsa,gerilim değeri

pozitif okunur. AC yani değişken gerilim ölçerken polarite önemli değildir.

Şekildeki gibi seri bağlı iki dirence 12 VDC kaynak bağlıdır.Voltmetreler dirençler üzerinde düşen

voltajları ölçecektir.

LABORATUAR ÇALIŞMASI:

1)Tabloda değerleri verilen dirençleri şekillerdeki gibi seri bağlayınız.Ve tabloları ölçülen değerler

ile doldurunuz.

𝑅1 𝑅2 𝑅3 𝑈𝐾𝑎𝑦𝑛𝑎𝑘 𝑈𝑅1 𝑈𝑅2 𝑈𝑅3

100Ω 220Ω 330Ω 16 VDC

10 kΩ 1 kΩ 22 kΩ

1 kΩ 2K2 3K3

22 kΩ 33 kΩ 10 kΩ

𝑅1 𝑅2 𝑅3 𝑈𝐾𝑎𝑦𝑛𝑎𝑘 𝑈𝑅1 𝑈𝑅2 𝑈𝑅3

100Ω 220Ω 330Ω 12 Volt AC

10 kΩ 1 kΩ 22 kΩ

1 kΩ 2K2 3K3

………kΩ ………kΩ ………… kΩ

2) Deney setindeki DC ve AC gerilim kaynaklarının voltajlarını kontrol ediniz.

3) Ölçü aletini (DMM) alternatif gerilim ölçme komitatörüne getirerek prizdeki gerilimi ölçünüz.

4) Cep telefonunuzun bataryasını ölçünüz.

5) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 5:

AMPERMETRE ve AKIM ÖLÇMEK

Elektrik yüklerinin belirli bir yönde akmasına ‘Elektrik Akımı’ adı verilir. Başka bir tanıma göre;

birim zamanda geçen elektrik yükü miktarına elektrik akımı denir. Birimi ‘Amper’dir. Ampermetre

ile ölçülür.

Ampermetrenin iç direnci çok küçüktür.(Devreden geçen akıma etki etmemesi için çok küçük iç

dirençli olarak imal edilirler.)

Ampermetre devreye seri bağlanır: Akımı ölçülecek devrenin veya hattın enerjisi kesilir. Devre

uygun bir yerden açılır, kopartılır. Ampermetre probları bu kopuk noktalar arasına bağlanır.

Alternatif akım ve doğru akım için farklı yapıdaki ampermetreler kullanılmaktadır. Alternatif akım

ölçen ampermetreler üzerinde ~ simgesi, doğru akım ölçenlerde ise — simgesi konulmuştur.

Yanlış kullanım, ölçü aletinin yanmasına bile sebep olabilir.( Ampermetreler kesinlikle devreye seri

bağlanmalıdır. Paralel bağlandıklarında varsa sigortası atar, yoksa yanar veya bozulurlar.)

LABORATUAR ÇALIŞMASI:

1)Tabloda değerleri verilen dirençleri şekillerdeki gibi paralel bağlayınız.Ve tabloları ölçülen

değerler ile doldurunuz.

𝑅1 𝑅2 𝑅3 𝑈𝐾𝑎𝑦𝑛𝑎𝑘 𝐼𝑅1 𝐼𝑅2 𝐼𝑅3 𝐼𝑎𝑛𝑎𝑘𝑜𝑙

100Ω 220Ω 330Ω 12 VDC

10 kΩ 1 kΩ 22 kΩ

1 kΩ 2K2 3K3

22 kΩ 33 kΩ 10 kΩ

𝑅1 𝑅2 𝑅3 𝑈𝐾𝑎𝑦𝑛𝑎𝑘 𝐼𝑅1 𝐼𝑅2 𝐼𝑅3 𝐼𝑎𝑛𝑎𝑘𝑜𝑙

100Ω 220Ω 330Ω AC 12 V

10 kΩ 1 kΩ 22 kΩ

1 kΩ 2K2 3K3

………kΩ ………kΩ ………… kΩ

2) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 6:

AYARLI DİRENÇLERİN (POTANSİYOMETRE, TRİMPOT, REOSTA) TANINMASI VE

ÖLÇÜLMESİ

Değişken (Ayarlı) Dirençler:

Değişken dirençler yüksek dirençli tel sarımlı ya da karbondan üretilen ve hareket ettirilebilen ortak

uçları sayesinde değerleri değiştirilebilen dirençlerdir. Bu tip dirençler devrelerde akım ve gerilim

ayarlayıcı olarak kullanılır.

Ayarlı dirençler, direnç değerinde duruma göre değişiklik yapılması veya istenilen bir değere

ayarlanması gereken devrelerde kullanılırlar.

Ayarlı dirençlerin sağlamlıklarını kontrol etmek için ohmmetrenin probları ilk olarak direncin kenar

uçlarına değdirilir ve okunan değerin direnç üzerinde yazılı değerle aynı olup olmadığı kontrol

edilir.

Daha sonra da problardan biri ayarlı direncin orta (hareketli) diğeri ise kenar uçlara sırasıyla

değdirilirken direncin ayarı değiştirilir ve okunan direnç değerinin değişip değişmediği kontrol edilir.

Değer değişiyorsa ayarlı direnç sağlamdır.

AYARLI DİRENÇ ÇEŞİTLERİ

Potansiyometre (Pot) :

Potansiyometreler; direnç değerleri dairesel olarak döndürülebilen bir mil ya da yatay olarak

hareket ettirilebilen bir sürgü ile değiştirilebilen ayarlı dirençlerdir. Potansiyometreler üç bacaklıdır.

A ve B uçları arasında sabit bir direnç vardır. Ortadaki uç ise A ucu ile B ucu arasında hareket

eder.

Direnç değeri değiştirilerek gerilim bölme, başka bir ifadeyle çıkış gerilimini ayarlar.Devre

direncinin çok sık değiştirilmesi istenen yerlerde kullanılır. Potlar örneğin radyo gibi cihazlarda ses

kontrolü için kullanılır.

Trimpot:

Trimpotların çalışma mantığı potlar ile aynıdır. Tek farkları direnç değerlerinin düz ya da yıldız uçlu

tornavidayla değiştirilmesidir.

Devre direncinin bir ya da birkaç kez ayarlandıktan sonra bu ayar değerinde sabit bırakıldığı

yerlerde kullanılır. Güçleri düşüktür. Elektronik devrelerde sıkça kullanılır.

Reosta:

Potansiyometrelerin daha güçlülerine, daha yüksek akım değerine sahip devrelerde kullanılanlara

da reosta denir.

Reostalar yüksek akım ve gerilime dayanıklı olarak imal edilir. Reostalar da devrelerde akım ve

gerilim ayarı yapabilmek için kullanılır.

Potansiyometreler ve trimpotlar daha çok karbon veya karbon içerikli direnç elemanlarından

yapılmasına rağmen, reostalar krom-nikel direnç tellerinden yapılmaktadırlar.

DENEY:

Yukarıda şeması verilen devreyi protoborda kurunuz. Potansiyometrenin 3 farklı durumu için

yukarıdaki tabloyu doldurunuz.

2) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 7 DİRENÇ DEĞERİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Elektrik iletim ve dağıtım hatlarında, elektrik tesislerinde ve elektronik devrelerde kullanılan her bir

iletkenin bir direnci vardır.

İletkenlerin direnci, iletkenin boyuna, kesitine, yapıldığı malzemenin öz direncine ve sıcaklığına

bağlıdır. Bu değerlerin değişmesiyle iletkenin direnci değişir.

İletkenin direncinin yükselmesiyle iletken üzerindeki gerilim düşümü de artar. Bu nedenle iletkenin

direncinin belirlenmesi ve belirli sınırlar arasında tutulması önemlidir.

Bir iletken telin direnci:

1. Telin uzunluğuna (𝑙) 2. Telin kesit alanına (𝑠) 3. Telin cinsine yani yapıldığı maddenin öz direncine (ρ) veya iletkenlik katsayısına (𝑘) ve 4. Sıcaklığa bağlıdır.

Şekildeki gibi uzunluğu 𝑙,kesit alanı 𝑠 ve iletkenlik katsayısı 𝑘 (ve ya özdirenci ρ) olan bir iletken telin direnci;

𝑅 =𝑙

𝑘.𝑠 𝑣𝑒𝑦𝑎

ρ.𝑙

𝑠 Formülü ile bulunur.

Uzunluk birimi metre, kesit alanının birimi 𝑚𝑚2 olarak formüle yerleştirilir ise direnç değeri Ω

olarak bulunur. Bir iletkenin boyu, direnci ile doğru orantılıdır. Yani boyu uzadıkça direnci de artar, boyu kısaldıkça

direnci de azalır.

Bir iletkenin kesiti, direnci ile ters orantılıdır. Yani kesit arttıkça direnç azalır, kesit azaldıkça direnç

artar.

Ayrıca iletkenin iletkenlik katsayısı da önemlidir.

Aşağıda farklı iletkenlerin öz dirençleri ve iletkenlik katsayıları tablo olarak verilmiştir.

İLETKENİN CİNSİ

ÖZDİRENCİ (ρ) (Ω𝑚𝑚2/𝑚)

İLETKENLİK KATSAYISI (𝑘) (𝑚/Ω𝑚𝑚2)

Bakır 0,0178 56

Alüminyum 0,0258 35

Krom-Nikel 1,1 0,91

Gümüş 0,016 62,5

Altın 0.02272 44

Örnek: Boyu 100 metre, kesit alanı 1 𝑚𝑚2 olan bakır telin direncini bulunuz(𝑘 = 56)

Çözüm: 𝑅 =𝑙

𝑘.𝑠=

100

56.1= 1,79 Ω olarak bulunur.

Örnek: Boyu 100 metre, kesit alanı 1 𝑚𝑚2 olan alüminyum telin direncini bulunuz(𝑘 = 35)

Çözüm: 𝑅 =𝑙

𝑘.𝑠=

100

35.1= 2,86 Ω olarak bulunur.

Örnek: Boyu 3 km, çapı 7 mm olan bakır telin direncini bulunuz(𝑘 = 56)

Çözüm: İletken kesiti 𝐴 = 𝜋𝑟2 𝑣𝑒𝑦𝑎 𝜋𝑑2

4 formüllerinden herhangi biriyle bulunabilir. Burada;

r(radius):yarıçap, d(diameter):çap. İletkenin kesit alanı; 𝐴 = 𝜋𝑑2

4=

3,14.72

4= 38,48 𝑚𝑚2 olarak

bulunur. İletkenin direnci ise; 𝑅 =𝑙

𝑘.𝑠=

3000

56.38,48= 1,38 Ω olarak bulunur.

DİRENCİN SICAKLIKLA DEĞİŞİMİ

Tüm iletkenlerin dirençleri sıcaklık ile belirli bir miktar değişir. Bu değişim bazı metallerde direncin artması yönünde olurken bazı iletkenlerde de direnç değerinin azalması yönünde olur. Fakat çoğu metalin direnci sıcaklıkla doğru orantılı olarak artar. ÖN ÇALIŞMA

1) Boyu 50 metre, kesiti 2,5 𝑚𝑚2 olan bakır telin direncini bulunuz.(𝑘 = 56)

2) Boyu 150 metre, kesiti 2,5 𝑚𝑚2 olan alüminyum telin direncini bulunuz.(𝑘 = 35)

3) 7 metre uzunluğunda, 0,5 𝑚𝑚2 kesitindeki Krom-Nikel telin direncini bulunuz, (𝑘 = 0,91) 𝑈 = 220 𝑉𝑜𝑙𝑡 Gerilimli devrede çektiği akımı ve gücü hesaplayınız.

4) Çapı 2 milimetre olan bakır telin 1 kilometresinin direncini hesaplayınız.

5) Üzerinden 10 Amper akım geçen 6 𝑚𝑚2 kesitli bakır hattın (𝑘 = 56) 1 kilometresinin üzerinde düşen gerilimi ve kaybolan gücü hesaplayınız.

DENEY ÇALIŞMASI

1) Laboratuarda bulunan çeşitli malzemelerden mamül tellerin dirençlerini ölçerek aşağıda verilen tabloyu doldurunuz.

İletken Cinsi Uzunluğu Çapı Kesiti İletkenlik Katsayısı Direnç Değeri

Bakır 100 metre 1 𝑚𝑚2 56 1,79 Ω

2) Yukarıda ölçülen direnç değerlerini, formülle hesaplanan direnç değerleri ile karşılaştırınız. Eğer arada fark var ise nedenini ve niçin ini yorumlayınız.

3) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 8: OSİLASKOP

Girişine uygulanan elektriksel işareti genlik ve zaman bilgisi verecek şekilde ekranında

görüntüleyen ölçü aletlerine osilaskop denir.

OSİLASKOP ÜZERİNDEKİ AYAR DÜĞMELERİNDEN BAZILARI

POWER: Osilaskobu açıp kapatmaya yarar. Osilaskop açık olduğu sürece, düğmenin kenarında

ki LED yanmaktadır.

INTENSITY: Işının yoğunluk yani parlaklık ayarıdır. Ekrandaki dalga şekli en iyi görünecek şekilde

ayarlanır. Gereğinden fazla açılması durumunda, ekrandaki fosfor tabakasına zarar

verebileceğinden, uygun parlaklığa ayarlanmalıdır.

FOCUS: Işını odaklama ayarıdır. Ayarsız olduğunda dalga şekli bulanık görünür.

VOLTS/DIV: Çok kademeli komütatör anahtardır. Düşey eksendeki her bir karenin gerilim değerini

gösterir. Örneğin bu anahtar 5 V kademesinde iken ekrandaki dalga şekli tepeden tepeye 8 düşey

kareyi kapsıyor ise, bu dalga şeklinin tepeden tepeye genliği,5 x 8 = 40 Volt demektir.

TIME/DIV: Yatay eksenin zaman kademesini seçen komütatör anahtardır. Her bir yatay karenin -

bölmenin zaman değerini belirtir. Böylece, ekranda görüntülenen sinyalin bir periyodunun

kapladığı yatay bölmeler-kareler sayılarak bu dalganın periyodu, dolayısıyla frekansı bulunabilir.

Örneğin, TIME/DIV kademesi 1 mS kademesinde iken, ekrandaki dalga şeklinin bir periyodu 4

yatay kare uzunluğunda ise, bu sinyalin periyodu 𝑇 = 1 ∗ 4 = 4 𝑚𝑠 𝑣𝑒 𝑓𝑟𝑒𝑘𝑎𝑛𝑠𝚤; 𝑓 =1

𝑇=

1

4=

0,25 𝑘𝐻𝑧 = 250 𝐻𝑧. Olarak hesaplanır.

AC / GND / DC: Ölçülen gerilimin yarısının yukarıda, yarısının aşağıda olması isteniyorsa AC

kademesine, sinyalin olduğu gibi görülmesi isteniyorsa DC kademesine getirilmelidir. GND

kademesi ise giriş sinyalini şaseye bağlayarak ekrandaki çizginin sıfır ayarının yapılabilmesi için

kullanılır. Başka bir tanıma göre sıfır ayarı; ışının yatay eksene (X-ekseni) getirilmesidir

POSITION: Işının yukarı- aşağı veya sağa-sola kaydırılmasını sağlayan ayar

düğmeleridir. Ölçümlerden önce mutlaka pozisyon ayarı yapılmalıdır.

CH1 / CH2 /ADD /: CH1 ve CH2, sırasıyla 1. ve 2. kanalların seçilmesini sağlar. Her iki kanalda

seçildiğinde, ekranda bu kanallara ait iki çizgi görünür. ADD düğmesi ise, Kanal 1 ve Kanal 2 deki

sinyallerin toplamının ekranda görüntülenmesini sağlar.

OSİLASKOP İLE GERİLİM (GENLİK) ÖLÇME

Multimetre ile yapılan genlik ölçümüne göre, osilaskop ile yapılan genlik ölçümü daha fazla bilgi

içerir. Sinyali tamamen görüntüleme şansını yakalarız.

Doğrudan ölçülen bu değerleri kullanarak bir sinüsoidal işaret için etkin değer (RMS değer,

voltmetrenin okuyacağı değer) dolaylı yoldan bulunur.

Etkin Değer = 0,707 * Maksimum Değer eşitliği kullanılır.(𝑈 = 0,707 ∗ 𝑈𝑚)

Aşağıdaki şekilde sinüsoidal dalga görülmektedir.

Osilaskop resmindeki her dikey kare 5 Volt seçildiğine göre sinüzoidal sinyalin maksimum değeri

4*5=20 Volt olarak bulunur.

Bu sinyali voltmetre ile ölçtüğümüzde ise 𝑈𝑒𝑡𝑘𝑖𝑛 = 0,707 ∗ 𝑈𝑚 = 14,14 𝑉𝑜𝑙𝑡 değer okunur.

(Hatırlatma: Voltmetre ve Ampermetre etkin değeri ölçmek için tasarlanır.)

OSİLASKOP İLE PERYOT, FREKANS ÖLÇÜMÜ

Periyodik bir sinyalin osilaskopta frekans veya periyodunun ölçülebilmesi için, osilaskop önce

sinyal uygulanmaya hazırlanmalıdır…

Sinyal uygulandıktan sonra ekranda rahat izlenebilir bir görüntü elde edecek şekilde VOLT/DIV ve

TIME/DIV anahtarı konumlandırılmalıdır.

Aşağıdaki osilaskop resminde görüldüğü gibi her yatay kare 1 ms seçildiğine göre ve sinyalin bir

peryodu 10 yatay karede tamamlandığına göre sinüzoidal sinyalin peryodu;

𝑇 = 1 ∗ 10 = 10 𝑚𝑠 olarak bulunur. 𝑓 =1

𝑇 formülünden sinyalin frekansı (100 Hz.) kolaylıkla

hesaplanır.

Örnek:

Laboratuarımızdaki osilaskop ekran resmi yukarıdaki gibi göründüğünde osilaskobun ayarları

aşağıdaki gibidir;

Prob kademesi: X1

X5 Kademeleri devre dışı

VOLT/DIV Kademesi: 2 V

TIME/DIV Kademesi: 0,1 mS

Bu dalga şeklinin tepeden tepeye genliğini, maksimum değerini, etkin değerini ve frekansını

bulunuz.

Çözüm:

Y ekseninde her düşey kare 2 Volt olduğuna göre tepeden tepeye gerilim değeri 𝑈𝑝𝑝 = 4 ∗ 2 =

8 𝑉𝑜𝑙𝑡

Sinyalin maksimum değeri;𝑈𝑚 = 4 𝑉𝑜𝑙𝑡 ,Etkin(RMS) değer ise; 𝑈 = 0,707 ∗ 𝑈𝑚 = 0,707 ∗ 4 =

2,83 𝑉𝑜𝑙𝑡

Periyodu; her yatay kare 0,1 milisaniye olduğundan, bir sinüs sinyali 4 yatay karede

tamamlandığından,𝑇 = 0,1 ∗ 4 = 0,4 𝑚𝑠 , frekans ise 𝑓 =1

𝑇=

1

0,4= 2,5 𝑘𝐻𝑧. olarak hesaplanır.

Ön Çalışma Soruları:

1) Aşağıda verilen sinyalin tepeden tepeye gerilim değerini, maksimum değerini, etkin

değerini, periyodunu ve frekansını bulunuz.

2) Aşağıda verilen sinyalin tepeden tepeye gerilim değerini, maksimum değerini, etkin

değerini, periyodunu ve frekansını bulunuz.

Prob kademesi: X1

X5 Kademeleri devre dışı

VOLT/DIV Kademesi: 10 V

TIME/DIV Kademesi: 0,2 mS

3) Aşağıda verilen sinyalin tepeden tepeye gerilim değerini,periyodunu ve frekansını

bulunuz.

DENEY ÇALIŞMASI:

1) Etkin değeri 12 Volt, frekansı 50 Hz. olan gerilim kaynağını kullanarak aşağıda şeması

verilen devreyi kurunuz.

Önce giriş gerilimini ölçmek için; osilaskop probunun kanca ucunu giriş geriliminin faz ucuna,

timsah ucunu ise şaseye (GND,Ground,toprak) bağlayınız.

TIME/DIV ve VOLT/DIV ayar komitatörlerini kullanarak ekranda oluşan görüntünün yukarıdaki

gibi olmasını sağlayınız.

veya

Resimlerdeki görüntü elde edildikten sonra TIME/DIV ve VOLT/DIV komütatörlerinin bulunduğu

değerlere göre gerilim sinyalinin maksimum değeri, tepeden tepeye değeri, etkin değeri,

periyodu ve frekansı kolayca hesaplanır. Bulduğunuz değerleri kaydediniz.

𝑈𝑃𝑃 = ⋯ … . … …. 𝑈𝑀 = ⋯ … … … … … . . 𝑈 = ⋯ … …………..𝑇 = ⋯ … … … … . . 𝑓 = ⋯ … … … … … ..

Sırada çıkış gerilimi var. Çıkış gerilimi direnç üzerinden alınıyor. Osilaskop ayarlarına hiç

dokunmadan, probun kanca ucu direncin bir ayağına (potansiyeli büyük olan noktaya), timsah

ucu ise direncin diğer ayağına (şaseye) bağlanır. Hatırlatma: Osilaskop görüntülü voltmetredir.

Ekranda yarım dalga sinyal görüntülenir.(Negatif alternans kırpıldı.)

2) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 9:

KUMPAS VE MİKROMETRE KULLANIMI

Kumpas

Kumpas; iki çenesi arasında kalan uzunluğu ölçen, sürgülü bir ölçü aletidir.

Kumpaslar uzunluk ölçmelerde, dış çap, iç çap, derinlik ve et kalınlığı ölçümlerinde kullanılır.

Ölçüm yapılacak malzeme çeneye şekildeki gibi yerleştirilir.

Daha hassas ölçümler için geliştirilmiş kumpas çeşitleri mevcuttur.

Mikrometre Kumpaslara nazaran daha hassas ve okuma kolaylığı sağlayan ölçü aletleridir. Genellikle daire kesitli parçaların çaplarını ve düz parçaların kalınlıklarını ölçme işleminde kullanılır. Mikrometrenin Kısımları

Ölçüm Örnekleri:

1) Aşağıdaki şekilde; 5+0,5+0,28=5,78 mm olarak ölçülür.

2) Aşağıdaki örnekte 3,75 mm gösterilmiştir.3+0,5+0,25=3,75 mm

3) Aşağıdaki resimde 34,10 mm gösterilmiştir.34+0,10=34,10 mm

ÖN ÇALIŞMA Laboratuvarda ölçmek için 5 farklı ölçüm malzemesi hazırlayınız ve bu malzemeleri derse getiriniz.

DENEY ÇALIŞMASI 1)Kumpas ile ölçümlerinizi aşağıdaki tabloya kaydediniz.

Ölçüm Cinsi Malzeme Adı Ölçülen Değer

Dış çap ölçümü Kablo

İç çap ölçümü Su borusu

Derinlik ölçümü Bardak

Et kalınlığı ölçümü Vida

2)Mikrometre ile ölçümlerinizi aşağıdaki tabloya kaydediniz.

Ölçüm Cinsi Malzeme Adı Ölçülen Değer

Dış çap ölçümü Bobin teli

3)Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.