Logistika u transportu i komunikacijama

UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE

SKRIPTA IZ PREDMETA:LOGISTIKA U TRANSPORTU I KOMUNIKACIJAMA(I PARCIJALA)

Predmetni nastavnik: Doc.dr. Abidin DeljaninSARAJEVO,2009

SADRAJ

Razvoj i definicija logistike

Prva primjena logistike nastala je u vojnim naukama i vojnoj praksi (kao struni naziv za dio ratne vjetine). Logistika se razvijala kroz historiju u razliitim vremenskim epohama i na razliitim prostorima je dobijala razliita znaenja.U naunoj strunoj literaturi postoje razliita miljenja o porijeklu pojma logistike.Mnogi autori tvrde da je pojam logistika nastao od francuske rijei LOGER koja znai nastaniti,stanovati,privremeni smjetaj,smjestiti se,noiti pod vedrim nebom,a u vojnoj terminologiji znai nain prevoza,snadbjevanje i smjetaj vojske,skladitenje i uvanje vojnih dobara . Drugi autori tvrde da pojam logistika potie od grke rijei LOGISTIKOS to znai vjetina u rjeavanju problema pomou slova(umjesto cifara),a koristili su ga atinski inovnici-logisti za voenje finansija.

LOGISTICS(eng.rije)-nauka o pozadinskoj slubi(transport i snadbijevanje)..

Porijeklo naziva logistika moe se dovesti u vezu sa rijeju LOGIKA, jer se logistika bavi logikom integracijom odreenih aktivnosti koji vode ka postizanju nekog cilja.

U staroj Atini dravni inovnici-logistiari bavili su se proraunom dravnih potreba u ratu i miru. Za bizantijskog cara Lava VI mudrog(886-912 period vladavine),logistika je pored strategije i taktike,dio ratne vjetine koja se brine o urednom plaanju vojske,naoruanja,opreme,snadbijevanja i formiranja vojnih formacija koja priprema ratne pohode,proraunava prostor,snagu neprijatelja i prema tim procjenama pokree oruane snage.

Pojam logistika kao znanost u srategiji i taktici prvi je upotrijebio vajcarac,francuski general Baron Antonije Jaomini (Anri amini-1799-1869)koji proiruje znaaj logistike na sve generaltabne poslove,a za Mehena logistika i vjetina kretanja i snadbijevanja oruanih snaga a kao oblast ratne vjetine svrstava je izmeu strategije i velike taktike. Poetkom 20-tog st.pod logistikom se podrazumijevaju sve vojne djelatnosti koje nisu obuhvaena strategijom i taktikom kao i doprinos civilnog sektora oruanim snagama. U savremenom smislu termin logistika upotrebljava se od II sv.rata u SAD,ali u zvanina vojna pravila ulazi tek od 1949.godine. Danas je zvanini termin NATO pakta i postepeno ga usvajaju i ostale zemlje koje nisu lanice NATO pakta,sa znaenjem materijalna i administrativna podrka oruanih snaga. U svim savremenim oruanim snagama opte prihvaeno shvatanje je da strategija,operatika,taktika i logistika predstavljaju osnove na kojima se temelji i gradi teorija i praksa ratne vjetine. U prve tri oblasti se razrauju planovi upotrebe oruanih snaga,a putem logistike se vri njihova materijalizacija.Najintezivniji razvoj logistike desio se u posljednjih 30-tak godina,kada se razvila i oformila vie nego u proteklih 300. godina.

Danas se vojna logistika postavlja kao dio opte logistike i pojmovno definie kao nauka i vjetina planiranja i izvoenja pokreta i odravanja snaga sa ciljem osiguranja materijalnih i zdravstvenih preduslova za ivot,i udarnu mo oruanih snaga. Obezbjeenje ovih preduslova je uslovljeno njenom tijesnom vezom sa nacionalnom ekonomikom i privredom,odnosno sa ekonomskom moi nacionalne drave. Poetkom 19-og stoljea logistika ima snaan prodor u sve privredne djelatnosti radi racionalizacije proizvodnje, trgovine,skladitenja,transporta,distribucije,snadbijevanja potroaa i korisnika razliitim proizvodima.

Logistika se od 1970-te godine primjenjuje u privredi kao nauka koja se bavi izuavanjem materijalnih i informacionih tokova koji obezbijeuju racionalnu proizvodnju u sve veoj konkurenciji na tritu pod motom promjene smjera od potroaa koji trai robu u smjeru robe koja se nudi potroau uzimajui u obzir njegove stroge zahtjeve formirane trinom ponudom proizvoda. Sve ee se u svakodnevnom razgovoru i u sredstvima javnog informisanja mogu itati izrazi kao to su logistika, pruamo logistiku podrku, da li vam je potrebna logistika podrka i sl. U naim okolnostima tremin logistika znai novo,drugaija i referentno, pa nije ni udo to ovaj pojam iako nedovljno poznat poinje da se koristi u svrhu postizanje konkurentnosti, najee trenutne, u odnosu na okruenje- bilo da se formira direkcija za logistiku,ili da se da izjava na konferenciji za tampu, gdje se pominju termini u vezi sa logistikom. U cilju ostvarenja to uspjenijeg poslovanja, poodavno je odgovoreno na pitanje: kako proizvesti? I kako prodati? Nakon idustrijskog ininjerstva koje je imalo glavnu ulogu da odgovori na izazove problema proizvodnje 60-tih godina prolog vijeka, marketing je preuzeo ulogu u pribliavanju proizvoaa kupcu,odnosno potroau,kako bi proizvoa bio u mogunosti da identifikuje i zadovolji elje i potrebe kupca.Savremeno poslovanje je dolo do visokog stepena razvoja u davanju novih rjeenja u cilju uspjenog poslovanja i davanju odgovora na kljuno pitanje: kako ostvariti racionalno poslovanje ili proizvodnju i kako postati kokurentan na tritu? (po cijeni, kvalitetu, asortimanu,rokovima...), kako se pribliiti potencijalnom kupcu i ostvariti vei profit. U beskompromisnoj borbi sa estokom konkurencijom, sprovoenjem poslovnih aktivnosti,nije lako postii visoku profitabilnost, s jedne strane, a zadovoljstvo potroaa i zaposlenih, sa druge strane. Visoki nivo uspjenosti poslovanja danas se postie racionalizacijom poslovnog sistema: nalaenjem i sprovoenjem najboljih koncepata i metoda za poboljanje i usavravanje sveukupnog poslovanja poslovnih sistema. Pristup koji u rjeavanju problema racionalizacije dominira u razvojnom svijetu logistiki pristup.

Kljuni poslovni

problemi

Vremenski 1900 - 1930 1930 - 1980 1980 - 2000 period

Naune metode

DEFINICIJA LOGISTIKE: U literaturi se susreu mnoge definicije logistike iako ne postoje neke razlike u njihovom definisanju. U nastavku su navedene neke definicije:

Def. Prof. Pfohl jedan od najpoznatijih teoretiara logistike u svijetu:

Logistika obuvata sve djelatnosti kojima se planira, upravlja, ostvaruje i kontrolira prostorno-vremenska transformacija dobara i sve transformacije u vezi sa koliinom, vrstom, i svojstvom dobara, rukovanja dobara, kao i logistikim odreivanjem dobara. Zajednikim djelovanjem tih djelatnosti pokreu se i tokovi dobara koji po mogunosti uinkovito povezuju taku isporuke i taku primanja. Uinkovito povezivanje taaka isporuke s takama primanja znai da logistika treba osigurati i da je taka primanja opskrbljena od take isporuke pravim proizvodima i/ili uslugama(u koliini,vrsti,kvalitetu...) u ispravnom i primjerenom stanju u pravo vrijeme na pravom mjestu, a sve to uz minimalne trokove.

Logistika je proces planiranja, ostvarivanja i kontrole uinkovitih trokova efektivnih tokova i skladitenja sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda i time povezanih informacija od take isporuke do take primanja, primjereno zahtjevima kupca.

(Ameriko logistiko drutvo)

Logistika je organizacija, planiranje,provedba i kontrola tokova dobara od razvitka i od kupovine preko proizvodnje i distribucije do krajnjeg kupca sa ciljem da uz minimalne trokove i uz minimalno troenje kapitala, zadovolji zahtjeve trita

(Evropske matine organizacije nacionalnih logistikih drutava).

Meunarodno udruenje logistiara(SOLE) definie logistiku u neto uem smislu sa stanovita ininjersske primjene:

Vjetina i nauka upravljanja,ininjerske uprave i tehnike aktivnosti koje se odnose na tehnike zahtjeve,projektovanje i razvoj,snadbijevanje i obezbjeivanje resursa za odravanje tehnikih materijalnih sredstava,sa ciljem da se prui efikasna podrka planovima i operacijama.

U smislu ireg znaenja ovog pojma,mogu se navesti sljedee definicije:

Logistika je stategijski proces kojim preduzee organizuje i podrava svoju aktivnost.

Logistika je upravljanje svim aktivnostima koje doprinose cirkulaciji proizvoda i koordinaciji ponude i potranje.

Logistika obuhvata aktivnosti kojima se upravlja tokovima proizvoda i koordinacije resursa i trita,ostvarujui potrebni nivo usluga sa najmanjim trokovima.

Britanski logistiki institut definie logistiku kao vremensko pozicioniranje resursa u okviru lanca snadbijevanja. Kao jedna vrsta definicije logistike,moe se pomenuti i esto citirana izjava visokog funkcionera vlade SAD-a Kolina Pauvela iz 2001 godine:Amateri govore o strategiji,profesionalci o logistici.

Logistika je proces planiranja, proizvodnje, kontrole, efikasnijeg i efektivnijeg protoka i skladitenja dobara i informacija od izvora do mjesta upotrebe u svrhu zadovoljavanja potroaa.

(Vijee za logistiko upravljanje)

Logistiku ini sistem aktivnosti koje omoguavaju oblikovanje, projektovanje, usmjeravanje,uvoenje i regulisanje protoka robe (materijala,proizvoda),energije i informacija unutar i izmeu sistema. Sa aspekta kretanja robe logistika se moe definisati kao skup svih djelatnosti kroz koji se u odreenom, sistemu vri oblikovanje, projektovanje, upravljanje i kontrola postupaka na podruiju, manipulisanja,skladitenja i transporta robe.

Ininjerska logistika predstavlja vjetinu i nauku upravljnja, te ininjerske usluge i tehnike aktivnosti koje se odnose na tehnike zahtjeve, projektovanje, razvoj, snadbijevanje i obezbjeivanje resursa za odravanje tehnikih materijalnih sredstava sa ciljem da se prui efikasna podrka planovima i operacijama.

Logistika razmatra upravljanje procesima:

Upravljanje podrazumijeva kontrolisanje logistikih aktivnosti u skladu sa planom ili strategijom.

Kretanje oznaava tokove ulaznih materijala od dobavljaa ka preduzeu,tokove materijala kroz procese rada u preduzeu,tokove gotovih proizvoda ka korisniku.

Skladitenje podrazumijeva da se ulazni materijali skladite prije prerade,a procesni materijali se skladite u fazama procesa(meufazne zalihe)dok se gotovi proizvodi skladite do otpreme korisniku.

Na osnovu navedenih definicija moglo bi se rei da je Opa logistika znanost skup interdiscipliniranih i multidiscipliniranih znanja koja izuavaju primjenjujui zakonitosti mnogobrojnih i sloenih aktivnosti koje funkcionalno i djelotvorno povezuju sve djelimine procese. Savladavanje prostornih i vremenskih transformacija materijala, repromaterijala, kapitala, znanja ljudi i informacija u sigurne,brze i racionalne jedinstvene logistike procese tokove i protoke materijala,kapitala znanja,informacija od take isporuke do take primitka,ali s ciljem da se uz minimalne uloene potencijale i resurse maksimalno zadovolje zahtjevi trita(tj.kupca,robe,korisnika usluga,potroaa).

LOGISTIKA DANAS

Danas se logistika u razvijenom svijetu bavi problemima obezbjeenja svih uslova potrebnih za uspjeno funkcionisanje poslovnog, vojnog ili tehnikog sistema,odnosno organizacije tako da izuava sve elemente integralne logistike podrke nune da bi sistem izvravao svoju funkciju na propisan i eljeni nain. Ovo znai da integralna logistika podrka obuhvata elemente tehnikog karaktera (razvoj,proizvodnja,transport,snadbijevanje,odravanje itd.), ali i elemente opteg ili socialnog(raspoloivost ljudstva, obuka, uslovi okoline), kao i ekonomskog karaktera (trokovi,obrtna sredstva, rentabilnost, profit).

Zadatak logistike je integracija materijalnih, informacionih i energetskih tokova u poslovnim, proizvodnim, uslunim i vojnim organizacijama. Ona je savremena poslovna funkcija kojom se identifikuju, obezbjeuju, prate i kontroliu neophodni resursi u najirem znaenju te rijei. Logistika konkretno podrava postupak upravljanja, tako to u integralnom obliku obezbjeuje kvalitativnu (po vrstama), kvantitativnu(po koliini) i terminsku (prema rokovima) raspoloivost elemenata sistema kojima se upravlja.

Logistikom podrkom se naziva skup elemenata iji je zajedniki zadatak pruanje podrke osnovnoj funkciji sistema. Ako je dejstvo tih elemenata na odreeni nain koordinirano, pri emu se postie efekat sinergije,onda se kae da se radi o integrisanoj logistikoj podrci. Pod efektom sinergije se podrazumijeva uticaj grupnog djelovanja elemenata kojima se postie uinak vei od zbira pojedinanih uinaka istih elemenata. Najjednostavnije reeno, zadatak logistike u organizaciji je da obezbijedi da prava stvar bude na pravom mjestu i u pravo vrijeme i u pravoj koliini, sa minimalnim trokovima, a na zadovoljstvo svih uesnika. Iza ove jednostavne definicije slobodno se moe rei krije se sva sloenost logistike (kako zadovoljiti suprotstavljene zahtijeve),koja o strane Meunarodnog udruenja logistiara definie i kao vjetina i kao nauka.

Cilj svih logistikih aktivnosti jeste:

zadovoljenje potreba potroaa sa razliitim proizvodima na razliitim mjestima potronje

smanjenje trokova logistikih procesa.

poboljanje kvaliteta logistikih procesa, usluga(brzina,pouzdanost i ponuda servisa korisnicima usluga,odnosno kupcima npr.vraanje ambalae,elektronske informacije o robama na putu,pakovanje robe za slaganje u regale,elektronski prenos informacija)

zatita okoline (zrak, voda, humanizacija logistikih operacija,pakovanje materijalom za reciklau,itd).

NAUNE DISCIPLINE KOJE SE KORISTE U LOGISTICI

Znaaj i mogunosti koje prua poznavanje logistike,prvi su shvatili poslovni ljudi,a danas je njeno izuavanje neophodno za dobre ininjere,ekonomiste,politiare i sve one kadrove koji se bave upravljanjem i rukovoenjem raznim sistema.

Logistika je postala sistem vjetina i naunih disciplina koje su utemeljene u fundamentalnim i primijenjenim naunim saznanjima svakog logistikog sistema. Ona je interdisciplinarna i multidisciplinarna grana nauke vezana za tehnike,medicinske,graevinske,ekonomske,prometne i druge naune discipline.To je sistem vie naunih disciplina. Zato logistiku ne moemo jednostavno definisati, iako se razvija sa tendencijom da postane jedna od najvanijih naunih disciplina u 21 vijeku.Koncepcija logistike je nauno zasnovana,usklaena sa privrednim i civilnim sektorom i obezbijeuje povezanost nacionalne ekonomske baze(ljudi,resursi,privreda)respektujui i multinacionalnu komponentu.

Za realizaciju logistike u svijetu dominantna je koncepcija logistike zasnovana na naunim postulatima integralnog funkcionalnog koncepta,uvaavajui nauno-tehnika dostignua,tehnika i doktrinarna rjeenja sadanjosti i budunosti.Da bi se shvatilo da je logistika danas prerasla u posebnu naunu disciplinu treba istai da se ona oslanja na ve priznate naune i strune discipline kao to su:

pouzdanost,

cijena efikasnosti,

terotehnologija,

sistem ininjeringa,

efikasnost sistema,

integralna logistika podrka,

kibernetika,

razne statistike metode,

raun vjerovatnoe,

operaciona istraivanja,

sistem masovnog opsluivanja.

Logistika koristi mogunosti koje prua savremena raunarska tehnika i u stanju je da detaljno analizira sloene procese u raznim sistemima. Ona moe i da prognozira razvoj tih procesa i sistema,kao i njihovu cijenu,potrebe i mogunosti da vri optimizaciju raznih procesa i sistema sa finansijskog i nekog drugog stanovita. Navedene discipline iz razliitih uglova i sa razliitih aspekata bave se problematikom definisanja,projektovanja izrade,analize rada i podrkom rada tehnikih i drugih sistema.Logistika je ugraena u svaku od tih naunih disciplina.Pouzdanost je logistiko mjerilo kvaliteta nekog sistema,tj.karakteristika sistema kojom se izraava ponaanje komponenata sistema u oekivanim uslovima rada. Pod pouzdanou podrazumijeva se vjerovatnoa da e neki predmet svoju namjensku funkciju obavljati u datome intervalu i u datim uslovima. Pouzdanost se definie kao sposobnost nekog proizvoda ili robe da zadovolji u toku primjene uslovljene zahtjevima koji se postavljaju na ponaanje ili odravanje njihovih osobina na period datog vremenskog trajanja.

Cijena efektivnosti; kao logistickog mjerila kvaliteta nekog sistema, moze se izraziti na vise nacina,zavisno od tipa sistema i njegovog zadatka, odnosno misije koju treba da ostvari, jer i misija moze biti zadata na vise nacina. Ako se kao zadatak ispunjenja misije uzme efektinost sistema, njen odnos prema cijeni zivotnog ciklusa sistema prestavlja cijena efektivnosti.

Cijena efektivnosti =

Efektivnost sistema; je mjerilo logistike osposobljenosti nekog sistema. On se definie kao vjerovatnoa da e sistem u zadatom vremenu i u datim uslovima uspjeno obaviti postavljeni zadatak.

ivotni ciklus; za sve periode ivotnog ciklusa sprovode se operaciona istraivanja u svim oblastima logistike podrke.Sagledavaju se potrebe u strunom kadru, dokumentaciji, transportu, skladinom prostoru, informacionom sistemu, kao i organizacijska problematika sistema.

Integralna logistika podrka

To nije nova nauna disciplina u odnosu na logistiku, ve kao nov pravovremeni nain pristupa prilikom rjeavanja i savladavanja logistike problematike nekog sistema. Javlja se kao posebno logistiko mjerilo za izbor nekog projekta odnos cijene i dobiti projekta.

Sistem ininjering; je logistiki pristup u iznalaenju optimalnog odnosa izmeu operativnih zahtjeva koje predstavlja korisnik sistema logistike podrke i ekonomskih inilaca. Ovaj pristup ima veoma iroku primjenu u analizama i od postavljanja zadataka preko projektovanja , razvoja, izrade i distribucije i eksploatacije. On obuhvata sve bitne inioce kao to su pouzdanost, snadbjevanje, ljudski inilac, sigurnost, mogunost proizvodnje tj.integralnu logistiku podrku i cijenu.

Terotehnologija; predstavlja nov multidisciplinarni logistiki pristup u pronalaenju optimalne cijene ivotnog ciklusa u razvoju i eksploataciji opreme. Ona je definisana kao kombinacija menaderstva, finansija, ininjerstva i drugih zanimanja primjenjenih na materijalna dobra da bi se radilo po to ekonominijoj cijeni njenog ivotnog ciklusa. Ovdje su prisutni svi logistiki elementi kao i u sluaju integralne logistike podrke.

Operaciona istraivanja;Cilj operacionih istraivanja u oblasti logistike jeste da se pronau zakonitosti koje vladaju u raznim logistikim procesima. U tom smislu potrebno je identifikovati postojee sisteme i utvrivati kakvi su odnosi izmeu raznih objekata i parametara u tim sistemima.Optimizacija logistikih procesa je glavni cilj operacionih istraivanja.

Sistem masovnog opsluivanja; bavi se problemom analize sveobuhvatnih sistema. On se inace sastoji od odreenog broja kanala opsluivanja.To su sredstva pomou kojih se izvodi opsluivanje.Ona su ograniena u pogledu broja,a time i mogunosti opsluivanja Predmet teorije masovnog opsluivanja je ustanovljenje zavisnosti zavisnosti izmeu karaktera toka trebovanja, broja kanala, produktivnosti kanala pomocu pravila koja vae za sistem masovnog opsluivanja i njegovu efektivnost.

Kibernetika; je nauka o zakonima upravljanja sloenim dinamikim sistemima.Pod upravljanjem se u kibernetici podrazumjeva korekciono djelovanje na sloeni dinamiki sistem,koji se ostvaruje pomou signala koji nose informaciju pri irokom koritenju sloenih logistikih operacija i mehanizama povratne veze. Zadatak kibernetike je da obezbjedi optimalno upravljanje pod kojim podrazumjevamo mnotvo upravljakih dejstava u skladu sa ogranienjima postavljenim sistemom,koje obezbeuje najpovoljniju vrijednost kriterijuma efektivnosti.

PODJELA I SADRAJ LOGISTIKE PREMA OBLASTIMA U KOJIMA SE KORISTILogistika kao nauka danas obuhvata itav spektar oblasti u kojima se koristi. Prema oblastima i djelatnostima na koje se odnosi, logistika se moe, globalno, podijeliti na sljedee potrebe logistike:

Industrijska logistika

Tehnicka logistika

Ekonomsko komercijalna logistika

Medicinska logistika

Vojna logistika

Ostale vojne logistike

Poslovna logistika

- Nauna disciplina

- Poslovna funkcija

Logistika kao pojam upotrebljava se u dva znaenja

U jednom znaenju to je nauna disciplina

U drugom znaenju to je specifina funkcija u okviru tehnickih organizacionih, drutvenih i drugih sistema.

Dva znaenja termina Logistika u okviru poslovne logistike prisutni su i za druge grane ope logistike. Svaka grana ima i odgovarajui sadraj i sopstvene naune discipline, s jedne strane,i dalje raslanivanje specificne funkcije u okviru sopstvene organizacione strukture, s druge strane sa aspekta naune discipline i aspekta specifine funkcije na primjeru poslovne logistike ili logistike preduzeca, mogu se navesti sljedee karakteristike:

Kao nauka, poslovna logistika predstavlja ekonomsku disciplinu koja prouava tokove i transformacije ekonomskih sadraja u okviru poslovnog sistema.Ona time stvara nauno uopena rjeenja (modele, metode i tehnike) za prevazilaenje prostorne i vremenske dinamike procesa reprodukcije.

Kao poslovna funkcija, poslovna logistika predstavlja skup aktivnosti u organizaciji koje podrzavaju izvravanje njegovog osnovnog zadatka (proizvodnja ili pruanje usluga) i omoguavaju nesmetano odvijanje procesa reprodukcije.

INDUSTRIJSKA LOGISTIKA

To je potrebna grana logistike koja se pojavila prije desetak godina kao posebna disciplina. Obuhvata naelo obuhvata:

Studiju trita

Koncipiranje proizvoda

Izbor i kontrola distribucije repromaterijala i proizvoda

Studiju cijene proizvoda

Kontrolu impulsa prodaje

Operacije transporta

Skladitenje itd.

Industrijska logistika ima za cilj da uskladi rad u svim navedenim oblastima sa osnovnim ciljem da se osigura snadbjevanje trita traenim proizvodima, u odreeno vrijeme, potrebnim koliinama, uz najmanje ukupne trokove.Industrijska logistika se bavi analizom svih dijelova logistickog procesa u proizvodnom sistemu. Radi toga ona definira industrijski logistiki sistem, industrijsku logistiku mreu ,kao i razne unutarnje i spoljanje veze izmeu objekata tih sistema i mree.Savremeni prodor kibernetike u sve pore drutva uticao je i na industrijsku logistiku.Uvoenje savremenih informacionih sistema uz primjenu elektronskih raunara, omoguava industrijskim logistiarima da donese brze i tane analize,kao sto su:a) analiza trita prema koliinama

- trini proizvodi,

- raspored kupaca,

- oscilacije prema sezonama,

b) analize transporta

- utovar,

- predvianje

- skladitenje

c) analiza kvaliteta usluga

- rokovi isporuke

- dostavljanje

- ambalaa

d) analiza optimalnih serija

e) analiza mjesta zastoja

f) analize organizacijske politike

- shema upravljanja poduzeem,

- organizacija proizvodnog procesa,

- interne logistike podrke proizvodnje,

- parametara u logistikom procesu.Na taj nain omoguava se pravovremeno donosenje optimalnih odluka u svim sektorim rada industrijskih proizvodnih sistema.

Poto industrijska logistika veoma mnogo utie na ekonominost poslovanja industrijskih proizvodnih organizacija, ona ima veliki drutveni znaaj.Zbog toga ova grana logistike kao nauke ima puno opravdanja u pogledu daljih operacionih istraivanja. Posto je i kod industrijske logistike glavna preokupacija usklaenje i integracija svih logistikih zavisnih aktivnosti da bi se postigao glavni cilj u industrijskoj proizvodnji, a to je racionalnost i ekonominost proizvodnje i poslovanja, to je ona bitna za svaku proizvodnu organizaciju.

Pred industrijsku logistiku se kao vrlo znaajan zadatak postavlja rjeenje problema standardizacije i unifikacije proizvoda.

Organiziranje i stalno usavravanje servisne slube je danas prioritet zadatak logistiara koji rade u industriji.

ematski prikaz mjesta logistike u industrijiEKONOMSKO KOMERCIJALNA LOGISTIKA

U ovu logistiku granu spada logistika korisnika velikih sistema, ija osnovna funkcija ima komercijalno ekonomski karakter, mada se odnosi na razne djelatnosti tih sistema. Sadraj ove logistike grane raslanjen je prema vrstama njenih korisnika.

Pri tome su obuhvaeni samo najvei korisnici velikih tehnikih i drugih prateih sistema, koji zahtjevaju snaznu logistiku podrku.

BANKE I SLINE USTANOVE

Osnovna misija banaka i slinih ustanova jeste da pruaju usluge pojedincima, ustanovama i radnim organizacijama. Te usluge su finansijsko-komercijalne prirode,a zasnivaju se na komercijalnim osnovama. Meu takve usluge, odnosno osnovne zadatke banaka spadaju: izrada i obnavljanje novanica

uvanje gotovog novca

usluga tediama

kreditne usluge

isplate, uplate i druge bankarske transakcije

finansiranje odreenih projekata

finansijska kontrola poslovanja

finansijske analize i sl.

Da bi izvravale zadatke svoje osnovne misije, ove ustanove moraju imati podrku logistike prirode koja obuhvata:

snabdjevanje kovnica specijalnim ureajima i alatom

snabdijevanje potronim i repromaterijalom

postavljanje kontrole i tehniko odravanje alarmnih i drugih sigurnosnih ureaja

organiziranje, koritenje i tehniko odravanje informacionih sistema, kao i sistema za automatsku obradu podataka

postavljanje i kontrola posebnih sistema veza i sl.

Na slici je prikazana shema logistike podrke banaka. Iz nje se vidi da u okviru svih pomonih djelatnosti treba obaviti i neke djelatnosti logistike prirode, koje su na shemi nazvane logistikom podrkom.Ovdje je potrebno istai da se u toj podrci mogu istraivati poboljanja koja dovode do optimalnog rada cjelokupnog sistema. Na taj nain usavravanjem logistikog procesa omoguuje se sigurniji, racionalniji i efikasniji rad banaka.

POTAOsnovna misija pote jeste pruanje potanskih usluga pojedincima, radnim i drugim organizacijama i administrativnim ustanovama svih nivoa.Sve usluge koje pota obavlja, zasnovane su na komercijalnoj osnovi. Kao potanske usluge moemo navesti:

Prijem i dostavljanje pismenih poiljki

Prijem i dostavljanje telegrama

Prijem, transport i dostavljanje paketa

Organiziranje i davanje telefonskih usluga lokalnog, meugradskog i meudravnog karaktera

Dostavljanje novanih poiljki svih vrsta

uvanje novca tedisa i bankarske usluge i sl.

Da bi izvrile navedene osnovne zadatke svoje misije, pote su organizirane na razne naine i mogu da raspolau velikim brojem specijalnih objekata. Tako raspolau telekomunikacijskom tehnikom svrstanom u razne sisteme veza. Takoer, one raspolau posebno opremljenim radnim organizacijama za potrebe izgradnje objekata i njihovo tehniko odravanje.

Za usavravanje i razvoj sistema pote imaju posebne naune i razvojne institucije. Za dostavu, transport i manipulaciju poiljaka pote raspolau posebnim motornim vozilima i drugim tehnikim sredstvima. Zbog specifinosti poslova pote imaju posebni kolski kadar. Za izvrenje bankarskih usluga imaju istu logistiku podrku kao i banke. Meutim, za uspjeno izvrenje potanskih usluga,pote moraju da osiguraju sljedeu logistiku podrku:

obrazovanje i usavravanje potanskih kadrova,

fundamentalna i primjenjena istraivanja u svim podrujima potanske djelatnosti transportnu podrku

projektiranje razvoja sistema

investicionu gradnju

integralnu logistiku podrku tehnikih sistema i ureaja kojima raspolau

snabdjevanje investicionom opremom, tehnikim potronim materijalom i administrativnim potrebama

podrku automatiziranog informacionog sistema

sigurnosno signalne sisteme i fiziko osiguranje

elektroenergetsko osiguranje i sl.

ema logistike podrke rada pote

NOVINSKE AGENCIJE,RADIO I TELEVIZIJA

U ovu grupu organizacija uvrstit emo zvanine informativne agencije i razne izdavake organizacije dnevnih i drugih listova kao i radio i televizijske stanice.Pratee aktivnosti koje moraju da obavljaju ove agencije,a koje zahtijevaju posebnu logistiku podrku su:

izgradnja objekata i tamparskih postrojenja

distribucije i transport tampe,

organiziranje,postavljanje i nabavka sredstava veze zbog udaljenih agencjskih izvjetaa,

izgradnja centara veze-radio i relejnih centara,

izgradnja televizijskih studija,centara i objekata,

integralna logistika podrka svih tehnikih sistema i ureaja kojima raspolau,

snabdijevanje specijalnim priborom i materijalom,

poseban specijalizirani motoriziran vozni park i sl.

ema logistike podrke rada novinskih agencija i radija i televizijeELJEZNICA

Poznato je da je eljeznica transportno usluna organizacija zasnovana na komercijalnoj osnovi. Njena osnovna misija je transport roba i putnika u unutarnjem i meunarodnom saobraaju. Da bi ispunila tu svoju misiju, eljeznica mora da raspolae :

specijalno obuenim kadrom;

velikim brojem specijanih objekata;

mnogim specijalnim postrojenjima za manipulaciju i transport van pruga i i za odravanje pruga;

eljeznickim prugama;

prirodnim resursima raznih vrsta energija;

eljeznikim transportnim ureajima;

automatiziranim transportnim ureajima;

ureajima i instalacijama veze;

automatiziranim informacionim sistemom za prikupljanje i obradu podataka;

signalno sigurnosnim ureajima itd.

Za obavljanje zadataka iz svoje osnovne misije eljeznica mora da logiki usklauje vie drugih pomonih aktivnosti;

fundamentalna i primjenjena istraivanja u oblasti eljeznickog transporta;

obrazovanje i kolovanje eljeznickog kadra;

snabdijevanje izvorima raznih vrsta energije;

projektiranje i investicionu gradnju specijalnih objekata i postrojenja;

investiciono odravanje eljeznickih objekata;

integralnu logistiku podrku rada svih eljeznickih tehnikih sistema i ureaja;

izgradnja i projektiranje posebnog sistema veza;

projektiranje, razvoj i izgradnju automatiziranog signala sigurnosnog sistema i sistema automatiziranog upravljanja eljeznikim saobraajem;

projektiranje, izgradnju i usavravanje automatiziranog informativnog sistema za prikupljanje i obradu podataka potrebnih za sistem saobraaja, snabdijevanje, odravanje i eksploataciju.

Shema logistike podrke rada eljezniceAVIO-PREVOZNICI, AUTO-PREVOZNICI, BRODSKI PREVOZNICI

Navedeni korisnici sistema logistike podrke svojom osnovnom misijom predodreeni su za pruanje transportnih usluga, prevoz ljudi i raznih roba. Svi spomenuti prevoznici rade na komercijalno ekonomskim principima, a kao osnovna sredstva koriste razne prevozne ureaje u razliitim prirodnim sredinama ( zrak, kopno, more ). Meutim, da bi uspjeno obavljali svoju osnovnu dijelatnost, ovi izvrioci transportnih usluga moraju da obavljaju i razne logistike zadatke:

obezbjeenje potrebnog strunog kadra;

nabavka osnovnih tehnikih sredstava za svoju djelatnost i pratee opreme i TMS;

obezbjeenje pogonskog motora;

izgradnja zranih, lukih pristanita i potrebnih skladita i njihovo investiciono odravanje;

obezbjeenje prevoznih veza;

kod zranih i brodskih prevoznika obezbjeuje radarske i radio navigacijske slube;

obezbjeenje informacionog sistema;

integralna logistika podrka svih vrsta tehnikih sistema i TMS, koji se koriste u osnovnoj i pomonoj djelatnosti.

Shema logistike podrke rada prevoznikaOPA TEHNIKA LOGISTIKAKao korisnici ove grane logistike podrke mogu se smatrati velike prirodne organizacije, koje za izvravanje svoje osnovne misije, koja je i sama logistike prirode, raspolau i velikim tehnikim postrojenjima, instalacijama, a ne spadaju u industrijska preduzea (naftovodi, plinovi, vodovodi, elektrodistribucija isl.). Sva ta preduzeca moraju da se bave i odreenim prateim aktivnostima kao to su:

organiziranje veza;

automatika i signalizacija;

informatika sa obradom podataka;

projektiranje i igradnja objekata;

investiciono i tekue odravanje postrojenja i objekata;

specijalizacija kadrova;

odravanje specijanih tehnikih sistema i ureaja i sl.

Pregled korisnika ope tehnike logistike dat je na slici. Da bi izvrili svoju osnovnu misiju i pratee aktivnosti koje su navedene, korisnici velikih tehnikih sistema moraju da za svoje potrebe organiziraju snanu logistiku podrku.

VOJNA LOGISTIKA

Upotreba rijei logistika u dananjem znaenju vezuje se za vizantijskog cara Lava VI Mudrog koji u svom djelu Sumarni pregled ratne vjetine vojnu vjetinu dijeli na strategiju, logistiku i taktiku.Logistiku definie kao umjeanost snabdijevanja i manevara vojske.Danas se pojam logistike koristi u veini oruanih snaga,pa je dobila status meunarodne rijei. Iako je prvobitno vezana za vojsku ,naglim razvojem nauke i tehnike u drugoj polovini ovog stoljea,naglo se iri i ulazi u upotrebu i u drugim sferama ljudske djelatnosti,pa se danas govori o i o meunarodnoj,nacionalnoj i poslovnoj logistici ,pa ak i u uem smislu o logistici odreenih procesa u privrednim,ekonomskim,socijalnim,uslunim i drugim oblastima. U ranijem periodu vojna logistika je predstavljala djelatnost u pronalaenju najboljih rjeenja i donoenju planova za pokret vojnih jedinica,njihovo snabdijevanje,izbor terena i izradu sistema utvrivanja.

Vojna logistika je postala proces planiranja i obezbjeenja dobara i slubi radi podrke vojnih snaga.Zadatak logistike je obezbjeenje materijalnih sredstava kojima organizirane snage sprovode silu. U ranijem smisli to je neprekidna podrka borbenih snaga i oruja. Njen cilj je odravanje maksimalne borbene efikasnosti. Ona obuhvata usmjeravanje i koordinaciju onih tehnikih i drugih logitikih podsistema i funkcija koji uzeti zajedno stvaraju ili podravaju oruane snage. Vojna logistika je cjelokupan proces planiranja i materijalnog obezbjeenja oruanih snaga u miru i ratu. Zadaci logistike nisu samo stvar logistiara nego cjelokupnog komandnog sistema na svim nivoima komandovanja, kao i civilnih i vojnih institucija. Ameriki admiral Henri Iklins (Henry E. Eccles)istie misli Parkera Balantaja kao veza izmeu fronta i pozadine, logistika je istovremeno vojni element u nacionalnoj privredi i privredni element u vojnim operacijama.Znaenje vojne logistike raste zbog pruanja vojne pomoi u miru, krizama, prirodnim katastrofama i tehnikim akcidentima te za vrijeme vojnih konflikata.Uspjeh ni jedne vojne operacije nije mogue bez efikasne primjene logistike. Zadaci vojne logistike su: analiza postojeih struktura,procesa i veza u sistemima

predvianje ponaanja sistema u datom okruenju

organiziranje struktura,procesa i veza u sistemima sa zadatih osnova

stvaranje i obnavljanje zaliha te snabdijevanje jedinica potrebnim sredstvima

odravanje tehnikih materijalnih sredstava na zahtijevnom nivou pouzdanosti i spremnosti

opremanje oruanih snaga potrebnim sredstvima i opremom

obrazovanje kadrova po specijalnostima

osiguranje postrojenja i prostora za rad organa logistike

osiguranje informatike podrke

izrada dokumentacije za rukovanje i odravanje

transport ljudstva,sredstava i ivotinja

zatita i lijeenje ljudi i ivotinja

protivpoarna zatita.Danas logistika u vojsci ima isti znaaj i najee se pojmovno definie kao nauka i vjetina planiranja i izvoenja pokreta i odravanja snaga. Ona objedinjava sve aspekte vojnih operacija i aktivnosti koji se, u najveem broju zemalja, izvravaju kroz sljedee procese: oblikovanje i razvoj, nabavku, skladitenje, kretanje, snabdijevanje, distribucije, odravanje, proraune i dopremanje materijala i evakuaciju u funkciji snabdijevanja, nove nabavke ili izgradnju opreme, ureaja i objekata, nabavke i pruanje opih usluga personalu.

Logistika je dinamiki faktor oruanih snaga.Bez nje je svaka strategija samo papirni plan. Ona najee ukljuuje funkcije snabdijevanja,odravanja, transporta, ope slube, zbrinjavanje i lijeenja ljudstva. Ove funkcije se u smislu vojne logistike mogu tretirati kao logistiki procesi, a sistemi preko kojih se ovi procesi realizuju kao logistiki sistemi. Sve funkcije vojnih aktivnosti koje obuhvata vojna logistika,nalaze se u okviru logistikog procesa u nekom prostoru i vremenu. U tom procesu postoje odreene zakonitosti koje je mogue istraivati i optimizirati. Na taj nain mogue je pomou operacionih istraivanja optimizirati i vojnu logistiku odnosno sve njene funkcije.

Savremena logistika teorija osloncem na naunu disciplinu raspolae metodologijom po kojom se na osnovu definisanih ciljeva i ogranienja, moe doi do njene optimalne organizacije. U svim savremenim armijama posebna se panja posveuje izgradnje efikasne logistike operacije. Usavravanje logistike bit e u perspektivi usmjereno na :

objedinjavanje kroz dalju centralizaciju sistema komandovanja i upravljanja materijalnim rezervama

teritorijalizacija logistike organizacije uz distribuciju u prostoru

efikasan logistiki komandno-informacioni sistem o stanju materijalnih i kadrovskih resursa.

poboljano predvianje i logistika realizacija

projektovanje logistike za odreeni zadatak prema angaovanim snagama

edukaciju kvalitetnih i pouzdanih logistikih kadrova visokoprofesionalnih specijalista za izazov budueg vremena.

Savremeni sistemi vojne logistike trebaju biti dovoljno fleksibilni kako bi se zadovoljile potrebe vlastith snaga odreene potrebe saveznikih snaga prilikom moguih aranmana meunarodnih mirovnih operacija.Zavretak hladnog rata oznaio je redefiniranje pojma nacionalne sigurnosti, a time i vojnih zadataka za veinu drava u svijetu. Tako se ve 1992. g. vojni izdaci na svjetskoj razini u odnosu na 1989. smanjeni za 22 % odnosno 2 1047 mil USD na 811 mil USD(u ciframa iz 1995.).Unato injenici da sve tri etvrtine smanjenja vojnih izdataka se na bivi SSSR , trend smanjenja vojnih izdataka se nastavio tako da su oni na svjetskoj razini 1995. iznosili 720 mil USD , a 1998.g. 677 mil. USD.Tako su se u svega 10. godina vojni izdaci na svjetskoj razini smanjili za vie od jedne treine.Vojni izdaci 1989.inili su 7% svjetskog GDP-a 1998.g. inili su 3% svjetskog GDP-a. Premda se vojni izdaci sve vie smanjuju,drave u razvoju jo uvjek na svaki potroeni dolar za zdravstveno obrazovanje troe 40 centi za vojne svrhe. Smanjenju vojnih zadataka u tim dravama mora se pristupiti vrlo paljivo kako se ne bi ugrozila nacionalna sigurnost. Povezanost industrije i rata ,o emu najbolje svjedoe legalna i ilegalna svjetska trgovina orujem ili podatak da jedan nosa zrakoplova EISINHOWER stoji vie nego svi vojni prorauni Iraka,Irana,Sirije,Libije,Sjeverne Koreje i Kube,te podatak da samo kopnene oruane snage SAD-a trae iz proraunskih sredstava iz 2007.g. 138 mlrd USD ili 26 mlrd USD vie nego u prethodnoj fiskalnoj godini.Samo za popravak i zamjenu tenkova za rat u Iraku,Afganistanu treba izdvojiti iznos od 17.1 mlrd USD. Za popravak i zamjenu vojne opreme u 2008. godini predvia se iznos od 13. mlrd USD.Potreban iznos za zamjenu i popravak opreme nee se bitno mijenjati ni u narednom petogodinjem periodu.

OBEZBJEENJE TRANSPORTA I SAOBRAAJA

Ova logistika funkcija je nastala u prvim zaecima vojne logistike. Meutim, u savremenoj vojsci ona je dobila druge dimenzije i znaaj. Poznato je da se pred vojsku postavlja zadatak prevoenja ive sile i materijala na velika rastojanja, pod oteanim uslovima usljed borbenih dejstava neprijatelja. To je u velikim vojskama ve u toku II svjetskog rata dovelo do detaljnih operacionih istraivanja svih uslova da bi se transport obavio to sigurnije. Pri ovome se ne radi samo o poboljanju transportnih sredstava nego o mnotvu taktikih poteza koji su mogli da sprijee dejstvo neprijatelja.

Dananje strategijske zamisli velikih vojski svijeta su u tom pogledu pred logistiku postavile ogromne zadatke, kao to su:

fundamentalna i primjenjena istraivanja u oblasti transporta i saobraaja,

planiranje, razvoj i proizvodnja transportnih sredstava velikih mogunosti ,

optimizacija transportnih usluga na ratitu,

upravljanje kretanjem transporta,

organizacija zranog i pomorskog transporta,

transport eljeznicom, cestovnim i vodenim putem,

organizacija saobraaja i njegovo regulisanje u ratnim uslovima,

praenje robe u tranzitu,

organizacija kontejnerskog transporta(itegralni transport),

transport teke opreme,

organizacija transporta posebno osjetljive tehnike kao to su eksplozivna sredstva, precizna mjerna oprema, zapaljiva hemijska sredstva, municija i nuklearna TMS.

obezbjeenje veze za vrijeme transporta.

Da bi se obavili ovako kompleksni zadaci, u velikim vojskama postoje posebne vojne organizacione cjeline i komande na raznim nivoima komandovanja koje se bave ovom problematikom. Transportne jedinice postoje na nivou vojske, korpusa i divizija. Upravljanje transportnim kretanjima vrlo esto zahtjeva punu centralizovanu kontrolu na najviem nivou. Ovo namee potrebu za koritenjem sigurnog informacionog sistema, kao i postojanje centara za kontrolu kretanja.Ovi centri moraju da prate kretanja u pozadini i na ratitu. Da bi se omoguilo praenje robe u tranzitu, logistiari treba da znaju lokaciju svoje robe du kanala dotura kao i mogunost potrebe primaoca.STRATEGIJA RAZVOJA LOGISTIKE I INTERMODALNOG TRANSPORTA

Logistika je jedan od kljunih faktora prestia- konkurencije na tritu razvijenih zemalja. Nove strategije i trendovi u logistici su usmjerene ka stvaranju optimalnog odnosa logistikih usluga i logistikih trokova uz ostvarenje ciljeva:

poveanje nivoa kvaliteta logistike usluge, krai rokovi isporuke, vea frekventnost,vea pouzdanost, vei stepen pribliavanja kupcu u pogledu njegovih zahtjeva,

smanjenje logistikih trokova, prvenstveno zaliha u logistikim lancima,

koncentraciju i konsolidaciju lanca snabdijevanja,

optimizaciju uea korisnika i davaoca u kreiranju kompletne usluge,

eliminaciju dupliranih i neprofitnih logistikih sistema,

razvoj i primjena tehnologije u skladu sa zahtjevima ekologije i bezbjednosti.

Posljedica postojanja ovih ciljeva je stvaranje i razvoj novih koncepcija i strategija u oblasti logistike.Nove strategije imaju nekoliko kljunih obiljeja i integracija,koncentracija,kooperacija,koordinacija i specijalizacija. Stategija razvoja logistike i intermodalnog transporta mora biti zasnovana na svjetskim trendovima,realnim domaim potencijalima i mogunostima, u tom smislu treba teiti integraciji i ukljuivanju u evropski i svjetski sistem. SVJETSKI TRENDOVI U OBLASTI LOGISTIKE

Razvoj logistike i intermodalnog transporta u svijetu karakteriu sljedei trendovi:uvoenje i primjena novih logistikih strategija, formiranje i izgradnja logistikih centara i mrea,razvoj logistikih tehnologija,edukacija logistikih strunjaka i osnivanje logistikih drutava i udruenja.

LOGISTIKE STRATEGIJE

Logistike strategije i novi trendovi na tritu privredno razvijenih zemalja direktno utiu na oblikovanje, projektovanje, dizajniranje sistema i tehnologija transporta, skladitenja, pretovara, naruivanja, pakovanja itd. Privredni sistem pod sve jaim dejstvom zahtjeva trita u pogledu kvaliteta logistike usluge i u pogledu logistikih trokova podlijee promjenama u pravcu primjene novih strategija. Primjena novih strategija podrazumijeva promjene i prilagoavanja logistikih sistema u pogledu strukture sistema, procedura znanja, sistema vrijednosti i stvaranja strunjaka koji su sposobni da kreiraju i primjenjuju nove logistike tehnologije. Nove strategije savremene logistike i pedicije javljaju se kao odgovor na nove zahtjeve trita, koje postaje sve zahtjevnije u pogledima kvaliteta usluga i proizvoda, organizacije i procesa distribucije, potom okretanja firme ili odreene organizacije prema korisniku, to e permanentno uveati stepen povjerenja izmeu korisnika i komitenta. Samim tim i savremena pedicija je morala iznai i odabrati naine kako bi se do takvog zadovoljenja potrebe najefikasnijim pristupom dolo. Primjenom logistikih principa, menadmenta kvaliteta, sistema kvaliteta, kao i ostalih logistikih alata, irenjem logistikih znanja, razvile su se sljedee strategije uz upotrebu odreenih tehnologija u okviru pedicije kao aktivnosti i znanosti:

strategija proizvodnje po narudbi strategija proizvodnje za zalihe,

outsourcing strategija insourcing strategija,

MAKE or BUY strategija, i

strategija centralizacije strategija decentralizacije.STRATEGIJA CENTRALIZACIJE I STRATEGIJA DECENTRALIZACIJE

Kada se konkretno govori o strategiji centralizacije, kada su u pitanju velika pediterska preduzea (meunarodni pediteri) misli se na injenicu da je njihovo rukovodstvo centralizovano u jednoj odreenoj zoni. Zona moe biti drava iz koje potie samo preduzee, potom se moe formirati tamo gdje su trini uslovi najadekvatniji, koji ujedno pruaju i dobre uslove za razvoj kompanije, a sa druge strane utiu na dostupnost i brzinu usluga prema korisnicima. Znai, sa jednog punkta, informacije i zahtjevi se dalje alju u svoje podrunice irom svijeta. Danas je ovakav trend naroito prisutan u pediterskim udruenjima jer se prema R. Periiu jedno uspjeno peditersko udruenje treba probijati na nova trita i osnivati tamo svoje kompanije. S druge strane, kada je u pitanju strategija decentralizacije, princip rada je zasnovan na osnivanju vie centara, odnosno upravljakih sistema, koji uz saglasnost vrhovnog vodstva ima mogunost da donosi, provodi i vri odreene logistike usluge. Pod decentralizacijom se jo podrazumijeva i participacija graana, odnosno njihovo uticanje na izgled i kvalitet pojedinih usluga tj. mogunost da uestvuju u praenju i vrednovanju pojedinih usluga. Zakljuak je da, kada govorimo o decentralizaciji, mislimo istovremeno na vie procesa koji zapravo podrazumjevaju da se u jednom centru ne osmiljaju, ne realizuju i ne finansiraju sve usluge. JUST-IN-TIME

Strategija 'Tano na vrijeme' podrazumijeva integrisan pristup proizvodnim i logistikim procesima sa osnovnim principom cjelokupnog posmatranja toka reprodukcionog procesa i ciljem da se prava roba u pravoj koliini i pravom kvalitetu nau na pravom mjestu u pravo vrijeme. JIT tei eliminaciji svih nepotrebnih procesa i sistema, odnosno zaliha sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda nepotrebnog sadravanja materijala u tokovima nabavke, proizvodnje i distribucije, nepotrebnog dupliranja i uopte postojanje pojedinih skladinih i transportnih sistema. JIT strategija je svoju primjenu nala u svim industrijskim granama, od poljoprivrede do mainske industrije, a posebno u automobilskoj industriji. Specifinost prehrambene industrije Franscuske je takva da 2/3 preduzea ima potencijal i potrebu za primjenom JIT. Optimizacijom i eliminacijom logistikih lanaca po strategiji JIT ostvaruje viestruki efekat i potencijal konkurentnosti,smanjenje zaliha (80% - 90%), idirektno poveanje produktivnosti (20% -60 %), poveanje kvaliteta proizvoda ( 50% - 55%), itd. JIT je ekonomski pojam koji predstavlja strategiju smanjenja trokova u proizvodnji gdje se proraunom postie krae vrijeme skladitenja djelova, repromaterijala, odnosno sirovina ili samo izbjegavanje skladitenja, te stavljanje istih u najkraem roku u proizvodni proces. Tom prilikom dobija se na skraenju vremena izrade pojedinih djelova proizvodnje, sinhroniziranja procesa rada, faza proizvodnog procesa i balansiranja kapaciteta. Taj proces se vodi pomou sistema signala Kanban pomou kojih se u proizvodnom sistemu odreuje sljedei korak. Kanban su jednostavni vizuelni signali kao to su prisutnost ili odsutnost nekog dijela na polici. Ako se ispravno primjeni JIT koncept dovodi do znaajnih poboljanja u proizvodnoj organizaciji, kroz povrat investicija, kvalitet i efikasnost. Ovu tehniku je prvi koristio Ford Motors Company. Oni su koristili koncept od luke do proizvodne hale pri emu ulazni materijal nisu bili uvijek skladiteni prije nego se nau u proizvodnji(Ford je koristio JIT kada je ruda dolazila upravo na vrijeme da se pretvori u eljezo za karoserije). Ovaj koncept zahtijeva efikasno i tano voenje transportnog procesa (Freight Menagment System).JIT koncept je prihvatila i unaprijedila Toyota Motors Company, kao dio Toyota prozvodnog sistema.Japanska kompanijanije mogla da istrpi velike trokove za skladita gotovih proizvoda i dijelova. Prije 1950- ih godina, to je bio nedostatak koji je smanjio ekonominost cijelog lota (ekonomski lot broj jednakih proizvoda koji bi se mogao prozvesti od trokova uloenih u neki drugi proizvod ili uslugu). Neeljeni rezultat je bio slab povrat investicija u fabriku. Tojotin menadment je doao do zakljuka da kompanija moe biti fleksibilnija, sniavanjem ukupnih trokova alata i duine lota za odgovarajui skladini prostor.

JIT je jedan od sistema poboljajna kvaliteta koji daje izvrsne rezultate u upravljanju zalihama. Kompanije bi trebale teiti njegovoj primjeni zbog mogunosti poboljanja poslovanja i zbog opeg rasta svjesnosti ljudi o razini kvaliteta proizvodnje u kompaniji te novih iskustava koja su se stekla primjenom JIT sistema. Krajnji cilj JIT sistema je uklanjanje zaliha iz skladita te meuskladitenje sirovina i poluproizvoda u proizvodnji. To je sistem upravljanja kvalitetom koji zahtjeva visoku kvalitetu proizvodnog sistema, reda nekoliko neispravnih proizvoda po seriji i potpunu kontrolu kvaliteta sa otkrivanjem svih neispravnih proizvoda. Takav proizvodni sistem omoguava izradu detaljnih planova prizvodnje koji ukidaju sva nepotrebna ekanja i meuskladitenja jer se te operacije obavljaju upravo na vrijeme, od ega i dolazi naziv ovog sistema. JIT proizvodnja je proizvodna filozofija koja eliminie gubitke vezane za vrijeme poslova i skladine prostore. Osnova ove proizvodnje je da kompanija proizvodi samo ono to je potrebno, kada je potrebno i u koliinama koje su potrebne. Kompanija proizvodi samo ono to potroa trai prema povremenom nalogu, a ne prema predvianjima. JIT bi se mogao definisati i kao proizvodnja potrebnih jedinica traenog kvaliteta u traenim koliinama u, za njih, povoljnom momentu. To znai da kompanija upravlja svojim vlastitim izvorima i razmjeta ih prema potrebama u odreenom periodu.Naelo JIT-a predstavlja jedan od temelja poznatog Toyota sistema. Prema Shiego Shingou to je sistem iji je zadatak eliminisanje svega nepotrebnog..Da bi JIT metoda bila uspjena moraju se ispuniti zahtjevi:

1. kvaliteta djelova mora biti visoka,

2. bez ili sa minimalnim zalihama,

3. mora postojati pouzdana povezanost i vrsta kooperacija s dobavljaima,

4. idealno bi bilo kada bi dobavljai bili locirani u blizini kompanije, uz dostupan i pouzdan transport,

5. veliina proizvodnje ovisi o potranji,

6. trai se timski rad, a zaposlenici su odgovorni za odravanje svoje opreme. efovi (menageri) su treneri i mentori koji potuju svoje zaposlenike i aktivno sudjeluju u procesu proizvodnje.7. zadovoljstvo kupaca.Pomou JIT sistema koriste se materijali, dijelovi i sklopovi samo u potrebnoj koliini s najmanjim moguim vremenom protoka. Takoer se nastoji eliminirati potreba za dvostruke kontrole kvaliteta i to kod proizvoaa i prilikom eliminiranja poiljki kod kupca. Takav proizvodni proces podrazumijeva da svaki zaposlenik mora provjeriti posao koji je obavljen u koraku ispred,jer to je vjeno preduslov da svoj posao obavi dobro.PREDNOSTI I PROBLEMI U IMPLEMENTACIJI JIT-a

Prednosti koje JIT koncept obezbjeuje kompaniji su mnogostruke i razliite. Neke od njih su: skrauju vrijeme skladitenja robe. Kompanije se u ovom sluaju mogu fokusirati na druge procese koji mogu proistei; poboljava protok robe u skladitu. Uposlenici e moi bre da procesiraju robu; viedisciplinarni uposlenici e biti efikasniji- kompanija e moi da koristi radnike u situaciji kada su potrebniji,kada se javlja nedostatak radnika,a poveava se potranja za pojedinim proizvodima,

konzistentan raspored rada i radnih sati. Ako ne postoji potreba za proizvodom u odreenom proizvodu,radnici se fokusiraju na druge poslove. To uva kompaniji novac,jer ne mora da plaa radnike za neizvreni rad. usklaenost odnosa sa dobavljaima. Imati provjerene odnose sa dobavljaima je veoma vano za kompaniju,jer je potrebno da roba roba bude tu kad je neophodno.

isporuke koje se vre tano na vrijeme dre visoku produktivnost kod radnika-radnici e se angaovati da ostvare ciljeve kompanije,

vei kvalitet proizvoda i manji proizvodni trokovi,

planiranje i projektovanje po narudbi,

efikasna prozvodnja u malim serijama,

eliminacija svih oblika gubitaka,

neprekidna proizvodnja (vrijeme proizvodnje = vrijeme ekanja + vrijeme izrade + vrijeme transporta),

eliminacija sluajnih momenata (velike zalihe,gubici vezani za njihovo odravanje,niskoritena radna snaga,gubici neiskoritenih kapaciteta), odravanje dugorone i jasne strateke politike,

smanjenje priprema za poetak proizvodnje do 50%,

smanjenje proizvodnog prostora do 60%,

smanjenje svih vrsta zaliha do 80%.

Sigurno je da JIT koncept poboljava poslovne performanse i efikasnost.Ovakvi zakljuci ne znae da svaka firma koja implementira JIT ostvaruje poboljanje u svim oblastima. U sljedeoj tabeli dato je poreenje izmeu tradicionalnog sistema i sistem zasnovanog na JIT-u.

Oblast JITTradicionalni model

1.Duina proizvodnog lotaRade se male jedinice,to skrauje pripremno vrijemeRade se velike jedinice sa velikim pripremnim vremenom.

2.Procesni dizajnKoristi se konkretan ininjering

Proces je dizajniran,poto je dizajniran proizvod

3.Robne listeVeliki obrt sa minimalnom robnom listom

Mali obrt sa velikom robnom listom

4.DobavljaiOdreeni broj,ali su pomagani,informisani i zatvoreni u krugDostavljai se dre na distanci

5.Uposlenici Nulti disciplinarni fleksibilni i spremni za timski rad Specijalisti za odreene discipline

6.Odluivanje Od svih radnika se trai brz odgovorCentralizovano na upravljakom nivou

7.Kvalitet Odgovornost svijuOdgovornost,.kontrola kvaliteta

POREENJE IZMEU TRADICIONALNOG SISTEMA I SISTEMA ZASNOVANOG NA JIT-u.Pored navedenih prednosti postoje i problemi koji se javljaju u implementaciji JIT-a. Jedan od vanijih problema vezanih za JIT je to to se isporuioc i meupotroa ostavljaju otvorenom udaru,tj. ako isporuke dolaze u odreenim periodima,kompanije su podlone prekidu takvog protoka. Iz tog razloga neke kompanije koriste i vie dobavljaa za isti proizvod. Tu postoje skriveni trokovi koji ukljuuju sindikalne akcije,probleme sa fleksibilnim sistemom proizvodnje, potekoe sa isporukom robe po sistemu JIT-a ,kao i poveani trokovi dobave.

Ako kompanija eli da primjeni JIT koncept, to ne znai da sve mora biti uinjeno brzo. Za kompaniju je najvanije da ima dobro organizovan razmjetaj proizvodnje. Takoer menadment i uposlenici moraju imati na umu da ovaj koncept pomae kompaniji da rijei mnoge probleme u logistici. Implementacija i razvoj JIT koncepta je dugotrajan i skup proces, ali ako se kompanija moe nositi sa tim tekoama,dostii e visok nivo radnih tokova

JIT koncept je samo jedan dio lanca koji doprinosi zadovoljstvu potroaa. To znai da JIT ne moe rijeiti postojee probleme u drugim procesima. Sve u preduzeu treba biti zdravo,od hijerarhije uposlenika do procesa u toku rada. Usklaenost je jedna od stvari koja moe poboljati rezultate poslovanja. Prema tome JIT koncept je samo jedna ,ali veoma vana karika cijelog lanca.

Promjena ka boljem kod firmi treba da osiguraju zaposlenici i menadment.Zato je osnovna crta JIT-a motivacija i ukljuivanje svih zaposlenih u ostvarivanju ciljeva kompanije. JIT zahtijeva timski rad ukljuujui i najnie nivoe.

Uspjena implementacija ovog koncepta,vodei rauna o svim potrebnim aktivnostima dovodi do poveanje produktivnosti ,poveanje kvaliteta proizvoda,bolje poslovne performanse,zadovoljstvo kupca uz znaajno smanjenje trokova. OUTSOURCING I INSOURCING

Ovaj koncept podrazumjeva raslanjivanje profilnih i neprofilnih sistema i procesa sa ciljem da se izmjeste neprofilni sistemi (est sluaj za logistike sisteme, transport i skladistenje...) od profilnih sistema (industrijski proizvod osnovnih djelatnosti). Outsuorcing daje prioritet stratekom razvoju i finansiranju podsistema osnovnih djelatnosti u preduzeima. Izmjetanjem neprofilnih sistema u ekonomskom, financijskom i prostornom smislu dolazi do njihovog ukljuivanja i transformacije u profilni logistiki sistem. Nosioci logistikih usluga idu u pravcu formiranja kompletne logistike usluge i specijalizacije za odreene klase logistikih zahtjeva.Kao osnovne aktivnosti voene ovim strategijama mogu se izdvojiti:

kompanije se fokusiraju na osnovnu djelatnost

logistike zadatke preputaju profesionalnim provajderima

korisnici zahtjevaju kompletnu logistiku uslugu (sve na jednom mjestu odnosno kod jednog provajdera)

Strategija proizvodnje po narudbi i strategija proizvodnje za zalihe

Osnovne aktivnosti su fokusirane na:

vueni tokovi umjesto guranih tokova robe

nabavka proizvoda prema zahtjevima trita

finalizacija proizvoda seli se iz klasinih fabrika u logistike sisteme (logistike centre)Ove strategije se u odreenom kontekstu oslanjaju na strateki nivo partnerstva izmeu pruaoca i korisnika peditersko-logistikih usluga. Sami logistiki centri su tako koncipirani da u sebi integriu robne, transportne i informacione tokove, obezbijeeni punom tehniko-tehnolokom podrkom,pretovarnom mehanizacijom kao i podsistemima za doradu i finalizaciju proizvoda i poluproizvoda koji se koncentriu u odreenim centrima..Logistiki centari (logistiko-distributivni centar) u principu predstavlja centralni elemenat u izgradnji i razvoju transportne logistike infrastrukture.Oni su povezani osnovnim transportnim koridorima i pravcima. Jedan logistiki centar podrazumijeva jedinstvenu tehnoloku,prostornu, ekonomsku, organizacionu cjelinu koju obezbjeuje razliite nosioce i korisnike logistikih usluga. Sa druge strane gledajui postoje i dijelom integrisani elementi JIT koncepta koji omoguava da se prava roba,pravog kvaliteta u pravo vrijem nae na pravom mjestu. Roba se nee trajno koncentrisati u odreenim skladinim magacinima, gdje vremenom moe doi do opadanja trine vrijednosti, gdje su prisutni trokovi skladitenja i odravanja, a sa druge strane i nepotrebno gomilanje robe(proizvoda).

LOGISTIKI PROVAJDERIKao specijalizovani nosioci logistikih usluga zauzimaju sve vee uee na logistikom tritu. Tako npr. u Sjevernoj Americi (SAD i Kanada) 78% kompanija koristi usluge logistikih provajdera,u Zapadnoj Evropi (EU) 79%,a u Azijskoj i Pacifikoj zoni oko 58% kompanija. U EU u 2003.godini 65% logistikih procesa preusmjereno je na provajdere logistikih usluga, dok je taj procenat u Americi i Aziji znaajno manji i iznosi oko 50%. U narednih pet godina oekuje se znaajan porast. Istraivanja su pokazala da su korisnici uglavnom zadovoljni uslugama logistikih provajdera. 90% korisnika se izjasnilo kao veoma zadovoljni ili zadovoljni. Meutim, korisnici oekuju da se ponuda logistikih usluga pobolja kroz integrisanje razliitih uesnika u sistemu pruanja kompletne logistike usluge. Tako se navodi pet oblasti na koje provajderi posebno trebaju fokusirati panju: moraju imati ponudu osnovnih usluga (transport, skladitenje, pakovanje, itd.), potrebno je da tee kompletnoj logistikoj usluzi, da budu orijentisani na odreene privredne grane i oblasti, da imaju geografsku pokrivenost i uspostavljanje poslovne infrastrukture. Isto tako potrebno je da raspolau savremenim logistikim tehnologijama koje se vrlo lako mogu integrisati u korisnikov privredni i poslovni sistem. Korisnici oekuju stalno unapreenje logistikih usluga, te se mijenja odnos prema logistikim provajderima, koji su u poetku posmatrani kao provajderi resursa i menaderi resursa, da bi danas vie od polovine korisnika provajdere posmatralo kao logistike strategije (distributivne strategije, transporte strategije).

Ovakva orijentacija na korisnike i na potencijalno zadovoljenje njihovih elja, zahtjeva i potreba predstavlja primjene novog koncepta logistikog poslovanja. Koje su to karakteristike pediterskih kompanija o ovom prelazu?

Danas pedicije predstavljaju savremene logistike provajdere (3PL, 4PL provajderi) koji su sposobni da ponude i prue kompletnu lgistiku uslugu. Razvija se sve ee logistiko partnerstvo izmeu pedicija i korisnika logistikih usluga. Trend je da pediterske kompanije kao specijalizovani nosioci logistikih usluga, preuzimaju sve vie logistikih aktivnosti od korisnika(outsuorcing partnerstvo).Na koji je nain tekao razvoj samog logistikog provajdera je trajao i razvijao se kroz nekoliko faza. Sam razvoj je u sebi prepoznao vie tipova kocepta logistikog provajdera gdje moemo razlikovati:1PL, 2PL, 3PL, 4PL.

1PL- Logistika kui korisnika, sistem za sopstvene potrebe uz minimalno angaovanje drugih.

2PL-Odreene logistike usluge transporta, otpreme, skladitenja, provjerene specijalizovanim nosiocima.

3PL- 3PL provajder kao outsourcing partner preuzima najvei dio logistikih zadataka korisnika.

4PL- 4PL provajder podrazumijeva integrisano upravljanje i realizaciju kompletne logistike usluge.

Hijerargijski razvoj (Top-Down) je mogue vidjeti na sljedeem grafiku:

RAZVOJ SAVREMENIH LOGISTIKIH PROVAJDERA

LOGISTIKO PARTNERSTVO

Podrazumjeva poslovnu saradnju logistikih sistema i korisnika. Umjesto starog pristupa, gdje su korisnik i nosilac usluge u principu imali suprostavljene ciljeve (sa dvije strane u sukobu), sve vie se koriste nove forme, saradnje i patnerstva. Prvo su to bili nii oblici partnerstava, koji podrazumjevaju poslovne odnose,odnose zasnovane na ugovorima o poslovnoj saradnji (za izvrenje odreenih logistikih zadataka i aktivnosti), gdje su partneri prvenstveno usredsreeni na postizanje sopstvenih ciljeva. Vii stepen partnerstva podrazumjeva poslovnu saradnju koju karakteriu zajedniki interesi partnera i ostvarenje zajednikih ciljeva poslovanja. Istraivanja logistikog partnerstva u 188 zemalja organizacija iz razliitih industrijskih sektora, sa razliitim godinjim obrtom kapitala iz mnogih evropskih zemalja, pokazala su da je glavni cilj proizvodnih organizacija pri sklapanju logistikog partnerstva da obezbjedi:

isporuka prave robe u odgovarajuem stanju u pravo vrijeme i na pravo mjesto;

smanjenje vremena izvrenja logistikih operacija;

poveanje fleksibilnosti logistikih sistema, itd.

Logisticko partnerstvo se odvija na tri nivoa:

operativnom;

taktikom;

stratekom.

Na operativnom nivou, partnerstvo obino obuhvata transport, distribuciju i skladitenje. Navedena istraivanja pokazuju, da je 85% korisnika ustupilo realizaciju meunarodnog transporta logistikim kompanijama, a vie od 50% je ustupilo izvrenje skladitenja i distribucije. Zatim slijede procesi pakovanja, naruivanja, logistikih povratnih materijala i sl. Na taktikom nivou 2025% korisnika je ustupilo izvrenje logistikih poslova (npr. izbor vida transporta, upravljanje zalihama, izbor lokacije skladita i financijske transakcije u vezi sa robom i dr.).

U budunosti bilo je predvieno da ovaj procenat iznosi 40%-50%. Na stratekom nivou je prisutan znatno manji obim logistikog partnerstva, koji se uglavnom odnose na odloenu finalizacijuproizvodnje odnosno pakovanje proizvoda to blie vremenu i mjestu proizvodnje,odnosno pakovanje proizvoda to blie vremenu kupovine i potronje proizvoda. U 2000. godini, veina korisnika u Evropi imala je partnerstvo organizovano na nivou svoje zemlje i na nivou regiona. Velike promjene se deavaju na polju pokrivenosti trita partnerstvom, s tendencijom da se dravna i regionalna pokrivenost zemlje zamjeni pan-evropskim i globalnim pokrivanjima. Najvaniji faktori uspjeha logistikog partnerstva su: poveanje kvaliteta usluga i produktivnosti, podrka i posveenost vrhovnog menaderstva novoj poslovnoj strategiji, trokovi poslovanja i odgovornosti za izvrenje pojedinih aktivnosti kao i smjernice za izvrenje ugovornih obaveza, zajednike utvrene performanse poslovanja odnosno radnog uinka.Make-or-buy

Strategija odluivanja praviti ili kupiti zasniva se na sabiranju dinamikih i esto stohastikih zahtjeva (pakovanja,ukrupnjivanja,transporta) u vremenu i prostoru u logistikim lancima s ciljem da se povea kvalitet logistike usluge i minimziraju trokovi i neprofitna ulaganja kapitala. U sebi jasno definira dva pojma kada je u pitanju vrenje odreenih logistikih aktivnosti, odnosno pruanje usluga voenih na bazi logistikih principa.

Napraviti (eng Make) podrazumijeva niz jasno odreenih aktivnosti,kao to su:

Razvoj i izgradnja sopstvenih logistikih podsistema:

1. vozni parkovi

2. skladini kapacitet

3. pretovarna mehanizacija.

Proizvodnja logistikih usluga za sopstvene potrebe

Razvoj sopstvenih logistikih sistema, integrira unutar sebe svu onu infrastrukturu kao i transportna sredstva, odreene skladine kapacitete koji e se direktno koristiti za potrebe odreene kompanije. Meutim, ovakvi poduhvati su esto razliiti, ukoliko se npr. radi o preduzeu koje nema jasnu i stabilnu studiju trita, definisanu potranju za njihovim uslugama, dobre odnose i vrsto partnerstvo sa komintentima, iz razloga to se u ovim sluajevima izgradnje javljaju veliki fiksni trokovi, koji e egzistirati bez obzira na njihovu upotrebu, mada se racionalno mogu kompenzovati sa prihodima uspjenog poslovanja.Kada je u pitanju kupovina, posudba (eng Buy), firma je uglavnom voena sljedeim konceptima.

koritenje tuih logistikih resursa

kupovina logistkih usluga od profesionalnih nosioca (logistikih provajdera)

LOGISTIKI KONTROLING

Predstavlja integrisanu podrku sistemu informiranja, planiranje, upravljanje i kontrole logistikih procesa u industriji, trgovini, logistikim preduzeima, city logistici, lancima snadbjevanja, logistikim centrima, multimodalnom transportu i dr. Kljuni elementi ovog koncepta su modeli za utvrivanje i praenje kvaliteta logistike usluge, logistikih trokova i drugih performansi po svim procesima, aktivnostima, nosiocima, mjestima i uzrocima nastanka u logistikim lancima. Utvrivanje koncepta logistikog kontrolinga u privredi razvijenih zemalja Europe, SAD-a i Japana ostvareni su znaajni efekti. Preduzea koja su sistemski uvela kontroling, ostvarila su prosjene utede od 15%-30% u logistikim trokovima i iskoritenju logistikih resursa.

CITY LOGISTIKA

Negativne posljedice saobraaja u gradovima sve ee dovode do situacije da se svjetske metropole proglaavaju zabranjenim gradovimaza saobraaj i transport. Potencijal racionalizacije robnog drumskog,teretnog transporta je izuzetno veliki na ta ukazuje nekoliko sljedeih podataka : ako se za 4% smanji drumski teretni transport u gradu, posljedice na stvaranje buke su iste kao da se prevoz putnikim automobilima smanjio za 50%, uee drumskog transporta na realizaciju prevoza robe do 50 km je 83% od ukupnog drumskog transporta, a od toga se u gradovima sa 5% broja pokretanja prevozi 85% ukupne koliine robe,a ostalih 55% pokretanja prevozi samo 15% ukupne koliine robe. Ova disproporcija je posljedica neadekvatnog pristupa optimizacije logistikih zahtjeva u gradovima.Strategije, koncepcije i rjeenje city logistike u Evropi i svijetu postaju toliko znaajne i aktuelne, da su stotine pilot projekata u realizaciji, a finansirani su od nadlenih ministarstava i privrednih komora.

Koncepcija i rjeenja city logistike su razliite i kreu se u pravcu koncentracije robnih i informacionih tokova,izgradnja city logistikih centara, primjena tehnologija inteligentnih transportnih sistema, stvaranje specijalizovanih organizacija koje se bave city vozilima na elektro pogon i sve to u funkciji kvalitetne isporuke, ekonomije, bezbijednosti, to je najvanije u funkciji ouvanja ivotne sredine.

LOGISTIKE TEHNOLOGIJE

Razvoj tehnologija u oblasti logistike odnose na :logistike jedinice, transportna sredstva, pretovarno skladine sisteme i terminale.U domenu logistiih jedinica prisutna je tendencija ka potpunoj tehnikoj kompatibilnosti kojom se olakava samo formiranje zbirne jedinice i otpornosti na njeno rasturanje bez primjene konvencionalnih metoda ( vezivanja, folije i dr. ).

U Evropi su zadnje decenije izuzetno razvijeni sistemi zasnovani na primjeni malih plastinih kontejnera izvedenih na bazi modula 400 x 600 mm. Pojedine firme ( posebno iz autoindustrije ) koriste i po vie miliona ovih jedinica u realizaciji aktivnosti u okviru logistikih mrea. Kod nas ovi sistemi ne da nisu uvedeni ve nisu dovoljno priznati, ni u ue strunim krugovima koji se bave ovom problematikom. Razvoj transportnih sredstava je pod izuzetnim utjecajem meunarodnih normi koje potivaju zahtjeve iz oblasti pouzdanosti elemenata sistema, bezbjednosti, ekoloke zatite, ekonominosti, i dr. Pored toga, savremena vozila se sve vie prilagoavaju promjenama karakteristika tereta, prije svega poveanjem volumena tovarnog prostora.Ugradnjom savremenih elektronskih elemenata (bord kompjutura, procesora, senzora, i dr.) omoguava se On line regulacija realizacije logistikih zadataka.

Kod pretovarno skladinih sistema stalno je prisutan ternd razvoja tehnologija koje obezbjeuju formiranje logistikih podsistema, velikih gustina (uz maksimalno koritenje prostora, prije svega visine ), sa brzom realizacijom zadataka, uz malo angaovanje saobraajnica i eliminaciju uea manuelnog rada. U savremenim rjeenjima iz ove oblasti se danas susreu npr. Skladini sistemi sa velikim visinama slaganja kontejnera (u tzv. Silosima) sa potpuno automatizovanim skladino-pretovarnim procesima.

Razvoj u ovim oblastima danas je nerazdvojiv od adekvatnog razvoja informacionih tehnologija. Rjeenja iz oblasti informacionih tehnologija su danas sve vie inkorporirana u logistikim aktivnostima i to od prenosa i obrade informacija pa sve do primjene inteligentnih sistema pri realizaciji pojedinih procesa.

INTERMODALNI TRANSPORT

Razvoj intermodalnog transporta u Evropi, odvija se u okviru intermodalnih logistikih mrea, koje pokrivaju sve lanice EU. Mreu trenutno ine 94 intermodalna koridora i 398 terminala(231 kopneni, 31 kopneni-rijeni i 136 pomorskih intermodalnih terminala). Obim i kvalitet usluga intermodalnog transporta varira od regiona do regiona,od zemlje do zemlje, od koridora do koridora i od terminala do terminala. Trenutno se nedjeljno ostvari 1821 kontejnerska veza u mrei pri emu samo 40 terminala ini preko 80 % ukupnog obima intermodalnog transporta. Isto tako postoji vrlo velika koncentracija tokova na manjem broju koridora. Najvaniji koridori u oba smjera su: Njemaka-Austrija (oko 400 vozova sedmino), Njemaka-Italija (300 vozova sedmino), i panija-Francuska(140 vozova sedmino). Na desetak najveih koridora odvijaju se ukupnog obima intermodalnog transporta. Smatra se 500 km minimalno rastojanje na kome je opravdano uvoditi linije intermodalnog transporta. Izuzetak ine transalpske veze koje su znatno krae i znaajno uestvuju u intermodalnim robnim tokovima,kao i kontejnerski tokovi u gravitacionim zonama terminala. Po pitanju intermodalne kohezije i pristupnosti evropsko trite intermodalnog transporta ine 3 karakteristina segmenta. Prvi, predstavlja centralno jezgrokoje ine veliki privredni centri i regionalni centri evropskih zemalja, zajedno sa regionima na koridoru Benelux/Njemaka/Sjeverna Italija. Ovi trini segmenti se opsluuju intermodalnim shuttle i blok vozovima, rijenim i priobalnim transportom. Drugi segmet obuhvata susjedne regione koje okruuju jezgro kao to su: Francuska/Danska/vedska koji imaju mree sa manjim brojem terminala ali raspolau sa dobrim sistemom GATEWAY i HUB centara koji su lako dostupni korisnicima.

Trei segment ine periferni regioni poput Grke,Italije,panije,Portugala koji su povezani preko niskofrekventnih veza GATEWAY sistema. Scenariji budueg razvoja intermodalnog transporta zasnovani su na razliitim prostornim, organizacionim, tehnolokim rjeenjima, razliitim politikama i ciljnim trnim segmentima. U Evropi su prisutna 3 razvoja scenarija koji se razlikuju po obuhvatnosti i intezitetu razvoja intermodalnog transporta.

Scenario koridora kao najnii nivo razvoja vezuje usluge intermodalnog transporta za izolovane koridore tamo gdje su ve primjenjene odreene tehnologije.

Scenario jezgro mree predvia usluge intermodalnog transporta u centralnoj logistikoj mrei koja obuhvata 30 stratekih evropskih terminala.

Scenario Evropske mree predvia visok nivo rasprostranjenosti usluga intermodalnog transporta u itavoj evropskoj multimodlanoj mrei, tj. u svim dijelovima mree i svim regionima.

EDUKACIJA U LOGISTICIEdukacija strunjaka za logistiku u svijetu se odvija kroz kompleksne programe dodiplomskih i poslijediplomskih studija na univerzitetima i naunim univerzitetima. Preko 200 programa razliitog A karaktera i nivoa prisutno je u obrazovnim institucijima. Cilj je stvaranje vrhunskih strunjaka za logistike sisteme koji e biti sposobni da istrauju probleme,da teoretski i praktino rjeavaju kompleksne logistike zadatke i primjenjuju metodologijske alate i tehnike za optimizaciju logistikih procesa i aktivnosti. Danas nema kompanije u razvijenom svijetu sa preko 100 zaposlenih, da nema logistikih ininjera ili logistiku organizacionu jedinicu. Strunjaci logistiari danas rjeavaju probleme u privrednim i vanprirednim djelatnostima,industrijskim kompanijama,trgovakim i transportnim preduzeima, medicini, vojnim sistemima.

LOGISTIKA DRUTVA

U oblasti logistike i intermodalnog transporta dolazi do integracije i do stvaranja nacionalnih i meunarodnih udruenja. Ta udruenja imaju zadatak da pripremaju i sprovode sve mjere iz oblasti standardizacije, koordinacije, edukacije, mjera pospjeivanja razvoja, promociju novih tehnologija i dr.

Struktura ovih udruenja se po pravilu formira na nacionalnom nivou uz obavezno povezivanje na meunarodnom planu (neka su formirana i na nivou UN) a to proizilazi iz meunarodnog karaktera logistikih procesa. Subjekti koji ine ova udruenja mogu da budu logistiki operateri,preduzea, robno transportni centri, terminali, naunoistraivake institucije, a posebno je aktuelno formiranje logistikog drutva i heterogenog sastava koji obezbjeuju davaoce i korisnike usluga i naunoistraivake institucije koje se bave projektovanjem,razvojem novih tehnologija i obrazovanjem.

Tako se na nivou Evrope nacionalna drutva i institucije za logistiku udruuju u ELA udruenja, odnosno meunarodno udruenje za logistiku SOLE. U oblasti intermodalnog transporta takoe dolazi do udruivanja nacionalnih drutava-operatera UIRR- internacionalna unija za kombinovani drumsko-eljezniki transport.

Udruenja iz oblasti robno transportnih centara je Evropsko udruenje transportnih i logistikih centara EUROPLATFORMS, EEIG, koje je definisalo kriterijume i principe kao to su: otvorenost, zajednika sredstva i oprema, organizacioni sastav, nacionalnost, koncept kombinovanog transporta, lojalnost.Samo nacionalna udruenja transposrtnih centara mogu postati lanovi EUROPLATFORMS-a.

OSNOVE PLANIRANJA

Planiranje logistiko-distributivnih centara treba shvatiti ozbiljno ukoliko se eli odrati konkurentnost na tritu. Da bi se to omoguilo neophodno je sustavno planiranje logistiko-distribucijskih procesa, to podrazumjeva kreiranje modela i definiranje metoda planiranja. Planiranje predstavlja podrku donoenja odluka identificirajui alternative buduih aktivnosti i odabirui dobre i optimalne.

Logistiko-distribucijski procesi su vrlo kompleksni, sastoje se od mnotva detalja,koji se u stvarnosti pojavljuju, ali ne mogu utjecati na donoenje plana. Upravo zbog toga neophodno realne probleme rjeavati pojednostavljenim kopijama tih problema, te tzv. modelima, kao bazom za donoenje plana. Predstavljanje realnog problema najjednostavnije mogue, ali sa svim potrebnim detaljima, bez ignoriranja nekih ozbiljnih stvarnih imbenika, nazivamo modeliranjem (umjetnost stvaranja modela). Simulacijski modeli i modeli predvianja pokuavaju predvidjeti budue stanje i objasniti veze izmeu ulaza i izlaza sistema. Pa ipak,oni ne podravaju odabir jednog ili vie rjeenja koja se dobra u uslovima odreenih kriterija i moguih aktivnosti. To je svrha optimizacijskih modela koji se razlikuju od navednih po dodatnoj funkciji cilja koja mora biti minimizirana ili maksimizirana. Jednostavan nain planiranja logistiko-distribucijskih procesa moe se definirati kao pronalaenje alternativnih rjeenja, uspostavlja usporeivanje sa datim kriterijama,te odabir najboljeg ,naalost, u veini sluajeva ovaj nain nailazi na mnotvo potekoa. POTEKOE U PLANIRANJU LOGISTIKO-DISTRIBUCIJSKIH PROCESAPostoji nekoliko kriterija koji impliciraju proturjenost ciljeva i dvosmislenost odrednica izmeu alternativnih rjeenja. Na primjer, ako elimo postaviti uslugu na to veu razinu u isto vrijeme minimiziramo zalihe.

U ovom sluaju nema optimalnog rjeenja nego se postie te oba cilja dosegnu najviu moguu razinu. Uobiajen nain postupanja s ovakvim viekriterijskim problemima jest postavljanje minimuma za sve ciljeve osim onog kojeg elimo optimizirati. U navedenom primjeru moe se teiti minimizaciji zaliha garantirajui minimalnu razinu usluga. Drugi koristan nain rjeavanja viekriterijskih rjeenja sastoji se od formiranja cijena svih ciljeva, prihoda ili trokova i maksimizirajui dobit. Ipak nije mogue svaki cilj izraziti u novanoj vrijednosti odnosno razini usluga. Openitiji nain je definirati mjerilo vrijednosti za sve ciljeve i skupiti ih u mjerljivu sumu. Druga potekoa je uzrokovana velikim brojem alternativnih rjeenja koja su nadmona u planiranju logistiko distributivnih procesa. U sluaju neprekidnih odluka veliine narudbi, vrijeme rada, broj alternativnih rjeenja je u biti beskonaan. Ali za diskretne odluke broj alternativnih rjeenja nije beskonaan, ve ovisno o procesima moe biti manji ili vei. U ovakvim sluajevima nemogue je pronai optimalno rjeenje specificiranjem svih rjeenja tako da je izvedivo rjeenje teko pronai. Tu nam mogu pomoi matematike metode operacijskih istraivanja.Neke od tih metoda mogu tano definirati optimalno rjeenje npr.linearno programiranje ili algoritmi mrea. Za veinu ovakvih problema najbolja rjeenja dobivaju se heuristikim metodama. Uspjeh ovih metoda uveliko ovisi o nainu na koji je probelm modeliran.

Trea i najvjerovatnije najvea potekoa je voenje (bavljenje) promjenljivosti. Planiranje logistiko-distribucijskih procesa predvia budue aktivnosti, te se temelji na podacima o buduim dogaajima. Ti podaci mogu biti procjenjeni metodama predvianja, ali e nedvojbeno doi do vee ili manje pogreke u procjeni. Upravo ove pogreke smanjuju dostupnost proizvoda i stoga smanjuje razinu usluge koje preduzee nudi.

Upravo iz ovih razloga planiranje logistiko-distribucijskih procesa treba shvatit ozbiljno ukoliko se eli odrati konkurentnost na tritu. Da bi se to omoguilo neophodno je sistemsko planiranje logstiko-distribucijskih procesa, to podrazumijeva kreiranje modela i definiranje metoda planiranja.

PLANIRANJE LOGISTIKO-DISTRIBUCIJSKIH PROCESA U FUNKCIJI VREMENAitava se mrea logistiko-distribucijskih procesa moe podijeiti na interne opskrbe lanaca za svakoga partnera u mrei, od kojih se svaki sastoji od tri glavna postupka opskrbnog lanca sa znatno razliitim zadacima planiranja. Ogranien kapacitet rasursa je ulaz odnosno INPUT u proizvodnim proces koji se moe sastojati od razliitih podprocesa. Distribucija premouje razdaljinu izmeu lokacije proizvodnje i kupca,bilo prodavaa na malo ili drugih tvrtki koje dalje obrauju proizvod. Svi se gore navedeni logistiki postupci ravnaju prema predvianju potranje ili brojkama narudbe koje su odreene procesom prodaje.ZADACI DUGORONOG PLANIRANJA

Program proizvoda i strateko planiranje prodajeOdluka o programu proizvoda koji eli ponuditi tvrtka mora se temeljiti na dugoronoj prognozi koja pokazuje moguu prodaju itavog asortimana proizvoda. Takva prognoza obuhvaa ovisnost izmeu postojeih proizvodnih linija i budueg razvoja proizvoda, a takoer i potencijal novih prodajnih podruja. Dugorone prognoze razmatraju informacije o ivotnom vijeku proizvoda i ekonomskim politikim i konkurentnim imbenicama. Budui da nije mogue procijeniti brojke (statistiku) dugorone prodaje za svaki proizvod,proizvode valja spojiti u grupe proizvoda koji imaju zajednike karakteristike prodaje i proizvodnje. Marginalni profiti potencijalne prodaje i fiksni trokovi za imovinu moraju se uzeti u obzir u funkciji cilja u problemu optimizacije programa proizvoda.

STRAKTURA FIZIKE DISTRIBUCIJEKako sve vie preduzea koncentrira svoje proizvodne kapacitete zbog velikih ulaganja u maine, poveava se udaljenost izmeu postrojenja i kupaca kao i odgovarajuih poslova distribucije.PROZVODNJA DISTRIBUCIJA PRODAJA

Planiranje logistiko-distribucijskih procesa u funkciji vremena

Takvi trendovi i promjenljiva okolina zahtijevaju reorganizaciju distribucijskog sistema. Fizika struktura obuhvata broj i veliine skladita, te kross-doking take ukljuujui i potrbne transportne veze. Tipini ulazni podaci (input) za odluku jesu program proizvoda i prognoza prodaje, plan proizvodnog kapaciteta u svakom postrojenje i odgovarajua struktura trokova. Cilj je smanjiti dugorone trokove prevoza, zaliha, rukovanja, i ulaganja u imovinu (npr. skladita, oprema za manipulaciju i sl.). Pitanje, hoe li se prevoz obavljati vozilima vlastitog voznog parka ili prevoznika tree strane vrlo je usko povezano sa odlukom o fizikom distribucijskom sistemu. Zbog toga se ova dva tipa obuke moraju integrirati u jedan model.

ZADACI SREDNJORONOG PLANIRANJA

Planiranje srednjorone prodaje

Osnovni zadatak u srednjoronom planiranju prodaje je prognoziranje potencijalne prodaje za grupe proizvoda u specifinim podrujima. Budui da su prognoze ulazni podaci planiranja glavne proizvodnje proizvodi se grupiraju prema svojim proizvodnim karakteristikama (npr. referentni resursi, vrijeme promjene itd.). Prognoza se obino izraunava na sedminoj ili mjesenoj bazi za jednu godinu ili manje. Ona obuhbata uinke srednjeronih marketingkih dogaaja i reklamne prodaje. Potrebne sigurnosne zalihe za gotove proizvode uglavnom se odreuje kvalitetom prognoze. Stoga je dobro odrediti ih na temelju pogreke prognoze koju valja izraunati u postupku prognoziranja.

Planiranje distribucije

Srednjorono planiranje distribucije obuhvata planiranje transporta izmeu skladita i odreivanja potrebnih razina zaliha. Izvodljiv plan ispunjva procijenjenu potranju i razmatra raspoloive kapacitete prevoza i skladitenja, istovremeno smanjujui relevantne trokove. Dranje zaliha i trokovi prevoza elementi su funkcije cilja. Plansko se razdoblje sastoji od sedminih i mjesenih perioda. Stoga temeljni model samo razmatra spojene kapacitete.

Planiranje osoblja

Planiranje kapaciteta daje grubi pogled potrebnog radnog vremena za gotove proizvode. Planiranje osoblja mora izraunati kapacitet osoblja za komponente i ostale faze proizvodnje koje valja proi prije konanog sklapanja proizvoda. Ovaj korak planiranje uzima u obzir specifini know-how grupe osoblja i njihove raspoloivosti s obzirom na ugovor o radu. Ako nema dovoljno raspoloivih djelatnika koji bi izvrili radno optereenje, planiranje osoblja pokazuje potreban broj dodatnih honorarnih djelatnika.

ZADACI KRATKORONOG PLANIRANJA

Kratkorono planiranje prodaje

U make- to-stock okolini kratkoronog planiranja proizvodnje obuhvata ispunjavanje kupeve narudbe iz zaliha. Stoga se zaliha pri ruci moe razdvojiti u angairane zalihe avable-to-promise (ATP-a raspoloiva po obeanju) koliinu. Ako kupac zahtijeva proizvod, prodavatelj provjerava u ONLINE moe li se koliina ispuniti iz ATP-a i pretvara zatraenu koliinu u angairanu zalihu. Na kupeve upite o raspoloivosti proizvoda u budunosti koliina ATP-a se izraunava tako da se doda zaliha na raspolaganju i planirane proizvodne koliine. Funkcionalnost capable-to-promise (CTP- sposobna po obeanju) produetak je tradicionalnog zadatka ATP-a koji ima dodatnu mogunost stvaranja novih proizvodnih narudbi.NADOPUNJAVANJE SKLADITA, PLANIRANJE PREVOZA

Dok srednjorono planiranje distribucije predlae sedminu ili mjesene transportne koliine za obitelji proizvoda, kratkorono nadopunjavanje skladita specificira ovaj plan u dnevnim koliinama, za pojedine proizvode. Takav plan fazne provedbe razmatra detaljne transportne kapacitete npr.raspoloive kamione i stvarne narude kupaca ili kratkorone prognoze. Planiranje ili stvarne proizvodne koliine predstavljaju okvir za transportni plan i takoer ograniavaju mogui stepen usluge kupcu. Svaki se dan planiraju kamionski tereti i prevoze do kupevih lokacija rutama za ispunjenej trokova. Transport se ne javlja samo u procesu distribucije nego takoer kao dio nabavke i moe se kontrolisati bilo od strane dobavljaa ili primatelja. U sluaju primatelja, potrebno je planiranje prevoza i na stranu nabave, a transportni postupci se moraju razmatrati i na srednjeronim i dugoronim razinamaplaniranja nabavke.

Utjecaj intermodalnog logistikog koridora Ploe-Mostar-Sarajevo-Vukovar na razvoj logistikih centara u Bosni i Hercegovini

Intermodalni logistiki koridori se mogu uporeivati sa sistemskim arterijama (sistem aorta) ljudskog kardiovaskularnog sistema preko kojih se krv prenosi do znatno manjih arteriola (sporedne i povezujue linije sistema) i do kapilara (mjesta pretovara sistema), gdje se dogaaju sve vane dinamine promjene u sistemu cirkulacije, pri emu autonomni nervni sistem moemo porediti sa kompleksnim i inteligentnim informaciono-komunikacionim modelima. Transportni koridori i sistem logistike u Bosni i Hercegovini mora imati slinu arterijsko-kapilarnu analogiju glavnim multimodalnim koridorima regije i Evrope a u funkciji efikasne cirkulacije roba, ljudi i usluga. Strateki cilj takvog sistema je poboljati veze izmeu regiona i urbanih zona kao i izmeu glavnih regionalnih i meunarodnih izvoznih trita.

Intermodalni logistiki koridor na relaciji Ploe-Mostar-Sarajevo-Vukovar, poveznica je Srednje i June Evrope. On je potencijalno najkraa i najefikasnija veza izmeu Srednje Evrope i Junog Jadrana. Osim to povezuje srednjoevropsko podruje s Jadranskim morem, navedeni koridor predstavlja infrastrukturni prioritet BiH koji moe imati izuzetno pozitivnu ulogu, za otvaranje novih trita i privredno razvojnih mogunosti cijelog regiona. On otvara mogunosti valorizacije turistikih lokaliteta i konkurentske sposobnosti saobraaja. Njegova regionalna vanost ogleda se u tome to se njime ostvaruje najkraa i najracionalnija veza Istone Hrvatske i Dalmacije, a Maarske s BiH i lukom Ploe.

Model logistikog centra na intermodalnom koridoru obezbijedio bi tehnoloki svrsishodnu, operativnu i ekonomski opravdanu kooperaciju izmeu nosilaca transportne aktivnosti i prateih djelatnosti. Kao centralni kapilarni elementi konsolidacije intermodalnog logistikog koridora logistiki centri predstavljaju take u kojima se konsoliduju i dekonsoliduju robni tokovi. Izmeu ovih centara uglavnom se organizuju daljinski linijski prijevozi robe podrani informaciono-komunikacionim rjeenjima. Razvojmree logistikih centara pruio bi neophodneuslove za realizaciju tehnoloko-ekonomskih i ekolokih ciljeva, makro i mikrodistribucije dobara, odnosno optimizaciju transportnih ilogistikih lanaca. Primarni cilj formiranja logistikog centra na koridoru Ploe-Mostar-Sarajevo-Vukovar je optimizacija transporta i distribucije materijalnih dobara, sa svim njihovim prateim djelatnostima i podsistemima, primjenom savremenih tehnologija transporta temeljenih na logistikim principima i snanoj podrci ICT-a. Formiranje logistikih centara na intermodalnom koridoru obezbijedilo bi racionalnu podjelu rada na tritu, koncentraciju robnog rada i skladinih podsistema, koordinaciju i kooperaciju rada izborom najpovoljnijeg nosioca transporta u makro-distribuciji i koncentracijom aktivnosti uz jedinstveno opsluivanje urbanih cjelina i industrijskih zona u mikrodistribuciji, uz kompatibilnost ICT tehnologija u svim karikama transportnog lanca. Pri emu je koncept odrivog transfera tereta sa drumskog na eljezniki vid prijevoza kljuni dio transportne politike u cilju stvaranja izbalansiranog transportnog sistema.

Valorizacija modela opravdanosti izgradnje logistikog centra na tretiranom Koridoru uvjetovana je trinim uslovima ponude, potranje i okruenja [2]. Pri tome se sistemski elementi ponude odnose na prometne kapacitete i usluge svih subjekata koji sudjeluju u proizvodnji prometne usluge, elementi sistema potranje na veliinu i vrijednost podruja na kojem nastaje potreba za prijevoznim uslugama te opseg i struktura tih potreba, a elementi sistema okruenja na prisutnost konkurencije i ostalih konstelacija na prometnom tritu. U odnosu na razne ekonomske, politike i druge faktore koji su teko predvidivi, trenutni robni tokovi najpouzdanije su polazite za analizu i prognozu obima teretne potranje na istraivanom logistikom koridoru. Time su pravci i dina