Univerzitet u Istočnom Sarajevu

SAOBRAĆAJNI FAKULTET DOBOJ

Logistika u saobraćajuLogistika operacija i operativni menadžment

Seminarski rad

Profesor: Dr Marko Vasiljević Student : Radivoje Trifunović 322/12Asistent: Mr Zoran Ristikić Smijer: Drumski i gradski saobraćaj

Doboj, jun 2014.

Sadržaj

1. UVOD............................................................................................................................32. OPERATIVNI MENADŽMENT..................................................................................4

2.1. Robe i usluge...........................................................................................................42.2. Produktivnost......................................................................................................... 5

2.3. Lanac snabdijevanja................................................................................................6 2.4. Zalihe.......................................................................................................................6 3. LOGISTIKA OPERACIJA.............................................................................................7 3.1. Logistika nabavke...................................................................................................7 3.1.1. Elementi nabavne politike.............................................................................7 3.1.2. Ciljevi nabavke..............................................................................................7 3.1.3. Definisanje nabavne strategije.......................................................................8 3.1.4. Izbor metode nabavke...................................................................................8 3.2. Logistika proizvodnje..............................................................................................9 3.2.1. Ciljevi planiranja...........................................................................................9 3.2.2. Planiranje proizvodnje.................................................................................10 3.2.3. Sistemi za planiranje i upravljanje proizvodnjom.......................................10 3.3. Logistika distribucije.............................................................................................11 3.3.1. Definisanje strukture distributivnih skladišta..............................................11 3.3.2. Realizacija trebovanja – naloga u skladištu................................................12 3.4. Logistička podrška vojnih operacija......................................................................13 3.4.1. Vojne operacije............................................................................................13

3.4.2. Logističke operacije podrške u fazi pripreme.............................................14 3.4.3. Planiranje logističke podrške operacije......................................................14

3.4.4. Dokumenti logističke podrške operacije....................................................15 3.4.5. Logistička podrška operacije u fazi izvođenja...........................................15

4. ZAKLJUČAK.............................................................................................................16 5. LITERATURA............................................................................................................17

2

1.Uvod Logistika predstavlja proces planiranja, sprovođenja i kontrole: nabavke, održavanja, skladištenja, transporta, informacija i prodaje sa ciljem njihovog poboljšanja. Primjena logistike datira duboko u prošlosti, još od vremena pojave prvobitnog organizovanog zanatstva. Korijen riječi ,,logistika’’ se nalazi u grčkoj riječi logos koja ima slijedeća značenja: misao, zamisliv, plan, isplaniran i izrečen.

Logistika u saobraćaju predstavlja upravljanje tokovima materijala, informacija, novca i ideja putem usklađivanja procesa u lancima snabdijevanja i putem strategijskog dodavanja vrijednosti u pogledu mjesta, vremena i pakovanja.

Logistička funkcija obuhvata upravljanje skupom sredstava koja se koriste za transport i transformaciju proizvoda tamo gdje je i onda kada je to potrebno sa minimumom ukupnih troškova.

Logistika je dio operacionih istraživanja i obuhvata studiranje svih problema savladavanja vremena i prostora u procesima proizvodnje, transporta i distribucije proizvoda i pratećih usluga.

3

2. OPERATIVNI MENADŽMENT

2.1. Robe i usluge

Izlazi iz procesa operacija su proizvodi, koji se plasiraju na tržištu. U prvim fazama, bili su uglavnom robni. Uz tehnološke procese oni su postajali sve kvalitetniji, a kada su se toliko usavršili pažnja se sve više okretala tržištu i finalnom izlazu. Tada dolazi do porasta značaja usluga i uslužnih djelatnosti. Čak u razvijenim tržišnim privredama stopa rasta usluga je veća od stope rasta robe. Zato je, pored visokog nivoa proizvodnje i standarda stanovništva zaslužan i novi, savremeni pristup ekonomiji.

Prema našem zakonodavstvu, nacionalnu ekonomiju čine institucionalne jedinice, i to :

- profitne;- neprofitne;- državne;- domaćinstva;

Institucionalne jedinice su organizacione cjeline u kojima se obavlja proizvodnja i koje su sposobne da se za sopstveni račun uključe u ekonomsku aktivnost i transakcije sa drugim jedinicama. Transakcija znači promjena vlasništva.

Tržišni prostor je virtuelna lokacija u ,,cyber’’ prostoru, gdje kupci i isporučioci usluga vode posao elektronski, pomoću telefona ili interneta. Tržište podrazumijeva fizičko mjesto gdje se obavlja posao kupca i dobavljača.

Preduzeća su ponovo vratila akcenat na izlazne operacije i menadžment znanja, jer informacije opisuju događaj, pojavu a znanje omogućava da se ta informacija pravilno iskoristi. Upravo na ovom razgraničenju informacija – znanje razlikuje se nova ekonomija koja je više ,,tražnjom’’ orjentisana nego ,,tržišna’’ ekonomija. Ipak, koliko god današnja tehnologija i ekonomija bazirala se na kupcima, ostaje pitanje personaliteta kupaca i samog dodira sa kupcima koji sa upotrebom savremene net tehnologije polako nestaje.

Usluge su finalni proizvodi koji su stvoreni ili nastali iz aktivnosti međusobnog kontakta isporučioca i kupca, prodane ili transferisane od strane preduzeća, institucija ili pojedinaca, sa domaćeg ili internacionalnog tržišta.

Usluge se dijele na tri tipa:1. Jednostavna – standardna usluga čiji se stvarni izlaz može mjeriti u fizičkim ili

vrijednosnim jedinicama;2. Složena – koja uključuje više različitih usluga koje se proizvode zajedno;3. Svezana – koja sadrži više usluga dogovorenih od više dostavljača i kupaca, čiju

kombinaciju može da da kupac;

4

2.2. Produktivnost

Produktivnost i kvalitet su u domenu menadžmenta operacija. Klasični pristup je polazio od toga da su produktivnost i kvalitet interni elementi poboljšanja poslovanja, ali marketing koncept je doprinio boljem sagledavanju odnosa kvaliteta i kupca. Kvalitet utiče na percepciju vrijednosti proizvoda, a jedan od osnovnih zadataka marketinga je povećanje vrijednosti za kupca. Znači, unapređenje kvaliteta vodi do novih i zadovoljnijih kupaca. To opet znači da menadžeri operacija moraju tijesno da sarađuju sa menadžerima marketinga. Njihov zadatak jeste da povećaju produktivnost, ali time ne smiju smanjiti kvalitet koji pružaju kupcu. Samo sa rastom i produktivnosti i kvaliteta kupci dobijaju ono što traže, a preduzeće obezbijeđuje dobit na duži rok. Opet, visoka produktivnost vodi ka niskim cijenama i većem profitu, a to opet ka više novca za investicije.

Postoji 5 dimenzija kvaliteta usluge:1. Pouzdanost;2. Opipljivost;3. Odgovornost;4. Uvjerljivost;5. Unesenost;

Kupci najviše vrednuju pouzdanost, jer ona vodi do srži kvaliteta, a ostale četiri dimenzije u susretu sa kupcima mogu se popraviti.

Tokom pružanja usluge između servisera i kupca može doći do nesporazuma koje treba izbjegavati:

1. Neznanje – davaoci usluge nemaju isto poimanje šta kupac želi, sa kupčevim stvarnim željama;

2. Standardi – pružilac usluge može postaviti standarde kvaliteta drugačije od onoga što kupac očekuje;

3. Isporuka – standardi isporuke se mogu razlikovati od stvarnih performansi;4. Komunikacija – ne gledaju i ne smatraju svi kvalitet isto, ali ovdje je razlika između

onog što marketing propagira i što isporučilac nudi, kao i između onoga što isporučilac nudi, a kupac očekuje;

5. Interpretacija – isporučioci daju razna obećanja, a kupci su ih možda pogrešno razumjeli;

6. Nesporazum između onoga šta je kupac primio i šta je očekivao da će primiti;

Produktivnost ukazuje na efikasnost preduzeća u transformisanju ulaza u izlaze. Ulazi su izvori koji su neophodni za servisiranje ponude, a izlazi su finalni rezultati procesa isporuke kako ih vide i vrednuju kupci.

Ipak postoji problem mjerenja produktivnosti, jer je usluga ipak nešto neopipljivo. Pored toga, mnogi istraživači su saglasni da produktivnost mora da obuhvata efikasnost i efektivnost. Efikasnost znači da se sa minimalnim ulazima postignu maksimalni izlazi, a efektivnost je sposobnost ispunjenja ciljeva ili svrhe. Dakle, produktivnost usluga je odnos kvaliteta i kvantiteta ulaza i izlaza.

5

2.3. Lanac snabdijevanja

Lanac snabdijevanja predstavlja saradnju proizvođača i snabdjevača kao i podugovarača u cilju razvoja inovativnih proizvoda sa boljim performansama i stabilnih efektivnih i efikasnih izvora nabavke. Lanac snabdijevanja predstavlja životni ciklus procesa koji podržava fizičke informacione finansijske tokove i tokove znanja o kretanju robe i usluga, od snabdijevača do krajnjeg potrošača. Savremeno poslovanje podrazumijeva da lanac snabdijevanja posjeduje i tok znanja, naročito kod prototipova novih proizvoda. Menadžment lanca snabdijevanja predstavlja: projektovanje, obrazovanje i upravljanje operacijama procesa lanca snabdijevanja radi zadovoljenja krajnjeg potrošača. Menadžeri operacija donose odluku o tome šta će sami proizvoditi a šta će nabavljati. U procesu donošenja odluke uzimaju u obzir kvalitet isporuke, inovativnost i cijenu kao atmosfera koja ukazuje na uzajamno poštovanje ili nepoštovanje snabdjevača. Lanac snabdijevanja se može posmatrati kao dinamičan sistem veza između dobavljača materijala ili usluga preduzeća koja transformiše materijal u proizvode i usluge i isporučuje ih kupcima. Osnovni elementi su ulazi i izlazi lanca snabdijevanja. Preduzeće preko lanca snabdijevanja dolazi do osnovnih ulaza, materijala, sredstava za red i energiju. Njihovo kretanje treba posmatrati kao kretanje materije i kretanje informacija.

2.4. Zalihe

Brojnost ulaza i izlaza preduzeća i njegovih proizvodnih pogona ukazuje na složenost ulazne i izlazne logistike. Dodatnu kompleksnost daje dinamika kretanja koja ukazuje na značaj zaliha. Zalihe predstavljaju uskladištene ulaze i izlaze, odnosno količinu i vrijednost materijala, sredstava za rad i energije, te poluproizvoda koji podržavaju proizvodnju i proizvoda koji zadovoljavaju potražnju kupca. Materijal se dijeli na osnovni, pomoćni i potrošni.

Osnovni materijal se javlja u vidu sirovina, reprodukcionog materijala, dijelova, podsklopova, sklopova i poluproizvoda, pomoćni materijal, kiseline i baze, ulja za podmazivanja, dijelovi za transport, sredstva za čišćenje itd. Alat je sredstvo za rad kojim radnik obrađuje predmete rada. Alati služe za obradu radnog materijala, podešavanja predmeta rada radi tačne obrade, stezanje predmeta i sl. Alati mogu biti standardni i specijalni. Energija koja se u proizvodnim procesima koristi je električna, toplotna, kompromitovani vazduh te voda.

Zalihe se posmatraju kao tri knjigovodstvene kategorije: sirovine – zalihe potrebne za proizvodnju proizvoda; poluproizvodi koji se sastoje od pojedinačnih komponenata potrebnih za krajnji proizvod; gotovi proizvodi – zalihe u proizvedenim postrojenjima ili maloprodajnim objektima.

Krajnja varijanta smiještanja zaliha bliže kupcu jeste njihovo smiještanje kod samog kupca. Upravljanje zalihama je oblast menadžemnta lanca snabdijevanja. Za uspješno upravljanje potreban je sistem mjerenja zaliha. Tri osnovna načina su ukupna procesna

6

vrijednost zaliha, nedjelje snabdijevanja, koeficijent obrada zaliha. Ukupna vrijednost zaliha je vrijednost svih vrsta zaliha u nekom promjenljivom periodu.

3. LOGISTIKA OPERACIJA

U ovom seminarskom radu ćemo detaljnije opisati logističke operacije u oblasti nabavke, proizvodnje, distribucije, te logističku podršku vojnih operacija.

3.1. Logistika nabavke

Osnovni zadatak nabavne logistike je da obezbijedi sve planski definisane količine materijala neophodne proizvodnom procesu. Obezbjeđenje materijala ne treba shvatiti isključivo kao pravnu kategoriju, prenos prava vlasništva – kupovinu, već ono podrazumijeva i fizički prenos. Ovdje se takođe ne radi o primjeni uprošćenog principa : prava roba, pravoj količini na pravom mjestu i pravo vrijeme, već se više radi o iznalaženju opšteg optimuma u logističkom lancu. Pomenuti optimum predstavlja stratešku odluku sa dugoročnim uticajem na troškovnu i tržišnu poziciju preduzeća.

3.1.1. Elementi nabavne politike

Osnovni elementi tržišno orjentisane nabavne politike su:- optimalni ciljevi nabavke;- sistemsko sakupljanje, obrada i prezentiranje relevantnih informacija sa tržišta sa

kojeg se planira nabavka;- instrumenti politike nabavke materijala;

3.1.2. Ciljevi nabavke

Odluka o nabavci materijala po pravilu počiva na prethodno definisanim ciljevima:- obezbijeđenje kontinualne proizvodnje;- povećanje produktivnosti;- redukovanje troškova poslovanja;- ostvarivanje autonomije preduzeća;

Definisanje ciljeva, odnosno njihov izbor, ima veliki uticaj na finansijsko – ekonomske parametre čitavog preduzeća. Iz ovog razloga ciljevi u sektoru nabavke moraju se koordinirati sa ciljevima ostalih dijelova preduzeća. Ova koordinacija podrazumijeva opšte usaglašavanje ciljeva, što znači da i optimalni ciljevi nabavke treba da se prilagode ciljevima preduzeća.

Kao najvažniji strateški cilj preduzeća figurira obezbjeđenje opšte sigurnosti u očuvanju svih bitnih potencijalnih uspjeha. Shodno ovome, osnovni zadatak nabavne logistike je stvaranje uslova u sektoru nabavke da se pomenuti strateški cilj preduzeća

7

dostigne i sačuva. Iz ovoga proizilazi da je glavni cilj nabavne logistike, prije svega obezbjeđenje sigurnog snabdijevanja.

3.1.3. Definisanje nabavne strategije

U zavisnosti od pozicije preduzeća na tržištu na kojem se realizuju nabavke materijala i kompetentnosti nabavnog sektora, služba koja neposredno ostvaruje nabavku pricipijelno posmatrano može da primjeni dvije vrste strategije ponašanja u odnosu na tržište i proizvodni sektor u sopstvenom preduzeću:

1. Aktivno ponašanje, sa ciljem promjene u pravcu ostvarivanja boljih uslova za sprovođenje odluka u domenu politike nabavke materijala;

2. Pasivno ponašanje, sa ciljem da se što bolje iskoriste zadati uslovi nabavke;

Kao baza za izbor specifične strategije za svako preduzeće može da se primjeni kupovina pomoću ,,Portfolio’’ analiza, kao oblik poređenja moći preduzeća na tržištu sa jedne strane (kao kupca) i sa druge strane drugog preduzeća kao ponuđača. Ova analiza sadrži četiri faze:

1. Klasifikacija nabavnog tržišta;2. Analiza nabavnog tržišta;3. Strateško pozicioniranje;4. Akcioni planovi;

3.1.4. Izbor metoda nabavke

Stalno prisutan problem vezivanja kapitala u zalihe i tendencija skraćivanja ciklusa nabavke materijala pred privredne subjekte postavljaju nove zahtjeve u sferi nabavne logistike kao i traženju novih rješenja. Pojačana konkurencija permanentno prisiljava preduzeća da, zbog razlika u cijeni, sve više šire prostor – tržište sa koga realizuju nabavke.

Pomenuti trend takođe nameće i pitanje optimalnog broja isporučioca za određen dio zbog visokih transakcionih troškova. Permanentan porast broja varijanti, odnosno derivata, proizvoda otvara problem definisanja adekvatnog stepena dubine, tj. podjele rada kao pitanja od esencijalnog značaja.

U današnjim uslovima kao djelotvoran odgovor na pomenute uslove nudi se nekoliko metoda realizacije nabavki i to: Globalni (Global Sourcing), iz jednog i/ili više izvora (Single/Multiple Sourcing) i modularni način nabavke.

Globalni metod podrazumijeva nabavnu strategiju, koja se temelji na internacionalnoj obradi tržišta kroz smišljeno kreiranje nabavne politike, koja je orijentisana u pravcu korišćenja međunarodnih izvora snabdijevanja. Osnovna ideja u ovom konceptu je korišćenje razlika u cijeni proizvoda na pojedinim tržištima, koja je posljedica niske cijene rada, nižih troškova obrade i manjih poreskih opterećenja.

8

Dalju redukciju broja isporučioca obezbjeđuje primjena koncepta modularne nabavke. Primjena ovog koncepta zahtjeva radikalnu promjenu čitavog lanca stvaranja nove vrijednosti u preduzeću. Snabdijevanje u ovom konceptu ne realizuje se preko direktne dostave komponenti i materijala finalisti, već isporukom složenih modula koji se sastavljaju kod kooperanata.

3.2. Logistika proizvodnje

Proizvodna logistika obuhvata srednju fazu, tj. da povezuje nabavnu i distributivnu logistiku. Proizvodna logistika obuhvata sve aktivnosti koje su povezane sa snabdijevanjem proizvodnog procesa (sirovinama, komponentama, pogonskim materijalima i sl.). Tri osnovna procesa karakterišu proizvodnu logistiku, pri čemu treba imati u vidu da preraspodjela zadataka u svakom konkretnom preduzeću zavisi od veličine i proizvodnnih programa preduzeća, njegove strukture, djelatnosti, razvijenosti komuniciranja i drugih faktora.

Proizvodne i logističke aktivnosti su međusobno tijesno povezane. Veoma često u proizvodnim procesima imamo paralelno odvijanje transportnog i proizvodnog procesa. Ovaj fenomen je veoma često prisutan u hemijskoj industriji gdje se paralelno odvijaju proizvodne operacije pranja, sušenja, pečenja sa operacijom transporta.

Danas proširene funkcije proizvodne logistike obuhvataju:

- planiranje, upravljanje i stvaranje usaglašene strukture proizvodnog sistrema sa zahtjevima racionalnog odvijanja tokova materijala;

- kontrolisanje i ispitivanje proizvodnje;- upotreba i interna dostava materijala u proizvodnji i montaži;

Planiranje proizvodnih postrojenja spada u klasu strateškog planiranja srednjoročnog i dugoročnog karaktera. Rezultati ove faze planiranja imaju značajne posljedice na rad preduzeća, jer se radi o procesu koji ima jednokratan karakter čiji se izlazni rezultati ne mogu lako mijenjati, za razliku od proizvodnog procesa koji se sastoji od cikličnog ponavljanja operacija.

3.2.1. Ciljevi planiranja

Zadatak planiranja fabričkog sistema je stvaranje optimalnih tehničkih i ekonomskih uslova za odvijanje procesa proizvodnje. Kod projektovanja, može da se radi o planiranju novog postrojenja, racionalizaciji postojećeg ili o proširenju postojećih kapaciteta. Opšte gledano, planiranje fabričkog sistema sadrži četiri glavna cilja:

1. Optimalan tok materijala u procesu proizvodnje;2. Stvaranje optimalnih radnih uslova;3. Dobro iskorišćenje radnih mjesta, površina i drugih prostora;4. Visoka fleksibilnost sistema, uređaja i postrojenja;

9

Kod transportno nezavisne proizvodnje prioritet će imati adekvatno prostorno razmještanje proizvodnih sredstava, kod energetsko intezivnih proizvodnih procesa akcenat je na rasporedu energetskih izvora.

Najznačajniji uticajni faktori za planiranje fabričkog sistema su:

- proizvod;- oprema (uređaji, mašine);- radna snaga;- zakonske odredbe;- određen broj zadatih elemenata postojećih zgrada i zemljišta;

3.2.2. Planiranje proizvodnje

Planiranje proizvodnje u osnovi obuhvata: planiranje proizvodnog programa, planiranje količina (utvrđivanje dijelova i grupa koje treba da se proizvedu uključujući i potreban materijal), planiranje termina i kapaciteta (utvrđivanje termina početka i kraja operacija) i drugih zahtjeva iz propisane tehnologije. Upravljanje proizvodnjom u osnovi obuhvata: aktiviranje radnih naloga u skladu sa planiranim terminima i praćenje izvršavanja naloga.

Osnovni ciljevi koje treba slijediti u procesu planiranja i upravljanja proizvodnjom su: poštovanje termina; dobro i ravnomjerno korištenje kapaciteta; kratko protočno vrijeme; nizak nivo skladišnih zaliha; visok nivo spremnosti za isporuku robe; kvalitetno obavještavanje; visoka fleksibilnost; niski troškovi zaliha; kvalitetno snabdijevanje materijalom i sigurno planiranje.

3.2.3. Sistemi za planiranje i upravljanje proizvodnjom

Opisane funkcije u sistemu za planiranje i upravljanje proizvodnjom realizuju se preko nekoliko alternativnih rješenja. U zavisnosti od stepena centralizacije razlikujemo slijedeće koncepte u realizaciji funkcija planiranja i upravljanja proizvodnjom:

- potpuno centralizovan sistem;- djelimično centralizovan sistem;- decentralizovan sistem;

Kod potpuno centralizovanog sistema, kao što i ime govori, sve funkcije odnosno odluke u sistemu planiranja i upravljanja proizvodnjom su centralizovane. U ovom slučaju na proizvodnju se ne prenose nikakvi zadaci iz domena planiranja već samo izvršavanja.

Djelimično centralizovano upravljanje se koristi kod proizvodnih jedinica u kojim se pojavljuju ,,uska grla’’ u procesu. Kod decentralizovanog sistema za svako proizvodno mjesto se formiraju detaljni planovi odvijanja procesa. U ovom konceptu upravljanje se realizuje neposredno po hijerarhijskim nivoima.

10

3.3. Logistika distribucije

Logistika distribucije je treća logistička karika u lancu stvaranja nove vrijednosti u jednom preduzeću. U savremenom pristupu, logističe aktivnosti nabavne i distributivne logistike se klasifikuju kao marketing logistika, jer se preko ova dva logistička podsistema ostvaruje veza između preduzeća i tržišta. U prvom slučaju su u pitanju ulazni, a u drugom izlazni tokovi, odnosno organizacija i upravljanje fizičkim robnim tokovima i informacijama kroz prostor i vrijeme.

Glavni zahtjevi sa kojima se suočava distributivna logsitika su:

- prodajni marketing i prateće ekonomske funkcije kao specijalizovane funkcije koje na aktivan način obrađuju korisnike i primjenom odgovarajuče marketing politike pridobijaju nove korisnike (kupce) od realizacija trebovanja, preko narudžbina do zaključivanja faktura;

- fizička distribucija, koja obuhvata čiste logističke zahtjeve od definisanja strukture i lokacije distributivnih skladišta, upravljanja skladišnim zalihama, komisioniranja sa pakovanjem i samoosiguranjem tereta u vozila do transporta, odnosno izlaska vozila iz otpremnog skladišta;

Proizilazi, da je glavni cilj distributivne logistike optimalno tehnološko uobličavanje distribucionog lanca, u kojem se transfer robe ostvaruje na najbolji mogući način, najkonkurentnije sa najpovoljnijim odnosom koristi i troškova.

3.3.1. Definisanje strukture distibutivnih skladišta

Izbor strukture sa lokacijom skladišta gotove robe je jedno od najznačajnijih pitanja u okviru logistike distribucije preduzeća. Struktura sistema za raspodjelu robe u principu se može opisati kroz slijedeća tri elementa:

1. Vertikalnu strukturu skladišta (broj stepeni – nivoa skladištenja);2. Horizontalnu strukturu, broj skladišta u svakom nivou (stepenu);3. Prostorno raspoređivanje skladišta u okviru distributivnog područja;

Pod vertikalnom strukturom se podrazumijeva broj nivoa, tj. stepeni u jednom distributivnom sistemu. Vertikalnu strukturu mogu da čine slijedeća četiri nivoa:

1. Fabrička skladišta;2. Centralna skladišta;3. Regionalna skladišta;4. Snabdjevačka skladišta;

11

Drugo važno strukturno obilježje sistema distributivnih skladišta je horizontalna struktura, kojom je određen broj skladišta i njihova lokacija na svakom nivou vertikalne strukture. Kada su u pitanju fabrička skladišta, problem horizontalne strukture praktično ne postoji, jer je njihov broj obično direktno korelativan sa brojem proizvodnih pogona. Broj centralnih skladišta je po pravilu veoma ograničen, s obzirom da ona treba da riješe problem obezbjeđenja kompletnog asortimana.

3.3.2. Realizacija trebovanja – naloga u skladištenju

Trebovanje predstavlja osnovu informacionog toka u logističkom sistemu. Ukoliko dođe do neke greške, ona se u principu ne može kontrolom otkriti sve dok roba ne dođe u prijemnu tačku, tj. krajnje odredište. Osim toga, trebovanje predstavlja važan izvor informacija i za druge poslovne sektore u preduzeću.

Eksterno trebovanje kupca je važan vezni element diistributivne logistike isporučioca sa nabavnom logistikom kupca. Za razliku od eksternog, interno trebovanje je vezni element između dijelova intra – organizacionog logističkog sistema između proizvodne i nabavne logistike ili centralnog skladišta i skladišta na nižem hijerarhijskom nivou.

Realizacija trebovanja u oblasti distributivne logistike ima funckionalnu i operativnu dimenziju. U operativnom smislu procesu obrade i realizacije trebovanja sadrži nekolko ciklusa. Veoma značajan ciklus u realizaciji predstavlja ,,kancelarijski rad’’ koji obuhvata prenos, obradu i kontrolu trebovanja od trenutka prijema zahtjeva pa sve do prispijeća dokumenata i računa do kupca. Komisionarenje, pakovanje i transport su dijelovi procesa, tj. ciklusi koji se bave fizičkim operacijama sa robom i koje prati porudžbina.

U poređenju sa prethodnom definicijom, koja ovaj problem na izvjestan način tretira u uskom okviru, realizacija porudžbine se opštije definiše kao ,, upravljanje i koordinacija svim tokovima robe i informacija u distribuciji od isporučioca do krajnjeg primaoca’’.

Realizacija trebovanja obuhvata tri funkcije:

1. Obezbjeđenje informacionog toga koji prethodi robnom toku;2. Obezbjeđenje informacionog toka koji prati odvijanje robnog toka;3. Obezbjeđenje informacionog toka koji slijedi iza robnog toka;

Nezavisno od načina realizacije trebovanja, uvijek se mogu identifikovati osnovni zadaci koji u realizaciji moraju da budu zadovoljeni. Ovi zadaci se najjednostavnije mogu identifikovati praćenjem toka kojim kreću informacije u realizacij trebovanja. Osnovni zadaci u realizaciji trebovanja su:

- dostavljanje ekspertnog trebovanja;- priprema internih trebovanja;- komisioniranje i otprema robe;- fakturisanje;

12

3.4 . Logistička podrška vojnih operacija

Bez logističke podrške nemoguće je zamisliti bilo kakvu aktivnost oružanih snaga, od aktivnosti u miru, kriznim situacijama pa do izvođenja konkretne operacije kao jedinstvenog projekta. Obim djelatnosti logističke podrške se povećavao sa tehničko – tehnološkim razvojem i uvođenjem sve savremenijih sredstava naoružanja i vojne opreme, tako da je u savremenim oružanim snagama taj obim djelatnosti dobio enormne razmjere. Složeni i veliki zahtjevi su uzrokovali da se sistem materijalne, zdravstvene i infrastrukturne podrške razvije u složen organizaciono – tehnološki sistem.

Osnovna karakteristika ovih sistema u savremenim uslovima su različite organizacione strukture, koje teže funkcionalnoj organizacijskoj strukturi sa razvijenim pristupom da budu efektivniji i efikasniji. Da bi se sistem logističke podrške održavao i dovodio u željeno stanje, potrebno je u njega stalno ulaganje znanja, energije, materijalnih i finansijskih sredstava, odnosno neophodno ga je stalno dograđivati i razvijati.

Sistem logističke podrške vojske ima prevashodni zadatak da obezbijedi materijalna sredstva, njhovu ispravnost i obnavljanje resursa u miru, kriznim situacijama i u ratu. To znači da sistem logističke podrške treba da obezbijedi da materijalna sredstva, sa potrebnim resursima, budu spremna kada je to potrebno, gdje je to potrebno i u odgovarajućoj mjeri te na zahtjevani način.

Sagledavajući faze realizacije logističke podrške, dolazi se do zaključka da je za njenu uspješnu realizaciju vrlo bitno kvalitetno planiranje i upravljanje. Jedan od načina da se poboljša planiranje i upravljanje logističkom podrškom operacija je i uvođenje znanja projektnog menadžmenta. Pod projektnim menadžmentom možemo da podrazumijevamo primjenu znanja, vještina, alata i tehnika u projektnim aktivnostima a sve sa ciljem da zadovoljimo zahtjeve koji obezbjeđuju realizaciju projekta.

3.4.1. Vojne operacije

Savremene vojne operacije karakteriše: povećan utrošak materijalnih resursa sa svih vrsta, primjena sredstava dvojne tehnologije, formiranje privremenih sredstava, elastičnost logističke podrške, zaštita jedinica i materijalnih resursa i spremnost da se adekvatno odgovori na sve novonastale situacije. Sve navedeno ima veliki uticaj na logističku podršku.

Sami tok operacije odvija se u tri faze a to su: priprema, izvođenje i stabilizacija te deangažovanje. I logistička podrška operacije prati faze operacije. Međutim, nije uvijek moguće precizno odrediti kada i koja od pojedinih faza počinje ili završava sa stanovištva logističke podrške koja se mora realizovati neprekidno. Zbog većeg značaja prve dvije faze u radu se neće razmatrati treća faza.

13

3.4.2. Logističke podrške operacije u fazi pripreme

Rad organa logistike u okviru komandi jedinica ili operativnih sastava obuhvata opšte i neposredne pripreme.

Opšte pripreme se izvode neprekidno i ne zavise od konkretnog zadatka, a odnose se na :

- praćenje opšte situacije u potčinjenim logističkim jedinicama sa posebnim osvrtom na praćenje stanja popunjenosti pokretnim stvarima i prelaznih zaliha te ispravnosti sredstava;

- proučavanje i primjenu zakona, uputstava, pravila i propisa, koji se odnose na oblast logistike;

- praćenje realizacije finansijskog plana za tekuću godinu;

Neposredne pripreme logističkih organa otpočinju prijemom zadatka za operaciju, a podrazumijevaju: učešće u planiranju operacije i stvaranje što povoljnijih uslova za formiranje, razvoj, pokretanje i održavanje vojnih snaga u predstojećoj operaciji.

Pored ovih zadataka, logistički organi i jedinice istovremeno se angažuju na logističkoj podršci svih tekućih aktivnosti u jedinicama. Ovi zadaci se izvršavaju sa istim resursima, pa ta realnost donosiocima odluka uvijek mora biti prisutna.

3.4.3. Planiranje logističke podrške operacije

Planiranje je inicijalna upravljačka funkcija koja sprečava da sistem dođe u neželjeno stanje, odnosno ako u njega ipak uđe, da što prije iz njega izađe. Planiranjem izvođenja operacije, a samim tim i planiranjem i njene logističke podrške, treba pronaći rješenje za najnepovoljnije uslove koji se mogu pojaviti tokom njenog izvođenja.

Kod planiranja logističke podrške operacije uočavaju se tri grupe problema: problemi koji se dosta uspješno mogu riješiti pomoću formalizovanih postupaka (algoritama); problemi koji se na zadovoljavajući način mogu riješti korištenjem savremene tehnologije; problem koji se mogu rješavati zahvaljujući ljudskom potencijalu, odnosno specifičnom znanju, iskustvu, intuiciji i sposobnosti da se brzo identifikuju ključni činioci u specifičnim situacijama.

Elementi koji se obrađuju pri planiranju logističke podrške operacije su: zadaci – aktivnosti koje se odnose na logističku podršku operacije i na upotrebu logističkih organa i jedinica; resursi i rokovi realizacije aktivnosti.

Planiranje logističke podrške operacija obuhvata: definisanje scenarija u kojem bi se operacija izvodila; planiranje preventivnih mjera za osiguranje sprovođenja logističke podrške operacije, umanjenje i otklanjanje negativnih posljedica okruženja i elemenata

14

situacije; planiranje zadataka logističke podrške operacije; planiranje kadrova potrebnih za sprovođenje logističke podrške operacije; planiranje potrebnih sredstava za izvršenje zadataka; predviđanje mogućih uslova za izvršenje zadataka, uticajnih faktora i elemenata situacije; planiranje upravljanja logističkom podrškom operacije; planiranje priprema za sprovođenje planova i rješenja logističke podrške operacije i planiranje ažuriranja i korekcije planova i sadržaja koji regulišu logističke podrške operacija.

3.4.4. Dokumenti logističke podrške operacije

Osnovni dokumenti relevantni za planiranje logističke podrške su strateška i doktrinarna dokumenta države i vojske te smjernice pretpostavljenih komandi za operativno planiranje.

Uputstvo za operativno planiranje i rad komandi u vojsci definiše sadržaj pojedinih dokumenata koja nadležni organi donose i kojim se preciziraju uslovi i usmjerava proces operativnog planiranja1

Rezultat planiranja organa logistike operacije su dokumenta za realizaciju logistike podrške:

- Tačka 4. operativnog naređenja;- Prilog ,,I’’;- Matrica logističke podrške;- Šema logističke podrške;- Kretanje i kontrola saobraćaja;- Naređenje za logističku podršku;- Naređenje za kretanje;- Pripremna naređenja;

3.4.5. Logistička podrška operacije u fazi izvođenja

U toku izvođenja operacije logistička podrška mora da omogući njeno nesmetano odvijanje. Mora da omogući nivo zaliha koji je potreban i planiran za operaciju i vrši pripremu za dotur u zonu operacije. To se postiže neprekidnim praćenjem situacije i upravljanje logističkom podrškom. Upravljanje logističkom podrškom operacije predstavlja usmjeravanje i koordinaciju ljudskih i materijalnih resursa da bi se podrška realizovala u planiranom vremenu, u planiranom obimu, sa planiranim troškovima i sa planiranim kvalitetom. Da bi se aktivnosti organizacionih procesa odvijale po zahtjevanoj tehnologiji i da bi se sa njima upravljalo, mora da se, u procesu planiranja sagledaju i osiguraju svi potrebni ulazni i izlazni parametri organizacionih aktivnosti 2

Tehnologija sprovođenja organizacijskih procesa ne zasniva se samo na određivanju logičke međuzavisnosti aktivnosti, već i na određivanju protoka izlaznih parametara prethodne aktivnosti u ulazne parametre kod narednih aktivnosti. Da bi izvršioci mogli da realizuju aktivnosti, neophodno je da imaju sve programske informacije, ulazne strukturne informacije i osiguran ulazni materijalni tok. Takođe, neophodno je da znaju kome treba da dostavljaju izlazne strukturne informacije, izlazne materijalne tokove i izvještaje.

1 ,,Uputstvo za operativno planiranje i rad komandi'', Beograd 20082 Conić, N.: ,,Planiranje i upravljanje logističkom podrškom operacije'', SPIN, Beograd, 2008

15

4. ZAKLJUČAK

Značaj efikasnog vođenja projekata je danas veliki. Proces projektovanja uključuje niz planiranih aktivnosti, od kojih svaka ima za cilj zadovoljenje svih zahtjeva. Razumijevanje upravljanja projektima u organizaciji omogućava rukovodiocima projekata bolju podršku timova uključenih u projekat, kao i bolji nadzor projekata od strane višeg menadžmenta. Puno razumijevanje životnog ciklusa projekta i važnosti dobrog upravljanja projektima u organizaciji od ključnog je značaja za realizaciju samog projekta. Kako su vojne operacije samo jedna od vrsti projekta, to je i izučavanje projektnog menadžmenta od suštinskog značaja, kako za cijelu operaciju tako i za pojedine segmente operacije kao što je i logistička podrška.

Logistički pristup pri planiranju i upravljanju logističkom podrškom operacije zahtjeva da se i sistem koji je podržan aktivno odnosi prema logističkoj podršci. To znači da se prilagodi njenoj strukturi, organizaciji i tehnologiji rada, resursima i mogućnostima u maksimalno mogućoj mjeri. To se postiže poznavanjem organizacije i tehnologije logističke podrške, logističkih ograničenja, kriterijuma i principa logistike.

Opšti uslovi pripreme i realizacije logističke podrške operacije, prostorni i vremenski uslovi opšte stanje u sistemu i okruženju, moguća dejstva neprijatelja, vrsta i obim angažovanih resursa i vrsta operacije, opredjeljuju i konkretne oblike i način planiranja i upravljanja logističkom podrškom operacije.

16

5. LITERATURA

[1] Conić, N.: ,,Planiranje i upravljanje logističkom podrškom operacije’’, SPIN, Beograd, 2008.

[2] Conić, N. i Mladenović M.: ,,Projektni menadžment i logistika podrške vojnih operacija’’, Univerzitet odbrane u Beogradu, Vojna akademija, 2012.

[3] ,,Uputstvo za operativno planiranje i rad komandi’’, Beograd, 2008.

[4] Vasiljević, M.: ,,Logistika u saobraćaju, skripta’’, Saobraćajni fakultet Doboj. 2008.

17