(London) - Turuz

ışkırtıcı Zihnimizin aşamımızı değiştireceği k olmayan bir geleceği youmlneltiyor Kakursquonun olojisine beyin tarama ve lerine ilişkin goumlruumlntuumlluuml rı ccedilok sade ve anlaşılırrdquo id ep en d en t R ev iew o f B ooks

tileriyle ilgili akıllara verici bir ccedilalışm a hızla gelişen bu alan ahat okunur ve anlaşılır

(L on d on )

ı buumlyuumlleyen neler ne ilişkin gerccedilekten giler sunan bir kitaprdquo

indirici i buluşlarrdquo

ıkuyan bilimkurgu im nefesleri kesilebilir ıyor Gerccedilekten oluyorrdquo ılağanuumlstuuml bir potansiyele i hiccedil hayal etmemiş genel tlesi iccedilin de ciddi zihin neyim olabilirrdquo

ilan engin ve aydınlatıcı k Zihnin yeni sınırları ı kendisine tutsak

ekicircy

ın Fiziği ve Geleceğin darının yazarı Kaku catini insan zihnine konuyu aynı başarıyla

Zihnin Geleceği Michio Kaku

Zihnin GeleceğiM i c h i o K a k u

Bilimin Zihni Anlamaya ve Geliştirmeye Youmlnelik Arayışları

THE FUTURE OF THE MINDThe Scientific Quest to Understand

Enhance and Empower the Mind

copy 2014 by Michio Kaku

ZİHNİN GELECEĞİ Bilimin Zihni Anlamaya ve

Geliştirmeye Youmlnelik Arayışları

Michio KAKU

ISBN 978-605-9856-11-9

ODTUuml Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim AŞ Yayınları

copy Tuumlm yayın hakları ODTUuml Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim AŞnindir Yayıncının izni olmaksızın hiccedilbir biccedilimde ve hiccedilbir yolla bu kitabın iccedileriğinin

bir boumlluumlmuuml ya da tuumlmuuml yeniden uumlretilemez ve dağıtılamaz

Yayın Youmlnetmeni İllıami BUĞDAYCI

Ccedileviren EditoumlrEmre KUMRAL Yakup PEKOumlN

Kapak Tasarımı Sayfa Duumlzeniİnova Tasarım Emrullah OumlZ

2 Basım Aralık 2015 Ayrmtı Basım Yayım ve Matbaacılık Hiz San Tic Ltd Şti

İvedik Organize San 770 Sok No 105 Ostim-ANKARA Tlf (312) 394 55 90 Faks (312) 394 55 94

Sertifika no 13987

ODTUuml Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim AŞ Oumlveccediller 1042 Cad No 57 1 Ccedilankaya-ANKARA

Tlf (312) 48015 97 - 480 15 98 Faks (312) 480 15 99 Sertifika no 15723

E-posta odtuyayincilikodtuyayincilikcomtr İnternet wwwodtuyayincilikcomtr

Bu kitap sevgili eşim Shizue

kızlarım M ichelle ile Alysona adanmıştır

İCcedilİNDEKİLER

TEŞEKKUumlRLER vii

CcedilEVİRENİN OumlNSOumlZUuml ixx

KİTABIN CcedilEVİRİSİNE KATKIDA BULUNANLAR

GİRİŞ 1

BOumlLUumlM I ZİHİN VE BİLİNCcedil1 ZİHNİN KİLİDİNİ ACcedilMAK 17

2 BİLİNCcedil BİR FİZİKCcedilİNİN BAKIŞ ACcedilISI 48

BOumlLUumlM il MADDEDEN UumlSTUumlN OLAN ZİHİN3 TELEPATİ AKLINIZDAN GECcedilENLER NE 73

4 TELEKİNEZİ ZİHİNLE KONTROL EDİLEN

MADDE 95

Vİİİ İCcedilİNDEKİLER

| ISMARLAMA ANILAR VE DUumlŞUumlNCELER 123

| EINSTEININ BEYNİ VE ZEKAcircMIZI

GELİŞTİRMEK 153

BOumlLUumlM III DEĞİŞEN BİLİNCcedilJ RUumlYALARINIZIN İCcedilİNDE 199

| ZİHİN KONTROL EDİLEBİLİR Mİ 213

I BİLİNCİN DEĞİŞEN DURUMLARI 230

I I YAPAY ZİHİN VE SİLİKON BİLİNCcedil 252

11 BEYNİN TERSİNE MUumlHENDİSLİĞİ 294

12 GELECEK MADDENİN OumlTESİNDEKİ ZİHİN 312

B SAF ENERJİ OLARAK ZİHİN 334

14 UZAYLI ZİHNİ 347

I I SONSOumlZ 373

EKLER KUANTUM BİLİNCcedil 387

NOTLAR 403

OKUMA OumlNERİLERİ 419

ŞEKİLLER 423

DİZİN 425

YAZAR HAKKINDA NOT 433

TEŞEKKUumlRLER

D

İsimleri aşağıda listelenen kendi alanlarında oumlnemli bilim insanları ile goumlruumlşmek ve etkileşim iccedilinde olmaktan buumlyuumlk memnuniyet duydum Bilimin

geleceği adına zamanlarının bir kısmını goumlruumlşmeler ve tartışmashylar iccedilin ayırdıklarından dolayı kendilerine teşekkuumlr ederim Bana kendi alanları hakkında oumlnemli temel bilgiler sağlamana- nm yamnda ayrıca rehberlik etmişler ve esin kaynağı olmuşlarshydır

Bu oumlncuuml ve araştırmacılara oumlzellikle Discovery ve Science TV kanalları iccedilin yaptığım televizyon programlarında ve ulusal radyoda yayınlanan Fantastik Bilim ve Keşifler adlı programlarımshyda da yer almayı kabul ettikleri iccedilin ayrıca teşekkuumlr ederim

Peter Doherty Nobel Oumlduumlluuml sahibi St Jude Ccedilocuk Araştırma Hastanesi

Gerald Edelman Nobel Oumlduumlluuml sahibi Scripps Araştırma Enstituumlsuuml

Leon Lederman Nobel Oumlduumlluuml sahibi Illinois Teknoloji Enstituumlsuuml

TEŞEKKUumlRLER

Murray Gell-Mann Nobel Oumlduumlluuml sahibi Santa Fe Enstituumlsuuml ve Cal Tech

merhum Henry Kendall Nobel Oumlduumlluuml sahibi MIT Walter Gilbert Nobel Oumlduumlluuml sahibi Harvard Uumlniversitesi David Gross Nobel Oumlduumlluuml sahibi Kavli Teorik Fizik

EnstituumlsuumlJoseph Rotblat Nobel Oumlduumlluuml sahibi StBartholomews

HastanesiYoichiro Nambu Nobel Oumlduumlluuml sahibi Chicago Uumlniversitesi Steven Weinberg Nobel Oumlduumlluuml sahibi Austin Texas Uumlnivershy

sitesiFrank Wilczek Nobel Oumlduumlluuml sahibi MIT Amir Aczel Uranium Wars kitabının yazarı Buzz Aldrin NASA astronotu Ayda yuumlruumlyen ikinci adam Geoff Andersen ABD Hava Kuvvetleri Akademisi The

Telescope kitabınm yazarı Jay Barbree Moon Shot kitabının yazarı John Barrow fizikccedili Cambridge Uumlniversitesi Impossishy

bility kitabımn yazarı Marcia Bartusiak Einsteins Unfinished Symphony kitabıshy

nın yazarıJim Bell Goumlkbilimci Cornell Uumlniversitesi Jeffrey Bennet Beyond UFOs kitabımn yazarı Bob Berman astronot The Secrets of the Night Sky kitabıshy

nın yazarıLeslie Biesecker Ulusal Sağlık Enstituumlsuuml (National Institutes

of Health)Piers Bizony How to Build Your Own Starship kitabımn

yazarıMichael Blaese Ulusal Sağlık Enstituumlsuuml (National Institutes

of Health)Alex Boese Aldatmacalar Muumlzesi kurucusu Nick Bostrom transhumanist Oxford Uumlniversitesi Yarbay Robert Bowman Uzay ve Guumlvenlik Ccedilalışmaları

EnstituumlsuumlCynthia Breazeal yapay zekacirc MIT Media Lab

TEŞEKKUumlRLER xi

Lawrence Brody Ulusal Sağlık Enstituumlsuuml (National Institutes of Health)

Rodney Brooks MIT Yapay Zekacirc Laboratuvarı direktoumlruuml Lester Brown Duumlnya Politika Enstituumlsuuml Michael Brown astronot Cal Tech James Canton The Extreme Future kitabımn yazarı Arthur Ccedilaplan Biyoetik Merkezi direktoumlruuml Pennsylvania

UumlniversitesiFritjof Capra The Science of Leonardo kitabımn yazarı Sean Carroll kozmolog Cal TechAndrew Chaikin A Man on the Moon kitabımn yazarı Leroy Chiao NASA astronotuEric Chivian Nuumlkleer Savaşın Oumlnlenmesi iccedilin Uluslararası

Hekimler Oumlrguumltuuml Deepak Chopra Super Brain kitabımn yazarı George Church Harvard Bilgisayar Merkezi direktoumlruuml Thomas Cochran fizikccedili Doğal Kaynaklar Koruma Konseyi Christopher Cokinos goumlkbilimci Fallen Sky kitabımn

yazarıFrancis Collins Ulusal Sağlık Enstituumlsuuml (National Institutes

of Health)Vicki Colvin nanoteknoloji uzmanı Texas Uumlniversitesi Neal Comins Hazards of Space Travel kitabımn yazarı Steve Cook NASA soumlzcuumlsuumlChristine Cosgrove Normal at Any Cost kitabımn yazarı Steve Cousins Willow Garage Personal Robots Program

CEOsuPhillip Coyle ABD Eski Savunma Bakan Yardımcısı Daniel Crevier AI Coreco CEOsuKen Croswell astronot Magnificent Universe kitabımn

yazarıSteven Cummer bilgisayar bilimleri Duke Uumlniversitesi Mark Cutkowsky makine muumlhendisliği Stanford Uumlnivershy

sitesiPaul Davies fizikccedili Superforce kitabımn yazarı Daniel Dennet filozof Tufts Uumlniversitesi

xii TEŞEKKUumlRLER

merhum Michael Dertouzos bilgisayar bilimleri MIT Jared Diamond Pulitzer Oumlduumlluuml sahibi UCLA Marriot DiChristina Scientific American Peter Dilworth MIT AI LabJohn Donoghue Braingate yaratıcısı Brown Uumlniversitesi Ann Druyan Carl Saganm eşi Cosmos Studios Freeman Dyson İleri Ccedilalışmalar Enstituumlsuuml Princeton Uumlnishy

versitesiDavid Eagleman sinirbilimci Baylor College of Medicine John Ellis fizikccedili CERN Paul Erlich ccedilevreci Stanford Uumlniversitesi Daniel Fairbanks Relics of Eden kitabının yazarı Timothy Ferris Kaliforniya Uumlniversitesi Coming of Age in

the Milky Way Galaxy kitabımn yazarı Maria Finitzo koumlk huumlcre uzmam Peabody Oumlduumlluuml sahibi Robert Finkelstein yapay zekacirc uzmam Christopher Flavin Duumlnya Goumlzlem Enstituumlsuuml Louis Friedman Planetary Societynin kurucusu Jack Gallant sinirbilimci Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesi James Garwin NASA başuzmanı Evelyn Gates Einsteins Telescope kitabının yazarı Michael Gazzaniga noumlrolog Santa Barbara Kaliforniya Uumlnishy

versitesiJack Geiger Physicians for Social Responsibility kurucusu David Gelertner bilgisayar bilimcisi Yale Uumlniversitesi

Kalifornia Uumlniversitesi Neal Gershenfeld MIT Media Laboratuvari Daniel Gilbert psikolog Harvard Uumlniversitesi Paul Gilster Centauri Dreams kitabmm yazarı Rebecca Goldberg Ccedilevre Koruma Fonu Don Goldsmith astronot Runaway Universe kitabmm

yazarıDavid Goodstein Cal Tech provost yardımcısı J Richard Gott Princeton Uumlniversitesi Time Travel in

Einsteins Universe kitabmm yazarı merhum Stephen Jay Gould biyolog Harvard Uumlniversitesi

TEŞEKKUumlRLER xiii

Buumlyuumlkelccedili Thomas Graham casus uydular ve istihbarat topshylayıcısı

John Grant Corrupted Science kitabmm yazarı Eric Green Ulusal Sağlık Enstituumlsuuml (National Institutes of

Health)Ronald Green Babies by Design kitabmm yazarı Brian Greene Columbia Uumlniversitesi The Elegant

Universe kitabmm yazarı Alan Guth fizikccedili MIT The Inflationary Universe kitabıshy

nın yazarıWilliam Hanson The Edge of Medicine kitabmm yazarı Leonard Hayflick San Francisco Tıp Fakuumlltesi Kaliforniya

UumlniversitesiDonald Hillebrand Argonne Ulusal Laboratuvarı geleceğin

arabasıFrank N von Hippel fizikccedili Princeton Uumlniversitesi Allan Hobson psikiyatr Harvard Uumlniversitesi Jeffrey Hoffman NASA astronotu MIT Douglas Hofstadter Pulitzer Oumlduumlluuml sahibi Indiana Uumlniversishy

tesi Goumldel Escher Bach kitabımn yazarı John Horgan Stevens Teknoloji Enstituumlsuuml The End of

Science kitabmm yazarı Jamie Hyneman Myth Busters sunucusu Chris Impey astronot The Living Cosmos kitabmm

yazarı Robert Irie AI Lab MIT P J Jacobowitz PC dergisi Jay Jaroslav MIT AI LabDonald Johanson antropolog Lucyyi bulan kişi George Johnson New York Times bilim gazetecisi Tom Jones NASA astronotu Steve Kates goumlkbilimciJack Kessler koumlk huumlcre uzmam Peabody Oumlduumlluuml sahibi Robert Krishner goumlkbilimci Harvard Uumlniversitesi Kris Koenig goumlkbilimciLawrence Krause Arizona Devlet Uumlniversitesi Physics of

Star Trek kitabımn yazarı

xiv TEŞEKKUumlRLER

Lawrence Kuhn film yapımcısı ve filozof Closer to Truth kitabmm yazarı

Ray Kurzweil araştırmacı The Age of Spiritual Machines kitabımn yazarı

Robert Lanza biyoteknoloji İleri Huumlcre Teknolojileri Roger Launius Robots in Space kitabmm yazarı Stan Lee Marvel Comics ve Spider-Man yaratıcısı Michael Lemonick Time dergisinin baş bilim editoumlruuml Arthur Lerner-Lam jeolog yanardağ bilimcisi Simon LeVay When Science Goes Wrong kitabımn yazarı John Lewis goumlkbilimci Arizona Uumlniversitesi Alan Lightman MIT Einsteins Dreams kitabımn yazarı George Linehan Space One kitabımn yazarı Seth Lloyd MIT Programming the Universe kitabmm

yazarıWerner R Loewenstein Huumlcre Fiziği Laboratuvarı eski

direktoumlruuml Columbia Uumlniversitesi Joseph Lykken fizikccedili Fermi Ulusal Laboratuvarı Pattie Maes MIT Media Laboratuvarı Robert Mann Forensic Detective kitabmm yazarı Michael Paul Mason Head Cases Stories of Brain Injury

and Its Aftermath kitabmm yazarı Patrick McCray Keep Watching the Skies kitabmm yazarı Glenn McGee The Perfect Baby kitabmm yazarı James McLurkin MIT AI Laboratuvarı Paul McMillan Uzay Goumlzlem direktoumlruuml Fulvia Melia goumlkbilimci Arizona Uumlniversitesi William Meller Evolution Rx kitabmm yazarı Paul Meltzer Ulusal Sağlık Enstituumlsuuml (National Institutes of

Health)Marvin Minsky MIT The Society of Minds kitabmm yazarı Hans Moravec Robot kitabımn yazarı merhum Phillip Morrison fizikccedili MIT Richard Muller astrofizikccedili Berkeley Kaliforniya Uumlnivershy

sitesi

TEŞEKKUumlRLER XV

David Nahamoo İnsan Dil TeknolojisiChristina Neal yanardağ uzmamMiguel Nicolelis sinirbilimci Duke UumlniversitesiShinji Nishimoto noumlrolog Berkeley Kaliforniya UumlniversitesiMichael Novacek Doğa Tarihi Amerikan MuumlzesiMichael Oppenheimer ccedilevre bilimci Princeton UumlniversitesiDean Omish kanser ve kalp hastalıkları uzmamPeter Palese virolog Mount Sinai School of MedicineCharles Pellerin NASA uzmamSidney Perkowitz Hollywood Science kitabımn yazarı John Pike GlobalSecurityorgJena Pincott Do Gentlemen Really Prefer Blondes kitabıshy

nın yazarıSteven Pinker psikolog Harvard Uumlniversitesi Thomas Poggio MIT yapay zekacirc Correy Powell Discover dergisi editoumlruuml John Powell JP Aerospace kurucusuRichard Preston Hot Zone and Demon in the Freezer kitashy

bmm yazarıRaman Prinja goumlkbilimci London College Uumlniversitesi David Quammen evrimsel biyolog The Reluctant Mr

Darwin kitabmm yazarı Katherine Ramsland adli tıp bilimcisiLisa Randall Harvard Uumlniversitesi Warped Passages kitashy

bmm yazarıSir Martin Rees Ingiltere Kraliyet goumlkbilimcisi Cambridge

Uumlniversitesi Before the Beginning kitabmm yazarı Jeremy Rifkin Foundation for Economic Trends David Riquier MIT Media Lab Jane Rissler Union of Concerned Scientists Steven Rosenberg Ulusal Sağlık Ensituumlsuuml (National Insitutes

of Health)Oliver Sacks noumlrolog Columbia Uumlniversitesi Paul Saffo fuumltuumlrist Gelecek Enstituumlsuumlmerhum Carl Sagan Cornell Uumlniversitesi Cosmos kitabıshy

nın yazarı

xvi TEŞEKKUumlRLER

Nick Sagan You Call This the Future kitabmm yazarı Michael H Salamon NASAs Beyond Einstein program Adam Savage MythBusters sunucusu Peter Schwartz fuumltuumlrist Global Business Network kurucusu Michael Shermer Skeptic Society and Skeptic Magazine

kurucusuDonna Shirley NASA Mars programı Seth Shostak SETİ Enstituumlsuuml Neil Shubin Your Inner Fish kitabımn yazarı Paul Shurch SETİ Derneği Peter Singer Wired for War kitabmm yazarı Simon Singh The Big Bang kitabmm yazarı Gary Small iBrain kitabmm yazarı Paul Spudis Odyssey Moon Limited kitabmm yazarı Stephen Squyres goumlkbilimci Cornell Uumlniversitesi Paul Steinhardt Princeton Uumlniversitesi Endless Universe

kitabmm yazarı Jack Stern koumlk huumlcre cerrahıGregory Stock UCLA Redesigning Humans kitabmm

yazarıRichard Stone NEOs and Tunguska kitabımn yazarı Brain Sullivan Hayden Planetarium Leonard Susskind fizikccedili Stanford Uumlniversitesi Daniel Tammet Born on a Blue Day kitabımn yazarı Geoffrey Taylor fizikccedili Melbourne Uumlniversitesi merhum Ted Taylor ABD nuumlkleer başlıkları tasarımcısı Max Tegmark kozmolog MIT Alvin Toffler The Third Wave kitabımn yazarı Patrick Tucker World Future SocietyChris Turney Wollongong Uumlniversitesi Ice Mud and

Bloodkitabimn yazarı Neil de Grasse Tyson Hayden Planetarium direktoumlruuml Sesh Velamoor Foundation for the Future Robert Wallace

Spycraft kitabımn yazarı Kevin Warwick insan cyborglari Reading Uumlniversitesi

İngiltere

TEŞEKKUumlRLER XVii

Fred Watson goumlkbilimci Stargazer kitabmm yazarı Late Mark Weiser Xerox PARCAlan Weisman The World Without Us kitabımn yazarı Daniel Wertheimer SETI at Home Berkeley Kaliforniya Uumlnishy

versitesi Mike Wessler MIT AI LabRoger Wiens goumlkbilimci Los Alamos Ulusal Laboratuvarı Author Wiggins The Joy of Physics kitabımn yazarı Anthony Wynshaw-Boris Ulusal Sağlık Enstituumlsuuml (National

Institutes of Health)Carl Zimmer biyolog Evolution kitabmm yazarı Robert Zimmerman Leaving Earth kitabmm yazarı Robert Zubrin Mars Society kurucusu

Temsilcim olan Stuart Krichevskyye her zaman benim yanımda olduğu ve yararlı oumlnerileri iccedilin teşekkuumlr ederim Değerlendirmeleri ccedilok yararlı oldu Ayrıca kitabıma rehberlik eden ve basım aşamasında ccedilok değerli oumlnerilerde bulunan editoumlshyruumlm Edward Kastenmeier ve Melissa Danaczkoya teşekkuumlr ederim Mount Sinai Hospital New Yorkta noumlroloji asistam olashyrak ccedilalışan kızım Dr Michelle Kakuya noumlrolojinin geleceği ile ilgili teşvik edici duumlşuumlnceli verimli tartışmalarından dolayı teşekkuumlr ederim Onun oumlzenli ve muumlkemmel şekilde okumaları sayesinde kitabın iccedileriği ve goumlruumlnuumlmuuml belirgin şekilde zenginshyleşmiştir

CcedilEVİRENİN OumlNSOumlZUuml

DD

lkemiz bilim hayatı ve bilimsel duumlşuumlnceye bakışı son yıllarda Batı duumlnyasının hızım yakalamaktan anlamshylı olarak uzak kaldı Bir uumllkedeki zenginlik bilim ve

teknolojiden gelmekte olup her 80 yılda bir inovasyon dalgası oluşur Oumlrneğin ilk dalga buhar makinasmm icadı ikinci dalga elektrik ve otomobil ile gelmiştir Uumlccediluumlncuumlsuuml ise ileri nano ve bilshygisayar teknolojisidir Buguumln iccedilin bilgisayarlar uydular lazershyler telekomuumlnikasyon ve internet duumlnyamızda yeni bir aydınshylanma ve ekonomik zenginlik yaratmıştır Oumlnuumlmuumlzdeki yıllarshyda doumlrduumlncuuml dalga olarak biyoteknoloji yapay zekacirc ve nanoteknolojinin gelişmesiyle tuumlm enduumlstrilerin tek tek dijitalleşece- ği oumln goumlruumllmektedir Bilgisayar ccedilipleri ccedilok ucuzlayıp bilgisayarshylar ve internet her yerde olacaktır İlginccediltir ki oumlnce eğlence ve muumlzik enduumlstrisi dijitalleşmiş olup buguumln de medya ulaşım tıp eğitim dijitalleşmektedir Gelecekte oturma odalarımız doumlrt duvarı dijital ekranlarla kaplı olup camı olmayan 3D telshyevizyonlara ve kullan-at bilgisayarlar buluta bağlı olarak bilgi zahmetsizce evden ofise ofisten arabaya transfer olacaktır

XX EDİTOumlRUumlN OumlNSOumlZUuml

Hastalandığınızda duvar kacircğıdının oumlnuumlne geccedilip bilgisayar dokshytoruna muayene olabileceksiniz Robo-doktorlarla uzaktan muayene edilip hastalık tanımz konacak ve sağaltımınız yapılashybilecektir 3D yazıcılar ile uumlretim dijitalleşecek seri kişisel uumlreshytimler muumlmkuumln olacaktır Yuumlksek teknolojili ve ccedilok buumlyuumlk insansız robotlara dayalı uumlretim sonucunda ise paylaşım kavgashylarının ve savaşların daha az olduğu toplumlar ortaya ccedilıkacakshytır

Duumlnyada tuumlm bu oluşumlar akıl ve insan bilincinin vardığı nokta sayesinde oluşturulmaktadır Bunları oluşturulduğu yer olan insan beyninin buguumlnuumlnuuml ve geleceğini bu kitapta muumlkemshymel bir şekilde oumlzetlemiş olan Michio Kaku tuumlm insanlık iccedilin bir yol goumlstericilik goumlrevi uumlstlenmiş durumdadır İnsanlığın geleceshyğini bilim ve gelecekteki teknoloji oluşturacak iş ve guumlndelik yaşamımızı bunlar belirleyecektir Buguumln uumllkemizde de dogmashytik ve bilim dışı politikaların bırakılıp doğru eğitim gelecek iccedilin bilimsel temelli siyaset ve politikaların oluşturulması tartışmashysız bir gerccedilek olarak karşımızda durmaktadır Yenilikccedililik ve yaratıcılık insan beyninin ccedilalışarak yarattığı kuumlltuumlruumln bir uumlruumlshynuumlduumlr Uumllkemiz insanlarının beyinlerinin de bu kuumlltuumlre ve bilinccedilshylenmeye doğru devşirilmesi geleceğimizin aydınlığı accedilısından gereklidir Bu nedenlerle bu kitabı Tuumlrk toplumuna kazandırshymak istedik Bundan sonrası doğru eğitim doğru bilim siyaseti ve doğru bilim politikalarına bağlıdır

Tuumlm okurlarımıza saygılarımızla

Prof Dr Emre Kumral


İv itabın ccedilevirisinde Ege Uumlniversitesinin Ege Bilimsel M Araştırmalar Grubunda yer alan aşağıdaki oumlğren- İU ccedililerime tek tek teşekkuumlr eder geleceğin bilim duumlnshy

yasında yer almaya devam etmelerini dilerim

Giriş Mertcan CANERBoumlluumlm 1 Mertcan CANERBoumlluumlm 2 Fetchigie Ntilek BILGKAIBoumlluumlm 3 Cansu KURALBoumlluumlm 4 Alp AKYOLBoumlluumlm 5 Cansın KARDELENBoumlluumlm 6 Alper Ccedilağatay GUumlNERBoumlluumlm 7 Cansu KURALBoumlluumlm 8 Fetchigie Ntilek BILGKAIBoumlluumlm 9 Alp AKYOLBoumlluumlm 10 Metin HATİPOĞLUBoumlluumlm 11 Selene DOĞANLARBoumlluumlm 12 Selene DOĞANLARBoumlluumlm 13 Onur GUumlRSOY

XXİİ KİTABIN CcedilEVİRİSİNE KATKIDA BULUNANLAR

Boumlluumlm 14 Onur GUumlRSOYBoumlluumlm 15 Rahan Deniz AYDENİZEkler Rahan Deniz AYDENİZNotlar Fetchigie Ntilek BILGKAIİndeks Farshid AEMIRI


GİRİŞ

T uumlm doğadaki en buumlyuumlk iki gizem zihin ve evrendir Geniş teknolojik olanaklarımızla milyarlarca ışık yılı uzaklıktaki goumlkadalarm fotoğraflarım ccedilekebiliyor hayatı kontrol eden genleri manipuumlle edebiliyor ve atomların

merkezine inebiliyoruz Zihin ve evren ise bizim iccedilin hacirclacirc umut vaat edici ancak bir o kadar da ulaşılmazdır Bunlar bilimin en gizemli ve heyecan verici sınırlardır

Evrenin goumlrkemine tanık olmak isterseniz yalmzca goumlzlerishynizi geceleri milyarlarca yıldızla ışıldayan goumlkyuumlzuumlne ccedilevirmeshyniz yeterli Atalarımızın goumlkyuumlzuumlnuumln o ihtişamı karşısmda nefeslerinin ilk tutulduğu guumlnden beri şu iki soru uumlzerinde kafa yormaktayız Buumltuumln bunlar nereden geldi Buumltuumln bunlar ne anlama geliyor

Zihnimizin gizemine tanıklık etmemiz iccedilin tek yapmamız gereken aynada kendimize bakmak ve goumlzlerimizin ardmda ne olduğunu merak etmek Bu da aklımızı meşgul eden bir takım soruları beraberinde getirir Bir ruhumuz var mı Oumllduumlkten sonra bize ne oluyor Ben aslında kimim Bunlar da bizi nihai soruya getiriyor Bu buumlyuumlk kozmik planda yerimiz neresi

Buumlyuumlk Viktoryan biyologlardan Thomas Huxleyin de bir zamanlar soumlylediği gibi İnsanlık iccedilin soruların en buumlyuumlğuuml diğer tuumlmuumlnuumln arkasındaki ve hepsinden daha oumlnemli olan soru insanın Doğa iccedilindeki konumunun ve Kozmos ile olan ilişshykisinin belirlenmesidir

Samanyolu goumlkadası iccedilinde 100 milyar yıldız vardır ve bu sayı aşağı yukarı beynimizdeki noumlron sayısı kadardır Omuzlarınızın uumlstuumlnde taşıdığınız kadar karmaşık bir nesne bulabilmek iccedilin Guumlneş Sistemimizin dışındaki en yakın yıldıza otuz sekiz trilyon kilometrelik bir yolculuk yapmanız gerekebishylir Zihin ve evren en buumlyuumlk bilimsel hedef olmakla birlikte ilginccedil bir ilişki iccedilerisindedir Ccediluumlnkuuml bir diğer taraftan da birbirshylerine tamamen zıtlardır Biri kara delikler patlayan yıldızlar ve ccedilarpışan goumlkadalar gibi sakinleriyle birlikte dış uzayın uccedilsuz bucaksız genişliği ile ilgilenir Diğeri ise en iccedilten ve oumlzel umutlashyrımızı arzularımızı bulduğumuz iccedil uzay ile ilgilenir Zihnimiz bir sonraki duumlşuumlncemiz kadar bize yakındır ancak bunu soumlze doumlkmemiz ve accedilıklamamız istendiğinde ccediloğunlukla kalakalırız

Bu anlamda birbirinin zıttı olsa da bu iki kavram aym zamanda ortak bir tarihe ve anlatıya sahiptir Her ikisi de zamashynın başlangıcından beri hurafe ve sihir ile iccedil iccedile anılmıştır Astrologlar ve frenologlar goumlkkubbedeki her takımyıldızda ve kafamızdaki her yumruda evrenin anlamını bulduklarım iddia etmişlerdir Aynı zamanda zihin okuyucular ve muumlneccimler yıllar iccedilinde kacirch oumlduumlllendirilmiş kacirch koumltuumllenmişlerdir

Evren ve zihin genelde bilim kurguda karşılaşılan ufuk accedilan fikirler sayesinde hacirclacirc kesişmeye devam etmektedir Bu tuumlr kitapları okuyan bir ccedilocukken kendimi A E van Vogt tarafınshydan yaratılmış bir telepatik ırk olan Slanların bir uumlyesi olarak hayal ederdim Isaac Asimovun Vakıf Uumlccedillemesindeki Kauumlr adınshydaki mutantm telepatik guumlccedillerini kullanarak Goumlkada İmparashytorluğunun kontroluumlnuuml neredeyse ele geccedilirmesine hayran kalshydım Yasak Gezegen adlı filmde bizimkinden milyonlarca yıl ileri gelişmiş bir uygarlığın muazzam telekinetik guumlccedillerini kullanashyrak gerccedilekliği kendi arzu ve isteklerine goumlre şekillendirmelerini hayranlıkla izledim

GİRİŞ 3

Daha sonra on yaşıma geldiğimde televizyonda İnanılmaz Dunningeri goumlrduumlm Kendisi olağanuumlstuuml sihir goumlsterileri ile izleyicileri hayrete duumlşuumlruumlyordu Kullandığı slogan İnananlar iccedilin hiccedilbir accedilıklama gerekmez inanmayanlar iccedilin de hiccedilbir accedilıkshylama yetmez idi Bir guumln tuumlm uumllkedeki milyonlarca insana duumlşuumlncelerini goumlndereceğini accedilıkladı Goumlzlerini kapatıp konshysantre olmaya başladı ve Birleşik Devletler başkanlarmdan birishynin adım duumlşuumlnceleriyle ilettiğini soumlyledi İzleyicilerden akıllarıshyna gelen Amerika başkanınm adını bir kartpostala yazmalarını ve kendisine postalamalarını rica etti Bir sonraki hafta uumlzerinshyde Roosevelt yazan binlerce kartpostalın kendine ulaştığını muzaffer bir şekilde ilan etti zira duumlşuumlnceleriyle ilettiği isim de Rooseveltti

Ben ise etkilenmemiştim O zamanlarda Buumlyuumlk Buhran ve ikinci Duumlnya Savaşı zamanını yaşamış olanlar arasında Rooseveltin hatırası hacirclacirc guumlccedilluumlyduuml o yuumlzden şaşırtıcı bir durum değildi (Kendi kendime eğer aklından geccedilen Başkan Millard Fillmore olsaydı gerccedilekten inanılmaz olurdu diye duumlşuumlnmuumlştuumlm)

Yine de bu olay benim hayal guumlcuumlmuuml koumlruumlkledi ve kendi başıma telepati ile ilgili deneyler yapmaya olabildiğince konshysantre olup başka insanların duumlşuumlncelerim okumaya ccedilalışmaya itti Goumlzlerimi sıkıca yumarak ve dikkatle odaklanarak başka insanların duumlşuumlncelerini dinlemeye ve telekinezi ile eşyaları yerinden oynatmaya ccedilalıştım

Ancak başaramadımBelki duumlnyada bir yerlerde telepatlar gerccedilekten vardı ama

ben onlardan biri değildim Buumltuumln bu suumlreccedil iccedilinde telepatların yaptıkları bu harikulade goumlruumlnen şeylerin (en azından dışarıdan yardım almadan) buumlyuumlk ihtimalle olanaksız olduğunu fark etmeye başladım İlerleyen yıllarda yavaş yavaş başka bir şey daha oumlğrendim evrenin buumlyuumlk sırlarım anlamak iccedilin telepatik olmaya ya da insanuumlstuuml guumlccedillere sahip olmaya gerek yoktu Yalmzca accedilık kararlı ve meraklı bir zihne sahip olmak yeterliy- di Oumlzellikle bilim kurgudaki fantastik cihazların olası olup olmadığım anlamak iccedilin ileri fiziğin konularına dalmak gerekishy

4 GİRİŞ

yordu Olanaksızın olası olduğu o keskin noktayı anlamak iccedilin fizik yasalarını takdir etmek ve anlamak gerekiyordu

Temel fizik yasalarını ve bilimin geleceğimizi nasıl şekillenshydireceğini anlamak bu iki tutku tuumlm bu yıllar boyunca benim hayal guumlcuumlmuuml harekete geccediliren unsurlar olmuştur Bunu goumlstershymek ve fizik yasalarım daha fazla incelemek adına Hiperuzay Einsteindan Oumltesi ve Paralel Duumlnyalar kitaplarım yazdım Gelecek ile ilgili hayranlığımı belirtmek iccedilin Oumlngoumlruumller (visions) Olanaksızın Fiziği ve Geleceğin Fiziği kitaplarını yazdım Bu kitapshyların yazımı ve araştırma aşamaları bana insan zihninin hacirclacirc duumlnyadaki en gizemli guumlccedillerinden biri olduğunu hep hatırlattı

Gerccedilekten de tarihin buumlyuumlk bir kısmı boyunca insan zihninin ne olduğunu ya da nasıl ccedilalıştığım anlamakta zorlandık Eski Mısırlılar sanat ve bilimdeki tuumlm o goumlrkemli başarılarına rağshymen beynin gereksiz bir organ olduğuna inandılar ve firavunlashyrını mumyalarken beyni attılar Aristo ruhun beyinde değil de tek işlevi kardiyovaskuumller sistemi soğutmak olan kalpte olduğushyna inanıyordu Descartes gibi diğerleri ise ruhun vuumlcuda beyinshydeki epifiz denilen minik salgı bezinden girdiğini duumlşuumlnmekteyshydi Ancak sağlam kanıtların yokluğunda bu teorilerin hiccedilbiri kanıtlamamaktaydı

Bu karanlık ccedilağ haklı bir nedenle doumlrt bin yıl suumlrduuml Beyin yaklaşık olarak bir buccediluk kilo ağırlığındadır fakat Guumlneş Sistemimizdeki en karmaşık nesnedir Vuumlcut ağırlığımızın yalshynızca yuumlzde ikisini oluşturmasına karşın toplam enerjimizin yuumlzde 20sini kullanacak kadar buumlyuumlk bir iştaha sahiptir (yeni doğmuş bebeklerde ise beyin şaşırtıcı bir şekilde bebeğin enerjishysinin yuumlzde 65ini kullanmaktadır) Aym zamanda genlerimizin yuumlzde 80i beynimiz iccedilin kodlanmıştır Kafatasımızın iccedilinde yakshylaşık olarak 100 milyar sinir huumlcresi ve bunun uumlssel katları orashynında da sinirsel bağlantılar ve yollar mevcuttur

1977de Pulitzer oumlduumllluuml kitabı Cennetin Ejderlerinde Cari Sağan o zamana kadar beyin hakkında bilinenleri geniş olarak oumlzetlemişti Onun bu ccedilok guumlzel yazılmış kitabı o zamanlar ağırshylıklı olarak uumlccedil ana kaynaktan beslenen sinirbilimin ulaştığı sevishyyeyi goumlsteriyordu Bu kaynakların ilki beynimizi diğer tuumlrlerin

GİRİŞ 5

beyinleriyle karşılaştırmaktı Bu binlerce hayvanın beynini kesip incelemek gerektirdiğinden oldukccedila yorucu ve zor bir işti İkinci youmlntem de benzer bir şekilde dolaylıydı Hastalıkları yuumlzuumlnden tuhaf davramşlar sergileyen inme ve başka hastalık kurbanlarım incelemek Yalmzca oumlluumlmden sonra yapılan otopsi beyinlerinde hangi kısmın yanlış ccedilalıştığını goumlsterebiliyordu Uumlccediluumlncuuml olarak da bilim insanları beyni incelemek iccedilin elektrotshylar kullamyor bulguları yavaş ve yorucu bir suumlreccedil sonunda bir araya getirerek beynin hangi kısmının hangi davranışı etkiledishyğini bulmaya ccedilalışıyorlardı

Ancak sinirbilimin temel araccedilları beyni incelemek iccedilin sisteshymatik bir yol sunamamaktaydı Beyninin ccedilalışmak istediğiniz oumlzel bir boumllgesinde hasar olan bir inme hastasım sipariş edemishyyordunuz Beyin yaşayan dinamik bir sistem olduğundan otopsiler genelde sevgi nefret kıskanccedillık ve merak gibi farklı duumlşuumlnceleri nasıl uumlretildiği şoumlyle dursun beynin farklı kısımlashyrının birbiriyle nasıl etkileştiği gibi ccedilok oumlnemli ve ilginccedil oumlzellikshyleri ortaya ccedilıkaramıyordu

İKİZ DEV R İM LERDoumlrt yuumlz yıl oumlnce teleskop icat edildi ve neredeyse bir gece iccedilinshyde bu mucizevi alet goumlk cisimlerinin kalbine bakabildi Teleskop tuumlm zamanların en devrimsel (ve kışkırtıcı) aletlerinden biriydi Birdenbire kendi goumlzlerinizle geccedilmişin efsanelerini ve dogmalashyrının sabah sisi gibi dağıldığım goumlrebiliyordunuz Tanrısal bilgeshyliğin muumlkemmel oumlrnekleri olmak yerine Ay puumlruumlzluuml kraterlere Guumlneş kara lekelere Juumlpiter uydulara Venuumls fazlara ve Satuumlrn halkalara sahipti artık Teleskopun icadmdan sonraki on beş yıl iccedilinde o zamana kadarki insanlık tarihinde evren hakkında oumlğrenilen her şeyden daha fazlası oumlğrenilmişti

Tıpkı teleskopun icadında olduğu gibi 1990ların ortasında ve 2000Terde MRG (Manyetik Rezonans Goumlruumlntuumlleme) makineshylerinin ve ileri beyin taramalarının hayatımıza girişi sinirbilimi doumlnuumlştuumlrduuml Beyin hakkında son on beş yılda tuumlm insanlık tarishyhi boyunca bildiğimizden daha fazla şey oumlğrendik ve bir zamanshy

6 GİRİŞ

lar ulaşılmaz olarak duumlşuumlnuumllen zihin artık ilgi odağı haline geldi

Almanyada Tuumlbingendeki Max Planck Enstituumlsuumlnden Nobel Oumlduumlluuml sahibi Eric R Kandelin yazdığına goumlre Bu doumlnemde insan zihnini kavramaya dair en değerli katkı felsefe psikoloji ya da psikoanaliz gibi geleneksel olarak zihin ile iliş- kindilendirilen disiplinlerden gelmedi Daha ziyade bu disiplinshylerle birlikte beynin biyolojisinin birleşimi bu katkıyı yaptı

Bu girişimde fizikccedililer beyin uumlzerindeki ccedilalışmaları oumlnemli oumllccediluumlde etkileyecek olan MRG EEG PET CAT TCM TES ve DBS gibi kısaltmalara sahip onlarca aleti sağlayarak kilit bir rol oynadı Birdenbire bu aletler sayesinde yaşayan duumlşuumlnen bir beynin iccedilinde duumlşuumlncelerin hareketini goumlzleyebilir olduk San Diego California Uumlniversitesinden sinirbilimci V S Ramachandranm dediği gibi Filozofların binyıllardır uumlzerinde ccedilalıştığı tuumlm bu soruları biz bilim insanları beynin goumlruumlntuumlleshymesini yaparak hastaları inceleyerek ve doğru soruları sorarak keşfetmeye başlayabiliriz

Geccedilmişe baktığımda fizik duumlnyasına attığım ilk adımların şimdilerde zihni bilimin incelemesine accedilan teknolojilerle kesiştishyğini goumlruumlyorum Oumlrneğin lisede yeni bir madde şekli olan anti- maddenin varlığını oumlğrenmiş ve bu konu hakkında bir bilim projesi yapmaya karar vermiştim Duumlnya uumlzerindeki en egzotik maddelerden biri olduğundan doğal olarak pozitif elektron (anti-elektron ya da pozitron) yayabilen bir madde olan sodyum-22den kuumlccediluumlk bir miktar edinebilmek iccedilin eski Atom Enerjisi Komisyonuna başvurmam gerekmişti Elimdeki kuumlccediluumlk oumlrnek ile anti-madde parccedilacıklarının bıraktığı buhar izlerini fotoğraflayabildiğim bir bulut odası ve guumlccedilluuml bir manyetik alan duumlzeneği inşa etmiştim O zamanlar bilmiyordum ancak sodyum-22 PET (Pozitron Emisyon Tomografisi) olarak adlandırıshylan duumlşuumlnen beyni anlamada şaşırtıcı yeni ufuklar accedilan yeni teknolojinin oumlnemli bir parccedilası olacaktı

Lisede uumlzerinde deney yaptığım başka bir teknoloji de manshyyetik rezonanstı Stanford Uumlniversitesinde 1952 Nobel Oumlduuml- luumlnuuml Edward Purcell ile nuumlkleer manyetik rezonansı keşfederek kazanan Felix Blochun verdiği bir derse katılmıştım Dr Bloch

GİRİŞ 7

biz lise oumlğrencilerine kuvvetli bir manyetik alanınız varsa atomshyların bu manyetik alana tıpkı pusula iğnesi gibi hizalanacağım anlatmıştı Daha sonra bu atomlara kesin bir rezonans frekansınshyda radyo dalgası goumlnderdiğinizde onları ters-yuumlz edebiliyordushynuz Sonunda atomlar tekrar eski hallerine doumlnduumlklerinde tıpkı bir yansıma gibi başka bir dalga yayıyorlardı ve bu yolla da atomların hangi atomlar olduğunu belirleyebiliyordunuz (Daha sonra bu manyetik rezonans ilkesini kullanarak annemin garashyjında 23 milyon elektron voltluk parccedilacık hızlandırıcı inşa ettim)

Bundan birkaccedil yıl sonra Harvard Uumlniversitesine yeni başlashyyan bir oumlğrenci olarak Dr Purcellden elektrodinamik dersi alma şerefine nail oldum O yaz yaklaşık bu zamanlarda Bloch ve Purcellin manyetik rezonans uumlzerindeki ccedilalışmalarmı genelleşshytirmek uumlzerine ccedilalışmaları olan Dr Richard Emst ile ccedilalışma fırshysatı buldum Daha sonra bu işi muumlthiş bir şekilde başaran Dr Ernst modern MRG tekniğinin temelinin atılmasını sağlayan ccedilalışmalarından dolayı 1991de Nobel Oumlduumlluumlnuuml kazandı MRG makinesi de bizim canlı haldeki beynin PET taramalarından ccedilok daha detaylı fotoğraflarım goumlrmemizi sağladı

ZİH Nİ GUumlCcedilLENDİRM EKSonuccedilta teorik fizik profesoumlruuml oldum ama zihin uumlzerine olan merakım devam etti Yalmzca son on yıl iccedilinde fizikteki gelişmeshylerin beni ccedilocukken ccedilok heyecanlandıran zihinsel becerilere olashynak sağladığım goumlrmek gerccedilekten nefes kesici Bilim insanları MRG taramalarım kullanarak artık beynimizde dolaşan duumlşuumlnshyceleri okuyabiliyorlar Bilim insanları aym zamanda tamamen felccedilli hastaların beynine bir ccedilip yerleştirerek bir bilgisayara bağshylayabiliyor ve bu sayede hastamn yalnızca duumlşuumlnce guumlcuumlyle internette gezinebilmesine e-posta yazıp okuyabilmesine bilgishysayar oyunları oynayabilmesine tekerlekli sandalyelerini kontshyrol edebilmelerine ev aletlerim kullanabilmelerine ve mekanik kolları ccedilalıştırabilmelerine olanak sağlayabiliyor Aslında bilgishysayar aracılığıyla hastalar normal bir insamn yapabileceği her şeyi yapabiliyorlar

8 GİRİŞ

Bilim insanları bundan daha da ileriye giderek beyni doğrushydan bu hastaların felccedilli organlarının etrafına giyebildikleri bir dış-iskelete bağladılar Boyundan aşağısı felccedil olan hastalar guumlnuumln birinde normale yakın bir yaşam suumlrduumlrebilecek Bu tip dış-iskeletler ayrıca oumlluumlm tehlikesi olan acil durumlarda kullanshymak uumlzere bize suumlper guumlccediller verebilir Guumlnuumln birinde astronotshylar oturma odalarında rahatlarım bozmadan zihinleriyle kontrol edebildikleri makineler ile gezegenleri inceleyebilir bile

Matrix adlı filminde olduğu gibi guumlnuumln birinde bilgisayar kullanarak anıları ve becerileri beynimize yuumlkleyebiliriz Hayvanlar uumlzerine yapılan ccedilalışmalarda bilim insanları halihashyzırda beyine am yerleştirmeyi başardılar Belki bizim de yeni şeyler oumlğrenmek yeni yerlerde tatil yapmak ve yeni hobiler edinmek iccedilin beynimize yapay anılar yuumlkleyebilmemiz yalnızca zaman meselesidir Eğer teknik beceriler işccedililerin ve bilim insanshylarının beynine yuumlklenebilirse bu duumlnya ekonomisini de etkileshyyebilir Bu anıları paylaşma olanağımız bile olabilir Guumlnuumln birinde bir bilim inşam duumlşuumlncelerin ve duyguların duumlnyanın her yerine elektrik olarak goumlnderilebileceği bir zihin interneti ya da beyin-ağı inşa edebilir O zaman ruumlyalar bile videoya kayshydedilip internet uumlzerinden beyin-postası ile goumlnderilebilir

Teknoloji aynı zamanda bize zekacircmızı arttırma olanağı da sunabilir Savant adı verilen sistemle zihinsel sanatsal ve mateshymatiksel becerileri gerccedilekten inanılmaz olan insanların sıradışı guumlccedillerim anlamakta ciddi ilerlemeler kaydedildi Bunun yanınshyda bizi maymunumsulardan ayıran genlerin artık dizilebilmele- ri de bize beynin evrimsel koumlklerim eşi benzeri bulunmayan bir inceleme fırsatı sunmaktadır Hayvanlarda belleği ve zihinsel performansı arttıran genler yalıtılmış durumda

Bu ufuk accedilıcı gelişmelerin yarattığı heyecan ve vaat ettikleri o kadar buumlyuumlk ki aym zamanda politikacıların da dikkatini ccedilekshymeyi başardılar Aslında beyin bilimi birdenbire duumlnya uumlzerinshydeki buumlyuumlk ekonomik guumlccediller arasında transatlantik bir rekabetin kaynağı haline geldi 2013uumln Ocak aymda hem ABD başkam Barack Obama hem de Avrupa Birliği beynin tersine muumlhendisshyliğinin yapılabilmesine olanak sağlayan iki bağımsız proje iccedilin

GİRİŞ 9

kullanılabilecek olan milyarlarca dolarlık fonun duyurusunu yaptılar Bir zamanlar umutsuzca modern bilimin kapsamı dışında goumlruumllen beynin karmaşık sinirsel devre sisteminin şifreshysini ccediloumlzmek bu iki hızlandırılmış projenin odak noktası durushymunda Tıpkı İnsan Genom Projesi gibi bu projeler de bilim ve tıp alanındaki durumu tamamen değiştirecektir Bu bize zihni anlamada eşsiz olanaklar sunmakla kalmayacak aym zamanda yeni enduumlstri alanları yaratacak ekonomik faaliyetleri arttıracak ve sinirbilim alanında yepyeni ufuklar accedilacaktır

Beyindeki sinir yollarının tamamen ccediloumlzuumlmlenmesiyle birlikshyte artık zihinsel hastalıkların koumlklerinin kesin olarak anlaşılabishylir ve bu kadim hastalık iccedilin bir tedavi de geliştirilebilir Bu ccediloumlzuumlmleme işlemi beynin bir kopyasımn yapımına da olanak sağlayabilir Bu beraberinde felsefi ve etik tartışmaları da getireshycektir Eğer bilincimiz bir bilgisayara yuumlklenebiliyorsa biz kimiz Aynı zamanda oumlluumlmsuumlzluumlk kavramıyla da oynayabilecek duruma gelebiliriz Bedenlerimiz eninde sonunda ccediluumlruumlyuumlp gidebilir ancak bilincimiz sonsuza kadar yaşayabilir mi

Bunun daha da oumltesinde belki de guumlnuumln birinde bazı bilim insanlarının tahminine goumlre zihnimiz bedensel kısıtlamalardan kurtularak yıldızlar arasında gezinebilecek Bundan yuumlzyıllar sonra tuumlm sinirsel şablonumuzu lazer ışınlarına koyup bilincishymizin yıldızları keşfetmesinin en elverişli yolu olarak uzayın derinliklerine goumlnderebildiğimizi hayal edebiliriz

İnsanlığın kaderini tekrar şekillendirebilecek olan yeni ve harikulade bir bilim alam gerccedilekten accedilılmaya başlıyor Artık sinirbilimde yeni bir altm ccedilağa giriyoruz

Bu oumlngoumlruumllerde bulunurken kendileriyle roumlportaj yapmama ulusal radyoda fikirlerini yayınlamama ve hatta televizyon ekishybini laboratuvarlarma sokmama izin veren bilim insanlarının ccedilok değerli yardımlarından yararlandım Bu bilim insanları zihshynin geleceğinin temellerini inşa etmekte olan kişiler Onların fikirlerinin bu kitapta yer alabilmesi iccedilin yalnızca iki kriter belirshyledim (1) Oumlngoumlruumlleri fizik yasalarına katı bir şekilde uymak zorunda olması ve (2) bu ccedilok uccediluk fikirlerin olabilirliğini kanıtshylamak iccedilin bir prototipinin uumlretilmiş olması

10 GİRİŞ

Z İH İN S E L H A S TALIK İLE TEM ASBir zamanlar Einsteirıın Evreni adında bir Albert Einştein biyoshygrafisi yazmış ve bu sayede onun oumlzel hayatını ayrıntılı bir şekilshyde incelemiştim Einsteinin en kuumlccediluumlk oğlunun şizofreni hastası olduğunu biliyordum ancak bunun bu buumlyuumlk bilim insanının hayatında ccedilok ağır bir duygusal etkisi olabileceğini farketme- miştim Einstein ayrıca başka bir youmlnden de zihinsel hastalıkla temas etmişti En yakın iş arkadaşlarından biri Einsteinin genel goumlrelilik kuramını geliştirmesinde yardım eden fizikccedili Paul Ehrenfest idi Ehrenfest depresyon noumlbetleri geccedilirdikten sonra trajik bir şekilde Down sendromlu oğlunu oumllduumlrmuumlş daha sonra da intihar etmişti Yıllar boyunca ben de bir suumlruuml iş arkashydaşımın ve dostumun ailelerindeki zihinsel hastalıklarla başa ccedilıkmaya ccedilalışmalarına şahit oldum

Zihinsel hastalık aynı zamanda benim de hayatımı derinden etkiledi Birkaccedil yıl oumlnce annem Alzheimer ile verdiği olan uzunshyca bir muumlcadeleden sonra vefat etti Onun giderek sevdikleri hakkındaki anılarını kaybedişini izlemek goumlzlerinin iccediline baktıshyğımda benim kim olduğunu bilmediğini goumlrmek ccedilok yuumlrek parshyccedilalayıcı bir durumdu İnsanlık ışığının yavaşccedila soumlnduumlğuumlnuuml goumlrebiliyordum Hayatı boyunca bir aile kurmak iccedilin ccedilabalamışshytı ve hayatının sonbaharının keyfini ccedilıkarması gerekirken en değerli aralarım kaybetmişti

2 Duumlnya Savaşı ertesinde doğan nesil yaşlandıkccedila benim ve pek ccedilok başka insanın da yaşadığı bu uumlzuumlcuuml deneyim duumlnya uumlzerinde yaygınlaşacak Benim dileğim sinirbilimdeki bu hızlı gelişmelerin guumlnuumln birinde zihinsel hastalıklardan ve demans- tan muzdarip olanların acılarını hafifletebilmesidir

BU DEVRİM İN ARKASINDAKİ GUumlCcedil NEBeyin taramalarından elde edilen veriler ccediloumlzuumllmeye başlandı ve ortaya ccedilıkan gelişme inanılmaz Yılda birkaccedil kez gazete man- şentleri yeni bir ilerlemenin haberini veriyor Uzay ccedilağma girshymek iccedilin teleskopun icadmdan sonra 350 yıl geccedilmesi gerekti

GİRİŞ 11

fakat ileri beyin taramalarmın beyni dış duumlnyaya bağlayabilmeshysi iccedilin MRG cihazlarının bulunmasından sonra yalmzca on beş yıl yeterli oldu Bu neden bu kadar ccedilabuk oldu ve ileride daha neler var

Bu hızlı ilerlemenin bir kısmı fizikccedililerin sinir huumlcrelerimizshyde dolaşan elektrik sinyallerini accedilıklayan elektromenyetizmayı ccedilok iyi kavramış olmaları yuumlzuumlndendir Antenlerde radarlarda radyo alıcılarında ve mikrodalga kulelerindeki fizik hesaplamashyları iccedilin kullanılan James Clerk Maxwellin matematiksel denshyklemleri MRG teknolojisinin temelini oluşturur Elektromanyeshytizmanın sırlarını ccediloumlzmek nihayetinde yuumlzyılları almış olsa da sinirbilim bu buumlyuumlk atılımın meyvelerini toplayabilmektedir I Boumlluumlmde beynin tarihini inceleyeceğim ve ccedilok sayıdaki yeni cihazın nasıl olup da fizik laboratuvarlarından ccedilıkıp bize duumlşuumlnshycenin mekaniği hakkında muhteşem renkli resimleri sağladığını accedilıklayacağım Bilincin zihin ile ilgili her tuumlrluuml tartışmada kilit rol oynamasından hareketle aynı zamanda bir fizikccedilinin bakış accedilısını sunup bilincin hayvanlar alemini de iccedileren bir tanımını yapmaya ccedilalışıyorum Aslında farklı tuumlrden bilinccedillere rakamlar vermenin muumlmkuumln olduğunu goumlsteren bir bilinccedil sıralaması ortashyya koyuyorum

Ancak bu teknolojinin nasıl ilerleyeceği sorusuna tam olarak cevap verebilmek iccedilin aym zamanda bilgisayarların guumlcuumlnuumln her on sekiz ayda bir ikiye katlandığım oumlne suumlren Moore kanushynuna bakmamız gerekiyor Genellikle insanları ellerindeki cep telefonunun NASAnm 1969da Aya insan goumlnderirken elinde bulunan buumltuumln bilgisayarların toplamından daha guumlccedilluuml olduğu bilgisiyle şaşırtıyorum Bilgisayarlar artık beyinden ccedilıkan elekshytrik sinyallerini kaydedecek ve onları kısmen bilinen bir dijital dile ccedilevirebilecek kadar guumlccedilluuml Bu da beynin bilgisayarları ara- yuumlz gibi kullanarak etrafındaki her tuumlrluuml objeyi kontrol edebilshymesine olanak sağlıyor Oldukccedila hızlı gelişen bu alana BMI (beyin-makine arayuumlzuuml) deniyor Buradaki kilit teknoloji de bilshygisayarlar II Boumlluumlmde anıları kaydedebilmeyi zihin okuyabilshymeyi ruumlyaları goumlruumlntuumllemeyi ve telekineziyi muumlmkuumln kılan bu yeni teknolojiyi inceleyeceğim

12 GİRİŞ

III Boumlluumlmde ruumlyalardan uyuşturuculardan ve zihinsel hasshytalıklardan robotlara ve hatta uzaylılara kadar farklı bilinccedil şekilshylerini inceleyeceğim Bu kısımda ayrıca depresyon Alzheimer gibi birccedilok hastalığı kontrol altına alabilme potansiyeli hakkında da bir şeyler oumlğreneceğiz Bunların yanında beyindeki sinir ağıshynın sinir huumlcrelerine kadar ccediloumlzuumlmlenmesi iccedilin milyarlarca dolar ayrılmasına olanak sağlayacak olan ABD başkanı Obama tarashyfından duyurulan İleri Yenilikccedili Noumlroteknoloji ile Beyin Araştırmaları (İngilizce kısaltması beyin anlamına gelen BRAIN) projesi ile Avrupa Birliğinin İnsan Beyni Projesi hakshykında daha fazla bilgi vereceğim Bu iki hızlı program kuşkusuz tamamen yeni araştırma alanları accedilacak ve bu da bize hem zihinshysel hastalıkları tedavi etmekte hem de bilinccedilin en gizli sırlarını accedilığa ccedilıkarmakta yardımcı olacak

Bir bilinccedil tanımı yapmış olduğumuzdan bu tanımı insan olmayan bilinccediller yani robotların bilinccedillerini incelerken de kulshylanabiliriz Robotlar ne kadar gelişmiş duumlzeyde olabilir Duygulara sahip olabilirler mi Bir tehdit oluşrurlar mı Ayrıca bizden tamamen farklı amaccedilları olan uzaylıların da bilinccedillerini inceleyebiliriz

Ek Ide belki de bilimdeki en garip fikirlerden birini kuantum fiziğindeki bilincin gerccedileklik iccedilin temel olabileceğine ilişkin kavramı tartışacağım

Bu ccedilok hızlı gelişen alan iccedilin ileri suumlruumllen yeni iddialar hiccedil de az değil Bunların hangilerinin bilimkurgu yazarlarının hayalguuml- cuumlnden kaynaklanan guumlnduumlz duumlşleri olduğunu hangilerinin ise gelecekteki bilimsel programlar iccedilin sağlam temeller sağlayacashyğını ancak zaman goumlsterecektir Sinirbilimdeki gelişme astronoshymik hızlarda gerccedilekleşiyor ve ccediloğu biccedilimde anahtar nokta zihnishymizin iccedilinde yatan sırları incelemeye olanak sağlayacak elektroshymanyetik ve nuumlkleer kuvvetlerin tuumlm guumlcuumlnuuml kullanan modern fizikte saklı

Belirtmem gerekir ki ben bir sinirbilimci değilim Ben zihin ile uzun suumlredir ilgilenen bir teorik fizikccediliyim Umarım bir fizikshyccedilinin bakış accedilısı evrende bizim iccedilin en yakın ve aynı zamanda en

GİRİŞ 13

yabancı nesne olan zihnimiz hakkmdaki bilgimizi zenginleştireshybilir ve kavrayışımızı arttırabilir

Ancak yeni bakış accedilılarının geliştirilmesindeki bu baş doumlnduumlshyruumlcuuml hızı dikkate alırsak beynin yapışım iyi bir şekilde kavrashymamız gerekmektedir

Bu yuumlzden oumlncelikle bazı tarihccedililerce demir bir ccedilubuğun Phineas Gage adındaki birinin beynine saplanmasıyla başladığı kabul edilen modern sinirbilimin koumlklerini tartışalım Bu ccedilığır accedilıcı olay beyni ciddi bir bilimsel incelenmesine yol accedilan bir dizi tepkiye neden oldu Bay Gage iccedilin talihsiz bir olay olsa da modern bilimin oumlnuumlnuuml accediltı

BOumlLUumlMa D O D

Benim Beyin ile ilgili tem el kabuluumlm bizim kimi zaman zihin dediğimiz şeyin onun ancıtomisinin ve fizyolojisinin sonuccedillarından başka bir şey olmadığıdır

- CARL SAĞAN

ZİHNİN KİLİDİNİ ACcedilMAK

Ml hineas Cage 1848 yılında Vermontda bir demiryo- r lunda ustabaşı olarak ccedilalışırken kazara bir dinamit I patladı Patlama sırasında 1 metrelik bir demir

ccedilubuk yuumlzuumlne saplamp ardından beyninin oumln boumlluumlmlerinden geccedilip kafatasımn arkasından vuumlcudunu terk ederek 24 metre oumlteye duumlştuuml Adamın ortalığa savrulan beynini goumlrduumlklerinde adeta şok geccediliren işccedililer hemen doktor ccedilağırdılar Adamın kaza aranda oumllmemesi herkesi ccedilok şaşırtmıştı

Haftalarca yarı uyanık durumda kalan Cage sonunda tamashymen iyileşmiş gibi goumlzuumlkuumlyordu (2009 yılında yuumlzuuml ve sol goumlzuuml yaralı yakışıklı ve kendine guumlveni sağlam bir insan olan Phineas Cagein elinde demir bir ccedilubukla ccedilekilmiş ender bir fotoğrafı ortaya ccedilıktı) Kazadan sonra iş arkadaşları onun kişiliğinde kesshykin değişimler fark ettiler Normalde neşeli yardım etmeyi seven bir ustabaşı olan Cage ağzı bozuk birisi hacircline gelmiş duumlşmanca ve bencilce davranmaya başlamıştı Kadınlara ona yaklaşılmaması tembih ediliyordu Onu tedavi eden kişi olan Dr John Harlow hakkmda şunları soumlylemişti Cage kaprisli ve

18 ZİHNİN KİLİDİNİ ACcedilMAK

kararsız gelecek iccedilin birccedilok plan kuran fakat gerccedilekleşmesi daha muumlmkuumln bir plan bulduğunda bunları hemen terk eden birisi Bir ccedilocuğun entelektuumlel kapasitesine ve tezahuumlruumlne ayrıshyca da hayvan iccedilguumlduumllerine sahip guumlccedilluuml bir adam Dr Harlow onun radikal bir şekilde değiştiğini not almıştı Arkadaşları da onun artık Cage olmadığını soumlyluumlyordu Cagein 1860ta oumlluumlshymuumlnden sonra Dr Harlow onun kafatasını ve ona saplanan demir ccedilubuğu sakladı Detaylı X-ray sonuccedillarına goumlre demir ccedilubuğun frontal lobun bulunduğu beyin boumllgesinde ccedilift taraflı ciddi bir tahribat oluşturduğu onaylandı

Bu inanılmaz kaza yalnızca Phineas Cagein hayatım değil bilimin gidişatını da değiştirdi Bundan oumlnce duumlalizm denilen ve beynin ve ruhun iki farklı yapı olduğunu savunan baskın bir goumlruumlş huumlkuumlm suumlruumlyordu Ancak bu kaza ile Cagein frontal lobunun aldığı tahribata bağlı olarak kişiliğinin değiştiği apaccedilık ortadaydı Buna bağlı olarak da bilimsel duumlşuumlncede bir model değişikliği oldu Belki de beyinde belirli boumllgeler belirli davrashynışları belirliyordu

BROCArsquo NIN BEYNİ1861 yılında Cagein oumlluumlmuumlnden hemen bir yıl sonra yani 1861 yılında bu fikir Parisli doktor Pierre Paul Brocanm konuşma bozukluğu dışında bir sorunu olmayan bir hastası uumlstuumlne yaptıshyğı ccedilalışmaları ile desteklendi Hasta konuşulanları tamamen kavrıyor fakat tan kelimesi dışında tek bir kelime uumlretemiyorshydu Hastamn oumlluumlmuumlnden sonra otopsi yaptığında hastamn sol temporal lobunda (sol kulağın yakınları) bir lezyon olduğunu keşfetti Sonraları Dr Broca benzer sorunları olan 12 hastada da beynin o alanında tahribat olduğunu goumlrecekti Buguumln oumlzellikle sol temporal lobunda tahribat bulunan hastalara Broca afazisishyne sahip olduğu soumlylenir (genellikle bu hastalıkta hastalar konushyşulanları anlar fakat birkaccedil kelime dışında herhangi bir şey soumlyshyleyemez)

Bundan kısa bir suumlre sonra 1874te Alman hekim Cari Wernicke hastalarda tam tersi bir soruna yol accedilan bir hastalığı

ZİHNİN KİLİDİNİ ACcedilMAK 19

tanımladı Bu hastalar tane tane ve accedilıkccedila kelimeleri soumlyleyebilishyyorlar fakat yazılı ve soumlzluuml metinleri anlayamıyorlardı Konushyşurken sıklıkla doğru bir dilbilgisi ve cuumlmle yapısı kullanıyor ancak anlamsız kelimeler meydana getiriyorlardı Ne yazık ki bu hastalar abuk subuk konuştuklarımn da farkında değillerdi Wernicke otopsilerini yaptıktan sonra hastaların temporal lobshylarının farklı bir boumlluumlmuumlnde bir tahribat goumlzlemledi

Wernicke ve Brocanın ccedilalışmaları konuşma ve anlama bozuklukları gibi davramş bozuklukları ile beynin spesifik boumllshygelerinde tahribat bulunması arasında belirgin bir bağ kurdu Bu noumlrobilimde bir doumlnuumlm noktası oldu

Savaşın kaosunda yeni bir gelişme daha oldu Tarih boyunshyca insan vuumlcudunun kesilip incelenmesiyle ilgili birccedilok dinsel tabu vardı Savaş alanında on binlerce yaralı askerin oumllmesi sonucu işe yarar bir tıbbi tedavi geliştirmek doktorların oumlnemli bir goumlrevi hacircline geldi 1864de Prusya-Danimarka savaşında Alman doktor Gustav Fritsch birccedilok askerin kafa tasım tedavi amaccedillı accedilıp beyinlerinin sağ ve sol yarılarından herhangi birine dokunduğunda vuumlcutlarının ters tarafının seğirdiğini fark etti Fritsch sonraları beyni elektrikle uyararak beyin yarıkuumlrelerinin vuumlcutta ters tarafı kontrol ettiğini sistematik olarak goumlsterdi Beynin elektriksel bir doğasımn olması ve beynin belirli bir boumllshygesinin vuumlcutta ters tarafı kontrol ettiğinin goumlsterilmesi ccedilarpıcı bir buluştu (Garip bir biccedilimde beyin uumlzerinde elektriksel sondashyların kullanılmasına dair ilk kayıt bir kaccedil bin yıl oumlnce MOuml 43 yıllarında Romalılar tarafından oluşturulmuştu İmparator Claudiusun saray doktoru şiddetli baş ağrısı şikacircyeti bulunan hastalara elektrikle yuumlklenmiş torpido balığı uyguluyordu)

Beyin ile vuumlcudu birbirine bağlayan elektriksel yolakların olduğunun fark edilmesi 1930lu yıllarda Dr Wilder Penfieldm guumlccedilsuumlz bırakan havale geccedilirmeler ve hayatı tehdit edici noumlbetlershyle acı ccedileken epilepsi hastalarıyla ccedilalışmaya başlamasından oumlnce sistematik olarak ortaya konmamıştı Onlar iccedilin beynin accedilılmashysı ve belirli boumllgelerinin ccedilıkarılması ile yapılan cerrahi girişimler son seccedilenekti (Beyinde acı reseptoumlrleri olmadığı iccedilin Dr Penfield bu operasyonları yalmzca lokal anestezi kullanarak


gerccedilekleştirdi Operasyonlar sırasında hastalar uyanık durumshydaydılar)

Dr Penfield elektrot ile beyin korteksinin belirli boumllgelerini uyardığında vuumlcudun farklı boumllgelerinin yanıt verdiğini fark etti Korteks ile insan vuumlcudu arasında kesin ve birebir bir bağshylantının kabaca ccedilizilebileceğini fark etti Ccedilizimleri o kadar doğru ve kesindi ki neredeyse değiştirilmemiş bir şekilde hacirclacirc kullashynılmaktadır Bu buluşun hem bilim duumlnyasında hem de halk arasındaki etkisi ccedilok hızlı oldu Kurduğu şemada beynin hangi boumllgesinin vuumlcutta hangi boumllgenin hangi fonksiyonunu kontrol ettiği goumlruumllebiliyordu Oumlrneğin hatırı sayılır bir beyin boumllgesishynin hayatta kalmak iccedilin hayati bir oumlnem taşıyan ellerimiz ve ağzımızın kontroluumlne adanmış olduğunu goumlrebilirsiniz Sırtımızdaki sensoumlrler uyarıları neredeyse algılayamazlar bile

Şekil 1 Dr Penfield tarafından beynin hangi boumllgesinin vuumlcutta hangi boumllgeyi kontrol ettiğine ilişkin oluşturulan motor kortekse ait bir harita


Penfield ayrıca hastalarının temporal loblarını uyardığında hastalarının uzun zaman oumlnce unutulmuş anılarını accedilık bir biccedilimde anımsadıklarım keşfetti Hastalarının beyin ameliyatıshynın ortasında liselerinin kapısının oumlnuumlnde dikilmelerini anneleshyrinin teyzelerini telefonla arayıp bu gece onlarda kalmasını soumlyshylediğini duyduklarını ağızlarından kaccedilırmalarıyla şok olmuştu Penfield beynin derinliklerinde yatan anıları guumln yuumlzuumlne ccedilıkarshydığım fark etmişti Bu sonuccedilları 1951de yayımladığında sonuccedilshylar beyine ilişkin anlayışımızda bir doumlnuumlşuumlm daha yaratmıştı

BEYNİN HARİTASI1950 ve 60lara gelindiğinde birkaccedil fonksiyonu ile birlikte beyshynin farklı boumllgelerinin yerini saptayan ilkel bir harita oluşturmak muumlmkuumlnduuml

Şekil 2 Neokorteksin birbirinden farklı fakat birbiriyle ilişkili goumlrevler yuumlruumlten 4 boumllgesi


Şekil 2 de beynin dış katmanım oluşturan ve doumlrt loba ayrıshylan neokorteksi goumlruumlyoruz Bu boumllge insanlarda son derece gelişshymiştir Frontal lob dışında tuumlm loblar duyularımızdan gelen sinshyyallerin işlenmesine adanmıştır Frontal lobun en oumlnemli boumllgeshysi olan prefrontal korteks neredeyse tuumlm mantıklı duumlşuumlncelerishymizin işlendiği boumllgedir Şu anda okuduğunuz bilgiler prefronshytal korteksinizde işlenmektedir Bu boumllgede ulaşacak hasar aynı Phineas Cagede olduğu gibi geleceğe ilişkin plan ve tasarı yapshymamıza engel olabilir Duyularımızdan gelen bilginin değerlenshydirildiği ve gelecekte bunlara goumlre verilecek bir dizi tepkinin kararlaştırıldığı boumllge burasıdır

Pariyetal lob beynimizin uumlst tarafında konumlanmıştır Sağ yarıkuumlre duyusal dikkati ve vuumlcut farkındalığını kontrol edershyken sol yarıkuumlre yetenek gerektiren hareketleri ve bazı dil fonkshysiyonlarını kontrol eder Bu boumllgede oluşacak hasar kendi vuumlcut boumllgelerinin yerini saptamada zorluk ccedilekmek gibi pek ccedilok sorun oluşturabilir

Oksipital lob beynimizin en arkasında konumlanmıştır ve goumlzlerden gelen goumlrsel bilgileri işler Bu boumllgede oluşacak hasar goumlz fonksiyonlarında azalma ve koumlrluumlk gibi sonuccedillar doğurur

Temporal lob lisanı kontrol eder (yalnızca sol tarafta) bununla birlikte yuumlzlerin tanınması ve bazı duygusal fonksiyonshyların kontroluuml gibi işlevleri de vardır Bu boumllgede oluşacak hasar bizi dilsiz bırakabilir suumlrekli goumlrduumlğuumlmuumlz yuumlzleri tanıyashymamamıza neden olabilir

EV R İM LEŞ EN BEYİNKaslarımız kemiklerimiz ve akciğerlerimiz gibi vuumlcudun diğer organlarına baktığımızda hemen fark edilebilecek bir uyum ve amacın varlığı goumlruumlluumlr Ancak beynin yapısı karmakarışık geleshybilir Hatta beynin haritasını ccedilıkarmak sıklıkla budalalar iccedilin haritacılık olarak goumlruumlluumlrduuml

Bu rastgele gibi goumlzuumlken yapıya anlam kazandırmak iccedilin 1967de Ulusal Ruh Sağlığı Enstituumlsuumlnden (National Institute of


Mental Health) Dr Paul MacLean Charles Darwinin evrim kuramım beyine uyguladı MacLean beyni uumlccedil boumlluumlme ayırdı (o zamandan bu yana yapılan ccedilalışmalar bu model uumlzerinde bir takım ufak değişikliklerin varlığını goumlsterdi fakat biz hacirclacirc beyshynin yapısını kapsamlı olarak tanımlamada bu modeli kullanıyoshyruz) Oumlncelikle beyin sapı beyincik ve bazal ganglionları iccedileren beynimizin merkezinin ve arka boumlluumlmuumlnuumln suumlruumlngenlerin beyinleriyle neredeyse birebir olduğunu fark etti Suumlruumlngen beyni olarak bilinen ve denge solunum sindirim kalp atımı kan basıncı gibi temel hayvansal işlevlerin idare edildiği bu boumllge beynimizin en eski yapısıdır Bu boumllge ayrıca savaşma avlanma ccediliftleşme ve boumllge tutma gibi hayatta kalmak ve uumlreshymek iccedilin gerekli olan davramşları da kontrol eder Suumlruumlngen beyni 500 milyon yıl geriye kadar izlenebilir (Şekil 3e bakınız)

Şekil 3 Suumlruumlngen beyni limbik sistem (memeli beyni) ve neokorteks (insan beyni) ile beynin evrimsel tarihi


Ancak suumlruumlngenlerden memelilere evrimleştiğimizde beyin daha karmaşık dışa doğru gelişen ve yeni yapılar uumlreten bir hal aldı Şimdi suumlruumlngen beynini kaplayan beynin merkezinin yakınlarında yerleşim goumlsteren memeli beyni ya da limbik sisshytem ile karşılaşıyoruz Limbik sistem maymunlar gibi gruplar halinde yaşayan hayvanlarda oumlne ccedilıkar Bu boumllge de duygularla ilgili yapılar iccedilerir Sosyal grupların dinamiği karmaşıklaştığınshydan beri potansiyel duumlşman muumlttefik ve rakiplerin sınıflandırılshymasında limbik sistem esas olarak rol oynamaktadır

Sosyal hayvanlarda can alıcı davranışları kontrol eden limbik sistemin boumllgeleri şunlardır

bull Hipokampus Belleğe giriş kapısıdır Burada kısa zamanlı anılar uzun zamanlı anılara doumlnuumlşmek uumlzere işlenir Tuhaf şeklini tarif eden adı denizatı anlamına gelir Burada meydana gelen zedelenmeler uzun suumlreli belleğin oluşmasını engeller Kişiyi bulunduğu zamana hapseder

bull Amigdala Duyguların mevkilendiği boumllgedir Başta korku olmak uumlzere duygular ilk burada kaydedilir ve oluşturushylur Badem anlamına gelir

bull Talamus Burası nakil istasyonu gibidir beyin sapından gelen duyusal sinyalleri alır ve onları kortekste ccedileşitli boumllshygelere yollar İccedil oda anlamına gelir

bull Hipotalamus Bu boumllge vuumlcut sıcaklığım guumlnluumlk vuumlcut ritshymini accedillığı susuzluğu ve uumlreme ile zevkin bir boumlluumlmuumlnuuml kontrol eder Talamusun altında bulunur ve adı da burashydan gelir

Son olarak beynin dış katmanında memeli beyninin uumlccediluumlncuuml ve en yeni boumllgesi olan serebral korteks vardır Neokorteks (anlashymı yeni kabuk) daha ileri bişsel davramşı youmlneten serebral korteks iccedilerisinde en son evrimsel yapıdır En ccedilok insanlarda gelişmiştir Kacircğıt peccedilete kalınlığında olmasına karşın beyin kuumltshylesinin yuumlzde seksenini oluşturur Sıccedilanlarda puumlruumlzsuumlz bir yuumlzeshyyi vardır fakat insanlarda kıvrımlı bir yapıya sahiptir bu da


insan kafatasının iccedilerisinde ccedilok buumlyuumlk bir yuumlzey alanının oluşshymasını sağlar

Başka bir deyişle insan beyni milyonlarca yıllık evrimimizin oumlnceki basamaklarının kalıntılarını iccedileren dışa doğru hem boyut hem işlev olarak buumlyuumlyen bir muumlze gibidir (Ayrıca bu bir bebeğin doğduğundan itibaren izlediği yoldur Bebeğin beyni dışa ve oumlne doğru genişler ve belki de evrim basamaklarımızı taklit etmektedir)

Neokorteksin muumltevazı goumlruumlnuumlmuuml incelendiğinde aldatıcıshydır Mikroskop altında karmakarışık yapısını takdir edersiniz Beynin gri maddesi noumlron denilen milyarlarca kuumlccediluumlk beyin huumlcshyrelerinden meydana gelir Devasa bir telefon ağı gibi noumlronun bir ucunda bulunan ve asma filizine benzeyen dentritleri aracılıshyğıyla diğer noumlronlardan bilgileri alırlar Noumlronun oumlteki ucunda

Şekil 4 Noumlronun şeması Elektriksel sinyaller sinapslara ulaşana kadar akson boyunca yol alır Noumlrotransmitterler sinapsı geccedilen elektriksel sinshyyallerin akışını duumlzenleyebilir


akson denilen uzun bir iplik bulunur Sonuccedilta akson dentritleri yardımıyla on binlerce noumlrona bağlamr İki noumlronun birleşme yerinde sinaps adı verilen kuumlccediluumlk bir boşluk bulunur Bu sinapslar geccedilit gibi davranır beynin iccedilinde bilgi akışını kontrol eder Noumlrotransmitter adı verilen oumlzel kimyasallar sinapsa girerek sinyalin akışını değiştirebilirler ccediluumlnkuuml dopamin serotonin ve noradrenalin gibi noumlrotransmitterler sayısız yolak boyunca bilshyginin akışının kontroluumlne yardımcı olur Bunun ruh hacirclimiz duygularımız duumlşuumlncelerimiz uumlzerinde guumlccedilluuml etkileri vardır

Beynin bu tanımı 80li yıllar boyunca bilgi birikimimizi temshysil etmektedir 90larda fizik alanında yeni teknolojilerin geliştishyrilmesi ve duumlşuumlncenin mekaniğinin keskin detaylarla ortaya konmaya başlamasıyla şu anki bilimsel buluşların oumlnuuml accedilılmışshytır Bu devrimin meydana gelmesinde buumlyuumlk goumlrev uumlstlenenlershyden biri de MRG cihazıdır

M RG B EYİN E ACcedil ILAN P EN C ER EBu radikal ve yeni teknolojinin duumlşuumlnen beynin şifresinin ccediloumlzuumllshymesine nasıl yardımcı olduğunu anlayabilmemiz iccedilin dikkatimishyzi birkaccedil basit fizik ilkesine ccedilevirmemiz gerekiyor

Radyo dalgaları dokuya zarar vermeden iccedilinden geccedilebilen bir tuumlr elektromanyetik dalgalardır MRG makineleri bu olgushydan yararlanarak elektromanyetik dalgaların kafatasının iccediline serbest bir şekilde girebilmesini sağlar Boumlylece bu teknoloji bir zamanlar elde edilmesinin olanaksız olduğu duumlşuumlnuumllen muhteshyşem fotoğrafları bize sunar Duyuları ve duyguları hisseden beyshynin iccedil işleyişini MRGde dans eden ışıkları izlemek duumlşuumlnceleshyrin beyin iccedileresindeki hareketini izlemek gibidir Bu işleyen bir saatin iccedilini goumlrmeye benzer

MRG makinesiyle ilgili fark edeceğiniz ilk şey Duumlnyanmki- nin 20 ile 60 kah kadar manyetik alan uumlretebilen dev bir silindir şeklinde manyetik sarımlar olmasıdır MRG makinesinin buumltuumln odayı doldurabilmesinin bir ton ağırlığa ulaşabilmesinin ve birshykaccedil milyon dolar değerinde olmasmm nedeni de bu buumlyuumlk mıkshynatıstır (MRG makineleri X-ışmlarından daha guumlvenlidir ccediluumlnkuuml


zararlı iyonlar uumlretmezler MRG gibi uumlccedil boyutlu goumlruumlntuuml oluştushyrabilen BT tarayıcıları sıradan X-ışını cihazlarına goumlre ccedilok daha fazla doz iccedilerir ve bundan dolayı dikkatlice ayarlanması gerekir Buna karşılık MRG cihazları duumlzguumln kullanıldığında guumlvenli cihazlardır Tek sorun ccedilalışanların oumlzensizliğidir Yanlış zamanshyda accedilıldığında manyetik alan eşyaları yuumlksek hızla havaya fırshylatacak kadar guumlccedilluumlduumlr Bu yolla insanların yaralandığı hatta oumllduumlğuuml olmuştur)

MRG cihazı şu şekilde ccedilalışır Hastalar manyetik alanı oluşshyturan iki geniş sarımı iccedileren silindirin iccediline yatırılır Manyetik alan oluşumu başlatıldığında vuumlcudunuzdaki atomlarm ccedilekirshydekleri adeta bir pusulanın iğnesi gibi davranır ve manyetik alan boyunca yatay olarak sıralanır Daha sonra kuumlccediluumlk bir radyo dalgası titreşimi yaratılır bu da vuumlcudumuzdaki bazı ccedilekirdekshylerin baş aşağı doumlnmesine neden olur Ccedilekirdek daha sonra norshymal konumuna doumlnduumlğuumlnde ikinci bir radyo dalgası yayar MRG cihazı da bunu analiz eder Bu kuumlccediluumlk yankıları analiz ederek atomların yerini ve doğasım anlamak muumlmkuumlnduumlr Tıpkı yoluna ccedilıkan nesnelerin yerini yankıları kullanarak belirshyleyen bir yarasa gibi MRG makinesi tarafından yaratılan bu yankılar bilim insanlarının beynin iccedilinin harika bir resminin canlandırmasına olanak tanır Ardından atomların konumunu yeniden duumlzenleyen bilgisayarlar bize 3 boyutlu guumlzel resimler sunarlar

MRGler ilk sunulduğunda beynin belirli boumllgelerinin sabit yapısını goumlsterebilmekteydi Ancak 1990ların ortalarında MRGnin fonksiyonel MRG ya da fMRG denilen ve beyindeshyki kanda bulunan oksijenin varlığını ortaya ccedilıkarabilen yeni bir tipi icat edildi (MRGnin farklı tipleri iccedilin bilim insanları bazen MRGnin oumlnuumlne kuumlccediluumlk harfler koyarlar Biz de farklı MRG tipshylerini belirtmek iccedilin bu kısaltmaları kullanacağız) MRG taramashyları noumlronlardaki elektrik akışını direkt olarak ortaya ccedilıkaramaz fakat oksijen noumlronlara enerjiyi sağlamak iccedilin gerekli olduğunshydan oksijenli kan dolaylı olarak noumlronlardaki elektrik enerjisi akışını ve beyin boumllgelerinin birbiriyle iletişimini izleyebilir

MRG taramaları duumlşuumlncenin tek bir merkezde yoğunlaşmashysı fikrinin aksini kesinlikle kanıtlamıştır Bunun yerine duumlşuumlnshy


meyle birlikte elektrik enerjisinin beynin farklı boumllgelerinde dolaştığını goumlrebilirsiniz MRG taramaları duumlşuumlncelerimizle oluşturulan bu yolu takip ederek Alzheimer Parkinson şizofreshyni gibi zihinsel hastalıkların doğasının anlaşılmasına ışık tutar

MRG cihazlarının en buumlyuumlk avantajı beynin parccedilalarımn yerini belirlemede milimetrik boyutlara inecek hassasiyette olmalarıdır Bir MRG taraması yalnızca iki boyutlu duumlzlemde piksel denilen noktaları oluşturmaz 3 boyutlu uzayda voksel denilen on binlerce renkli noktanın verimli ve parlak bir koleksiyonunu beyin şeklinde oluşturur

Farklı kimyasal elementler farklı frekanstaki radyo dalgalarıshyna yanıt verdiğinden radyo titreşiminin frekansını değiştirerek vuumlcuttaki farklı elementleri tanımlayabilirsiniz MRG makineleshyri kan akışını oumllccedilmek amacıyla kandaki oksijen atomlarına goumlre tanımlanmasına karşın farklı atomları taramak amacıyla yenishyden ayarlanabilir Son on yılda Difuumlzyon Tensoumlr Goumlruumlntuumlleme- DTGadında MRGnin beyindeki su akışını belirleyebilen yeni bir tuumlruuml keşfedildi Su beyinde noumlral yolları takip ettiğinden DTG bize bahccedilede buumlyuumlyen sarmaşıklara benzeyen guumlzel resimshyler sunar Bilim insanları artık hangi beyin boumllgelerinin hangi boumllgelere nasıl bağlı olduğunu aranda saptayabilmektedir

MRG teknolojisinin birkaccedil eksikliği vardır Uzaysal ccediloumlzuumlnuumlrshyluumlkte emsalsiz olmasına rağmen zamansal ccediloumlzuumlnuumlrluumlkte o kadar da iyi değildir Kanın beyin iccedilindeki yolunu takip etmesi neredeyse bir saniye alır Bu pek uzun bir suumlre değilmiş gibi goumlruumlnebilir fakat elektrik sinyallerinin beyni uccediltan uca neredeyshyse anında kat ettiğini hatırlayın Bundan dolayı MRG taramalashyrı duumlşuumlnce modellerinde birkaccedil karmaşık detayı atlayabilir

Dezavantajlarından biri de milyonlarca dolara mal olmasıdır Bu yuumlzden doktorlar genellikle makineleri paylaşmak zorunda kalırlar Bununla birlikte pek ccedilok teknoloji gibi gelişmeler malishyyetini zaman geccediltikccedile duumlşuumlrecektir

Bu arada fahiş fiyatlar ticari uygulamaların yuumlruumlmesini engellemez Fikirlerden biri bazı ccedilalışmalara goumlre MRG taramashylarının yuumlzde 95 ya da daha yuumlksek olasılıkla yalanları tarayabil-


meşinden oumltuumlruuml MRG makinelerin yalan makinesi olarak kullashynılmasıdır Doğruluğunun duumlzeyi hacirclacirc tartışmalıdır fakat temel fikir şudur Bir insan yalan soumlylediğinde o kişi aynı zamanda doğrusunu bilmelidir yalam uydurur ve hızlıca yalarım tutarlıshylığım daha oumlnceden bilinen gerccedileklerle birlikte analiz eder Buguumln bazı firmalar MRG teknolojisinde bir insan yalan soumlyleshydiği zaman prefrontal ve pariyetal loblarının parlak goumlruumlnduumlğuumlshynuuml iddia etmektedir Oumlzellikle orbitofrontal korteks (diğer fonksiyonlarıyla birlikte bir şeyler yanlış gittiğinde bizi uyarshymak iccedilin doğruluk kontroluuml yapar) aktif hacircle gelir Bu alan goumlz kuumlrelerimizin hemen sağında bulunur ismini de buradan alır Kurama goumlre orbitofrontal korteks doğru ve yalan arasındaki farkı anlar ve aktive olarak sonucu bize verir (superiormedial ve inferolateral prefrontal korteks gibi beynin diğer bilişsel boumllgeleshyri de biri yalan soumlylediğinde aydınlanır)

Guumlnuumlmuumlzde birkaccedil firma MRG makinelerini yalan makinesi olarak kullanmayı ve bu makineleri hukuk sistemine sokmayı oumlnermektedir Fakat MRG taramalarının yalnızca belirli boumllgeshylerdeki aktivite artışım goumlsterdiğini de oumlnemle belirtmek gereshykir DNA taramalarının hassasiyeti 10 milyarda bir duumlzeyinde iken MRG makineleri bu kadar hassas değildir ccediluumlnkuuml bir yalan uydurabilmek iccedilin beynin birccedilok boumllgesi kullanılır ve aym boumllshygeler farklı tuumlrde duumlşuumlncelerin işlenmesinden de sorumludur

EEG TAR AM A LARIBeyni derinlemesine araştırmada bir başka kullanışlı araccedil da elektroansefalogram yani EEGdir EEG ilk kez 1924 yılında duyurulmuş fakat elektrotlardan alman verilerin anlamlı hacircle getirilmesi bilgisayar teknolojisiyle muumlmkuumln olmuştur

EEGyi kullanmak iccedilin hasta yuumlzeyinde elektrotlar bulunan gelecekten gelmiş gibi goumlruumlnen bir kaskı kafasına geccedilirir (daha gelişmiş versiyonlarda kafaya uumlzerinde kuumlccediluumlk elektrotlar bulushynan bir saccedil filesi geccedilirilir) Bu elektrotlar beyinde dolaşan kuumlccediluumlk elektriksel sinyalleri tespit edebilirler


Şekil 5 Uumlst tarafta yuumlksek zihinsel aktivite iccedileren boumllgeleri goumlsteren bir MRG taraması goumlruumlyoruz Alt resimde noumlral yolakları ve beyindeki bağlantıları goumlsteren diffuumlzyon MRG makinesiyle ccedilekilmiş ccediliccedileksi bir dokuyu goumlruumlyoruz


Bir EEG taraması birccedilok can alıcı noktada MRG taramasınshydan farklıdır MRG taraması beyine radyo dalgaları goumlnderir ve geri doumlnen yankıları analiz eder Bu da radyo dalgalarım değişshytirerek analiz iccedilin farklı atomları seccedilmemize olanak sağlayarak işlemi ccedilok youmlnluuml kılar Oumlte yandan EEG makinesi tam anlamıyshyla pasiftir beynin doğal olarak yaydığı elektromanyetik sinyalshyleri analiz eder EEG beynin tamamı boyunca dalgalanan yayshygın elektromanyetik sinyalleri kaydetmeyi sağlar Bu da bilim insanlarının uyurken konsantre olurken rahatlarken ruumlya goumlruumlrken vb gibi durumlarda beynin genel etkinliğinin oumllccediluumllshymesine olanak tamr Farklı bilinccedil durumları farklı frekanslarda titreşir Oumlrneğin derin uyku saniye başına 1 ile 4 doumlnguuml arasınshyda titreşen delta dalgalarına karşılık gelir Problem ccediloumlzme gibi aktif zihinsel durumlar saniyede 12 ile 30 doumlnguuml arasında titreshyşen beta dalgalarına karşılık gelir Bu titreşimler beynin belirli boumllgelerinin beynin ters taraflarında bulunsalar bile aralarında bilgi alışverişi yapabilmelerini ve iletişim kurabilmelerim sağlar MRG taramaları kan akışım saniyede birkaccedil kere oumllccedilebilirken EEG elektriksel etkinliği amnda oumllccediler

EEG taramasınm en buumlyuumlk avantajı kullanımının kolay maliyetinin de duumlşuumlk olmasıdır Lise oumlğrencileri bile kafalarında EEG sensoumlrleriyle kendi odalarında deneyler yapmışlardır

Geliştirilmesi on yıllar boyunca ertelenen EEGnin oumlnuumlndeki en oumlnemli engel uzaysal ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuumlnuumln ccedilok zayıf oluşudur EEG kafatasını geccediltikten sonra dağınık hacirclde olan elektriksel sinyalleri yakalar bu da beynin derinliklerinden kaynaklanan anormallikleri saptamada zorluk ccedilıkarır EEG sinyallerinin karshymakarışık ccedilıktılarına baktığımızda bu ccedilıktıyı hangi beyin boumllgeshysinin oluşturduğunu soumlyleyebilmek neredeyse olanaksızdır Ayrıca parmak oynatmak gibi belli belirsiz hareketler bile sinshyyali bozabilir bazen de kullanılmaz duruma getirir

PET TAR AM A LARIFizik duumlnyasından bir başka kullanışlı araccedil da Pozitron Emisyon Tomografisi Kısaltması PET olan bu araccedil beyinde huumlcrelere


yakıt sağlayan şeker molekuumlllerinin yani glikozun yerini saptashyyarak enerji akışını hesaplar Benim lisede yapmış olduğum bulut odası gibi PET taramaları da glikozun iccedilindeki sodyum- 22nin yaydığı atomaltı parccedilacıkları kullanır PET taramasını başlatmak iccedilin hastaya hafifccedile radyoaktif şeker iccedileren oumlzel bir soluumlsyon enjekte edilir Şeker molekuumlllerindeki sodyum atomlashyrı radyoaktif sodyum-22 atomları ile yer değiştirir Sodyum atomları her bozunmada sensoumlrler tarafından kolayca tespit edilebilen pozitif elektronlar yani pozitronlar yayar Şekerin iccedilindeki radyoaktif sodyum atomlarının yolu takip edilerek canlı beyindeki enerji akışı izlenebilir

PET taraması ile MRG taramalarının pek ccedilok ortak avantajı vardır fakat PET taraması MRG goumlruumlntuumllerinin hassas uzaysal ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuumlne sahip değildir Oysa PET taramaları enerji tuumlketiminin yalnızca dolaylı bir goumlstergesi olan kan akışı hesapshylamasına karşın enerji tuumlketimini noumlral aktiviteyle daha yakınshydan ilişkili bir yolla hesaplar

PET taramalarında bir dezavantaj daha vardır MRG ve EEGden farklı olarak PET taramaları az da olsa radyoaktiftir bu nedenle hastalar uumlzerinde suumlrekli kullanılmaz Bu radyoaktishyvite riski nedeniyle kişinin bir yılda birden fazla PET taramasıshyna girmesine izin verilmez

B EYİN DEK İ M AN YETİZM ASon on yılda Transkraniyal Elektromanyetik Tarama (TES) manyetoansefalografi (MEG) yakın kızıloumltesi spektroskopisi (NIRS) ve bunlar gibi noumlrobilimcilerin kullanabileceği birccedilok yuumlksek teknolojili cihaz geliştirilmiştir

Oumlzel olarak beyindeki belirli boumllgelerin keserek accedilmadan faaliyetini durdurmak amacıyla manyetizma kullanılmaktadır Bu yeni araccedilların ardındaki temel fizik hızla değişen elektrik alamnın bir manyetik alan oluşturabilmesidir Bunun tersi de geccedilerlidir MEGler beyindeki elektrik alanlarının değişerek manyetik alan oluşturmasını pasif olarak oumllccedilerler Bu manyetik alanlar zayıf ve son derece kuumlccediluumlktuumlr Duumlnyamn manyetik alanı-


run yalnızca milyarda biri kadardır EEG gibi MEG de zamansal ccediloumlzuumlnuumlrluumlkte yuumlksek hassasiyete sahiptir saniyenin binde birishyne kadar inebilir Oumlte yandan uzaysal ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuumlnm hassasishyyeti yalnızca bir santimetrekuumlptuumlr

MEGnin pasif oumllccediluumlmuumlne karşın TES sonucunda manyetik enerji patlamaları oluşturan buumlyuumlk bir elektriksel itki oluşturushylur TES beynin hemen yamna saccedil derisinin uumlstuumlne yerleştirilir bu da manyetik titreşimin beyine nuumlfuz ederek bir diğer elektrik titreşim daha oluşmasını sağlar Oluşan ikincil elektriksel dalga beyinde seccedililen boumllgenin aktivitesinin yok olmasını ya da azalshymasını sağlar

Şekil 6 Kafatasına nuumlfuz etmek ve duumlşuumlncelerin doğasmı anlamak amashycıyla radyo dalgaları yerine manyetizma kullanan TES ve MEGi goumlruumlshyyoruz Manyetizma beynin boumllgelerini geccedilici olarak susturarak bilim insanlarının guumlvenli bir biccedilimde hastalarm felccedil geccedilirmelerine bel bağshylamadan beyin boumllgelerinin oynadığı rolleri saptar


Tarihte bilim insanları beynin belirli boumllgelerini susturmada felccedillere ya da tuumlmoumlrlere bel bağlamak zorundaydılar Fakat TES ile beynin bazı boumlluumlmleri zarar verilmeden kapatılabilir ya da soumlnduumlruumllebilir Beynin oumlzel bir boumllgesine manyetik enerji goumlndeshyrildikten sonra kişinin davranışlarının ne şekilde değiştiği izleshynerek o boumllgenin fonksiyonuna karar verilebilir (oumlrneğin kişinin sol temporal lobuna manyetik titreşimler goumlnderilerek konuşma yeteneğinin zıt bir şekilde etkilendiği goumlruumllebilir)

TESin olası bir dezavantajı bu manyetik alanların beynin iccedil boumllgelerine yeterince nuumlfuz edememesidir (ccediluumlnkuuml manyetik alanlar ters kare kuvvet yasasına goumlre elektrikten ccedilok daha hızlı azalırlar) TES beynin kafatasına yakın boumlluumlmlerini kapsaması accedilısından oldukccedila kullanışlıdır ancak manyetik alan limbik sisshytem gibi beynin derinlerinde konumlanmış alanlara ulaşamaz TESin gelecek nesilleri manyetik alanın şiddetini ve keskinliğishyni arttırarak bu teknik problemin uumlstesinden gelebilir

DERİN BEYİN UYARIM INoumlrologlara hayati oumlneme sahip olduğunu kanıtlamış bir başka araccedil da Derin Beyin Uyarımıdır (DBU) İlk olarak Dr Penfield tarafından kullanılan problar diğerlerine goumlre ilkeldir Buguumln bu elektrotlar tuumly inceliğinde olup beynin derin kısımlarında belli boumllgelere ulaşabilir Bilim insanları DBUyu yalmzca beynin birshyccedilok boumllgesinin fonksiyonunu incelemede kullanmaz aynı zamanda ruh hastalıklarım tedavide de kullanılabilir DBUnun beynin bazı boumllgelerinin aşırı aktifleşmesi ve ellerin titremesinin kontrol edilememesi ile bilinen Parkinson hastalığında kullanıshymının faydaları ccediloktan kanıtlanmıştır

Ccedilok yakın zamanda bu elektrotlar sıklıkla psikoterapi ve ilaccedillara yanıt vermeyen depresyonlu hastalarda aşırı aktive olan beynin yeni boumllgelerinde (Brodmann alanı 25) de kullanılmaya başlanmıştır Derin beyin uyarımı on yıllar boyunca acı ve ızdı- rap ccedileken hastalarda neredeyse mucizevi bir iyileşme sunar

Her yıl DBUnun yeni bir kullanım alam keşfedilmektedir Hatta neredeyse tuumlm buumlyuumlk hastalıklar bu ve diğer yeni beyin


tarama teknolojilerinin ışığında tekrar goumlzden geccediliriliyor Bu da hastalıkların tamsmda ve hatta tedavisinde heyecan verici yeni alanlar accedilmaktadır

OPTO G ENETİK -B EYNİ AYD INLATM AKNoumlrologların alet ccedilantasındaki belki de en yeni ve en ilginccedil araccedil bir zamanlar bilimkurgu olarak nitelendirilen optogenetiktir Sihirli bir değnek gibi beyine ışık huumlzmeleri yollayıp belirli yolshyları aktifleştirerek davranışların kontroluumlnuuml sağlar

İnanılmaz bir şekilde huumlcrenin ateşlenmesine neden olan ışığa hassas bir gen cerrahi bir keskinlikle direkt olarak noumlronun iccedilerisine yerleştirilebilir Daha sonra ışık accedilılarak noumlronun aktifshyleşmesi sağlanır Daha oumlnemlisi bilim insanlarına bu yolakları harekete geccedilirmesine izin verir Bu da belirli davranışların bir anahtar yardımıyla başlatılmasını ya da durdurulmasını sağlar

Bu teknoloji yalnızca on yıllık olmasına karşın hayvan davshyranışlarının kontroluumlnde kendini ccediloktan kanıtlamıştır Bir ışık anahtarını accedilarak meyve sineklerinin anında uccedilmasmı solucanshyların kıvrılmayı kesmesini ve farelerin delicesine etrafta koşmashylarım sağlamak muumlmkuumlnduumlr Şu aralar maymun deneyleri başshylamakta insanlarda deney yapılması da tartışılmaktadır Bu tekshynolojinin Parkinson hastalığı ve depresyon gibi bozukluklar uumlzerinde direkt uygulanmasıyla ilgili buumlyuumlk bir umut vardır

Ş E F F A F BEYİNAym optogenetik gibi olağanuumlstuuml bir diğer gelişim de beyni tamamen saydam hacircle getirerek sinirsel yolakların ccedilıplak goumlzle goumlruumllmesine olanak sağlamaktır 2013 yılında Stanford Uumlniver- sitesinden bilim insanları fare beyninin tamamım ve insan beyshyninin belirli boumlluumlmlerini başarılı bir şekilde saydamlaştırdıklarıshynı duyurdular Bu duyuru o kadar hayret vericiydi ki Bilim insanlarının araştırması iccedilin joumlle kadar şeffaf beyin manşetiyle New York Timesta ilk sayfada yayınlandı


Huumlcresel seviyede huumlcreler tuumlm mikroskopik bileşenleriyle birlikte ayrı ayrı ve saydam goumlruumlluumlr Fakat milyarlarca huumlcre bir araya gelerek beyin gibi organları oluşturduğunda lipidler (katı yağ sıvı yağ bal mumu ve suda ccediloumlzuumlnmeyen diğer kimyasallar) organı matlaştırır Bu yeni tekniğin kilit noktası noumlronlara dokunmadan lipidleri ortadan kaldırmaktır Stanforddaki bilim insanları beyni beyindeki lipidler dışında tuumlm molekuumlllere bağshylanan hidrojel (ccediloğunluğu sudan oluşan jelimsi bir madde) iccediline yerleştirdiler Beyin elektrik alanı iccedileren sabunsu bir ccediloumlzelti iccedilishyne konulursa ccediloumlzelti yanında lipidleri de goumltuumlrecek bir şekilde temizlenebilir bu da beyni saydamlaştırır Boyaların eklenmesi noumlral yolakları goumlruumlnuumlr hacircle getirebilir Bu beyindeki birccedilok noumlral yolağı tanımak ve haritalandırmakta yardımcı olacaktır

Dokuyu şeffaflaştırmak yeni bir şey değil fakat beynin tamashymım saydamlaştırabilmek iccedilin kusursuz olarak doğru koşulları sağlamak marifet ister Ccedilalışmayı youmlneten birkaccedil bilim insanınshydan biri olan Dr Kwanghun Chung yuumlzlerce beyni yaktığını ve erittiğini itiraf etti Clarity denilen bu yeni teknik ayrıca diğer organlara (ve hatta yıllar boyunca formalin gibi kimyasallarda korunmuş organlara) da uygulanabiliyor Saydam karaciğerler akciğerler ve kalpler uumlretildi bile Bu yeni teknik tıbbın her alashynında şaşırtıcı uygulamalara sahip Oumlzel olarak araştırmaların ve yatırımların odağı olan beyindeki noumlral yolakların konumlanshydırmasına hız kazandıracaktır

DOumlRT T EM EL KUVVETİlk nesil beyin goumlruumlntuumllemelerinin başarısı goumlz alıcıydı Onlardan oumlnce beynin yalmzca otuz boumlluumlmuuml kesin olarak bilinshymekteydi Şimdiyse MRG makinesi kendiliğinden beynin iki ile uumlccedil yuumlz boumlluumlmuumlnuuml goumlruumlntuumlleyerek beyin biliminde yeni ufuklar accedilmaktadır Yalmzca son on beş yıl iccedilerisinde fizik tarafından getirilen bu kadar ccedilok sayıda yeni goumlruumlntuumlleme teknolojisinin varlığı kişinin Daha fazlası var mı diye merak etmesine neshyden olabilir Yamt evettir fakat tam olarak yeni değil de eski teknolojilerin geliştirilmesi ve değişikliklerin yapılmasıyla sayıshy


ları artacaktır Bu evrene huumlkmeden yalnızca doumlrt tane temel kuvvetin -kuumltleccedilekimi elektromanyetik zayıf ccedilekirdek ve şidshydetli ccedilekirdek- varlığındandır (Fizikccedililer yeni bir kuvvet bulmashyya ccedilalışmış fakat şimdiye kadar yapılan tuumlm denemeler başarıshysız olmuştur)

Şehirlerimizi aydınlatan ve elektrik ile manyetizma enerjileshyrini temsil eden elektromanyetik kuvvet neredeyse tuumlm yeni goumlruumlntuumlleme youmlntemlerinin (zayıf ccedilekirdek kuvveti tarafından youmlnetilen PET goumlruumlntuumlleme youmlnteminin dışmda) kaynağıdır Fizikccedililer elektromanyetik kuvvetle 150 yılı aşkın ccedilalışma suumlresi deneyimine sahip olduklarmdan yeni elektrik ve manyetik alan yaratmakta bir gizem bulunmamaktadır Bu nedenle herhangi yeni bir beyin goumlruumlntuumlleme teknolojisi tuumlmuumlyle yeni olmak yerishyne daha ccedilok eski teknolojilerin yeni bir modifikasyonu olacaktır Neredeyse tuumlm mevcut teknolojilerde olduğu gibi bu makineleshyrin boyutu ve fiyatı duumlşecek bu da bu aletlerin yaygın kullanıshymını arttıracaktır Daha şimdiden fizikccedililer MRG makinesini bir cep telefonuna sığdırmak iccedilin gerekli olan hesaplamaları yapshymaya başladılar bile Beyin goumlruumlntuumllemelerinde karşılaşılan temel sorun uzaysal ve zamansal ccediloumlzuumlnuumlrluumlk Manyetik alan daha duumlzenli ve cihazların elektronik akşamı daha hassas oldukshyccedila MR goumlruumlntuumllemelerinin uzaysal ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml de artacaktır Şimdilik MRG yalnızca bir milimetre kesitinde noktalar ve vokseller goumlruumlntuumlleyebilmektedir Ancak her nokta yuumlz binlerce noumlron iccedilerebilir Yeni goumlruumlntuumlleme teknolojileri bunu daha da azaltacaktır Bu yaklaşımın ulaşabileceği son nokta noumlronları tek tek goumlren ve bağlantılarını goumlsterebilen bir MRG benzeri makinenin yaratılması olacaktır

MRG makinelerinin zamansal ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml de sınırlıdır ccediluumlnkuuml beyindeki oksijenlenmiş kamn akışım analiz etmektedir Makinenin kendisi aslında ccedilok iyi zamansal ccediloumlzuumlnuumlrluumlğe sahipshytir fakat kan akışım izlemeye ccedilalışmak onu yavaşlatmaktadır Gelecekte başka MRG makineleri noumlronların ateşlenmesiyle direkt bağlantılı olan farklı maddelerin yerini saptayarak beynin işleyişinin gerccedilek zamanda analizim olası kılacaklardır Son on beş yılın başarıları ne kadar goumlz alıcı olsa da bunlar yalmzca gelecekte elde edileceklerin kuumlccediluumlk bir kısmıdır


BEYNİN YEN İ M O D ELLERİTarih boyunca her yeni bilimsel buluşla beynin yeni bir modeli ortaya ccedilıkmıştır Beynin ilk modellerinden biri de beynin iccedilinde yaşayan ve tuumlm kararları veren kuumlccediluumlk bir adam olan homunku- Iustur Ancak homonkulus beyninin iccedilinde ne olup bittiğini accedilıklamadığından bu model pek de yardımcı olmamıştır Belki de homunkulusun iccedilinde saklanan başka bir homunkulus vardı

Basit mekanik cihazların ortaya ccedilıkmasıyla saate benzer mekanik ccedilarkları ve dişleri olan beynin makineye benzer başka bir modeli ileri suumlruumllmuumlştuuml Mekanik bir adam tasarlayan Leonardo da Vinci gibi bilim insanları ve mucitler iccedilin bu kullashynışlı bir benzetmeydi

1800Terin sonlarına doğru buhar guumlcuuml yeni imparatorluklar biccedilimlendirirken birbiriyle yarışan enerji akımlarına dayalı bir buhar makinesinin benzetmesi ortaya ccedilıkmıştı Bilim insanları bu hidrolik modelin Sigmund Freudun beyin tasarısı olan birbirleriyle suumlrekli muumlcadele hacirclindeki (kişinin kendini ve mantıkshylı duumlşuumlnceyi temsil eden) ego (baskılanmış arzuları temsil eden) id ve (bilinci temsil eden) superegoya benzerlik goumlsterdiğini varsaymaktaydılar Bu model yaratıcıydı ama Freudun kendisi bile bunun beynin noumlral duumlzeyde ayrıntılı arıştırılmasını gerekshytirdiğini kabul etmişti Bu da bir yuumlzyıl kadar daha suumlre gerekshytirmekteydi

Geccediltiğimiz yuumlzyılın başında telefonun ortaya ccedilıkmasıyla devasa bir telefon santrali benzetmesi ortaya ccedilıkmıştı Beyin buumlyuumlk bir ağa bağlanmış telefon hatları oumlruumlntuumlsuumlyduuml Bilinccedil buumlyuumlk bir panelin oumlnuumlnde oturan ve suumlrekli kabloların ucundashyki soketleri takıp ccedilıkaran uzun bir sıra hacirclinde dizilmiş telefon operatoumlrleridir Ne yazık ki bu model mesajların beyinde nasıl birbirleriyle bağlantı kurdukları hakkında hiccedilbir şey soumlylemeshymektedir

Transistoumlruumln bulunuşuyla bir model daha moda olmuştu Bilgisayar Eski moda accedil-kapa devreleri yuumlz binlerce transistor iccedileren mikroccediliplerle yer değiştirmiştir Belki de zihin (transistor yerine beyin dokusuna sahip) bir canlı bilgisayar uumlzerinde


işletilen bir yazılımdı Bu guumlnuumlmuumlze kadar gelmiş bir modeldir fakat bazı kısıtlamaları bulunmaktadır Transistor modeli New York şehrinin buumlyuumlkluumlğuumlnde bir bilgisayar gerektirecek hesapshylamaları beynin nasıl yaptığını accedilıklayamamaktadır Ayrıca beyin bir programa Windows gibi bir işletim sistemine ya da Pentium işlemcisine sahip değildir (Pentium işlemcisi olan bir bilgisayar son derece hızlıdır fakat bir tıkanma noktası vardır Tuumlm hesaplamalar yalnızca bu işlemciden geccedilebilir Beyinde ise durum tam tersidir Her noumlronun ateşlenmesi goumlrece yavaştır ama verileri eşzamanlı olarak işleyen 100 milyarlarca noumlronu bulunduğundan bunun uumlstesinden fazlasıyla gelmektedir Dolayısıyla yavaş bir paralel işlemci tek bir hızlı işlemciyi goumllshygede bırakabilir)

En yenisi de milyarlarca bilgisayarı youmlneten İnternet benzetshymesidir Bu ccedilerccedilevede bilinccedil mucizevi bir şekilde milyarlarca noumlronun toplu davranmasıyla ortaya ccedilıkan gelişmekte olan bir olgudur (Bu durumla ilgili sorun bu mucizenin nasıl oluştushyğuyla ilgili hiccedilbir şey anlatmamasıdır Beynin tuumlm karmaşıklığıshynı kaos kuramı halısının altına suumlpuumlrmektedir)

Bu benzetmelerin her birinin gerccedileklik izleri bulunduğuna ilişkin bir kuşku yoktur fakat hiccedilbiri beynin karmaşıklığım yanshysıtmamaktadır Bununla birlikte (kusursuz olmamasına karşın) bir tane işe yarar bulduğum benzetme kurum - şirket benzetmeshysidir Bu benzetmede farklı ofisler arasmda kanallanmış buumlyuumlk bilgi akımları olan devasa buumlrokrasi ve otorite sırası bulunmakshytadır Ancak oumlnemli bilgi en sonunda CEOnun bulunduğu komuta merkezine ulaşmaktadır Orada da son kararlar verilshymektedir

Eğer bu beyin - kurum analojisi geccedilerliyse o zaman beynin tuhaf oumlzelliklerini accedilıklayabilir konumdadır

bull Bilgilerin ccediloğu bilinccedilaltı oumlzelliğindedir - bu CEOnun buumlrokrasiye suumlrekli akın eden karmaşık bilgilerden habersiz olmasıdır Aslmda prefrontal kortekse karşılık gelen CEOnun masasına bilgilerin yalmzca ufak bir kısmı ulaşmaktadır CEOnun yalmzca dikkatine değer


bilgileri bilmesi gerekmektedir yoksa gereksiz bilgiler yığını altında kalıp felccedil olurdu

Muhtemelen bu duumlzen evrimimizin bir sonucu ccediluumlnkuuml bir aciliyet karşında atalarımız gereksiz bilinccedilaltı bilgileri tarafından boğulurlardı Hepimiz beynimizde işlenen trilshyyonlarca hesaplamadan habersiziz Bu bize merhametle bahşedilmiş bir oumlzelliktir Ormanda bir kaplanla karşılaşshytığında kişi midesinin ayak parmaklarının ya da saccedilının durumu iccedilin endişelenmesi gerekmemektedir Tek yapshyması gereken koşarak kaccedilmaktır

bull Duygular alt seviyede bağımsız olarak verilen kararshylardır Mantıklı bir duumlşuumlncenin oluşması saniyeler gerekshytirdiğinden bu bir aciliyete karşı mantıklı bir tepki vermeshymizi olanaksız kılar bu yuumlzden alt duumlzeydeki beyin boumllshygeleri hızlıca durumu değerlendirmeli ve uumlstten izin almadan bir karar yani duygu-tepki vermelidir

Duygular (korku hiddet vs) olası tehlikeler ve ciddi durumlar iccedilin komuta merkezini uyaran ve evrimimizshyden bu yana suumlregelen alt duumlzeyde oluşmuş anlık tehlike işaretleridir Duygularımız uumlzerinde ccedilok az bilinccedilli kontshyrol sağlayabiliriz Oumlrneğin buumlyuumlk bir dinleyici kitlesine yapacağımız konuşmayı ne kadar ccedilalışırsak ccedilalışalım her zaman tedirgin hissederiz Zihnin Haritasını Ccedilıkarmak (Mapping the Mind) kitabımn yazarı Rita Carter şunu yazshymıştır Duygular hiccedilbir şekilde his değildir Onlar vuumlcutshytan kaynaklanan bizi tehlikeden uzak tutmak ve bize yararı olabilecek şeylere doğru youmlnlendirmek iccedilin evrim- leşen hayatta kalma mekanizmalarıdır

bull CEOnun dikkati iccedilin suumlrekli bir yaygara bulunmaktashydır Kararları veren tek bir homunkulus CPU ya da Pentium işlemcisi bulunmamaktadır bunun yerine komuta merkezinin iccedilinde bulunan farklı kuumlccediluumlk merkezshyler CEOnun dikkati iccedilin suumlrekli rekabet iccedilindedirler Yani puumlruumlzsuumlz dengeli bir duumlşuumlnce devamlılığı bulunmamakshytadır Bunun yerine birbirleriyle yarışan geribildirim doumlnguumllerinin kakofonisi egemendir Suumlrekli tuumlm kararları


veren tek ve birleşmiş buumltuumlnluumlk gibi goumlruumlnen ben kavshyramı kendi bilinccedilaltımız tarafından yaratılan bir illuumlzyondur

Zihinsel olarak aklımızın suumlrekli ve puumlruumlzsuumlz bir şekilshyde bilgi işleyen tuumlm kararlırımıza tamamiyle egemen olan tek bir varlık olduğunu hissederiz Oumlte yandan beyin goumlruumlntuumllemelerinden elde ettiğimiz beynimiz iccedilin algılashydığımızdan resimden farklıdır MITde profesoumlr olan ve yapay zekacircnın kurucularmdan biri olan Marvin Minsky zihnimizin daha ccedilok birbiriyle yarış halinde olan farklı alt moduumlllere sahip zihinler topluluğuna benzediğini soumlyshylemişti

Har var dda psikolog olan Steven Pinker ile goumlruumlştuumlshyğuumlmde ona bilincin kargaşasımn iccedilinden nasıl su yuumlzeyishyne ccedilıktığını sordum O da bilincin beynimizde kopan bir fırtına gibi olduğunu soumlyledi Bunun ayrıntılarına ilerideshykileri yazarak inmişti Bir yetkili benin beynimizin kontrol odasında oturup duyuların ekranlarım taradığım ve kaslarımızın buumltanlarına bastığı hakkında sezdiklerishymiz aslında bir illuumlzyondur Bilinccedil beynin her bir yamna dağılmış bir olaylar girdabından oluştuğu ortaya ccedilıkmışshytır Bu olaylar ilgi iccedilin birbirleriyle yarışırlar ve her bir işlem diğerlerinden daha sesli olduğunda beyin olayı mantıklı kılar ve başmdan beri youmlneten tek bir benliğin varolduğu etkisini yaratırSon kararlar komuta merkezindeki CEO tarafından alıshynır Neredeyse tuumlm buumlrokrasi her boumlluumlmuumln yalmzca baş- kamyla goumlruumlşen CEO iccedilin bilgileri toplamak ve birleştirshymek iccedilin adanmıştır CEO komuta merkezine dolan ccedilelişshykili bilgilere aracılık etmeye ccedilalışır Tuumlm sorumluluğu burada biter Prefrontal kortekste bulunan CEO son kararı verme durumundadır Hayvanlarda kararların ccediloğu iccedilguumlduumlsel olarak verilirken insanlar duyuların gelen bilgileri iyice inceledikten soma daha uumlstuumln duumlzeyshyde karar verirBilgi akışı hiyerarşiktir Yukarıya CEOnun ofisine doğru ya da aşağıya destek personeline doğru giden bilgi miktarının ccedilok buumlyuumlk olduğundan bilgi ccedilok fazla dalı


bulunan iccedil iccedile geccedilen ağlarda karmaşık duumlzen iccedilinde duumlzenlenmelidir Bunun iccedilin pek ccedilok kuumlccediluumlk dallara ayrıshylarak aşağıya doğru inen dal piramidi ve uumlstte komuta merkezi olan bir ccedilam ağacı olduğunu duumlşuumlnuumln

Tabii ki buumlrokrasi ile duumlşuumlncenin yapısı arasında farklıshylıklar bulunur Buumlrokrasinin ilk kuralı ona verilen alanı doldurmak iccedilin genişlemesidir Oumlte yandan enerjiyi boşa harcamak beynin sahip olmadığı bir luumlkstuumlr Beyin yalnızca yirmi wattlık (ccedilok ışık saccedilmayan bir ampul kadar) elektrik tuumlketir ama bu muhtemelen vuumlcut işlevshyselliğini yitirmeden harcayabileceği en yuumlksek enerjidir Daha fazla ısı uumlretmeye kalkarsa doku hasarı ortaya ccedilıkar Bu nedenle beyin enerjisini korumak iccedilin suumlrekli kısa yollar kullamr Bu kitap boyunca sağ kalmayı başashyrabilmemiz iccedilin evrimin tasarladığı zeki ve yaratıcı hileleri goumlreceğiz

G ER Ccedil EK LİK G ERCcedil EK TEN G ERCcedil EK MİGoumlrduumlğuumlme inanırım deyimini herkes bilir Fakat goumlrebildikshylerimizin birccediloğu yanılsamadır Oumlrneğin tipik bir manzaraya baktığımızda filme benzer bir panorama gibi goumlzuumlkuumlr Gerccedilekte retinadaki optik sinirin konumuna uyan goumlruumlş alanımızda kocashyman bir boşluk bulunur Bu buumlyuumlk ccedilirkin siyah noktayı nereye baksak goumlrebilmeliydik aslında Ama beynimiz bu boşluğu gizshyleyerek ve normalleştirerek kapatır Bu aslında goumlruumlş yeteneğishymizin bir kısmının bizi kandırmak iccedilin bilinccedilaltımızdan yaratıshylan bir sahtekarlıktır

Buna ek olarak yalmzca foveayı yani goumlruumlş alanımızın yalshymzca merkezini berrak bir şekilde goumlrebiliriz Periferal alan enerji tasarruf etmek iccedilin bulanıktır Oumlte yandan fovea ccedilok kuumlccediluumlktuumlr Bu ufacık foveayla olabildiğince daha ccedilok bilgi yakashylayabilmek iccedilin goumlz suumlrekli sağa sola bakar Bu hızlı bir şekilde yapılan hafifccedile sallanma hareketine sakkadik hareket denir Bu tamamiyle bilinccedilaltı tarafmdan yapılır ve bize goumlruumlş alanımıshyzın berrak ve odaklı olduğu hissini verir


Kuumlccediluumlk bir ccedilocukken hayatımda ilk kez elektromanyetik (EM) spektrumu tuumlm goumlrkemiyle goumlsteren bir şema goumlrduumlğuumlmde şok olmuştum EM spektrumun goumlremediğimiz kısımlarından (kızıloumltesi ışık moroumltesi ışık X ışını gama ışını gibi) habersizshydim Yavaş yavaş goumlzlerimle goumlrebildiklerimin gerccedileğin yalnızshyca ufak kaba bir yaklaşımı olduğunu fark etmeye başladım (İngilizcede goumlruumlnuumlmle oumlz aynı şey olsalardı bilime ihtiyaccedil kalshymazdı diye bir deyim vardır) Retinada yalnızca kırmızı yeşil ve maviyi goumlrebilen sensoumlrler vardır Bu aslında sarı kahverenshygi turuncu ve diğer bir suumlruuml rengi hiccedilbir zaman goumlremediğimiz anlamına gelir Bu renkler vardır fakat beynimiz kırmızı yeşil ve maviyi farklı yoğunluklarda karıştırarak bunları goumlrebilir (Bunu renkli televizyona ccedilok yakından baktığında goumlrebilirsiniz Aslında yalnızca kırmızı yeşil ve maviyi iccedileren noktalar toplushylukları goumlrebiliyorsunuzdur Renkli televizyon aslında bir yanılshysamadır)

Goumlzlerimiz derinliği goumlrebildiğimizi sanmamıza neden olashyrak da bizi aldatır Goumlzlerimizin retinaları iki boyutludur ama birkaccedil santim mesafeyle iki ayrı goumlzuumlmuumlz olduğundan sağ ve sol beynimiz ikisinden gelen resimleri birleştirir ve uumlccediluumlncuuml bir boyut goumlrduumlğuumlmuumlzuuml hissettirir Bir nesnenin de bizden ne kadar uzakta olduğunu kafamızı hareket ettirdiğimizde nasıl hareket ettiğini goumlzlemleyerek anlayabiliriz Buna da paralaks denir (Bu paralaks ccedilocukların Ay beni takip ediyor demelerinin nedenishyni accedilıklamaktadır Beyin Ay kadar uzak bir cismin paralaksım anlamakta zorluk ccedilektiğinden Ay her zaman hemen arkalarınshyda olan sabit bir uzaklıktaymış gibi gelir ama aslında bu beyshynin kestirmeyi tercih etmesinden dolayı ortaya ccedilıkan bir yanılsashymadır)

AYRIK BEYİN PARADOKSUİlginccedil bir olgu olan ayrık beyin hastalarında şirket iccedilindeki hiyeshyrarşiye bağlı olarak beynin mevcut yapısından ayrıldığı goumlruumlleshybilir Beynin alışılmamış oumlzelliklerinden biri de neredeyse iki aynı sağ ve sol yarıdan ya da yarıkuumlreden oluşmasıdır Beynin bir yarıkuumlresi tamamen ccedilıkarıldığında bile geri kalanı işlevini


suumlrduumlrebildiği iccedilin bilim insanları uzunca bir suumlre bu gereksiz ccedilokluğu merak etmiştir Uumlstelik her yarıkuumlre kendi bilincine sahipse bu tek kafatası iccedilinde iki bilincimiz olduğu anlamına mı geliyor

California Teknoloji Enstituumlsuumlnden Dr Roger W Sperry 1981de beynin iki yarıkuumlresinin tıpa tıp kopya olmadığını ikishysinin farklı goumlrevler yuumlruumlttuumlğuumlnuuml goumlstererek Nobel oumlduumlluuml kazandı Bu sonuccedil noumlrolojide sansasyon yarattı (ayrıca hayatıshynıza sağ beyin-sol beyin ayrışmasını uygulamayı iddia eden kişisel gelişim kitapları enduumlstrisini de etkiledi)

Dr Sperry beynin iki yarısının kontrolden ccedilıkarak geribildishyrim doumlnguumlleri yaratmasıyla ortaya ccedilıkan buumlyuumlk epilepsi noumlbetleshyri yaşayan hastaları tedavi ediyordu Geribildirim doumlnguumlleri nedeniyle kulaklarında aym bir mikrofonun oumltmesi gibi sesler duymak bu hastalığı hayatı tehdit edici kılabilir Dr Sperry iki yarıkuumlreyi birbirine bağlayan korpus kallozumu ayırmakla başshyladı bu sayede iki yarıkuumlrenin bağlantısı kesiliyor ve sonucunshyda da vuumlcudun sağ ve sol yarısı ile ilgili bilgi alışverişi bitiyorshydu Bu da genellikle noumlbetleri kesiyordu

Başta bu ayrık beyin hastaları tamamen normal goumlzuumlktuuml Uyanıktılar ve hiccedil bir şey olmamış gibi muhabbet edebiliyorlarshydı Ancak dikkatli analizler bu hastalarda ccedilok farklı şeyler oldushyğunu goumlsterdi

Normalde iki yarıkuumlre arasında duumlşuumlnceler gidip gelerek birbirini tamamlar Sol beyin daha analitik ve mantıksaldır soumlzel yetenekler burada bulunur Sağ beyin daha sanatsal ve buumltuumlnseldir Sol beyin baskın olandır ve son kararları o verir Komutlar sağ beyin ve sol beyin arasında korpus kallozum arashycılığıyla gidip gelirler Fakat bu bağlantı kesilirse bu sağ beynin sol beynin diktatoumlrluumlğuumlnden oumlzguumlrluumlğuumlnuuml kazanması anlamına gelir Belki de sağ beyin kendi iradesine sahip olup baskın olan sol beynin istekleriyle ccedilelişecektir

Kısaca bazen aynı kafatasında vuumlcudun kontroluuml iccedilin yarıshyşan iki farklı irade bulunabilir Sanki yabancı bir uzantıymış gibi sol elin kendi kendine hareket etmeye başlaması (sağ beyin tarashyfından kontrol edilir) tuhaf bir durum yaratabilir


Bir adamın bir eliyle tam karısına sarılacakken diğer elinin farklı bir guumlndemi olduğunu fark ettiği bir vaka vardır Karısına bir sağ kroşe geccedilirir Bir diğer vakada bir kadın bir eliyle bir elbiseyi seccedilerken diğer elinin tamamıyla farklı bir kıyafeti seccediltishyğini soumlylemiştir Bir adam da geceleri uyumada zorluk ccedilektiğini ccediluumlnkuuml diğer asi elinin gece onu boğacağını duumlşuumlnduumlğuumlnuuml belirtshymiştir

Bazen bir elin diğerini kontrol etmekte zorlanmasından oumltuumlruuml ayrık beyin hastaları kendilerini ccedilizgi filmde yaşıyormuş gibi sanabilirler Doktorlar bazen buna Dr Strangelove sendromu derler ccediluumlnkuuml bu filmde bir elin diğer elle savaşmak zorunshyda kaldığı bir sahne vardır

Dr Sperry ayrık beyin hastaları uumlzerindeki ayrıntılı ccedilalışmashylarının sonucunda iki farklı zihnin tek beyni youmlnetebileceği sonucuna vardı Her iki yarıkuumlrenin de kendi duumlzeni iccedilerisinshyde karakteristik olarak insan duumlzeyinde algılayan duumlşuumlnen hatırlayan mantık yuumlruumlten istekleri olan ve duygulanan birer bilinccedilli sistem olduğunu ve sol ve sağ yarıkuumlrenin ikisi de aynı anda farklı hatta karşılıklı ccedilelişkiye duumlşerek paralel ccedilalışan zihinsel deneyimlerde bilinccedilli olabilirler diye yazmıştır

Santa Barbara California Uumlniversitesinden ayrık beyin ile ilgili bir otorite olan Dr Michael Gazzaniga ile goumlruumlştuumlğuumlmde ona bu kuranuyla ilgili nasıl deneyler yapılabileceğini sordum Diğer yarıkuumlrenin bilgisi gerekmeksizin ayrı ayrı her iki yarıkuumlshyreyle de farklı yollarla bağlantı kurulabilir Oumlrneğin deneğe oumlzel goumlzluumlkler giydirilip yarıkuumlrelerin her birine soru youmlneltmek kolay olsun diye her goumlze farklı sorular sorulabilir Zor kısım burada her yarıkuumlreden bir yanıt almaya ccedilalışmaktır (konuşma merkezleri yalmzca sol beyinde bulunduğundan) sağ beyin konuşamadığı iccedilin ondan yanıt almak zordur Dr Gazzaniga sağ beynin ne duumlşuumlnduumlğuumlnuuml oumlğrenmek iccedilin dilsiz sağ beynin Scrabble oyununun harflerini kullanarak konuşabileceği bir deney tasarladığını soumlyledi

Hastamn sol beynine mezun olduktan soma ne olmak istedishyğini sorarak başladı Hasta tasarımcı olmak istediğim soumlyledi Fakat (dilsiz) sağ beyine aynı şey sorulduğunda işler ilginccedilleş-


meye başladı Sağ beyin araba yarışccedilısı soumlzcuumlklerini yazdı Sağ beyin sol beynin haberdar olmadığı gelecek iccedilin farklı bir plan yapmaktaydı Sağ beyin tam anlamıyla kendi zihnine sahipti

Rita Carter Bunun olası sonuccedilları şaşırtıcıdır Bizlerin kafashytasımızın iccedilinde olduğunu sandığımız her guumlnkuuml varlıktan farkshylı bir kişiliğe hırs ve benliğe sahip bir dilsiz tutsak taşıyor olabishyleceğini goumlstermektedir diye yazmıştır

Belki de sıkccedila duyulan iccedilinde oumlzguumlr kalmayı arzulayan biri var deyiminin arkasında bir gerccedilek vardır Bu iki farklı yarıkuumlshyrenin farklı inanccedillara sahip olabileceği anlamına gelir Oumlrneğin noumlrolog V S Ramanchandran bir ayrık beyin hastasına inanccedillı olup olmadığım sorduğunda hastasından ateist olduğu yamtmı almış fakat sağ beyni inanccedillı olduğunu beyan etmiştir Anlaşılan aynı beyinde iki karşıt dini inanccedil barınabilir Ramanchandran şoumlyle devam ediyor O kişi oumllduumlğuumlnde ne olashycak Bir yarıkuumlreyi cennete diğeri cehenneme mi gidecek Bunun yanıtını bilmiyorum (Bu akla yatkın bir durum bu nedenle bir ayrık beyin hastası aynı anda hem cumhuriyetccedili hem de demokrat olabilir Ona kime oy vereceğini sorarsanız o size sol beynin goumlsterdiği adayı verecektir ccediluumlnkuuml sağ beyin konuşamaz Fakat oy kabinine girdiğinde duumlğmeye tek eliyle basacağı iccedilin oluşacak kaosu tahmin edebilirsiniz)

SORUM LU KİMBaylor Tıp Fakuumlltesinden Dr David Eagleman bilinccedilaltı probshylemini anlayabilmek iccedilin epey vakit harcayan ve ccedilokccedila araştırma yapan birisidir Onunla roumlportaj yaptığımda şunu sordum Zihinsel işlemlerimizin ccediloğu bilinccedilaltı seviyesindeyse bu oumlnemli olguyla ilgili neden bu kadar bilgisiziz Bana ona miras kalan tahtı devralan krallıktaki her şeyle ilgili itibarı kendi uumlzeshyrine alan fakat krallığın suumlrduumlruumllebilmesi iccedilin gerekli olan binshylerce goumlrevli asker ve işccediliden en ufak haberi olmayan genccedil bir kral oumlrneğini verdi

Politikacı eş dost ve gelecekteki uğraşlarımızın seccedilimlerinin tamamı bilinccedilli olmadığımız şeylerin tesiri altodadır (oumlrneğin


hu garip bir sonuccedil Dr Eagleman ismi Denise ve Dennis olan insanların oransız bir şekilde diş hekimi (İngilizcede bu isimlere benzeyen dentist soumlzcuumlğuuml diş hekimi demektir) ismi Laura ya da Lawrence olanların avukat (İngilizcede bu isimlere benzeyen lawyer soumlzcuumlğuuml avukat demektir) ismi George ya da Georgina olanların jeolog (İngilizcede bu isimlere benzeyen geologist soumlzcuumlğuuml jeolog demektir) olmaya daha yatkın oldushyğunu soumlyluumlyor) Bu ayrıca gerccedileklik olarak dikkate aldığımız şeyin aslında beynin boşlukları doldurmak iccedilin yaptığı tahminshyler olduğu anlamına gelir Her birimiz gerccedilekliği biraz farklı goumlruumlruumlz Oumlrneğin Dr Eagleman şuna işaret ediyor Kadınların en az yuumlzde 15i onlara fazladan (doumlrduumlncuuml) bir fotoreseptoumlr veren bir mutasyonla doğar bu da uumlccedil farklı tip fotoreseptoumlr bulunduran ve ccediloğunluğu oluşturan insanlara aym gibi goumlzuumlshyken iki farklı rengi birbirinden ayırt edebilmelerini sağlar

Accedilıkccedila duumlşuumlncenin mekaniğini anlamak daha fazla soru doğuruyor Komuta merkezi asi bir goumllge komuta merkeziyle karşı karşıya gelirse ne olur İkiye ayrılabiliyorsa biz bilinccedil demekle neyi kastediyoruz ki Kişilik ve kendinin farkında olmak arasındaki ilişki nedir

Bu sorulara yamt verebilirsek yamtları belki de bizimkinden tamamen farklı bir bilince sahip olabilecek robotların ya da uzaylıların bilincini anlamamıza yardımcı olacak

O zaman yanıltıcı bir şekilde karmaşık olan şu soruyu accedilıkshyccedila yanıtlamaya ccedilalışalım Bilinccedil nedir

insan beyni herşeye muktedirdir Ccediluumlnkuuml her şey tuumlm gelecek gibi tuumlm geccedilmiş de onun iccedilindir

- JOSEPH CONRAD

Bilinccedil kavramı en muumlşkuumllpesent duumlşuumlnuumlruuml bile boşboğazlık yapm aya suumlruumlkleyebilir

- COLIN McGINN

BİLİNCcedil BİR FİZİKCcedilİNİN BAKIŞ ACISI

0 ilinccedil kavramı filozofların asırlarca ilgisini ccedilekmesine r j karşın guumlnuumlmuumlzde halen basit bir tammı belirlene- Mf memiştir Filozof David Chalmers konu uumlzerine

bulunan yirmi binden fazla yazıyı arşivlemiş ve ortaya ccedilıkan sonuccedil şu olmuştur Bilimde bu kadar ccedilok insamn ccedilabalayıp o kadar az fikirbirliğine ulaşıldığı hiccedilbir alan yoktur On yedinci yuumlzyıl duumlşuumlnuumlrlerinden Gottfried Leibniz şunu yazmıştır Beyni bir değirmen kadar buumlyuumltuumlp iccedilinde dolaşabilseydik yine de bilinci bulamazdık

Bazı filozoflar bir bilinccedil teorisinin varlığından bile kuşku duymaktadır Bir nesne kendisini asla anlayamayacağı iccedilin bilincin asla accedilıklanamayacağını iddia ederler yani bu karmakashyrışık soruyu ccediloumlzebilecek zihinsel guumlce bile sahip olmadığımızı savunurlar Harvardda psikolog olan Steven Pinker Moroumltesi ışığı goumlremeyiz Zihinsel olarak doumlrduumlncuuml boyutta bir nesneyi

BİLİNCcedil BİR FİZİKCcedilİNİN BAKIŞ ACcedilISI 49

kendi ekseni etrafında doumlnduumlremeyiz ve belki de oumlzguumlr irade ve bilinccedillilik gibi muammaları da ccediloumlzemeyiz demiştir

Hatta yirminci yuumlzyılın uzun bir boumlluumlmuumlnde psikolojinin baskın kuramlardan bir tanesi olan davranışccedilılık bilincin oumlneshymini tuumlmuumlyle reddetmiştir Davranışccedilılığın temeli hayvanların ve insanların yalnızca nesnel davranış biccedilimlerinin mercek altıshyna alınabileceği duumlşuumlncesine dayanır oumlznel olan zihnin iccedilsel durumları araştırmalarda yer almaz

Bazıları da bilinci tanımlamaya ccedilalışmaktan vazgeccedilmişlerdir ve yalnızca tarif etmeye ccedilalışmaktadır Psikiyatrist Giulio Tononi bilincin ne olduğunu herkes bilir her gece seni ruumlyasız uykuya daldığında terk eden ve ertesi sabah uyandığında tekrar geri doumlnen şeydir demiştir

Bilincin doğası asırlarca tartışılmasına karşın ccedilok az ccediloumlzuumlleshybilmiştir Fizikccedililerin beyin bilimindeki hızlı ilerlemeyi olası kılan buluşları uumlrettiklerini goumlz oumlnuumlne alırsak belki bu eski sorushyyu yeniden değerlendirmemizde fizik biliminden bir oumlrneği incelememizde yarar vardır

FİZİK Ccedil İLER EV R EN İ N A S IL ALG ILARBir fizikccedili bir şeyi anlamaya ccedilalışırken ilk olarak veri toplar ve sonra bir model ileri suumlrer Bu model de incelediği nesnenin ya da konunun esas oumlzelliklerini barmdıran basit bir versiyonshydur Fizik biliminde model bir dizi değişken (oumlrneğin sıcaklık enerji zaman) tarafından tarif edilir Fizikccedili daha sonra modeshylin gelecekteki değişimini tahmin etmek iccedilin benzer koşuldaki hareketlerini inceler Hatta duumlnyanın en buumlyuumlk suumlper-bilgisa- yarlarmdan bazıları protonları nuumlkleer patlamaları hava koşullarım buumlyuumlk patlamayı ve kara deliklerin merkezlerini tarif eden modellerin değişimine neden olacak koşulların benzeshyrini oluşturmak iccedilin kullanılmaktadır Sonrasında daha karmashyşık değişkenlerle daha iyi bir model yaratılır ve zaman iccedilinde tekrar simuumllasyonlar yapılır

Oumlrneğin Isaac Newton Ayın hareketi uumlzerinde ccedilalışırken insanlık tarihini değiştirecek basit bir model oluşturdu Bir

50 BİLİNCcedil BİR FİZİKCcedilİNİN BAKIŞ ACcedilISI

elmayı havaya fırlatmayı duumlşuumlnduuml Elma ne kadar yuumlksek hızla fırlatılırsa o kadar daha uzağa gideceği şeklinde bir mantık yuumlruumlttuuml Hatta yeteri kadar hızlı fırlatılırsa Duumlnyayı ccedilepeccedilevre doumlnuumlp yine başlangıccedil noktasına gelebilirdi Daha sonra Newton bu modelin Ayın youmlruumlngesini temsil ettiğini iddia etti yani Duumlnyanm etrafında doumlnen elmanın hareketini youmlnlendiren kuvvetler Ayı youmlnlendiren kuvvetlerle aynıydı

Bununla birlikte kendi başına model yararsızdı Asıl ccedilığır accedilan şey Newtonun bu kuramı geleceğin bir oumlrneğini oluşturshymak yani hareket halindeki nesnelerin gelecekteki konumlarını hesaplamak iccedilin kullanmasıydı Bu Newtonun yepyeni bir matematik branşı olan Calculusu geliştirmesini gerektiren zor bir problemdi Bu yeni matematik kurallarını kullanarak yalnızshyca Ayın youmlruumlngesini değil aynı zamanda Halley kuyruklu yılshydızının ve gezegenlerin youmlruumlngelerini de tahmin etmişti O zamandan beri bilim insanları guumllleler makinalar otomobiller ve roketlerden goumlktaşlarına hatta yıldızlar ve goumlkadalara kadar hareket hacirclindeki nesnelerin gelecekteki youmlruumlngelerini belirlemek iccedilin Newtonun yasalarını kullanmışlardır

Bir modelin başarılı olup olmaması oumlzguumln sistemin temel değişkenlerini ne kadar başarılı yansıttığına bağlıdır Bir oumlnceki elma modelinde temel değişken uzay ve zaman iccedilindeki elma ve ayın konumuydu Bu değişkenin gelişmesine (yani zamamn ilerlemesine) izin vererek Newton tarihte ilk defa hareket halindeki nesnelerin davranışını ortaya koydu Bu bilimin en oumlnemli buluşlarından bir tanesiydi

Daha iyi parametreler ile tarif edilen daha doğru modeller bulunana kadar guumlncel modellerin işlevleri devam etmektedir Einstein Newtonun elmalar ve Ay gibi cisimlere etki eden kuvshyvetler anlayışını yeni bir model ile accedilıkladı Bu modelin yeni değişkeni uzay-zamamn eğriliğiydi Bir elma Duumlnya onun uumlzeshyrine bir guumlccedil uyguladığı iccedilin değil aslmda uzay-zaman Duumlnya tarafından gerildiği iccedilin hareket etmekteydi Diğer bir deyişle aslmda elma yalnızca eğri bir uzay-zaman yuumlzeyinde hareket etmekteydi Bundan yola ccedilıkarak Einstein tuumlm evrenin geleceğishyni simuumlle edebilmekteydi Guumlnuumlmuumlzde bilgisayarları kullanarak


bu modelin gelecek iccedilin simuumllasyonlarmı kurabilmekte kara deliklerin ccedilarpışmalarını goumlsteren goumlz kamaştırıcı resimler oluşshyturabilmekteyiz

Şimdi bu temel stratejiyi yeni bir bilinccedil teorisi iccedilin kullanashylım

BİLİNCİN TANIM INoumlroloji ve biyoloji alanlarından bilinci accedilıklayan eski tanımlashyrın parccedilalarım alıp aşağıda olduğu gibi bilinci betimlemeye ccedilalıştım

Bilinccedil farklı değişkenler iccedilinde (oumlrneğin sıcaklık uzay zaman olarak ve ilişkileriyle) ccediloklu geribildirim doumlnshyguumllerini kullanarak bir amaca ulaşmayı sağlayan (oumlrneshyğin eş yiyecek barınak bulmak) bir duumlnya modeli yaratma suumlrecidir

Bunu uzay-zaman bilinccedil kuramı olarak adlandırıyorum ccediluumlnkuuml hayvanlar genelde uzaya ve birbirlerine ilişkin bir duumlnya modeli yaratmasına karşın insanlar daha ileriye giderek hem geriye hem ileriye doumlnuumlk bir şekilde zamanla ilişkili bir model yaratmaktadırlar Oumlrneğin bir organizmanın hareketsiz olduğu ya da ccedilok az hareket edebildiği ve birkaccedil değişken ile (oumlrneğin sıcaklık) geribildirim doumlnguumlleri kullanarak yarattığı model bilinshycin en alt duumlzeyi Duumlzey Odır Oumlrneğin bilincin en basit duumlzeyi termostattır Otomatik olarak hiccedil yardım almadan oda sıcaklıshyğım ayarlamak iccedilin klimayı ya da ısıtıcıyı ccedilalıştırır Buradaki kilit nokta sıcaklık ccedilok duumlştuumlğuumlnde ya da yuumlkseldiğinde duumlğmeye basan bir geribildirim doumlnguumlsuumlduumlr (oumlrneğin metaller ısındığınshyda genleşir ve bir metal şerit belirli bir noktadan sonra aşırı genshyleşirse termostat bir duumlğmeyi accedilar)

Her geribildirim doumlnguumlsuuml bir birim bilinccedil goumlsterir Diğer bir deyişle bir termostat bir birim Duumlzey 0 bilince sahip olur bu da Duumlzey 0ldir

Bu yolla geribildirim doumlnguumllerinin sayı ve karmaşıklığım temel alarak Duumlnyamn bir modelini yaratmak iccedilin bilinci


rakamsal şekilde belirleyebiliriz Boumlylece bilinccedil belirsiz tanımshylanmamış doumlnguumlsel kavramların yığını olmaktan ccedilıkarak rashykamsal olarak sayılabilen bir hiyerarşi sistemine doumlnuumlşuumlr Oumlrneshyğin bir bakteride ya da bir ccediliccedilekte daha fazla sayıda geribildirim doumlnguumlsuuml vardır boumlylece daha yuumlksek Duumlzey Oa sahip olurlar On geribildirim doumlnguumlsuumlne (sıcaklığını nemi Guumlneş ışığını yershyccedilekimini oumllccedilen) sahip olan bir ccediliccedilek Duumlzey 010a sahiptir

Hareket yeteneği ve merkezi sinir sistemi olan organizmalar değişen konumlarını oumllccedilmek iccedilin yeni birtakım değişkenler sisshytemi iccedileren Duumlzey 1 bilince sahiptir Duumlzey 1 bilinccedil oumlrneğine uygun olarak suumlruumlngenleri goumlsterebiliriz O kadar ccedilok sayıda geribildirim doumlnguumllerine sahiptirler ki onları işleyebilmek iccedilin bir merkezi sinir sistemi geliştirmişlerdir Suumlruumlngen beyni buumlyuumlk olasılıkla (koku duyularım dengelerim dokunma duyushylarını işitme ve goumlrme duyularım kan basınccedillarını vb youmlneten) yuumlz ya da daha fazla geribildirim doumlnguumlsuumlne sahiptir Oumlrneğin goumlz renk hareket şekil ışık yoğunluğu ve goumllgeleri tanımlaya- bildiğinden yalnızca goumlrme duyusu buumlyuumlk geribildirim doumlnguumlshylerini kapsamaktadır Benzer şekilde işitme ve tat duyuları gibi suumlruumlngenin diğer duyuları da ek geribildirim doumlnguumlleri gerekshytirmektedir Pek ccedilok sayıdaki bu geribildirim doumlnguumllerinin topshylamı suumlruumlngenin ve diğer hayvanların da (oumlrneğin avın) Duumlnya- daki konumlarını belirleyen zihinsel ccedilerccedilevede bir resmini yarashytır Duumlzey 1 bilinccedil sırasıyla esasen suumlruumlngen beyni tarafından youmlnetilir insan kafasının arka ve orta merkezi kısmında yer alır

Bir somaki aşamada organizmaların yalmzca uzaydaki yershylerini değil aym anda diğer hayvanlara (duyguları olan sosyal hayvanlara) goumlre de yerlerim belirledikleri Duumlzey 2 bilinccedil modeshyli bulunmaktadır Duumlzey 2 bilinccedil geribildirim doumlnguumllerinin sayıshysı uumlstel olarak ccedilok hızlı artış goumlsterir Bu yuumlzden bu bilinccedil tipi iccedilin yeni bir rakamsal sıralama youmlntemi geliştirmek daha kullashynışlı olur Birlikler kurmak duumlşmanları belirlemek alfa erkeğe hizmet etmek vb hepsi ccedilok daha fazla buumlyuumlmuumlş bir beyin gerekshytiren karmaşık davranışlardır Bu nedenle Duumlzey 2 bilinccedil limbik sistem yapışım oluşturan yeni yapıların belirmesiyle oumlrtuumlşmek- tedir Daha oumlnce belirtildiği gibi limbik sistem hepsi başkalarıyshy


la bağlantılı olarak modeller yaratmak iccedilin yeni değişkenler sağshylayan hipokampusu (anılar iccedilin) amigdalayı (duygular iccedilin) ve talamusu (duysal bilgi iccedilin) kapsamaktadır Geribildirim doumlnguumllerinin sayısı bu yuumlzden değişir

Duumlzey 2 bilinccedil derecesini bir hayvanm kendi grubunun diğer uumlyeleriyle sosyal etkileşimde bulunması iccedilin gerekli olan farklı geribildirim doumlnguumllerinin toplamı olarak belirlemekteyiz Ne yazık ki hayvan bilinci uumlzerine yapılan ccedilalışmaların sayısı kısıtlıdır Bu yuumlzden hayvanların birbirleriyle sosyal iletişim yollarını listeleyen ccedilok az araştırma bulunmaktadır Kabaca bir tahminde bulunacak olursak suumlruumlde bulunan hayvanların sayıshysın belirleyerek sonra da hayvanların duygusal olarak birbirleshyriyle etkileşim yollarının tamamım listeleyerek Duumlzey 2 bilinci değerlendirebiliriz Bu rakipleri ve arkadaşları tanımayı başkashylarıyla bağ kurmayı iyiliklere karşılık vermeyi koalisyonlar kurmayı kendi statuumlsuumlnuuml anlayabilmeyi ve diğerlerinin sosyal mevkilerini belirleyebilmeyi uumlstlerinin statuumllerine saygı duya- bilmeyi kendi guumlccedillerini alt duumlzeydekilere sergileyebilmeyi sosshyyal olarak yuumlkselmek iccedilin entrikalar kurabilmeyi vb kapsamakshytadır (yuva veya gruplarındaki diğer uumlyeleriyle ilişkiler kurmashylarına rağmen bildiğimiz kadarıyla duyguları bulunmadığından boumlcekleri Duumlzey 2ye dahil etmemekteyiz)

Hayvan davranışları uumlzerine ampirik ccedilalışmaların eksikliğishyne karşın sergiledikleri farklı duygu ve sosyal davranışlarının toplam sayısmı listeleyerek kaba bir rakamsal sıralama belirleshyyebiliriz Oumlrneğin bir kurt suumlruumlsuuml on uumlyeden oluşuyor ve her biri diğerleriyle on beş farklı duygu ve jestle etkileşimde bulushynuyorsa o zaman ilk yaklaşımda her birinin bilinccedil duumlzeyi ikisishynin ccedilarpım sonucudur yani yuumlz ellidir Sonuccedil olarak bilinccedil duumlzeyi 2150dir Bu sayı hem iletişimde bulunacağı hayvanların toplam sayısını hem de iletişim yollarının toplamım iccedilermekteshydir Bu yalnızca bir hayvanın sergileyebileceği toplam sosyal etkileşimlere yaklaşık sayıdır ve davramşı iccedilin oumlğreneceklerimiz değiştikccedile kuşkusuz bu da değişecektir (Doğaldır ki evrim hiccedilshybir zaman accedilık ve net olmadığı iccedilin yalmz avlanan sosyal hay-


vanlarm bilinccedil duumlzeyi konusunu da accedilıklamamız gerekmekteshydir Bu accedilıklamaları notlarda paylaşacağız)

3 D Uuml ZEY BİLİN Ccedil G ELEC EĞ İ S İM Uuml LE ETM EKBilinccedil iccedilin bu temel ccedilalışmayla insamn tek ve benzersiz olmadıshyğım ve bilincin bir suumlreci olduğunu anlamaktayız Charles Darwinin bir zamanlar soumlylediği gibi İnsan ile gelişmiş hayshyvanların arasındaki buumlyuumlk fark kesinlikle tuumlre değil evreye bağlıdır Peki insan bilincini hayvan bilincinden farklı kılan nedir Hayvanlar aleminde insan tuumlruuml yarın kavramını anlayashybilen tek tuumlrduumlr Hayvanlardan farklı olarak geleceğe doğru yolculuğumuz boyunca haftalar aylar ve hatta yıllarca suumlrekli kendi kendimize şu olsaydı ne olurdu diye sormaktayız yani bence 3 duumlzey bilinccedil Duumlnyadaki konumuyla ilgili bir model yaratmakta ve sonrasında da kaba tahminlerde bulunarak geleshyceği simuumlle etmektedir Bunu aşağıdaki gibi oumlzetleyebiliriz

İnsan bilinci duumlnyanın modelini yaratıp geleceği simuumlshyle etmek iccedilin geccedilmişi değerlendirerek zamanda simuumllasyonunu yapan oumlzel bir bilinccedil formudur Bu bir hedefi gerccedilekleştirebilmemiz iccedilin karar verirken birccedilok gerishybildirim doumlnguumlsuumlnuuml kullanmamızı ve değerlendirmeshymizi gerektirir

3 duumlzey bilinccedil duumlzeyine ulaşana kadar o kadar ccedilok geribilshydirim doumlnguumlsuuml ortaya ccedilıkar ki son kararımızı vermemiz iccedilin onları incelememiz ve geleceği simuumlle edecek bir CEOnun olması gerekir Bu yuumlzden beynimiz diğer hayvanlarınkinden farklıdır oumlzellikle almmızın hemen ardmda bulunan ve geleceği goumlrmemizi sağlayan prefrontal korteks diğer hayvanlarınkin- den daha buumlyuumlktuumlr

Harvardda psikolog olan Dr Daniel Gilbert İnsan beynishynin en buumlyuumlk başarısı gerccedilekte var olmayan nesne ve olayları hayal edebilme yeteneğidir ve bu yetenek geleceği duumlşuumlnebilshymemizi muumlmkuumln kılmaktadır Bir filozofun soumlylediği gibi insan


beyni bir beklenti makinesidir ve yaptığı en oumlnemli iş geleceshyği yaratmak tır

Bir kişinin beyninin tam olarak hangi boumllgesinde geleceğin simuumllasyonunun yapıldığını beyin taramalarını kullanarak bulup goumlsterebilme şansına sahibiz Noumlrolog Michael Gazzaniga lateral prefrontal korteksde bulunan boumllge 10 (internal granu- ier tabaka IV) insanlarda maymunlara goumlre neredeyse iki kat daha buumlyuumlktuumlr Boumllge 10 bellek ve planlama idrak etme esnekshyliği soyut duumlşuumlnce uygun davranışı sergileme ve uygunsuz olanı engelleme kural oumlğrenme ve duyular tarafından algılashynanlardan uygun olanları seccedilme ile ilgilidir diye belirtmektedir (bu kitapta karar verme yeteneğinin yoğunluk goumlsterdiği bu boumllgeyi beynin başka oumlzelliklerini youmlneten kısımlarını kapsasa da dorsolateral prefrontal korteks olarak adlandıracağız)

Hayvanlar uzaydaki konumlarını iyi anlayabilmeleri ve bazıshyları diğer hayvanların varlığının farkında olabilmelerine karşın sistematik olarak geleceği planlayabildikleri ve yarım anlayashybildikleri accedilık değildir Pek ccedilok hayvan limbik sistemleri iyi gelişmiş sosyal hayvanlar bile gelecekte ne olacağını sistematik olarak planlamaktansa koşullara (oumlrneğin yırtıcıların ortamda varlığı ya da olası ccediliftleşme şansma) ccediloğunlukla iccedilguumlduumllerine dayanarak tepki verirler

Oumlrneğin memeliler kış uykusuna hazırlanarak kışı geccedilirmeshyyi planlamaz onun yerine daha ccedilok sıcaklık duumlştuumlkccedile iccedilguumlduumlleshyrini takip ederler Kış uykularım duumlzenleyen bir geribildirim doumlnguumlleri vardır Bilinccedillerine duyuları tarafından gelen mesajshylar huumlkmetmektedir Kış uykusuna yatmaya hazırlanırken sisteshymatik olarak farklı plan ve tasarılarım denetlediklerini goumlsteren hiccedilbir kanıt yoktur Yırtıcılar avlarım habersizce izlemek iccedilin kurnazlıklarını ve gizlenme becerilerim kullandıklarında geleshycekteki olaylar iccedilin tahminde bulunurlar ancak bu planlama iccedilguumlduuml ve avlanmamn suumlresiyle sınırlıdır Primatlar kısa suumlreli planlar (oumlrneğin yiyecek bulma) tasarlamakta beceriklidir fakat birkaccedil saatten daha ileriye doumlnuumlk plan yaptıklarına ilişkin bir goumlsterge yoktur


İnsanlar farklıdır Ccediloğu durumda iccedilguumlduumllerimize ve duygushylarımıza goumlre davranmamıza karşın pek ccedilok geribildirim doumlnshyguumlsuumlnden gelen bilgileri suumlrekli analiz edip değerlendirmekteshyyiz Bunu bazen guumlndelik hayatımızın oumltesine hatta gelecekte binlerce yıl oumltesine geccedilerek simuumllasyonlar gerccedilekleştirerek yapıshyyoruz Simuumllasyon yapmamızın nedeni bir amacı gerccedilekleştirirshyken en iyi kararı vermek iccedilin farklı olasılıkları değerlendirmekshytir Bu en iyi eylem dizisini planlamak iccedilin geleceği simuumlle etmemizi ve olasılıkları değerlendirmemizi sağlayan prefrontal kortekste gerccedilekleşmektedir

Bu yetenek farklı nedenlere bağlı olarak gelişmiştir İlki geleceği kabaca goumlrebilme yeteneği ile yırtıcılardan sakınmak ve yiyecek ile eş bulmak gibi evrimsel olarak muazzam avantajlar sunar İkincisi pek ccedilok farklı sonuccedil arasından en iyisini seccedilmeshymize izin verir Uumlccediluumlncuuml olarak da duumlzey Odan 1 duumlzeye 1 duumlzeyden 2 duumlzeye youmlnelirken geribildirim doumlnguumllerinin sayısı uumlstel olarak patlama sergilemektedir bu nedenle tuumlm bu ccedilatışshyma ve rekabet iccedilinde bulunan mesajları değerlendirecek bir CEOya ihtiyacımız vardır Geribildirim doumlnguumllerinin her birishyni değerlendiren merkezi bir cisim olmalıdır Bu insan bilincini hayvanlarmkinden farklı kılar Sırasıyla bu geribildirim doumlnguumlshyleri ile en iyi sonuca varabilmek iccedilin gelecekteki simuumllasyonları yapılarak değerlendirilirler Bir CEOmuz olmasaydı kaos basshykın olurdu ve duyumsal olarak aşırı yuumlklemeye uğrardık

Basit bir deney bunu kanıtlayabilir David Eaglemanın bir erkek dikenli balığın boumllgesini bir dişinin ihlal etmesine ilişkin bir oumlrneği vardır Erkek olanın aklı karışır ccediluumlnkuuml dişiyle eşleşshymek ister fakat aynı anda boumllgesini korumak da ister Sonuccedil olashyrak erkek dikenli balık aym zamanda hem kur yapmaya başlar hem de dişiye saldırır Erkek balık aynı anda dişiyi elde etmeye ve oumllduumlrmeye ccedilalışırken ccedilıldırır

Bu farelerde de goumlsterilebilir Bir parccedila peynirin oumlnuumlne bir elektrot yerleştirin Eğer fare ccedilok yaklaşırsa elektrot onu ccedilarpashycaktır Bir geribildirim doumlnguumlsuuml fareye peyniri yemesini soumlylershyken başka biri uzak durması ve ccedilarpılmaktan kaccedilınması konushy


sunda onu uyarır Elektrodu yerleştirerek farenin ccedilatışan iki geribildirim doumlnguumlsuuml arasında boumlluumlnmesiyle bocalamasım sağshylayabilirsiniz İnsanın beyninde durumu lehine ve aleyhine olanlarla değerlendirecek bir CEO varken fare ccedilatışan iki gerishybildirim doumlnguumlsuuml tarafından youmlnetilerek ileri geri gider (Bu aynı buumlyuumlkluumlkteki iki saman balyasının tam ortasına konan bir eşeğin accedillıktan oumllmesini konu alan bir atasoumlzuumlnuuml ccedilağrıştırmaktashydır)

Peki beyin geleceği tam olarak nasıl simuumlle eder İnsan beyni ccedilok fazla duyusal ve duygusal veriyle dolup taşar Oumlte yandan kilit nokta geleceği olaylar arasında nedensel bağlantılar kurashyrak simuumlle etmektir Bu da A olursa B ile sonuccedillanır fakat B gershyccedilekleşirse o zaman C ya da D ile sonuccedillanabilir gibi olaylar tahshymini ile olur Bu bir dizi tepkimeyi başlatır ve sonuccedil olarak bir suumlruuml dalı bulunan olası gelecek dalgaları ağacı oluşur Prefrontal korteksin CEOsu son kararı vermek amacıyla bu nedensel ağaccedilshyların sonuccedillarını değerlendirmektedir

Diyelim ki bir banka soymak istiyorsunuz Bu olayın kaccedil tane gerccedilekccedili simuumllasyonunu yapabilirsiniz Bunu yapmak iccedilin polis seyirciler alarm sistemleri işbirliğinde bulunduğunuz diğer succedillular ile ilişkileriniz trafik koşulları savcılık vb ile ilgili farkshylı nedensel bağlantılar duumlşuumlnmek zorundasınız Başarılı bir soyshygun operasyonu simuumllasyonu iccedilin yuumlzlerce nedensel bağlantıyı değerlendirmek durumundasınız

Buna ek olarak bilinccedil seviyesini sayısal olarak da oumllccedilmek muumlmkuumlnduumlr Uumlstteki gibi kişiye bir dizi farklı durumlar sunulshyduğunu ve her birinin geleceğini simuumlle etmesi istendiğini varshysayalım Kişinin her bir durum iccedilin yapabileceği toplam nedenshysel bağıntıların sonucu bir ccedilizelgeye geccedilirilebilir (bir kişinin farkshylı olası durumlar iccedilin yapabileceği nedensel bağlantıların sonsuz olması zorluk oluşturmaktadır Bu zorlukla baş edebilmek iccedilin bu sayıyı buumlyuumlk bir kontrol grubundan elde ettiğimiz ortalama nedensel bağlantılar sayısına boumlleriz IQ testindeki gibi bu sayı 100 ile ccedilarpılabilir Yani bir kişinin bilinccedil duumlzeyi oumlrneğin duumlzey 3100 olabilir Bu kişinin gelecekteki olayları sıradan bir insan gibi simuumlle edebileceği anlamına gelir)


Aşağıdaki tabloda bilinccedil seviyelerini oumlzetlemekteyiz

FARKLI TUumlRLERİN BİLİNCcedil DUumlZEYLERİ

DUumlZEY TUumlRLER DEĞİŞKEN ^ i BEYİN YAPISI ^

o Bitkiler Sıcaklık Guumlneş ışığı i Yok

I Suumlruumlngenler Uzay Beyin sapı

ıı M em e lile r Sosyal ilişkiler lim bik sistem

III insan Zaman (oumlzellikle gelecek) i Prefrontal korterks

Bilincin uzay-zaman kuramı Bilinci bir amacı gerccedilekleştirmek iccedilin farklı değişkenlerde (oumlrneğin uzayda zamanda ve diğerleri ile ilişkileshyrinde) birccedilok geribildirim doumlnguumlsuuml kullanarak Duumlnyamn bir modelini yaratma suumlreci olarak belirlemekteyiz İnsan bilinci geleceği simuumlle ederek ve geccedilmişi değerlendirerek bu farklı geribildirim doumlnguumlleri arashysında bağlantı kuran oumlzguumln bir bilinccedil tipidir

(Bu kategorilerin doğada bulduğumuz suumlruumlngenler memelishyler ve insanlar gibi evrimsel aşamalara karşılık geldiğine dikkat edin Bununla birlikte farklı bilinccedil duumlzeylerine ait kuumlccediluumlk parccedilashylar bulundurabilen hayvanlar ilkel planlama yeteneğine sahip hayvanlar hatta aralarında iletişim olan tek huumlcreliler gibi gri alanlar da bulunmaktadır Bu tablo bilincin hayvanlar acircleminde nasıl organize olduğunu goumlsteren daha buumlyuumlk ve kuumlresel resmi vermeye youmlnelik hazırlanmıştır)

M İZAH NEDİR NİCcedilİN DUYG U LA R IM IZ VARTuumlm kuramlar yanlışlanabilir olmalıdır Bilincin uzay-zaman kuramının hedefi insan bilincinin tuumlm youmlnlerim bu ccedilerccedileve iccedileshyrisinde accedilıklayabilmektir Kuramm kapsamadığı duumlşuumlnce oumlruumlntuumlleri bulunursa o zaman yanlışlanabilir Kurama eleştiri getireshycek olan bir kişi mizah anlayışımızın bu kadar hayalperest ve kısa oumlmuumlrluuml olması nedeniyle bir accedilıklamanın oumltesinde olduğushy


nu soumlyleyebilir Zamanımızın buumlyuumlk bir kısmım arkadaşlarımızshyla ya da komedyenlere guumllerek geccediliririz yine de mizah gelecek simuumllasyonlarıyla ilgisiz goumlruumlnmektedir Ancak şunu goumlz oumlnuumlne alalım mizahın buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml bir espri yapmak gibi bir şakanın son cuumlmlesine bağlıdır

Bir fıkra dinlerken geleceği simuumlle edip oumlykuumlnuumln gidişatını (bunu yaptığımızın farkına varmasak bile) kendi kendimize kurshygulamadan edemiyoruz Fiziksel ve sosyal duumlnyayı oumlykuumlnuumln sonunu tahmin edebilmemizi sağlayacak kadar iyi tanıyoruz Bu yuumlzden son cuumlmlesi beklediğimizden tuumlmuumlyle farklı bir sonuccedil verdiğinde kahkahalara boğuluyoruz Mizahın oumlzuuml gelecek iccedilin yaptığımız simuumllasyonların şaşırtıcı yollarla aniden bozulmasınshyda yatmaktadır (bu tarihsel olarak evrimimiz iccedilin oumlnem taşıshymaktaydı ccediluumlnkuuml başarı kısmen gelecekteki olayları simuumlle edeshybilme yeteneğimize dayamr Ormanda hayat beklenmedik olayshylarla dolup taştığı iccedilin umulmadık sonuccedilları oumlnceden goumlrebilen her kimse hayatta kalabilme konusunda daha şanslıdır Bu durumda gelişmiş bir mizah anlayışına sahip olmak aslında Duumlzey 3 bilince ve zekacircya işaret etmektedir Bu geleceği simuumlle etme yeteneğidir) Oumlrneğin W C Fieldse bir zamanlar genccedilleshyrin sosyal aktiviteleri hakkında Genccediller iccedilin kurulmuş kuluumlpleshyre inanıyor musunuz diye sormuş O da yalnızca nezaket işe yaramadığında diye yanıtlamıştır

Fıkranın esprili son cuumlmlesinde biz ccedilocukların sosyal kuluumlpshylerinin olmasıyla ilgili bir gelecek simuumlle ederken WC Fields kuluumlplerin koumltuuml amaccedillar iccedilin kullanılabileceğini iccedileren bir geleshycek simuumlle eder (aklımızda bir suumlruuml olası gelecek simuumlle etmekshyte olduğumuzdan doğal olarak bir esprinin espri yapısı bozushylursa etkinliğini kaybeder)

Bu aynı zamanda her komedyenin bildiği bir gerccedileği de accedilıklamaktadır Zamanlama mizahın kilit oumlğesidir Eğer esprishynin sonu ccedilok hızlı sunulursa beyin geleceği simuumlle etmeye zaman bulamaz ve bu yuumlzden umulmadık olay iccedilin deneyim

(ccediln) Burada kuluumlp soumlzcuumlğuumlnuumln İngilizcesi olan club yine bu dilde silah olarak kullanılan sopa anlamına gelmektedir


bulunamaz Son cuumlmle ccedilok geccedil sunulursa beyin pek ccedilok farklı gelecek simuumlle etmek iccedilin zaman bulur ve bu yuumlzden espirinin şaşkınlık yaratma etkisi azalır (Doğaldır ki mizahın gruptaki diğer uumlyelerle bağ kurmak gibi başka işlevleri de bulunmaktashydır Aslında mizah anlayışımızı başkalarının karakterini değershylendirmek iccedilin kullanırız Dolayısıyla bu da sosyal satuumlmuumlzuuml belirlemek iccedilin gereklidir Bunlara ek olarak guumllmek sosyal duumlnyadaki konumumuzu belirlemeye yardım etmektedir bu da Duumlzey 2 bilinci goumlstermektedir)

NİCcedilİN DEDİKODU YA PA R V E OYUN OYNARIZDedikodu yapmak ya da arkadaşlarımızla vakit oumllduumlrmek gibi goumlruumlnuumlrde gereksiz olan eylemler bile bu ccedilerccedileve iccedilinde ele alınshymalıdır (Bir Marslı bir markette kasa sırasında bulunsa ve oradashyki dedikodu dergilerinin kocaman standlarını goumlrseydi dedikoshydu yapmanın insanların başlıca faaliyeti olduğu sonucuna varırshydı Bu goumlzlem ccedilok da isabetsiz sayılmaz)

Dedikodu yapmak hayatta kalmak iccedilin gereklidir ccediluumlnkuuml sosshyyal etkileşimlerin karmaşık mekanizmaları suumlrekli değiştiğinshyden bu suumlrekli değişim halindeki sosyal alanda yeni mantıksal ccedilıkarımlarda bulunabilmemiz gerekir Bu ccedilalışmakta olan Duumlzey 2 bilinccediltir Fakat bir dedikodu duyduğumuzda hemen bunun bizim sosyal konumumuzu nasıl etkileyeceğini belirleshymek iccedilin simuumllasyonlarla incelemeye başlarız Bu da bizi Duumlzey 3 bilince yuumlkseltir Aslında binlerce yıl oumlnce dedikodu yapmak kabile iccedilin hayati oumlnem taşıyan bilgi edinmenin tek yoluydu Kişinin hayatı sıklıkla guumlncel dedikoduları bilmeye dayamrdı

Oyun gibi gereksiz bir şey de bilincin vazgeccedililmez bir oumlzelshyliğidir Ccedilocuklara neden oyun oynadıklarım sorarsamz eğlenshyceli olduğu iccedilin yamtını alırsınız Bu bir sonraki soruyu sormashymıza neden olur Eğlenceli olan nedir Gerccedilekte ccedilocuklar oyun oynarken sıklıkla karmaşık insanlar arası etkileşimleri daha basit bir şekilde tekrarlamaya ccedilalışırlar İnsan toplumu son dereshyce karmaşıktır ve kuumlccediluumlk ccedilocukların beyninin gelişiminde oumlnemshyli rol oynamaktadır Bu yuumlzden ccedilocuklar doktorculuk polis-hır-


sız ve okul gibi erişkin toplumunun basitleştirilmiş simuumllasyon- larmı yaparlar Her oyun ccedilocukların erişkin davranışının kuumlccediluumlk bir parccedilasıyla deneyimlemelerine ve gelecek uumlzerine simuumllasyonlar kurmalarına olanak sunan bir model oluşturmaktadır (benzer şekilde erişkinler poker gibi bir oyun oynadıklarında beyinleri suumlrekli diğer oyuncuların elindeki kartların modelini yaratır ve kişilerin kişilikleri bloumlf yapabilme yetenekleri vb gibi daha oumlnceden oluşturduğu verileri kullanarak ve gelecekteki modelleri tasarlarlar Satranccedil kart ve kumar gibi oyunlardaki kilit nokta geleceği simuumlle edebilmelerinde yatar Hayvanlar oumlzellikle daha ccedilok şimdiki zamana odaklı yaşayanlar planlama gerektiren oyunlarda insanlar kadar iyi değillerdir Yavru memeliler bir tuumlr oyun formunu dener fakat bu gelecek simuumllasyonu yerine daha ccedilok alıştırma yapmak birbirlerini test etmek gelecekteki kavgaların pratiğini yapmak ve ilerideki sosshyyal hiyerarşiyi kurmak iccedilin yapılır)

Uzay-zaman bilinccedil kuramı aynı zamanda bir ccedilelişkili konuya daha ışık tutabilir Zekacirc IQ testleri zekacircyı oumllccediltuumlklerini iddia edebilirler fakat ilk başta zekacircnın tanımlamasını yapmamaktashydırlar Aslına bakılırsa kinik-alaycı bir kişi IQnun aslında bir genel bir yuvarlamayla IQ testlerini ne kadar iyi yapabiliyorshysunuz un bir oumllccediluumlsuuml olduğunu iddia edebilir Bununla birlikte 1Q testleri kuumlltuumlrel accedilıdan ccedilok fazla taraf tuttukları iccedilin eleştirilshymektedir Bu yeni ccedilerccedileve iccedilerisinde ise zekacirc gelecek simuumllas- yonlarınm karmaşıklığı olarak goumlruumllebilir Bundan dolayı okulu bırakmış işlevsel olarak cahil ve IQ testlerinde berbat derecede duumlşuumlk skoru bulunan usta bir succedillu polisin becerilerini geccedilebishylir Polisleri atlatmak daha uumlstuumln bir zekacirc gerektiren gelecek simuumllasyonları yapabilmeyi gerektirir

D Uuml Z E Y İ BİLİNCcedil AKIŞIBu gezegende tuumlm bilinccedil duumlzeylerinde hareket edebilen canlılar buumlyuumlk olasılıkla yalnızca insanlardır MRG taramaları kullanashyrak her bilinccedil duumlzeyinde yer alan farklı yapıları analiz edebiliriz


Bizim iccedilin Duumlzey 1 bilinccedil suumlreci daha ccedilok prefrontal korteks ile talamus arasındaki etkileşimdir Parkta tembelce gezinirken bitkilerin kokularının hafif ruumlzgacircrın bıraktığı hissin Guumlneşten gelen goumlrsel uyarımların vb farkındayız Duyularımız omurilishyğimize sonra beyin sapına ve ardından talamusa uyarıları goumlnshyderir Talamus uyarıları sınıflandırıp beynin farklı kortikal alanshylarına goumlnderen bir bağlantı istasyonu gibi ccedilalışır Oumlrneğin ruumlzshygacircrın dokunuşu pariyetal loba goumlnderilirken parkın goumlruumlntuumlsuuml beynin arkasında bulunan oksipital loba goumlnderilmektedir Buumltuumln bu sinyaller beynin uygun korteks alanlarında işlenir ve sonrasında tuumlm duyuları algılayabilmemizi sağlayan prefrontal kortekse goumlnderilirler

Bu suumlreccedil Şekil 7de goumlsterilmektedir

Şekil 7 Duumlzey 1 bilincinde duyusal bilgi beyin sapından talamusa geccedileshyrek beynin farklı kortikal alanlarına ve en son prefrontal kortekse gider Bu yuumlzden bu Duumlzey 1 bilinccedil suumlreci talamustan prefrontal kortekse giden bilgi akışıyla oluşur


D Uuml ZEY 2 TOPLUM DAKİ YER İM İZİ BULM AKDuumlzey 1 bilinccedil duyularımızı uzaydaki fiziksel konumumuzu goumlsteren bir model yaratmak iccedilin kullanırken Duumlzey 2 bilinccedil toplumdaki konumumuzla ilgli bir model oluşturur

Soumlzgelimi mesleğimizle ilgili oumlnemli konumda bulunan insanların bulunacağı bir kokteyl partisine gideceğiz Odaya girshydiğimizde İşyerimizde ccedilalışan insanları saptayabilmek iccedilin (arashyları işleyen) hipokampus (duyguları işleyen) amigdala ve (buumltuumln bu bilgileri bir araya toplayan) prefrontal korteks arasınshyda yoğun bir etkileşim soumlz konusudur

Beyin her goumlruumlntuumlye otomatik olarak mutluluk korku hidshydet ya da kıskanccedillık gibi duygular yuumlkler ve bu duyguları amigdalada işler

Sizi sırtınızdan vurduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnuumlz baş rakibinizi goumlruumlrseniz amigdala tarafından korku duygusu işlenerek prefshyrontal kortekse olası tehlikeyle karşılaşıldığını goumlsteren acil bir mesaj goumlnderilir Aynı anda kalp atışlarının sıklaşmasına neden olan ve olası bir savaş-ya-da-kaccedil tepkisine hazırlayan adrenalin ve başka hormonların kana salgılanmasını başlatmak iccedilin endokrin sistemine sinyaller goumlnderilir Bu suumlreccedil Şekil 8 de goumlsshyterilmektedir

Beyin başka insanları tanımlamaktan başka diğerlerinin ne duumlşuumlnduumlkleri hakkında tahminde bulunmak gibi esrarengiz bir yeteneğe de sahiptir Bu Zihin Teorisi adıyla bilinir ve ilk defa Pennsylvania Uumlniversitesinden Dr David Premack tarafından ileri suumlruumllmuumlştuumlr Zihin Teorisi başkalarımn duumlşuumlncelerinden anlam ccedilıkarabilme yeteneğinden bahseder Karmaşık yapılı toplumlarda insanların niyetlerini guumlduumllerini ve planlarım doğru tahmin edebilme yeteneğine sahip kişilerin hayatta kalma şansshyları diğerlerine goumlre daha yuumlksektir Zihin Teorisi başkalarıyla birlik kurmaya duumlşmanları tecrit etmeye ve arkadaşlıkları sağshylamlaştırmaya izin verir Bu durum da kişinin hayatta kalma eş bulabilme guumlcuuml ve şansım arttırmaktadır Hatta bazı antroposhyloglar Zihin Teorisinde ustalaşmamn beynin evrimi iccedilin elzem olduğuna inanmaktadırlar


Peki Zihin Teorisi nasıl başarılmıştır Bu konudaki bir ipucu 1996 yılında Dr Giacomo Rizzolatti Leonardo Fogassi ve Vittorio Gallesenin ayna noumlronlarT bulmasıyla ortaya ccedilıkmışshytır Bu noumlronlar kişinin belirli bir goumlrev uumlzerinde ccedilalıştığında ve başka birini aynı goumlrevi yaparken goumlrduumlğuumlnde ateşlenir Ayna noumlronlar aynı zamanda duygu ve fiziksel eylemlerde de ateşleshynir Belirli bir duygu durumundaysanız ve başka birinin de aynı duyguyu hissettiğini duumlşuumlnuumlyorsamz ayna noumlronlar ateşlene- cektir

Şekil 8 Duygular limbik sistemden ccedilıkar ve orada işlenir Duumlzey 2 bilinccedilte suumlrekli duysal bilgiler tarafmdan bombardımana tutuluruz fakat duygular prefrontal korteks tarafmdan denetlenmeden limbik sisshytem sistem tarafmdan acil durumlara yamt olarak hızlıca ateşlenir Anıların işlenmesi accedilısından hipokampusun da buumlyuumlk oumlnemi bulunshymaktadır Yani Duumlzey 2 bilinccedil oumlzuumlnde amigdalanm hipokampusun ve prefrontal korteksin tepkisini iccedilermektedir


Ayna noumlronlar yalnızca başkaları tarafından yapılan karmashyşık eylemleri tekrarlama yeteneğini değil aynı anda kişinin hisshysediyor olabileceği duyguları da deneyimlememizi sağladığı iccedilin taklit etmek ve empati kurmak iccedilin elzemdir Bu yuumlzden ayna noumlronlar bir kabileyi birlik iccedilinde tutmak accedilısından oumlnemshylidir ve insan olarak evrimimizde oumlnem taşımaktadır

Ayna noumlronlar ilk kez maymun beyninin premotor alanlashyrında bulunmuştur Daha sonra insanlarda da prefrontal kortekste bulunmuşlardır Dr V S Ramachandran ayna noumlronlarm bize benliğimizi algılama guumlcuumlnuuml verdiklerinden buumlyuumlk oumlnem taşıdıklarına inanıyor ve Ayna noumlronlarm DNAnın biyoloji iccedilin yaptığı şeyi psikoloji iccedilin yapacağını tahmin ediyorum Buumltuumlnleyici bir ccedilerccedileve sunacaklar ve buguumlne kadar gizemli kalan ve deneylerin ulaşamadığı zihinsel yeteneklerimizin nereshylerde yerleştiğini accedilıklamamıza yardımcı olacaklar sonucuna varıyor (Buna karşın tuumlm bilimsel sonuccedilların test edilmesi ve yeniden onaylanması gerektiğini vurgulamalıyız Empati taklit etme yeteneği vs ile ilgili bu kritik davramşı sergileyen belirli noumlronlarm varlığından şuumlphe yoktur fakat bu ayna noumlronlarm kimliği ile ilgili tartışmalar yapılmaktadır Oumlrneğin bazı eleştirshymenler bu davranışların birccedilok noumlron tipi iccedilin ortak olduğunu ve tek bir sınıf noumlronun bu davranışa adanmış olmadığım iddia eder)

D Uuml ZEY 3 G ELEC EĞ İ S İM Uuml LE ETM EKOumlncelikli olarak Homo Sapiens ile bağlanuumllı olan duumlnya iccedilin kurguladığımız modelin ve işlediğimiz gelecek iccedilin simuumllasyon- ların ait olduğu en yuumlksek bilinccedil Duumlzey 3 bilinccediltir Bunu başka insanlarla ilgili araları ya da olayları analiz ederek ve rastlantıshysal bir ağaccedil oluşturmak iccedilin birccedilok gelişiguumlzel bağlanuuml kurarak geleceği simuumlle ederek yaparız Kokteyl partisindeki farklı yuumlzshylere bakarken kendimize basit sorular sormaya başlarız Bu kişi bana nasıl yardımcı olabilir Odada doumlnen dedikodu geleceğe nasıl etki eder Bana sorun yaratmaya ccedilalışan biri var mıdır

Diyelim ki işinizden kovuldunuz ve umutsuzca yeni bir iş bulmaya ccedilalışıyorsunuz Bu durumda kokteyl partisindeki farkshy


lı insanlarla konuşurken aklınız telaşla her konuştuğunuz kişiyshyle ilgili bir gelecek simuumlle eder Kendinize karşımdaki kişiyi nasıl etkileyebilirim İşimle ilgili en buumlyuumlk başarıyı ona anlatashybilmek iccedilin hangi konularla konuşmamızı youmlnlendirebilirim Bana bir iş verebilir mi diye sorarsınız

Guumlnuumlmuumlzdeki en son beyin goumlruumlntuumllemeleri beynin nasıl geleceği simuumlle ettiğine ışık tutmuştur Bu simuumllasyonlar ccediloğunshylukla beynin CEOsu olan dorsolateral korteks tarafmdan geccedilshymişteki anıları kullanarak yapılır Bir taraftan geleceğin simuumllas- yonları hoş ve zevkli sonuccedillar uumlretebilirken bu durumda beynin (nukleus akkumbens ve hipotalamusta olan) zevk merkezleri tetiklenir Diğer taraftan bu sonuccedilların dezavantajları da olabishylir ve olası tehlikeler konusunda bizi uyarmak iccedilin orbitofrontal korteks harekete geccedilebilir Boumlylece geleceği ilgilendiren beynin farklı boumllgeleri arasında hoş ve nahoş sonuccedillar verebilecek bir muumlcadele ortaya ccedilıkar En son bunların arasında iletiler uumlreten ve nihai kararları veren dorsolateral korteks olur (bakınız Şekil 9) (Bazı noumlrologlar bu muumlcadelenin kabaca Freudun ego id ve suumlperego arasındaki dinamiklere benzerlik goumlsterdiğine dikkat ccedilekerler)

Ouml Z FAR K IN D ALIĞ IN G İZEM İBilincin uzay-zaman kuramı doğruysa o zaman bu kuram oumlz farkmdalık iccedilin de isabetli bir tanımlama sunar Belirgin olmashyyan dolambaccedillı referanslar yerine test edilebilen ve yararlı bir tanımlama verebilmemiz gerekir Oumlz farkındalığı aşağıdaki gibi tanımlayacağız

Oumlz farkmdalık bulunduğun var olduğun duumlnyanın bir modelini ccedilıkarmak ve iccedilinde bulunduğun bir geleceği simuumlle etmektir

Hayvanlar bu yuumlzden hayatta kalmaları ve ccediliftleşmeleri iccedilin nerede olduklarım bilmeleri gerektiğinden biraz oumlz farkındalığa sahiptir fakat bu ccediloğunlukla iccedilguumlduumllerle sınırlıdır

Birccedilok hayvan bir aynanın oumlnuumlne konduğunda kendi yansıshymalarım goumlrduumlklerinin farkına varmadan onu ya goumlrmezden


Şekil 9 Duumlzey 3 uumln kalbi olan geleceği simuumlle etme işlevi zevk alma merkezi ve (duumlrtuumllerimizi kontrol etmek iccedilin harekete geccedilen) orbitof- iontal korteks arasındaki yarışma ile beynin CEOsu olan dorsolateral prefrontal korteks tarafından youmlnetilir Bu kabaca Freud tarafından sunulan vicdanımız ve arzularımız arasmdaki boğuşmanm taslağına benzer Geleceğe dair asıl simuumllasyon prefrontal korteksin ilerideki olayları tahmin etmek iccedilin anılara ulaştığmda yapılır

gelir ya da saldırır (bunun adı ayna testidir ve koumlkeni Danvinin zamanına kadar gider) Buna karşın filler buumlyuumlk maymunlar şişe burunlu yunuslar katil balinalar ve avrupa saksağanı gibi hayvanlar aynadaki goumlruumlntuumlnuumln kendilerini temsil ettiğini anlayabilmektedir

Biz insanlar ileriye doumlnuumlk kocaman bir adım atarak ana karakter olarak yer aldığımız pek ccedilok gelecek simuumllasyonları gerccedilekleştiririz Kendimizi suumlrekli hiccedilbiri iccedilguumlduumller tarafından


belirlenmemiş randevu iş başvurusu kariyer değişimi gibi farklı durumlarda hayal ederiz Beyninizi geleceği simuumlle etmekten alıkoymak son derece guumlccediltuumlr Bunu yapmak iccedilin birtashykım youmlntemler (meditasyon vb) geliştirilmiştir

Oumlrneğin hayal kurmak bir amacı gerccedilekleştirmek iccedilin farklı olası durumların iccedilinde bulunmayı duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz iccedilin oluşur Sınırlarımızı ve guumlcuumlmuumlzuuml bilmemizle oumlvuumlnduumlğuumlmuumlze goumlre tıpkı sanal bir oyunda aktoumlr olmak gibi varsayımsal bir senaryoshyda oynamak iccedilin modelin iccediline girmemiz ve oynat tuşuna basshymamız ccedilok da zor olmasa gerek

ldquo B EN rdquo NEREDEYİM Benlik ile ilgili puumlruumlzsuumlz tutarlı bir anlam ccedilıkartmak iccedilin muhshytemelen beyinde işi iki yarıkuumlreden gelen sinyalleri birleştirmek olan bir boumllge bulunmaktadır Dartmouth Collegedan bir psikoshylog olan Dr Todd Heatherton bu boumllgenin prefrontal kor teksin iccedilinde medial prefrontal korteks olarak adlandırılan boumllgede bulunduğuna inanmaktadır Biyolog Dr Cari Zimmer medial prefrontal korteks benlik iccedilin hipokampusun bellek iccedilin oynadıshyğı role benzer bir rol oynayabilir Kim olduğumuza dair bir duyuyu suumlrekli işler diye accedilıklıyor Bir diğer ifadeyle bu ben kavramına bir geccediliş kapısı beynin kaynaştıran entegre eden ve kim olduğumuzu anlatan birleştirilmiş bir hikayeyi uyduran bir merkezin boumllgesi olabilir (fakat bu medial prefrontal korteksin beynimizde oturan ve her şeyi kontrol eden bir homonkulus olduğu anlamına gelmez)

Bu doğruysa o zaman dinlenme halindeki beynimizin arkashydaşlarımız ve kendimizi aylak aylak hayal ederken duysal alanshyları sessizken bile normalden daha aktif olması gerekir Accedilıkccedilası beyin goumlruumlntuumllemeleri de bunu ortaya koymaktadır Dr Heatherton Hayal ederken ccediloğunlukla başımıza gelen bir şeyi ya da birilerini duumlşuumlnuumlruumlz Bunların hepsi benliğimizi yansıtır başkaları hakkında sonucuna varmaktadır

Uzay-zaman kuramına goumlre bilinccedil beynin her biri duumlnyanın bir modelini oluşturmak iccedilin diğerleriyle yarışan birccedilok kuumlccediluumlk


parccediladan oluşmaktadır Buna karşın bilincimiz puumlruumlzsuumlzluumlk ve devamlılık goumlsterir Peki hepimiz benliğimizin kesintisiz ve her zaman huumlkmedici olduğunu hissediyorsak bu nasıl olabishylir

Bir oumlnceki boumlluumlmde bazen tam anlamıyla kendi beyinlerine yabancı ellerle boğuşan boumlluumlnmuumlş beyine sahip hastaların durumunu goumlrduumlk Oumlyle anlaşılıyor ki aynı beyinde yaşayan iki bilinccedil merkezi bulunmaktadır Peki bunların hepsi nasıl olup da birleşik suumlrekli bir benliğimiz olduğu hissini yaratır

Bu soruyu yaratını verebilecek bir kişiye ayrık beyine sahip hastaların garip davranışları uumlzerinde onlarca yıldır ccedilalışan Dr Michael Gazzanigaya sordum Ayrık beyine sahip hastaların sol beyinleri aynı kafatası iccedilinde iki ayrı bilinccedil merkezinin bulunshyduğu gerccedileğiyle karşılaştığında ne kadar saccedilma olursa olsun basitccedile garip accedilıklamalar uydurur Dr Gazzaniga sol beyin apaccedilık bir paradoks ile karşılaştığında uygunsuz gerccedileği accedilıklashymaya ccedilalışacaktır diyor Bunun da yanıltıcı bir şekilde birleşik ve buumltuumln olduğumuz hissinin verdiğine inanır Uyumsuzlukları ve bilincimizdeki boşlukları gizlemek iccedilin suumlrekli fikirler uydushyran sol beyin yorumlayıcı olarak adlandırır

Oumlrneğin bir deneyde kırmızı soumlzcuumlğuumlnuuml bir hastanın sol beynine muz kelimesini de sağ beynine goumlsterdi (Baskın olan sol beynin bu yuumlzden muz ile ilgili hiccedilbir şey bilmediğine dikshykat edin) Sonrasında denekten (sağ beyin tarafından youmlnetilen) sol eliyle bir kalem tutmasını ve bir resim ccedilizmesini istediI gtenek de doğal olarak bir muz resmi ccedilizdi Sağ beynin bunu iexcloumlrduumlğuuml iccedilin yapabildiğini fakat sol beynin muzun sağ beyine goumlsterildiğiyle ilgili hiccedilbir fikri olmadığına dikkat edin

Doktor daha sonra hastaya neden muz ccedilizdiğini sordu Sol I ıcyin yalnızca konuşmayı kontrol ettiği ve muzla ilgili hiccedilbir şey Iilmediği iccedilin hastanın Bilmiyorum demesi gerekiyordu Bunun yerine Bu el ile daha kolay aşağı ccedilekebildiğim iccedilinIununla ccedilizmek daha kolay dedi Dr Gazzaniga burada sol beynin hastanın sağ elle neden muz ccedilizdiğini bilmemesine karshysın bu uygunsuz olay iccedilin bir bahane bulmaya ccedilalıştığını belirtshymiştir


Dr Gazzaniga Kaosta duumlzen bulmaya ccedilalışan her şeyi bir oumlykuumlye uyarlamaya ve bir ccedilerccedileveye uygun hacircle getirmeye ccedilalıshyşan sol beyindir Goumlruumlluumlyor ki sol beyin hiccedilbir kamt bulunmasa da Duumlnyanm yapısına ilişkin hipotezler uydurmaya eğilim goumlsshytermektedir sonucuna varmaktadır

İşte buumltuumlnluumlkluuml bir benlik algımızın ortaya ccedilıktığı nokta budur Her ne kadar bilinccedil birbiriyle yarış hacirclinde ve sıklıkla ccedilatışma iccedilinde olan bir eğilimler yumağı olsa da sol beyin puumlruumlzsuumlz ve tek bir ben hissi sunmak iccedilin tutarsızlıkları goumlrshymezden gelir ve belirgin boşlukları gizler Başka soumlzlerle sol beyin Duumlnyayı anlamlı kılabilmek iccedilin kimisi akıl almaz ve mantıksız olsa da suumlrekli bahaneler uumlretir Suumlrekli neden diye sorar ve sorunun yanıtı olmasa bile bahaneler uydurur (Muhtemelen ayrık beyinlerimizi geliştirmemizin evrimsel bir nedeni bulunmaktadır Deneyimli bir CEO kusursuz ve duumlşuumlnshymeyi geliştiren bir tartışmaya teşvik etmek iccedilin sıklıkla yardımshycılarının bir konu hakkında karşıt taraflar almaları youmlnuumlnde cesaret verir Doğru goumlruumlş sıklıkla yanlış fikirlerle etkileşmeden ortaya ccedilıkar Benzer olarak beynin iki yarıkuumlresi aynı fikrin koumltuumlmseriyimser ya da analitikbuumltuumlncuumll analizini sunarak birbirlerini tamamlamaktadır Bu yuumlzden yarıkuumlreler birbirlerishyne duumlşerler Gerccedilekten de iki beynin arasındaki etkileşim ters gittiğinde ruhsal hastalıkların birkaccedil formunun ortaya ccedilıkacağıshynı goumlruumlruumlz)

Artık bilinccedil iccedilin işlevsel ve uygulanabilir bir kurama sahip olduğumuza goumlre gelecekte sinirbilimin nasıl gelişeceğini anlashymak iccedilin bu kuramdan yararlanma zamam gelmiştir Tuumlm bilimshysel resmi temelinden değiştirmekte olan ccedilok geniş ve kayda değer bir dizi deney halihazırda yuumlruumltuumllmektedir Elektromanshyyetizmanın guumlcuumlnuuml kullanarak bilim insanları artık insanların duumlşuumlncelerini derinlemesine araştırabilir telepatik mesajlar goumlnderebilir ccedilevremizdeki nesneleri telekinetikle kontrol edebishylir anıları kaydedebilir ve belki zekacircmızı guumlccedillendirebilirler

Belki de bu yeni teknolojinin en yakın ve pratik uygulaması bir zamanlar olanaksız olduğu duumlşuumlnuumllen şey yani telepatidir

BOLUM

Beyin siz beğenin ya da beğenmeyin bir makinedir Bilim insanları bu sonuca neşe bozucu mekanik insanlar oldukları iccedilin değil bilincin her halinin beyine bağlanabileceğiyle ilgili kanıt topladıkları iccedilin varshymıştır

- STEVEN PINKER

3 T ELEP A T İ AKLINIZDAN GECENLER NE

arry Houdini bazı tarihccedililere goumlre gelmiş geccedilmiş en iyi sihirbazdı Onun muumlhuumlrlenmiş kilitli boumllmelershyden kurtulmak gibi oumlluumlme meydan okuyan numarashy

ları seyircilerin nefesini keserdi İnsanları ortadan kaybedebilir sonra da en beklenmeyecek yerlerden yeniden ccedilıkarabilirdi Ya da en azından oumlyle goumlruumlnuumlyordu

Houdini tuumlm yaptıklarının yalmzca bir illuumlzyon olduğunu her şeyin seri hareketlerle yapılan zeki hilelerden ibaret olduğushynu anlatabilmek iccedilin ccedilok uğraştı İnsanlara zihin okumamn olashynaksız olduğunu suumlrekli hatırlatırdı Vicdansız sihirbazların engin muumlşterileri ucuz salon numaraları ve seanslarıyla kandırshydığı iccedilin ccedilok sinirlenirdi Hatta tuumlm uumllkeyi dolaşarak bu şarlashytanlar tarafından yapılan tuumlm başarılı zihin okuma performansshylarının aymsını yapmayı vaat ederek onların sahtekacircrlıklarını ortaya ccedilıkarırdı Hatta kendisi Scientific American (ilk yayınını I845te yapmış bir Amerikan popuumller bilim dergisi) tarafından oluşturulmuş bir kurula uumlyeydi Bu kurul kendisinde oumlzel

74 TELEPATİ AKLİNIZDAN GECcedilENLER NE

zihinsel guumlccedillerin olduğunu bilimsel olarak kanıtlayan kişiye buumlyuumlk miktarda para oumlduumlluuml verecekti (doğaldır ki kimse kazashynamadı)

Houdini telepatinin olanaksız olduğuna inanıyordu Ancak bilim onu bu konuda haksız ccedilıkarıyor Telepati şu anda duumlnyashynın pekccedilok yerinde uumlniversitelerde en yoğun araştırılan konushylardan biri Bilim insanları gelişmiş sensoumlrler aracılığıyla bir insanın beynindeki bazı kelimeleri goumlruumlntuumlleri ve duumlşuumlnceleri okuyabiliyor artık Bu goumlz kırpmaktan başka kendini ifade etme yolu bulunmayan kaza ve felccedil kurbanlarıyla iletişimimizi değiştirebilir Bu yalnızca bir başlangıccedil Telepati aynı zamanda bizim bilgisayarlarla ve dış duumlnyayla olan iletişimimizi de tamashymen değiştirebilir

Aslında oumlnuumlmuumlzdeki beş yılda ccedilığır accedilıcı beş gelişmeyi tahshymin eden Next 5 in 5 Forecast adı altında yakın zamanda yayınlanan liste ile IBM bilim insanları bizim bilgisayarlarla zihinsel olarak iletişim kurabileceğimizi hatta bunun bilgasayar faresi ve sesli komutların yerini alacağım iddia ediyor Bu yalshynızca zihin guumlcuumlmuumlzuuml kullanarak insanları telefonla arayabileshyceğimiz kredi kartı faturalarımızı oumldeyebileceğimiz araba kulshylanabileceğimiz randevu alabileceğimiz harika senfoniler ve sanat eserleri yaratabileceğimiz anlamına geliyor Olasılıklar sınırsız ve goumlruumlnuumlşe goumlre bilgisayar devlerinden akademisyenshylere bilgisayar oyunu şirketlerine muumlzik stuumldyolarına hatta Pentagona kadar herkes bu teknolojiyi kullanmak iccedilin hazır

Bilimkurgu ve fantezi romanlarında bulunan gerccedilek telepati dışarıdan gelen bir yardım olmadan muumlmkuumln değildir Bildiğimiz uumlzere beyin elektriksel bir yapıdır Normalde ne zaman bir elektron hızlandırılsa ccedilevresine elektromanyetik dalshygalar saccedilar Aynı şey beynimizin iccedilinde titreşen elektronlar iccedilin de geccedilerlidir Tıpkı radyo yayınları gibi sinyaller yayar Bu sinshyyaller ccedilok zayıf olduğundan başkaları tarafından algılanamazshylar Biz bunları radyo dalgalarına ccedilevirsek bile anlamlı bir hale getirmemiz ccedilok zordur Evrim bize bu radyo dalgalarını deşifre etme yeteneğini vermemiştir ama bilgisayarlarımız bunu yapashybilir Bilim insanları EEG taramalarım kullanarak bir kişinin

TELEPATİ AKLINIZDAN GECcedilENLER NE 75

duumlşuumlncelerini kabaca tahmin etmeyi başardı Denekler kafalarıshyna EEG sensoumlrlerinden oluşan bir kask takmış ve oumlrneğin bir iraba resmi gibi belirli bir duumlşuumlnce uumlzerinde odaklanmışlardır 11er resim iccedilin oluşan EEG sinyalleri kaydedilmiş ve sonunda kişinin duumlşuumlnceleriyle EEG goumlruumlntuumllerinin birebir uyduğu ilkel bir soumlzluumlk meydana getirilmiştir Daha sonra bu kişiye başka bir araba resmi goumlsterildiğinde bilgisayar daha oumlnce kaydetmiş olduğu sinyaller sayesinde bunun bir araba olduğunu fark edeshybilmiştir

EEG sinyallerinin uumlstuumlnluumlğuuml hızlı olmaları ve herhangi bir cerrahi işleme gerek duymamalarıdır Siz yalmzca yuumlzeyinde pek ccedilok elektrotun olduğu bir kaskı kafanıza takarsınız ve EEG milisaniyeler iccedilinde değişen sinyalleri ccedilabucak tanımlar Ama goumlrduumlğuumlmuumlz kadarıyla EEG sensoumlrlerinin sorunu elektromanshyyetik dalgaların kafatasından geccedilerken bozulması ve buna bağlı olarak geldiği kaynağın yerinin kesin olarak saptanamamasıdır bu youmlntem bize sizin bir arabayı mı yoksa evi mi duumlşuumlnduumlğuumlnuumlshyzuuml soumlyleyebilir ama arabanın resmini yeniden canlandıramaz bu noktada konuya Dr Jack Gallantm ccedilalışmaları dahil oluyor

ZİHNİN VİD EO GOumlRUumlNTUumlLERİbu araştırmanın ccediloğunun merkez uumlssuuml benim de yıllar oumlnce teoshyrik fizik uumlzerine doktoramı yaptığım Berkeleydeki California Uumlniversitesidir Laboratuvarım gezmekten buumlyuumlk zevk aldığım I )r Gallant ve grubu buumlyuumlk bir başarıya imza atarak bir zamanshylar olanaksız olduğu duumlşuumlnuumllen şeyi gerccedilekleştirdi Bir insanın duumlşuumlncelerini video goumlruumlntuumllerine doumlnuumlştuumlrmek Gallant bu konuda Bu beynimizdeki goumlruumlntuumlleri yeniden yapılandırmak iccedilin buumlyuumlk bir adımdır Biz zihnimizdeki filmlere bir pencere accedilıyoruz diyor

Laboratuvarım ziyaret ettiğimde goumlzuumlme ccedilarpan ilk şey genccedil ve hevesli doktora sonrası ccedilalışanlardan ya da lisansuumlstuuml oumlğrenshycilerden oluşan bir gruptu Hepsi kendi bilgisayar ekranlarının oumlnuumlne toplanmış dikkatle birinin beyin taramalarından oluştushyrulan video kaydmı izliyordu Gallantm takımıyla konuştuğu-

76 TELEPATİ AKLINIZDAN GECcedilENLER NE

nuzda o anda orada bilimle ilgili tarih yazıldığım hissediyorsushynuz hatta kendiniz buna şahit oluyorsunuz

Gallant deneklerin oumlncelikle bir sedyeye sırtuumlstuuml uzandıklashyrını soma da buumlyuumlk bir MRG makinesine baştan aşağı doğru yavaşccedila sokulduklarım accedilıkladı Bu son teknoloji uumlruumlnuuml makineshynin yaklaşık uumlccedil milyon dolar olduğunu da ekledi Daha soma deneklere birkaccedil film klibi (oumlrneğin kolayca Youtubedan bulushynabilecek film fragmanları) goumlsterilmiş Yeterince veriyi uyarashybilmek iccedilin denekler hiccedil kıpırdamadan saatlerce bu klipleri izleshymek zorunda kalmış Bu kesinlikle ccediletin bir goumlrev Doktora son- jrası araştırmacılardan biri olan Dr Shinji Nishimotoya nasıl ltsaatlerce hareketsiz kalmaya ve yalmzca video klipler izleyerek ivakit geccedilirmeye goumlnuumllluuml insanlar bulduklarım sordum Bana odada bulunan oumlğrencilerin ve diğer doktora sonrası araştırma- cılarm kendi ccedilalışmaları iccedilin kobay faresi olmaya goumlnuumllluuml olduklarını soumlyledi

Denekler film kuumlplerini izlerken MRG makinesi beyinlerin- ltdeki kan akışının 3D goumlruumlntuumlsuumlnuuml yaratır MRGnin oluşturdushyğu bu goumlruumlntuuml otuz bin noktadan ya da vokselden oluşan geniş bir koleksiyona benzer Her voksel bir noumlral enerji noktasını temsil eder renkler de gelen sinyalin yoğunluğuna ve o boumllgeshydeki kan akışına uyumluluk goumlsterir Kırmızı noktalar yoğun sinirsel aktiviteyi temsil ederken mavi noktalar daha az aktiveti- nin olduğunu goumlsterir (Son oluşan goumlruumlntuuml yuumlzlerce noel ışığı- 1 mn dizilip bir beyin şekli oluşturmasına benziyor Ve hemen kişi goumlruumlntuumlleri izlerken beynin zihinsel enerjisinin ccediloğunu beyin arka tarafında bulunmakta olan goumlrme korteksinde harcadığını fark edersiniz)

Gallantm MRG makinesi o kadar guumlccedilluuml ki beynin birbirinshyden ayrı iki-uumlccedil yuumlz boumllgesinin ve her boumllgede (ortalama) yuumlz noktamn amnda goumlruumlntuumlsuumlnuuml kaydedebiliyor (gelecek nesil MRG makineleri iccedilin bir hedef de bu boumllge başına alman goumlruumlnshytuuml sayısının artırılarak makinelere daha keskin ccediloumlzuumlmleme yeteshyneği kazandırılması)

(ccediln) Voksel pikselin uumlccedil boyuttaki karşılığıdır


Başta bu renklendirilmiş noktalardan oluşan 3D derleme ccedilok saccedilma anlamsız goumlruumlnuumlyor Uzun yıllar yapılan araştırmalar sonunda Dr Gallant ve meslektaşları bir resmin belirli oumlzellikshyleriyle (kenarları dokusu youğunluğu vb) MRG vokselleri arashysındaki ilişkiyi anlamaya başlayan matematiksel bir formuumll geliştirmiş Oumlrneğin bir kenara bakarsanız bu boumllgenin aydınlık ve karanlık tarafları birbirinden ayırdığını fark edersiniz ve bunshydan dolayı bu kenar bellirli bir voksel duumlzeni yaratır Deneklerin arka arkaya ccedilalışmaya dahil edilip onlara ccedilok geniş bir film koleksiyonunun izletilmesiyle bu matematiksel formuumll duumlzeltilshymiş ve bu sayede bilgisayar MRG voksellerine doumlnuumlştuumlruumllmuumlş pek ccedilok goumlruumlntuumlyuuml analiz edecek hale getirilmiş Sonunda bilim insanları iccedilin belirli MRG voksel oumlruumlntuumlleri ile her resmin oumlzelshylikleri arasındaki doğrudan ilişkiyi ccediloumlzmek muumlmkuumln olmuş

İşte bu noktada deneklere yeni bir film fragmanı goumlsterilishyyor Bilgisayar bu goumlruumlntuuml goumlsterilirken oluşan vokselleri analiz ediyor ve orijinal goumlruumlntuumlnuumln kabaca tahminini yeniden yaratıshyyor (bilgisayar goumlsterilen yuumlzlerce film klibi arasından en son izlenen klibe en ccedilok benzeyen goumlruumlntuumlleri seccedilerek bunları birleşshytirip yakın bir tahmin yapıyor) Bu şekilde bilgisayar beynimizshyde oluşan goumlruumlntuumlyuuml belirsiz bir videoya ccedilevirebiliyor Dr Gallantm matematiksel formuumlluuml o kadar ccedilok youmlnluuml ki bir grup MRG vokselini resimlere doumlnuumlştuumlrebiliyor ya da tam tersi bir resmi alıp MR voksellerine ccedilevirebiliyor

Dr Gallantm grubunun yarattığı videoyu izleme şansım oldu ve bu ccedilok etkileyici bir deneyimdi Videoyu izlemek siyah goumlzluumlklerle iccedilinde suratlarm hayvanların sokak manzaralarının ve binaların olduğu bir filmi izlemek gibiydi Hayvanların ya da yuumlzlerin tuumlm ayrıntılarını ayırt edemeseniz de goumlrduumlğuumlnuumlz nesshyneleri ccedilok rahat tanımlayabiliyordunuz

Bu program yalmzca sizin baktığınız şeyleri değil kafamzda dolaşan hayali goumlruumlntuumlleri de deşifre edebiliyor Soumlzgelimi sizshyden Mona Usayı duumlşuumlnmeniz istendi MRG taramalarından bilishyyoruz ki gerccedilekten resmi goumlrmeseniz de goumlrme korteksiniz ccedilalışmaya başlayacak Sonra Dr Gallantm programı siz Mona Lisayı duumlşuumlnuumlrken beyninizi tarıyor ve kendi veri dosyalarındashy


ki resimleri araştırarak en uygun eşleşmeyi bulmaya ccedilalışıyor İzlediğim bir denemede program Mona Lisaya en yakın goumlruumlnshytuuml olarak Salma Hayekin bir resmini seccedilti Tabii ki ortalama bir insan yuumlzlerce suratı rahatlıkla tarayabilir fakat bir bilgisayarın insan beynindeki bir goumlruumlntuumlyuuml analiz edip sonra da kendi sisshytemi iccedilindeki milyonlarca resimden bu resmi seccedilmiş olması ccedilok etkileyicidir

Tuumlm bu suumlrecin amacı beyninizdeki MRG ile goumlruumlntuumllenen şablonu temel alarak gerccedilek duumlnyadan hızlıca bir nesneyi eşleshyyebilecek doğru bir soumlzluumlk yaratmaktır Genel olarak ayrıntılı bir eşleştirme yapmak ccedilok zordur ve gerccedilekleşmesi iccedilin yıllar gerekshymektedir ama yalnızca birkaccedil fotoğraf arasından seccedilim yapılashyrak okunabilen bazı kolay kategoriler de vardır Paristeki College de Franceda ccedilalışan Dr Stanislas Dehaene ccedilalışanlarınshydan biri bana onun hızlıca MRG oumlruumlntuumllerini tarayarak deneğin hangi numaraya baktığını anlayabildiğinden soumlz ederken beyinde sayıların tarandığı boumllge olan pariyetal loba ait MRG taramalarını inceliyordu Aslında kimi sayılar MRG taramalashyrında kendine oumlzguuml modeller yaratır Dr Stanislas Bu boumllgeden 200 voksel alırsanız ve hangilerinin aktif olduğunu hangilerinin olmadığını incelerseniz hangi numaranın bellekte tutulduğunu deşifre eden bir makine-oumlğrenme cihazı inşa edebilirsiniz diyor

Bu duumlşuumlncelerimizin resim kalitesinde goumlruumlntuumllerinin ne zaman elde edileceği konusunda bize ucu accedilık sorular bırakıyor Ne yazık ki bir insan bir goumlruumlntuumlyuuml goumlzuuml oumlnuumlnde canlandırınca bilgi kayboluyor Beyin taramaları da bunu doğruluyor Gerccedilek bir ccediliccedileğe bakarken ccedilekilen MR taramalarıyla yalnızca ccediliccedileği duumlşuumlnuumlrken ccedilekilenleri karşılaştırırsanız ikinci taramalarda birinciye goumlre ccedilok daha az yanan noktanın olduğunu hemen fark edersiniz O yuumlzden bu teknoloji ileride ccedilok gelişecek olsa da hiccedilbir zaman muumlkemmel olmayacaktır (Bir keresinde kısa bir oumlykuuml okumuştum Bir adam ona duumlşuumlnduumlğuuml her şeyi yaratmayı teklif eden bir cinle karşılaşıyor Adam hemen luumlks bir araba bir jet ve bir milyon dolar istiyor Başta adam mutluluktan mest olushyyor Ama sonra istediği şeylere daha detaylı bakınca arabanın ve uccedilağın motorunun olmadığını ve paraların uumlzerindeki baskının


bularak olduğunu fark ediyor Her şey kullanılmaz hacirclde Bunun nedeni aralarımızın gerccedileklere yalnızca bir yere kadar yaklaşabilmesidir) Peki bilim insanlarının beyindeki MRG oumlruumlntuumllerini deşifre etmeye başlaması ve buna hız kazandırılmashysıyla yakında gerccedilekten zihnimizden geccedilen kelime ve duumlşuumlnceshyleri okuma yeteneğimiz olacak mı

ZİH Nİ OKUMAKAslında Gallantm laboratuvarlarınm hemen yaranda Dr Brian Pasley ve meslektaşları gerccedilekten duumlşuumlnceleri harfi harfine okushyyabiliyorlar Oradaki doktora sonrası araştırmacılardan bir olan Dr Sara Szczepanski bana zihindeki kelimeleri nasıl tanımlaya- bildiklerini anlattı

Bilim insanları EKOG (elektrokortikogram) adı verilen bir teknolojiyi kullanıyor Bu EEG taramalarının oluşturduğu karışık sinyallere goumlre ccedilok daha gelişmiş bir sistem EKOG sinyalleri direkt beyin uumlzerinden kaydedildiği ve kafatasından geccedilmediği iccedilin eşi goumlruumllmemiş doğruluğa ve ccediloumlzuumlnuumlrluumlğe sahip Ancak madalyonun bir de diğer yuumlzuuml var bir ağ yerleştirmek iccedilin kafashytasının bir kısmının yerinden ccedilıkarılması gerekiyor Bu ağ her biri altmış doumlrt elektrottan oluşan 8x8 ızgara sisteminden oluşuyor ve direkt accedilıkta kalan beyin uumlzerine yerleştirilmesi gerekiyor

Neyse ki onları guumlccedilten duumlşuumlren felccedillerden muzdarip epilepshysi hastalarıyla EKOG taramaları kullanarak davranış deneyleri yapma izni alabildiler San Franciscodaki California Uumlniversiteshysi yakınlarında doktorlar tarafından yapılan accedilık beyin amelishyyatları sırasında bu ızgaralar hastaların beyinlerine yerleştirildi

Hastalar ccedileşitli soumlzcuumlkleri duydukccedila beyinlerinde oluşan sinyaller elektrotlardan geccediliyor ve kaydediliyor Sonunda kelishymeyi beyindeki elektrotlardan yayılan sinyallerle eşleyen bir soumlzluumlk meydana getiriliyor Sonrasında bir kelime soumlylendiğinshyde aynı elektriksel modelin ortaya ccedilıktığı goumlruumllebiliyor Bu bağshylantı aynı zamanda eğer biri belirli bir kelimeyi duumlşuumlnuumlrse bilshygisayarın bu karakteristik sinyalleri yakalayıp tanımlayabileceği anlamına da geliyor Bu teknoloji sayesinde telepati kurarak


sohbet etmek muumlmkuumln olabilir Ayrıca tamamen felccedil kalmış inme kurbanları birbirinden ayrı kelimelerin modellerini tarashyyan bir ses cihazı aracılığıyla konuşabilir

Beklendiği uumlzere BMI (beyin-makine arayuumlzuuml) uumllkenin farkshylı yerlerinden farklı grupların oumlnemli atılımlar yapmasıyla ccedilok araştırılan bir alan hacircline geldi Benzer sonuccedillar 2011de Utah Uumlniversitesindeki bilim insanları tarafından da elde edildi Onlar da her biri on altı elektrot iccedileren ızgaraları ağız dudak dil yuumlzdeki hareketleri kontrol eden fasiyel motor kortekse ve lisan hakkındaki bilgiyi işleyen Wernicke boumllgesine yerleştirdiler

Sonra bu kişilerden sık kullandıkları on soumlzcuumlk oumlrneğin evet ve hay ır sıcak ve soğuk accedil ve su su z merhaba ve hoşccedilakal az ve ccedilok soumlzcuumlklerini soumlylemeleri istenmiş Bilgisayar kullanarak bu kelimeler soumlylenirken oluşan beyin sinshyyalleri kaydedilmiş Boumlylece bilim insanları soumlylenen soumlzlerle beyinden gelen sinyaller arasında kabaca birebir bağlantı yarashytabilmişler Sonrasında hasta belirli soumlzcuumlkleri soumlylediğinde her birinin 76 ile 90 arasında değişen bir doğruluk payıyla tanımlayabilmişler Yeni hedef ise daha iyi sonuccedil verecek yuumlz yirmi bir elektrottan oluşan ızgaralar kullanmak

Gelecekte bu youmlntem Lou Gehrigs Hastalığı gibi inmelere neden olan ya da başka felccedil eden hastalıklardan muzdarip bireyshyler iccedilin kullanışlı olabilir Bu şekilde beyinden-bilgisayara teknishyği kullanılarak onların da konuşma şansları olabilir

ZİH N İM İZLE Y A ZI Y A ZM A KMinnesotadaki Mayo Klinikte Dr Jerry Shih epilepsi hastalarıshyna zihinlerini kullanarak yazı yazmayı oumlğrenmeleri iccedilin EKOG sensoumlrleri takmış Bu cihazın ayarlamaları oldukccedila basit Oumlnceshylikle hastaya bir dizi harf goumlsterilir ve zihinlerinde her sembole odaklanmaları soumlylenir Bir bilgisayar beyinden yayılan sinyalshyleri kaydederken her harfi tarar Diğer deneylerde olduğu gibi bir kez bire-bir soumlzluumlk oluşturulduğunda geriye yalnızca kişinin beyin guumlcuumlnuuml kullanarak istediği harfleri ve yazının yazılacağı ekranı duumlşuumlnmesi kalıyor


Projenin lideri Dr Shih makinesinin doğruluğunun neredeyshyse 100 olduğunu soumlyluumlyor İleride yalmzca soumlzcuumlkleri değil hastanın zihninde bulunan goumlruumlntuumlleri de kaydedebilecek bir makine yaratabileceğine inamyor Bu sanatccedilılar ve mimarlar iccedilin başvurulabilecek bir şey ama EKOG teknolojisinin en buumlyuumlk sıkıntısı daha oumlnce de belirttiğimiz gibi accedilık beyin ameshyliyatı gerektirmesi

Bu arada EEG yazıcıları da herhangi cerrahi bir girişim gerektirmediği iccedilin piyasaya suumlruumlluumlyor EKOG yazıcıları kadar doğru ve kesin sonuccedil vermeseler de reccediletesiz (herhangi bir onaya gerek duyulmadan) satılma avantajları var Avusturyada bulunan Guger Teknolojileri şirketi yakın zamanda bir fuarda EEG yazıcılarının sunumunu yaptı Kendi ccedilalışanlarının anlattıshyğına goumlre insanların makineyi nasıl kullanacaklarını oumlğrenmesi yalmzca on dakika kadar suumlruumlyor ve sonrasında kişiler dakikashyda beş ile on arasında kelime yazabiliyorlar

TELEP A Tİ Y O LU Y LA DİKTE ETM E VE M UumlZİKBir sonraki adım konuşmanın tamamını iletmek olabilir Bu da telepatik iletişimin ccedilok hızlanmasını sağlayabilir Ancak burada sorun bunun gerccedilekleşmesi iccedilin binlerce soumlzcuumlk ve bu soumlzcuumlkshylerin EEG MR ya da EKOG sinyalleri arasında bire-bir harita oluşturmayı gerektirmesidir Oumlrneğin birisi seccedililmiş birkaccedil yuumlz soumlzcuumlğuumln sinyallerini beyinde tanımlayabilirse o zaman bir kişi yaygın bir konuşmada geccedilen soumlzcuumlkleri hızlıca iletebilir Bu o kişinin tuumlm cuumlmlelerdeki soumlzcuumlkleri bir sohbetteki paragrafları duumlşuumlnmesi ve bilgisayarm bunları yazdırması anlamına gelishyyor

Bu youmlntem yazarlar roman yazarları şairler ve haberciler iccedilin son derece yararlı olabilirdi Tek yapmaları gereken duumlşuumlshynuumlp bilgisayarın onlar iccedilin yazmasını sağlamak olurdu Bilgisayar aym zamanda onların zihinlerde bulunan bir sekreter hacircline gelirdi Robo-sekreterinize zihninizden bir akşam yemeshyği uccedilak yolculuğu ya da tatille ilgili talimatlar verirdiniz ve bilshygisayar rezervasyonlar hakkında tuumlm ayrıntıları doldururdu


Yalnızca yazı da değil belki bir guumln muumlzik de bu şekilde kopyalanabilir Muumlzisyenler kafalarında birkaccedil melodi mırıldashynır ve bilgisayar bunları muumlzikal bir şablon şeklinde yazabilir Bunu yapmak iccedilin bir kişiden bir dizi notayı mırıldanmasını istersiniz Bu da her bir nota iccedilin belirli elektriksel sinyaller yarashytır Yine bu şekilde hazırlanan soumlzluumlk sayesinde bir notayı duumlşuumlnduumlğuumlnuumlzde bilgisayar bunları muumlzikal notasyon biccediliminshyde yazabilir

Bilimkurgularda telepati yapan kişiler duumlşuumlnceler evrensel kabul edildiği iccedilin genellikle dil bariyerinin oumltesinde iletişim kurarlar Ancak bu doğru olmayabilir Duygular ya da hisler soumlzsuumlz ve evrensel olabilir telepati yoluyla herhangi birine iletishylebilir Ancak rasyonel duumlşuumlnceler dille o kadar yakından ilişkishylidir ki komplike duumlşuumlncelerin dil bariyerini aşarak goumlnderilmeshyleri pek muumlmkuumln değil O yuumlzden soumlzcuumlkler hacirclacirc kendi orijinal dillerinde goumlnderiliyor olacak

TE LE P A T İ KASKLARIBilimkurgularda ayrıca telepati kasklarına da sık rastlarız Kaskı tak o kadar Artık diğer insanların duumlşuumlncelerini okuyabilirsin Aslında ABD ordusu bu teknolojiye ilgisi olduğunu belirtti Patlamaların olduğu kurşunların kafaların uumlzerinde uccediluştuğu bir ccedilatışmada bir telepati kaskı savaş alamndaki hiddetin ve sesin ortasında emir almak zor olacağından hayat kurtarıcı olashybilir (Şahsen ben bunu doğrulayabilirim Yıllar oumlnce Vietnam Savaşı sırasmda piyade olarak Atlanta Georgianin hemen dışınshyda Fort Benningte askerliğimi yaptım Makineli tuumlfek talimi sırasında kulağımın dibindeki el bombalarının ve ateş alan kurshyşunların sesi neredeyse sağır ediciydi o kadar yoğundu ki nereshydeyse başka hibir şey duyamadım Sonrasında tam uumlccedil guumln boyunca kulaklarımda yuumlksek bir ccedilınlama vardı) Telepati kaskı sayesinde bir asker tuumlm guumlruumlltuumlnuumln ortasında ekibiyle zihinsel olarak iletişim kurabilir

Yakın zamanda ordu Albany Tıp Kolejindeki Dr Gervvin Schalka 63 milyon dolarlık bir buumltccedile ayırdı uumlstelik tam olarak


ccedilalışan bir telepati kaskının oluşturulmasına hacirclacirc yıllar olduğushynu bildikleri hacirclde Dr Schalk EKOG teknolojisi ile deneyler yapıyor Bu da goumlrduumlğuumlmuumlz uumlzere elektrotlardan oluşan bir ağm doğrudan beyin uumlzerine yerleştirilmesiyle yapılıyor Bu youmlntem sayesinde Dr Schalkın bilgisayarı duumlşuumlnen beyindeki sesli harfleri ve otuz altı soumlzcuumlğuuml tarayabiliyor Kimi denemeleshyrinde de 100 doğruluğa ulaşmış Yine de şu anda temiz steril hastane ortamında kafatasının bir boumlluumlmuumlnuumln ccedilıkarılması gerekshytiğinden ABD ordusu iccedilin hacirclacirc kullanışlı değil Sesli harfleri birkaccedil soumlzcuumlğuuml tanımak ve ccedilatışmanın ortasında acil mesaj goumlnshydermekten ccedilok uzak Bununla birlikte yapılan deneyler savaş alanında duumlşuumlnce guumlcuumlyle iletişim kurmanın muumlmkuumln olduğushynu goumlsterdi

New York Uumlniversitesinden Dr David Poeppel tarafından başka bir youmlntem daha keşfedildi Bu youmlntemde deneğin kafatashysını accedilmak yerine MEG teknolojisini yani beyinde elektriksel yuumlkleme yapmak iccedilin elektrotlar yerine kuumlccediluumlk manyetik enerji ateşlemeleri kullanılır Herhangi bir cerrahi işlem gerektirme- mesinin yanı sıra MEG teknolojisinin bir başka avantajı da daha yavaş olan MRG taramalarının aksine kısa suumlreli noumlral aktiviteleri de tam olarak oumllccedilebilmesidir Poeppel kişiler belirli bir soumlzshycuumlğuuml sessizce duumlşuumlnuumlrken işitsel korteksteki elektriksel aktiviteyi başarılı olarak kaydedebilmiş Ancak buradaki engel bu kayshydın manyetik bir sinyal yaratabilmesi iccedilin hacirclacirc geniş masa boyutlarında makineler gerektirmesidir

Anlaşılan insanlar doğru taşınabilir ve vuumlcuda muumldahale gerektirmeyen bir youmlntem istiyor Dr Poepple MEG teknolojileshyriyle yaptığı ccedilalışmalarının EEG sensoumlrleriyle yapılan işi tamamshylayacağına inanıyor Fakat MEG ve EEG taramalarmın yeterinshyce doğru olmaması nedeniyle gerccedilek telepati kaskları hacirclacirc uzun yıllar oumltemizde

CEP TELEFO N U N D A MRGGuumlnuumlmuumlzde var olan cihazlar goumlrece basit doğaları bizi engelshylenmiş durumda Zaman geccediltikccedile giderek daha ileri teknolojiye


sahip araccedillar beynin daha da derinine iniyor İlerideki buumlyuumlk buluş MRG makinelerinin elde taşınması olabilir

MRG makinelerinin şu anda kocaman olmalarımn nedeni iyi bir ccediloumlzuumlnuumlrluumlk alınabilmesi iccedilin değişmeyen manyetik alana gereksinim duymasıdır Mıknatıs ne kadar buumlyuumlkse o kadar sabit alan yaratılır ve o kadar iyi doğrulukta goumlruumlntuuml sonucu alıshynır Ancak fizikccedililer manyetik alanların matematiksel oumlzelliklerishyni iyi biliyor (1860larda fizikccedili James Clerk Maxwell tarafından bu oumlzellikler ccediloumlzuumllmuumlştuuml) 1993te Almanyada Dr Bernhard Bluumlmich ve meslektaşları bir evrak ccedilantası boyutunda olan duumlnshyyanın en kuumlccediluumlk MRG makinesini yaptılar Makine zayıf ve ccedilarshypık bir manyetik alan kullanıyor ama suumlperbilgisayarlar bu manyetik alanı analiz edip duumlzeltebiliyor boumlylece gerccedilekccedili 3 boyutlu goumlruumlntuumller oluşturulabiliyor Bilgisayarların guumlccedilleri ortalama 2 yılda bir ikiye katlandığından artık normal bilgisashyyarlar da evrak ccedilantası buumlyuumlkluumlğuumlndeki bir cihazm uumlrettiği manyetik alanı analiz edebilecek ve hatalarını telafi edebilecek guumlccediltedir

2006 yılında Dr Bluumlmich ve meslektaşları makinelerinin nasıl ccedilalıştığım goumlstermek iccedilin yaklaşık 5300 yıl oumlnce yaşanan buz ccedilağımn sonlarından bu yana buzun iccedilinde donuk vaziyette olan Buzadam Oumltzinin MRG taramalarını yaptı Oumltzinin kollashyrı yana accedilılmış ccedilarpık ve garip bir pozisyonu olduğundan onu geleneksel MRG makinesinin kuumlccediluumlk silindiri iccediline tıkıştırmak zordu ama Dr Bluumlmichin taşınabilir makinesi kolayca MRG goumlruumlntuumllerini ccedilekti

Fizikccedililer bilgisayarlarm guumlccedillerinin artmasıyla gelecekte bir MRG makinesinin cep telefonu boyutlarmda olabileceğini tahshymin ediyor Cep telefonundan kaydedilen basit veriler kablosuz olarak bir suumlperbilgisayara goumlnderilebilir ve bilgisayar bu zayıf manyetik alandan gelen veriyi işleyip sonrasında bir 3 boyutlu goumlruumlntuumlsuumlnuuml yaratabilir (manyetik alamn zayıf olması bilgisashyyarın guumlcuumlnuumln artırılmasıyla telafi edilebilir) Bu da daha sonra araştırmayı ccedilok hızlandırabilir Belki de Uzay Yolundaki tricorder gibi bir şey o kadar da uzak değil diyor Dr Bluumlmich (tricorder herhangi bir hastalığın doğrudan tanısını koyabilen


kuumlccediluumlk elde taşınabilir bir tarama cihazıdır) Gelecekte ilaccedil dolaplarınızda guumlnuumlmuumlzde modern uumlniversite hastenelerinde bulunandan daha fazla bilgisayar guumlcuumlnuumlz olabilir Pahalı bir MRG makinesini kullanmak iccedilin hastaneden ya da uumlniversiteshyden izin almayı beklemek yerine kendi oturma odanızda basitshyccedile taşınabilir MRGyi sallayarak kendi kendinize veri toplayabishylir ve sonuccedilları e-mail yoluyla laboratuvara analiz iccedilin goumlndereshybilirsiniz

Bu aym zamanda gelecekte bir noktada EEG taramalarından ccedilok daha iyi ccediloumlzuumlnuumlrluumlkluuml MRG telepati kasklarının muumlmkuumln olabileceği anlamına geliyor olabilir Gelecek on yıllar iccedilinde bu teknoloji şu şekilde ccedilalışabilir Kaskın iccedilinde beyni derinlemesishyne araştıran zayıf manyetik alan ve radyo atımları uumlreten elekshytromanyetik bobinler olur O zaman basit MR sinyalleri kemerishynizde bulunan cep boyutunda kuumlccediluumlk bilgisayarınıza goumlnderilir Bilgi daha sonrasında radyo dalgaları hacirclinde savaş alanından uzakta bulunan bir sunucuya (server) aktarılır Son olarak gelen verinin işlenmesi de başka bir şehirde yerleştirilmiş bir suumlperbil- gisayar tarafından yapılır Mesaj sonra yine telsizlerle savaş alashynındaki birliklerinize geri goumlnderilir Birlikler de bu mesajı ya hoparloumlrlerle ya da beyinlerinde işitsel kortekse yerleştirilmiş elektrotlarla duyar

DARPA V E İN SANLIĞ IN G ELİŞ M ES İTuumlm bu araştırmaların maliyeti duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde şunu sormak gayet mantıklı geliyor Bunların parasım kim oumlduumlyor Oumlzel şirshyketler bu ccedilığır accedilıcı teknolojiye son zamanlarda ilgi goumlstermeye başladı ama ccediloğu iccedilin belki de hiccedil sonuccedil vermeyecek bu araşshytırmalara finansal kaynaklık etmek hacirclacirc buumlyuumlk bir kumar 20 yuumlzyıldaki en oumlnemli teknolojilerden bazılarına oumlncuumlluumlk eden DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency İleri Savunma Araştırma Projeleri Ajansı) en başta gelen sponsorshylardan biri

DARPA aslmda 1957de Ruslar Sputniki youmlruumlngeye goumlndeshyrip tuumlm duumlnyayı şoke ettikten sonra Başkan Dwight Eisenhower


tarafından kurulmuştur Amerika Birleşik Devletlerinin Sovyetlerin yuumlksek teknolojisi tarafmdan ccedilabucak geride bırakıshylabileceğini fark edince Eisenhower uumllkenin Rusyayla yarışmashyya devam edebilmesi iccedilin acilen bu ajansı kurmuştur Başlattığı projeler o kadar buumlyuumlmuumlştuumlr ki kendi başlarına kurumlan olmuştur Bu yan kuramların ilklerinden biri de NASAdır

DARPAmn stratejik planı sanki bilimkurgudan bazı şeyler yorumlar gibidir Tek amacı radikal yenilik ve varoluşunun tek gerekccedilesi geleceğin yaradılışını hızlandırmak şeklindedir DARPA bilim insanları suumlrekli fiziksel olarak yapılabilenin sınırlarını zorlarlar DARPAmn ccedilalışanlarından Micheaacutel Goldblatt fizik yasalarını ihlal etmemeye ccedilalıştıklarını en azınshydan bilerek olmadığını ya da program başına birden fazla olmashydığını soumlylemektedir

DARPAyı bilimkurgudan ayıran şey onun kesinlikle hayret verici sicilidir En erken projelerinden biri 1960lardaki Arpanet adında 3 Duumlnya Savaşı sırasında ve somasında savaşla muumlcadeshylede kullanılabilecek telekomuumlnikasyon ağı ile bilim insanları ve diğer ccedilalışanlar arasında elektronik bağlantıyı sağlayacak bir ağdı 1989da National Science Foundation (Ulusal Bilim Vakfı) Sovyet bloğunun ayrılmasıyla bunu bir sır olarak saklamanın gereksiz olduğuna karar verdi boumlylece bu ccedilok gizli askeri teknoshylojiyi accedilıklayıp kodlarını ve planlarını bedavaya dağıttı Arpanet ileride Internet hacircline geldi

ABD Hava Kuvvetleri uzaydaki balistik fuumlzelerim youmlnlenshydirmek iccedilin bir yola ihtiyaccedil duyduğunda DARPA Proje 57nin yaratılmasına yardım etti Bu ccedilok gizli proje termonuumlkleer savaşta guumlccedillendirilmiş Sovyet fuumlze silolarına H-bombaları (hidshyrojen bombası) yerleştirmek iccedilin tasarlandı Bu da daha soma Global Positioning System yani GPSin (Kuumlresel Konumlama Sistemi) temeli haline geldi Fuumlzeleri youmlnlendirmek yerine şimshydilerde yolunu kaybetmiş suumlruumlcuumllere yardım ediyor DARPA 20 ve 21 yuumlzyılı değiştiren cep telefonu gece goumlruumlş goumlzluumlğuuml telekomuumlnikasyon gelişmeleri ve hava uyduları gibi pek ccedilok icatta anahtar roluuml oynamıştır Pek ccedilok durumda DARPA bilim insanları ve ccedilalışanlarıyla iletişime geccedilme şansım oldu Bir kereshy


sinde ajansın eski youmlneticilerinden biriyle bir suumlruuml başka bilim inşam ve fuumltuumlristle dolu bir resepsiyonda oumlğle yemeği yedim Ona beni hep rahatsız eden bir soruyu sordum Neden havaashylanlarında yuumlksek patlayıcı aramak iccedilin koumlpeklere bavullarımızı koklatıyoruz Bizim geliştirdiğimiz sensoumlrler de kesinlikle yuumlkshysek patlayıcı kimyasallarının sahte izini yakalayabilecek kadar hassastır Bana DARPAmn bu aynı soruyu aktif olarak araştırshydığını ama bazı oumlnemli teknik problemlerle karşılaştıklarını soumlyledi Koumlpeklerin olfaktoumlr (koku) sisteminin milyon yıllar boyunca bir avuccedil molekuumlluuml saptayabilmek iccedilin evrimleşmiş olduğunu soumlyledi Bu gibi bir hassaslığı bizim en iyi ayarlanmış sensoumlrlerimizle bile yakalamamız son derece guumlccedil Goumlruumlnuumlşe goumlre tahmin edilen gelecekte de havaalanlarında koumlpeklere guumlvenmeye devam edeceğiz

Başka bir zaman da geleceğin teknolojisiyle ilgili yaptığım bir konuşmaya bir grup DARPA fizikccedilisi ve muumlhendisi geldi Somasında onlara kendilerinin herhangi bir endişesi olup olmashydığını sordum Soumlylediklerine goumlre endişelerinden birisi onlarm halk tarafından nasıl goumlruumllduumlğuuml İnsanların bazıları DARPAyı hiccedil duymamış bazıları da bunu UFOları gizlemeden 51 Boumllgeye Roswellden hava kontroluumlne ccedilok ccedileşitli karanlık hain devlet komplolarıyla bağdaştırıyordu İccedil ccedilektiler Keşke dedikoshydular doğru olsaydı o zaman kesinlikle uzaylıların teknolojisinshyden yararlanarak kendi araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemeler kayshydedebilirlerdi

Uumlccedil milyar dolarlık buumltccedilesiyle DARPA şu aralar bakışım beyin-makine arayuumlzuumlne ccedilevirdi Potansiyel başvuruları tartışırshyken eski DARPA goumlrevlisi Micheaacutel Goldblatt hayal guumlcuumlnuumln sınırlarım zorluyor Diyor ki Askerlerin yalmzca duumlşuumlncelerle iletişim kurabildiğini hayal edin Ya da biyokimyasal saldırı tehditlerinin ccedilok saccedilma olduğu bir duumlnya Ve bir an iccedilin oumlğrenshymenin yemek yemek kadar kolay olduğu ya da hasarlı bir vuumlcut parccedilasının değiştirilmesinin arabaya fast-food servisi almak kadar pratik olduğu bir duumlnya duumlşuumlnuumln Bu goumlruumlşler kulağa ne kadar olanaksızmış gibi gelse ya da ne kadar zor olabileceğini duumlşuumlnseniz de bunlar bizim Defense Science Officeteki


(DARPAmn bir yan kolu) guumlnluumlk işimizdir Goldblatt tarihccedilileshyrin DARPAmn ileriye bırakacağı mirasın insanlığın gelişmesi olduğu sonucuna varacağına inamyor bunu Bizim gelecekteki tarihi guumlcuumlmuumlz olarak niteliyor Uumlnluuml ordu slogam olabileceshyğinin en iyisi ol soumlzuumlnuumln yeni bir anlam kazanarak insanlığın gelişimini ima ettiğini belirtiyor Belki de Micheal Goldblattm DARPAda insanlığın gelişmesini bu kadar kuvvetli destekleshymesi rastgele yaptığı bir şey değildir Kendi kızının serebral paralizisi var ve hayatı boyunca tekerlekli sandalyeye mahkum olacağı soumlylenmiş Dışarıdan yardıma ihtiyacı olduğu iccedilin bu hastalık kızının hayatını yavaşlatmış fakat o her zaman zorlushyğun uumlstesinden gelebilmiş Şu anda uumlniversiteye gidiyor ve ileshyride kendi şirketini kurmayı duumlşluumlyor Goldblatt ilhamım kendi kızından aldığım itiraf ediyor Washington Postun editoumlruuml Joel Garreau Miktarını bile duymadığımız milyonlarca dolarla yaptığı şey belki de insan evriminin yeni adımı olabilir Ama o yine de yalmzca ortaya ccedilıkmasına yardım ettiği bu teknolojinin bir guumln kızının yalnızca yuumlruumlmesine değil bunun oumltesinde uumlstuumln olmasına izin verebilmesini duumlşluumlyor diye yorumlamakshytadır

M A H REM İYET KONULARIOrtalama bir insan zihin okuyabilen makineleri ilk defa duydushyğunda oumlzel yaşamın gizliliği konusunda endişelenebilir Herhangi bir yerde bir makinenin bizden habersiz duumlşuumlncelerishymizi accedilığa ccedilıkarması duumlşuumlncesi sinir bozucuduumlr İnsan zihni daha oumlnce de vurguladığımız gibi suumlrekli gelecekteki uyaranlashyrı işler Bu uyaranların doğru olması iccedilin bazen ahlaka aykırı ya da yasal olmayan boumllgelere doğru suumlruumlklenen senaryolar hayal edebiliyoruz Bu planlarımıza uysak da uymasak da bunları kendi oumlzelimize saklamayı tercih ediyoruz

İnsanların duumlşuumlncelerim (hantal kasklar kullanmaktan ya da kafatasım accedilmaktansa) uzaktan taşınabilir bir cihazla okuyabil- seler bilim insanları iccedilin hayat ccedilok daha kolay olurdu ama fizik kuralları buna engel oluyor


Dr Gallantm Berkeleydeki laboratuvarmda ccedilalışan Dr Nishimotoya mahremiyetle ilgili soru sorduğumda guumlluumlmsedi Radyo sinyallerinin beynin dışında ccedilok hızlı azaldığım bu yuumlzshyden bu dalgaların o kişinin yaklaşık bir metre yakınında bulunshymayan birisinin anlayabilmesi iccedilin ccedilok karmaşık ve zayıf olacashyğını soumlyledi (Okulda Newton yasalarını ve kuumltleccedilekiminin uzakshylığın karesiyle azaldığını bu yuumlzden eğer bir yıldıza olan uzakshylık ikiye katlanırsa yerccedilekiminin doumlrtte bir azalacağım oumlğrenshydik Ancak manyetik alan uzaklığın karesinden ccedilok daha hızlı azalır Ccediloğu sinyal uzaklığın kuumlpuumlyle ya da doumlrduumlncuuml kuvveshytiyle orantılı azalır Bu nedenle bir MRG makinesine olan uzakshylığınızı iki katma ccedilıkarırsanız manyetik alan sekizde bir ya da daha fazla bir oranda duumlşecektir)

Daha da oumltesi dış duumlnyadan gelen parazitler de beyinden gelen bu zayıf dalgaları maskeler Bu nedenle bilim insanlarının işlerim yaparken katı laboratuvar koşullarına ihtiyaccedil duyar O zaman bile herhangi bir zamanda duumlşuumlnen beyinden yalnızshyca birkaccedil harfi soumlzcuumlğuuml ya da goumlruumlntuumlyuuml ccedilıkarabiliyorlar Teknoloji henuumlz biz aym anda farklı harfleri soumlzcuumlkleri ifadeshyleri ya da duyusal bilgileri duumlşuumlnuumlrken beynimizde dolaşan bu duumlşuumlnceler yığınını kaydedecek kadar elverişli değildir O yuumlzshyden filmlerde goumlruumllen zihin okuma aygıtları guumlnuumlmuumlzde ya da oumlnuumlmuumlzdeki on yıllar boyunca muumlmkuumln olmayacaktır

Oumlngoumlruumllebilen gelecek iccedilin beyin taramaları insan beynine laboratuvar koşullarında doğrudan ulaşım gerektirmeye devam edecektir Pek muumlmkuumln olmasa da biri gelecekte uzaktan zihin okumanın bir yolunu bulursa hacirclacirc alabileceğimiz oumlnlemler varshydır En oumlnemli duumlşuumlncelerinizi kendinize saklamak iccedilin beyin dalgalarmızı koumltuuml insanların eline geccedilmesini engelleyen bir kalshykan kullanabilirsiniz Bu etkileri ilk Benjamin Franklin tarafınshydan goumlzlemlenmişse de 1836da buumlyuumlk fizikccedili Micheal Fara- daym bulduğu Faraday kafesi sayesinde gerccedilekleştirilebilir Basitccedile elektrik alan metal bir kafesin etrafında ccedilok hızlı bir şekilde dağılır ve bu yuumlzden kafes iccedilindeki elektrik alan sıfır


olur Bunu goumlstermek iccedilin (benim gibi) fizikccedililer buumlyuumlk elektrikshysel yuumlklemelerin yapldığı metal bir kafesin iccediline girdik Mucizevi bir şekilde hiccedilbirimize bir şey olmadı Bu nedenle bir uccedilağa yıldırım ccedilarptığında herhangi bir hasar olmaz Kablo telshyleri de bu yuumlzden metalik iplerle kaplıdır Benzer şekilde bir telepati kalkanı beynin ccedilevresini saran ince bir metal folyo iccedilereshybilir

B EYİN DEK İ NANOPROBLAR A R A C ILIĞ IY LA T ELEP A T İBu mahremiyet sorununu ile EKOG sensoumlrlerinin beyine yerleşshytirilmesinde yaşanan zorlukları kısmen ccediloumlzmek iccedilin bir başka yol daha vardır Gelecekte nanoteknolojiyi sonuna kadar kullashynarak bazı oumlzel atomları hareket ettirip youmlnlendirmek ve beyine nanoproblardan oluşan bir ağ yerleştirerek duumlşuumlncelerimizle bağlantı kurmak olası olabilir Bu nanoproblar elektriği geccediliren ve fizik yasalarının el verdiği kadar ince karbon nanotuumlplerden yapılabilir Nanotuumlpler iccedilinde oumlzel karbon atomlarının sıralanshydığı birkaccedil molekuumll kalınlığındaki tuumlplerdir (aynı zamanda yoğun bilimsel ilgi konuşudurlar ve gelecek on yıllarda bilim insanlarının beyni inceleme şeklinde bir devrime yol accedilmaları beklenmektedir)

Nanoproblar tam olarak beynin belirli aktiviteleri yapmakla goumlrevli olan boumllgelerine yerleştirilir Konuşma ve lisanı iletme iccedilin de sol temporal loba konur Goumlrsel imgeleri işlemek iccedilin talamus ve goumlrme korteksine yerleştirilir Duygular nanoproblar aracılığıyla amigdala ve limbik sisteme goumlnderilir Nanoprobshylardan gelen sinyaller kuumlccediluumlk bir bilgisayara aktarılır Burada işlenen sinyallerin bilgileri kablosuz olarak bir sunucu bilgisayashyra (server) ve sonrasında da internete iletililebilir

Mahremiyet sorunları boumlylece kısmen ccediloumlzuumllmuumlş olur ccediluumlnkuuml duumlşuumlnceleriniz kablolar aracılığıyla ya da internet uumlzerinden goumlnderilirken onların uumlzerinde tam kontroluumlnuumlz olur Bir alıcıyshy

(ccediln) Goumlruumlnuumlr ışık yerine x-ışmları kullanarak ccedilok kuumlccediluumlk yapıların goumlruumlntuumllerini inceleyebilen bir cihaz


la yakınlarda bulunan herhangi bir bir radyo sinyalini belirleyeshybiliriz fakat bunun kablolarla goumlnderilen elektrik sinyallerine yapılması muumlmkuumln değildir Kafatasım accedilıp karmaşık EKOG ağları yerleştirme sorunu da ortadan kalkar ccediluumlnkuuml nanoproblar mikrocerrahi ile kolayca yerleştirilebilir

Bazı bilimkurgu yazarlarının varsayımlarına goumlre gelecekte bebekler doğduğunda acısız bir şekilde onlara nanoprob takılashybilir ve telepati hayatlarının bir parccedilası hacircline getirilebilir Oumlrneshyğin Uzay Yolu filminde yenidoğan Borglara doğumdan hemen sonra bu implantlar yerleştirilir boumlylece diğerleriyle telepati yoluyla iletişim kurabilirler Bu ccedilocuklar telepatinin olmadığı bir duumlnya hayal edemez Telepati onlar iccedilin hayatlarının bir parccedilası olan sıradan bir olgudur

Bu nanoproblar kuumlccediluumlk olduğu iccedilin dışarıdan goumlruumlnmez Boumlylece herhangi bir sosyal dışlanma olmaz Toplumun beyine kalıcı prob takılması duumlşuumlncesini itici bulma olasılığına karşın bilimkurgu yazarları insanların bu duumlşuumlnceye alışacağım varsashyyıyor Tıpkı guumlnuumlmuumlzde bir zamanlar tartışma konusu olan tuumlp bebeklerin şimdilerde toplum tarafından kabul goumlrmesi gibi bir durumdur

Y A S A L SORUNLAROumlngoumlruumllen gelecek iccedilin asıl soru birbirimizin duumlşuumlncelerini gizlice bir kumandadan ya da bir aygıttan okuyup okuyamayacağıshymız değil bizim isteyerek duumlşuumlncelerimizin kaydedilmesine izin verip vermeyeceğimizdir Vicdansız biri yetkili olmadığı hacirclde o dosyalara erişirse ne olur

Bu ortaya etik sorunlarını ccedilıkarıyor ccediluumlnkuuml hiccedilbirimiz duumlşuumlnshycelerimizin isteğimiz dışında okunmasım istemeyiz Dr Brian Pasley Ortada etik endişeler var bunlar yapılmakta olan araşshytırmalarla ilgili değil olası uzantılarıyla ilgili Bir dengenin olması gerek Eğer biz bir şekilde birinin duumlşuumlncelerini hemen okuyabiliyseydik bunun iletişim kuramayan ağır felccedilli ya da engelli insanlar iccedilin buumlyuumlk faydaları olurdu Diğer taraftan eğer


bu youmlntem istemeyen insanlara da uygulansaydı ortaya buumlyuumlk endişeler ccedilıkardı diyor

İnsan zihninin okunması ve duumlşuumlncelerin kaydedilmesi muumlmkuumln olduğunda bir takım etik ve yasal sorunlar ortaya atıshylacaktır Bu yeni bir teknoloji tanıtıldığında hep olur Tarih boyunca teknolojilerin olası etkilerini ya da sonuccedillarını yasaların accedilıklayabilmesi iccedilin yıllar geccedilmesi gerekmiştir

Soumlzgelimi ileride telif hakkı yasalarının yeniden yazılması gerekli olabilir Biri sizin duumlşuumlncelerinizi okuyarak icadınızı ccedilalsa ne olur Duumlşuumlncelerinizi patentletebilir misiniz Gerccedilekte o duumlşuumlncenin sahibi kimdir

Bir başka sorun da devlet işin iccediline girdiğinde ortaya ccedilıkıyor Şair ve The Greatful Deadin soumlz yazarı John Perry Barlowun bir keresinde dediği gibi Oumlzelinizi koruması iccedilin devlete guumlvenshymek bir roumlntgenciden evinizin panjurlarım kurmasım istemek gibidir Siz sorgulanırken polislerin duumlşuumlncelerinizi okumaya yetkisi olur muydu Mahkemeler zaten soumlzde succedilluların kanıt olarak DNATarıru vermeyi reddettiği davaları youmlnetmeye ccedilalışıshyyor Gelecekte huumlkuumlmetin izniniz olmadan duumlşuumlncelerinizi okuma yetkisi olacak mı olacaksa bunlar mahkemede geccedilerli sayılabilecek mi Peki ne kadar guumlvenilir olacaklar Aym şekilshyde MRG yalan makinelerinin artmış beyin aktivitelerini oumllccedilershyken bir cinayet hakkında duumlşuumlnmekle gerccedilekten bir cinayet işleshymenin birbirinden farklı iki şey olduklarımn belirtilmesi oumlnemshylidir Ccedilapraz sorgu sırasında savunma avukatı bu duumlşuumlnceleri rastgele gelen bir esinden başka bir şey olmadığım iddia edebishylir

Başka bir gri boumllge de felccedil olan insanlar hakkmdadır Birisi bir vasiyetname ya da yasal belge tasarlıyorsa bir beyin taramashysı yasal dokuumlman oluşturmak iccedilin yeterli olabilir mi İyi ccedilalışan beyni ve keskin zekacircsı olan fakat tamamen felccedil birinin kontrat imzalamak ya da kendi fonlarını youmlnetmek istediğini varsayın Teknolojinin muumlkemmel olmayabileceği duumlşuumlnuumlluumlrse bu kişinin dokuumlmanları yasal olacak mıdır


Bu etik sorunları ccediloumlzuumlmleyebilecek hiccedilbir fizik kuralı yok Eninde sonunda teknoloji olgunlaştıkccedila sorunlar mahkemede hakim ve juumlriler tarafından ele alınmak zorunda kalınacaktır

Bu sırada huumlkuumlmetler ve şirketler zihinsel casusluğu oumlnleshymek iccedilin yeni yollar bulmak zorunda kalabilir Enduumlstriyel casusluk zaten devletlerin ya da şirketlerin boumlcekler ve dinleme c ihazları iccedilin suumlrekli taranan pahalı guumlvenli odalar yaptığı multi-milyon dolarlık bir enduumlstri Gelecekte (uzaktan beyin dalgalarının dinlenebildiği bir youmlntemin tasarlandığını varsayıshyyorum) guumlvenli odalar beyin sinyallerinin yanlışlıkla dış duumlnshyyaya sızmayacağı şekilde tasarlanmak zorunda olabilir Bu guumlvenli odalar metal duvarlarla ccedilevrilerek Faraday kafesine doumlnuumlşduumlruumlluumlp odanın iccedili ile dış duumlnya arasında kalkan goumlrevi yapabilir

Ne zaman yeni bir radyasyon şekli bulunsa ajanlar bunu casusluk iccedilin koumltuumlye kullanmaya ccedilalışmıştır Beyin dalgaları iccedilin de aynısı olacaktır En uumlnluuml vaka Moskovadaki Amerikan Buumlyuumlkelccedililiğinde Birleşik Devletler Resmi Muumlhuumlruuml iccediline sakshylanmış kuumlccediluumlk mikrodalga aygıtla ilgiliydi 1945ten 1952ye kadar ABD diplomatlarından Sovyetlere ccedilok gizli mesajlar aktashyrılıyordu 1948deki Berlin Krizi ve Kore Savaşında bile Sovyetler ABDnin ne planladıklarım bu boumlcekleri kullanarak deşifre ettiler Guumlnuumlmuumlze kadar hatta şu an bile Soğuk Savaşm ve duumlnya tarihinin gidişatım değiştirecek sırlar sızmaya devam etmiş olabilir Bu boumlcek bir İngiliz muumlhendisin accedilık radyo banshydında gizli konuşmalar duyması uumlzerine yanlışlıkla keşfedildi ABD muumlhendisleri boumlceğin iccedilini accediltıklarında hayretler iccedilerisinde kalmışlardı Pasif olduğu iccedilin hiccedilbir enerji kaynağı gerektirmeshyyen bir boumlceği yıllar boyunca ortaya ccedilıkarmakta başarısız olmuşshylardı (Sovyetler boumlceğin bulunmasını zekice engellemişti ccediluumlnkuuml boumlcek enerjisini uzak bir kaynaktan mikrodalga ışınları hacirclinde alıyordu) İleride de beyin dalgalarım yakalayacak casus araccedillashyrın yapılması muumlmkuumln

Bu teknolojilerin ccediloğu hacirclacirc ccedilok ilkel olsa da telepati yavaş yavaş hayatımızın bir gerccedileği hacircline geliyor Gelecekte duumlnyayshyla zihinlerimiz aracılığıyla etkileşim kurabiliriz belki Ancak


bilim insanları yalmzca pasif olarak zihin okumanın da oumltesine geccedilmek istiyor Onlar aktif bir rol almak ve nesneleri zihnimizle hareket ettirmek istiyorlar Telekinezi genelde tanrılara bahşeshydilen dileklerinizi gerccedilekliğe doumlnuumlştuumlrecek ilahi bir guumlccediltuumlr O duumlşuumlnce ve arzularımızın nihai ifade şeklidir

Yakında buna sahip olacağız

Tehlikeli olmak geleceğin işidir Medeniyetteki buumlyuumlk gelişmeler ortashyya ccedilıktıkları toplumu neredeyse yok eden suumlreccedillerdir

- ALFRED NORTH WHITEHEAD

4 TELEK İN EZİ ZİHİNLE KONTROL EDİLEN MADDE

I athy Hutchinson kendi vuumlcudunda kapana kişilidir 14 yıl oumlnce geccedilirdiği ağır inme yuumlzuumlnden felccedil oldu Elleri ve ayakları tutmayan biri olarak vuumlcut fonksishy

yonlarının ve kaslarının uumlzerinde kontroluuml kaybetmiş kapana kısılmış binlerce hasta ile aynı durumda Guumlnuumln ccediloğunda ccedilareshysizce yatıyor devamlı bakıma ihtiyaccedil duyuyor ancak zihni accedilık O kendi vuumlcudunda bir mahkum

Ancak 2012 Mayısmda kaderi koumlkten değişti Brown Uumlnivershysitesinden bilim insanları beynine beyinkapısı adı verilen kablolarla bilgisayara bağlı kuumlccediluumlk bir ccedilip yerleştirdiler Beyninshyden gelen sinyaller bilgisayar uumlzerinden mekanik bir kola aktashyrıldı Cathy yalmzca duumlşuumlncesini kullanarak robot kolun hareshyketlerini kontrol etmeyi zamanla oumlğrendi Robot kol ile oumlrneğin bir iccedilecek şişesini kavrayıp ağzına goumltuumlrebiliyordu Cathy ilk defa etrafındaki duumlnyayı biraz da olsa kontrol edebiliyordu

Felccedilli olduğu ve konuşamadığı iccedilin heyecamm goumlz hareketleshyriyle anlatmıştı Bir alet goumlz hareketlerini takip ediyor ve onları yazılı bir iletiye ccedileviriyordu Kendi vuumlcudunda yıllardır hapsol-

96 TELEKİNEZİ ZİHİNLE KONTROL EDİLEN MADDE

duktan sonra artık nasıl hissettiği sorulduğunda Muhteşem diye yanıtlamıştı Diğer uzuvlarının da bilgisayar yoluyla beynishyne bağlanacağı guumlnuuml iple ccedilekiyordu ve Bir robot bacağım olmashysını ccedilok isterdim diye eklemişti inmeden oumlnce Cathy yemek yapmayı ve bahccedilesini duumlzenlemeyi ccedilok seviyordu Bir guumln bunların yeniden gerccedilekleşeceğini biliyorum demişti Siber protez alanının gelişme hızına bakılırsa dileği yakın zamanda gerccedilek olabilir

Profesoumlr John Donoghue ve Brown ve Utah uumlniversitelerinshydeki meslektaşları dış duumlnya ile iletişim kuramayanlar iccedilin koumlpruuml goumlrevi goumlren kuumlccediluumlk bir sensoumlr yarattılar Onunla roumlportaj yaptığımda bana şunları soumlyledi 4 milimetrelik bir bebek aspishyrini boyutunda kuumlccediluumlk bir ccedilipi beynin yuumlzeyine yerleştirdik Beyin sinyallerini alan doksan altı kuumlccediluumlk elektrot sayesinde ccedilip kolunuzu hareket ettirme komutunu algılayabiliyor Uzuv olashyrak oumlneminden oumltuumlruuml kolu seccediltik Beynin motor korteksi yıllar oumlnce oumlzenle haritalandığı iccedilin ccedilipi doğrudan belli uzuvları kontshyrol eden noumlronların uumlzerine yerleştirmek muumlmkuumlnduumlr

Beyinkapısının temeli ccedilipten gelen noumlral sinyalleri bilgisashyyarın imlecinden başlayarak diğer nesneleri de hareket ettirebishylecek anlamlı komutlara ccedilevirmesinde yatıyor Donoghue bunu hastadan imleci belirli bir youmlne (oumlrneğin sağa) hareket ettirmeyi duumlşuumlnmesini isteyerek yaptığını soumlyluumlyor Bu işi yapmayı sağlashyyan beyin sinyallerini kaydetmek yalnızca birkaccedil dakika alır Bu youmlntemle bilgisayar benzer bir beyin sinyali aldığında imleci sağa hareket ettirmesi gerektiğim anlar

Sonrasında kişi ne zaman imlecin sağa hareket ettiğini duumlşuumlnse bilgisayar imleci gerccedilekten o youmlne hareket ettirir Bu youmlntemde hastanın duumlşuumlnduumlğuuml eylem ile eylemin kendisi arashysında birebir ilişki vardır Hasta imlecin hareketini neredeyse ilk denemede kontrol edebilir

Beyinkapısı felccedilli bir insamn yapay uzuvları zihniyle hareket ettirebilmesine olanak sağlayarak yeni bir noumlroprotez duumlnyasıshynın kapılarım aralıyor Ek olarak hastanın sevdikleriyle iletişim kurabilmesini de sağlıyor İlk versiyonu 2004te test edilen bu ccedilip felccedilli insanların bir dizuumlstuuml bilgisayar yoluyla iletişim kurashy

TELEKİNEZİ ZİHİNLE KONTROL EDİLEN MADDE 97

bilmesi iccedilin tasarlandı Kısa suumlre sonra bu hastalar internette dolaşıyor elektronik posta okuyup yazıyor tekerlekli sandalyeshylerini hareket ettirebiliyorlardı

Yakm tarihte kozmolog Stephan Hawkingin goumlzluumlklerine bir ııoumlroprotez ekledi Bir EEG sensoumlruuml gibi ccedilalışan bu alet duumlşuumlnshycelerini bilgisayara aktarabiliyor ve Hawking de dış duumlnya ile ilişkisini suumlrderebiliyor Buguumln iccedilin oldukccedila ilkel olan bu alet er ya da geccedil benzer aygıtlar daha fazla bağlantı ve yuumlksek hassasishyyet ile epey gelişkin hacircle gelecektir

Dr Donoghue buumltuumln bunların felccedilli hastaların hayatında derin bir etki yaratabileceğini belirtti Bir başka olumlu yanı ise bilgisayarınızı herhangi bir cihaza bağlayabilmeniz Bu bir ekmek ısıtıcı kahve makinesi klima bir lambanın duumlğmesi ya da bir daktilo olabilir Guumlnuumlmuumlzde bunları yapmak ccedilok kolay ve ucuz Etrafta dolaşamayan felccedilli bir insan boumlylece izlediği TV kanalım değiştirebilecek ışıkları accedilabilecek ve buumltuumln bunları bir başkası yamna gelip onun iccedilin yapmadan gerccedilekleştirebilecek Bilgisayarlar yoluyla normal bir insamn yapabileceği her şeyi onlar da nihayet yapabilecekler

OM URİLİK Y A R ALAN M A LA R IN I TED A Vİ ETM EKBu yarışa pek ccedilok araştırma grubu daha dahil oluyor Bir başka yeni buluş Northwestern Uumlniversitesindeki bilim insanları tara- lindan gerccedilekleştirildi Bir maymunun beyni ile kolu arasmda hasarlı omuriliği atlayıp doğrudan bağlantı kurmayı başardılar Suumlpermen filmlerinde uccedilarak uzaya giden Christopher Reevein başına 1995 yılında uumlzuumlcuuml bir olay geldi ve omuriliğindeki bir yaralanmadan oumltuumlruuml vuumlcudu tamamen felccedil oldu Talihsiz bir kazada bir attan boynunun uumlstuumlne duumlşmuumlş boumlylece omuriliği tam başının arkasmdan hasar goumlrmuumlştuuml Daha uzun yaşamış olsaydı hasar goumlrmuumlş omurilikleri bilgisayarlar ile değiştirmek isteyen bilim insanlarının yaptıklarını goumlrebilirdi Yalnızca ABDde iki yuumlz binden fazla insamn bir ccedileşit omurilik hasarı bulunuyor Daha oumlnceleri bu bireyler kazanın hemen ardmdan yaşamlarım yitiriyorlardı Son yıllarda acil travma hizmetlerinin


gelişmesiyle bu tuumlr kazalardan hasarlı omurilikler ile sağ kurtushylanların sayısı arttı Bununla birlikte Irak ve Afganistanda yol kenarı bombalarının kurbanı olan binlerce yaralı askerin goumlruumlnshytuumlleri aklımızdan ccedilıkmıyor İnme ve ALS gibi diğer hastalıklar yuumlzuumlnden felccedil olan insanların sayısı da eklenirse hastaların topshylam sayısı iki milyona kadar yuumlkseliyor

Northvvesterndeki bilim insanları bir maymunun doğrudan beynine yerleştirilen yuumlz elektrotlu bir ccedilip kullandılar Maymunun bir topu kavrayıp kaldırdıktan sonra bir tuumlpuumln iccediline bırakırken beyninden ccedilıkan sinyaller dikkatlice kaydedildi Maymunun yaptığı her hareket belirli noumlronların uyarısı ile gershyccedilekleştiğinden bilim insanları zamanla hangi noumlron grubunun hangi hareketin sinyalini goumlnderdiğini ccediloumlzebildiler Boumlylece maymun kolunu oynatmak istediğinde sinyaller bir bilgisayar tarafından işlenebilir hacircle gelmişti Bilim insanları işlenmiş bu mesajı mekanik bir kola goumlndermek yerine doğrudan maymushynun kendi kolundaki sinirlere youmlnlendirdiler Dr Lee Miller Biz beynin nasıl hareket edeceğine ilişkin komutu iccedileren kol ve ele goumlnderdiği doğal elektrik sinyallerinin youmlnuumlnuuml değiştirip bunları doğrudan kaslara youmlnlendiriyoruz diyor

Maymun deneme yanılma ile kol kaslarını koordine etmeyi oumlğrendi Dr Lee Miller Burada yeni bir bilgisayar ya da tenis raketi kullanmayı oumlğrenirken yaşadığımıza benzer bir motor oumlğrenme suumlreci var diye ekliyor (Beyine yerleştirilen ccedilipte yalshynızca yuumlz elektrot olmasına karşın maymunun pek ccedilok kol hareshyketinde ustalaşması epey ilgi ccedilekicidir Dr Miller kol hareketleshyrinin kontroluumlnde milyonlarca noumlronun goumlrev aldığına dikkat ccedilekiyor Yuumlz elektrotun milyonlarca noumlronun ccedilıktısına makul bir benzerlik goumlsterebilmesinin nedeni ccedilipin ccedilıktı veren noumlronshylara bağlanmış olması Nihayetinde karmaşık işleme suumlreci beyshynin kendisi tarafından yapılmış oluyor Olağanuumlstuuml karmaşık analizlerin oumlnceden yapılmış olması ile yuumlz elektrot yalmzca bu bilginin kola iletilmesinde goumlrev alıyor)

Bu aygıt Northwesternde uumlretilen ve hastaların hasarlı omuriliklerini saf dışı bırakmalarma olanak sağlayan tasarımlarshy


dan yalnızca bir tanesi Diğer noumlral protezler kolu kontrol etmek iccedilin omuz hareketlerini kullanıyor Omzu yukarı kaldırshymak elin kapanmasını aşağı indirmek ise accedilılmasını sağlıyor Hasta aym zamanda parmaklarım bardak benzeri bir nesnenin etrafına sarabilme yeteneğine de sahip Baş ve işaret parmakları arasında tuttuğu bir anahtara manevra da yaptırabiliyor

Dr Miller sonuccedil olarak Beyin ve kaslar arasındaki bu bağshylantı bir guumln omurilik hasarı nedeniyle felccedil olmuş hastaların guumlnluumlk yaşam aktivitelerini suumlrduumlrmelerine ve daha bağımsız yaşayabilmelerine yardım etmek iccedilin kullamlabilirdiyor

P R O T EZLER D E DEVRİMBu olağanuumlstuuml gelişmeleri youmlnlendiren finansmanın ccediloğu Protezlerde Devrim adı verilen buumltuumln bu ccedilabaları 2006dan beri finanse eden yuumlz elli milyon dolarlık bir DARPA projesinden geliyor Protezlerde devrim projesinin itici guumlccedillerinden biri Irak ve Afganistanda birkaccedil kez goumlrev yapmış bir noumlrolog olan Birleşik Devletler ordusundan emekli Albay Geoffrey Ling Kendisi savaş alanında yol kenarı bombalarımn yarattığı insan katliamına tanık olduğunda dehşete duumlşmuumlş Oumlnceki savaşlarda bu cesur askerlerin pek ccediloğu sahada oumllmuumlş olurdu Ancak guumlnuumlshymuumlzde kapsamlı tıbbi tahliye altyapısı ve helikopterler ile birccediloshyğu hayatta kalıyor Buna rağmen ciddi bedensel hasarları olushyyor Ortadoğudan doumlnduumlkten sonra uzuvlarım kaybetmiş bin uumlccedil yuumlzden fazla asker var

Dr Ling kendine bu kayıp uzuvları yerine koyacak bilimsel bir youmlntem olup olmadığım sormuş Pentagonun finansal desteshyğini arkasına alarak personelinden beş yıl iccedilinde somut bir ccediloumlzuumlm uumlretmelerini istemiş Bu istekte bulunduğunda kuşkuyla karşılanmış Deli olduğumuzu duumlşuumlnmuumlşlerdi ancak bir şeyleshyri gerccedilekleştiren deliliktir diyor

Dr Lingin aşırı hevesi ile işe koyulan ekibi laboratuvarda mucizeler yaratmış Oumlrneğin Protezlerde Devrim duumlnyadaki en gelişmiş mekanik kolu yaratan Johns Hopkins Uygulamalı Fizik Laboratuvanndaki bilim insanlarına kaynak sağlamış Soumlz


konusu mekanik kol parmakların elin ve kolun uumlccedil boyutta da tuumlm hassas hareketlerini taklit edebiliyor Gerccedilek bir kol ile aym guumlce ccedilevikliğe ve buumlyuumlkluumlğe sahip Ccedilelikten yapılmış olsa da ten renginde plastik ile kaplandığmda gerccedilek bir koldan ayırt edilemiyor

Bu kol beyni ve vuumlcudu arasındaki bağlantıya hasar vererek boynundan aşağısını tamamen felccedil eden genetik bir hastalıkla muumlcadele eden Jan Shermana takılmış Pittsburgh Uumlniversiteshysinde beyninin uumlst kısmına doğrudan elektrotlar yerleştirilmiş Daha sonra bu elektrotlar bir bilgisayara ardından mekanik kola bağlanmış Jan Sherman kolun takıldığı ameliyattan beş ay sonra 60 Minutes adlı TV programına katılmış Ulusal seyircishynin karşısına ccedilıkmadan oumlnce yeni kolunu neşe ile sallayıp sunushycuyu selamlamak ve elini sıkmak iccedilin kullanmış Hatta kolun ne kadar ccedilok youmlnluuml olduğunu goumlstermek iccedilin yumruklarım bile tokuşturmuşlar

Dr Ling Bu kolu inmeli hastalarda beyin felcinde ve yaşlıshylarda kullanabileceğimizi duumlşluumlyorum diyor

H A YA TIN IZD A T E LE K İN E ZİYalnızca bilim insanları değil girişimciler de beyin-makine arayuumlzuuml (BMA) ile ilgileniyor Bu hayranlık uyandıran buluşların pek ccediloğunu iş planlarına kalıcı bir parccedila olarak dahil etmek istishyyorlar BMA gerccedilek ve sanal duumlnyada nesneleri kontrol edebileshyceğiniz EEG sensoumlrleri kullanan oyuncak ve video oyunları ile genccedillere youmlnelik pazara ccediloktan girmiş durumda 2009 yılında NeuroSky firması ilk oyuncağı pazara suumlrduuml Mindflex oyuncashyğı EEG sensoumlrleri sayesinde bir labirent boyunca bir topu hareshyket ettirmek iccedilin oumlzel olarak tasarlanmış Mindflex EEG aygıtım takarak konsantrasyonla bir labirent iccedilindeki kuumlccediluumlk bir top bir yol boyunca ileri ittirebiliyor ya da bir famn hızı arttırabiliyor

Zihin kontrolluuml video oyunları da gelişiyor Bin yedi yuumlz yazılım geliştiricisi NeuroSky firması ile ccedilalışıyor Bunların ccediloğu da şirketin 129 milyon dolarlık Mindwave Mobile başlığı ile ilgishyleniyor Bu video oyunları sanal gerccedileklikte avatarımzm hare-


ketlerini zihniniz ile kontrol edip gezinmezine olanak sağlayan ve alrunıza sarılan kuumlccediluumlk taşınabilir bir EEG sensoumlruuml kullanır Avatarıruzı video ekranında hareket ettirerek sıradan bir oyunshyda olduğu gibi silahınızı ateşleyebilir duumlşmanlardan kurtulabishylir yeni seviyelere yuumlkselebilir ve puan toplayabilirsiniz ancak hepsinde elleriniz serbesttir

Bir pazar araştırma firması olan SharpBrainste ccedilalışan Alvaro Fernandezin iddiasına goumlre Yeni oyunculardan oluşan bir ekosistem olacak ve sararım NeuroSky bu yeni enduumlstrinin Inteli olacak kadar iyi bir konumda

EEG başlığı sanal silahları ateşlemenin yanı sıra dikkatinishyzin azalmaya başladığım da tespit edebiliyor NeuroSky firması tehlikeli makineler kullanırken konsantrasyonlarını kaybeden ya da direksiyon başında uyuyakalan işccedililerin yaralanmalarınshydan endişe duyan şirketlerden istek alıyor Bu teknoloji işccedili ya da suumlruumlcuuml dikkatini kaybettiğinde onu uyarıp hayatım kurtarashybilir EEG başlığı onu takan kişi uyukladığında bir alarm ccedilaldı- racaktır (Japonyada bu başlıklar particiler arasında ccediloktan moda olmuş durumda Kafanıza taktığınızda EEG sensoumlrleri kedi kulakları gibi goumlzuumlkuumlyor Dikkatiniz birdenbire yoğunlaşshytığında kulaklar yukarı kalkıyor ve ardından dikkatiniz azaldıshyğında kulaklar da duumlzleşiyor Partilerde insanlar yalnızca duumlşuumlshynerek romantik ilgilerini ifade edebiliyorlar Boumlylece birini etkishyliyorsanız bunu fark ediyorsunuz)

Ancak belki de bu teknolojinin en yeni kullanımlarına Duke Uumlniversitesinden Dr Miguel Nicolelis ulaşmaya ccedilalışıyor Onunla roumlportaj yaptığımda kendisi bana yalmzca bilimkurgushyda bulunan aygıtların aynısını yapabileceğini duumlşuumlnduumlğuumlnuuml soumlyshyledi

B EC ERİKLİ E L L E R ve ZİH İN B İR LEŞİM İDr Nicolelis beyin-makine arayuumlzuumlnuumln kıtalararası kullanılabishyleceğini goumlsterdi Bir maymunu koşu bandma ccedilıkardı Maymushynun beynine internete bağlı bir ccedilip yerleştirildi Gezegenin oumlbuumlr ucunda Kyoto Japonyada maymundan gelen sinyaller yuumlruumlshy


yebilen bir robotu kontrol etmek iccedilin kullanıldı Maymun North Carolinada koşu bandmda yuumlruumlyerek aynı yuumlruumlme hareketini uygulayan Japonyadaki bir robotu kontrol etti Yalnızca beyin sensoumlrlerini ve oumlduumll olarak yiyecekleri kullanan Dr Nicolelis bu maymunları duumlnyanın oumlbuumlr ucundaki CB1 adındaki bir robotu kontrol etmeleri iccedilin eğitti

Dr Nicolelis beyin-makine arayuumlzuumlnuumln ana sorunlarından birinin de ccedilaresini arıyor Dokunma hissinin eksikliği Guumlnuumlmuumlzuumln protez elleri dokunma duyusuna sahip değildir ve bundan dolayı yabancı gibi hissediliyorlar Ccediluumlnkuuml ortada hershyhangi bir geri bildirim yok El sıkışırken yanlışlıkla birinin parshymaklarını ezebilirler Bir yumurta kabuğunu mekanik bir kolla tutmak neredeyse olanaksızdır

Nicolelis bu problemi doğrudan beyin-beyin arayuumlzuumlnuuml kulshylanarak aşmayı umuyor İletiler beyinden sensoumlrleri olan mekashynik kola goumlnderilecek kol da yanıtı doğrudan beyine yollayabishylecek Boumlylece beyinsapı toptan aradan ccedilıkarılmış olacak Bu beyin-makine-beyin arayuumlzuuml (BMBA) dokunma duyusunu sağshylayacak kadar temiz ve doğrudan bir geri bildirim mekanizmashysını olası kılabilir

Dr Nicolelis işe rhesus maymunlarının motor kortekslerini mekanik kollara bağlayarak başladı Bu mekanik kollar somatosensoriyel kortekse (dokunma hissini kaydeden boumllge) bağlı elektrotlar sayesinde sinyalleri beyine yollayacak oumlzel sensoumlrlere sahiptir Maymunlara her denemeden sonra bir oumlduumll verilmiş ve maymunlar bu aygıtı nasıl kullanacaklarını doumlrt ila dokuz denemede oumlğrenmişler

Bunu yapmak iccedilin Dr Nicolelis değişik yuumlzeyleri (puumlruumlzluuml ya da duumlz) temsil edecek yeni bir kod icat etmek zorunda kalshymış Kendisi bana şunu soumlyledi Bir aylık ccedilalışmadan sonra beynin bu kısmı yarattığımız yeni yapay kodu oumlğrenir ve farklı yuumlzeylerin dokularıyla ilişkilendirmeye başlar Dolayısıyla bu derideki duyuların taklidini yapabilecek bir duyu kanalını yarashytabileceğimize ilişkin bir goumlstergedir

Ona bu duumlşuumlncenin Uzay Yolu filmindeki holodecki ccedilağshyrıştırdığından bahsettim Holodeck sanal bir duumlnyada dolaştığıshy


nız ancak sanal nesnelere ccedilarptığınızda onları gerccedilekmiş gibi hissedebildiğiniz bir yer Dijital teknolojiyi dokunma hissini takshylit etmek iccedilin kullanan bu teknolojiye haptik teknoloji denir Nicolelis Evet bunun yakın gelecekte holodeck gibi bir şeyin muumlmkuumln olacağının ilk goumlstergesi olduğunu duumlşuumlnuumlyorum yanıtını verdi

Geleceğin holodecki muhtemelen iki teknolojinin birleşiminshyden oluşacak Oumlncelikle Holodeckdeki insanlar internete bağlı kontakt lensler takacaklar boumlylece baktıkları her yerde tuumlmuumlyle yeni bir sanal duumlnya goumlrecekler Bir duumlğmeye basıldığında konshytakt lensinizdeki manzara anında değişecek Bu duumlnyada hershyhangi bir nesneye dokunursanız BMBA teknolojisini kullanarak beyine giden sinyaller dokunma hissini taklit edecek Bu yolla kontakt lensinizin iccedilinde goumlrduumlğuumlnuumlz sanal duumlnyaya ait nesneshyler hissedilebilecek

Beyin-beyin arayuumlzuuml yalmzca haptik teknolojiyi değil aynı zamanda bir zihin interneti ya da beyin ağı da denilen beyinler arası iletişimi de muumlmkuumln kılabilir Dr Nicolelis 2013te Uzay Yolu filmindeki bir şeyi gerccedilekleştirmeyi başarmıştı İki beyin arasında bir zihin birleşimi Biri Duke Uumlniversitesinde diğeri Natal Brezilyada olan iki grup fare ile işe başlamış İlk grup kırshymızı bir ışık goumlrduumlklerinde bir kolu indirmeyi oumlğrenmiş İkinci gruptaki fareler kolu bir implant yoluyla goumlnderilen sinyaller ile beyinleri uyarıldığında indirmeyi oumlğrenmiş Kolu indirmenin oumlduumlluuml bir yudum suymuş Daha sonra Dr Nicolelis iki grubun da beyinlerinin motor kortekslerini hassas bir kablo ile internet uumlzerinden birbirine bağlamış

İlk gruptaki fareler kırmızı ışığı goumlrduumlklerinde Brezilyadaki ikinci gruba internet uumlzerinden bir sinyal goumlnderilmiş daha sonra onlar da kolu indirmişler On denemeden yedisinde ikinshyci grup ilk gruptan gelen sinyallere başarı ile yamt vermiş Bu iki beyin arasında sinyal goumlnderilebileceğine ve bu sinyallerin yorumlanabileceğine ilişkin ilk deney Henuumlz bilim bilimkurshygudaki gibi iki zihnin birleşip tek olduğu zihin birleşiminden ccedilok uzaktır Bu teknoloji hacirclacirc ilkeldir ve oumlrneklem boyutu


kuumlccediluumlktuumlr ancak bir beyin ağının muumlmkuumln olabileceğine dair bir takım kamtlar da bulunmaktadır

2013te bilim insanları hayvan deneylerinin oumltesinde bir beyinden diğerine mesaj goumlndererek insanda beyinden beyine iletişimi ilk defa uyguladıklarında bir sonraki oumlnemli adım da atılmış oldu

Bu doumlnuumlm noktası Washington Uumlniversitesinde bir bilim insanının diğerine bir beyin sinyali (sağ kolunu oynat) goumlndershymesi ile aşıldı Bu iki bilim insanmdan biri bir EEG başlığı taktı ve bir video oyunu oynarken sağ kolunu fiziksel olarak hareket ettirmeden yalnızca duumlşuumlnerek bir topu ateşledi

EEG başlığındaki sinyal internet uumlzerinden diğer bilim insashynına goumlnderildi O da beyninin sağ kolunu hareket ettiren boumllgeshysine dikkatlice yerleştirilmiş transkraniyal manyetik bir başlık takıyordu Sinyal ikinci bilim insanına ulaştığında başlık sağ kolunun istemsizce hareket etmesini sağlayacak manyetik bir uyarıyı beyine goumlnderecekti Boumlylece uzaktan kontrol yoluyla bir insan beyni diğerinin hareketlerini kontrol edebilecekti

Bu buumlyuumlk buluş kelime iccedilermeyen mesajları internet uumlzerinshyden goumlnderip almak gibi pek ccedilok olasılığı muumlmkuumln hacircle getirdi Belki bir guumln tango bungee jumping ya da goumlkyuumlzuuml dalışı yapma deneyimini elektronik posta listenizdeki insanlara goumlnshyderebileceksiniz Yalnızca fiziksel aktivite değil duygu ve hisler de beyinden beyine iletişim yoluyla goumlnderilebilecek

Nicolelis bir guumln Duumlnyamn her yerinden insanların sosyal ağlarda klavyelerle değil doğrudan zihinleriyle yer alabileceğishyni hayal ediyor Beyin ağındaki insanlar yalnızca e-posta goumlnshydermek yerine telepatik yoldan gerccedilek zamanlı olarak duumlşuumlnceshyleri duygu ve fikir alışverişi yapabilecekler Guumlnuumlmuumlzde bir telefon goumlruumlşmesi konuşma bilgisi ve sesin tonunu iletir daha 1 fazlasını değil Video konferans biraz daha iyidir ccediluumlnkuuml karşıshydaki kişinin vuumlcut dilini de okuyabilirsiniz Fakat beyin ağı ileshytişimler arasında en oumlnemlisi olacak Bir konuşmada zihinsel bilshyginin tamamım duyguları ayrıntıları ve kuşkuları da iccedilerecek şekilde paylaşmayı muumlmkuumln hacircle getirecek Zihinler en samimi duumlşuumlnce ve hislerini paylaşabilecek


YOĞUN K A TILIM LI EĞ LEN C EBir beyin ağı geliştirmenin multi milyar dolarlık eğlence enduumlsshytrisine de etkisi olabilir 1920lerde ses kaydetme teknolojisi de ışığı kaydetmede olduğu kadar muumlkemmelleştirildi Bu eğlence enduumlstrisinde bir doumlnuumlşuumlmuuml başlatırken sessiz filmlerden seslishylere geccedilişi de gerccedilekleştirdi Goumlruumlntuuml ve sesin birleştirildiği bu basit formuumll geccediltiğimiz yuumlzyılda fazla değişmedi Ancak geleshycekte eğlence enduumlstrisi koku tat ve dokunma dahil beş duyushynun ve tuumlm duygu ccedileşitlerinin kaydedilmesini sağlayarak bir sonraki aşamaya geccedilebilir Telepatik alıcılar beyinde dolanan tuumlm duyu ve duygu ccedileşitliliğini algılayabileceği iccedilin seyircinin hikayeye buumltuumlnuumlyle katılımı sağlanacaktır Romantik bir film ya da bir aksiyon filmi izlerken sanki gerccedilekten oradaymışız gibi duyguların iniş ccedilıkışlarım ve aktoumlrlerin hissettiklerim deneyim- leyerek adeta bir duygu okyanusunda yuumlzeceğiz Eroinin kokushysunu duyacak bir korku filmindeki kurbanların dehşetini hisseshydecek ve koumltuuml adamların yenilgisinden haz alacağız

Bu yoğun katılım filmlerin yapılışında koumlkluuml bir değişime yol accedilacaktır Oumlncelikle aktoumlrlerin EEGM RG sensoumlrleri yanınshyda hislerini ve duygularını kaydeden nano alıcılarla rol yapmak iccedilin eğitilmeleri gerekecek (Bu her sahneyi beş duyuyu da taklit ederek oynamak zorunda kalacak olan aktoumlrlerin uumlzerine ek bir sorumluluk yuumlkleyecek Sessiz filmlerden seslilere geccedilişi yapashymayan aktoumlrler gibi belki de sahneleri tuumlm duyularıyla oynayashybilen bir nesil ortaya ccedilıkacak) Filmin duumlzenlenmesi yalmzca kesme ve uccedil uca eklemeyi değil aym zamanda her sahnedeki ccedileşitli duyguların birleştirilmesini de gerektirecek Sonunda izleyiciler yerlerinde otururken tuumlm elektriksel sinyaller beyinshylerine goumlnderilecek Seyirciler 3D goumlzluumlkler yerine bir ccedileşit beyin sensoumlruuml takacak Sinema salonları da bu bilgiyi işleyip daha sonra da seyircilere goumlnderebilecek şekilde uyarlanmak zorunda olacak


BEYİN AĞI OLUŞTURM AKBu kadar fazla bilgi taşıyabilecek bir beyin ağı yaratmak aşama aşama yapılmak zorunda İlk adım beynin konuşmayı youmlneten sol temporal lob ya da goumlrmeyi youmlneten oksipital lob gibi oumlnemshyli alanlarına nano alıcılar yerleştirmek olacak Daha sonra alıcıshylardan gelen sinyalleri bilgisayarlar analiz ve deşifre edecek Sırası geldiğinde bu bilgi internet uumlzerinden fiber optik kablolar ile goumlnderilebilecek

Daha zoru bu sinyalleri bir başka insamn beynine alıcı tarashyfından işlenebilecekleri yere geri yerleştirmek Şimdiye kadar bu konudaki ilerleme yalnızca hipokampus uumlzerine yoğunlaşshymış durumda ama gelecekte mesajları doğrudan beynin duyma goumlrme dokunma vb duyularımıza karşılık gelen boumlluumlmlerine yerleştirmek muumlmkuumln olmalıdır Bu yuumlzden bilim insanları beynin bu duyularda goumlrev alan kortekslerini haritala- maya ccedilalışırken yapılacak ccedilok iş var Soumlz konusu korteksler - sonraki boumlluumlmde konuşacağımız hipokampus gibi - haritalandı- ğı zaman soumlzcuumlkleri duumlşuumlnceleri anıları ve deneyimleri başka bir beyine yerleştirmek muumlmkuumln olacaktır

Dr Nicolelisin dediğine goumlre Milyarlarca insamn yalmzca duumlşuumlnce ile diğer insanlarla geccedilici olarak doğrudan iletişim kurshyduğu bir ortamı işlevsel bir beyin ağım kurmak iccedilin gerekli olan beceri teknoloji ve etiği insanlığın bir araya getirebilmesi doğrushysu akıl almaz bir şey değildir Bu kadar devasa bir toplu bilincin nasıl goumlzuumlkeceğini nasıl hissettireceğini ya da ne yapacağım ne ben ne de guumlnuumlmuumlzde herhangi biri kavrayıp dile getiremez

BEYİN AĞI ve U YG ARLIKBir beyin ağı tek başına uygarlığın gidişatım değiştirebilir Yeni bir iletişim sistemi ortaya ccedilıktığında her seferinde toplumdaki değişimleri geri doumlnuumllemez şekilde hızlandırdı Bu bizi bir doumlnemden somakine taşıdı Tarih oumlncesi zamanlarda atalarımız binlerce yıl boyunca kuumlccediluumlk kabileler hacirclinde dolaşan birbirleri


ile vuumlcut dili ve homurtular yoluyla iletişim kuran goumlccedilebelerdi Dilin gelişmesi semboller ve karmaşık fikirleri ifade etmemize olanak sağladı ki bu da koumlylerin ve sonuccedilta şehirlerin kurulmashysını kolaylaştırdı Son birkaccedil bin yıl iccedilinde yazı dili kuşaklar boyunca bilgi ve kuumlltuumlr biriktirmemizi boumlylece bilim sanat mimari ve buumlyuumlk imparatorlukların yuumlkselişini muumlmkuumln kıldı Telefon radyo ve televizyonun icadı iletişimin kıtalararası menshyzilini genişletti Şimdi de internet buumltuumln kıtaların ve insanların birbirine bağlı olduğu duumlnya ccedilapında bir uygarlığın doğuşuna olanak sağladı Bir sonraki dev adım duyu duygu anı ve duumlşuumlncelerin tuumlmuumlnuumln duumlnya ccedilapında paylaşıldığı bir beyin ağı olabilir

ldquo İŞ LETİM S İS TEM LER İN İN BİR PARCcedilASI O LA C A Ğ IZDr Nicolelis ile goumlruumlştuumlğuumlmde bana bilimle memleketi Brezilshyyada ilgilenmeye erken yaşta başladığım anlattı Duumlnyamn dikshykatini ccedileken Apollonun Aya fırlatılışım izlediğini hatırlıyor Ona goumlre bu inanılmaz bir başarı Şimdi ise kendi Aya yolcushyluğunun zihinle bir objeyi hareket ettirebilmeyi muumlmkuumln kılshymak olduğunu soumlyledi

Beyine ilgi duymaya lisedeyken Isaac Asimovun 1964 bası- ım The Human Brain (İnsan Beyni) kitabı ile karşılaştığında başlashymış Ancak kitabın sonunda hayal kırıklığına uğramış Buumltuumln bu yapıların birbirleriyle karşılıklı etkileşerek zihni nasıl oluşturdushyğuna ilişkin bir tartışma yokmuş (ccediluumlnkuuml o zamanlarda yamtı kimse bilmiyordu) Bu yaşamım değiştiren bir an olmuş ve kendi kaderinin beynin sırlarım anlamaya ccedilalışmakta yatıyor olabileceğim fark etmiş

On yıl oumlnce ccedilocukluk hayali uumlzerine araştırma yapmayı ciddi ciddi duumlşuumlnmeye başlamış Bir fareyi alıp onun mekanik bir aygıtı kontrol etmesine olanak sağlayarak işe koyulmuş Bana deneyim şoumlyle accedilıkladı Farenin uumlzerine beynin elektriksel sinshyyallerini algılayan sensoumlrler yerleştirdik Sonra bu sinyalleri iarenin ağzına bir kaynaktan su getirebilecek kuumlccediluumlk bir robotik


kola aktardık Boumlylece hayvan suyu getirebilmek iccedilin kolu zihshyniyle hareket ettirmeyi oumlğrenmek zorunda kaldı Bu bir hayvashynın bir makineye bağlanıp vuumlcudunu oynatmadan makineyi kontrol edebileceğinin ilk goumlsterimiydi

Kendisi buguumln bir maymunun beyninde bulunan ve vuumlcushydun farklı boumllgelerinde ccedileşitli hareketleri uumlretebilen bin noumlronu analiz edebiliyor Daha sonra maymun mekanik kolları ve hatta siber uzaydaki sanal goumlruumlntuumlleri kontrol edebiliyor Nicolelis maymunun hiccedil hareket etmeden duumlşuumlncuumlleriyle kontrol edeshybildiği bir maymun avatarımız bile var dedi Bu maymuna kendi vuumlcudunu temsil eden bir avatarın bulunduğu bir video izletilerek yapılıyor Daha sonra maymun vuumlcuduna zihinsel olarak hareket komutu verip avatarmm da buna karşılık gelen hareketi yapmasını sağlıyor

Dr Nicolelis yakın gelecekte zihinlerimiz ile video oyunları oynayıp bilgisayarları ve aletleri kontrol edebileceğimiz bir guumlnuuml hayal ediyor Onların işletim sistemlerinin bir parccedilası olashycağız Anlattığım deneydekilere ccedilok benzer youmlntemlerle bu aletshylerin yoğun olarak iccedilinde bulunacağız

DIŞ İS K E LE T L ERDr Nicolelisin bir sonraki girişimi Yeniden Yuumlruuml Projesi (Walk Again Project) Projenin amacı vuumlcut iccedilin zihinle kontrol edilen eksiksiz bir dış iskelet yapmak Başlangıccedilta bir dış iskelet Demir Adam filmlerinden bir goumlruumlntuumlyuuml ccedilağrıştırıyor Aslında bu vuumlcudu tamamen kaplayan oumlzel bir giysi Boumlylece motorlar sayesinde kollar ve bacaklar hareket edebiliyor O buna giyileshybilir robot diyor

Soumlylediğine goumlre amacı felccedillilerin duumlşuumlnce yoluyla yuumlruumlmeshylerinde yardım etmek Nicolelis bunun iccedilin kablosuz teknoloji kullanmayı planlıyor boumlylece kafadan dışarı ccedilıkan hiccedilbir şey olmayacak Yirmi ya da otuz bin noumlronu robotik giysiyi kumanda etmek iccedilin kaydedeceğiz Boumlylece kişi duumlşuumlnerek yenishyden yuumlruumlyecek ve nesneleri kavrayıp yeniden hareket ettirebileshycek


Şekil 10 Dr Nicolelisin tam felccedil olmuş bir hastanın zihni tarafından kontrol edileceğini umduğu dış iskelet

Nicolelis dış iskeletin hayata geccedilirilmesi iccedilin bir dizi engelin aşılması gerektiğinin farkında Oumlncelikle beyine oumlzenli bir şekilshyde yerleştirilebilecek ve yıllarca orada kalacak guumlvenilir bir mik- roccedilip serisinin uumlretilmesi gerekiyor İkinci olarak dış iskeletin oumlzguumlrce hareket edebilmesi iccedilin kablosuz sensoumlrlerin geliştirilshymesine gerek var Beyinden gelen sinyaller muhtemelen kemeshyrinize yerleştirilecek olan cep telefonu buumlyuumlkluumlğuumlnde bir bilgishysayar tarafından kablosuz yoldan alınacak Uumlccediluumlncuumlsuuml beyinden gelen sinyalleri bilgisayarlar yoluyla deşifre etme ve değerlenshy


dirme aşamalarında yeni ilerlemelerin kaydedilmesi gerekiyor Maymunlar iccedilin mekanik kollarm kontroluumlnde birkaccedil yuumlz noumlron gerekli Oumlte yandan bir insan iccedilin bir kol ya da bacağı kontrol etmede en az birkaccedil bin noumlrona ihtiyacınız vardır Doumlrduumlncuumlsuuml buumltuumln dış iskelete enerji vermeye yetecek kadar guumlccedilluuml ve taşınashybilir bir guumlccedil kaynağı bulunmalıdır

Nicolelisin hedefi buumlyuumlk Ccedilalışan bir dış iskelet giysisini felccedilshyli bir Brezilyalının accedilılış vuruşunu yapacağı 2014 Duumlnya Kupasına hazır hale getirmek Kendisi bana gururla Bu biz Brezilyalıların Aya yolcuğu dedi

A V A TA R LA R ve V E K İL ROBOTLARSurrogates (Suretler) filminde Bruce Willis gizemli cinayetleri araştıran bir FBI ajanını canlandırıyor Bilim insanları insanoğshylunun yapabildiklerini aşan muumlkemmel dış iskeletler yaratmışshylardır Suumlper guumlccedilluuml olan bu mekanik yaratıkların kusursuz vuumlcutları vardır Aslında o kadar muumlkemmeldirler ki insanlık onlara bağımlı hacircle gelmiştir İnsanlar buumltuumln yaşamlarını bir kabuğun iccedilinden kablosuz teknoloji sayesinde yakışıklı guumlzel vekil robotlarım zihinleriyle kontrol ederek suumlrduumlrmektedir Nereye giderseniz gidin işleriyle meşgul insanlar goumlruumlrsuumlshynuumlz ancak onlar muumlkemmelleştirilmiş vekil robotlardır Onların ihtiyarlayan sahipleri goumlzlerden uzaktadır Ancak Bruce Willis cinayetlerin arkasmdaki kişinin başlangıccedilta vekil robotları icat eden bilim insamyla bağlantılı olabileceğinin farkına vardığında komplo tam tersine doumlner Bu onu vekil robotların bir iyilik mi yoksa lanet mi olduğundan şuumlphe duymaya iter

Dev buumltccedileli bir film olan AvataVda 2154 yılında Duumlnyaı madenlerinin tuumlmuumlnuuml tuumlketmiştir Bu yuumlzden bir maden firmashysı ender bulunan bir metal olan unobtaniumu aramak iccedilin Alpha Centauri yıldız sistemindeki Pandora adlı uzak bir aya doğru yolculuğa ccedilıkmışta Bu uzak ayda bereketli doğaları ile uyum iccedilinde yaşayan Navi adında yerliler bulunmaktadır Yerlilerle iletişim kurabilmek iccedilin oumlzel eğitim goumlrmuumlş ccedilalışanlar


bazı cihazların iccediline yerleştirilir ve burada genetik muumlhendislikshyle uumlretilmiş yerli vuumlcutlarım (avatarlar) zihinleri ile kontrol etmeyi oumlğrenirler Bu gezegende doğanın Duumlnyadakinden ccedilok farklı ve atmosferinin de zehirli olmasına karşın avatarlar burashyda yaşamakta hiccedil zorluk ccedilekmezler Kolay olmayan bu iletişim her nasılsa maden firmasının Navilerin kutsal ayin ağacımn altında zengin bir unobtanium kaynağı bulmasıyla kısa zamanshyda bozulur Kaccedilınılmaz olarak ağacı yok etmek ve madeni ccedilıkarmak isteyen şirket ile ona tapan Naviler arasında anlaşshymazlık başlar Bu Naviler iccedilin kaybedilmiş bir savaş gibi goumlruumlnshymektedir ta ki oumlzel eğitim goumlrmuumlş ccedilalışanlardan biri taraf değişshytirip Navileri zafere taşıyana kadar

Avatarlar ve vekil robotlar buguumln iccedilin bilimkurgunun konushysu ancak bir guumln bilim iccedilin temel birer araccedil olabilirler İnsan vuumlcudu uzay yolculuğu gibi tehlikeli birccedilok goumlrevin koumltuuml koşulshyları iccedilin zayıf ve narindir Bilimkurgu goumlkadamızın en uzak koumlşelerine giden cesur astronotların kahramanlıkları ile dolu olsa da gerccedilek ccedilok farklı Derin uzaydaki radyasyon o kadar yoğun ki astronotlarımız bundan korunmak zorunda yoksa erken yaşlanma radyasyon zehirlenmesi ve hatta kanserle karşı karşıya kalırlar Guumlneşten gelen ışınlar bir uzay aracım oumlluumlmcuumll duumlzeyde radyasyona maruz bırakabilir Amerikadan Avrupaya yapılan bir transatlantik uccediluş sizi saatte bir milirem radyasyona maruz bırakır ki bu bir diş roumlntgeni ccedilektirmekle yaklaşık aynıdır Ancak dış uzayda oumlzellikle kozmik ışınların ve Guumlneş patlamalarının varlığında radyasyon ccedilok daha yoğun olabilir (NASA uzay istasyonunda ccedilalışan astronotları yoğun Guumlneş fırtınaları suumlresince radyasyona daha dayanıklı olan boumlluumlmlerde bulunmaları konusunda ciddi olarak uyarmıştır)

Ayrıca dış uzayda mikrometeorlar uzun suumlren ağırlıksızlık ve değişik yer ccedilekimi alanlarına uyum sağlamadaki problemler gibi bizi bekleyen pek ccedilok farklı tehlike bulunuyor Birkaccedil ay ağırlıktan yoksun kalındığında vuumlcut kalsiyum ve diğer mineshyrallerinin buumlyuumlk kısmını kaybeder ve her guumln egzersiz yapsalar bile bu astronotları epey guumlccedilsuumlz bırakır Dış uzayda bir yıl geccedilirdikten sonra Rus astronotlar uzay kapsuumlllerinden suumlruumlneshy


rek ccedilıkabilmişlerdi Bunun yamnda kas ve kemik kaybının bazı etkilerinin kalıcı olduğuna inanılıyor Bu nedenle astronotlar hayatlarının geri kalanında uzun suumlre ağırlıktan yoksun kalmashynın sonuccedillarım hissedecekler

Mikrometeorların ve Aydaki yoğun radyasyon alanlarının tehlikeleri o kadar fazla ki pek ccedilok bilim insanı astronotlarımızı korumak iccedilin devasa bir yeraltı mağarasını kalıcı bir uzay istasshyyonu olarak kullanmayı teklif etmiştir Bu mağaralar soumlnmuumlş volkanların yakınındaki lav tuumlnelleri gibi doğal yoldan şekil alır Ancak bir Ay uumlssuuml inşa etmenin en guumlvenli yolu astronotlarımıshyza salonlarının konforunu sağlamaktır Bu yolla Ayda bulunan tuumlm tehlikelerden korunmuş olacaklar ancak vekil robotlar uumlzeshyrinden aynı goumlrevleri gerccedilekleştirebileceklerdir Bu insanlı uzay yolculuğunun maliyetini de epey duumlşuumlruumlr ccediluumlnkuuml insan astroshynotlar iccedilin yaşam desteği sağlamak ccedilok daha pahalıdır

Belki de gezegenler arası ilk gemi uzak bir gezegene ulaştıshyğında ve bir astronotun vekil robotu bu yabancı araziye ayak bastığında cuumlmleye şoumlyle başlayabilir Bu zihin iccedilin kuumlccediluumlk bir adım

Bu yaklaşımın olası sorunlarından birisi mesajların Aya ve oumltesine ulaşmasımn zaman alması Bir telsiz mesajı bir saniyeyi biraz aşan bir zamanda Duumlnyadan Aya varıyor Bu sayede Aydaki vekil robotlar Duumlnyadaki astronotlar tarafından kolayshylıkla kontrol edilebilir Mesajlarm Kızıl Gezegene yani Marsa ulaşması ise yirmi dakika ya da daha fazla zaman aldığı iccedilin Marstaki vekil robotlarla iletişim kurmak ccedilok daha zor olacakshytır

Oumlte yandan vekil robotlar Duumlnyada uygulanabilir etkilere sahiptir Japonyada 2011 yılında gerccedilekleşen Fukushima nuumlkleshyer santrali kazası milyarlarca dolarlık hasara neden oldu Ccediluumlnkuuml1 işccedililer oumllduumlruumlcuuml duumlzeylerde radyasyon bulunan alanlarda birkaccedil dakikadan fazla kalamadılar Kesin temizlik kırk yıl suumlrebilir Ne yazık ki robotlar da bu ccedilok şiddetli radyasyon alanlarına gidip gerekli tamirleri yapabilecek kadar gelişmiş değildi Aslında Fukushimada kullanılan tek robot tipi oldukccedila ilkeldi ve temel olarak tekerleklerin uumlzerindeki bir bilgisayara yerleştishy

TELEKİNEZİ ZİHİNLE KONTROL EDİLEN MADDE T13

rilmiş kameralardan ibaretti Kendisi duumlşuumlnebilen (ya da uzakshytan youmlnlendirilen) tam gelişmiş bir robotun yuumlksek radyasyon alanlarında tamirat yapmasına daha onlarca yıl var

Enduumlstriyel robotların eksikliği Ukraynada 1986 yılında meydana gelen Chernobyl kazasında Sovyetler iccedilin vahim bir soruna neden oldu Alevleri soumlnduumlrmek iccedilin kaza alanına doğshyrudan goumlnderilen işccedililer oumlluumlmcuumll duumlzeyde radyasyona maruz kaldıkları iccedilin korkunccedil şekilde oumllduumller Sonunda Mihail Gorbaccedilov hava kuvvetlerine reaktoumlruumln helikopterden bırakılan beş bin tonluk borik asit iccedileren kum ve ccedilimento ile vurulması iccedilin emir verdi Radyasyon duumlzeyleri o kadar yuumlksekti ki kazashyyı tamamen kontrol altına almak iccedilin 250000 işccedili goumlrevlendirilshydi Her biri reaktoumlr binasında tamirat yapabilmek iccedilin birkaccedil dakika iccedileride kalabiliyordu Pek ccediloğu yaşam boyu alınabilecek maksimum radyasyon dozunu aldı Hepsi madalya ile oumlduumlllenshydirildi Bu buumlyuumlk proje bu guumlne kadar gerccedilekleştirilen en oumlnemshyli inşaat başarısıydı ve guumlnuumlmuumlzuumln robotlarıyla bile gerccedilekleşti- rilemezdi

Honda şirketi sonunda oumlluumlmcuumll radyoaktif alanlara gidebileshycek bir robotu geliştirdi fakat henuumlz hazır değil Hondanm bilim insanları beyin dalgalarını analiz eden bir bilgisayara bağlı bir EEG sensoumlruumlnuuml ccedilalışanlardan birinin kafasına yerleştirshydi Bilgisayar mesajları ASIMO (Advanced Step in Innovative Mobility - Yenilikccedili Hareketlilikte İleri Adım) adında bir robota goumlnderen bir telsize bağlandı Bu sayede bir ccedilalışan kendi beyin dalgalarım değiştirerek ASIMOyu tamamen duumlşuumlnce ile kontshyrol edebilir

Ne yazık ki bu robot şu anda Fukushimada onarım yapabishylecek durumda değil ccediluumlnkuuml paramparccedila olmuş nuumlkleer santralshyde onarım yapmak yuumlzlerce hareketi gerektiriyor Oysa robot yalnızca (tamamı kafanın ve omuzların oynatılmasını sağlayan) doumlrt basit hareketi yapabiliyor Bu sistem bir tornavidayı ccedilevirshymek ya da ccedilekiccedil kullanmak gibi basit goumlrevleri yapabilecek kadar gelişmiş değil

Zihin kontrolluuml robotların olabilirliğini keşfeden başka araşshytırmacı gruplar da var Washington Uumlniversitesinde Dr Rajesh


Rao EEG başlık takan birisi tarafından kontrol edilen benzer bir robot yapmış Bu parlak insansı robot altmış bir santimetre uzunluğunda ve adı Morpheus (The Matrix filmindeki karaktershyden ve Yunan ruumlyalar tanrısından esinlenilmiş) Bir oumlğrenci EEG başlığını takıyor ve elini oynatmak gibi belirli hareketler yapıyor Bu da bilgisayar tarafından kaydedilen bir EEG sinyali oluşturuyor Bilgisayar sonunda bir uzvun belirli hareketlerine denk gelen EEG sinyallerinden oluşan bir dosyaya sahip oluyor Daha sonra robot doğru EEG sinyali geldiğinde elini hareket ettirmesi iccedilin programlanıyor Bu yolla elinizi hareket ettirmeyi duumlşuumlnduumlğuumlnuumlzde robot Morpheus da aymsını yapıyor EEG başlığını ilk defa taktığınızda bilgisayarın beyin sinyallerinize goumlre kalibrasyonu on dakika suumlruumlyor Er ya da geccedil zihninizle robotu kontrol ederek hareketler yaptırmayı oumlğreniyorsunuz Oumlrneğin onu kendinize doğru yuumlruumltebilir masadan bir bloğu aldırtabilir 18 metre uzaklıktaki başka bir masaya yuumlruumltuumlp daha sonra bloğu oraya bırakmasını sağlayabilirsiniz

Avrupadaki araştırmalar da hızla ilerleme kaydediyor 2012de İsviccedilredeki Ecole polytechnique feacutedeacuterale de Lausanne Uumlniversitesinden bilim insanları en son başarılarını accedilıkladılar Kontroloumlruuml 96500 metre uzakta konuşlanmış EEG sensoumlrleri ile telepatik yoldan kontrol edilebilen bir robot Robotun kendisi guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok evin salonunda bulunan Roomba elektrikli suumlpuumlrgeye benziyor Fakat o aslında donanımı olan bir kamera ile kalabalık bir ofiste youmlnuumlnuuml bulabilen bir hayli karmaşık bir robot Oumlrneğin felccedilli bir hasta bir bilgisayar ekranına bakarak kilometrelerce uzaklıkta bu robottaki video kamera yardımıyla robotun goumlzlerinden etrafı goumlrebilir Daha sonra robot engelleri aşarken hasta onun hareketlerini duumlşuumlnceyle kontrol edebilir

Gelecekte en tehlikeli işlerin o işi yapan insanlar tarafından kontrol edilen robotlarla yapıldığı hayal edilebilir Dr Nicolelis Muhtemelen uzaktan kontrol edilebilen diplomat ve buumlyuumlkelshyccedililerimiz olacak belki de evrenin uzak koumlşelerinde bulunan gezegen ve yıldızları keşfetmeleri iccedilin değişik biccedilim ve boyutlarshyda uzay gemileri ya da robotlar goumlnderebileceğiz diyor


Oumlrneğin 2010da Duumlnya 5 milyon varillik ham petroluumln Meksika Koumlrfezine sızmasını dehşetle izledi Deepwater Horizon sızıntısı tarihteki en buumlyuumlk petrol facialarından biriydi Muumlhendisler uumlccedil guumln boyunca ccedilaresiz kaldı Uzaktan kontrol edishylen robotik denizaltılar sondaj kuyusunu kapatmak iccedilin haftalarshyca boşa ccedilaba harcadılar Bu denizaltılar boumlyle bir sualtı goumlrevi iccedilin gereken beceri ve ccedilok youmlnluumlluumlkten yoksundu Alet kullanshymada ccedilok daha hassas olan vekil robotik denizaltılar kullanılabishylir durumda olsaydı sızıntının ilk guumlnlerinde kuyuyu kapatabishylir muumllk hasarı ve davalardan kaynaklanan milyonların kaybını oumlnleyebilirlerdi

Başka bir olasılık da vekil robotik denizaltıların bir guumln insan vuumlcuduna girip hassas ameliyatları iccedileriden gerccedilekleştirebilmeshysidir Bu fikir bir denizaltının kan huumlcresi boyutunu kuumlccediluumlltuumlluumlp ardından beyninde pıhtı olan birisinin kan dolaşımına enjekte edildiği ve Raquel Welchin rol aldığı Esrarengiz Yolculuk (Fantastic Voyage) filminde keşfedildi Atomları kuumlccediluumlltmek kuantum fiziğinin yasalarına aykırıdır ancak bir guumln huumlcre boyutunda MEMS (mikro elektromekanik sistemler) bir insanın kanma girebilecek MEMS kolayca bir iğne ucuna sığabilen minik makinelere verilen addır Tırnak buumlyuumlkluumlğuumlnde bir silishykon parccedilasımn uumlzerine yuumlz milyonlarca transistor yerleştirebi- len ve silikon vadisinde de kullanılan aşındırma teknolojisini kullanırlar Dişli kol makara ve hatta motorları olan ayrıntılı bir makine bu cuumlmlenin sonundaki aralıktan daha kuumlccediluumlk boyutta yapılabilir Bir guumln bir insan telepatik bir kask taktıktan sonra kablosuz bağlantı ile bir MEMS denizaltısım kumanda ederek bir hastanın iccedilinden ameliyat yapabilecektir

Boumlylece MEMS teknolojisi tıpta mikroskobik makinelerin vuumlcuda girmesine dayalı tuumlmuumlyle yeni bir alan accedilabilir Bu MEMS denizaltıları beyine girerek nano alıcılara youmln bile goumlsteshyrebilir boumlylece ilgilenilen noumlronlarla kusursuz bir bağlantı kurushylabilir Bu yolla nano alıcılar belirli davramşlarda rol alan az miktarda noumlrondan gelen sinyalleri alp iletebilir Elektrotların beyine gelişiguumlzel yerleştirilmesi yaklaşımı boumlylece son bulacakshytır


G ELEC EK Duumlnyadaki pek ccedilok laboratuvarda meydana gelen buumltuumln bu jdikkat ccedilekici gelişmeler kısa vadede felccedil ve diğer hastalıklardan jmuzdarip olanların acılarını dindirebilir Zihinlerinin guumlcuumlnuuml kullanarak sevdikleriyle iletişim kurabilecek yataklarını ve tekerlekli sandalyelerini kontrol edebilecek zihinle youmlnlendirishylen mekanik uzuvlar aracılığıyla yuumlruumlyebilecek ev aletlerini kulshylanabilecek ve yarı normal yaşamlar suumlrebileceklerdir

Ancak uzun vadede bu gelişmelerin Duumlnyaya ccedilok buumlyuumlk ekonomik ve pratik katkıları olabilir Bu yuumlzyılın ortasında bilshygisayarlarla doğrudan zihin ile etkileşmek sıradan hale gelecekshytir Bilgisayar sektoumlruuml halihazırda bir gecede genccedil milyarderler ve şirketler yaratabilecek multitrilyon dolarlık bir enduumlstri olduğundan beyin-bilgisayar arayuumlzuumlndeki gelişmeler Wall Streette -ve tabi evinizin salonunda- yankılanacaktır

Bilgisayarlarla iletişim kurmak iccedilin kullandığımız buumltuumln cihazlar (fare klavye vb) sonunda ortadan kalkacak Gelecekte basitccedile zihinsel komutlar vereceğiz ve isteklerimiz etrafa gizlenshymiş kuumlccediluumlk ccedilipler sayesinde yerine getirilecek Ofislerimizde otu- bull rurken parkta bir gezintiye ccedilıktığımızda vitrinlere bakarken ya da dinlenirken beyinlerimiz ccediliplerle etkileşime girip zihinsel ola- ı rak hesaplarımızı kontrol etmemize tiyatroya bilet almamıza ya da rezervasyon yaptırmamıza olanak sağlayacak

Sanatccedilılar da bu teknolojiden yararlanabilir Sanatsal ccedilalış- malarım zihinlerinde goumlzlerinin oumlnuumlne getirebilirlerse sonrasınshyda goumlruumlntuuml EEG sensoumlrleri yoluyla bir hologram ekranında uumlccedil boyutlu olarak goumlruumlntuumllenebilir Zihindeki goumlruumlntuuml oumlzguumln nesne kadar kesin olamayacağı iccedilin sanatccedilı uumlccedil boyutlu goumlruumlnshytuumlde bazı iyileştirmeler yapabilir ve sonraki aşamayı duumlşuumlnebi- 1 lir Birkaccedil denemeden sonra sanatccedilı nihai goumlruumlntuumlyuuml bir 3D yazıcıdan ccedilıkartabilir

Tuumlm bunlara karşın bazı eleştiriler bu telekinetik guumlccedillerin bir buumlyuumlk engeli olduğunu iddia ediyor o da enerji yetersizliği Filmlerde suumlper kahramanlar duumlşuumlnceleriyle dağları hareket ettirebilecek guumlccedillere sahip X-Men Son Direniş filminde koumltuuml


adam Manyeto Golden Gate koumlpruumlsuumlnuuml yalnızca parmaklarım kullanarak hareket ettirebilecek guumlce sahipti ancak insan vuumlcushydu yalnızca 02 beygir guumlcuumlne sahip ki bu da ccedilizgi romanlarda goumlrduumlklerimizi yapabilmek iccedilin ccedilok az miktarda guumlccedil anlamına geliyor Dolayısıyla telekinetik suumlper kahramanların yaptıkları hayal gibi goumlzuumlkuumlyor

Ancak bu enerji sorunun bir ccediloumlzuumlmuuml var Duumlşuumlncelerinizi guumlcuumlnuumlzuuml milyonlarca kat arttıracak bir enerji kaynağına bağlashyyabilirsiniz Bu yolla neredeyse bir tanrının guumlcuumlne yaklaşabilirshysiniz Uzay Yolu filminin bir boumlluumlmuumlnde muumlrettebat uzak bir gezegene gitmiş ve Yunan guumlneş tanrısı Apollo olduğunu soumlyleshyyen tanrı benzeri bir yaratıkla karşılaşmıştı Muumlrettebatı şaşırtan sihirli numaralar yapabiliyordu Hatta ccedilok uzun zaman oumlnce insanların ona taptığı Duumlnyaya bile gittiğini iddia etmişti Ancak tanrılara inanmayan muumlrettebat bir sahtekarlıktan şuumlphe- lenmişti Sonradan bu tanrının gizli bir enerji kaynağım zihniyle kontrol ettiğini ve buumltuumln bu sihir numaralarım bu şekilde gershyccedilekleştirdiğini fark ettiler Enerji kaynağı yok edildiğinde yarashytık sıradan bir oumlluumlmluuml haline geldi

Benzer şekilde gelecekte zihinlerimiz bize suumlper guumlccediller kazandıracak bir enerji kaynağını kontrol edebilir Oumlrneğin bir inşaat işccedilisi ağır makineleri ccedilalıştıran bir enerji kaynağını telepashytik yolla kullanabilir Boumlylece tek bir işccedili yalmzca zihin guumlcuumlnuuml kullanarak karmaşık binalar ve evler yapma yeteneğine sahip olabilir Buumltuumln ağırlık kaldırma işi enerji kaynağı tarafından yapılırken inşaat işccedilisi de adeta bir orkestra şefi gibi devasa vinccedilleri ve buldozerleri yalmzca duumlşuumlnceleriyle kontrol edebilir

Bilim bir başka accedilıdan da bilimkurguyu yakalamaya başladı Yıldız Savaşları serisi uygarlıkların tuumlm goumlkadaya yayıldığı bir zamanda geccediliyor Goumlkadamn barışı Jedi Şoumlvalyeleri tarafmdan sağlamyor Onlar zihin okumak ve ışın kılıccedillarım kullanmak iccedilin guumlcuuml kullanan iyi eğitilmiş savaşccedilılar

Buna karşın bahsedilen guumlcuuml tasarlamaya başlamak iccedilin buumltuumln goumlkadada koloniler oluşturmayı beklemeye gerek yok Guumlnuumlmuumlzde guumlcuumln ECOG elektrotlar ya da EEG başlıkları kulshylanarak başkalarının duumlşuumlncelerine girmek gibi bazı youmlnlerden


muumlmkuumln olduğunu goumlrebiliriz Ancak Jedi Şoumlvalyelerinin telekinetik guumlccedilleri bir enerji kaynağım zihinlerimizle kullanmayı oumlğrenince muumlmkuumln olabilecektir Oumlrneğin Jedi Şoumlvalyeleri bir ışın kılıcını yalnızca ellerini hareket ettirerek ccedilağırabiliyor Aym beceriyi manyetizmamn guumlcuumlnuuml (bir MRG makinesindeki gibi bir ccedilekici odamn karşısına savurabilecek kadar guumlccedilluuml olanım) kullanarak biz de gerccedilekleştirebiliriz Enerji kaynağını zihin yoluyla etkinleştirerek guumlnuumlmuumlz teknolojisiyle odanın diğer tarafındaki bir ışın kılıcını alabilirsiniz

BİR TANRININ GUumlCUumlTelekinezi genellikle tanrıya ya da bir suumlper kahramana atfedishylen bir guumlccedil Uumlnluuml Hollywood filmlerinde goumlrduumlğuumlmuumlz kahrashymanlar evreninde belki de en guumlccedilluuml karakter Phoenix O iradeshysiyle herhangi bir objeyi hareket ettirebilen bir kadın X-Menin bir uumlyesi olan Phoenix zihin guumlcuumlyle ağır makineleri kaldırabilir buumlyuumlk su kuumltlelerini tutabilir ya da jet uccedilaklarını uccedilurabilir (buna rağmen guumlcuumlnuumln karanlık yanı tarafından tamamen ele geccedilirildiğinde buumltuumln Guumlneş sistemlerini ve yıldızları yok edebishylecek bir oumlfke seline kapılır Guumlcuuml o kadar fazla ve kontrolsuumlzduumlr ki bu onun sonunu getirir)

Peki bilim telekinetik guumlccedilleri kullanmada ne kadar ileri gideshybilir

Gelecekte duumlşuumlncelerimizi guumlccedillendirecek bir guumlccedil kaynağıyla bile insanların kalem bardak gibi basit nesneleri hareket ettireshybilmesi muumlmkuumln goumlzuumlkmuumlyor Soumlzuumlnuuml ettiğimiz gibi evrende bilinen doumlrt kuvvet vardır ve hiccedilbiri nesneleri dış guumlccedil kaynağı olmadan hareket ettiremez (manyetizma yakın gibi ancak o da yalmzca manyetik nesneleri hareket ettirebilir Plastikten yapıl-^ mış olan nesneler su ya da tahta manyetik alanlardan etkilenshymez) Havaya yuumlkselme ccediloğu sihirbazın goumlsterilerinde kullanshydığı bir numaradır bilimsel yeterliliğimizin oumltesindedir

Yani harici enerji kaynağıyla bile telekinetik bir insamn etrashyfındaki nesneleri iradesiyle yerinden oynatabilmesi pek de muumlmkuumln değildir Yine de buna yaklaşabilen bir teknoloji mevshy


cut Bu teknoloji bir maddeyi diğerine doumlnuumlştuumlrme oumlzelliğine de sahip

Intel firmasının yoğun araştırma konusu haline gelen bu tekshynolojinin adı programlanabilir madde Projenin arkasındaki fikir katom adı verilen mikroskobik bilgisayar ccediliplerinden maddeler yaratmak Her katom kablosuz olarak kontrol edilebishylir ve yuumlzeyindeki elektriksel yuumlkuuml değiştirip farklı şekillerde birbirleri ile bağlanmaya programlanabilir Elektrik yuumlklerinin programlanması ile katomlar oumlrneğin bir telefona doumlnuumlşebilir Yuumlkleri farklı şekilde programlamak iccedilin bir tuşa basıldığında katomlar dizuumlstuuml bilgisayar gibi başka bir nesneye doumlnuumlşuumlrler

Bu teknolojinin bir oumlrneğini Pittsburghdaki Carnegie Mellon Uumlniversitesinde goumlrduumlm Bilim insanları orada bir iğne başı buumlyuumlkluumlğuumlnde bir ccedilip uumlretmişlerdi Bu katomları test etmek iccedilin en kuumlccediluumlk bir toz parccedilasımn bile giremediği izole odaya koruyushycu beyaz bir uumlniforma ve plastik botlarla girmek zorunda kalshydım Daha sonra mikroskop altında her katomun iccedilinde bulushynan ve yuumlzeydeki elektrik yuumlkuumlnuuml kablosuz yoldan değiştirmeshyye programlanmış karmaşık devre sistemini goumlrduumlm Buguumln yazılımları programladığımız şekilde gelecekte donanımları da programlamamız muumlmkuumln olabilir

Bir sonraki aşama katomların kullanılabilir nesneler şeklinshyde bir araya gelip gelemediğini belirlemek ve iradeyle başka bir nesneye doumlnuumlşuumlp doumlnuumlşemeyeceğine bakmak Programlanabilir maddenin ccedilalışan prototiplerini yapmamız kırk yılı bulabilir Milyonlarca katomu programlamak ccedilok karmaşık olduğundan her katomdaki elektrik yuumlkuumlnuuml youmlnlendirecek oumlzel bir bilgisayar uumlretilmek zorunda Belki de bu yuumlzyılın sonunda bu bilgisayarı zihinsel yolla kontrol etmek olası olacak ve biz bir nesneyi bir diğerine doumlnuumlştuumlrebileceğiz Her nesnedeki elektriksel yuumlkleri ve bunların dizilimini bilmek zorunda kalmayacağız Yalmzca bir nesneyi diğerine doumlnuumlştuumlrmesi iccedilin bilgisayara zihinsel yolla komut vereceğiz

Belki zamanla mobilyalar aletler ya da elektronik cihazlar gibi ccedileşitli programlanabilir nesneleri sıralayan kataloglara sahip olacağız Daha sonra da bilgisayarla telepatik yoldan iletishy


şim kurarak bir nesneyi diğerine doumlnuumlştuumlrmek muumlmkuumln olabishylecek Salonunuzu yeniden dekore etmek mutfağınızı baştan tasarlamak ve yılbaşı hediyesi almak Bunların hepsi zihinle yapılabilecek

BİR A H LA K HİKAYESİBir dileğin gerccedilekleşmesi Tanrıya oumlzguuml bir ayrıcalıktır Ancak bu kutsal guumlcuumln bir de dezavantajı var Buumltuumln teknolojiler iyilik ya da koumltuumlluumlk adına kullanılabilir Sonuccedilta bilim iki tarafı kesshykin bir kılıccediltır Bir tarafı accedillık hastalık ve cahilliğe karşı kullanıshylırken diğer tarafı ccedilok ccedileşitli şekillerde insanlığa karşı kullanılashybilir

Bu teknolojilerin savaşları ccedilok daha yıkıcı hale getirmesi muumlmkuumlnduumlr Belki bir guumln buumltuumln yakın ccedilarpışmalar ileri teknoshyloji uumlruumlnuuml silahlarla donatılmış vekil robotlar arasında olacak Asıl savaşccedilılar kilometrelerce uzakta guumlvendeyken sivillere vershydikleri zararı umursamadan son teknoloji silahlarıyla yaylım ateşi accedilacaklar Vekil robotlarla yapılan savaşlar askerlerin hayatshylarını korurken korkunccedil can ve mal kayıplarına neden olacak

Daha buumlyuumlk bir sorun bu guumlcuumln sıradan bir insamn kontrol edebileceğinden ccedilok daha fazla olması olabilir Carrie romanınshyda Stephen King yaşıtlarının olması suumlrekli alay ettiği bir kızın duumlnyasını anlatıyor Kız toplumdan dışlanmış ve yaşamı bitshymek bilmeyen alaylar ve kuumlccediluumlk duumlşmelerden ibaret hale gelmişshytir Buna rağmen onunla alay edenlerin kızın hakkında bilmeshydikleri bir gerccedilek vardır O bir telekinetiktir

Buumltuumln bu sataşmalarm uumlzerine bir de mezuniyetinde elbiseshysinin her yerine kan bulaştırılması bardağı taşıran son damla olur Tuumlm telekinetik guumlcuumlnuuml toplar ve arkadaşlarım tuzağa duumlşuumlruumlp teker teker yok eder Son bir goumlsteri olarak okulun tamamım yakmaya karar verir Ancak telekinetik guumlcuuml kontrol edilemeyecek kadar buumlyuumlktuumlr ve sonunda kendi başlattığı yanshygında oumlluumlr

Telekinetik guumlccedillerin geri tepmesi tek sorun değil Bu guumlcuuml anlamak ve kullanmak uumlzere tuumlm oumlnlemleri almış olsamz bile


duumlşuumlncelerinize ve komutlarınıza aşırı itaatkar ise barındırdığıshynız hayaller kıyametinize yol accedilabilir

Yasak Gezegen (The Forbidden Planet - 1956) filmi William Shakespearein bir sihirbaz ile kızının kimsesiz bir adada mahshysur kalmasıyla başlayan Fırtına (The Tempest) adlı oyunundan uyarlanmış Ancak Yasak Gezegen filminde bir profesoumlr ve kızı uzak bir gezegende mahsur kalmışlardır Bu gezegen bir zamanshylar bizden milyonlarca yıl ileri olan Krell uygarlığının evidir En buumlyuumlk başarıları onlara sonsuz telekinetik guumlccediller kazandıran bir makine yapmış olmalarıdır Bu guumlccedil maddeyi zihinleriyle kontshyrol etmelerini sağlamakta ve istedikleri her şey anında gerccedilek olmaktadır Bu gerccedileği en garip isteklerine goumlre yeniden şekil- lendirebilmenin anahtarıdır

En buumlyuumlk başarılarım gerccedilekleştirmenin arifesinde aygıtı ccedilalıştırırken Krelller hiccedilbir iz bırakmadan kaybolur Bu gelişmiş uygarlığı yok eden şey acaba ne olabilir

Duumlnyadan gelen bir grup profesoumlruuml ve kızını kurtarmak iccedilin gezegene indiğinde gizemli bir canavarın orada dolaştığını fark eder Muumlrettebat canavar tarafından katledilmektedir Sonunda muumlrettebattan biri canavarın ve Krell uygarlığının ardındaki sırrı ccediloumlzer Oumllmeden oumlnceki son soumlzuuml Bilinccedilaltmdan gelen canashyvarlar olmuştur

Sonrasında şok edici gerccedilek aniden profesoumlruumln akima gelir Krelller telekinezi makinesini ccedilalıştırdıkları gece uyuyakalmışshylardır Alt egolarmdaki buumltuumln bastırılmış tutkular birdenbire accedilığa ccedilıkmıştır Bu gelişkin uygarlığın bilinccedilaltında goumlmuumlluuml olanlar onların bastırılmış hayvan iccedilguumlduumlleri ve geccedilmişlerinden gelen tutkulardır Buumltuumln intikam hayalleri bir anda gerccedilek olmuş boumlylece bu buumlyuumlk uygarlık bir gecede kendini yok etmişshytir Pek ccedilok gezegen fethetmişler ancak kendi bilinccedilaltlarım kontrol edememişlerdir

Burada zihnin guumlcuumlnuuml accedilığa ccedilıkarmak isteyen herkes iccedilin bir ders var Zihnin iccedilinden insanlığın en yuumlce başarıları ve duumlşuumlnshycelerini ccedilıkarabilirsiniz Ancak aynı zamanda bilinccedilaltmdaki canavarları da orada bulabilirsiniz


KİM OLDUĞ UM UZU D EĞ İŞ TİR M EK A N ILAR IM IZ V E ZEK Acirc M IZŞimdiye kadar bilimin telekinezi ve telepati yoluyla zihinsel yeteneklerimizi genişletebilme yeteneğini tartıştık Temelde aynı şeyden bahsettik bu gelişmeler oumlzuumlmuumlzde kim olduğumushyzu değiştirmeyecektir Buna karşın insan olmanın doğasını tamamen değiştirebilecek yepyeni bir araştırma alanı gelişiyor Genetik elektromanyetizma ve ilaccedil tedavisindeki son gelişmeleshyri kullanarak yakın gelecekte belleklerimizi değiştirmek ve hatta zekacircmızı geliştirmek muumlmkuumln olabilir İnternetten bir anı indirme bir gecede karmaşık yetenekler edinme ve suumlper zekacircshyya sahip olma fikri yavaş yavaş bilimkurgunun alamndan uzakshylaşıyor

Anılarımız olmadan anlamsız uyaranlar iccedilinde kendimizi ve geccedilmişimizi anlama olanağı bulamadan başıboş bir şekilde savshyrulup kayboluruz Peki bir guumln beynimize yapay hatıralar yer- leştirebilsek ve yalnızca dosyayı belleğimize indirerek herhangi bir disiplinde ustalaşabilsek ne olur Gerccedilek ile sahte hatıralar arasındaki farkı anlayamazsak ne olur Kim oluruz

Bilim insanları doğayı edilgen bir biccedilimde izlemeyi bırakıp onu şekillendirmeye ve bir kalıba sokmaya başlıyor Bu belki de hatıraları duumlşuumlnceleri zekacircyı ve bilinci youmlnlendirebileceğimiz anlamına geliyor Zihnin karmaşık yapışım yalnızca incelemekshyle kalmayacak gelecekte onu youmlnetebileceğiz de

Oumlyleyse şimdi şu soruya yanıt verelim Hatıraları internetten indirebilir miyiz

Eğer beyinlerimiz anlaşılabilecek kadar basit olsaydı onlan anlayacak kadar zeki olmazdık

-ANONİM

ISMARLAMA ANILAR VE DUumlŞUumlNCELER

n| eo Seccedililmiş Kişidir Mağlup olmuş insanlığın İYİ makinalara karşı zaferi iccedilin yalnız o oumlncuumlluumlk edebi- I m lir Bizi kontrol etmek iccedilin beynimize sahte hatıralar

yerleştirmiş Matrixi bir tek Neo yok edebilirMatrix filminin klasikleşmiş bir sahnesinde Matrixi koruyan

koumltuuml Sentineller sonunda Neoyu koumlşeye sıkıştırmıştı İnsanlığın son umudu sona erecek gibi goumlruumlnuumlyordu Oysa Neo oumlnceden boynunun arkasına anında beynine doumlvuumlş sanatları yetenekleri yuumlkleyen bir elektrot yerleştirtmişti Saniyeler iccedilinde Sentinelleri nefes kesici uccedilan tekmelerle ve yerini bulan vuruşlarla indirebishylen bir karate ustasına doumlnuumlştuuml

Matrixte siyah kuşak bir karate ustasının inanılmaz yetenekshylerini oumlğrenmek beyninize bir elektrot yerleştirip yuumlkle duumlğshymesine basmaktan zor değildir Belki biz de bir guumln beynimize yeteneklerimizi muazzam bir şekilde geliştirecek bir bellek yuumlkshyleyebileceğiz

Peki beyninize yuumlklenen hatıralar sahteyse ne olacak Gerccedileğe Ccedilağrı (Total Recall) filminde Arnold Schwarzeneggerin beynine sahte hatıralar yerleştirilmişti Bunun sonucunda gershy

124 ISMARLAMA ANILAR VE DUumlŞUumlNCELER

ccedilek ve kurgu arasmdaki ayrım tamamen bulamktı Arnold filshymin sonuna kadar cesurca Marstaki koumltuuml adamlarla savaşıyor filmin sonunda ise kendisinin liderleri olduğunu fark ediyordu Normal kanunlara uyan bir vatandaş olduğu youmlnuumlndeki anılashyrının tamamen uydurulmuş olduğunu oumlğrenince şok oluyordu

Hollywood yapay anıların buumlyuumlleyici fakat gerccedilek olmayan duumlnyasını keşfeden filmlere bayılıyor Tuumlm bunlar kuşkusuz guumlnuumlmuumlzuumln teknolojisiyle muumlmkuumln değil ama insan guumlnuumlmuumlzshyden yirmi-otuz yıl sonra yapay belleklerin beynimize yerleştirishylebileceğini hayal edebiliyor

N A S IL HATIRLAR IZPhineas Gageinki gibi bilimsel yazında kısaca HM olarak bilishynen Henry Gustav Molaisonm ilginccedil vakası noumlroloji alanında hipokampusun araları oluşturmadaki oumlneminin anlaşılmasında birccedilok temel atılıma oumlncuumlluumlk ederek heyecan yarattı

HM 9 yaşındayken geccedilirdiği bir trafik kazasında başından yaralandı Bu onu giderek guumlccedilten duumlşuumlren havaleleri de berabeshyrinde getirdi 1953te 25 yaşındayken semptomlarını hafifleten başarılı bir operasyon geccedilirdi Ancak başka bir sorun guumln yuumlzuumlshyne ccedilıktı Cerrahlar yanlışlıkla hipokampusunun bir kısmım da ccedilıkarmıştı HM ilk başta normal goumlzuumlkuumlyordu ancak kısa zamanda bir şeylerin korkunccedil bir şekilde yanlış olduğu ortaya ccedilıktı HM yeni anılar oluşturamıyordu Bunun yerine suumlrekli şimdiki zamanda yaşıyor aym kişileri sanki onları ilk defa goumlruumlshyyormuşccedilasına guumlnde birkaccedil kere aym yuumlz ifadesiyle karşılıyorshydu Kaybolmadan oumlnce belleğine giren her şey orada yalmzca birkaccedil dakika kalabiliyordu Buguumln Aslında Duumlnduuml (Groundhog Day) filmindeki Bili Murray gibi HM aym guumlnuuml hayatının sonushyna kadar tekrar tekrar yaşamaya mahkucircm olmuştu Ancak Bili Murrayin karakterinin aksine oumlnceki tekrarları hatırlayamıyorshydu Bununla birlikte uzun suumlreli belleği goumlrece sağlamdı ve ameliyattan oumlnceki hayatını hatırlayabiliyordu işleyen bir hipokampusu olmadan HM yeni tecruumlbelerim kaydedemiyordu Oumlrneğin aynaya baktığı zaman dehşete kapılırdı ccediluumlnkuuml hacirclacirc 25

ISMARLAMA ANILAR VE DUumlŞUumlNCELER 125

yaşmda olduğunu duumlşuumlnuumlrken goumlrduumlğuuml yaşlı bir adamın yuumlzuuml olurdu Neyse ki dehşete kapılma amsı da kısa zamanda sisin iccedilinde kaybolurdu HM Duumlzey 2 bilinciyle bir bakıma hayvana benziyordu yakın geccedilmişi hatırlamıyor ve geleceği tasarlayamı- yordu Ccedilalışan bir hipokampusu olmadığı iccedilin Duumlzey 3 bilinccedil durumundan Duumlzey 2ye gerilemişti

Buguumln sinirbilimdeki gelişmeler bize anıların nasıl biccedilimlen- dirildiği saklandığı ve daha sonra hatırlandığı ile ilgili net bir resim sunuyor Harvarddan Dr Stephen Kossyln adlı bir noumlroshylog Bu bilgiler geccediltiğimiz birkaccedil yılda iki teknik gelişme bilgishysayarlar ve modern beyin taraması sayesinde bir araya geldi diyor

Bildiğimiz gibi duyusal bilgiler (goumlrme dokunma tatma gibi) oumlnce beyin sapından sonra da bir yayın istasyonu gibi goumlrev yapan talamustan geccedilmek zorundadır Talamus bu sinyalshyleri değerlendirilmek uumlzere beynin ccedileşitli duyusal loblarına youmlnlendirir Bu işlenmiş bilgi bilincimize girdiği prefrontal kortekse ulaşır ve birkaccedil saniyeden dakikalara kadar ccedileşitlilik goumlsshyteren kısa doumlnem belleğimiz olarak değerlendirdiğimiz şekli oluşturur

Bu anıları daha uzun suumlre saklamak iccedilin anılara ait bilgiler oumlnce farklı kategorilere parccedilalandıkları hipokampustan geccedilmek zorundadır Tuumlm anıları beynin tek bir boumllgesinde bir bant kaydı ya da hard disk gibi saklamak yerine hipokampus bu parccedilaları ccedileşitli kortekslere youmlnlendirir (Aslında anıları bu şekilshyde saklamak onları art arda saklamaktan daha verimlidir İnsanların anıları bir bilgisayar bandında olduğu gibi sıralı olashyrak saklansaydı devasa bir anı deposu gerekirdi Hatta gelecekshyte dijital depolama sistemleri bile tuumlm anıları sırayla saklamak yerine beynin bu oumlzelliğini benimseyebilir) Oumlrneğin duygusal amlar amigdalada saklamr ama kelimeler temporal loba kaydeshydilir Bununla birlikte renkler ve diğer goumlrsel bilgiler oksipital lobda biriktirilirken dokunma duyusu ve hareket bilgisi pariyetal lobda bulunur Şimdiye kadar bilim insanları beynin farklı yerlerinde saklanan meyveler sebzeler bitkiler hayvanlar vuumlcut boumlluumlmleri renkler sayılar harfler isimler fiiller tam


Şekil 11 Bu şekil bellek yolaklarım goumlstermektedir Duyu organlarından gelen uyarılar beyinsapmdan geccediler talamusa gider oradan da korteksteki alanlara ulaşıp prefrontal kortekse varırlar Oradan da uzun doumlnemli bellek de saklanmak uumlzere hipokampusa geccedilerler

adlar yuumlzler yuumlz ifadeleri ile ccedileşitli duygu ve sesleri iccedileren 20den fazla bellek kategorisi tanımladı

Oumlrneğin parkta bir yuumlruumlyuumlş gibi tek bir am parccedilalara boumlluumlnshymuumlş ve beynin ccedileşitli boumllgelerinde saklanmış bilgiler iccedilerir Bu anının yalmzca bir youmlnuumlnuuml tekrar yaşamak (oumlrneğin yeni biccedililshymiş ccedilim kokusu) bir anda beyni aceleyle tuumlm parccedilaları birleştirshymeye ve uyumlu bir hatıra oluşturmaya iter Bellek araştırmalashyrının amacı bu dağılmış parccedilaların bir tecruumlbemizi hatırladığıshymızda nasıl tekrar bir araya geldiğini ccediloumlzmektir Bu duruma


bağlama problemi deniyor Bu problemin bir ccediloumlzuumlmuuml belleğin kafa karıştırıcı pek ccedilok youmlnuumlnuuml accedilıklayabilir Oumlrneğin Dr Antonio Damasio diğer her şeyi hatırlayabildikleri halde yalnızshyca bir kategoriyi tanımlayamayan felccedilli hastaları analiz etmiş Bunun nedeni inmenin beynin yalmzca o kategorinin saklandıshyğı belirli bir boumllgesini etkilemiş olması

Bağlama problemi daha da karışık ccediluumlnkuuml buumltuumln anı ve deneshyyimlerimiz ccedilok oumlzel Amlar bireylere goumlre duumlzenleniyor olabilir bu yuumlzden bir insanın anı kategorileriyle bir diğerininki paralelshylik goumlstermeyebilir Oumlrneğin şarap tadıcıları tattaki hafif değishyşiklikleri sınıflandırmak iccedilin bir suumlruuml kategoriye sahip olabilirshyken fizikccedililer belirli denklemler iccedilin farklı kategorilere sahip olabilir Her şeyden oumlnce kategoriler tecruumlbenin uumlruumlnleridir ve bu yuumlzden farklı insanlar farklı kategorilere sahip olabilir

Bağlama problemine alışılmışın dışında bir ccediloumlzuumlm EEG tarashyması tarafından algılanabilen beynin tamamının etrafında sanishyyede kabaca 40 devir yapan elektromanyetik titreşimlerin oldushyğu gerccedileğini kullanıyor Belleğin bir parccedilası ccedilok net bir frekansshyta titreşebilir ve beynin uzak bir yerinde saklanmış başka bir belshylek parccedilasım harekete geccedilirebilir Eskiden anıların fiziksel olarak birbirlerine yakın saklanabileceği duumlşuumlnuumlluumlyordu Ancak bu yeni kuram anıların mekansal ve uzaysal olarak bağlı olmadığıshynı daha ziyade bir buumltuumln halinde titreşerek maddi olarak bağlı olduklarmı soumlyluumlyor Kuram desteklenirse bu beynin farklı boumllshygelerini bağlayan boumlylece tuumlm anılarımızı yeniden yaratan ve sabit bir şekilde tuumlm beynin iccedilinden akan elekromanyetik titreshyşimler olduğu anlamına gelir Dolayısıyla hipokampus prefrontal korteks talamus ve farklı korteksler arasındaki suumlrekli bilgi akışı tamamen noumlral olmayabilir Bu akışın bir kısmı farklı beyin yapıları arasında rezonans şeklinde olabilir

BİR ANIYI KAYD ETM EKHM ne yazık ki 2008 yılında 82 yaşındayken bilimin ulaştığı heyecan verici sonuccedillardan yararlanamadan yaşamım yitirdi Bilim insanları yapay bir hipokampus yaratıp soma beyine amshylar yerleştirme yeteneğim geliştirmişlerdi Bu tam bir bilimkurshy


gu gibi ama Wake Forest Uumlniversitesi ve Southern California Uumlniversitesi bilim insanları 2011de fareler tarafından yapılmış bir anıyı kaydedip bir bilgisayarda dijital olarak depoladıklarınshyda tarih yazdı Beyine anıların yuumlklenmesi hayalinin bir guumln gershyccedilek olabileceğinin goumlsterildiği bu deney ilkenin kanıtıydı

Beyine am yuumlkleme fikri ilk başta gerccedilek olamayacak bir hayal gibi goumlzuumlkuumlyor ccediluumlnkuuml goumlrduumlğuumlmuumlz uumlzere anılar ccedileşitli duyusal deneyimlerin işlenmesiyle oluşturuluyor Daha soma bu anılar neokorteks ve limbik sistemdeki birccedilok yerde depolashynıyor Fakat HMden bildiğimiz kadarıyla tuumlm amlarm iccedilinden aktığı ve uzun doumlnemli anılara doumlnuumlştuumlruumllduumlğuuml bir yer var Hipokampus USCnin (Guumlney California Uumlniveristesi) takım lideri Dr Theodore Berger Eğer hipokampus ile yapamazsamz hiccedilbir yerde yapamazsınız diyor

Wake Forest ve USCdeki bilim insanları ilk olarak goumlzlemle başladı ve beyin taramalarından bir farenin hipokampusunda CAİ ve CA3 adında yeni bir goumlrev oumlğrenilirken birbirleriye ileshytişim kuran en az iki takım noumlron olduğunu oumlğrendiler Fareleri su almaları amacıyla birbiri ardına iki ccedilubuğa basmaları iccedilin eğittikten soma bilim insanları bulgularını tekrar goumlzden geccedilirshydi ve şu mesajları ccediloumlzmeyi başardı Bu mesajlar ilk başta hayal kırıklığına uğrattı ccediluumlnkuuml bu iki takım noumlron arasındaki sinyalshyler bir duumlzen iccedilinde değil gibi goumlzuumlkuumlyordu Yine de sinyalleri milyonlarca kere goumlruumlntuumlleyerek sonunda hangi elektriksel girshydinin hangi ccedilıktıyı yarattığım belirleyebildiler Farelerin hipo- kampuslarmdaki problarm kullanımıyla fareler iki ccedilubuğa sırayla basmayı oumlğrenirken bilim insanları CAİ ve CA3 arasınshydaki sinyalleri kaydedebildi

Bilim insanları daha soma farelere oumlzel bir kimyasal enjekte ederek bu goumlrevi unutmalarım sağladı Son olarak aym farenin beyninde aym amyı kayıttan oynattılar Dikkate değer bir şekilshyde goumlrevin amsı geri geldi ve fare başarıyla orijinal goumlrevi tamamladı Aslmda dijital amyı kopyalayabilen yapay bir hiposhykampus yaratmışlardı Duumlğmeye bas ve hayvan anıya sahip olsun kapat ve am gitsin diyor Dr Berger ve Bu ccedilok oumlnemli bir basamak ccediluumlnkuuml ilk defa tuumlm parccedilaları birleştirdik diye ekliyor


Bu ccedilalışmaya sponsor olan Chief of Naval Operations ofishysinden Joel Davisin soumlylediği gibi Yeteneği arttırmak iccedilin implant kullanmak yolda Gerccedilekleşmeleri yalmzca an meseleshysi

Soumlz konusu olan bu kadar şey varken bu araştırma boumllgesishynin hızla ilerlemesi suumlrpriz değil 2013te bir ilerleme de MITte fare zihnine yalnızca sıradan anılar değil aynı zamanda sahte anılar da yerleştirebilen bilim insanlarından geldi Bu bir guumln hiccedil gerccedilekleşmemiş olayların anılarının da beyine yerleştirilebishyleceği anlamına geliyor Bu durum eğitim ve eğlence gibi alanshylarda derin bir etkiye sahip olabilir

MIT bilim insanları (Boumlluumlm 8 de daha ccedilok tartışacağımız) optogenetik adı verilen ve belirli noumlronların uumlzerinde onları harekete geccedilirmek iccedilin ışık yakmamıza izin veren bir teknik kulshylandılar Bilim insanları bu guumlccedilluuml youmlntemi kullanarak belirli arashylardan sorumlu oumlzel noumlronları tanımlayabilirler

Diyelim ki bir fare bir odaya giriyor ve fareye şok veriliyor O acılı olaym arasından sorumlu noumlronlar aslında izole edilebishylir ve hipokampus analiz edilerek kaydedilebilir Sonra fare tamamen farklı ve zararsız bir odaya konur Biri fiberoptik kabshylodan bir ışığı accedilarak şokun arasını harekete geccedilirmek iccedilin opto- genetiği kullanabilir ve fare ikinci oda tamamen guumlvenli olmasıshyna karşın korku tepkisi verir

Bu şekilde MIT bilim insanları yalnızca sıradan araları değil aynı zamanda hiccedil gerccedilekleşmemiş olayların anılarını da beyine yerleştirebildiler Bir guumln bu teknik eğiticilere ccedilalışanları yenishyden eğitmek iccedilin yeni becerilerin aralarını akla yerleştirme yeteshyneği ya da Hollywooda tamamen yeni bir eğlence biccedilimi vereshybilir

Y A P A Y HİPOKAM PUSŞu an yapay hipokampus ilkel bir aşamada bir seferde yalnızca bir tek ara kaydedebiliyor Bilim insanları yapay hipokampusla- rıran karmaşıklığını arttırmayı duumlşuumlnuumlyorlar boumlylece hipokamshypus ccedileşitli anıları en sonunda maymunlarla ccedilalışarak farklı hayshy


vanlar iccedilin kaydedebilir Bilim insanları ayrıca bu teknolojiyi kabloları minik telsizlerle değiştirerek kablosuz yapmayı planlıshyyor boumlylece beyine yerleştirilmiş hantal elektrotlara gerek olma- i dan anılar uzaktan kontrol edilerek beyine yuumlklenebilecek

İnsanlarda belleğin işlenmesinde hipokampus işin iccedilinde gt olduğu iccedilin bilim insanları beynin bu boumllgesinde bir hasar ya da bozulma olduğunda felccedilleri demansı Alzheimerı ve diğer bir isuumlruuml problemi tedavi etmede hipokampusu geniş bir potansiyel uygulama alanı olarak goumlruumlyorlar j

Tabii tartışılması gereken bir suumlruuml de engel var HMden beri hipokampusla ilgili oumlğrendiğimiz onca şeye karşın hipokamshypus hacirclacirc iccedil işleyişini buumlyuumlk ccedilapta bilmediğimiz bir kara kutu i olarak duruyor Sonuccedil olarak sıfırdan bir bellek inşa etmek muumlmkuumln değil ancak bir goumlrev yapıldığında ve belleğe işlendishyğinde onu kaydetmek ve tekrar oynatmak muumlmkuumlnduumlr

G E LEC EĞ E YOuml N ELİK PLA N LA RPrimatların ve hatta insanların hipokampuslarıyla ccedilalışmak daha zor olacak ccediluumlnkuuml onların hipokampusları daha buumlyuumlk ve daha gelişmiş İlk adım hipokampusun ayrıntılı bir sinirsel harishytasını ccedilıkarmak Bu farklı boumllgeler arasında suumlrekli değiştokuş i edilen sinyalleri kaydetmek iccedilin hipokampusun değişik yerlerine elektrotlar yerleştirmek anlamına geliyor Bu hipokampusun bir ucundan diğer ucuna suumlrekli bilgi akışını sağlayacak Hipokampusun CAlden CA4e kadar doumlrt temel boumlluumlmuuml var ve 1 bilim insanları bunlar arasında gidip gelen sinyalleri kaydedeshycek

İkinci adım deneğin belirli goumlrevleri yerine getirmesinin ardından bilim insanlarının hipokampusun ccedileşitli boumllgeleri iarasmda akan uyarıları ve bu sayede anıyı kaydetmesini iccedilerishyyor Oumlrneğin bir halkamn iccedilinden atlamak gibi bir goumlrevi oumlğrenme ile ilgili anı hipokampusta kaydedilip sonra dikkatle analiz edilecek bir elektriksel aktivite yaratacaktır Sonra bu anıyla hipokampus iccedilindeki bilgi akışım eşleyen bir soumlzluumlk oluşturulacaktır


Son olarak uumlccediluumlncuuml adım bu amyı kaydetmek ve ammn karshyşıdan alınıp alınamayacağım goumlrmek iccedilin elektrotlar yardımıyla başka bir deneğin hipokampusuna elektrik sinyallerini aktarmashyyı iccedileriyor Bu bağlamda denek daha oumlnce hiccedil yapmamış olsa da bir halkanın iccedilinden atlamayı oumlğrenebilir Eğer başarılı olushynursa bilim insanları aşamalı olarak belirli anıların kayıtlarım iccedileren bir kuumltuumlphane oluşturacaklar

İnsan anılarıyla ccedilalışmaya başlamak on yıllar alabilir ama insan nasıl işleyebileceğini oumlngoumlrebiliyor Gelecekte insanlar luumlks bir tatil ya da hayali bir savaş gibi belirli anıları oluşturmak iccedilin işe alınabilir Amyı kaydetmek iccedilin nanoelektrotlar beyninin ccedileşitli yerlerine yerleştirilecek Ammn oluşturulması sırasmda araya girmemesi iccedilin bu elektrotların oldukccedila kuumlccediluumlk olması gerekir

Bu elektrotlardan elde edilen bilgiler sonra kablosuz olarak bir bilgisayara goumlnderilecek ve kaydedilecek Sonra o amları deneyimlemek isteyen deneğin hipokampusuna benzer elektrotshylar yerleştirilip amlar beyine sokulmuş olacak (Doğal olarak bu goumlruumlşle ilgili sorunlar var Beyine doumlvuumlş sanatları gibi bir fizikshysel aktivite amsı yuumlklemek istersek kas belleği sorunumuz var Oumlrneğin yuumlruumlrken bir bacağımızı diğerinin oumlnuumlne atmayı bilinccedilli olarak duumlşuumlnmuumlyoruz Yuumlruumlmek bizim iccedilin bir alışkanshylık ccediluumlnkuuml kuumlccediluumlk yaştan beri suumlrekli yapıyoruz Bu bacaklarımıshyzı kontrol eden sinyallerin artık yalmzca hipokampustan değil aynı zamanda motor korteks beyincik ve bazal ganglionlardan da geldiği anlamına gelmektedir Gelecekte beyinlere sporla ilgili bir bellek yuumlklemek istersek bilim insanları aym zamanda bilgilerin beynin diğer boumllgelerinde de kaydediliş yolunu deşifshyre etmek zorunda kalabilir)

GOumlRM E V E İNSAN B ELLEĞ İAnıların oluşumu ccedilok karmaşık ancak bizim tartışmakta oldushyğumuz yaklaşım duyusal uyarıların halihazırda işlendiği hiposhykampustan geccedilen sinyallere kulak misafiri olarak kısa yolu kulshylanıyor Matrixte beyine amlar yuumlklemek iccedilin elektrot boyuna


yerleştiriliyordu Bu omurilik ve beyin koumlkuumlnden yukarı ccedilıkan ve talamusa devam eden goumlzlerden kulaklardan deriden vb gelen ham işlenmemiş uyarıların şifresini birinin kırabileceğini varsayıyor Bu hipokampusta dolaşan işlenmiş mesajları analiz etmekten ccedilok daha ayrıntılı ve zordur

Omurilikten talamusa ccedilıkan bu işlenmemiş bilginin katıksız hacmi hakkında bir fikir verebilmek iccedilin konunun yalmzca bir youmlnuumlnuuml goumlrmeyi irdeleyelim Ccediluumlnkuuml anılarımızın ccediloğu bu şekilshyde kodlamyor Goumlzuumln retinasında rod ve koni adı verilen kabashyca 130 milyon huumlcre var bunlar herhangi bir anda ccedilevreden gelen 100 milyon bit bilgiyi işliyor ve kaydediyor

Soma bu devasa miktardaki veri toplanıyor ve saniyede 9 milyon bit bilgi transfer eden optik sinire ve oradan talamusa goumlnderiliyor Oradan da bilgi beynin en arkasındaki oksipital loba ulaşıyor Burada goumlrme korteksi sırayla bu veri dağını anashyliz etme gibi zahmetli bir işe başlıyor Goumlrme korteksi beynin arkasında her biri belirli bir goumlrev iccedilin tasarlanmış birkaccedil parccedilashydan oluşuyor Bunlar V lden V8e kadar etiketleniyor

Dikkat ccedilekici bir şekilde VI adlı boumllge bir ekran gibi gerccedilekshyten de beyninizin arkasında asıl goumlruumlntuumlye ccedilok benzer bir şekil oumlruumlntuumlsuuml oluşturur Bu goumlruumlntuuml asıl goumlruumlntuumlyle ccedilarpıcı bir benshyzerlik taşır tek farkları goumlzuumln tam ortası fovea V I boumllgesinde ccedilok daha geniş bir yer kaplar (fovea en yoğun noumlron bulundushyran yer olduğu iccedilin) Bu nedenle V ld e oluşturulan resim goumlruumlntuumlnuumln kusursuz bir taklidi değil resmin merkezinin en ccedilok yeri kapladığı ccedilarpıtılmış bir şeklidir

V lin yam sıra oksipital lobun diğer boumllgeleri goumlruumlntuumlnuumln farklı yanlarım işler Bunlardan bazıları aşağıdaki gibidir

bull 3 boyutlu goumlrme Bu noumlronlar iki goumlzden gelen goumlruumlntuumlyuuml karşılaştırır Bu V2 boumllgesinde de yapılır

bull Uzaklık Bu noumlronlar goumllgelerden ve her iki goumlzden gelen diğer bilgileri kullanarak bir cisme olan uzaklığı hesaplar Bu V3 boumllgesinde yapılır

bull Renkler V4 boumllgesinde işlenir


bull Hareket Farklı devreler hareketin farklı sınıflarım ayırt edebilir Bunlar duumlz ccedilizgi sarmal ve genişleyen hareketi iccedilerir Bu V5 boumllgesinde yapılır

Goumlrmeyle iliği 30dan fazla noumlral devre tanımlandı ama buumlyuumlk olasılıkla ccedilok daha fazlası var Oksipital lobdan bilgi sonunda goumlruumlntuumlyuuml goumlrebileceğimiz ve kısa zamanlı belleğishymizin oluşturacağı prefrontal kortekse goumlnderilir Soma bilgi işlendiği ve 24 saate kadar saklandığı hipokampusa goumlnderilir Am o zaman parccedilalara boumlluumlnuumlr ve ccedileşitli kortekslere dağıtılır

Burada ana fikir şu Zahmetsizce yapıldığım duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz goumlrme olayı milyarlarca noumlronun aynı anda ateşlenmesini sanishyyede milyonlarca bit bilginin transfer edilmesini gerektiriyor Beş duyu organından gelen sinyallere ek olarak her goumlruumlntuumlyle ilişkili duygularımızın da olduğunu unutmayın Tuumlm bu bilgishyler hipokampusta bir goumlruumlntuumlnuumln basit bir kaydım oluşturmak iccedilin işlenir Şu anda hiccedilbir makine bu işlemin ccedilok youmlnluumlluumlğuumlyle yanşamaz yani insan beyni iccedilin yapay bir hipokampus yaratshymak isteyen bilim insanları iccedilin hipokampusu kopyalamak başa ccedilıkılması gereken ccedilok buumlyuumlk bir sorundur

G ELEC EĞ İ HATIRLAM AKYalmzca bir duyumuzla ilgili bilgileri kaydetmek bile bu kadar karışık bir işlemse o zaman bu kadar buumlyuumlk miktarda bilgiyi uzun doumlnem belleğimizde saklama yeteneğim evrimde nasıl geliştirdik Hayvanların davranışlarının buumlyuumlk ccediloğunluğunu pek uzun doumlnem belleğe sahip gibi goumlzuumlkmeyen iccedilguumlduumller youmlnshylendiriyor Ancak Irvinedeki California Uumlniversitesi noumlrobiyo- loji uzmam Dr James McGaughun soumlylediği gibi Belleğin amacı geleceği tahmin etmektir Bu da ilgi ccedilekici bir olasılık doğuruyor Belki de uzun doumlnem belleğin evrimleşmesinin nedeni geleceği tasarlamada kullanışlı olmasıydı Başka bir deyişle uzak geccedilmişi hatırlayabilmemizin nedeni geleceği tasarlamanın gerekliliği ve avantajlı olmasıdır

134 ISMARLAMA ANI A R VE DUumlŞUumlNCELER

Gerccedilekten de St Louisteki Washington Uumlniversitesi bilim insanları tarafından yapılan beyin taramaları goumlsteriyor ki hatırshylama ve geleceği tasarlamada kullanılan beyin boumllgeleri aym Oumlzellikle bir insan aynı anda geccedilmişi hatırlıyor ve geleceği planshylıyorsa dorsolateral prefrontal korteks ve hipokampus arasındashyki bağlantı parlıyor Beyin bir şeyin gelecekte nasıl evrimleşece- ğine karar vermek amacıyla geccedilmişteki anıları kullanarak bir bağlamda geleceği anımsamaya ccedilalışıyor Bu durum merak uyandırıcı bir gerccedileği de accedilıklayabilir HM gibi amneziden muzdarip insanlar ccediloğu zaman gelecekte hatta hemen ertesi guumln bile ne yapıyor olacaklarını goumlz oumlnuumlne getiremez

Buna zihinsel zaman yolculuğu yani kendimizle ilgili fikirshyleri alma ve onları geccedilmişe ya da geleceğe yansıtma olarak bakashybilirsiniz diyor Washington Uumlniversitesinden Dr Kathleen McDermott Ayrıca ccedilalışmalarının belleğin evrimsel kullanışlıshylığı ile ilgili uzun zamandır sorulan soruya bir yanıt olduğuna dikkat ccedilekiyor Geccedilmişi canlı ayrıntılarla hatırlayabilmemizin nedeni bu işlemler grubunun kendimizi gelecek senaryolarda tasavvur edebilmek iccedilin oumlnemli olması olabilir Geleceği zihinde canlandırma yeteneği net ve uyum sağlayıcı oumlneme sahiptir diye ekliyor Bir hayvan iccedilin geccedilmiş kıymetli kaynakların ccediloğunshylukla ziyan olmasıdır ccediluumlnkuuml geccedilmiş ona sınırlı evrimsel uumlstuumlnshyluumlk sağlamaktadır Oumlte yandan geccedilmişten ccedilıkarılan derslerle geleceği tasarlamak insanların zeki olmalarının temel nedenidir

Y A P A Y BİR KORTEKSFarelerde yapay hipokampus yapan Wake Forest Baptist Medikal Merkezi ve Southern California Uumlniversitesi bilim insanları 2012de daha da geniş kapsamlı bir deney accedilıkladı Bir bilgiyi fare hipokampusuna kaydetmek yerine primat korteksinin ccedilok daha karmaşık olan duumlşuumlnme işlemini kopyaladılar

Beş rhesus maymunu aldılar ve kortekslerinin L 23 ve L5 adlı katmanlarına ccedilok kuumlccediluumlk elektrotlar yerleştirdiler Sonra maymun bir iş oumlğrenirken bu iki katman arasındaki noumlral sinyalshyleri kaydettiler (bu iş maymunların bir grup resim goumlrmesi ve

ISMAR A M A ANI A R VE DUumlŞUumlNCELER 135

sonra daha buumlyuumlk bir grup iccedilinden aynı resmi seccedilebilirse oumllduumll- lendirilmesiydi) Pratikle maymunlar bu işi yuumlzde yetmiş beş başarıyla tamamlayabildi Maymunlar bu testi yaparken bilim insanları kaydettikleri sinyalleri kortekse geri goumlnderdiğinde performansları yuumlzde on arttı Maymunlara belirli kimyasal maddeler verildiğindeyse performansları yuumlzde yirmi duumlştuuml Bundan sonra kayıt kortekse geri yuumlklendiğinde performanslashyrı normal seviyelerini geccedilti Bunun kuumlccediluumlk ve performansta az bir gelişmeye neden olmasına karşın yine de ccedilalışma bilim insanlashyrının kaydının korteksin duumlşuumlnce oluşturma suumlrecini doğru olashyrak yakaladılarım oumlne suumlruumlyor

Bu ccedilalışma fareler yerine primatlar uumlzerinde yapıldığı ve hipokampusu değil korteksi iccedilerdiği iccedilin insan denemelerinin ne zaman yapılacağı konusunda bir anlamı olabilir Wake Foresttan Dr Sam A Deadwyler Ana fikir aygıtın beyinde alternatif bir bağlantı ortaya koyarak hasarlı boumllgeyi atlayan bir ccedilıktı modeli oluşturmasıydı diyor Bu deneyin neokorteksi hasarlanmış hastalar iccedilin olası bir uygulama alanı var Bu alet bir koltuk değneği gibi hasarlanmış boumllgenin duumlşuumlnme operasshyyonunu gerccedilekleştirebilir

Y A P A Y BİR BEYİNCİKYapay bir hipokampus ve neokorteksin ilk aşamalar olduğuna da dikkat ccedilekilmeli Eninde sonunda beynin diğer boumlluumlmlerinin de benzerleri olacak Oumlrneğin İsraildeki Tel Aviv Uumlniversitesi bilim insanları bir sıccedilan iccedilin yapay beyincik (serebellum) yaptır- lar bile Dengemizi ve diğer temel vuumlcut işlevlerimizi kontrol eden beyincik suumlruumlngen beyninin temel boumllgelerinden biri

Bir sıccedilamn yuumlzuumlne bir esinti youmlneltilirse goumlzlerini kırpar Aynı anda bir ses ccedilıkarılırsa sıccedilan yalmzca sesi duymasıyla goumlz kırpmaya koşullandırılabilir İsrailli bilim insanlarının amacı bu oumlzelliği taklit edebilen yapay bir beyincik yaratmaktı

Bilim insanları oumlnce esintinin sıccedilanm yuumlzuumlne ccedilarptığı ve sesin duyulduğu anda beyin koumlkuumlne giren sinyalleri kaydetti Sonra bu sinyaller işlenip başka bir yerden beyin koumlkuumlne tekrar

136 ISMAR A M A ANI A R VE DUumlŞUumlNCELER

goumlnderildi Beklendiği uumlzere sıccedilanlar sinyali alır almaz goumlzlerishyni kırptı Bu yalmzca yapay bir beyinciğin duumlzguumln işlediği ilk deney değil aynı zamanda da beynin bir boumllgesinden alınmış mesajların işlenip beynin farklı bir boumllgesine yuumlklendiği ilk andır

Essex Uumlniversitesinden Francesco Sepulveda bu ccedilalışma ile ilgili olarak Bu devreler sistemi yaratmada ne kadar ilerlediğishymizi ve bir guumln hasarlı beyin boumllgelerini yerine koyabileceğimishyzi ve hatta sağlıklı beynin guumlcuumlnuuml bile artırabileceğimizi goumlsterishyyor diyor Ayrıca yapay beyinler iccedilin gelecekte buumlyuumlk bir potansiyel goumlruumlyor ve ekliyor O aşamaya ulaşmak birkaccedil on yıl alabilir ama iddiam ccedilok net hipokampus ve goumlrsel korteks gibi iyi gelişmiş beyin boumlluumlmlerinin bu yuumlzyıl bitmeden sentetik eşleri olacak

Genel sağlık sisteminin karşı karşıya olduğu en buumlyuumlk tehdit olan Alzheimer hastalığı ve bu hastalığa yakalanmış insanların azalan zihinsel yetenekleri dikkate alındığında beyin iccedilin yapay protezler yaratmadaki ilerleme bu suumlrecin karmaşıklığına karshyşın ccedilok hızlı gibi goumlruumlnse de bu zamana karşı bir yarış

A L Z H E I M E R -B E L L E Ğ İ N YIKICISIAlzheimer hastalığı bazı insanlara goumlre yuumlzyılın hastalığı olabishylir Amerikada şu anda 53 milyon Alzheimer hastası var ve bu saymın 2050 yılında 4 katma ccedilıkması bekleniyor Altmış beş ve yetmiş doumlrt yaş arası insanların yuumlzde beşinde Alzheimer var Accedilık bir risk faktoumlrleri olmasa da seksen yaşm uumlzerindekilerin yuumlzde ellisi Alzheimer hastası (1900 yılında Amerikadaki ortashylama yaşam suumlresi 49 yıldı yani Alzheimer oumlnemli bir sorun değildi Oysa şimdi seksen yaşın uumlstuumlndeki insanlar uumllkedeki en hızlı buumlyuumlyen demografik gruplardan biri)

Alzheimerm ilk aşamalarında beynin anıların işlendiği kısmı olan hipokampus bozulmaya başlar Gerccedilekten de beyin taramaları accedilıkccedila goumlsteriyor ki Alzheimer hastalarında hiposhykampus kuumlccediluumlluumlyor aym zamanda beyni kısa doumlnem belleğini duumlzguumlnce işlemekten aciz bırakarak prefrontal korteksi hipo-

ISMARLAMA AN A R VE DUumlŞUumlNCELER 137

kampusa bağlayan ağ da inceliyor Beynin korteksleri boyunca halihazırda depolanmış olan anılar goumlrece bozulmamış kalıyor en azından ilk başta Bu birkaccedil dakika oumlnce ne yaptığını hatırlashyyamadığın ama on yıllar oumlnce yaşanmış olayları net olarak anımsayabildiğin bir durum yaratıyor

En sonunda hastalık basit uzun doumlnem belleğin bile tahrip olduğu noktaya geliyor İnsan ccedilocuklarını ya da eşini tanıyamı- yor ve kim olduklarını hatırlayamıyor hatta koma gibi bir bitkishysel hayata geccedilebiliyor

Alzheimerm temel mekanizmaları ancak son zamanlarda anlaşılmaya başlandı 2012de bir sakız ya da uhu gibi bir madde olan ve beyine zarar veren beta amiloidin oluşumunu hızlandıran tau amiloid proteininin varlığıyla Alzheimerm başshyladığı ortaya ccedilıktığında buumlyuumlk bir atılım gerccedilekleşti (oumlnceden Alzheimera bu plakların mı yol accediltığı yoksa bu plakların daha temel bir bozukluğun uumlruumlnuuml muuml olduğu bilinmiyordu)

Bu amiloid plaklarını ilaccedillarla tespit etmeyi bu kadar zorlaşshytıran şey buumlyuumlk olasılıkla deforme olmuş proteinler olan pri- onlardan oluşmuş olmaları Prionlar bakteri ya da viruumls değil fakat ccediloğalabiliyorlar Atomik olarak goumlzden geccedilirildiğinde bir protein molekuumlluuml birbirine bağlanmış atomların oluşturduğu bir kurdele ormamna benziyor Bu proteinin duumlzguumln şeklini alabilshymesi ve işlevini yerine getirebilmesi iccedilin bu atom duumlğuumlmuumlnuumln birbiri uumlzerine doğru katlanması gerekiyor Ancak prionlar yanshylış katlanmış biccedilimi bozuk proteinler Daha da koumltuumlsuuml sağlıklı proteinlere ccedilarptıklarında onların da yanlış katlanmasına yol accedilıyorlar Bu nedenle bir prion daha milyarlarcasım bozacak bir zincir tepkimesi yaratarak biccedilimsiz proteinler yığınına yol accedilabiliyor

Guumlnuumlmuumlzde Alzheimerm amansız ilerleyişini durduracak bir yol bilinmiyor Ancak şimdi Alzheimerm arkasmdaki temel mekanizma aydınlatıldığına goumlre oumlzellikle bu deforme olmuş proteinleri hedef alabilen antikorlar ya da aşı oluşturmak gibi umut verici bir youmlntem bulunabilir Başka bir yol da kısa doumlnem belleklerin onarılabilmesi amacıyla bu bireyler iccedilin yapay bir hipokampus yaratmak olabilir


Bir diğer yaklaşım da genetiği kullanarak beynin am oluşshyturma yeteneğini doğrudan artırıp artıramayacağımızı goumlrmek Belki de belleğimizi geliştirebilen genler vardır Bellek araştırshymasının geleceği akıllı farede yatıyor olabilir

A K ILLI FA R E1999 yılında Dr Joseph Tsien ile Princeton MIT ve Washington Uumlniversitelerinden meslektaşları tek bir fazladan gen eklemenin bir farenin bellek ve yeteneklerini oumlnemli oumllccediluumlde arttırdığını keşshyfetti Bu akıllı fareler labirentlerde yollarım daha hızlı bulabishyliyor olayları daha iyi hatırlıyorlar ve pek ccedilok farklı testte diğer fareleri geccediliyorlardı Doogie Howser MD TV programındaki buumlyuumlmuumlş de kuumlccediluumllmuumlş karakterden esinlenerek Doogie fareleshyri olarak isimlendirilmişler

Dr Tsien işe beynin bir olayı başka bir olayla ilişkilendirme yeteneğini kontrol eden bir anahtar gibi davranan NR2B genini analiz ederek başladı (Bilim insanları bunu bu gen susturuldushyğunda ya da inaktif hale getirildiğinde fare bu yeteneğini kayshybettiği iccedilin biliyor) Tuumlm oumlğrenme NR2Bye bağlı ccediluumlnkuuml NR2B hipokampusun bellek huumlcreleri arasındaki iletişimi kontrol edishyyor İlk olarak Dr Tsien NR2Bsi olmayan bir fare ccedileşidi yaratuuml ve bu fareler bellek zayıflığı ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml goumlsterdi Soma normalden daha fazla NR2B kopyasına sahip bir fare tuumlruuml yarattı ve yeni farelerin zihinsel yeteneklerinin daha uumlstuumln oldushyğunu keşfetti Su dolu sığ bir tavaya konup yuumlzmeye zorlandıkshylarında normal fareler etrafta gelişiguumlzel yuumlzer Ondan birkaccedil guumln oumlnce suyun altmda gizli bir platform olduğunu unutmuş olurlar Buna karşılık akıllı fareler ilk denemelerinde doğrudan gizli platforma gittiler

O zamandan bu yana araştırmacılar bu sonuccedilları laboratuvarlarda doğrulama olanağı buldular ve hatta daha zeki fare tuumlrshyleri yarattılar 2009 yılında Dr Tsien Hobbie-J olarak adlandıshyrılan yeni bir fare tuumlruumlnuuml duyurduğu bir makale yayınladı (bu isim Ccedilin ccedilizgi filmlerindeki bir karakterden esinlenilmiştir) Hobbie-J alışılmamış şeyleri (oyuncakların yeri gibi) oumlnceden en

ISMARLAMA ANIAR VE DUumlŞUumlNCELER 139

zeki fare olduğu duumlşuumlnuumllen genetiği değiştirilmiş fare tuumlruumlnden uumlccedil kat daha uzun suumlre hatırlayabiliyordu Dr Tsien Bu NR2Bnin bellek oluşumunda evrensel bir anahtar olduğu fikrishyne katkıda bulunuyor diyor Deheng Wang adlı doktora oumlğrenshycisi Bu Michael Jordanı alıp onu suumlper bir Michael Jordan yapshymak gibi diyor

Fakat bu yeni fare tuumlruuml iccedilin bile sınırlar var Bu farelere ccedilikoshylata oumlduumlluumlnuuml almak iccedilin sağa ya da sola gitme seccedileneği sunuldushyğunda Hobbie-J doğru yolu normal farelerden ccedilok daha uzun suumlre hatırlayabiliyor ama beş dakika sonra o da unutuyor Onu hiccedilbir zaman bir matematikccediliye doumlnuumlştuumlremeyiz Nihayetinde onlar sıccedilanlar diyor Dr Tsien

Bazı akıllı fare tuumlrlerinin normal farelere oranla son derece uumlrkek olduğu da belirtilmeli Belleğin ccedilok iyi olursa aym zamanshyda tuumlm başarısızlıkları ve acıları da hatırlarsın Muhtemelen bu da seni ccedilekingen yapar Bir başka deyişle ccedilok fazla şey hatırlashymanın potansiyel bir dezavantajı da var

Bundan sonra ccedilok fazla ortak genimiz olduğu iccedilin bilim insanları bu sonuccedilları koumlpeklerden de almayı umuyorlar hatta belki insanlardan da

A K ILLI S İN EK LER VE A P T A L F A R EL E RNR2B geni bilim insanları tarafmdan bellek uumlzerindeki etkisinshyden dolayı ccedilalışılan tek gen değil Ccedilığır accedilan başka bir dizi deneyde bilim insanları fotoğrafik belleği olan bir tuumlr meyve sineği ve amnezik (belleğini kaybetmiş unutkan) bir tuumlr fare uumlretti Bu deneyler sonunda bir smava ccedilalışmayı son geceye bırakmanın neden iyi bir youmlntem olmadığı ya da bizi duygusal olarak etkileyen bir olayı neden hatırladığımız gibi uzun doumlnem belleğimizin birccedilok gizemini accedilıklayabilir Bilim insanları iki oumlnemli gen olduğunu fark ettiler CREB aktivatoumlr (noumlronlar arashysında yeni bağlantıların oluşumunu uyarıyor) ve CREB baskılashyyıcı (yeni anıların oluşumunu baskılıyor)

Cold Spring Harbordan Dr Jerry Yin ve Timothy Tully meyve sinekleriyle ilgi ccedilekici deneyler yapıyorlar Normalde bir


goumlrevi oumlğrenmeleri iccedilin on deneme gerekiyor (oumlrneğin bir kokushyyu algılama şoktan kaccedilma) Fazladan bir CREB baskılayıcı gene sahip meyve sinekleri hiccedilbir şekilde anı oluşturamıyor Ancak asıl suumlrpriz fazladan bir CREB genine sahip meyve sineklerini test ettiklerinde ortaya ccedilıkmış Goumlrevi bir denemede oumlğrendiler Bu sineklerin fotoğrafik belleğe sahip olduğu anlamına gelir diye accedilıklıyor Dr Tully ve sineklerin aynı kitabın bir boumlluumlmuumlshynuuml bir kere okuyup aklında canlandırıp cevabın iki yuumlz yetmiş doumlrduumlncuuml sayfadaki uumlccediluumlncuuml paragrafta olduğunu soumlyleyen oumlğrenciler gibi olduklarını soumlyluumlyor

Bu etki yalnızca meyve sinekleriyle sınırlı değil Yine Cold Spring Har bordan Dr Alcino Silva bir suumlredir farelerle deney yapıyor CREB aktivatoumlr geninde hata olan farelerin neredeyse uzun doumlnem bellek oluşturamadığını keşfetti Bunlar unutkan farelerdi Yine de bu unutkan fareler bile aralarda dinlendikleri kısa derslerle bir parccedila oumlğrenebildiler Bilim insanlarının kuramı şoumlyle Beynimizde belirli bir zamanda oumlğreneceğimiz miktarı kısıtlayan sabit miktarda CREB aktivatoumlruuml var Bir sınava bir guumln kala ccedilalışırsak bu CREB aktivatoumlrlerini hızlıca tuumlkettiğimiz anlamına geliyor bundan dolayı daha fazla oumlğrenemiyoruz - en azından CREB aktivatoumlrlerini tazelemek iccedilin ara verene kadar

Dr Tully Artık son guumln ccedilalışmanın neden işe yaramadığım biyolojik olarak accedilıklayabiliyoruz diyor Final sınavına hazırshylanmanın en iyi yolu ccedilalışacağınız notları uzun doumlnem belleğishynin bir parccedilası olana kadar duumlzenli aralıklarla zihninde goumlzden geccedilirmektir

Bu durum neden duygularla buumltuumlnleştirilmiş anıların ccedilok canlı olduğunu ve belleğimizde on yıllarca kalabildiğini de accedilıkshylayabilir CREB baskılayıcı gen yararsız bilgileri temizleyen bir suumlzgeccedil gibidir Fakat bir anı guumlccedilluuml bir duyguyla eşleşmişse ya CREB baskılayıcı geni ortadan kaldırır ya da CREB aktivatoumlr genin duumlzeyini artuumlrır

Gelecekte belleğin genetik temelini anlamada daha fazla atı- lımlar olmasım bekleyebiliriz Buumlyuumlk olasılıkla beynin muazzam yeteneklerini şekillendirmek iccedilin yalmzca bir değil karmaşık bir gen kombinasyonu gereklidir Bu genlerin de insan genomunda


karşılıkları var yani genetiği kullanarak belleğimizi ve zihinsel yeteneklerimizi arttırmamız olasıdır

Buna karşılık bu beyin ilerlemesini yakın zamanda yaşayabishyleceğinizi duumlşuumlnmeyin Hacirclacirc birccedilok engel var İlk olarak bu sonuccedilların insanlara uygulanıp uygulanamayacağı belli değil Farelerde buumlyuumlk uumlmit vaat eden terapiler genelde bizim tuumlruumlshymuumlze iyi gelmiyor İkincisi bu sonuccedillar insanlara uygulanabilse bile etkilerinin ne olacağım bilmiyoruz Oumlrneğin bu genler belshyleğimizi geliştirmemize yardım edebilir ama genel zekacircmızı etkilemez Uumlccediluumlncuumlsuuml gen terapisi (oumlrneğin hasarlı genlerin tamiri) eskiden duumlşuumlnuumllduumlğuumlnden daha zor Yalmzca bir elin parmakları kadar genetik hastalık bu yolla tedavi edilebilir Bilim insanları huumlcreleri iyi genlerle enfekte etmek iccedilin zararshysız viruumlsleri kullansalar da vuumlcut yine de bu davetsiz misafire saldırmak iccedilin antikorlar goumlnderiyor bu da ccediloğu zaman terapishyyi yararsız kılıyor Belleği arttırmak iccedilin vuumlcuda gen eklenmesishynin benzer bir kaderi paylaşması olasıdır (Buna ek olarak gen terapisi alam birkaccedil yıl oumlnce Pennsylvania Uumlniversitesinde gen terapisi sırasında bir hastanın oumllmesiyle buumlyuumlk bir gerileme yaşadı Bu nedenle insan genlerinde değişiklik yapmak bir suumlruuml etik ve hukuki sorunla karşı karşıya)

Bu durumda insan deneyleri hayvan deneylerinden ccedilok daha yavaş ilerleyecektir Bununla birlikte insan bu işlemin muumlkemmelleştirilip gerccedilekleştirileceği guumlnuuml oumlngoumlrebiliyor Genlerimizi bu şekilde değiştirmek kola yapılan basit bir aşıdan daha fazlasını gerektirmez Akıllı gen huumlcrelerimize başarıyshyla girer girmez aktifleşir ve protein salarak belleğimizle birlikte hipokampus ve bellek oluşumunu etkileyen bilişsel becerimizi de geliştirir

Gen eklemesi fazla zor olursa başka bir olasılık da gen terashypisini atlayarak vuumlcudumuza doğrudan uygun proteinleri almaktır

A K ILLI HAPNihayet bu araştırmanın bir amacı da konsantrasyonu arttıran belleği ve belki de zekacircmızı geliştiren bir akıllı hap yaratmak

142 ISMARLAMA ANIAR VE DUumlŞUumlNCELER

İlaccedil firmaları M EM 1003 ve M EM 1414 gibi zihinsel fonksiyonlashyrı arttırıyor gibi goumlzuumlken birkaccedil ilaccedilla deneyler yaptı

Bilim insanları uzun doumlnem anıların enzim ve genlerin karshyşılıklı etkileşimiyle oluştuğunu keşfetti CREB geni gibi etkin- leştirildiğinde uygun proteini salan belirli genler aktive olurken belirli noumlral yolaklar guumlccedillendirildiğinde oumlğrenme meydana gelishyyor Temelde beyinde ne kadar CREB proteini dolaşırsa uzun doumlnem bellek o kadar hızlı oluşturulur Bu deniz yumuşakccedilala- rmda meyve sineklerinde ve farelerde doğrulandı MEM 1414uumln en oumlnemli oumlzelliği CREB proteinlerinin yapımım hızshylandırması Laboratuvar testlerinde MEM 1414 verilen yaşlanshymış hayvanlar kontrol grubundan ccedilok daha hızlı biccedilimde uzun doumlnem amlar oluşturabildi

Bilim insanları aym zamanda hem genetik hem molekuumller duumlzeyde uzun doumlnem bellek oluşturmak iccedilin gerekli biyokimshyyasal yapıları izole etmeye başlamışlardır Belleğin oluşum suumlreshyci tamamen anlaşıldığında terapiler bu kilit suumlreci hızlandırmak ve guumlccedillendirmek iccedilin tasarlanacak Yalnızca yaşlı hastalar ve Alzheimer hastaları değil sonunda sıradan insan da bu beyin gelişiminden yararlanabilir

A N ILA R S İLİN EB İLİR MİAlzheimer belleği ayrım yapmadan yok edebilir peki ya amlar seccedilerek silinebilir mi Amnezi Hollywoodun en sevdiği hikashyyeyi ilerletme youmlntemlerinden Geccedilmişi Olmayan Adamda (The Bourne Identity) yetenekli bir CIA ajam olan Jason Bourne (Matt Damon) oumlluumlme terk edilmiş bir halde suyun uumlstuumlnde yuumlzerken bulunuyor Hayata doumlnduumlğuumlnde ciddi bellek kaybı yaşıyor Onu oumllduumlrmek isteyen suikastccedilılar tarafından acımasızca kovalanıshyyor ama kim olduğunu neler olduğunu ve onun oumllmesini neden istediklerini bilmiyor Belleğiyle ilgili tek ipucu esrarenshygiz yeteneği ve iccedilguumlduumlsel olarak gizli ajan gibi ccedilarpışmaya girshymesi

Amnezinin kafaya darbe gibi travmalarla yanlışlıkla meydashyna gelebildiği belgelenmiştir Peki amlar seccedililerek silinebilir mi

ISMARLAMA A N A R VE DUumlŞUumlNCELER 143

[im Carreyin başrolde oynadığı Sil Baştan (Eternal Sunshine o f the Spotless Mind) filminde iki insan tesaduumlfen trende karşılaşır ve birbirlerinden hemen hoşlanırlar Ancak aslında yıllar oumlnce sevgili olduklarım ama bununla ilgili hiccedil amları olmadığım oumlğrendiklerinde şoke olurlar Ciddi bir kavganın ardından bir şirkete para verip birbirleriyle ilgili anılarını sildirdiklerim oumlğreshynirler Goumlruumlnuumlşe goumlre kader onlara aşkta ikinci bir şans vermişshytir

Seccedilici amnezi Will Smithin gizli karanlık bir oumlrguumltten bir ajanı oynadığı UFO ve uzaylı karşılaşmalarının rahatsız edici aralarım seccedilici olarak silmek iccedilin noumlrolizoru kullanan Siyah Giyen Adamlar (Men in Black) filminde tamemen farklı bir noktashyya taşındı Anıların ne kadar geriye kadar silineceğine karar vershymek iccedilin bile bir tuş vardı

Tuumlm bunlar heyecan verici olay oumlrguumllerine ve gişe rekorlarıshyna neden oluyor ama bunlardan herhangi biri gelecekte doğru olabilir mi

Amnezinin aslında muumlmkuumln olduğunu kısa doumlnem ve uzun doumlnem belleğin etkinlendiği amnezi olmak uumlzere iki temel tipi olduğunu biliyoruz Bir travma olup beyine hasar geldiyse ve amneziye neden olan olaydan oumlnceki amlar silindiyse retrograd amnezi ortaya ccedilıkıyor Bu suya oumllmesi iccedilin bırakıldıktan oumlnceki anılarım kaybetmiş olan Jason Bourneun karşı karşıya kaldığı amneziye benziyor Bu durumda hipokampus bozulmashymıştır Boumlylece uzun doumlnem bellek hasar goumlrmuumlş olsa da yeni anılar oluşturulabiliyor Anterograd amnezi kısa doumlnem belshylek hasar goumlrduumlğuumlnde yani kişi amneziye yol accedilan olaydan sonra yeni amlar oluşturmada zorlandığında ortaya ccedilıkıyor Amnezi dakikalardan saatlere kadar değişik suumlrelerde goumlruumllebishylir (anterograd amnezi eşinin oumlluumlmuumlnuumln intikamım almaya kararlı bir adamın olduğu Akıl Defteri (Memento) filminin oumlnemshyli bir oumlğesi Sorun şu ki adamm belleği yaklaşık on beş dakika kadar suumlruumlyor yani katille ilgili ortaya ccedilıkardığı ipuccedillarım hatırshylamak amacıyla suumlrekli kacircğıt parccedilalarına fotoğraflara ve hatta doumlvmelere kendine mesajlar yazmak zorunda Boumlylece kendine yazdığı bu mesajlar zincirini ızdırapla okurken kısa zamanda unutmuş olacağı hayati kamtları biriktirebiliyor)

144 ISMARLAMA A N A R VE DUumlŞUumlNCELER

Burada anlatmak istediğim şu Bellek kaybı travma ya da hastalığın olduğu zamana uzamr bu da Hollywoodun seccedilici amnezisini olanaksız kılar Siyah Giyen Adamlar gibi filmler anıshyların hard diskte olduğu gibi sırasıyla saklandığını farz ediyorshylar boumlylece belirli bir zamandan itibaren sil tuşuna basıyorshysun Oysa anıların aslında parccedilalara ayrılmış ve beynin değişik yerlerinde ayrı parccedilalar olarak saklandığım biliyoruz

UNUTTURUCU BİR İLACcedilBilim insanları bir yandan yakamızı bırakmayan ve bizi rahatshysız eden travmatik amları silebilecek kimi ilaccedillar uumlzerinde de ccedilalışıyor 2009da Dr Merel Kindtin oumlncuumlluumlk ettiği Hollandalı bilim insanları propranolol adlı eski bir ilaccedil iccedilin yeni kullamm alanları keşfettiklerini accedilıkladı Bu ilaccedil travmatik anılarla ilişkili acıyı azaltmada mucizevi bir ilaccedil gibi davranıyor İlaccedil geccedilmişshyte belirli bir noktadan başlayan amneziye neden olmuyor ama acıyı daha katlanılabilir hale getiriyor Ccedilalışma bunu yalnızca uumlccedil guumlnde yapabildiğini iddia ediyor

Bu buluş PTSD (post-travmatik stres bozukluğu) olan binlershyce mağdur goumlz oumlnuumlne alındığında manşet yağmuruna yol accediltı Goumlruumlnen o ki gazilerden cinsel saldırı kurbanlarına ve korkunccedil kazalar geccediliren insanlara kadar herkes sıkıntılarından kurtulabishylecek Bu beyin araştırmalarına aykırı gibi goumlruumlnuumlyor ccediluumlnkuuml bilindiği kadarıyla uzun doumlnem amlar elektriksel olarak değil protein molekuumllleri seviyesinde kodlamyor Oumlte yandan son denemeler anıları hatırlamanın hem bilgileri bulup yerinden ccedilıkarma hem de tekrar birleştirmeyi gerektirdiğini oumlne suumlruumlyor Boumlylece bu suumlreccedilte protein yapısı belki de tekrar duumlzenleniyor olabilir Başka bir deyişle bir amyı hatırlamak aslmda onu değiştiriyor Bu ilacın neden işe yaradığını accedilıklayabilir Propranololun ccediloğunlukla travmatik olaylardan kaynaklanan uzun doumlnem canlı anıları oluşturmada kilit nokta olan adrenalishynin emilimine muumldahale ettiği biliniyor

Irvindeki California Uumlniversitesinden Dr James McGaugh Propranolol o sinir huumlcresinde oturur ve onu bloke eder Ancak


adrenalin orada bulunursa o da goumlrevini yapamaz diyor Buna goumlre adrenalin olmadan anılar yitip gider

Travmatik anılara sahip bireyler uumlzerinde yapılan kontrolluuml testlerin sonuccedilları umut vaat ediyor Ancak belleği silmenin etik olup olmadığı konusunda ilaccedil duvara tosluyor Bazı etik uzmanshyları ilacın etkinliğini reddetmiyor ancak doğrudan unutkanlık ilacı fikrine karşılar Anılarımız belirli bir neden iccedilin vardır o da bize yaşam dersleri vermek Etikccedililer hoş olmayan anıların bile daha buumlyuumlk bir amaca hizmet ettiğini soumlyluumlyor Boumlyle bir ilaccedil Başkanlık Biyoetik Kurulu (Presidents Council on Bioethics) tarafından onaylanmadı Raporları şoumlyle sonlanıyor belleğimishyzi korkunccedil olaylara kapatmak bizi duumlnyaya karşı ccedilok rahat kılar acıyı yanlışlığı zalimliği umursamayan bir hale getirir Yaşamın en buumlyuumlk zevklerine de hissiz kalmadan en buumlyuumlk kederlere karşı hissizleşebilir miyiz

Stanford Uumlniversitesinin Biyomedikal Etik Merkezinden Dr David Magus Ayrılıklarımız ilişkilerimiz ne kadar acı verici olursa olsun o acı verici deneyimlerin bir kısmından ders ccedilıkarıyoruz Onlar bizi daha iyi insanlara doumlnuumlştuumlruumlyor diyor

Bazıları bu goumlruumlşe katılmıyor Harvard Uumlniversitesinden Dr Roger Pitman bir doktor yoğun acı iccedilinde olan bir kaza mağdushyruyla karşılaşırsa o duygusal deneyimi tamamen yaşamalarına engel oluyoruz diye onları morfinden mahrum mu bırakalım Kim bunu tartışır Neden psikiyatri farklı olmalıdır Bu tartışshymanın altında bir şekilde zihinsel bozuklukların fiziksel bozukshyluklarla eş goumlruumllmediği fikri olduğunu duumlşuumlnuumlyorum diyor

Bu tartışmanın nihayetinde nasıl ccediloumlzuumlmleneceği ilaccedilların yeni jenerasyonuyla doğrudan ilişkili ccediluumlnkuuml propranolol tek ilaccedil değil

2008de ikisi de hayvanlarla ccedilalışan iki bağımsız grup yalmzshyca acının uumlstesinden gelen değil aynı zamanda araları da silebishylen başka ilaccedillar accedilıkladı Georgia Medikal Uumlniversitesinden Dr Joe Tsien ve Shangaidaki meslektaşları CaMK2 adli bir proshytein kullanarak farelerde bir arayı ortadan kaldırdıklarını belirshytirken Brooklyndeki SUNY Downstate Medikal Merkezi PKMzeta molekuumlluumlnuumln de anıları silebildiğim buldu İkinci

146 ISMARLAMA ANİAR VE DUumlŞUumlNCELER

ccedilalışmanın yazarlarından biri olan Dr Andre Fenson İlerideki ccedilalışmalar bu goumlruumlşuuml doğrularsa PKMzeta bellek silimine dayashynan tedavileri bir guumln goumlrmeyi bekleyebiliriz İlaccedil yalmzca acı verici anıları silmekle kalmayıp aym zamanda depresyonu genel kaygıyı (anksiyete) fobileri post-travmatik stresi ve bağımlılıkları da tedavi edebilir diyor

Şimdiye kadar araştırma hayvanlarla sınırlıydı yakında insan testleri de başlayacak Sonuccedillar hayvanlarda olduğu gibi insanlarda da olumlu olursa o zaman unutkanlık hapı olasılık olmaktan ccedilıkıp gerccedileğe doumlnuumlşebilir Hollywood filmlerinde goumlruumllen (yani amneziyi belirli bir zamanda başlatan) hap gibi olmayacak fakat gerccedilek hayatta travmatik anıların yakasım bırakmadığı insanlar iccedilin geniş kullanım alanları olabilir Yine de insanlardaki bellek silimi ne kadar seccedilici olacak goumlreceğiz

NE Y A N LIŞ GİDEBİLİRHipokampus talamus ve limbik sistemin geri kalanından geccedilen tuumlm sinyalleri dikkatlice kaydedeceğimiz ve guumlvenilir bir kayıt yapacağımız bir guumln gelebilir Sonra bu bilgiyi beyinlerimize vererek başka bir insamn yaşadığı şeyi biz de tekrar deneyimle- yebiliriz O zaman soru şu Yanlış giden ne olabilir

Gerccedilekten de bu fikirde saklı olan anlam Natalie Woodun başroluumlnde oynadığı zamanının oldukccedila oumltesinde olan Beyin Fırtınası (Brainstorm 1983) adlı filmde araştırıldı Filmde bilim insanları Şapkayı yaratıyorlar Bir insanın deneyimlediği tuumlm duyguları doğruca kaydeden elektrotlarla dolu bir başlık O kaydı beyninde oynatan kişi tamamen aym duyusal deneyimi yaşayabiliyordu Biri eğlence iccedilin sevişirken Şapkayı takıyor ve deneyimini kaydediyor Sonra bu deneyimin duygularım buumlyuumltmek iccedilin kayıt bir doumlnguumlye almıyordu Ancak başka bir insan bilmeden bu tecruumlbeyi beynine yuumlklediğinde aşırı duyushysal yuumlklenmeden dolayı neredeyse oumlluumlyordu Daha sonra bilim insanlarından biri oumllduumlruumlcuuml bir kalp krizi geccediliriyor Ancak oumllmeshyden oumlnce son anlarım banda kaydediyor Başka biri oumlluumlm bandıshy

İSMARLAMA A N A R VE DUumlŞUumlNCELER 147

m beyninde oynattığında o da ani bir kalp krizi geccediliriyor ve oumlluumlshyyor

Bu guumlccedilluuml makineyle ilgili bilgiler sonunda sızdığında ordu kontroluuml ele almak istiyor Bu durum makineyi guumlccedilluuml bir silah olarak goumlren orduyla onu aklın sırlarını ccediloumlzmek iccedilin kullanmak isteyen bilim insanları arasında bir guumlccedil muumlcadelesi başlatıyor

Beyin Fırtınası bir kacirchin gibi yalnızca bu teknolojinin vaat ettiklerini değil aynı zamanda potansiyel gizli tehlikelerini de aydınlatıyor Filmin bilim kurgu olması amaccedillanmıştı ama bazı bilim insanları gelecekte bir zamanda tam da bahsedilen bu sorunların manşetlerimizde ve mahkemelerimizde hep guumlndeshymi oluşturacağını inanıyor

Daha oumlnce bir fare tarafından oluşturulan tek bir ammn kayshydedilmesindeki uumlmit verici gelişmeleri goumlrmuumlştuumlk Primatlarda ve insanlarda ccedileşitli anıları guumlvenilir şekilde kaydedene kadar yuumlzyılın ortasına gelebiliriz Ancak beyine giren tuumlm uyarıları kaydedebilen Şapkayı yaratmak omurilikten talamusa dalga dalga ccedilıkan işlenmemiş bilgiyi yakalamayı gerektiriyor Bu yapılmadan yuumlzyılın sonu gelebilir

TO PLU M S A L V E Y A S A L SORUNLARBu ikilemin bazı youmlnleri oumlmruumlmuumlz iccedilerisinde bitmiş olacak Bir yandan kalkuumlluumlsuuml kolayca beynimize yuumlkleyerek oumlğreneceğimiz bir noktaya ulaşabiliriz Eğitim sistemi tepetaklak olur belki de bu oumlğretmenleri oumlğrencilere danışmanlık yapmada ve onlarla biliş farkmdalık gibi daha az beceri temelli ve bir duumlğmeye basıshylarak uzmanlaşılamaycak alanlarda birebir ilgilenmekte oumlzguumlr kılar Profesyonel bir doktor avukat bilim insanı olmak iccedilin gerekli ezberleme bu yolla oldukccedila azalabilir

Bu temelde bu cihaz bize hiccedil yapmadığımız tatillerin hiccedil kazanmadığımız oumlduumlllerin hiccedil sevmediğimiz sevgililerin ya da hiccedil sahip olmadığımız ailelerin anılarını bile verebilir Eksiklikleri telafi edebilir hiccedil yaşanmamış bir hayauumln muhteshyşem anılarını yaratabilir Aileler ccedilocuklarma gerccedilek aralardan ders verebilecekleri iccedilin buna bayılırdı Boumlyle bir cihaza talep


ccedilok olabilir Bazı etikccedililer bu sahte hatıralar ccedilok gerccedilekccedili olacashyğı iccedilin kendi hayatlarımızı yaşamak yerine bu hayali hayatları yaşamayı tercih etmemizden korkuyor

İşsiz insanlar da beyinlerine bilgiler yerleştirterek işe alınmashylarını sağlayacak yeni huumlnerler oumlğrenebilir ve bu durumdan fayshydalanabilir Her yeni teknoloji ortaya ccedilıktığında ccediloğunlukla sosshyyal guumlvenlik oumlnlemi alınmadan milyonlarca işccedili geride bırakılıshyyor Bu yuumlzden artık demir ustalarımız ve vagon işccedililerimiz yok Otomotiv ccedilalışanlarına ve başka enduumlstri ccedilalışanlarına doumlnshyuumlştuumlruumllduumller Tekrar eğitim almak da buumlyuumlk bir zaman ve bağlıshylık gerektiriyor Beceriler beyine yerleştirilebilseydi duumlnyadaki ekonomik sistem uumlzerinde ani bir etki olurdu ccediluumlnkuuml insana bu kadar sermaye harcamak zorunda kalmazdık (eğer bilgiler hershyhangi birinin beynine yuumlklenebilseydi bir yere kadar belirli bir becerinin değeri azalmış olabilir ancak bu yetenekli işccedililerin sayı ve niteliklerinin inanılmaz derecede artacağı gerccedileğiyle telafi edilebilir)

Turizm sektoumlruuml de inanılmaz bir atılım yaşayacaktır Yurtdışma seyahat etmenin oumlnuumlndeki bir engel de yeni kuumlltuumlrler oumlğrenmenin ve farklı soumlzcuumlklerle ifadelerle karşındakiyle anlaşshymanın zorluğudur Turistler uumllkenin para birimiyle ve ulaşım sistemiyle ilgili ccedilıkmaza girmeden başka bir şehirde yaşamı deneyimleyebilir (yuumlz binlerce soumlzcuumlk ve ifadeyle birlikte buumltuumln bir dili yuumlklemek zor olmasına karşın makul bir miktarda konuşmayı yuumlruumltecek bilginin yuumlklenmesi olası olabilir)

Kaccedilınılmaz olarak bu bellek bantları sosyal medyaya girecekshytir Gelecekte bir am kaydedip milyonların hissetmesi ve deneshymesi iccedilin internete yuumlklemek muumlmkuumln olabilir Daha oumlnce iccedilinshyden duumlşuumlnceler goumlnderebileceğimiz bir beyin ağı fikrini tartışshymıştık Ancak amlar kaydedilip oluşturulabilirse buumltuumln bir deneyimi de goumlnderebiliriz Olimpiyat oyunlarında biri altm madalya kazandığında neden zaferin ızdırabım ve coşkusunu amlarmı ağa koyarak paylaşmayasın Belki de bu deneyim bir viruumls gibi yayılır ve milyarlar mutluluğunu paylaşabilir (sık sık video oyunları oynayan ve sosyal medyayı takip eden genccediller hatırlanası amlarmı kaydedip internete yuumlkleyebilir Cep telefoshy

ISMARLAMA ANI A R VE DUumlŞUumlNCELER 149

nuyla fotoğraf ccedileker gibi buumltuumln bir amyı kaydetmek onların iccedilin alışkanlık haline gelebilir Bu hem goumlnderenin hem de alıcının hipokampuslarım bağlayan neredeyse goumlruumlnmez nanokablolar gerektirir Boumlylece bilgi kablosuz olarak bir sunucuya goumlnderilir o da bu mesajı internet tarafından taşınacak dijital bir sinyale doumlnuumlştuumlruumlr Bu şekilde resimler ve videolar yuumlklemek yerine anılar ve duygular yuumlkleyeceğin bloglar mesaj panoları sosyal medya ve sohbet odaları olabilir)

RUHLAR KUumlTUumlPHANESİİnsanlar aym zamanda hatıraların soy ağacına sahip olmak isteshyyebilir Atalarımızla ilgili kayıtları araştırdığımızda yalmzca hayatlarının tek boyutlu bir tasvirini buluyoruz İnsanlık tarihi boyunca insanlar hayatlarıyla ilgili doyurucu bir kayıt bırakmashydan yaşadı sevdi ve oumllduuml Ccediloğunlukla akrabalarımızın başka ccedilok az bilgiyle beraber doğum ve oumlluumlm tarihlerim buluyoruz Buguumln ardımızda uzun bir elektronik belge izi bırakıyoruz (kredi kartı makbuzları faturalar banka beyanları vb) Olmashyması gereken şekilde internet hayatlarımızı tanımlayan geniş bir belge deposu haline geliyor ama yine de bu herhangi birine ne duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz ya da hissettiğimiz hakkında pek bilgi vermishyyor Belki de uzak gelecekte internet yalmzca hayatlarımızın ayrıntılarını değil aym zamanda bilincimizi de kronolojik olashyrak kaydeden dev bir kuumltuumlphaneye doumlnuumlşebilir

Gelecekte insanlar torunlarıyla deneyimlerim paylaşabilmek iccedilin duumlzenli olarak anılarını kaydedebilir Soyunuzun amlar kuumltuumlphanesini gezerek nasıl yaşadıklarım goumlrebilir ve hissedebishylirsiniz Aym zamanda buumlyuumlk plandaki yerinizin tam olarak nereye oturduğunu goumlrebilirsiniz

Bu herhangi birinin biz oumllduumlkten ccedilok sonra oynat tuşuna basarak yaşamlarımızı tekrar oynatabileceği anlamına geliyor Eğer bu goumlruumlş doğruysa kuumltuumlphaneye bir disk yerleştirip bir duumlğmeye basarak atalarımızı bir oumlğleden sonra sohbeti iccedilin geri getirebileceğiz

Bu arada en sevdiğiniz tarihi figuumlrlerin deneyimlerim payshylaşmak isterseniz hayatlarındaki buumlyuumlk krizlerle yuumlz yuumlze gelshy


diklerinde nasıl hissetiklerine yakından bakabileceksiniz Bir rol modeliniz varsa ve zorlukları aşıp nasıl başarıya ulaştığım hayatımn en buumlyuumlk yenilgilerinden sonra nasıl hayatta kaldığım bilmek istiyorsanız onun anılarını deneyimleyip değerli bir iccedilgouml- ruuml kazanabilirsiniz Nobel oumlduumlluuml kazanan bir bilim insanının anılarını paylaşabildiğinizi hayal edin Buumlyuumlk buluşların nasıl yapıldığı konusunda ipuccedilları edinebilirsiniz Ya da buumlyuumlk polishytikacılar ve devlet adamlarının Duumlnya tarihini etkileyen kritik kararlarını verirken anılarını paylaşabilirsiniz

Dr Miguel Nicolelis tuumlm bunların bir guumln gerccedilek olacağına inanıyor Bu kalıcı kayıtların her birine kıymetli eşsiz bir muumlcevher bir zamanlar yaşamış aşık olmuş acı ccedilekmiş ve başarmış milyarlarca eşit derecede oumlzel zihinden biri olarak saygı goumlsterilecektir Onlar soğuk ve sessiz mezar taşlarıyla kaplanmış olmayacaklar canlı duumlşuumlnceler yoğun olarak yaşanshymış aşklar ve karşılıklı katlanılan uumlzuumlntuumller oumlluumlmsuumlz hale geleshyceklerdir

TEKNOLOJİNİN KARANLIK YUumlZUumlBazı bilim insanları bu teknolojinin etik youmlnleri uumlzerine iyice duumlşuumlnduuml Neredeyse tuumlm tıpla ilgili buluşlar accedilıklandığında etikle ilgili endişelere yol accediltı Bazıları zararlı olduğu kanıtlandıshyğında (doğum kusurlarına yol accedilan uyku ilacı talidomid gibi) kısıtlanmak ya da yasaklanmak zorunda kaldı Diğerleri oumlrneshyğin tuumlp bebekler o kadar başarılı oldu ki kendimizle ilgili fikrishymizi değiştirdi İlk tuumlp bebek Louise Brown 1978de doğduğunshyda oumlyle bir medya fırtınası oldu ki papa bile bu teknoloji iccedilin eleştirel bir belge yayınladı Ancak guumlnuumlmuumlzde belki kardeşishyniz ccedilocuğunuz eşiniz ya da siz bile ana rahmi dışında doumlllenshymiş olabilirsiniz Sonunda toplum birccedilok teknolojiye alıştığı gibi kolayca araların kaydedilip paylaşılabileceği fikrine de alıshyşacak

Kimi biyoetikccedililerin farklı endişeleri var Bize iznimiz olmashydan anılar yuumlklenirse ne olacak Bu aralar acı verici ve yıkıcıysa ne olacak Ya uygun koşullara sahip ancak izin veremeyecek kadar hasta Alzheimer hastaları


Bernard Williams Oxford Uumlniversitesinden bir filozof Bu cihazın olayların doğal duumlzenini bozacağmdan endişe ediyor Unutmak sahip olduğumuz en yararlı suumlreccedil

Anılar bilgisayar dosyaları gibi yuumlklenirse bu hukuki sisteshymimizin de temelini sarsar Adaletin temel taşlarından biri goumlrguuml tanığı ifadesidir Peki akla sahte bilgiler yerleştirilirse ne olacak Ayrıca bir succedilun anısı yaratılabiliyorsa o zaman masum bir kişinin beynine de gizlice yerleştirilebilir Ya da succedillu succedil işlendiği sırada başka yerde olduğunu kanıtlama ihtiyacı duyshyduğunda gizlice başka bir insamn beynine bir anı yerleştirerek onu succedil anında beraber olduklarına ikna edilebilir Dahası yalshynızca soumlzluuml tanıklık değil aym zamanda hukuki belgeler de şuumlpshyheli olurdu ccediluumlnkuuml yeminli yazılı ifadeleri ve hukuki belgeleri imzalarken neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlamak iccedilin belleğimize guumlveniyoruz

Koruyucu oumlnlemlerin belirlenmesi gerekir Belleğimize girishyşin kabuluuml ya da reddiyle ilgili sınırlamaları tanımlayan kanunshyların da yapılması gerekecek Polisin ya da uumlccediluumlncuuml kişilerin evishymize girme yetisini kısıtlayan kanunlar olduğu gibi insanların iznimiz olmadan belleğimize ulaşımını engelleyen kanunlar da olmalıdır

Aynı zamanda bu anıları işaretlemenin bir yolu olmalı ki insan sahte olanlarını anlayabilsin Boumlylece o guumlzel tatilin hiccedil yaşanmamış olduğunu bilir yine de ondan zevk almaya devam edebilir

Anıları kaydetmek saklamak ve yuumlklemek geccedilmişi kaydetshymemizi ve yeni becerilerde ustalaşmamızı sağlayabilir Ancak bunu yapmak bu kadar ccedilok bilgiyi sindirme ve işleme yeteneğishymizi değiştirmeyecek Bunu yapmak iccedilin zekacircmızı arttır malıyız Bu youmlndeki gelişme zekacircnın evrensel olarak kabul edilmiş bir tanımı olmadığı iccedilin aksıyor Ancak dahilik ve zekacircmn kimsenin itiraz edemeyeceği bir oumlrneği var Albert Einstein Dikkate değer biccedilimde oumlluumlmuumlnden altmış yıl sonra hacirclacirc beyni zekacircmn doğashysıyla ilgili paha biccedililemez ipuccedilları taşıyor

Bazı bilim insanları elektromanyetik genetik ve ilaccedil terapisi kombinasyonunu kullanarak zekacircmızı dahilik seviyesine ccedilıkartshy


manın muumlmkuumln olabileceğine inanıyor Bu bilim insanları sırashydan beyin yaralanmalarımn normal yetenekteki bir inşam bir anda zihinsel ve sanatsal yetenekleri normali aşmış bir dahiye doumlnuumlştuumlrebildiğinden bahsediyor Bu şu an sıradan kazalarla gerccedilekleşebiliyor fakat ya bilim araya girer ve bu suumlreshycin sırrını aydınlatırsa ne olur

Beyin ki semadan da engin

Her ikisini kıyasladığında

Biri diğerini kapsayacdk

Kolaylıkla senin yanında

- EMILY DiCKINSON

Yetenek kimsenin erişemeyeceği deha ise kimsenin goumlremeyeceği hedeflere ulaşmayı sağlar

- ARTHUR SCHOPENHAUER

İ EINSTEIHrsquo IN BEYNİ VE ZEKAcircM IZI GELİŞTİRMEK

L insteinın beyni kayıptırf Yani elli yıl suumlresince oumlyleydi 1955teki oumlluumlmuumln- sa den hemen sonra beyni gizlice kaccedilıran doktorun varshy

isleri onu 2010da Ulusal Sağlık ve Tıp Muumlzesine geri iade edinshyceye kadar kayıp olarak kaldı Binsteinm beyninin incelenmesi şu sorularm aydınlatılmasını sağlayabilir Deha nedir Zekacircyı ve hayatta başarılı olmayla ilişkisini nasıl oumllccedileriz Ayrıca felsefi sorular da vardır Dahi olmak genlerin mi yoksa daha ccedilok kişishysel ccedilabaların ve kazanımlarm uumlruumlnuuml muuml

Son olarak Einsteinm beyni şu oumlnemli soruyu ccediloumlzmemize de yardım edebilir Zekacircmızı arttırabilir miyiz

Einstein artık bir bireyin adı olmaktan oumlte genel anlamda dahi anlamında kullanılıyor Kelimenin goumlzuumlmuumlzuumln oumlnuumlne

154 EINSTEININ BEYNİ VE ZEKAcircMIZI GELİŞTİRMEK

getirdiği dağınık beyaz saccedillar bol pantolon alaycı bakışlar anınshyda tanınacak bir goumlruumlntuuml oluşturuyor

Einstein geride muazzam bir miras bıraktı 2011de bazı fizikshyccedililer parccedilacıkların ışık hızını geccedilebileceklerini ve bu yuumlzden Einsteinın yanıldığını soumlylediklerinde fizik duumlnyasında muumlthiş bir fırtına koptu Bu tartışma ardından basma da yansıdı Modern fiziğin temelini oluşturan goumlrelilik kuramının yanlış olabileceği fikri fizikccedililerin kara kara duumlşuumlnmesine yol accedilmıştı Ancak beklendiği uumlzere sonuccedillar yeniden hesaplanınca Einsteinın haklı olduğu bir kez daha teyit edilmiş oldu Einsteina karşı gelmek her zaman tehlikelidir

Deha nedir sorusunu aydınlatabilmek iccedilin seccedileceğimiz yollardan biri Einsteinm beynini analiz etmektir Goumlruumlnen o ki Princeton Hastanesinde Einsteinm otopsisini yapan Dr Thomas Harvey ailesi de dahil kimsenin haberi olmaksızın bir anda beyni saklamaya karar vermiş Belki Einsteinm beynini ilerde dehanın sırrını ccediloumlzmemizi sağlayacağım umduğu iccedilin saklamıştı Belki de pek ccedilokları gibi zekacircsımn kaynağının beyshyninde bulunan kendine has oumlzellikler olduğunu duumlşuumlnmuumlştuuml Brain Burrellm Beyin Muumlzesinden Kartpostallar kitabındaki varshysayımına goumlre ise Dr Harvey O an donakaldı ve goumlrduumlğuuml şeyin muhteşemliğinden dolayı buumlyuumllendi Yutabileceğinden daha buumlyuumlk bir lokma ısırdığını fark etmişti

Bundan sonra Einsteinm beyninin başına gelenler ise bilimshysel bir hikayeden ccedilok komediyi andırıyor Yıllar boyunca Dr Harvey analizinin sonuccedillarım yayınlayacağını vaat edip durdu Ancak kendisi beyin konusunda uzman değildi ve bahaneler uydurmayı suumlrduumlrduuml Beyin on yıllar boyunca elma şarabı kutushysuna konmuş formaldehit dolu iki buumlyuumlk cam kavanozun iccedilinshyde bira soğutucusunun altmda durdu Birlikte ccedilalışuumlğı bir tekshynisyeni vardı ve beyinden 240 tane kesit alıp oumlrnek oluşturmuşshytu Bunları bazı ender durumlarda uumlzerinde incelemeler yapmak isteyen bilim insanlarına postayla goumlnderiyordu Bir keresinde oumlrnekler Berkeleydeki bir bilim insamna mayonez kutusunda postalandı

EINSTEINTN BEYNİ VE ZEKAcircMIZI GELİŞTİRMEK 155

Kırk yıl sonra Dr Harvey Einsteinm beynini torununa tesshylim etmek uumlzere bir saklama kabı iccedilinde yanma alarak Buick Skylark otomobiliyle uumllkeyi boydan boya kat etti ancak torunu beyni kabul etmedi Dr Harveynin 2007deki oumlluumlmuumlnden sonra ise beynin kısımları ve hazırlanan oumlrnekler uygun bir şekilde bilim adına bağışlanmak uumlzere varislere kaldı Einsteinm beynishynin hikayesi o kadar sıra dışıdır ki hakkında bir belgesel bile ccedilekilmiştir (Vurgulanması gereken bir diğer nokta da gelecek kuşaklara aktarılmak uumlzere saklanan tek beynin Einsteinmki olmadığıdır Matematiğin en buumlyuumlk dacirchilerinden olan Cari Friedrich Gauss ya da diğer adıyla matematikccedililerin prensi de bir yuumlzyıl oumlnce beyni ccedilıkarılıp saklanan bir bilim insanıdır O zamanlar beynin anatomisi buumlyuumlk oumllccediluumlde keşfedilmemişti ve beklenmedik derecede ccedilok kıvrıma sahip olması dışında bir sonuca varılamadı)

Einsteinm beyninin sıradan bir insamn beyninden ccedilok daha gelişmiş olduğunu oumlngoumlrmek ccedilok doğaldır Ccedilok buumlyuumlk olmalı ya da bazı alanları anormal derecede geniş Oysa tam tersi keşshyfedildi (normalden biraz daha kuumlccediluumlktuuml buumlyuumlk değildi) Sonuccedilta Einsteinm beyni oldukccedila sıradandı Bir noumlrolog kime ait oldushyğunu bilmeden bu beyni inceleseydi ikinci kez doumlnuumlp bakmazshydı bile

Einsteinm beyninde saptanan tek farklılık kuumlccediluumlk bir şeydi Pariyetal lobların alt kısımları her iki beyin yarım kuumlresinde de 15 daha buumlyuumlktuuml ve beynin anguler kıvrım (girus angularis) denilen belirli bir boumllgesi normalden daha genişti Beynin bu kısımları kavramsal duumlşuumlnme sembollerin kullanımı (yazma ve matematikteki gibi) ve goumlrsel-ccedilevresel verinin işlenmesi ile ilgishylidir Ancak yine de mevcut verilere karşın Einsteinm beyni normal sınırlar iccedilerisindedir Bu yuumlzden Einsteinm zekacircsının beynin organik yapısına mı yoksa kişiliğine ccedilevresine ve yaşashydıklarına mı bağlı olduğunu soumlylemek zordur Daha oumlnceden kaleme aldığım Einsteinm Evreni adlı biyografide de belirttiğim gibi yaşadığı bazı olaylar en az beynindeki anormallikler kadar oumlnemli olmuştur Belki de bunu en iyi ifade eden kendisinin şu soumlzleridir Benim oumlzel yeteneklerim yok yalmzca tutkulu dereshy

156 EINSTEINTN BEYNİ VE ZEKAcircMIZI GELİŞTİRMEK

cede meraklıyım Bir grup oumlğrenciyle konuşurken genccedilliğinde matematikle olan problemini ise şoumlyle itiraf etmiştir Matematikle ne kadar probleminiz olursa olsun benimkinden daha buumlyuumlk olamaz Peki Einstein nasıl Einstein oldu

İlk olarak zamanının ccediloğunu duumlşuumlnce deneyleri yaparak geccedilirdi O bir kurumsal fizikccediliydi ve deney duumlzenekleri yapmıshyyordu suumlrekli kafasında geleceğin karmaşık simulasyonlarını yaratıyordu Diğer bir deyişle laboratuvarı zihniydi

İkincisi on yılını belki de daha fazlasını tek bir duumlşuumlnce deneyine harcayarak geccedilirdi On altı yaşından yirmi altı yaşma kadar ışık konusuna odaklandı ve ışığın hızını geccedilmenin muumlmshykuumln olup olmadığına kafa yordu Bu sonradan yıldızların gizemlerinin ortaya ccedilıkarılması ve atom bombası uumlretimine yol accedilan oumlzel goumlrelilik kuramının doğmasını sağladı Yirmi altı ve otuz altı yaşları arasında ise kuumltleccedilekimi kavramına odaklandı ki bu sayede buumlyuumlk patlama kuramını ve kara delikler hakkınshyda bilgi sahibi olduk Otuz altı yaşından hayatının sonuna kadar ise tuumlm fiziği birleştirecek tek bir kuram uumlzerine ccedilalıştı Tek bir problem uumlzerine on ya da daha fazla yıl harcayabilmesi kafasınshyda simuumlle ettiği deneyleri kararlılıkla suumlrduumlrebildiğini accedilıkccedila goumlsteriyor

Uumlccediluumlncuumlsuuml karakteri ccedilok oumlnemliydi Aykırı bir insandı bu yuumlzden fizikteki mevcut duumlzene karşı ccedilıkması onun iccedilin normal bir durumdu Einsteindan oumlnce iki yuumlz yıl boyunca egemenliği elinde bulundurmuş olan Newtonm kuramına meydan okuyashycak cesaret de hayal guumlcuuml de her fizikccedilide yoktu

Doumlrduumlncuuml olarak bir Einsteinm ortaya ccedilıkması iccedilin zaman ccedilok uygundu 1905 yılında Newtonm eski duumlnyası yapılan deneyler karşısında sarsılmaya başlamıştı Yeni bir fizik doğushyyordu ve yol goumlsterecek bir dacirchiye ihtiyaccedil vardı Oumlrneğin radshyyum denen gizemli bir madde kendi başma sanki enerjiyi etrashyfındaki havadan alıyormuşccedilasına suumlrekli parlarken enerjinin korunumu yasasım ihlal ediyormuş gibi goumlzuumlkuumlyordu Diğer bir deyişle Einstein zamam iccedilin doğru adamdı Bir guumln saklanan beyin huumlcrelerinden onu klonlamak muumlmkuumln olursa tahmin edishyyorum ki klonu bir sonraki Einstein olamayacakta Bir dacirchinin ortaya ccedilıkması iccedilin mutlaka tarihsel koşullar da uygun olmalıdır


Burada asıl vurgulanması gereken nokta ise dehamn belirli zihinsel yeteneklere sahip olarak doğmak ile buumlyuumlk işler başarshymaya youmlnelik istek ve kararlılığın bir kombinasyonu olabileceği Einsteinm dehasımn kaynağı buumlyuumlk olasılıkla duumlşuumlnce deneyshyleri yoluyla geleceği simule etmedeki sıra dışı yeteneğiydi Einsteinm da soumlylediği gibi Zekacircnın gerccedilek goumlstergesi bilgi değil hayal guumlcuumlduumlr Einsteina goumlre hayal guumlcuuml bilinen duumlnshyyanın sınırlarım yıkmak ve bilinmeyene adım atmaktı

Hepimiz genlerimize kodlanmış ve oradan da beyin yapımıshyza programlanmış belirli yeteneklerle duumlnyaya geliyoruz Bu tamamen şans işidir Fakat duumlşuumlncelerimizi ve deneyimlerimizi harmanlayarak geleceği nasıl kurgulayacağımız tamamen bizim kontroluumlmuumlzde Charles Darwinin de yazdığı gibi Her zaman belirttiğim gibi aptallar hariccedil insanlar zekacirc konusunda değil şevk ve ccedilalışkanlık konusunda farklılık goumlsterir

DEHA Ouml Ğ R EN İLEB İLİR MİBu soru Dahi doğulur mu olunur mu sorusunu yemden akla getiriyor Kalıtımccedilevre tartışması zekacircnın gizemim nasıl ccediloumlzebilir Sıradan bir insan dahi haline gelebilir mi

Beyin huumlcrelerinin ccediloğalması ve gelişimi ccedilok zor olduğunshydan oumlnceleri zekacircnın yetişkin hale geldiğimizde sabitlendiği duumlşuumlnuumlluumlrduuml Ancak beynin oumlğrenmeye devam ettikccedile kendisishynin de değiştiği yeni araştırmalarla giderek artan bir oranda kabul edilmeye başladı Beyine yeni sinir huumlcreleri eklenmiyor olsa da aralarındaki bağlantılar oumlğrendiğimiz şeylere bağlı olashyrak suumlrekli değişmektedir

Oumlrneğin bilim insanları 2011de Londramın meşhur taksi şofoumlrlerinin beyinlerim analiz ettiler Bu şofoumlrler Londrayı baş doumlnduumlren bir labirente ccedileviren yirmi beş bin sokağı belleklerine kazımak zorundalar Direksiyon başına geccedilebilmek iccedilin uumlccedil-doumlrt yıl hazırlandıkları zorlu bir sınava giriyorlar ve yalmzca yarısı başarılı olabiliyor

Londra Uumlniversitesindeki bilim insanları şofoumlrleri hem teste girmeden oumlnce hem de girdikten uumlccedil-doumlrt yıl soma incelediler


Testi başarıyla geccedilen kursiyerlerin ikinci incelemede posterior ve anterior hipokampus denilen alanlarda oumlncekinden daha | fazla gri maddeye sahip olduklarım buldular Hipokampus buguumlnkuuml bilgilerimize goumlre belleğin işlendiği kısımdır (ilginccediltir test ayrıca taksi şofoumlrlerinin goumlrsel veriyi işleme konusunda norshymalden daha duumlşuumlk puanlar aldıklarını goumlsterdi Belki de bu bir değiş tokuş ya da boumlylesine bir bellek karşılığında oumldenen bir bedeldir)

İnsan beyni yeni şeyler oumlğrendiğimizde kendini adapte edebilecek şekilde yetişkinlik doumlnemimizde bile biccedilimlendirile- bilir olarak kalmaya devam eder diyor ccedilalışmanın buumltccedilesini karşılayan VVellcome Trusttan Eleanor Maguire ve ekliyor Bu durum yeni yetenekler oumlğrenmek isteyen yetişkinler iccedilin teşvik edici j

Benzer şekilde birccedilok goumlrevi yerine getirmeyi oumlğrenen farelerin beyinleri oumlğrenmeyenlerden biraz farklı Noumlron sayısında pek bir değişiklik olmuyor asıl farklılık oumlğrenme suumlrecine bağlı olarak noumlronlar arasındaki bağlantılarda meydana geliyor Dishyğer bir deyişle oumlğrenmek gerccedilekten beynin yapısını değiştiriyor

Eski bir atasoumlzuumlnde soumlylendiği gibi Pratik yapmak muumlkem- ccedil melleştirir Kanadalı psikolog Dr Donald Hebb beyindeki bağshylantılarla ilgili şu oumlnemli olguyu keşfetti Belirli becerilerimiz uumlzerine ne kadar alıştırma yaparsak beyinde belirli yolaklar o kadar gelişip guumlccedilleniyor ve boumlylece hedefe ulaşmak kolaylaşı- j yor Hacirclacirc eskisi kadar ahmak olan dijital bilgisayarların aksine insan beyni oumlğrenebilen ve her yeni şey oumlğrendiğinde noumlral bağ- lantılarım yemden yapılandırabilen bir makinedir Beyinle bilgisayar arasındaki temel fark işte budur

Bu ccedilıkarım yalmzca Londra taksi şofoumlrlerine değil aym zamanda profesyonel muumlzisyenlere de uyarlanabilir Berlindeki seccedilkin Muumlzik akademisinde usta kemancılarla ccedilalışan psikolog Dr K Anders Ericsson ve arkadaşlarına goumlre en iyi kemancılar haftada en az otuz saat ccedilalışarak yirmi yaşma geldiğinde toplam on bin saat pratik suumlresini doldurmuş oluyor Farklı olarak en iyi değil de daha sıradan kemancılar sekiz bin saat ya daha az pratik yapmışlar Kariyerine muumlzik oumlğretmenliğiyle devam

etmesi muhtemel son grup ise toplamda doumlrt bin saat pratik yapmış Noumlrolog Daniel Levitin Bu gibi ccedilalışmaların ışığında ortaya ccedilıkan tabloya goumlre herhangi bir alanda duumlnya ccedilapında bir uzman olabilmek iccedilin en azmdan on bin saat pratik yapak gereklidir Tekrar tekrar yapılan araştırmalardan sonra besteci basketbol oyuncusu buz patencisi kurgu yazarı piyano virtuumlshyoumlzuuml satranccedil oyuncusu succedil dehası ya da aklınıza ne gelirse gelshysin aynı sayı suumlrekli karşımıza ccedilıkıp duruyor Malcolm Gladwell Ccedilizginin Dışındakiler (Olutliers) adlı kitabında bu durushyma 10 000 saat kuralı diyor

ZEK Acirc Y I N A S IL Ouml LCcedil EB İLİR İZPeki zekacircyı nasıl oumllccedilebiliriz Yuumlzyıllar boyunca zekacirc hakkmdaki taruumlşmalar kulaktan dolma bilgilere ve anekdotlara dayanashyrak yapıldı Ancak MRG goumlruumlntuumlleme ccedilalışmaları goumlsterdi ki matematik bulmacalarını ccediloumlzerken asıl aktivitenin gerccedilekleştiği yer prefrontal korteksle (rasyonel duumlşuumlncenin oluştuğu boumllge) bağlantılı yolakları ve pariyetal lobu (rakamların işlendiği boumllge) kapsıyor Bu sonuccedil Einsteinın beyninde inferior pariyeshytal lobun daha geniş olduğunu goumlsteren anatomik incelemeyle uyuşuyor Yani matematiksel yeteneğin pariyetal lob ve prefshyrontal korteks arasındaki artmış veri akışıyla ilişkili olduğu sonucuna varmak muumlmkuumlnduumlr Ancak beynin bu alamndaki genişleme sıkı ccedilalışmaya mı bağlı yoksa Einstein boumlyle mi doğshymuştu Bunun yanıtı hacirclacirc ccedilok accedilık değildir

Buradaki asıl sorun zekacircnm herkes tarafından kabul goumlren bir tammmın olmaması hatta bilim insanları arasında bile koumlkeshyninin ne olduğuna ilişkin bir fikir birliğine varılamamasıdır Ancak peşine duumlşersek bulacağımız yamt ccedilok değerli olacaktır

10 T ES T LER İ V E D R TERM ANZekacircyı oumllccedilmek iccedilin en yaygın kullanılan temel test IQ testidir Standford Uumlniversitesinden Dr Lewis Termanın oumlncuumlluumlğuumlnde Alfred Binetnin 1916da Fransız Eluumlkuumlmeti iccedilin uumlrettiği bir tesshy

EINSTEININ BEYNİ VE ZEKAcircMIZI GELİŞTİRMEK 159


tin revize edilmesiyle oluşturulmuştur Daha sonraki yirmi-otuz yıl boyunca bu test zekacirc oumllccediluumlmuuml iccedilin altın standart kabul edilshymiştir Aslına bakarsanız Terman buumltuumln hayatım zekacircmn oumllccediluumlshylebilir ve kalıtılabilir olduğu ve hayattaki başarımn da en buumlyuumlk goumlstergesi olduğu fikrine adamıştır

Beş yıl soma Terman Deha Uumlzerine Genetik Ccedilalışmalar adlı bir saha araştırmasına başladı 1920ler iccedilin hem kapsam hem de suumlre bakımından eşi benzeri goumlruumllmemiş oldukccedila iddialı bir ccedilalışmaydı Buumltuumln bir jenerasyon boyunca alanında yapılan ccedilalışmalar iccedilin oumllccediluumlt olarak alındı Ccedilalışmada yer alan bireylerin başarı ve başarısızlıkları yaşam boyu metodolojik olarak kaydeshydilerek kaim dosyalar tutuldu IQsu yuumlksek ccedilıkan oumlğrenciler termitler olarak adlandırıldı

Başlangıccedilta Dr Termanm fikri buumlyuumlk ses getiren bir başarı kazanmışa benziyordu Test hem ccedilocukların değerlendirilmesi hem de diğer testlerin karşılaştırılması iccedilin standart youmlntem olmuştu 1 Duumlnya Savaşı boyunca 17 milyon askere bu test uygulandı Ancak yıllar geccediltikccedile ortaya farklı bir ccedilerccedileve ccedilıkmashyya başladı On yıllar soma ortaya ccedilıktı ki IQ puanı yuumlksek olan ccedilocuklarla duumlşuumlk olanların buumlyuumlduumlklerindeki başarı durumuna baktığımızda ortaya ccedilıkan fark ccedilok oumlnemsizdi Terman bu durumda oumlğrencilerden bazılarının başarı peşinde koşmayı bıraktıkları ya da varlıklı durumlarından memnun oldukları iccedilin başarı peşinde koşmadıklarını gururla dillendirmişti Fakat parshylak ccedilocuklarının giderek artan rakamlarda başarısızlık sayılabishylecek durumlara duumlştuumlğuumlnuuml goumlrmek onu fazlasıyla rahatsız edishyyordu Bunlar arasında oumlnemsiz ve geleceği olmayan mesleklere sahip kişiler succedil işleyenler toplumun uccedil noktalarında yaşayanshylar yer alıyordu Sonuccedillar buumltuumln hayatım yuumlksek IQnun yaşamshyda başarı anlamına geldiğini savunarak geccediliren Dr Terman iccedilin oldukccedila moral bozucuydu

H AYATTAKİ BAŞARI VE ER T ELEN M İŞ M EM NUNİYETKonuya farklı bir bakış accedilısı 1972 yılında kendisi de StandfordTu olan ve ccedilocuklarda memnuniyeti erteleyebilme yeteneğini anashy


liz eden Dr Walter Mischel tarafından getirildi Dr Mischel şekerleme testi (marshmallow test) adlı bir youmlntemin oumlncuumlluumlshyğuumlnuuml yaptı Bu testte ccedilocuktan şimdi bir şekerleme ya da yirmi dakika sonra iki şekerleme arasında bir seccedilim yapması isteniyorshydu Yaşları doumlrt ile altı arasında değişen altı yuumlz ccedilocuk bu teste tabi oldu ve Mischel katılımcıları 1988de tekrar ziyaret ettiğinshyde memnuniyet isteklerini erteleyebilenlerin işlerinde daha yetshykin ve başarılı olduklarını goumlrduuml

1990 yılında bir başka ccedilalışmada memnuniyeti ertelemeyle SAT (uumlniversite giriş sınavı) puanlarının doğrudan ilişkili oldushyğu goumlsterildi Ardından 2011de tamamlanan bir başka araştırshymada bu karakter oumlzelliğinin kişinin yaşamı boyunca suumlrduumlğuuml belirtildi Bu ve benzeri diğer ccedilalışmaların sonuccedilları goumlz kamaşshytırıcıydı Memnuniyetlerini erteleme davramşı sergileyen ccedilocukshylar hayatın hemen her alamnda daha buumlyuumlk başarılar goumlsterdi daha yuumlksek gelirli iş daha duumlşuumlk madde bağımlılığı oram yuumlkshysek test puanları yuumlksek eğitim duumlzeyi ve daha iyi sosyal uyum

Asıl şaşırtıcı olan şey bu kişilerin beyin taramasında belirli bir duumlzene rastlanması oldu Beyinlerinde prefrontal korteks ve ventral striatumun etkileştiği alanda yani bağımlılıkla ilişkili alanda belirgin bir farklılık goumlsterdiler (Ventral striatumun haz merkezi olarak bilinen nukleus akkumbensi iccedilerdiği duumlşuumlnuumllduumlshyğuumlnde bu durum ccedilok da şaşırtıcı değil Sonuccedil olarak ortada Boumlluumlm 2 de de bahsettiğimiz gibi beynin haz arayan yanıyla rasshyyonel yanı arasında bir ccedilatışma var gibi goumlzuumlkuumlyor)

Bu farklılık beklenmedik bir durum değildi Veriler ccedilok sayıshyda bağımsız grup tarafından yıllar boyunca test edildi ve hep benzer sonuccedillara ulaşıldı Ayrıca diğer ccedilalışmalarda da fronto- striatal yolaktaki bu farklılığın memnuniyeti erteleyebilme davshyranışını kontrol ettiği ortaya ccedilıktı Goumlruumlnen o ki hayatta başarılı olmakla en yakından ilişkili olan ve yıllardır bu konumunu suumlrshyduumlren karakter oumlzelliği memnuniyeti erteleme yeteneği

Buumlyuumlk bir genelleme olacak olsa da prefrontal ve pariyetal loblar arasında beyin taramalarında goumlsterilen bağlantının mateshymatik ve soyut duumlşuumlnmeyle ilişkili prefrontal lob ile limbik sisshytem (duyguların bilinccedilli kontoluumlnuuml ve haz merkezini iccedileren


boumllge) arasındaki bağlantının da hayatta başarılı olmayla ilişkili olduğunu soumlyleyebiliriz

VVisconsin-Madison Uumlniversitesinden sinirbilimci Dr Richard Davidson Okulda aldığınız notlar uumlniversite sınavınshydaki puanınız hayatta başarılı olmak accedilısından işbirliği kapasishytenize duygularınızı kontrol edebilme guumlcuumlnuumlze memnuniyet arzunuzu erteleyebilme ve dikkatinizi odaklayabilme becerinize goumlre daha az değer taşıyor Bu beceriler hayattaki başarı accedilısınshydan notlardan ve IQ puanlarından -tuumlm veriler bunu goumlsteriyor- ccedilok daha oumlnemlidir

ZEK Acirc N IN YEN İ BOYUTLARIZekacircyı ve başarıyı oumllccedilmek iccedilin yeni yol ve youmlntemlerin olması gerektiği accedilıktır IQ testleri tamamen yararsız değiller ancak kısıtlı bir oumllccediluumlde yalnızca zekacircyı oumllccedilebiliyorlar Brain The Complete Mind (Beyin Zihnin Tamamı) kitabının yazarı Dr Michael Sweeneye goumlre Testler motivasyon kararlılık sosyal beceriler gibi iyi bir yaşam suumlrmenin goumlstergesi olabilecek beceshyrileri oumllccedilmemektedir

Bu ve benzeri pek ccedilok standardize edilmiş test iccedilin geccedilerli olan asıl problem kuumlltuumlrel etkenlere bağlı bilinccedilaltı eğilimlerin etkisini değerlendirmeyişleridir Ayrıca bu testler yalnızca zekacircnın belirli bir tuumlruumlnuuml bazı psikologların deyimiyle yakınshysak zekacircyı oumllccediluumlyor Yakmsak zekacirc yalnızca tek bir duumlşuumlnce hatshytına odaklanır karşılaştırma ayrıştırma gibi daha karmaşık ıraksak duumlşuumlnce şekillerini goumlz ardı eder Oumlrneğin 2 Duumlnya Savaşı sırasında Amerikan Hava Kuvvetleri bilim insanlarınshydan pilotların beklenmedik zor durumlarla baş etmeye youmlnelik zekacirclarım oumllccedilecek bir test geliştirmelerini istedi Testteki sorularshydan birisi şoumlyleydi Uccedilağınız duumlşuumlruumlluumlr ve duumlşman boumllgesinin derinliklerinde mahsur kalırsanız geri doumlnmek iccedilin ne yapardıshynız Sonuccedillar ise bilindik duumlşuumlnce tarzlarıyla ccedilelişiyordu

Ccediloğu psikolog IQ puanları yuumlksek olan pilotların bu testte de başarılı olacağım oumlngoumlruumlyordu Ancak bunun tam tersi doğru ccedilıktı En yuumlksek puan alan pilotlar ıraksak duumlşuumlnme becerisi en yuumlksek olan birden fazla duumlşuumlnce yolunu birlikte goumlrebilenler


oldu Bu testte başarılı olanlar oumlrneğin duumlşman hattında yakashylandıktan sonra kaccedilmak iccedilin sıradışı ve hayal guumlcuumlnuuml zorlayan youmlntemler duumlşuumlnme becerisine sahipti

Iraksak ve yakınsak duumlşuumlnme arasmdaki fark ayrık beyin sendromuna sahip hastalar uumlzerinde yapılan ccedilalışmalara da yansıdı Bu ccedilalışmalar beynin iki yarıkuumlresinin birbiriyle doğrushydan bağlantılı olduğunu goumlsterdi Almanyadan Dr Ulrich Kraftm yazdığına goumlre Sol yarıkuumlre yakınsak duumlşuumlnceden sorumluyken sağ yarıkuumlre ıraksak duumlşuumlnceden sorumludur Sol taraf ayrıntıyı analiz edip mantıksal olarak işlerken daha soyut daha buumltuumlncuumll bir bakıştan yoksun Sağ taraf daha yaratıcı sezshygisel ve buumltuumlnsel yaklaşıma meyilli Verileri bir araya getirip yap bozu tamamlayabilir

Bu kitapta insan bilincinin duumlnyamn bir modelini oluşturshymak ve bu modeli belirli bir hedef doğrultusunda geleceğe goumlre simuumlle etmek ile ilişkili olduğunu savunuyorum Iraksak duumlşuumlnshyce becerisi goumlsteren pilotlar ccedilok sayıda gerccedilekleşmesi muumlmkuumln olayı kafalarında daha kompleks ve gerccedileğe yakın biccedilimde simuumlle etmeyi başardı Benzer şekilde meşhur şekerleme testinshyde memnuniyet arzularım başarıyla erteleyebilen ccedilocuklar da geleceği simuumlle etme yeteneği en iyi olanlardı Uzun vadeli kazanccedilları goumlruumlp kısa vadeli acele kararlara yeltenmediler

Doğrudan kişinin geleceği simule edebilme yeteneğini oumllccedilen daha karmaşık bir zekacirc testi oluşturmak oldukccedila zor ancak olashynaksız değil Kişiden uumlretebildiği kadar ccedilok sayıda gerccedileğe yakın simuumllasyon uumlretmesi istenebilir Oyunu kazanmak iccedilin gerekli puan kişinin oluşturduğu simuumllasyon sayısına ve simu- lasyonlardaki iccedileriğin zenginliğine bağlı olarak artar

Bilgiyi tekil olarak işlemek yerine bu yeni youmlntemle kişinin bilgiyi duumlzenleyip biccedilimlendirmesi ve daha buumlyuumlk bir ccedilerccedileveye taşıyabilmesini oumllccedilebiliriz Oumlrneğin kişiye vahşi yırtıcılarla ve zehirli yılanlarla dolu ıssız bir adadan nasıl kaccedilacağına dair yolshylar bulmasım soumlylediğimizde hayatta kalmak iccedilin hayvanlarshydan korunmak ve adadan kaccedilmak iccedilin gerekli tuumlm yolları uumlsteshyleyecek ve geleceğe youmlnelik ayrıntılı bir olasılıklar ağacı ortaya ccedilıkacaktır


Sonuccedil olarak buumltuumln tartışma boyunca oumlnuumlmuumlze gelen bir konu başlığının olduğunu goumlruumlyoruz O da zekacircnın geleceği ne kadar karmaşık olarak simuumlle edebildiğimiz ile bağlantılı oluşu i

Bu aynı zamanda oumlnceden bilinccedil uumlzerine yaptığımız tartışmayla da uyuşuyor i

Ancak elektromanyetik dalgalar genetik ilaccedil terapileri gibi birccedilok alanda laboratuvarlarda gerccedilekleştirilen hızlı ilerlemeleri goumlz oumlnuumlne alırsak zekacircyı yalnızca oumllccedilmenin oumltesinde onu arttırshymak da muumlmkuumln olabilir mi I

ZEK Acirc M IZI ARTTIRM AKBu olasılık Algernona Mektuplar (1958) adlı romanda irdelen- di Hikacircye sonradan Oscar oumlduumlluuml alan Charly (1968) filmiyle sinemaya uyarlandı Filmde lQsu 68 olan ve bir fırında hizmet- Ii olarak ccedilalışan Charly Gordonın mutsuz hayatını goumlruumlyoruz Basit bir hayat suumlruumlyor işyerindeki ccedilalışanlar tarafından alay konusu oluyor ve kendi adım bile doğru telaffuz edemiyor

Tek arkadaşı ona acıyıp okuma yazma oumlğretmeye ccedilalışan oumlğretmen Alice Ancak bir guumln bilim insanları sıradan bir fareyi zeki yapan bir youmlntem keşfediyorlar ve bunu duyan Alice Charlyyi bu bilim insanlarına goumltuumlrmeye karar veriyor Charly jilk insan denek olarak ccedilalışmaya katılıyor ve haftalar iccedilinde goumlzle goumlruumlluumlr şekilde değişiyor Konuşma yeteneği ve telaffuzu gelişiyor kuumltuumlphaneden kitap almaya başlıyor kadınların ilgisi- jni ccedilekmeye başlıyor ve odası modern sanat eserleriyle dolup taşıyor Ardından goumlrelilik kuramı ve kuantum fiziği uumlzerine iokumaya başlıyor ve ileri fiziğin sınırlarında geziniyor Hatta Charly ve Alice sevgili oluyorlar

Fakat soma bilim insanları farenin yavaş yavaş yeteneklerishyni kaybedip oumllduumlğuumlnuuml goumlruumlyor ve Charlynin de bu şekilde her şeyini kaybedebileceğim fark ediyorlar Charly uumlstuumln zekacircsını kullanarak ccedilılgınca derdine ccedilare bulmaya ccedilalışıyor fakat sonuccedilta engellenemez bir ccediloumlkuumlşe suumlruumlkleniyor Kelime dağarcığı kuumlccediluumlluumlyor matematik ve fizik ile ilgili bilgileri uccedilup gidiyor


yavaşccedila eskiden olduğu hale geri doumlnuumlyor Filmin son sahnesinshyde kederli Alice Charlyyi ccedilocuklarla oynarken izliyor

Film olumlu eleştiriler almasına vurucu ve dokunaklı bulunshymasına karşın duumlpeduumlz bir bilimkurgu filmi olarak dikkate alınshymadı Senaryo etkileyici ve orijinaldi yine de birinin zekacircsını geliştirme fikri mantık dışı olarak değerlendirildi Bilim insanlashyrı beyin huumlcrelerinin yeniden uumlretilemeyeceğini soumlyledi Dolayıshysıyla filmin senaryosunun gerccedilek olması olanaksızdı

Ancak artık değilZekacircyı geliştirmek hacirclacirc muumlmkuumln olmamasına karşın elekshy

tromanyetik sensoumlrlerde genetikte ve koumlk huumlcre ccedilalışmalarında buumlyuumlk ilerlemeler kaydediliyor ve belki de bir guumln bu gerccedilekten muumlmkuumln olacak Bilim insanlarının ilgisi oumlzellikle hayal guumlcuumlnuuml zorlayan insan uumlstuuml yeteneklere sahip uumlstuumln zekacirclı otistiklere kaymış durumda Daha da oumlnemlisi belirli beyin hasarlarına bağlı olarak normal insanlar da bu tuumlrde mucizevi yeteneklere kavuşabiliyor Bazı bilim insanları elektromanyetik alanlar kulshylanarak bu esrarengiz yeteneklerin ortaya ccedilıkarılabileceğini duumlşuumlnuumlyor

S A V A N TLA R S Uuml P ER ZEK Acirc LA R MIBir kurşun kafatasına girip parccedilaladığında Bay Z dokuz yaşınshydaydı Doktoru oumllmesinden endişe ediyordu ancak kurşun onu oumllduumlrmedi Yine de beynin sol tarafında yaygın bir hasar yaratshytı bu da vuumlcudunun sağ yarısını felccedil edip geccedilici olarak sağır ve dilsiz olmasına neden oldu

Bununla birlikte kurşunun ilginccedil bir yan etkisi meydana geldi Bay Z savantlara oumlzguuml şekilde insanuumlstuuml mekanik yeteshynekler ve inamlmaz boyutlarda bir bellek geliştirdi

Bay Z tek oumlrnek değil 1979da başının sağ yarana isabet eden beyzbol topuyla yaralanan ve bilincini kaybeden on yaşındaki Orlando Serrell de benzer bir durum yaşadı Başlangıccedilta yoğun baş ağrılarından yakınırken ardmdan ağrısının azalmasıyla birshylikte hesaplama ve fotografik-yakm bellek yeteneklerinde buumlyuumlk bir gelişme meydana geldi Binlerce yıl sonrasının tarihlerini guumlnlerini hesaplayabiliyordu


Tuumlm duumlnyada yaklaşık yedi milyar insan yaşarken bu hayret verici savantlardan yalnızca yuumlz kadar tespit edildi (Yetenekleri kayda değer olmakla birlikte insanuumlstuuml boyutlarda olmayan kişileri de eklersek rakam ccedilok daha artacaktır Otistik bireylerin de yaklaşık yuumlzde on kadarının savant yetenekleri goumlsterdiği duumlşuumlnuumlluumlyor) Bu sıradışı savantlar şu anki bilgilerimizle accedilıkshylayabileceğimizin daha oumltesinde yeteneklere erişiyorlar

Bilim insanlarının merakını uumlzerine ccedileken ccedileşitli savant tipleshyri var Bu uumlstuumln zekacirclıların yarısı otizmin bir formuna sahip (diğer yarısında da farklı zihinsel ve psikolojik bozukluklar var) Sıklıkla sosyal iletişim konusunda ciddi sorunlar yaşıyorlar ve bu durum onları ciddi biccedilimde izolasyona suumlruumlkluumlyor

Bir suumlre sonra aslında normal bireylerken beyzbol topu ccedilarpshyması vurulma sert zemine duumlşme gibi ciddi yaralanmalara oumlzellikle de beynin sol tarafında olan yaralanmalara maruz kalan bireyler iccedilin edinilmiş savant sendromu tanımı yapıldı Bazı bilim insanları tuumlm savant yeteneklerinin edinilerek ortaya ccedilıktığını ve bu tanımın yanıltıcı olduğunu savunuyor Otistiklerin savant yeteneklerinin uumlccedil ile doumlrt yaşları arasında ortaya ccedilıktığını duumlşuumlnuumlrsek yeteneklerinin kaynağının otizmleri (kafaya gelen darbe gibi) olduğunu tahmin edebiliriz

Bilim insanları arasında bu sıradışı yeteneklerin kaynağına ilişkin bir fikir ayrılığı var Bazıları bu durumun doğuştan oldushyğunu ve bu yuumlzden kendine oumlzguuml anomaliler olduğunu duumlşuumlnuumlshyyor Yetenekleri bir kurşunla accedilığa ccedilıkıyor gibi goumlzuumlkse de beyinlerinde doğuştan buna doumlnuumlk bir altyapı bulunuyor Eğer oumlyleyse bu yetenek asla oumlğrenilemez ve aktarılamaz

Diğer bir kesim de bu şekilde bir organik altyapının oldukccedila uzun suumlreccedillerde meydana gelen kuumlccediluumlk değişimlerin birikimiyle işleyen evrimle ters duumlştuumlğuuml goumlruumlşuumlne sahip Eğer savantlar varsa geri kalanlarımızda da oumlrtuumlk bir şekilde bile olsa buna yakın yetenek potansiyeli bulunmalıdır Bu bir guumln boumlyle mucizevi guumlccedilleri accedilığa ccedilıkarabileceğimiz anlamına mı geliyor Bazıları oumlyle olduğunu duumlşuumlnuumlyor hatta bu konuda yapılan yayınların bazıları hepimizin iccedilinde gizli savant yeteneklerinin bulunduğunu iddia ediyor ve guumlnuumln birinde elektromanyetik


tarayıcılarla (TES) uumlretilen dalgalar kullanarak bunları guumln yuumlzuumlne ccedilıkarabileceğimizi soumlyluumlyor Belki de bu yetenekler iccedilin genetik temel gereklidir ve bunu gen terapileri kullanarak hayashyta geccedilirebiliriz Koumlk huumlcre teknolojilerini kullanarak prefrontal kortekste ve beynin kilit rol oynayan diğer alanlarında noumlron ccediloğalması sağlanabilir Bu şekilde zihinsel kapasitemizi arttırshymamız muumlmkuumln hale gelebilir

Buumltuumln bu duumlşuumlnce yolları bolca spekuumllasyonun ve bilimsel araştırmanın kaynağını oluşturuyor Doktorlara yalnızca Alzheimer hastalığının yıkıcı etkilerini geri ccedilevirmek iccedilin koumlk huumlcre ccedilalışması izinleri vermek yerine zekacirc kapasitemizi genişshyletmek iccedilin yapılacak ccedilalışmalarm da desteklenmesi gerekiyor Ortaya ccedilıkacaklar gerccedilekten şaşırtıcı olacaktır

Bilinen ilk savant Dr Benjamin Rush tarafından 1789 yılında kayıt altına alındı Zihinsel engelli olduğu duumlşuumlnuumllerek incelenishyyordu fakat bir insamn oumlmruumlnuumln kaccedil saniye olduğu (70 yıl 17 guumln ve 12 saat boyunca yaşamış birisi iccedilin) sorulduğu zaman doğru yanıt olan 2 210 500 800uuml bulması yalmzca doksan sanishyyesini almıştı

Wisconsinde bir fizikccedili olan Dr Darold Treffert uzun suumlre bu savantlarla ccedilalıştı Aktardığı hikayeye goumlre klasik bir soru olan Satranccedil tahtasının ilk karesine bir ikinci karesine iki uumlccediluumlncuuml karesine doumlrt mısır tanesi koyar ve her karede bu ikiye katlamayı devam ettirirsen altmış doumlrduumlncuuml karede kaccedil mısır tanesi koyman gerekir sorusunun doğru yanıtı olan 18 446 744 073 709 551 616 rakamına ulaşması yalnızca kırk beş saniye suumlrmuumlş

Belki de savantlar iccedilin en bilindik oumlrnek Dustin Hoffman ve Tom Cruiseun başrolde yer aldığı Yağmur Adam (Rain Man) filshymine de ilham kaynağı olan Kim Peek Ağır derecede zihinsel engelliydi tek başına yaşayabilecek yeterliliğe sahip değildi ayakkabılarını bağlayamıyor duumlğmelerini ilikleyemiyordu Ancak on iki bine yakın kitabı ezbere biliyor ve iccedillerinden satırshyları kelimesi kelimesine soumlyleyebiliyordu Bir sayfayı okuması bullekiz saniyesini alıyordu Kitapları sıra dışı bir şekilde okuyor bir goumlzuumlyle bir sayfayı diğer goumlzuumlyle yandaki sayfayı tarıyordu


ve boumlylece buumltuumln bir kitabı ezberlemesi yarım saat suumlruumlyordu Aşırı derecede utangaccedil olmasma karşın kendisine zorlu sorular youmlneltilip matematikteki goumlz kamaştırıcı marifetleri meraklı seyirciler oumlnuumlnde test edilirken eğlenmeye bile başlamıştı

Bilim insanları elbette sıradan bellek numaralarıyla gerccedilek savant yeteneklerini ayırt etmek zorundalar Onlar yalnızca matematikte başarılı değiller muumlzik sanat ve teknik alanlarda da yetenekleri var Otistik savantların zihinsel suumlreccedillerini soumlzel olarak ifade etmekte yaşadıkları buumlyuumlk guumlccedilluumlkler var Ilımlı otisshytik bir hastalık olan Asperger Sendromu da benzer oumlzellikler goumlsterir Asperger sendromunun farklı bir psikolojik durum olduğunun anlaşılması ancak 1994 yılında muumlmkuumln oldu Henuumlz ccedilok yeni olan bu alan uumlzerine yapılan ccedilalışma sayısı da ccedilok azdır Otistik bireylerde olduğu gibi Asperger sendromlu- lar da sosyal ilişkiler kurmakta ccedilok zorlanır Ancak uygun bir eğitim aldıklarında bir işte ccedilalışmalarını sağlayabilecek duumlzeyshyde sosyal ilişki kurmayı oumlğrenebiliyor kendilerini duumlzguumln bir biccedilimde ifade edebiliyorlar Oumlnemli olan bir kısmının dikkat ccedilekici savant yeteneklerine sahip olmasıdır Hatta kimileri buumlyuumlk bilim insanlarının ccediloğunun Asperger sendromu olabileshyceğini duumlşuumlnuumlyor Bu Isaac Newton ve (kuantum kuramının yaratıcılarından) Paul Dirac gibi uumlnluuml fizikccedililerin garip ve iccedile kapamk kişiliklerini accedilıklamamıza yardımcı olabilir Newton oumlzellikle kısa suumlreli konuşmalarda patolojik duumlzeyde yetersizdi

Bu kişilerden birisi olan uumlnluuml Born on a Blue Day kitabının da yazarı olan Daniel Tammet ile bizzat goumlruumlşme fırsatım oldu Goumlz kamaştırıcı yeteneklere sahip diğer savantlardan farklı olarak kitap yazıp radyo ve TV programlarına ccedilıkıp duumlşuumlncelerini ifade edebiliyor Kuumlccediluumlkken başkalarıyla ilişki kurmada ciddi sorunlar yaşayan birisi olmasına karşın şu an muumlkemmel iletishyşim becerilerine sahip Danielin fark yaratan oumlzelliği matemashytik ve geometrinin temel sayılarından olan pi sayısını ezberleme rekoruna sahip olması Pinin 22514 basamağını ezbere bilen Denneta boumlyle muazzam bir işin altmdan nasıl kalktığını sorshyduğumda bana her rakamla bir rengi ya da dokuyu eşleştirdiği-


ııi soumlyledi Ardından can alıcı soruyu sordum Eğer her rakamın bir rengi ya da dokusu varsa nasıl oluyor da on binlercesini doğru sırayla akimda tutabiliyorsun Ne yazık ki bu noktada kendisinin de bilgisinin olmadığım bunun kendiliğinden gershyccedilekleştiğini soumlyledi Rakamlar ccedilocukluğundan beri hayatının oumlnemli bir parccedilası olmuş ve o zamandan beri kendiliğinden zihshyninde beliriyorlar Onun zihni suumlrekli harmanlanan rakamlar ve renklerden oluşuyor

A S P ER G ER SENDROM U V E SİLİKON VAD İS İBu kısma kadar anlattıklarımız guumlnluumlk yaşamı doğrudan ilgishylendirmeyen soyut bir tartışma gibi goumlruumlnebilir Fakat otizmin daha hafif versiyonlarına ve Asperger sendromuna sahip bireyshylerin etkisi tahmin ettiğimizden ccedilok daha fazla olabilir oumlzellikle de belirli yuumlksek teknoloji alanlarında

Popuumller televizyon dizisi The Big Bang Theoryde ccediloğunluğu inek fizikccedililerden oluşan bir grup genccedil bilim insanının tuhaflıkshylarını izliyor ve karşı cinsten bir arkadaş edinmeye ccedilalışırken yaşadıkları garip suumlreccedillere tanık oluyoruz Her boumlluumlmde ccedilabalashyrının ne kadar uumlmitsiz ve acınası olduğunu ortaya ccedilıkaran guumlluumlnccedil bir hadiseyle karşılaşıyoruz Dizi boyunca uumlstuuml kapalı bir şekilde karakterlerin uumlstuumln zekacirclarının yalnızca inek olma duumlzeyleriyle eşleştirilebileceği varsayılıyor Ancak Silikon Vadisinde ccedilalışan yuumlksek teknoloji uzmanları arasında sosyal becerilerin normalden daha duumlşuumlk oranda olduğunun saptandıshyğını da belirtmek gerekiyor (Uumlst duumlzey muumlhendislik fakuumllteleshyrinde erkek ve kadın oranı accedilık şekilde kadın lehinedir Ancak buralarda eğitim alan kadın bilim insanları arasmda soumlylenen bir soumlz vardır Oran iyi ama mal garip)

(ccediln) Oumlzellikle entelektuumlellik elektronik aletler oyunlar vb bir ya da birden fazla şeye aşın saplantılı olarak algılanan zeki ve tuhaf insanlar iccedilin kullanılan terim (İng geekiness)

(ccediln) Yazar burada İngilizcedeki good ve goods (biri iyi diğeri mal anlamlarına sahip) ile odd ve odds (biri tuhaf diğeri olasılık anlamlarına sahip) kelimelerini kullanarak kelime oyunu yapıyor


Bilim insanları bu kuzkuyu araştırmaya başladı Hipotez Asperger sendromu ve diğer hafif otizm formlarına sahip bireyshylerin iletişim teknolojileri enduumlstrisi gibi belirli ccedilalışma alanlarıshyna uygun zihinsel yeteneklere sahip oldukları youmlnuumlndeydi Londra Uumlniversitesinden bilim insanları otizmin hafif formuna sahip on altı kişiyi inceledi ve bu grubu sağlıklı on altı bireyle karşılaştırdı Her iki gruba da rastgele sayıların ve yazıların giderek artan bir karmaşıklıkla bir arada bulunduğu goumlrseller sunuldu Sonuccedillar otizm tamlı bireylerin deneyde daha başarılı olduğunu ve zorluk arttırıldıkccedila normal bireylerle aralarındaki farkın da accedilılmaya başladığını goumlsterdi (test ayrıca otistik bireyshylerin dış ccedilevredeki seslerden ve yanıp soumlnen ışıklardan kontrol grubuna goumlre daha fazla etkilendiğini de goumlsterdi)

Dr Nilli Lavieye goumlre ccedilalışma hipotezi destekledi ve otistik bireylerin normal insanlardan daha yuumlksek bir kavrayış kapasishytesine sahip olduğu ortaya ccedilıktı Otizmli bireyler sıradan insanshylardan fazla miktarda veriyi algılayabiliyorlar

Bu elbette ki parlak zekacircya sahip herkesin bir tuumlr Asperger hastası olduğu anlamına gelmiyor Ancak yuumlksek odaklanma ve veri işleme yeteneği gerektiren alanlarda Asperger sendromuna daha yuumlksek oranda rastlayabiliriz

BEYİN TAR AM A LAR I V E S A V A N TLA RSavantlar konusunda eskiden beri hep kulaktan dolma bilgiler ve anlatılagelen ilginccedil hikayeler vardır Ancak yakın zamanda MRG ve diğer beyin tarama youmlntemlerinin geliştirilmesiyle bu alan tuumlmuumlyle alt-uumlst oldu

Oumlrneğin Kim Peekin beyni sıra dışıydı MRG incelemeleri beynin iki yarıkuumlresini birbirine bağlayan korpus kallozumu- nun olmadığım goumlsterdi Aym anda iki farklı sayfayı okuyabilshymesi bununla ilişkilendirildi Motor hareketlerdeki beceriksizlishyği denge ve koordinasyonu sağlayan beyincikteki deformasyo- na bağlıydı Ancak tarama sırasmda olağanuumlstuuml matematik ve bellek yeteneklerinin asıl kaynağını keşfedilemedi Yine de


genel olarak edinilmiş savant sendromuna sahip kişilerin ccediloğushynun sol beyinlerinde bir hasar meydana geldiğini soumlyleyebiliriz

İlginin odak noktası olan kısımlar sol oumln temporal ve orbitofrontal kortekslerdir Bazıları buumltuumln savant yeteneklerinin (otisshytik edinilmiş ve Asperger) temporal lobdaki bu oldukccedila oumlzel alandaki hasarla ortaya ccedilıktığını duumlşuumlnuumlyor Bu boumllge uyumsuz ya da işlevsiz bellek parccedilalarım duumlzenli olarak silip temizleyen bir sensoumlr gibi ccedilalışıyor Ancak sol yarımkuumlreye gelen darbenin ardından sağ taraf goumlreve başlıyor Sağ beyin sola goumlre daha peşin huumlkuumlmluuml davranıyor ve gerccedilekliği bozup uydurma hatırashylar uumlretebiliyor Bu yuumlzden sol beyine gelen hasardan soma sağ beynin accedilığı kapatmak iccedilin ccedilok daha fazla ccedilalışmak zorunda kalshydığı savant yeteneklerinin de bunun sonucu olarak ortaya ccedilıktıshyğı oumlne suumlruumlluumlyor Oumlrneğin sağ beyin sola goumlre sanatsal faaliyetshylerle daha ccedilok ilişkili

Normalde sol beyin bu işlevi kısıtlar ve suumlrekli kontrol altınshyda tutar Ancak sol beyin belirli bir şekilde hasarlanırsa sanatsal yeteneklerde bir patlama yaşanır Dolayısıyla savant yetenekleshyrini accedilığa ccedilıkarabilmek iccedilin sağı baskı altında tutan sol beyni bir şekilde koumlreltmek gerekebilir Bu durum sol beyin hasarı ve sağ beyin telafisi olarak da adlandırılıyor

California Uumlniversitesinden Dr Bruce Miller 1998de yaptıshyğı bir dizi ccedilalışmayla bu fikri tekrar ortaya attı Miller ve arkashydaşları frontotemporal demans belirtileri goumlstermeye başlayan beş normal birey uumlzerinde ccedilalıştı Demansları ilerlemeye başlashydıkccedila savant yetenekleri de yavaş yavaş ortaya ccedilıkmaya başladı Demans giderek koumltuumlleştikccedile kişilerden bazıları daha oumlnce hiccedil becerisi olmamasına karşm giderek daha fazla sıradışı sanatsal yetenek goumlsterdi Dahası sergiledikleri yetenekler tipik savant karakterine uygundu Yetenekleri işitsel değil goumlrsel alandaydı ve yalmzca şekil olarak guumlzellerdi orijinallikten anlamdan ve soyut duumlşuumlnceden yoksundular (Hastalardan biri ccedilalışma suumlreshycinde gerccedilekten kendim geliştirdi fakat savant yetenekleri de bunun sonucunda azaldı Bu durum sol temporal boumllge hasar- I anmasıyla savant yetenekleri geliştirmek arasında yakın bir ilişshykinin soumlz konusu olduğunu goumlsteriyor)


Dr Millerim analizine goumlre sol oumln temporal alan ve orbitof- rotal korteksteki bozulma buumlyuumlk olasılıkla sağ yarıkuumlredeki goumlrsel sistem uumlzerindeki baskılamayı azaltıyor bu da artistik yeteneklerde artmayla sonuccedillamyor Tekrar edecek olursak sol yarıkuumlrede meydana gelecek belirli boumllgedeki bir hasar sağ yarıkuumlreyi kontroluuml ele almaya ve gelişmeye zorluyor

Savantlara ek olarak MRG taramaları gelişmiş fotoğrafik belshyleğe sahip hipertimestik sendromlu insanlarda da uygulandı Bu kişilerde otizm ya da zihinsel gerilik yoktur ancak onlarla bazı yetenekleri paylaşıyorlar ABDde yalnızca doumlrt tane kayıtlı gershyccedilek fotoğrafik bellek vakası vardır Bunlardan bir tanesi Los Angelesta okul muumlduumlrluumlğuuml yapan Jill Price On yıllar oumlncesi bile olsa hangi guumlnde ne yaptığım en ince ayrıntısına kadar hatırla- yabilen Jill istenmeyen amları ve duumlşuumlnceleri kafasından sile- memekten şikayetccedili Aslında beyni otopilotta kalmış gibi goumlzuumlkuumlyor Kendi belleğim ortadan ikiye boumlluumlnmuumlş bir ekranshyda bir yanda geccedilmişle diğer yanda şimdiki zamanı suumlrekli dikshykati uumlzerine ccedilekmek iccedilin yarışırken izlemeye benzetiyor

2000 yılından bu yana Jillin beynini inceleyen Kaliforniya Uumlniversitesindeki bilim insanları Jillin sıradışı bir beyine sahip olduğunu fark etti Nukieus kaudatus (alışkanlıkların oluşturulshymasıyla goumlrevli) ve temporal lob (olgu ve şekillerin depolandığı alan) gibi ccedilok sayıda alan normalden daha buumlyuumlktuuml Bu sonuca dayanarak Jillin fotoğrafik belleğini ortaya ccedilıkaracak şeyin soumlz konusu iki alamn organize bir şekilde ccedilalışması olduğu ortaya atıldı Bu nedenle onun beyni sol temporal boumllgelerine darbe aldıktan sonra savant yetenekleri kazananlara goumlre daha farklı Bu durum fantastik zihinsel yeteneklerin ortaya ccedilıkmasını sağlashyyan başka mekanizmaların varlığına işaret etse de buna yol accedilan nedenin ne olduğu tam olarak bilinmiyor

D İZ L E R D E SAVANT O LA B İLİR M İYİZTuumlm bunlar kişinin bilerek sol beyin boumllgelerim devre dışı bırashykıp bu sayede sağ beyin aktivitelerini arttırması ve savant kashy


pasitesine ulaşmak iccedilin zorlaması şeklindeki merak uyandırıcı ihtimali guumlccedillendiriyor

Beynin belirli boumllgelerini etkili biccedilimde susturmayı başaran transkranial manyetik stimuumllasyondan (TMS) tekrar bahsetmeshymiz gerekiyor Oumlyleyse neden sol oumln temporal boumllge ve orbitofrontal korteksi bu youmlntemle etkisizleştirip savant benzeri dahiler yaratmıyoruz

Aslında bu fikir zaten denenmiştir Sydney Uumlniversitesinden Dr Allan Snyder sol beynin belirli alanlarına TMS uyguladığı hastalarında birden savant yetenekleri ortaya ccedilıktığını oumlne suumlrduuml Sol yarıkuumlreye uygulandığında prensip olarak baskın boumllgeyi etkisizleştiren duumlşuumlk frekanslı manyetik dalgalar goumlndeshyrildi ve sağ yarının kontroluuml ele alması sağlandı Dr Synder ve arkadaşları on bir erkek goumlnuumllluumlnuumln katılımıyla gerccedilekleştirilen bir deney yaptı Kitap okuma ve ccedilizim yapma gibi aktiviteler sırasında deneklerin sol frontotemporal alanlarına TMS uygushylandı Bu durum katılımcılarda savant oumlzellikleri oluşturmadı ancak iki kişi yazım hatalarını ve tekrar eden soumlzcuumlkleri bulmashyda belirgin bir başarı goumlsterdi Başka bir deneyde ise Dr R L Young ve arkadaşları on yedi katılımcıya ccedilok sayıda psikolojik test yaptı

Bu testler oumlzel olarak savant yeteneklerine youmlnelik tasarlanshymıştı (bu testler kişinin olguları belleğe kaydetme hesap yapashybilme sanat eseri oluşturabilme ve muumlzik uumlretme yeteneklerinin analizini kapsıyor) Deneklerden beş tanesinin TMS tedavisinin ardından savant benzeri yetenekler geliştirdiği rapor edildi

Dr Michael Sweeneynin goumlzlemlerinden aktardığma goumlre TMS prefrontal loba uygulandığında bilişsel suumlreccedillerin hızında ve kıvraklığında belirgin bir gelişme goumlruumlluumlyor TMS dalgaları lokalize bir kafein etkisi yaratıyor ancak bu mıknatısların gershyccedilekten etkilerini nasıl goumlsterdiklerini henuumlz kimse bilmiyor Bu deneyler sol frontotemporal alanın etkisizleştirilmesinin bazı yeteneklerde gelişme sağladığını kanıtlamıyor fakat buna işaret ediyor Bu yetenekler savant kapasitesine ccedilok uzak Diğer bilim insanlarının da konuya ve yapılan deneylere ilişkin goumlruumlşlerine


bakmadan bir kanıya varmak iccedilin acele etmemeliyiz Mevcut veriler yeterli olmayabilir Daha fazla deneysel araştırmaya gereksinim var bu yuumlzden şu ya da bu şekilde kesin bir yargı sunmak iccedilin hacirclacirc ccedilok erken

Seccedilici bir şekilde beynin ccedileşitli alanlarını etkisiz hale getirip bunu yaparken bir hasara ya da travmatik kazaya yol accedilmadıkshylarından bu amaccedilla kullanılacak en basit ve kullanışlı aletler TMS problarıdır Ancak TMS problarımn hacirclacirc oldukccedila kaba olduğunu ve tek seferde milyonlarca noumlronu birden etkisizleştirshydiğini de soumlylemek gerek Elektrikli problarda farklı olarak manyetik dalgalar duumlşuumlk hassasiyetli ancak geniş bir alanda etkilidir Sol oumln temporal boumllge ve orbitofrontal korteksin hasashyra uğramasının savant yeteneklerinin oluşmasında bir şekilde etkili olabileceği duumlşuumlnuumlluumlyor Ancak asıl sorumlu alan ccedilok daha kuumlccediluumlk bir kısmı da etkiliyor olabilir Yani TMSnin her dalshygası savant oumlzelliklerine erişmek iccedilin ccedilalışır olması gereken boumllshygeleri de kazara etkisizleştiriyor olabilir

Gelecekte SMT problarını kullanarak belki de savant yeteshynekleriyle ilişkili beyin boumllgesinin şuurlarım daha da daraltabilishyriz Bu alan net olarak belirlendikten sonra auumllacak diğer adım derin beyin stimuumllasyonunda kullanılanlar gibi ccedilok hassas elekshytrik probları kullanmak ve bu alanları daha etkili şekilde koumlreltshymek olacakta Sonrasında savant benzeri oumlzelliklere erişebilshymek iccedilin belki de tek bir tuşa basarak beynin kuumlccediluumlk bir boumllgesishyni susturmak muumlmkuumln olacaktır

UNUTM AYI UNUTM AK VE FO TO Ğ R AFİK B ELLEKSavant yetenekleri sol beyinde meydana gelen bir takım hasarshylarla (sağ beynin telafisine yol accedilan) ilişkili olsa da bu durum hacirclacirc sağ beynin nasıl olup da boumlylesine olağanuumlstuuml bellek yeteshyneği goumlsterebildiğini tam olarak accedilıklayamıyor Hangi noumlronal mekanizmanın bu fotoğrafik belleğin ortaya ccedilıkmasına neden olduğu sorusunun yamtı bizim birer savant olup olamayacağıshymızı belirleyebilir

Yakın zamana kadar fotoğrafik belleğin bazı beyinlerin hatırshylamaya youmlnelik oumlzel yeteneklerinden ileri geldiği duumlşuumlnuumlluumlyorshy


du Bu durumda yalnızca istisnai kişiler bu yeteneğe sahip olduğuna goumlre sıradan insanlar iccedilin bu bellek becerilerini kazanmak ccedilok zor olmalıdır Ancak 2012de yapılan bir ccedilalışma bunun tam tersinin doğru olduğunu goumlsterdi

Fotoğrafik belleği oluşturan şey parlak beyinlerin uumlstuumln oumlğrenme yeteneğinden ccedilok unutmayı başaramamaları olabilir Bu doğruysa fotoğrafik bellek ccedilok da olağanuumlstuuml bir durum değil demektir

Scripps Araştırma Enstituumlsuumlndeki bilim insanları tarafından meyve sinekleri uumlzerinde yapılan bir ccedilalışmada belleğin nasıl oluşturulduğuna ve unutulduğuna ilişkin guumlnuumlmuumlzde kabul goumlren bilgileri tersyuumlz edecek ilginccedil bir oumlğrenme youmlntemi keşfeshydildi Ccedilalışmada meyve sinekleri farklı kokulara maruz bırakılshydı ve buna olumlu (yemek) ya da olumsuz (elektrik şoku) bir ekleme yapıldı

Oumlnceleri unutmanın belleğin zaman iccedilerisinde bozunmasıy- la gerccedilekleştiği ve bunun pasif bir suumlreccedil olduğu duumlşuumlnuumlluumlyordu Ancak bu ccedilalışma unutmanın dopamin aracılığıyla gerccedilekleşen aktif bir suumlreccedil olduğunu goumlsterdi

Bu goumlruumlşuuml desteklemek iccedilin dCAl ve DAMB reseptoumlrlerine muumldahale ederek meyve sineklerinin belleğe alma ve unutma yeteneklerini istemli olarak değiştirmeye ccedilalıştılar Oumlrneğin dCAl reseptoumlruumlnde meydana gelen bir mutasyon meyve sinekshylerinin hatırlama yeteneğini azaltırken DAMB reseptoumlruumlndeki mutasyon unutma yeteneklerini azalttı

Buradan hareketle araştırmacılar goumlsterilen bu mekanizmashyların kısmen savant yeteneklerinden de sorumlu olabileceğini iddia ediyor Belki de onların da unutma becerilerinde bir yetershysizlik vardır Ccedilalışmada yer alan oumlğrencilerden biri olan Jacob Berrynin soumlylediklerine goumlre Savantlar yuumlksek kapasiteli bir belleğe sahip fakat belki de bu duruma yol accedilan şey belleğe alma becerisinin ccedilok iyi olması değil unutma mekanizmalarının ccedilok koumltuuml olmasıdır Bu bizlerin bilinci ve belleği destekleyici ilaccedillar geliştirmesi iccedilin de yeni kapılar accedilabilir - unutmayı engelshyleyerek bilişsel işlevlerini geliştiren bir ilaccedil olsa nasıl olurdu


İnsanlar uumlzerinde yapılacak deneylerde de buna benzer sonuccedillar ortaya ccedilıkacağını varsaymak yanlış olmaz Bu durum bilim insanlarım unutma mekanizmalarının baskılanmasına youmlnelik yeni ilaccedil ve noumlrotransmitterler bulmaya itebilir Bu madshydelerden biri belki de istenildiği anda unutma suumlrecini devre dışı bırakıp fotoğrafik belleği seccedilici olarak aktifleştirebilir Bu şekilde savant sendromlu kişilerin mustarip olduğu durmaksıshyzın suumlren gereksiz bilgi akışını da engelleyebiliriz

Diğer ilgi ccedilekici şey de Obama youmlnetimi tarafmdan destekleshynen BRAIN projesiyle edinilmiş savant sendromlulardaki belirshyli yolaklarm tanımlanmasının muumlmkuumln olmasıdır Transkranial manyetik alanlar durumla ilişkili bir avuccedil noumlronun bulunup devre dışı bırakılması iccedilin halen ccedilok ilkeldir Ancak nanoprobla- rın ve en son teknoloji goumlruumlntuumlleme youmlntemlerinin kullanıldığı BRAIN projesi fotoğrafik belleği muazzam hesaplama sanat ve muumlzik becerilerini ortaya ccedilıkaran noumlral yolakları kesin olarak tespit edebilir Zihinsel hastalıkların ve beyinle ilişkili diğer problemlerin ardında yatan oumlzel noumlron şemalarının aydınlatılshyması iccedilin bilimsel araştırmalara milyonlarca dolar para aktarılshydı ve belki de bu ccedilalışmalar sayesinde savantlarm gizemli yeteshyneklerini accedilığa ccedilıkarmak da muumlmkuumln olacak Buna benzer şans eseri keşifler geccedilmişte ccedilok yaşandı Bu buluşların gelecekte stanshydart tıbbi tedavilere doumlnuumlşuumlp doumlnuumlşmeyeceğini zaman goumlstereshycektir

BEYİN İCcedilİN KOumlK H UumlC RELERBeyin huumlcrelerinin kendini yenileyemeyeceği duumlşuumlncesi yıllar boyunca bir dogma olarak kaldı Yaşlanıp oumllen beyin huumlcrelerishyni onarmak ya da yenilerini uumlretmek ve beynin kapasitesini genişletmek olanaksız gibi goumlzuumlkuumlyordu Ancak buumltuumln bunlar 1998de değişti O yıl hipokampusta olfaktoumlr bulbusta ve nukleus kaudatusda erişkin koumlk huumlcrelerinin bulunduğu tespit edilshydi Basitccedile accedilıklamak gerekirse koumlk huumlcreler tuumlm huumlcrelerin atası dır Oumlrneğin embriyonik koumlk huumlcreler herhangi diğer bir huumlcreye doumlnuumlşme yeteneğine sahiptir Tuumlm huumlcrelerimizde aym


genetik malzeme bulunsa da yalmzca embriyonik koumlk huumlcreler diğer tuumlm huumlcrelere farklılaşma yeteneğine sahiptir

Erişkin koumlk huumlcreler bu bukalemunvari yeteneklerini kaybeshyderler fakat yine de ccediloğalıp oumllen huumlcrelerin yerini alacak yeni huumlcreler oluşturabilirler Bellek alanındaki gelişmeler ilerledikshyccedile odak noktası da hipokampusta bulunan erişkin koumlk huumlcreler haline geldi Normal bir insanın hipokampusunda her guumln binshylerce yeni huumlcre oluşuyor ancak ccediloğu peşi sıra oumlluumlyorlardı Ardından yeni yetenekler edinen farelerin oluşan bu huumlcrelershyden daha fazlasını koruduğu ortaya ccedilıktı Egzersiz ve duygu durum duumlzenleyici ilaccedilların kombinasyonu da hipokampusdaki huumlcrelerin yaşam şansmı arttırabilir Yapılan keşifler arasında yeni noumlronların oumlluumlmuumlne yol accedilan oumlnemli bir etkenin stres oldushyğu da yer alıyor

2007 yılında Wisconsin ve Japonyadaki bilim insanları tarashyfından sıradan vuumlcut huumlcrelerinden genlerin yeniden programshylanmasıyla koumlk huumlcre uumlretimi gerccedilekleştirilerek buumlyuumlk bir atılım sağlandı Beklenti bu huumlcreler doğal olarak ya da genetik progshyramlamayla elde edilmiş olsalar da bir guumln Alzheimer hastalashyrının beynine enjekte edildiklerinde oumllen huumlcrelerin yerini dolshyduracakları youmlnuumlndedir (Bu beyin huumlcreleri yeni olduklarından henuumlz uygun bağlantılardan yoksun ve beynin noumlronal mimarishysiyle buumltuumlnleşmemiş durumda olacaklar Bu yeni noumlronların bağlantıları oluşturması iccedilin kişinin bazı becerileri yeniden oumlğrenmesini gerekli kılacakta)

Koumlk huumlcre ccedilalışmaları beyin uumlzerine yapılan ccedilalışmalar iccedilinshyde doğal olarak en aktif alanlardan biridir Koumlk huumlcre araştırshymaları ve rejeneratif tıp şu an fazlasıyla ilgi ccedilekici bir konuma sahip Konuyla ilgili olarak Karolinska Enstituumlsuumlnden Jonas Frisen Bilgileri ccedilok hızlı ediniyoruz ccedilok sayıda şirket bu alana yatırım yapıyor ve ccedilok sayıda klinik test yapılmaya başlandı diyor

ZEK Acirc N IN KALITIM IKoumlk huumlcreye ek olarak bu konudaki bir diğer buumlyuumlk ccedilalışma alam da insan zekacircsının oluşmasından sorumlu genlerin keşfeshy


dilmesi ile ilgilidir Son altı milyon yılda geliştirdiğimiz buumltuumln uumlstuumln bilişsel yeteneklerimize ve iki kat uzun oumlmruumlmuumlze karşın biyologların ortaya koyduğu uumlzere şempanzelerle genetik yapıshymız 985 aynı Dolayısıyla aradaki bu farkı oluşturan bir avuccedil gen arasından bir kısmı mutlaka insan beyninin oluşumuyla bağlantılı olmalıdır Birkaccedil yıl iccedilinde bilim insanları buumltuumln bu genetik farklılıkları haritalamayı başaracak ve bu sayede insanın gelişmiş zekacircsının ve uzun oumlmruumlnuumln sırrı ortaya ccedilıkabilecek Bilim insanları halihazırda insan beyninin oluşumundan sorumlu olduğunu duumlşuumlnduumlkleri birkaccedil gene odaklanmış duumlruumlmdalar

Belki de zekacircnın sırrını ortaya ccedilıkarmanın yolu maymunlarshyla ortak olan atalarımızı incelemekten geccediliyordur Bu başka bir soruyu daha akla getiriyor Bu ccedilalışmalar Maymunlar Cehennemi hikayesini gerccedileğe doumlnuumlştuumlrebilir mi

Bu uzun soluklu film serisinde modern uygarlığı yok eden bir nuumlkleer savaş yaşamyor ve insanlar barbar ilkel bir yaşantıshyya suumlruumlkleniyor Oumlte yandan radyasyon diğer primatlar uumlzerinshyde bir şekilde evrimi hızlandırıcı etki yapıyor ve onları gezegenshydeki baskın tuumlr haline getiriyor Gelişmiş bir uygarlık kuruyorshylar ve bu sırada insanlar ormanda yarı ccedilıplak gezen pis pasakshylı perişan yabanilere doumlnuumlşuumlyor En iyi olasılıkla hayvanat bahshyccedilesi hayvanları olabiliyorlar İşler maymunların lehine gelişiyor ve kafeslerimizi dışından bizi seyreder hale geliyorlar

Guumlnuumlmuumlzde yemden uyarlanan Maymunlar Cehennemi serishysinde ise bilim insanları Alzheimer hastalığı iccedilin tedavi uumlretmeshyye ccedilalışıyorlar ve suumlreccedil iccedilerisinde tesaduumlfen bir viruumlsuumln istemsiz olarak şempanzelerin zekacircsını arttırdığını keşfediyorlar Ne yazık ki deney iccedilerisinde zekacircsında gelişme yaşanan bir şemshypanzeye tutulduğu barınakta koumltuuml davranılıyor Ardından o da zekacircsmı kullanarak kendini kurtarıyor ve diğer maymunları da viruumlsle enfekte edip zeki hacircle getirdikten sonra serbest bırakıshyyor Devamında ccedilılgına doumlnmuumlş zeki maymunlar Golden Gate koumlpruumlsuumlnuuml işgal edip muumldahale eden polisleri tuumlmuumlyle saf dışı bırakıyorlar Otoritelerin korkutucu tabloyla yuumlz yuumlze gelmesishy


nin ardından film maymunların barışccedilıl şekilde ormanda sığıshynacakları bir kamp kurmasıyla sona eriyor

Peki boumlyle bir senaryo gerccedilekccedili mi Yakın gelecek iccedilin değil ancak oumlnuumlmuumlzdeki yıllarda homo sapiensi yaratan genetik değishyşikliklerin tespit edilmesinin muumlmkuumln olacağım duumlşuumlnuumlrsek uzun vadede bu kadar kesin konuşamayız Yine de zeki mayshymunlara ulaşmadan oumlnce daha ccediloumlzmemiz gereken ccedilok gizem var Bilim kurgunun buumlyuumlsuumlyle yetinmeyip bizi biz yapan geneshytik oumlzellikleri araştırmaya koyulan bilim insanlarından birisi de Dr Katherine Pollard Pollard yalnızca on yıllık geccedilmişe sahip bir bilim alanı olan biyoinform atik uumlzerine ccedilalışıyor Biyolojinin bu dalında araştırmacılar canlıları kesip incelemek yerine bilgisayarları kullanarak genlerinin matematiksel analishyzini yapıyorlar Dr Pollard bizi maymunlardan ayıran asıl farkshyları ortaya ccedilıkaracak genetik ccedilalışmalara oumlncuumlluumlk ediyor Bu şansı 2003te henuumlz doktorasını yeni tamamlamışken yakalamış

Şempanzelerin DNATarındaki baz dizilerinin diğer bir deyişle genom satırlarının inceleneceği uluslararası bir ccedilalışshymaya katılma olanağı yakalayınca hiccedil teredduumltsuumlz kabul ettim dedi Hedefi accedilıktı Bizi en yakın akrabamız olan şempanzelershyden ayıran şeyin yaklaşık uumlccedil milyar baz ya da harf ccedilifti iccedilinden yalnızca on beş milyon tanesi olduğunu biliyordu [harf dediğishymiz birimlerin her biri nuumlkleik asit olarak adlandırılıyor ve DNAda bu nuumlkleik asitlerin doumlrt tipi yer alıyor Adenin (A) guanin (G) sitozin (C) ve timin (T) Genomumuz ATTCCAGGG şeklinde bir araya gelmiş harflerden oluşuyor] Dr Pollard Onları bulmayı kafama koymuştum diye ekliyor

Bu genleri izole etmenin geleceğimize buumlyuumlk katkıları olabishylir Homo sapiensm ortaya ccedilıkışım sağlayan genleri bulduğumuzshyda insanın nasıl evrimleştiğini net olarak tespit etmek muumlmkuumln olacaktır Zekacircmn gizemi bu genlerde saklı olabilir Belki de evrim tarafmdan ccedilok uzun suumlrelerde kat edilen bu yolda hızlanshymak ve zekacircmızı daha da geliştirmek muumlmkuumln olabilir Ancak yine de on beş milyon baz ccedilifti analiz iccedilin ccedilok fazla sayılır Bu


kocaman genetik yığın iccedilerisinden tam gereksinimimiz olanları nasıl ayıklayacağız

Dr Pollardm da belirttiği uumlzere genomumuzun buumlyuumlk bir kısmı işlevsel olmayan ve evrim tarafından seccedililime uğramayan ccediloumlp DNATardan oluşuyor Bu kısımlar belirli bir oranda mutasyon geccediliriyor (kabaca doumlrt milyon yılda yuumlzde biri değishyşime uğruyor) Şempanzelerle aramızdaki DNA farklılığının yuumlzde 15 olduğunu duumlşuumlnuumlrsek birlikte paylaştığımız ortak atashydan ayrımlaşmamızın yaklaşık altı milyon yıl oumlnceye karşılık geldiği sonucunu ccedilıkarabiliriz Bu mantıkla her huumlcremizde adeshyta birer molekuumller saat yer aldığını soumlyleyebiliriz Evrim mutasshyyon hızını arttırdığında hangi huumlcrelerin daha hızlı farklılaştığıshynı ve buna yol accedilan genlerin neler olabileceğini belirleyebiliriz

Dr Pollard elinde mutasyon hızı artmış boumllgeleri tespit edeshybilecek bir bilgisayar programı olsa homo sapiensi ortaya ccedilıkaran genleri kesin olarak izole edebileceğini belirtiyor Uzun suumlren ccedilalışmalar ve kontrollerden sonra oluşturduğu programı Kalifornia Uumlniversitesindeki suumlper bilgisayarlara yerleştirmeyi başardı ve merakla sonuccedilları beklemeye başladı

Sonuccedilların ccedilıktısı geldiğinde ise aradığı bilgilere ulaştı genoshymumuzun 201 boumllgesinde artmış bir değişim hızı vardı Ancak listenin ilk sırası oldukccedila dikkatini ccedilekti Danışmanım David Haussler omzuma yaslanmış şekilde sonuccedillara baktığımız sırashyda en ccedilok değişen boumllgeye bakuumlm ve 118 bazdan oluşan human accelerated regioacuten 1 (hızlanmış insan boumllgesi) (HARI) olarak bilinen boumllge olduğunu goumlrduumlm diye durumu anlatıyor

Hedefi tam on ikiden vurmuştuArdından o ve arkadaşları bu gizemli lokusu inceleyip deşifshy

re etmek iccedilin ccedilalışmaya başladılar ve H ARlin milyonlarca yıllık evrim suumlreci boyunca oldukccedila stabil olduğunu fark ettiler Primatlar ile tavukların paylaştığı ortak ata uumlccedil yuumlz milyon yıl oumlncesine karşılık geliyor ancak bu gen iccedilin aralarında yalnızca iki bazlık bir fark var Goumlruumlnen o ki HARI yuumlz milyonlarca yıl boyunca C ve G bazları hariccedil hiccedil değişime uğramamış Ancak son altı milyon yılda on sekiz tane mutasyon geccedilirmiş Bu da oldukccedila hızlı bir evrimleşme anlamına geliyor


Daha ilginccedil olan ise H A Rlin beynin meşhur kıvrımlı yapışıshyrım oluşmasını sağlayan gen oluşu HARlde meydana gelecek bir bozulma lizensefali olarak da bilinen kıvrımsız bir beyin oluşması bozukluğuna yol accedilıyor (ayrıca bu bozulmaların şizofshyreni ile ilişkisi olabileceği de duumlşuumlnuumlluumlyor) Beynimiz oldukccedila buumlyuumlk hacimlere sahip olmasının yanında kısıtlı alanı en verimshyli şekilde kullanabilmek iccedilin bolca katlantı ve kıvrım meydana getirmiştir Dr Pollardm ccedilalışması genomumuzun yalnızca on altı satırının değişmesinin insanlık tarihinde yaşanan en oumlnemshyli genetik değişiklerden birisi olduğunu goumlsterdi (Burada Cari Friedrcih Gaussun oumlluumlmuumlnden sonra saklanan beyninde sıra dışı kıvrımlar goumlzlendiğini de hatırlatmakta fayda var)

Dr Pollardm listesi daha da ileri giderek artmış değişim hızshyları goumlsteren birkaccedil yuumlz kadar farklı alan da belirledi Bu alanlarshydan bazıları zaten biliniyordu Oumlrneğin FOX2 insanın temel oumlzelliklerinden olan konuşmamn gelişmesi iccedilin kilit role sahip (FOX2 geni bozulmuş olan bireyler konuşma yetisi iccedilin gerekli olan yuumlz kası hareketlerini yapamıyorlar) HAR2 adlı bir diğer boumllge ise parmaklarımızla ince beceri gerektiren işleri yapabilshymemizi aletleri kontrol edebilmemizi sağlıyor

Neanderthal genomunun da analiz edilmesiyle birlikte bize şempanzeden de daha yakm olan bir tuumlr ile genomumuzu karşıshylaştırma olanağına kavuşmuş olduk (Neanderthaller-deki FOX2 geninin analizi sırasında bizdekiyle aynı olduğu belirlendi Bu da goumlsteriyor ki Neanderthaller buumlyuumlk olasılıkla bizim gibi konuşabiliyorlardı)

Diğer oldukccedila oumlnemli bir gen de beyin kapasitemizdeki aşırı artıştan sorumlu olduğu duumlşuumlnuumllen ASPM Bazı bilim insanları bu ve diğer genlerin insanlar zekacirc kazanırken diğer primatların neden kazanamadığı sorusuna ışık tutacağım oumlne suumlruumlyor [ASPM geninde bozulma olan insanlar ccediloğunlukla mikrosefali hastalığına (beynin boyutlarının normalden kuumlccediluumlk olması) giden ağır zihinsel engellilik tablosu ile karşı karşıya kalıyorlar Ccediluumlnkuuml atalarımızdan biri olan Australopithecusunkine benzer buumlyuumlkluumlkte bir kafa hacmine sahip oluyorlar]

Bilim insanları yapılan araştırmalarla şempanzeyle ortak atamızdan ayrıştığımız yaklaşık altı milyon yıl oumlncesinden


guumlnuumlmuumlze kadar ASPM geninde 15 defa mutasyon meydana geldiğini belirledi Bu gende en son gerccedilekleşen mutasyonlar evrim suumlrecimizdeki oumlnemli kırılma noktalarma karşılık geliyorshymuş gibi goumlzuumlkuumlyor Oumlrneğin mutasyonlardan biri yuumlz milyon yıl oumlnce Afrikada modern insanın oluştuğu doumlneme denk gelirshyken meydana gelen son mutasyon 5800 yıl oumlncesine yani yazıshynın ve tarıma geccedilişin ortaya ccedilıkmasına karşılık geliyor

Bu mutasyonlar insan zekacircsında yaşanmış buumlyuumlk ilerlemeshylerle ccedilakıştığı iccedilin ASPM geninin de insan beyninin evriminden sorumlu genler arasında yer aldığım tahmin edebiliriz Oumlyleyse bu genlerin hacirclacirc aktif olup olmadığını ya da gelecekte de insashynın evrimim şekillendirmeye devam edip etmeyeceklerini bileshybiliriz

Tuumlm bu ccedilalışmalar akla şu soruyu getiriyor Bir avuccedil gen uumlzeshyrinde oynama yapmak zekacircmızı arttırabilir mi

Aslında bu epey olasıBilim insanları bu genlerin hangi mekanizmalarla zekacircmn

gelişimini sağladığını hızla belirleyebiliyor Oumlzellikle HARI ve ASPM gibi genetik boumllgeleri beyinle ilgili sırları ccediloumlzmemize yarshydımcı olabilir İnsan genomunda yer alan yaklaşık 23 bin gen nasıl oluyor da milyarlarca noumlron arasında oluşan katrilyonlarshyca (1 ve yamnda on beş sıfır olan) bağlantıyı kontrol edebiliyor Matematiksel olarak olanaksız gibi goumlruumlnuumlyor İnsan genomu tuumlm sinirsel bağlantıları kodlamak iccedilin trilyon kat daha buumlyuumlk olmalıydı Varoluşumuz matematiksel accedilıdan muumlmkuumln değilshymiş gibi goumlruumlnuumlyor

Yamt doğanın beyni yaratırken ccedilok sayıda kısayol kullanmashysı olabilir Oumlncelikle noumlronların ccediloğu rastgele bağlantılar kurarshylar yani ayrıntılı bir plan gerekmez Bebek doğduktan ve dış duumlnyayla etkileşime geccedilmeye başladıktan itibaren bu rastgele bağlantılar organize olmaya başlar

İkincisi doğa kendini suumlrekli tekrar eden moduumlller kullanır Doğa bir şeyin kullanışlı olduğunu keşfederse onu sıklıkla tekshyrar eder Bu durum zekacircmızda son altı milyon yılda gerccedilekleşen buumlyuumlk gelişimden neden yalmzca bir avuccedil genetik değişikliğin sorumlu olduğunu accedilıklayabilir


O halde boyutun oumlnemli olduğunu bu konu iccedilin soumlyleyebishyliriz ASPM ve diğer soumlzuuml edilen genler uumlzerinde ayarlamalar yapabilirsek beynimizi daha buumlyuumlk ve daha karmaşık hale getishyrebilir bunun sonucu olarak da zekacircmızı arttırabiliriz (Beyin iccedili bağlantılar ve organizasyon da ccedilok oumlnemli olduğundan yalnızshyca beyin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml arttırmak yeterli olmayacaktır Ancak gri madde miktarım arttırmak zekacircmızı geliştirmek iccedilin oumlnemli bir oumln koşuldur)

M AYM U N LAR G EN LER VE DEHADr Pollardm ccedilalışması şempanzelerle paylaştığımız fakat mutasyona uğramış alanlar uumlzerine odaklanmıştı Ancak kuyshyruksuz maymunlarda bulunmayıp da yalnızca insana oumlzguuml genshylerin bulunması da olasıdır Boumlyle bir gen yakın zamanda 2012nin kasım ayında keşfedildi Edinburgh Uumlniversitesinden bir ekibin oumlncuumlluumlğuumlnde bilim insanları RIM-941 adında bir gen keşfetti Keşfedilen bu gen diğer primatlarda bulunmayıp yalshynızca insana oumlzguuml olduğu belirlenen tek gen olma oumlzelliği taşıshyyor Ayrıca genetikccedililer bu genin bir ile altı milyon yıl oumlncesinshyde (insan ve şempanzenin 6 milyon yıl oumlnceki ayrımlaşmasından sonra) oluştuğunu goumlsterdi

Ne yazık ki bu keşif bloglarda internetteki tuumlrluuml ccedileşit haber ortamlarında bilim buumlltenlerinde buumlyuumlk bir fıruumlna kopardı Bilim insanlarının şempanzeleri zeki hale getirecek bir gen keşshyfettiklerini iddia eden korkunccedil yazılar kaleme alındı Başlıklarda insanı oluşturan oumlzuumln sonunda genetik duumlzeyde de tespit edilshydiği duyuruldu

Ardından saygın bilim insanları ccedilıkıp ortalığı yatıştırmaya ccedilalıştı En iyi olasılıkla karmaşık biccedilimlerde birlikte ccedilalışan bir grup gen insan zekacircsmdan sorumludur denebilir tek başına hiccedilbir gen bir şempanzeyi aniden insan zekacircsına kavuşturamaz şeklinde accedilıklamalar yaptılar

Bu başlıklar oldukccedila abartılmış olsa da ciddi bir soruyu yenishyden guumlndeme getirdi Maymunlar Cehennemi ne kadar gerccedilekccedili Ortada ccedilok sayıda olumsuzluk var Eğer HARI ve ASPM genleshy


ri uumlzerinde oynayıp şempanze beyninin boyutunu ve yapışım geliştirseydik ardından başka birccedilok gende daha duumlzenlemeler yapmamız gerekirdi Oumlncelikle buumlyuumlyen kafayı taşıyabilmesi iccedilin şempanzenin boyun kaslarım guumlccedillendirmek zorunda kalırshydık Ancak parmaklarını ustaca kullanamadığı suumlrece buumlyuumlk bir beynin şempanzeye katkısı oldukccedila sınırlı olacaktır O nedenle HAR2 genini de aynı şekilde duumlzenlememiz gerekecekti Ayrıca şempanzeler ccediloğunlukla doumlrt uzuvları uumlzerinde durduklarınshydan vuumlcut postuumlruumlnuuml dikleştirecek şekilde omurga yapısını değiştirmemiz ve elleri serbest hale getirmemiz de gerekliydi Şempanze tuumlruumln diğer bireyleriyle de iletişim kurmak zorunda Bu nedenle FOX2yi de konuşmayı sağlayacak şekilde mutasyoshyna uğratmak durumunda kalırdık Son olarak eğer zeki mayshymunlar elde etmek istiyorsak buumlyuumlyen kafamn geccedilebileceği şekilde doğum kanalım da değiştirmemiz gerekir Doğacak şemshypanzeleri sezaryen ile almak zorunda kalınır ya da genetik muumldahalelerle doğum kanalım buumlyuumlk bir beyin iccedilin elverişli hale getirmek gerekir

Buumltuumln genetik ayarlamaları yaptıktan soma karşımızda bize oldukccedila benzeyen bir canlı buluruz Diğer bir deyişle maymunshyların maymun olarak kalıp zeki hale gelmeleri anatomik olarak muumlmkuumln değil gibi goumlzuumlkuumlyor Bununla birlikte diğer pek ccedilok oumlzelliklerinin de değişmesi ve insandakine benzer hale gelmesi gerekiyor

Sonuccedil olarak zeki maymunlar yaratmamn kolay bir iş olmashydığı apaccedilık ortada Hollywood filmlerinde goumlrduumlğuumlmuumlz zeki maymunlar ise aslında maymun kostuumlmuuml giymiş insanlar ya da bilgisayarda geliştirilmiş animasyonlardan ibaret Diğer bir deyişle buumltuumln bu tartıştığımız sorunlar uygun bir şekilde halı altına suumlpuumlruumllmuumlş durumda Bilim insanları gerccedilekten zeki maymunlar uumlretmek iccedilin gen terapisi kullanacak olurlarsa ortashyya bize ccedilok benzeyen canlılar ortaya ccedilıkacaktır Tıpkı bizim gibi led kullanabilen konuşabilen iki ayak uumlzerinde durabilen ve kafa ağırlığını taşıyabilen canlılara doumlnuumlşeceklerdir

Buumltuumln bu tartışmalar etik sorunları da beraberinde getiriyor Toplum şempanzeler uumlzerinde deney yapılmasını uygun bulsa


bile daha zeki canlıların kullanılmasına karşı ccedilıkabilir Bu canlıshylar sonuccedilta kendi durumlarının farkında olup bundan şikayet edecek zekacircya sahip olacaklar ve bu durum toplumda yankı uyandıracaktır

Bu biyoetik alanı hiccedil şaşırtıcı olmayan bir şekilde ccedilok yeni ve buumltuumlnuumlyle keşfe accedilık Teknoloji henuumlz yeterli değil fakat oumlnuumlshymuumlzdeki yıllarda bizi maymunlardan farklı kılan tuumln genleri ve ccedilalışma prensiplerini oumlğrendiğimizde ortaya ccedilıkacak bu gelişmiş canlılara nasıl bir yaklaşım sergileneceği kilit bir soru olacak

O halde goumlruumlyoruz ki şempanzeyle aramızdaki kuumlccediluumlk geneshytik farklılıkların buumltuumlnuumlyle tespiti analizi ve yorumlanması an meselesi Fakat bu durum hacirclacirc daha buumlyuumlk bir soruyu yamtsız bırakıyor Hangi evrimsel dinamikler bizi şempanzelerden ayıshyran genetik mirasımıza kavuşturdu ASPM HARI FOX2 gibi genlerin başlangıccedilta oluşma nedeni neydi Diğer bir deyişle genetik zekacircnın nasıl ortaya ccedilıktığını anlamamızı sağlıyor ancak bunun neden ortaya ccedilıktığını accedilıklamıyor

Bu sorunu anlayabilirsek gelecekte nasıl evrimleşeceğimize ilişkin ipuccedilları da yakalayabiliriz Bu suumlregiden meşhur bir sorunun oumlzuumlne inmemizi sağlayacak Zekacircmn koumlkeni nedir

ZEK Acirc N IN KOumlKENİCharles Darwinden guumlnuumlmuumlze kadar pek ccedilok kişi tarafından insanların neden daha zeki hale geldiğine dair ccedilok sayıda fikir ortaya atıldı

Oumlne suumlruumllen bir fikre goumlre beynin evrimi buumlyuumlk olasılıkla aşama aşama meydana gelmiştir ve suumlrecin ilk aşaması Afrikadaki iklimsel değişikliklerle ilgilidir Ormanlar ccedilekilip hava soğudukccedila atalarımız daha savunmasız kalıp kolay av olashycakları accedilık arazilere ccedilıkmak zorunda kalmışlardır Bu yeni ve tekinsiz ccedilevrede hayatta kalmak iccedilin iki ayak uumlzerinde durmak ve avlanmak zorunda kaldılar Bu durum da ellerinin serbest kalmasını bu sayede alet kullanımının gelişmesini sağladı Bu aletlerin hem yapımı hem de kullanımı beyin gelişimini arttıran etkenler oldu Bu goumlruumlşe goumlre eski insanlar aletler yaratmakla kalmadılar aynı zamanda aletler de insanı yarattı


Atalarımız aletleri ellerine alıp birden zeki hale gelmedi Bu dolambaccedillı ve uzun soluklu bir suumlreccedilti Accedilık alanlarda etrafınshydaki cisimleri daha etkili kullanabilenler kullanamayanlara goumlre hayatta kalma accedilısından bir nebze daha başarılı oldu Bu şekilde hayatta kalan bireyler arasında mutasyonlar uzun bir suumlreccedil iccedilerisinde yayıldı ve sonuccedilta buumlyuumlk beyinlere sahip alet kullanımı konusunda oldukccedila yetkin canlılar haline geldik

Bir başka goumlruumlş ise sosyal ve kollektif yapıya vurgu yapıyor İnsanlar avlanma ccediliftccedililik savaş inşaat gibi uğraşlarda yuumlzlershyce bireyin uyum ve koordinasyon iccedilinde ccedilalıştığı ekipler oluştu- rabiliyorlardı Bu ekipler diğer maymunlardakilerden ccedilok daha kalabalıktı ve bu durum insanları diğer hayvanlardan daha avantajlı bir konuma taşıyordu Bu goumlruumlşe goumlre ccedilok sayıda farkshylı bireyin davramşım kontrol etmek ve değerlendirmek iccedilin buumlyuumlk bir beyin gerekiyor Bu duumlşuumlnceye farklı bir accedilıdan da bakabiliriz Topluluktaki diğer bireyleri kandırmak kontrol etmek ve onlara komplo kurmak buumlyuumlk bir beyin gerektirir ve diğerlerinin eğilimlerini guumlduumllerini anlayıp bunları kendi ccedilıkarshyları iccedilin kullananlar bunu yapamayanlara goumlre buumlyuumlk bir avanshytaj elde etmiş olur İşte bu bakış accedilısı Makyavelist bir zekacirc kurashymı

Başka bir yaklaşıma goumlre de sonradan meydana gelen dilin gelişimi zekacircmn evrimini ivmelendirdi Dilin ortaya ccedilıkışı soyut duumlşuumlnme plan ve şemalar geliştirebilme topluluk olarak organize olabilme ve benzeri birccedilok oumlzelliği de beraberinde getishyrir İnsanlar diğer hiccedilbir hayvanla kıyaslanamayacak genişlikte on binlerce kelime iccedileren bir soumlz dağarcığına sahiptir Dilin yarshydımıyla iletişim kurabilir bireyleri izleyip kayıt altına alabildiğishymiz gibi soyut kavramları kullanıp fikirleri de işleyebiliriz Dil nerde kazancın buumlyuumlk olduğunu neresinin tehlikeli olduğunu diğerlerine soumlyleyebilmeyi sağlar ayrıca dil yuumlnluuml bir mamutu kovalarken avcı ekiplerini koordine etmeyi de sağlar ki bunlar buumlyuumlk avantajlardır

Yine bir başka goumlruumlş ise dişilerin daha zeki erkekleri eş olashyrak seccediltiği goumlruumlşuumlne yani cinsel seccedililime dayanıyor Hayvanshylar aleminde tipik olarak kurt suumlruumllerinde goumlrebileceğimiz gibi


alfa erkeği otorite ve guumlcuumlnuuml kullanarak suumlruumlyuuml bir arada tutshymak ve kendisine meydan okuyan tuumlm kurtlan diş ve penccedileleshyriyle alt etmek zorundadır Fakat milyonlarca yıl oumlnce insanlashyrın giderek daha zeki hale gelmeye başlamasıyla guumlccedil tek başına suumlruumlyuuml bir arada tutamaz hale geldi Biraz kurnazlığa ve zekacircya sahip olan bir birey pusu kurarak yalan soumlyleyerek aldatarak ya da grup iccedilindeki başkalarıyla anlaşarak alfa erkeği devirebishylir Bu yuumlzden yeni gelecek alfa erkeklerin en guumlccedilluuml olması zorunluluğu da ortadan kalktı Zamanla en zeki ve en kurnaz olan lider haline gelecektir Bu durum da kadınların zeki erkek tercihinin nedeni olabilir (inek derecesinde bir zekacircdan ccedilok oyun kurucu zekacircsı) Cinsel seccedililim bu şekilde evrim suumlrecimizi zeki olma youmlnuumlnde hızlandırmış olabilir Bu durumda beynimishyzi gelişmeye iten şey dişilerin daha stratejik duumlşuumlnebilen zekacircshysıyla diğer bireyleri alt edip lider olan erkekleri tercih etmesi oldu denebilir

Bunlar zekacircnın koumlkenine ilişkin kuramlardan yalnızca birkashyccedilı her biri kendi iccedilinde artıları ve eksileri barındırıyor Aralarındaki ortak tema geleceği simuumlle edebilmek gibi goumlzuumlshykuumlyor Oumlrneğin liderin asıl işlevi mevcut olasılıklardan suumlruuml iccedilin en uygun olanım seccedilmektir Bu nedenle buumlyuumlk bir beyin ve gelişmiş bir zekacircmn evrimleşmesine yol accedilan itici guumlcuumln belki de geleceği simuumlle edebilme yeteneği olduğunu soumlyleyebiliriz Geleceği en iyi simuumlle etme yeteneğine sahip olanlar aynı zamanda kandırmayı kontrol etmeyi komplo kurmayı becereshybilenler diğer grup uumlyelerinin aklını okuyabilen ve sonuccedilta rakiplerinin oumlnuumlne geccedilebilenlerdir

Benzer şekilde dil de geleceği simuumlle etmemizi sağlar Hayvanlar neredeyse tamamen geniş zamandan oluşan gelişshymemiş bir dil yapışma sahiptir Onların kullandığı dil ani tehlikeshyler karşısında birbirlerini uyarmalarım sağlayabilir Bunun yam sıra hayvan dilleri hiccedil geccedilmiş ve gelecek zaman iccedilermiyor gibi goumlzuumlkuumlyor Hayvanlar fiilleri ccedilekimleriyle kullanamazlar bu nedenle geccedilmiş ve gelecek zamanı kullanabilme yeteneği zekacircshynın gelişimi suumlrecinde kilit bir aşama sağlamış olabilir


Harvardda psikolog olan Dr Daniel Gilbertin yazdıklarına goumlre Duumlnya sahnesine ilk kez ccedilıkışını takip eden birkaccedil yuumlz milyon yıl boyunca beyinlerimiz suumlrekli mevcut an iccedilinde takıshylıp kaldı hatta ccediloğu beyin hacirclacirc bu durumda Fakat senin ya da benim beynim değil ccediluumlnkuuml iki ile uumlccedil milyon yıl oumlnce bizim atashylarımız şimdinin boyunduruğundan kurtulacak bir yol bulmayı başardı

EVRİM İN G ELEC EĞ İBeynin daha etkili kullanımı ve doğal kapasitesinin en uumlst duumlzeshyye ccedilıkarılmasıyla birinin bir başka kişinin belleğini ve zekacircsım arttırabileceğine işaret eden merak uyandırıcı sonuccedillar goumlruumlyoshyruz Noumlronlarımızın yeteneğini arttırma olasılığı olan bazı ilaccedilshylar genler aygıtlar (oumlrneğin TES) gibi ccedileşitli youmlntemler uumlzerine ccedilalışmalar yapıldı

Boumlylece maymunların beyin buumlyuumlkluumlğuuml ve kapasitesini artshytırmanın belirgin fakat oldukccedila zor bir olasılık olduğu belirlenshydi Bu oumllccedilekte bir gen terapisi ise halen uzak bir olasılık Ancak ortada başka bir zor soru var Ne kadar ileri gidebiliriz Bir orgashynizmanın zekacircsını sınırsız boyutlara getirmek olası mı Yahut beyin gelişimi iccedilin fizik yasaları tarafından belirlenen sınırlar var mıdır

Şaşıruumlcı şekilde yamt evettir Fizik yasaları belirli kısıtlashymalar getirerek genetik modifikasyonlarla insan beynine yapılashybilecekler iccedilin bir uumlst sınır belirliyor Bu sınırı keşfetmek iccedilin oumlncelikle evrimin hacirclacirc insan zekacircsım arttırıp arttırmadığını incelememiz ardından bu doğal suumlreci nasıl hızlandırabileceği- mizi araştırmamız gerekiyor

Popuumller kuumlltuumlrde evrimin bizi gelecekte buumlyuumlk beyinli ve ufak kılsız vuumlcutlu canlılara doumlnuumlştuumlreceğine ilişkin yaygın bir kam var Tıpkı uzaylılar gibi ccediluumlnkuuml daha uumlst duumlzey bir zekacircya sahip olduğu oumlngoumlruumllen bu yaratıklar sıklıkla bu şekilde betimshyleniyor Aksesuar ve hediyelik eşya satan duumlkkanlara gittiğinizshyde aynı kocaman goumlzluuml buumlyuumlk kafalı yeşil tenli duumlnya dışı canlı tipiyle karşılaşacaksınız


Aslında insan evriminin temel belirleyicilerindeki (oumlrneğin temel vuumlcut yapısı ve zekacirc gibi) değişim durma noktasına geldi Bu sonucu destekleyen ccedilok sayıda etken var Bunlardan ilki ayakları uumlzerinde duran bir tuumlr olduğumuz iccedilin doğum kanashylından geccedilebilecek kafa ccedilapının bir sınırı var İkincisi modern teknolojideki gelişmeler atalarımızın karşılaştığı ccediletin evrimsel baskıları ortadan kaldırdı

Yine de evrim genetik ve molekuumller duumlzeyde hız kesmeden devam etmektedir Ccedilıplak goumlzle goumlrmek zor olsa da insan biyoshykimyasının ccedilevresel etkilere bağlı olarak değiştiğine işaret eden ccedilok sayıda kamt var ki bunlardan yalnızca bir tanesi tropikal alanlarda sıtma ile muumlcadelede yaşamyor Ayrıca hayvancılığa geccediliş ve inek suumltuuml kullanımının başlamasıyla birlikte insanlar laktoz sindirimini sağlayan enzimler geliştirdi Tarıma geccedilişle birlikte değişen beslenme tarzına bağlı mutasyonlar meydana geldi Dahası insanlar hacirclacirc sağlıklı ve uyumlu bireyleri eş olarak tercih ediyorlar bu nedenle evrim uygunsuz genleri elemeye halen devam ediyor Yine de meydana gelen mutasyonlardan hiccedilbiri temel vuumlcut yapımızı ya da beyin kapasitemizi değiştirshymedi (modern teknoloji de belirli bir derecede evrim suumlrecimizi etkiliyor Oumlrneğin artık uzağı iyi goumlremeyen bireyler uumlzerinde doğal seccedililim tarafından bir baskı uygulanmıyor ccediluumlnkuuml herkes guumlnuumlmuumlzde lens ya da goumlzluumlkle bu sorununu giderebiliyor)

BEYNİN F İZ İK YA S A LA R ISonuccedilta evrimsel ve biyolojik accedilıdan baktığımızda artık evrim daha zeki insanları seccedilmiyor en azından binlerce yıl oumlncesindeshyki gibi bir hızda bunu yapmıyor

Fizik yasaları zekacircmızın doğal sınırlarına eriştiğimizi goumlsteshyren belirtiler sunuyor Bu nedenle zekacircmızda bir gelişme yaşashynacaksa bu dışarıdan bir muumldahaleyle olanaklı hale gelebilir Noumlroloji uumlzerine ccedilalışan fizikccedililerin belirttiği gibi ortada daha da zeki hale gelmemizi engelleyen bir kacircr-zarar dengesi bulunushyyor Ne zaman daha yoğun daha buumlyuumlk ve daha karmaşık bir


beyni goumlzuumlmuumlzde canlandırsak dengeyi bozan olumsuz sonuccedilshylarla da yuumlz yuumlze geliyoruz

Beyine adapte edebileceğimiz ilk fizik yasası madde ve enershyjinin korunumu Bu yasaya goumlre bir sistem iccedilindeki madde ve enerji miktarı sabittir ve değişmez Oumlzellikle beyin muazzam yeteneklerini suumlrduumlrebilmek iccedilin enerjisini korumak zorunda bu da ccedilok sayıda kestirme yol kullanmayı gerektiriyor Birinci kısımda da soumlzuumlnuuml ettiğimiz gibi goumlzuumlmuumlzle goumlrduumlklerimiz aslında enerji tasarruf numaralarıyla bir araya getiriliyor Her krizin derinlikli analizini yapmak beyin iccedilin ccedilok fazla zaman ve enerji kaybına yol accedilardı Bu yuumlzden beyin duygu formları altında peşin huumlkuumlmlere vararak enerji tasarrufu yapar Unutmak da aslında enerji tasarrufunun bir diğer yoludur Bilinccedilli beyin belleğinin yalnızca işine yarayacak olan kuumlccediluumlk bir boumlluumlmuumlne erişebilir

O zaman soru artmış huumlcre sayısı huumlcre yoğunluğu ya da beyin boyutunun bizi daha zeki yapıp yapmayacağıdır

Buumlyuumlk olasılıkla yapmayacaktır Cambridge Uumlniversite- sinden Dr Simon Laughlin konuyla ilgili olarak Gri maddedeshyki kortikal noumlronların aksonları fiziksel sınırlara ccedilok yakın duumlzeylerde ccedilalışıyor Fizik yasalarım kullanarak zekacircmızı arttıshyrabileceğimiz ccedilok sayıda yol var ancak her yolun kendi iccedilinde sorunları da bulunuyor

bull Kişi beyin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml ve noumlronların uzunluğunu arttıshyrabilir Buradaki sorun beynin enerji ihtiyacının da artashycak olmasıdır Bu yuumlzden accedilığa ccedilıkacak ısı da artacak hayatta kalmamızı zorlaştıracaktır Beynin enerji kullara- mı arttıkccedila ısınma da artacak vuumlcut sıcaklığı ccedilok yuumlkseshylirse dokularda hasar oluşacaktır (metabolizmamızın devamlılığını sağlayan kimyasal tepkimelerin gerccedilekleşeshybilmesi iccedilin vuumlcut sıcaklığı uygun bir aralık iccedilinde kalmashylıdır) Ayrıca uzun noumlronlar sinyalin bir yerden bir yere ulaşma suumlresini uzatacak ve duumlşuumlnme işlevini yavaşlatashycaktır

bull Kişi aynı alana daha ccedilok sığdıracak şekilde noumlronları inceltebilir Ancak noumlronlar inceldikccedile aksonlarda yer


alan karmaşık kimyasalelektriksel tepkimeler gerccedilekleşshytirilemeyecek ve sonuccedilta hatalı uyarımlar oluşması kolayshylaşacaktır Scientific Americanda yazar olan Douglas Foxa goumlre İyon kanalları dediğimiz noumlronlarda elekshytriksel iletimi sağlayan protein yapıları doğaları gereği ccedilok kararsızdır Buna buumltuumln kısıtlamaların temel taşı diyebilirsiniz

bull Kişi noumlronları daha kaim hale getirerek sinyal iletimini hızlandırabilir Ancak bu da enerji ihtiyacım ve uumlretilecek ısıyı yuumlkseltecek bununla birlikte sinyalin hedefine ulaşshyma suumlresini uzatacak şekilde beyin boyutlarmı da arttırashycaktır

bull Kişi noumlronal bağlantıların sayısmı arttırabilir ancak bu yine enerji gereksinimi ve ısı uumlretimini arttırır beyni daha buumlyuumlk hale getirirken daha yavaş ccedilalışmasına da neden olur

Sonuccedilta her seferinde beyni duumlzeltmek isterken daha da bozmuş olduk Fizik yasaları mevcut yapımız ve bulunduğushymuz koşullar dahilinde zekacircmızın en uumlst duumlzeye ulaştığını goumlsshyteriyor gibi goumlzuumlkmekte Aniden kafatası buumlyuumlkluumlğuumlmuumlz artshymaz ya da noumlronlarımızın yapısında değişiklikler oluşmazsa meVcut zekacircmızı ccedilok da ilerletemeyebiliriz Zekacircmızı geliştirshymek istiyorsak mevcut beynimizi (ilaccedillar genler ya da TES benshyzeri cihazlar yardımıyla) daha etkin hale getirmeliyiz

AYR ILA N D Uuml Ş Uuml N C ELEROumlzetle oumlnuumlmuumlzdeki yıllarda genlerin ilaccedilların ve manyetik cihazların kombinasyonuyla zekacircmızı geliştirmemiz muumlmkuumln olabilir Zekacircnın sırlarım ortaya ccedilıkaracak ve nasıl değiştirilip geliştirilebileceğini goumlsterecek ccedilok sayıda yol keşfedilmeyi bekshyliyor Ancak zekacircmızı arttırmayı başarıp bir beyin takviyesi elde dersek bunun topluma yansımaları nasıl olacak Bilimde buumlyuumlk gelişmeler yaşanmaya başlandığından beri etikccedililer bu soruyu ciddi şekilde guumlndeme getiriyorlar Asıl korkuları ise bu


gelişmiş teknolojilere yalnızca zengin ve guumlcuuml yeten kişilerin ulaşabileceği ve bu teknolojiyi aradaki uccedilurumu daha da buumlyuumlshytuumlp konumlarım guumlccedillendirici şekilde kullanacağı youmlnuumlnde Fakir olanlar beyinlerini geliştiremeyeceği iccedilin toplumda ilerleyip başarılar kazanmak da oldukccedila zor hale gelecektir

Bu gerccedilekten de ciddi bir endişe ancak teknolojiler tarihine goumlz attığımız zaman geccedilerliliğini yitiriyor Geccedilmişte teknolojileshyrin ccediloğu başlangıccedilta zengin ve guumlcuuml yetenlere youmlnelik tasarlanshymıştı ancak zamanla seri uumlretim rekabet ve taşımacılıkta ya da teknolojinin kendisindeki gelişmelerle birlikte maliyetler azaldı ve normal halk da bunları karşılayabilir hale geldi (Oumlrneğin alıshyşık olduğumuz iccedilin bize hiccedil garip gelmese de kahvaltılarımızı geccedilmişte İngiltere krallarının asla temin edemediği yiyeceklerle yapıyoruz Viktorya doumlnemi aristokratlarını kıskandıracak şekilshyde istediğimiz suumlpermarkete gidip duumlnyanın doumlrt bir yamndan gelen lezzetli yiyeceklere ulaşabiliyoruz) Dolayısıyla zekacircmızı geliştirecek bir teknoloji uumlretilirse o da zamanla ucuzlayıp yayshygınlaşacaktır Teknoloji hiccedilbir zaman bir grup ayrıcalıklı zengin kesimin tekelinde olmadı Er ya da geccedil pratik zekacirc sıkı ccedilalışma ve basit pazarlama dinamikleri maliyeti azaltacaktır

Ortada insanların zekacircsım geliştirmek isteyenler ve olduğu gibi kalmak isteyenler şeklinde ikiye boumlluumlneceğine ilişkin bir endişe de var Bu durumun suumlper zeki elit bir sınıfın diğerleri uumlzerinden egemenlik kuracağı kabusu gibi bir senaryo haline gelebileceği tahmin edilebilir

Ancak bu yine de abartılı bir korku olabilir Sıradan bir insashynın kara deliklerle ilgili karmaşık denklemleri ccediloumlzuumlmleme gibi bir isteği zaten hiccedil olmayacaktır Sıradan bir bireyin kuantum kuramı ya da ccedilok boyutlu duumlzlemlerin matematiği uumlzerine uzmanlaşmakla hiccedilbir kazancı olmayacaktır Aksine bu etkinshylikleri sıkıcı ya da gereksiz bulması daha buumlyuumlk bir olasılıkdır Diğer bir deyişle ilgi duymadığımız ve bir kazanccedil goumlrmediğishymiz iccedilin olanağımız olsa bile ccediloğumuz matematik dehalarına doumlnuumlşmeyeceğiz

Toplumda halihazırda uumlst duumlzey yeteneklere sahip matemashytikccedili ve fizikccedililerin oluşturduğu bir sınıfın var olduğunu ve gelir


duumlzeyi ya da guumlccedil accedilısından politikacılardan ccedilok daha geride olduklarını da goumlz oumlnuumlnde bulundurmak gerekiyor Ccedilok zeki olmak buumlyuumlk parasal başarılar kazanacağımzı garanti etmiyor aksine atletlerden film yıldızlarından komedyen ve eğlence sektoumlruuml ccedilalışanlarından daha aşağıda bir sosyal sınıfta yer alacashyğınıza işaret ediyor

Kimse goumlrelilik uumlzerine ccedilalışarak zengin olmadıAyrıca hangi yeteneklerin geliştirileceğine goumlre durum ccedilok

değişir Matematiği kullanmak dışında zekacirc gerektiren başka alanlar da var (bazıları zekacircnın artistik bir dehayı da iccedilermesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyor Bu durumda kişi yeteneklerini daha iyi yaşamaya youmlnelik şekilde kullanabilir)

Lise oumlğrencilerinin panik haldeki aileleri sınavlarda başarılı olması iccedilin ccedilocuklarının IQsunu arttırmak isteyebilir Ancak goumlrduumlğuumlmuumlz uumlzere IQ doğrudan başarıyla bağlanuumllı değil Benzer şekilde insanlar belleklerini arttırmak da isteyebilirler ancak savantlarda goumlrduumlğuumlmuumlz gibi fotoğrafik keskinlikte bir bellek hem bir luumltuf hem de bir bela olabilir Her iki durumda da yaşanacak gelişmeler toplumu ikiye boumllecek sonuccedillar doğuracak gibi goumlzuumlkmuumlyor

Aslında toplumun buumltuumlnuuml de bu teknolojiden faydalanabilir Artmış bir zekacircya sahip iş sektoumlruuml ccedilalışanları suumlrekli değişim iccedilindeki piyasaya daha iyi uyum sağlayabilir Geleceğin değişip gelişen mesleklerine youmlnelik olarak ccedilalışanları eğitmek ccedilok daha kolay olur Dahası toplum karmaşık meseleleri ccedilok daha kolay algılayabileceği iccedilin geleceğe doumlnuumlk teknolojik ve bilimsel konularda (kuumlresel ısınma nuumlkleer enerji uzay araştırmaları gibi) daha mantıklı kararlara varılabilir

Ek olarak bu teknoloji konuştuklarımız dışında etkiler de yaratabilir Guumlnuumlmuumlzde oumlzel okullara giden ve fazladan kurslar alan oumlğrenciler iş duumlnyasına daha hazırlıklı oluyorlar Ccediluumlnkuuml zorlu konularda uzmanlaşmak iccedilin daha fazla şansları oluyor Herkesin zekacircsmı arttırabilseydik toplumdaki boumlylesi uccedilurumshyları kapatabilirdik Kişinin hayatta ne kadar başarılı olacağı ağzında guumlmuumlş kaşıkla doğmasından ccedilok sahip olduğu hırs istek hayal guumlcuuml ve yeteneğe bağlı olurdu


Zekacircmızı arttırmamız teknolojik buluşların gerccedilekleşmesini de hızlandırabilir Artmış zekacirc geleceği simuumlle etme yeteneğini de arttırabilir ki bu bilimsel keşifler yapabilmek iccedilin gerekli paha biccedililemez bir oumlzelliktir Yeni araştırmalara kapı accedilacak yaratıcı fikirlerin eksikiğinden dolayı sıklıkla bilimin belirli alanlarındaki ilerleme durma noktasına geliyor Geleceğe youmlneshylik farklı olasılıkları değerlendirebilme yeteneği devrim nitelishyğindeki bilimsel buluşların sıklığını da arttıracaktır

Bu bilimsel keşifler peşi sıra tuumlm toplumun kalkınmasına hizmet edecek yeni sanayi kolları yaratabilir yeni pazarlar oluşshyturulabilir yeni iş fırsatları sunabilir Tarih tamamen yeni sanashyyi alanlarının oluşmasını sağlayan ve yalmzca belirli azınlıkların değil herkesin bundan yararlanmasını sağlayan bilimsel atılmashylarla doludur (guumlnuumlmuumlz ekonomisinin temelini oluşturan transhysistor ve lazer teknolojilerini duumlşuumlnuumln)

Oysa bilimkurguda uumlstuumln zekacircsını kullanarak suumlrekli succedil işleyen ve suumlper kahramanı bertaraf etmeye ccedilalışan succedil dehası şeklindeki tema tekrar tekrar karşımıza ccedilıkıyor Her Suumlpermen bir Lex Luthora her Oumlruumlmcek Adam bir Yeşil Ccediline sahip Ancak zekacirc guumlccedillendirici teknikleri kullanıp suumlper silahlar ve youmlntemler geliştiren yuumlzyılın en buumlyuumlk succedilunu işlemeyi planlashyyan bir succedil dehası aynı şekilde polis kuvvetlerinin de bu youmlnshytemlerle kendi dahilerini yarattığını ve kendisini yakalayabileshyceklerini tahmin edebilir Yani suumlper succedillular zekacirc geliştirme yeteneği yalmzca kendilerinde olursa ccedilok tehlikeli olabilirler

Buraya kadar telepati telekinezi bellek aktarımı ve beynin geliştirilmesi uumlzerinden zihinsel yeteneklerimizi nasıl değiştireshybileceğimizi ya da arttırabileceğimizi konuştuk Boumlylesine gelişshytirmeler basitccedile bilincimizin kapasite ve sınırlarını arttırmamız anlamına geliyor Bu uumlstuuml kapalı bir biccedilimde mevcut tek bilinccedil şeklinin bizimki olduğunu varsaydığımız anlamına geliyor Ancak ben farklı bilinccedil tuumlrleri olup olmadığının da araştırılması gerektiğini savunuyorum Eğer varsa ccedilok daha farklı sonuccedillar doğuracak bambaşka duumlşuumlnme youmlntemleri de bulunabilir demektir Kendi duumlşuumlncelerimizde bile ruumlyalarda ilaccedillarm neden olduğu haluumlsinasyonlarda ya da şizofreni gibi zihinsel


rahatsızlıklarda olduğu gibi farklı tarzda bilinccedil duumlzeyleri bulushynuyor İnsan dışı bir bilinccedil de var Robotların bilinci hatta duumlnya dışı canlıların bilinccedilleri Aşırı tutucu şoumlvenistik yaklashyşımları bir kenara bırakıp artık insanın bilinccedil sahibi tek varlık olduğu fikrinden vazgeccedilmeliyiz Duumlnyamızm bir modelini oluşshyturmak iccedilin artık ccedilok sayıda yol mevcut aym şekilde geleceği simuumlle edebilmek iccedilin de

Oumlrneğin ruumlyalar bilincin en ilkel biccedilimlerinden biridir Uzun bir suumlredir araştırılmaktadır ve anlaşılmaları iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar ccedilok az aşama kaydedilmiştir Belki de ruumlyalar uyuyan beyin tarafından rastgele bir araya getirilen sahnelerden ibaret değildir Belki de bilincin anlamını ve sınırlarını kavramamızı sağlayacak anahtardır

i

Gelecek ruumlyalarının guumlzelliğine İnananlara aittir

- ELEANOR ROOSEVELT

7 RUumlYALARINIZIN İCcedilİNDE

1uumlyalar kaderi belirleyebilir Belki de eski uygarlıklarshydan kalma en meşhur ruumlya İS 312 yılında Roma İmparatoru Konstantinen hayatının en buumlyuumlk savaşshy

larından birine ilerlerken yaşadığıydı Rakibinin kendisininkinshyden iki kat buumlyuumlk ordusuyla yuumlzleşince ertesi guumln savaşta buumlyuumlk ihtimalle oumlleceğini fark etti Ancak o gece goumlrduumlğuuml bir ruumlyada arkasında bir haccedil işareti taşıyan melek belirmiş ve şu can alıcı soumlzuuml soumlylemişti Bu sembol sayesinde sen kazanacakshysın Hemen ordularınm kalkanlarının bu haccedil işareti ile suumlslenshymesini emretti Tarihi kayıtlar ertesi guumlnuuml buumlyuumlk bir zafer kazandığım ve Roma İmparatorluğundaki yerini sağlamlaştırshydığım soumlyluumlyor Konstantin yuumlzyıllar boyunca eski Roma impashyratorları tarafından eziyet edilen ve inananlarının sıklıkla Colosseumda aslanları beslemek iccedilin atıldığı Hristiyanlık denen bu nispeten gizli dine olan kan borcunu oumldeyeceğine yemin etti Koyduğu yasalarla sonradan duumlnyanın en guumlccedilluuml imparatorluklarından biri olacak Romamn resmi dininin benimsenmesine zemin hazırladı

Binlerce yıl boyunca dilenciler ve hırsızlar kadar krallar ve kraliccedileler de ruumlyalarının ne anlama geldiğini merak etmiştir

200 RUumlYALARIMIZIN İCcedilİNDE

Ccedilok eskiden insanlar ruumlyaların gelecek hakkmdaki alametler olduğunu duumlşuumlnuumlyordu Bu nedenle tarih boyunca ruumlyaları yorumlamaya youmlnelik sayısız girişimler oldu Incilde Tekvin 41 Yusufun yuumlkselişini anlatır Yusuf Mısır firavununun ruumlyalarıshynı doğru bir şekilde yorumlama guumlcuumlne sahipti Firavun ruumlyashysında yedi besili ineğin ardından yedi ccedilelimsiz zayıf inek goumlrshyduumlğuumlnde bu goumlruumlntuumlden o kadar rahatsız olmuştu ki tuumlm kralshylıktaki katip ve buumlyuumlcuumllere bunun ne anlama geldiğini bulmalashyrını soumlyledi Fliccedilbiri ikna edici bir accedilıklama yapamadı ta ki Yusuf sonunda gelip bu ruumlyanın Mısırın yedi yıl ccedilok verimli hasat alacağını ve sonraki yedi yılda kuraklık ve kıtlık ccedilekeceğishyni soumlyleyene kadar Bu yuumlzden Mısır gelecek yılların yokluk ve muhtaccedillığına hazırlanmak iccedilin tahıl ve erzak depolamaya başlashymak zorunda dedi Yusuf Bu olay geccedilip gidince de Yusuf peyshygamber olarak kabul goumlrmuumlştuuml

Ruumlyalar uzun yıllar boyunca kehanetin habercisi olma ile iliş- kilendirilirdi ama yakın zamanlarda bilimsel keşiflere teşvik etmeleriyle de biliniyorlar Noumlrotransmitterlerin sinapstan geccedilen bilginin hareketini sağladığının goumlsterilmesi noumlrobilimin kuruluşunun oumlnemli bir adımını oluşturur Bu duumlşuumlnce de farshymakolog Otto Loewiye ilk defa ruumlyasında gelmiştir Benzer şekilde 1865te August Kekule uumlpkı bir yılanın kendi kuyruğushynu ısırması gibi karbon atomlarının bağlarının bir zincir formushynu alıp en sonunda etrafında sarmarak bir halka meydana getirshydiği benzen hakkında ruumlya goumlrmuumlştuumlr Bu ruumlya benzen molekuumlshyluumlnuumln atom yapısının kilidini accediltı August sonrasında Ruumlya goumlrmeyi oumlğrenelim sonucuna varmıştır

Ruumlyalar aym zamanda bizim gerccedilek duumlşuumlncelerimiz ve niyetshylerimize bir pencere olarak da yorumlanmıştır Buumlyuumlk Roumlnesans yazarı ve denemecisi Michel de Montaigne bir keresinde Ruumlyaların eğilimlerimizin gerccedilek yorumlaması olduğunun doğruluğuna inanıyorum ama bunları ccediloumlzuumlmlemek ve anlamak iccedilin sanat gerekmektedir diye yazmıştır Daha yakın zamanda Sigmund Freud ruumlyaların koumlkenlerini accedilıklamak iccedilin bir kuram oumlnermiştir Onun uumlnluuml ccedilalışması Ruumlyaların Yorumlamasında bunlarm bilinccedilaltımızdaki guumlnduumlz uyanık zihnimizde bastırılan

RUumlYALARIMIZIN İCcedilİNDE 201

fakat her gece oumlzguumlrce dolaşan arzuların tezahuumlruuml olduğunu iddia etmiştir Ruumlyaların yalmzca fazla ısınmış hayal guumlcuumlnuumln rastgele uydurmaları olmadığım gerccedilekten kendimiz hakkında derin sır ve gerccedilekleri gizlediğini soumlylemiştir Ruumlyalar bilinccedilalshytına giden ana yollardır diye yazmıştır O zamandan bu yana insanlar her rahatsız goumlruumlntuumlnuumln arkasındaki anlamı Freudun kuramıyla accedilıkladığını iddia eden koca ansiklopediler biriktirshymiştir

Hollyvvood bizim devam eden ruumlyalara olan hayranlığımızshydan yararlanmaktadır Pek ccedilok filmde yer alan favori sahnelershyden biri kahramanın korkunccedil bir ruumlya dizisi yaşayıp sonra anishyden bu kacircbustan soğuk terler iccedilinde uyanmasıdır İnamlmaz etkileyici Başlangıccedil (Inception) filminde Leonarda DiCaprio en olmayacak yerden insanların ruumlyalarından onlara ait oumlzel sırlashyrı ccedilalan bir hırsızı oynuyor Yeni bir buluş sayesinde insanların ruumlyalarına girebiliyor ve onları finansal sırlarım vermeleri iccedilin kandırıyor Şirketler enduumlstriyel sırlarım ve patentlerim korushymak iccedilin milyon dolarlar harcamaktadır Milyarderler kıskanccedilshylıkla kendi mal varlıklarını oumlzenle hazırlanmış ayrıntılı kodlar kullanarak koruyor Onun işi ise bunları ccedilalmak Karakterler uykuya dalıp ruumlya goumlrmeye başlayan birinin yeniden ruumlyasına girince olaylar ccedilabucak kızışmaya başlıyor Bu yuumlzden succedillular bilinccedilaltının ccediloklu katmanlarının giderek daha da derinine inishyyor

Bilim insanları son on yılda bizleri sık sık ziyaret edip şaşırshytan ruumlyaların gizemim ortadan kaldırmaya youmlnelik adımlar atashybilmiştir Aslında bilim insanları şu anda eskiden olanaksız olduğu duumlşuumlnuumllen bir şeyi yani MRG makineleri ile ruumlyaların basit goumlruumlntuumllerini ve videolarmı alma işlemini yapabilmekteler Bir guumln bir gece oumlnce goumlrduumlğuumlnuumlz bir ruumlyamn videosunu inceshyleme olanağınız ve kendi bilinccedilaltımzı kavrama fırsatınız olabishylir Uygun eğitimle ruumlyaların doğasım bilinccedilli bir şekilde kontshyrol edebilme yeteneğine sahip olabilirsiniz Belki DiCaprionun karakteri gibi ileri bir teknolojiyle başka birinin ruumlyasma bile girebilirsiniz


R Uuml YALARIN DOĞASINe kadar gizemli olsalar da ruumlyalar fazla luumlks şeyler değil başıshyboş beynimizin uzun uzadıya duumlşuumlnduumlğuuml gereksiz şeylerdir Aslında ruumlyalar hayatta kalmak iccedilin oumlnemlidir Beyin taramalashyrı kullanarak bazı hayvanların ruumlya benzeri beyin aktivitelerini inceleyebiliriz Bu hayvanlar ruumlyalardan mahrum bırakılırsa genelde accedillıktan dolayı daha hızlı oumlluumlyor Boumlyle bir mahrum bırakılma metabolizmalarını ciddi derecede bozabiliyor Ne yazık ki bilim bunun neden boumlyle olduğunu henuumlz tam olarak bilmiyor

Ruumlya goumlrmek bizim uyku doumlnguumlmuumlzuumln de temel bir parccedilasıshydır Gece uyurken yaklaşık iki saatimizi ruumlya goumlrmeye harcarız Her ruumlya beş ile yirmi dakika arasında suumlrer Aslında ortalama bir yaşam suumlresinde insanlar yaklaşık altı yılını ruumlya goumlrmeye harcar Ruumlyalar insan ırkı arasında evrenseldir Farklı kuumlltuumlrleri incelerken bilim insanları ruumlyalarda ortak temalar olduğunu bulmuştur Psikoloji profesoumlruuml Calvin Hail tarafından 40 yıllık bir suumlreccedilte 50000 ruumlya kaydedildi Bu ccedilalışmasını uumlniversite oumlğrencilerinden aldığı bin ruumlya raporuyla devam ettirdi Şaşırtıshycı olmayan bir şekilde insanların ccediloğunun geccedilmiş guumlnlerden ya da haftadan kalan kişisel deneyimleri gibi şeyleri ruumlyalarında goumlrduumlğuumlnuuml keşfetti (Ancak goumlruumlnuumlşe goumlre hayvanlar bizden daha farklı ruumlya goumlruumlyor Oumlrneğin yunuslarda boğulmayı oumlnleshymek iccedilin her seferinde yalnızca bir beyin yarıkuumlresi uyuyor ccediluumlnkuuml onlar balık değil hava soluyan memeliler Bu yuumlzden eğer ruumlya goumlruumlrlerse buumlyuumlk olasılıkla her seferinde bir yarıkuumlreshyde goumlruumlyorlar)

Beyin goumlrduumlğuumlmuumlz uumlzere dijital bir bilgisayardan ccedilok yeni goumlrevler oumlğrendikccedile kendine suumlrekli yeni bağlantılar yaratan bir sinir ağıdır Bu sinir ağıyla ccedilalışan bilim insanları ilginccedil bir şey fark etmiştir Genelde bu sistemler ccedilok fazla oumlğrendikten soma doymuş hale geliyor ve daha fazla bilgi işlemek yerine bir ruumlya haline geccediliyor Bu sinir ağı tuumlm yeni malzemeyi sindirshymeye ccedilalışırken rastgele amlar bazen suumlruumlklenip birbiriyle birle- şebiliyor O zaman ruumlyalar beynin bu anıları daha tutarlı bir


şekilde organize etmeye ccedilalıştığı bir ev temizliği gibi duumlşuumlnuumlleshybilir (Bu doğruysa o zaman muhtemelen tuumlm sinir ağları tuumlm organizmaların oumlğrenebildiği de dahil anılarını ccediloumlzuumlmleyebilshymek iccediline bir ruumlya haline geccediliyor olabilir O yuumlzden ruumlyalar buumlyuumlk olasılıkla bir amaca hizmet ediyor Bazı bilim insanları bunun deneyimlerden oumlğrenen robotların da nihayetinde ruumlya goumlrebileceği anlamına geldiği hakkında tahminlerde bulunmuşshytur)

Noumlrolojik araştırmalar bu ccedilıkarımı doğruluyor gibi goumlruumlnuumlshyyor Araştırmalar bellekte anıları tutmanın aktivasyon ve test arasındaki etkili bir uykuyla daha da iyi olabileceğini goumlstermişshytir Beyin goumlruumlntuumllemeleri beyinde uyku sırasında aktive olan alanlar ile yeni bir şey oumlğrenirken ccedilalışan alanların birbiriyle tam olarak aynı olduğunu goumlsterdi Ruumlya goumlrmek belki de bu yeni bilgileri pekiştirmede oldukccedila yararlıdır

Ayrıca bazı ruumlyalar yatmadan birkaccedil saat oumlncesinde olan olaylarla ilişkili olabilir Ama ruumlyalar genelde birkaccedil guumlnluumlk anıları birleştirir Oumlrneğin deneyler eğer birine guumll pembesi goumlzluumlkler takarsamz ruumlyalarının da guumll pembesi olmasımn birshykaccedil guumln alacağım goumlsteriyor

R Uuml YA LARIN BEYİN TARAM ALARIBeyin taramaları artık ruumlyaların kimi gizemlerini accedilığa ccedilıkarıyor Normalde EEG taramaları biz uyanıkken beyinden yayılan durağan elektromanyetik dalgaları goumlsterir Ancak biz uykuya daldıkccedila EEG sinyallerinin frekansı değişmeye başlar Sonunda ruumlya goumlrduumlğuumlmuumlzde beyin sapından ccedilıkan elektriksel enerji yukarıya beynin kortikal alanlarına oumlzellikle goumlrsel kortekse doğru dalga dalga ilerler Bu goumlrsel korteksin ruumlyalar iccedilin oumlnemli bir bileşen olduğunu doğruluyor En sonunda bir ruumlya durumuna girildiğinde beyin dalgaları REM (rapid eye moveshyments - hızlı goumlz hareketleri) ile simgelenir (bazı memeliler de REM uykusuna girebildiğinden onların da ruumlya goumlrduumlğuuml sonushycunu ccedilıkarabiliriz)


Beynin goumlrsel alanları aktifken koku tat ve dokunmayla ilgishyli diğer alanları buumlyuumlk oranda kapalıdır Neredeyse vuumlcut tarashyfından işlenmiş tuumlm goumlruumlntuumller ve hisler dışarıdan gelen bir uyarıyla değil beyin sapından kaynaklanan elektromanyetik titshyreşimler tarafından kendi kendilerine oluşturulmuştur Vuumlcut dış duumlnyadan buumlyuumlk oranda yalıtılmıştır Ayrıca ruumlya goumlruumlrken az ya da ccedilok felccedil durumdayızdır (Belki bu felccedil durumu bizi ruumlyalarımız dışında fiziksel olarak hareket etmekten oumlnluumlyor aksi halde ccedilok sıkıntılı bir durum olurdu İnsanların yaklaşık 6sı uyku felci hastalığından mustariptir ve ruumlyalarından uyandıklarında felccedilli durumda olurlar Bu bireyler sıklıkla goumlğuumlslerinden kollarından bacaklarından onları sıkıştıran yaratıkların olduğuna inanarak korku iccedilinde uyanır Victoria Doumlneminden kalma kadınların korku iccedilinde uyandığı ve goumlğuumlsshylerinde oturmuş onlara goumlzlerini diken karabasanların olduğu resimler vardır Bazı psikologlar uyku felcinin uzaylılar tarafınshyda kaccedilırılma sendromunu da accedilıklayabileceğine inanıyor)

Hipokampus biz ruumlya goumlruumlrken aktiftir ve anılarımızdan oluşmuş depo evinden ruumlyalara oumlnerilerde bulunur Amigdala ve anterior singulat da aktiftir bu da ruumlyaların son derece duygu yuumlkluuml ve genelde korkularımızı iccedilerdiği anlamına gelishyyor Ancak daha accedilıklayıcı olan şey beynin dorsolateral prefshyrontal korteksi (beynin emir merkezi) orbitofrontal korteks (bir sensoumlr ya da doğruluk-oumllccediler gibi davranabilir) veya temporopariyetal boumllge (duyusal motor sinyalleri ve uzaysal farkındalığı kontrol edip işler) gibi alanlarının kapalı olmasıdır

Dorsolateral prefrontal korteks kapandığı zaman beynin rasshyyonel planlama merkezine guumlvenemeyiz Onun yerine goumlrsel merkezin bize verdiği mantık dışı goumlruumlntuumllerle ruumlyalarımızda amaccedilsızca suumlruumlkleniriz Orbitofrontal korteks ya da gerccedilekliği kontrol eden merkez de aynı zamanda kapalıdır Bundan dolayı ruumlyalar fizik yasaları ya da sağduyunun herhangi bir sınırlamashysı olmadan rahatccedila gelişebilmektedir Temporopariyetal lob iccedil kulaklardan ve goumlzlerden gelen sinyalleri kullanarak nerede bulunduğumuz hissini koordine etmeye yardımcıdır kapalı


olmasıyla da ruumlya goumlruumlrken yaşadığımız bu beden-dışı deneshyyimler gelişebilir

Daha oumlnce vurguladığımız gibi insan bilinci genelde suumlrekshyli dış duumlnyamn modellerini yaratan ve geleceği simuumlle eden beyni temsil eder Oumlyleyse ruumlyalar doğa yasalarımn ve sosyal etkileşimlerin geccedilici bir suumlre iccedilin askıya alındığı geleceğin başka bir tuumlrluuml simuumlle edilmesi olarak kabul edilebilir

N A S IL RUumlYA GUumlRUumlRUumlZBu şu soruyu accedilıkta bırakıyor Ruumlyalarımızı ne oluşturuyor Ruumlyalar uumlzerinde duumlnyadaki uzman kişilerden biri de Harvard Tıp Fakuumlltesinde bir psikiyatrisi olan Dr Allan Hobsondur Kendisi yaşamının buumlyuumlk kısmım ruumlyaların sırlarını accedilıklamaya adamıştır Ruumlyaların oumlzellikle REM uykusunun noumlrolojik zeminde ccedilalışabileceğini ve ccedilalışırken ruumlyaların beynin beyin sapında yayılan fazla miktarda ilgisiz sinyali anlamlandırmaya ccedilalışırken ortaya ccedilıktığını iddia etmektedir

Onunla goumlruumlştuumlğuumlmde Dr Ailen uzun yıllar ruumlyalar uumlzerine yaptığı kataloglama sonucunda beş temel karakteristik oumlzellik keşfettiğini anlattı

1) Yoğun hisler Bu amigdalanın aktivasyonuna bağlıdır korku gibi duygulara neden olur

2) Mantık dışı iccedilerik Ruumlyalar mantığa karşı gelerek hızlıca bir sahneden diğerine geccedilebilir

3) Accedilık duyusal izlenim Ruumlyalar bize iccedileriden oluşturulmuş yanlış duyular hissettirir

4) Ruumlyadaki olaylarm sorgusuz kabuluuml Ruumlyaların mantık dışı doğasım eleştirmeden kabul ederiz

5) Hatırlamada zorluk Ruumlyalar uyanıldıktan birkaccedil dakika iccedilinde ccedilabucak unutulur

Dr Hobson (Dr Robert McCarley ile) Freudun aktivasyon sentez kuramı denen ruumlya kuramına ilk ciddi itirazı ortaya atashyrak Freudun goumlruumlşuumlne meydan okudu 1977de bu iki bilim


insanı ruumlyaların beyin sapındaki rastgele sinirsel ateşlemelershyden kaynaklandığı sonra kortekse ilerlediği ve burada bu rastgeshyle sinyallerin anlamlandırılmaya ccedilalışıldığı fikrini oumlne suumlrduuml

Ruumlyaların kilit noktası beynin en eski parccedilası olan beyin sapında bulunan duumlğuumlmlerde yatıyor Bu duumlğuumlmler dışarıya adrenerjikler denilen ve bizi tetikte tutan oumlzel kimyasallar salar Biz uyumaya başladıkccedila beyin sapı kolinerjik denilen başka bir sistemi etkinleştirir bu da bizi ruumlya haline sokan kimyasal madshydeler salgılar

Biz ruumlya goumlruumlrken beyin sapındaki kolinerjik noumlronlar ateşshyleme yapmaya başlar bu da PGO (pontin-genikulat-oksipital) dalgaları denen elektriksel enerjinin duumlzensiz salımmını tetikler Bu dalgalar beyin sapmdan goumlrsel korteksin iccediline doğru hareket ederek burayı ruumlyalarm yaratılması iccedilin uyarır Goumlrsel korteksteki huumlcreler duumlzensiz bir biccedilimde saniyede yuumlzlerce kere birlikshyte titreşmeye başlar Belki bu ruumlyaların bazen tutarsız olan doğasının nedeni budur

Bu sistem ayrıca beynin akıl ve mantıkla ilgili alanlarını iccedileshyren boumllgelerine de kimyasal madde salgılar Prefrontal ve orbishytofrontal kortekslerden gelen kontrollerin azlığı ile beynin başıshyboş duumlşuumlncelere aşırı hassaslığı ruumlyaların duumlzensiz ve tuhaf doğasını accedilıklayabilir

Araştırmalar uyumadan da kolinerjik duruma geccedilişin muumlmshykuumln olabileceğini goumlstermiştir Arkansas Uumlniversitesinden Dr Edgar Garcia-Rill meditasyonun endişenin ya da yalıtılmış bir oda iccediline yerleştirilmenin bu kolinerjik hali uyarabileceğim iddia etmektedir Saatler boyunca oumln camın sıradanlığıyla yuumlz- leşen suumlruumlcuumller ya da pilotlar da bu hale girebilir Araştırmashylarında şizofrenik hastaların beyin saplarında alışılmışın dışınshyda ccedilok miktarda kolinerjik sinirin bulunduğunu keşfetmiştir Bu onların haluumlsinasyonlarımn bir kısmım accedilıklayabilir

Ccedilalışmalarım daha etkili kılmak iccedilin Dr Allan Habson deneklerine bir ruumlya sırasmda otomatik olarak veri kaydedebilen bir uyku başlığı giydirmiştir Başlığa bağlı bir algılayıcı kişishynin başının hareketlerim kaydetmektedir (ccediluumlnkuuml baş hareketleri genelde ruumlya bitince ortaya ccedilıkar) Başka bir algılayıcı goumlz kapashy


ğının hareketlerini oumllccedilmektedir (ccediluumlnkuuml REM uykusu goumlz kapakshylarının hareketine neden olur) Denekleri uyandığında hemen neyle ilgili ruumlya goumlrduumlklerini kaydetmiş ve uyku başlığından alıshynan bilgi bir bilgisayara aktarılmıştır

Bu yolla Dr Hobson ruumlyalar hakkında epey bilgi toplamıştır O halde ruumlyaların anlamı nedir diye ona sordum O kendi deyişiyle gizemli bir şans kurabiyesiymiş gibi ruumlyaları yorumshylamayı reddediyor Ruumlyalardaki evrende herhangi gizli bir mesaj goumlrmediğini soumlyluumlyor Bunun yerine PGO dalgaları beyin sapından kortikal boumllgelere dalgalar halinde ilerledikten sonra korteksin bu duumlzensiz sinyalleri anlamlandırmaya ccedilalıştığına ve bunlardan bir oumlykuuml yaratarak karmaşayı sonlandırdığma ve boumlylece ruumlyanın oluştuğuna inamyor

BİR RUumlYAYI FO TO Uuml R A FLAM A KGeccedilmişte ccediloğu bilim inşam hem ccedilok oumlznel hem de mistik ve psishyşik olaylarla uzun bir tarihsel birlikteliği olduğu iccedilin ruumlyalarla ilgili ccedilalışmaktan kaccedilınmıştır Ancak MRG taramaları ile şimdishylerde ruumlyalar sırlarım accedilığa ccedilıkarmaktadır Aslında beynin ruumlyaları kontrol eden merkezleriyle goumlrmeyi kontrol edenleri birbirinin neredeyse aynısıdır bu yuumlzden bir ruumlyayı goumlruumlntuumlleshymek muumlmkuumlnduumlr Bu oumlncuuml ccedilalışma ATR Hesaplama ve Sinir bilim Laboratuvarlarındaki bilim insanları tarafından Japonyamn Kyoto kentinde yapılmaktadır

Denekler oumlnce bir MRG makinesinin iccediline yerleştirilmekteshydir Somasında deneklere her biri 10x10 piksel yapısı iccedileren bir dizi noktadan oluşan 400 siyah-beyaz goumlruumlntuuml goumlsterilmiştir Her seferinde bir resim goumlsterilmiş ve MRG her piksel koleksishyyonuna beynin tepkisini kaydetmiştir Başka grupların da bu BMI alamnda ccedilalışmasıyla bilim insanları en sonunda her piksel goumlruumlntuumlsuumlnuumln belirli bir MRG duumlzeniyle uyuştuğu bir goumlruumlntuuml ansiklopedisi yaratmıştır Burada bilim insanları hastalar ruumlya goumlruumlrken alman MRG taramalarından kendileri doğru bir şekilshyde yemden goumlruumlntuuml oluşturabilmek iccedilin geriye doumlnerek ccedilalışashybilmektedir


ATR şefi bilim inşam Yukiyosu Kamitani Bu teknoloji ayrıshyca goumlrme dışındaki diğer duyulara da uygulanabilir Uumlstelik gelecekte hisleri ve karmaşık duygu hallerim okumak da muumlmshykuumln olabilir diyor Aslında belirli bir zihinsel durum ile MRG taraması arasında birebir haritalandırma yapılabildiği suumlrece ruumlyalar da dahil beynin herhangi bir zihinsel hali bu yolla goumlruumlnshytuumllenebilir

Kyotodaki bilim insanları zihin tarafından oluşturulan hareshyketsiz goumlruumlntuumlleri analiz etmeye odaklanmıştır Boumlluumlm 3te Dr Jack Gallantm oumlncuumlluumlk ettiği buna benzer bir yaklaşımdan soumlz ettik Beynin 3 boyutlu MRG taramalarından oluşan vokseller karmaşık bir formuumll yardımıyla goumlzuumln goumlrduumlğuuml gerccedilek bir goumlruumlntuumlyuuml yemden yaratmada kullanılabilir Benzer bir youmlntem Dr Gallant ve ekibinin bir ruumlyamn basit videosunun yaratmasıshyna olanak sağlamışta Berkeleydeki laboratuvarım ziyaret ettishyğimizde doktora soması ccedilalışan uumlyelerinden biri olan Dr Shinji Nishimoto ile konuştum Şu ana kadar ilk yapılmışlardan biri olan kendi ruumlyasının videolarından birini izlememe izin verdi Bilgisayar ekranında bir dizi titreşen yuumlz goumlrduumlm bu da deneshyğin (bu durumda Dr Nishimotonun kendisi) hayvanlar ya da nesneler değil de insanlar hakkmda ruumlya goumlrduumlğuuml anlamına geliyordu Bu deneyim inanılmazdı Ne yazık ki teknoloji henuumlz ruumlyasmda beliren insanların yuumlz hatlarını kesin olarak goumlrmek iccedilin yeterli değil O yuumlzden atılacak yeni adım piksellerin sayıshyşım artırarak daha karmaşık goumlruumlntuumllerin tanımlanabilmesini sağlamaktır Başka bir ilerleme de goumlruumlntuumlleri siyah-beyaz yerishyne renkli olarak yeniden canlandırmak olacaktır

Somasında Dr Nishimotoya Videonun doğru olduğunu ya da makinenin bunları uydurmadığım nereden biliyorsushynuz diye sordum Bunun araştırmasındaki zayıf nokta oldushyğunu soumlylerken biraz utandı Normalde uyandıktan soma ruumlyashynızı kaydetmek iccedilin yalmzca birkaccedil dakikanız var Ondan soma ccediloğu ruumlya bilincimizin sisinde kayboluyor bu yuumlzden sonuccedilları doğrulamak kolay değildir

Dr Gallant bana ruumlyaları videoya kaydetme uumlzerine olan bu araştırmamn hacirclacirc bir ccedilalışma suumlrecinde olduğunu soumlyledi ve o


yuumlzden de bu veriler yayınlanmaya hazır değildi Geccedilen gecenin ruumlyasının videolarım izleyebilmemiz iccedilin hacirclacirc kat edilmesi gereshyken yollar var

ACcedilIK RUuml YALA RBilim insanları bir zamanlar gerccedilek dışı bir efsane olarak duumlşuumlshynuumllen bir ruumlya formunu araştırıyor Accedilık (lucid) ruumlyalar yani bilinciniz accedilıkken goumlruumllen ruumlyalar Bu kulağa biraz ccedilelişkili gelse de beyin taramalarında doğrulanmıştır Accedilık ruumlyalarda kişiler ruumlya goumlrduumlklerinin farkındadır ve bilinccedilli olarak ruumlyalarıshynın gidişatını kontrol edebilir Bilim bu ruumlyalarla yakın zamanshyda deneyler yapmaya başlasa da bu olgunun yuumlzyıllar oumlncesine dayandığını goumlsteren kaynaklar var Oumlrneğin Budizmde accedilık ruumlya goumlrenler ve nasıl kendinizi bu konuda eğitebileceğinizle ilgili kitaplar vardır Yuumlzyıllar geccediltikccedile Avrupada birkaccedil insan accedilık ruumlyaları hakkında ayrıntılı notlar tutmuştur

Accedilık ruumlya goumlrenlerin beyin taramaları bu olgunun gerccedilek olduğunu goumlsteriyor REM uykusu sırasında dorsolateral prefshyrontal korteksleri aktiftir Oysa normal bir insan ruumlya goumlruumlrken burası uyku halindedir bu da bu kişilerin ruumlya goumlruumlrken kısmen uyanık olduğunu goumlsterir Gerccedilekten accedilık ruumlya goumlrenlerde dorshysolateral prefrontal korteks en aktif yerdir Aslında dorsolateral prefrontal korteks beynin en bilinccedilli boumllgesini temsil ettiğinden ruumlya goumlrenler de ruumlyalarının farkındadır

Dr Hobson bana belirli teknikleri ccedilalışarak herkesin accedilık ruumlya goumlrmeyi oumlğrenebileceğini anlattı Accedilık ruumlya goumlren kişiler oumlzellikle ruumlyalarını not etmelidir Uykuya dalmadan oumlnce kenshydilerine ruumlyalarının ortasında uyanacaklarım hatırlatmalı ve bir ruumlya aleminde olduklarımn farkına varmalılar Yatağa girshymeden oumlnce bu duumlşuumlnce yapısına sahip olmaları oumlnemlidir REM uykusu sırasında vuumlcut buumlyuumlk oranda felccedil olduğunda ruumlya goumlren kişinin dış duumlnyaya ruumlyaya girdiğini soumlyleyen bir sinyal goumlndermesi zor ama Stanford Uumlniversitesinde Dr Stephen LaBerge dış duumlnyaya ruumlya goumlrduumlklerini haber verebishylen insanlar uumlzerinde (hatta kendisi de bunlardan biri) ccedilalışmıştır


Bilim insanları ilk defa 2011de ruumlyanın iccedileriğini incelemek ve hatta ruumlya goumlren bir kişiyle iletişim kurmak iccedilin MRG ve EEG sensoumlrleri kullanmıştır Muumlnih ve Leipzigteki Max Planck Enstituumlsuumlnde bilim insanları bu konuda accedilık ruumlya goumlrenlerden yardım almışlardır REM uykusuna girdiklerinin belirlenmesinshyde bilim insanlarına yardımcı olmak iccedilin bu kişilerin kafaları EEG sensoumlrleriyle donatılmış ve sonra REM uykusundayken bir MRG makinesine yerleştirilmişlerdir Uykuya dalmadan oumlnce kişiler ruumlya goumlruumlrlerken Mors kodu gibi bir dizi goumlz hareketi ve belirli bir solunum şekli başlatma konusunda anlaştılar Ruumlya goumlrmeye başladıklarında oumlnce sağ yumruklarını sonra da sol yumruklarını on saniye boyunca sıkmaları soumlylendi Bu onların ruumlya goumlrduumlklerini goumlsteren sinyaldi

Bilim insanları denekler ruumlya durumuna geccediltiklerinde beyinlerinin sensorimotor kortekslerinin (yumruğunu sıkmak gibi motor hareketlerinden sorumlu boumllge) etkin olduğunu fark etti MRG taramaları yumruğun sıkıldığını hatta hangi yumrushyğun ilk oumlnce sıkıldığım anlayabiliyordu Sonra başka bir sensoumlr kullanarak (bir yakm-kızıloumltesi spektrometre) hareketlerin planshylanmasını kontrol eden boumllgelerde beyin etkinliğinin arttığım kanıtlama olanağı buldular

Max Planck Enstituumlsuumlnde bir grup lideri olan Micheaacutel Czisch Bundan dolayı bizim ruumlyalarımız yalnızca pasif olarak bir olayı goumlzlemlediğimiz uyku sineması değildir beynimizde ruumlyamn iccedileriğiyle ilgili boumllgelerin etkinliklerini iccedilerir diyor

BİR R Uuml YAYA GİRM EKRuumlya goumlren bir kişiyle iletişim kurabiliyorsak birinin ruumlyasmı dış duumlnyadan youmlnlendirmek de muumlmkuumln olabilir mi Oldukccedila muhtemel

Goumlrduumlğuumlmuumlz uumlzere bilim insanları bir insanın ruumlyasmı videoya kaydetmede ilk adımları ccediloktan atmıştır Oumlnuumlmuumlzdeki yıllarda da ruumlyaların ccedilok daha doğru goumlruumlntuumlleri ve kayıtlarının


almması olası olacaktır Bilim insanları hayal duumlnyasındaki bir accedilık ruumlya goumlren ile gerccedilek duumlnya arasında bir iletişim bağı kurshymayı başardığından ilkesel olarak bir ruumlyanın gidişatım kasıtlı olarak değiştirebilir Diyelim ki ruumlya gerccedilek zamanında goumlruumlshyluumlrken bilim insanları ruumlyamn videosunu MRG makinesi kullashynarak izliyebilsin Kişi ruumlya duumlnyasında mekanlarda dolaşırken bilim insanları kişinin nereye gittiğini anlayabilir ve ona farklı youmlnlere gitme konusunda talimatlar verebilir

Bu nedenle yakın gelecekte bir insanın ruumlyasının videosunu izlemek ve gerccedilekten genel gidişatını etkilemek muumlmkuumln olabishylir Ancak Başlangıccedil filminde Leonarda DiCaprio bunun ccedilok oumlteshysine geccediliyor Yalnızca başka birinin ruumlyasını izlemekle kalmıyor o ruumlyanın iccediline de girebiliyor Bu muumlmkuumln muumlduumlr

Uyurken felccedil durumuna geccedilip ruumlyalarımızdaki fantazileri dışarı taşımadığımızı boumlylece sonu felaketle bitebilecek bir durumu engellediğimizi daha oumlnceden goumlrduumlk Ancak uyurgeshyzer insanların goumlzleri genelde accedilıktır (goumlzleri donuk bakmasına rağmen) O yuumlzden uyurgezerler yarı gerccedilek yarı hayali melez bir duumlnyada yaşarlar İnsanların evlerinin iccedilinde gezinirken araba kullamrken odun keserken ve hatta cinayet işlerlerken belgelendiği ccedilok fazla kayıt vardır ccediluumlnkuuml bu insanlarda gerccedilek ve hayali duumlnyalar karışmıştır Dolayısıyla goumlzuumln gerccedilekten goumlrshyduumlğuuml fiziksel goumlruumlntuumllerin beynin ruumlya sırasmda uydurduğu hayali goumlruumlntuumllerle rahatccedila etkileşime girmesi olasıdır

O zaman birinin ruumlyasına girmenin yolu deneğin retinasma goumlruumlntuuml yansıtabilen kontakt lensler takılması olabilir Seattledaki Washington Uumlniversitesinde internet bağlantılı kontakt lenslerinin prototipleri geliştiriliyor Goumlzlemci deneğin ruumlyasına girmek isterse oumlncelikle bir stuumldyoda oturup bir video kamerayla kendini kaydeder Ondan sonra goumlruumlntuumlleri ruumlya goumlren kişinin kontakt lensleri uumlzerine yansıtılır bu da o kişide karma bir goumlruumlntuuml yaratırdı (goumlzlemcinin goumlruumlntuumlsuuml beynin uumlrettiği hayali goumlruumlntuumllerle uumlst uumlste gelirdi)

Goumlzlemci de denek ruumlya duumlnyasında gezinirken internet bağlantılı kontakt lenslerini giyiyor olacağından gerccedilekten bu


ruumlyayı goumlrebilirdi Deneğin ruumlyalarının MRG goumlruumlntuumlleri bilgishysayar tarafından deşifre edildikten sonra direkt goumlzlemcinin kontakt lenslerine goumlnderilirdi

Bunun da oumltesinde iccediline girdiğiniz ruumlyanın gerccedilekten gidişashytını değiştirebilirdiniz Boş stuumldyonun iccedilinde etrafta gezinirken ruumlya kontakt lensler aracılığıyla goumlzlerinizin oumlnuumlne serilir boumlyshylece ruumlyada beliren cisimlerle ve insanlarla etkileşime geccedilmeye başlayabilirdiniz Bu oldukccedila buumlyuumlk bir deneyim olurdu ccediluumlnkuuml arka plan herhangi bir uyarı olmadan değişir goumlruumlntuumller nedenshysiz yere ortaya ccedilıkar ve kaybolur fizik yasaları askıya alınmış olurdu Her şey muumlmkuumln

Uzak gelecekte iki uyuyan beyni direkt birbirine bağlayarak başka birinin ruumlyasına girmek bile muumlmkuumln olabilir Her iki beyin buumlyuumlk merkezi bir bilgisayara bağlı MRG tarayıcılarına bağlı olmak zorunda olur bu da iki ruumlyayı bir haline getirirdi Bilgisayar her ikisinin MRG taramalarını deşifre eder sonra da bir video goumlruumlntuuml oluştururdu Sonra birinin ruumlyası diğerinin beynindeki duyusal boumllgelere goumlnderilir ve boumlylece o diğer kişishynin ruumlyası ilk kişinin ruumlyasıyla birleşirdi Ancak tuumlm bunlarm muumlmkuumln olması iccedilin video goumlruumlntuumlleme teknolojisinin ve ruumlyashyları değerlendirme tekniklerinin ccedilok daha fazla gelişmesi gerekshymektedir

Bu akla başka bir soruyu getiriyor Eğer birinin ruumlyalarının gidişatını değiştirmek muumlmkuumlnse o kişinin yalnızca ruumlyalarım değil duumlşuumlncelerini de kontrol etmek muumlmkuumln muumlduumlr Bu Soğuk Savaş sırasında hem Sovyet Birliğinin hem de ABDnin psikolojik teknikler kullanıp insanların iradelerini kontrol etmeshyyi deneyerek oumlluumlmcuumll bir oyun oynadığında buumlyuumlk bir sorun haline geldi

Zihinler yalnızca beyinlerin yaptıklarıdır

- MARVIN MINSKY

İ ZİHİN KONTROL EDİLEBİLİR Mİ

D

Ispanyanın Cordoba kentinde sinirli bir boğa boş bir arenaya salınır Oumllduumlrme iccedilguumlduumlsuumlnuuml en uumlst duumlzeye ccedilıkartmak iccedilin bu hayvanlar kuşaklar boyunca oumlzenle yetiştirilmiştir Sonra bir Yale profesoumlruuml arenaya girer

Tuumlvit bir ceket giymek yerine parlak altın renginde bir ceket ile ccedilarpıcı bir matador gibi giyinmiştir Boğamn oumlnuumlnde kırmızı bir pelerin sallayıp onu kışkırtarak meydan okumaktadır Profesoumlr dehşet iccedilinde koşmak yerine sakin kendinden emin hatta ccedilevshyreden kopmuş gibi goumlruumlnuumlr Hatta bir seyirciye delirmiş ve intishyhar etmeye kalkışıyor gibi goumlzuumlkuumlr

Boğa nişan almış ve profesoumlre kenetlenmiştir Boğa aniden oumlluumlmcuumll boynuzlarıyla ileri atılır Profesoumlr korku iccedilinde kaccedilmashyya kalkışmaz Elinde bir kuumlccediluumlk kutu tutmaktadır Kameraların oumlnuumlnde kutunun uumlzerindeki bir tuşa basar ve boğa birden durur Profesoumlr kendinden o kadar emindir ki bir deli boğamn aklım kontrol etme sanatında ustalaştığım kamtlamak iccedilin hayashytını riske atmıştır

Bu Yale profesoumlruuml kendi zamammn yıllarca oumltesinde olan Dr Jose Delgadodur 1960larda hareketlerini kontrol etme amacıyla hayvanların beyinlerine elektrotlar yerleştirerek

214 ZİHİN KONTROL EDİLEBİLİR Mİ

kayda değer ve heyecan verici hayvan deneylerine oumlncuumlluumlk etmiştir Boğayı durdurabilmek iccedilin motor koordinasyon ile ilgishyli olan beynin tabanında bulunan bazal ganglionlarm striatumu- na elektrot yerleştirmiştir

Maymunların bir tuşa basarak sosyal hiyerarşilerini yeniden duumlzenleyebilmek amacıyla bir dizi başka deneyler de yapmıştır Delgado grubun alfa erkek maymununun kaudat nukleusuna (motor hacirckimiyetle ilgili olan bir alan) elektrot yerleştirdikten sonra bir komutla liderin saldırgan eğilimlerini azaltabilmiştir Delta erkekler misilleme korkusu olmadan boumllgeyi ve normalde alfaya ayrılan ayrıcalıkları ele geccedilirerek hak iddia etmeye başlashymışlardır Bu arada alfa maymun boumllgesini savunma konusunshyda ilgisini kaybetmiş gibidir

Dr Delgado sonra başka bir butona bastığında alfa erkek anında normal haline doumlnmuumlş saldırgan davranışlarını yeniden takınarak huumlkmuumlnuuml yeniden kurmuştur Delta erkekler ise muumlcadelelerini korku iccedilinde vermişlerdir

Dr Delgado hayvanların akıllarım bu şekilde kontrol etmeshynin muumlmkuumln olduğunu goumlsteren ilk kişi olmuştur Profesoumlr canlı kuklaların iplerini elinde tutan kukla ustası olmuştur

Beklenildiği gibi bilim camiası Dr Delgadonun araştırmalashyrım huzursuzlukla karşıladı Dr Delgado durumu daha da zorshylayarak 1969 yılında Aklın Fiziksel Kontroluuml Psikomedenileşmiş Bir Topluma Doğru adlı kitabını yazmışta Buradan heyecanlanshydırıcı bir soru doğmuştur Dr Delgado gibi bilim insanları zihni kontrol edebiliyorsa o zaman onlarınkini kim kontrol ediyor

Dr Delgadonun ccedilalışması bu teknolojinin devasa vaatleri ve tehlikelerim accedilıkccedila mercek altına yatırmaktadır Bu teknoloji vicdansız bir diktatoumlruumln ellerinde talihsiz vatandaşlarım kandırshymak ve kontrol etmek iccedilin kullanılabilir Oumlte yandan kaygıları tarafından ezilmiş ya da sanrıların musallat olduğu bir ruhsal hastalık tarafından kapana kısılmış milyonlarca insanlar iccedilin kullanılabilir (Yıllar soma bir gazeteci Dr Delgadoya bu tartışshyma yaratan deneyleri neden başlattığını sormuş o da ruh hast- larını korkunccedil işkencelerden kurtarmak iccedilin diye yanıtlamışta Sıklıkla beyine goumlz yuvası uumlzerinden sokulan dağcı kazmasına

ZİHİN KONTROL EDİLEBİLİR Mİ 215

benzeyen bir bıccedilak ile prefrontal kortekslerinin parccedilalanmasına neden olan radikal lobotomilere katlanmak zorundaydılar Sonuccedillar genellikle trajik idi Dehşet verici uygulamalardan bazıları da Ken Keseyin romanı olan ve uyarlandığı sinema filshyminde Jack Nicholsonm oynadığı Guguk Kuşunda goumlz oumlnuumlne serilmiştir Bazı hastalar sakinleşip rahatlarken birccediloğu zombi- ye doumlnuumlşuumlyordu Uyuşuk acı ve hislere duyarsız duygusal olashyrak boş Bu uygulama o kadar yaygındı ki 1949da Antonio Moniz lobotomiyi muumlkemmelleştirdiği iccedilin Nobel oumlduumlluumlnuuml kazanmıştı 1950de Sovyetler Birliğinde insanlığın ilkelerine aykırı olduğu accedilıklamasıyla bu teknoloji yasaklanmıştır Sovyetler Birliği lobotomilerin deli bir insanı salak birine ccedilevirshydiğini soumlylemiştir Toplamda yirmi yılı aşkın bir suumlrede yalnızshyca ABDde doumlrt bin lobotominin yapıldığı tahmin edilmektedir)

ZİH İN KONTROLUuml VE SODuumlK SAVAŞDr Delgadonun ccedilalışmasının sevimsiz karşılanmasının bir başka nedeni de zamanın politik koşullarıydı Soğuk Savaşm en şiddetli doumlnemiydi ve esir duumlşmuumlş ABDli askerlerin Kore Savaşı doumlneminde kameralar oumlnuumlnde geccedilit toumlreni yaparken goumlsshyterilmeleri gibi tatsız hatıralarla dolu bir zamandı Boş bakışlarshyla esir askerler gizli casusluk goumlrevi yaptıklarım soumlylemekte ve korkunccedil savaş succedilları itiraf edip ABDnin emperyalizmini kınashymaktaydılar

Buna mantık uydurmak iccedilin basm komuumlnistlerin ABD askershylerini muumllayim zombilere doumlnuumlştuumlrmek iccedilin gizli ilaccedil ve teknikshyler geliştirdikleri fikri olan beyin yıkama terimini kullanmakshytaydı Bu yuumlklenmiş politik iklimde 1962de Frank Sinatra bir Soğuk Savaş gerilim filmi olan Manccediluryalı Aday (The Manchurian Candidate) filminde ABD başkanım oumllduumlrmeye ccedilalışan bir komuumlshynist uyuyan casusu oynamaktadır Ancak filmde bir terslik vardır Suikastccedili aslında komuumlnistler tarafından esir alınmış ve beyni yıkanmış guumlvenilir bir ABD savaş kahramanıdır Aile bağshyları ccedilok kuvvetli olan casus her tuumlrluuml kuşkudan uzak goumlzuumlkuumlr ve


durdurulması neredeyse olanaksızdır Manccediluryalı Aday filmi o zamanki ccediloğu Amerikalının kaygısını yansıtmaktadır

Bu korkuların birccediloğu Aldous Huxleyin 1931 yılında yayınshylanan kehanetlerle dolu Cesur Yeni Duumlnya (Brave New World) romanında da koumlruumlklenmiştir Bu distopyada klon uumlreten buumlyuumlk tuumlp bebek fabrikaları vardır Bu fetuumlsleri seccedilici olarak oksijenden mahrum ederek farklı beyin hasarı duumlzeylerine sahip bebekler uumlretmek muumlmkuumlnduumlr Tepede alfalar vardır bunlar hiccedilbir beyin hasarından mustarip değillerdir ve toplumu youmlnetshymek iccedilin yaratılırlar En altta da epsilonlar bulunur bunlar da ciddi beyin hasarına sahiptirler ve tek kullanımlık sadık işccedililer olarak kullanılırlar Arada ek duumlzeyler bulunur ve bunlardan da başka işccedililer ve buumlrokratlar oluşturulur Elit olanlar toplumu beyin değiştirici ilaccedillar bedava sevgi ve suumlrekli beyin yıkamashysıyla kontrol ederler Bu yolla barış huzur ve uyum korunmakshytadır Fakat roman buguumlne yansıyan rahatsız edici bir soruyu sormaktadır Barış ve sosyal duumlzen adına oumlzguumlrluumlğuumlmuumlzuumln ve temel insanlığımızın ne kadarım feda etmek istiyoruz

CIArsquo NIN ZİH İN KONTROLUuml D EN EY LER İSoğuk Savaş histerisi nihayet CIAnm en yuumlksek duumlzeylerine ulaşmayı başarmıştır Sovyetlerin beyin yıkama bilimi ve alışılshymadık bilimsel youmlntemlerde ccedilok daha ileride olduğunu duumlşuumlnen CIA MKULTRA gibi ccedileşitli projelere girişmiştir MKULTRA tuhaf ve karmaşık olarak adlandırılan uccedil fikirleri araştırmak iccedilin 1953 yılında başlatılmıştır (1973te Watergate skandali tuumlm huumlkuumlmete panik saldığında CIA muumlduumlruuml Richard Helms MKULTRAyı iptal etmiş ve projeyle ilgili tuumlm belgelerin alelashycele yok edilmesini emretmiştir Buna karşın gizlenmiş yirmi bin belge bir şekilde arındırmadan kurtulmuş ve 1977de Bilgi Yasası Oumlzguumlrluumlğuuml kapsamında bu buumlyuumlk ccedilabanın kapsamı ortashyya konarak sır perdesi kaldırılmıştır)

1953 ile 1973 yılları arasında MKULTRAmn yaptırımı oldushyğu 44 uumlniversite ve yuumlksekokul birccedilok hastane ve ilaccedil şirketi ile


hapishaneleri iccedileren 80 kurumda 150 farklı operasyonla izinleri olmadan insanlar uumlzerinde deneyler yaptığı biliniyor Hatta bir noktada tuumlm CIA buumltccedilesinin 6sı MKULTRAya verilmiştir

Bu zihin kontroluuml projelerinden bazıları aşağıdadır

bull Tutukluların sırlarını soumlylemeleri iccedilin bir gerccedileklik serushymu nun geliştirilmesi

bull Bir ABD Donanma projesi olan Altproje 54 aracılığıyla tuumlm anıların silinmesi

bull Hipnoz ve geniş ccedileşitlilik goumlsteren oumlzellikle LSD gibi ilaccedilshyların kullanımıyla davranışların kontrol edilmesi

bull Fidel Castro gibi yabancı oumlnderlere karşı zihin kontroluuml ilaccedillarının kullanımının araştırılması

bull Tutuklulara karşı ccedileşitli sorgu youmlntemlerinin muumlkemmelshyleştirilmesi

bull Hızlı etki eden ve iz bırakmayan bir bayıltma ilacımn geliştirilmesi

bull Kişileri anlaşmaya daha eğilimli kılmak iccedilin ilaccedillarla kişishyliklerinin değiştirilmesi

Bilim insanlarından kimisi bu ccedilalışmalarm geccedilerliliğini sorshygulamalarına karşın kimileri de bunları isteyerek yapmaya devam etmiştir LSD gibi akli dengeyi bozan ilaccedillar uumlzerinde deneyler yapmak derin sularda devriye gezen Sovyet denizaltı- larının konumunu belirlemek iccedilin medyumlardan yardım almak vb gibi konuları araştırmak iccedilin medyum fizikccedili ve bilgisayar bilimci gibi ccedileşitli alanlardan insanlar işe alınmıştır Bir uumlzuumlcuuml olayda ABD ordusundaki bir bilim insamna gizlice LSD verilshymiştir Bazı raporlara goumlre bu bilim insammn o kadar şiddetli bir şekilde aklı karışmıştır ki bir pencereden atlayarak intihar etmiştir

Deneylerin birccediloğu Sovyetlerin akıl kontroluuml konusunda ABDden ccedilok daha ileride bulundukları accedilıklamasına dayanarak savunulmuştur ABD Senatosu Sovyetlerin deneklerin beyinleshyrine doğrudan mikrodalga rasyasyonu goumlnderdikleri hakkmda-


ki gizli bir belgeyle bilgilendirmiştir Bu hareketi kınamak yerishyne ABD askeri ve diplomatik personelinin davramş şekillerini ve youmlnelimlerinin bozmak iccedilin bu sistemin geliştirilmesinde buumlyuumlk bir potansiyel goumlrmuumlştuumlr ABD ordusu duumlşmanın aklınshydaki kelimeleri ve hatta konuşmasını uzaktan ışınlamayla bozshymayı bile amaccedillamıştır Raporda duumlşuumlk guumlccedilte titreşimli mikroshydalgalara maruz bırakıp personelin başının iccedilinde uzaktan sesshyler oluşturararak karşıdaki duumlşmanı tuzağa duumlşuumlrme ve aldatshyma amaccedillanmıştır Titreşim oumlzellikleri uygun şekilde seccedilildiğinshyde anlaşılabilir konuşma oluşturulabilir Bu şekilde seccedililen duumlşshymanlara ccedilok rahatsız edici gelen bir şekilde konuşmak muumlmshykuumln olabilir denmektedir

Ne yazık ki bu deneylerden hiccedilbiri aynı bilim ve teknik alanshylarda ccedilalışan insan ya da kurumlar tarafından denetlenmemiştir Bu yuumlzden milyonlarca vergi muumlkellefinin parası bunun gibi fizik yasalarına aykırı projelere iccedilin harcanmıştır İnsan beyni mikrodalga radyasyonunu algılayamaz daha da oumlnemlisi mikshyrodalga mesajlarım deşifre edecek yeteneğe sahip değildir Accedilık Uumlniversitede biyolog olan Dr Steve Rose bu sınırları zorlayıcı tasarıyı sinirbilimsel olanaksızlık olarak isimlendirmiştir

Bu kara projeler iccedilin harcanan tuumlm milyon dolarlara rağshymen bilimsel olarak guumlvenilir bir tane bile verinin ortaya ccedilıkmashydığı goumlruumllmektedir Aslında zihin değiştirici ilaccedilların kullanımı deneklerin zihinlerinde karmaşa ve hatta panik yaratmış sonuccedilshyta Pentagon başka bir insanın bilinccedilli zihnini kontrol etmek olan ana hedefini gerccedilekleştirmeyi başaramamıştır

Bununla birlikte psikolog Robert Jay Lif ton komuumlnistler tarafından beyni yıkanan askerlerde bu etkinin ccedilok kısa suumlrduumlshyğuumlnuuml belirtmiştir Kore Savaşı suumlresince Birleşmiş Milletleri kmayan Amerikan askerlerinin ccediloğu salındıklarmdan hemen sonra normal kişiliklerine doumlnmuumlşlerdir Ayrıca belirli tarikatshylar tarafından beyni yıkanan kişiler uumlzerinde yapılan ccedilalışmalarshyda kişilerin tarikattan ayrıldıktan sonra eski hallerine doumlnduumlkshyleri goumlsterilmiştir Buna goumlre birinin temel kişiliği uzun doumlnemshyde beyin yıkamadan etkilenmemektedir


Zihin kontroluuml uumlzerine deneyler yapan ilk kurum tabii ki ordu değildi Antik ccedilağlarda da buumlyuumlcuuml ve falcılar esir askerleshyre sihirli iksirler vererek onların konuşmalarım ya da liderlerine karşı gelmelerini sağlamaya ccedilalışırlardı Bu zihin kontrol youmlnshytemlerinden biri de hipnoz idi

UYKUN G E LM E Y E B A Ş LIY O R Ccedilocukken televizyonda hipnoz iccedilin oumlzel programlar izlediğimi hatırlıyorum Bir şovda hipnotik transa girmiş bir kişiye uyanshydığında tavuk olacağı soumlylenmişti Sahnede gıdaklayıp kanat ccedilırpmaya başladığında izleyicilerin nefesleri kesilmişti Bu goumlsshyteri ne kadar dramatik olursa olsun yalnızca bir sahne hipnoshyzu idi Profesyonel sihirbazlar ve şovmenler tarafından yazılan kitaplarda bu goumlsterilerde izleyiciler arasına oumlzel tutulmuş kişishylerin yerleştirildiği accedilıklanmış telkin guumlcuumlnuumln oumlnemi ve seccedililen kişinin hileye ne kadar uymak istediği vurgulanmıştır

Bir defasında BBCDiscovery TVde Zaman (Time) adlı bir belgesele konuk oldum ve ccedilok eskiden kaybolmuş anılar konushysu konuşulmaya başladı Hipnoz ile bu kadar uzak anıları yenishyden geri getirmemiz olası mı Olasıysa kendi isteğini başka birishyne zorla kabul ettirebilir misin Bu duumlşuumlncelerin bazılarını test etmek iccedilin kameralar karşısında kendimi hipnotize ettirdim

BBC suumlreci başlatmak iccedilin yetenekli bir hipnoz uzmam tuttu Sessiz loş ışıklı bir odadaki yatağa yatmam istendi Hipnozcu bana yavaş yumuşak tonlarda konuşarak kademe kademe rahatlamamı sağladı Bir suumlre sonra ccedilok uzun yıllar geccedilmesine karşın hacirclacirc ccedilok buumlyuumlk anlam taşıyan bir yer ya da olay duumlşuumlnshymemi istedi Sonra da o yere yeniden girmemi goumlruumlnuumlmuumlnuuml sesleri ve kokuları yeniden deneyimlememi istedi Ccedilarpıcı bir şekilde on yıllar oumlnce unuttuğum yerleri ve yuumlzleri goumlrmeye başladım Bulanık olan bir filmin yavaşccedila netleşmesini izler gibiydim Ancak amlar birden durdu Bir noktadan sonra daha fazla ara hatırlayamamaya başladım Anlaşılan hipnozun da yapabileceklerinin bir sınırı vardı


EEG ve MRG goumlruumlntuumllemeleri hipnoz sırasında kişinin sensoriyel beyin boumllgelerinde dışarıdan gelen minimal sensoriyal uyarım bulunduğunu goumlstermektedir Diğer bir deyişle hipnoz birinin goumlmuumlluuml olan anılarının bir kısmına erişimini sağlayabilir fakat kesinlikle kişiliğini hedeflerini ya da dileklerini değiştireshymez Gizli bir 1966 Pentagon belgesi bunu doğrulamakta ve hipshynozun askeri bir silahmış gibi guumlvenilmemesi gerektiğini accedilıklashymaktadır Bu belgede Hipnozun uzun yıllar boyunca zekacircya potansiyel katkısı olabileceği bilindiği halde bir istihbarat servishysi tarafından etkin olarak kullanıldığına ilişkin bir veri bulunmashymaktadır diye yazmaktadır

Beyin goumlruumlntuumllemeleri hipnozun ruumlya goumlrmek ve REM uykusu gibi yeni bir bilinccedil durumu olmadığını goumlstermektedir İnsan bilincini suumlrekli dış duumlnyanın modellerini inşa etmek ve sonrasında da bir hedefi gerccedilekleştirmek iccedilin bunların gelecekte nasıl geliştiklerini simuumlle etmek olarak tanımlayacak olursak hipnozun bu temel suumlreci değiştiremeyeceğini goumlruumlruumlz Hipnoz bilincin belirli youmlnleri uumlzerinde durmaya ve belirli anıları yenishyden hatırlamaya yardımcı olabilir ama kesinlikle kişinin izni olmadan onu tavuk gibi gıdaklamaya zorlayamaz

ZİH Nİ D EĞİŞTİREN İLACcedil LA R V E G ERCcedil EK LİK SERUM LARIMKULTRAmn hedeflerinden biri de casus ve mahkucircmların sırshylarım accedilığa ccedilıkaracak bir gerccedileklik serumu yapmaktı MKULTshyRA 1973te iptal edilmiş olmasına karşın 1996da Pentagon tarashyfından gizliliği kaldırılan ABD ordu ve CIA sorgu kılavuzlarınshyda (ABD Yuumlce Mahkemesi bu yolla elde edilen itirafların anashyyasaya aykırı olarak baskı altında edildiklerini ve bundan dolashyyı kabul edilemez olduklarına karar verse de) hacirclacirc gerccedileklik serumlarının kullanımı oumlnerilmekteydi

Hollywood filmleri izleyen herkes sodyum pentatoluumln casusların tercih ettikleri gerccedileklik serum olduğunu bilir [Arnold Schwarzeneggerin oynadığı Gerccedilek Yalanlar (True Lies) filmi ile Robert De Nironun oynadığı Zor Baba ve Duumlnuumlr (Meet


the Fockers) filminde olduğu gibi] Sodyum pentatol barbituumlrat- lar sedatifler ve hipnotikler gibi geniş bir ilaccedil grubunun parccedilashysıdır ve kandaki en zararlı kimyasalların beyine girmesini oumlnleshyyen kan-beyin engelini aşabilmektedir

Alkol gibi etkili zihin değiştirici maddeler bu engeli aşabilshydikleri iccedilin bizi guumlccedilluuml bir şekilde etkileyebilmeleri şaşırtıcı değilshydir Sodyum pentatol prefrontal korteksin faaliyetim baskılar ve bu sayede kişi kendini daha rahatlamış daha konuşkan ve daha girişken hisseder Buna karşın bu doğruyu soumlylediği anlamına gelmez Tam tersine sodyum pentatoluumln etkisi altmda olan kişishyler kafayı ccedilekenler gibi yalan soumlylemeye eğilimlilerdir Bu ilacın etkisi altında olan bir kişinin ağzından ccedilıkan sırlar tuumlmuumlyle uydurma olabilirler Bu yuumlzden CIA bile bu tuumlr ilaccedilları kullanshymaktan vazgeccedilmiştir

Bu yine de bir guumln temel bilinccedil durumumuzu değiştirebileshycek mucizevi bir ilacın bulunabileceği olasılığını desteklemekteshydir Bu ilaccedil dopamin serotonin ya da asetilkolin gibi bu boumllgeshyye etki edebilen noumlrotransmitterleri hedefleyip sinir liflerinin arasındaki sinapsları değiştirerek etki goumlsterebilir Sinapsları- mızı bir otobanda HGS gişeleriymiş gibi hayal edecek olursak o zaman belirli ilaccedillar (kokain gibi uyarıcılar) gişeleri accedilabilirler ve mesajlarm engellenmeden geccedilmelerine izin verirler Uyuşturucu bağımlılarının hissettiği yoğun haz duygusu bu gişelerin birden accedilılarak sinyallerin bir ccedilığ etkisiyle yayılmasıyla olmaktadır Ancak sinapslarm tuumlmuuml uyumlu bir şekilde ateşlendikten soma tekrar ateşmeleri saatler alır Bu tuumlm gişelerin kapatılması gibishydir Bu da haz duygusundan soma kişinin ani depresyona girshymesini accedilıklamaktadır Vuumlcudun bu ani zevki yemden deneyimlemek istemesi bağımlılık suumlrecine yol accedilar

İLACcedil LA R ZİH N İ N A S IL DEĞİŞTİRİRCIAmn habersiz deneklere verdiği zihin değiştiren ilaccedilların biyokimyasal temeli bilinmemesine karşın artık ilaccedil bağımlılıkshylarının molekuumller temeli ayrıntılı bir şekilde araştırılmaktadır


İlaccedil bağımlılığının ne kadar guumlccedilluuml olduğu hayvanlar uumlzerinde ccedilalışmalarla goumlsterilmektedir Bu ccedilalışmalarda sıccedilanlara fareleshyre ve primatlara bitkinlikten duumlşene ya da oumllene kadar kokain eroin ve amfetamin verilir

Bu sorun o kadar yaygındır ki 2007ye kadar yaşı on ikiden buumlyuumlk olan on uumlccedil milyon Amerikalı (ya da tuumlm Amerikan halkıshynın tuumlm ergen ve erişkin nuumlfusunun 5i) metamfetamini ya denemiş ya da bağımlısı olmuştur İlaccedil bağımlılığı yalnızca hayatı değil aynı zamanda sistematik olarak beyni de tahrip eder Metamfetamin bağımlılarına ait MRG goumlruumlntuumllemeleri duyguları işleyen limbik sisteminde 11 azalma ve belleğe geccediliş iccedilin bir kapı roluuml oynayan hipokampusun dokusunun da 8 kaybını goumlstermiştir MRG goumlruumlntuumllemeleri hasarın Alzheimer hastalarında bulunan hasarla karşılaştırılabilecek duumlzeyde oldushyğunu goumlsterir Metamfetamin beyni ne kadar hasara uğratsa da bağımlılar suumlrekli onu kullanmak ister ccediluumlnkuuml etkisi yemek yemekten hatta sevişmekten alman hazdan on iki kat daha fazshyladır

Temel olarak ilaccedil bağımlılığının etkisi ilacın beynin limbik sisteminde bulunan zevkoumlduumll sistemini gasp etmesiyle oluşur Bu zevk oumlduumll devresi evrimsel tarihin milyonlarca yıl oumlncesine dayanan ilkel fakat faydalı davranışları oumlduumlllendirip zararlı olanları cezalandıran insan oğlunun hayatta kalması iccedilin son derece oumlnemli olan bir mekanizmadır Ancak bu devreyi ilaccedillar youmlnettiğinde sonuccedil bir yıkım olabilir Bu ilaccedillar ilk olarak kan - beyin engelini geccediler soma da dopamin gibi noumlrotransmitterlerin aşırı uumlretimine yol accedilar Daha soma salman noumlrotransmitter beynin derininde amigdalanın yanmda bulunan ufak zevk alanı olan nukleus akkumbense giderler Ardından dopamin de beyshynin orta kesiminde bulunan ventral tegmental alandaki (VTA) huumlcreler tarafından salınır

Tuumlm ilaccedillar temel olarak aynı biccedilimde etki eder Bu etki dopamin ve diğer noumlrotransmitterlerin zevk alma merkezine ulaşımım sağlayan VTA - nukleus akkumbens devresini bozshymaktadır İlaccedillar arasındaki ayrım yalmzca suumlreci etkilemedeki


mekanizma farklılıklarmdadır Beynin zevk merkezini uyaran en azmdan uumlccedil tane temel ilaccedil bulunur Dopamin serotonin ve noradrenalin Bunların hepsi kişiye zevk zindelik kendine gershyccedilek olmayan guumlven duygusu ve enerji patlaması verir

Kokain ve başka uyarıcılar iki şekilde etki eder İlkinde dopamin uumlretmek uumlzere doğruca VTA huumlcrelerini uyararak nukleus akkumbense fazladan dopamin girmesine neden olurshylar İkincisinde VTA huumlcrelerinin yeniden kapalı hale gelmeshylerini oumlnlerler Bu da huumlcrelerin suumlrekli dopamin uumlretmelerine neden olur Aym zamanda serotonin ve noradrenalinin alimim engellerler Noumlrotransmitterlerin hepsinin noumlral devrelere bu şekilde birden dolması kokainle ilişkili buumlyuumlk etkiyi yaratır

Eroin ve diğer opiatlar bunun tersine dopamin uumlretimini azaltabilen VTA huumlcrelerim etkisizleştirerek dopaminin aşırı uumlretimine yol accedilarlar

LSD gibi ilaccedillar serotonin uumlretimini uyararak etki ederler Bu iyi hissetme hayatta bir amaca sahip olma ve şefkat hislerini uyarır Bununla birlikte sanrılarla ilgili olan temporal lobdaki bazı boumllgeleri de etkinleştirir (LSDnin yalmzca elli mikrogramı bile sanrı yaratmaya yeterlidir Aslında LSD o kadar sıkı bağlashynır ki dozajım arttırmamn fazladan bir etkisi olmaz)

CIA zamanla zihin değiştiren ilaccedillarm aradıkları sihirli mermi olmadığım fark etti Beraberlerindeki getirdikleri samı ve bağımlılık onları fazlasıyla dengesiz ve oumlngoumlruumllemez kılıyordu Hassas politik durumlarda daha fazla sorun yaratıyorlardı

(Son birkaccedil yılda madde bağımlılarının MRG beyin goumlruumlntuumlshylemeleri bazı bağımlılık tuumlrlerinin olası tedavisi iccedilin yeni bir yolun olabileceğim goumlstermiştir Kazayla [prefrontal ve temposhyral korteksin arasında beynin derininde yer alan] insulası hasar goumlrmuumlş inme hastalarının normal bir sigara iccedilicisine goumlre sigashyrayı daha kolay bırakabildikleri saptanmıştır Bu sonuccedil aym zamanda kokain alkol opiat ve nikotin kullanan diğer madde Iağımlılarında da doğrulanmışdır Bu sonuccedil geccedilerliyse elektrot va da manyetik uyarıcılar kullanarak insulamn etkinliğinin azalshytabileceği ve buna bağlı olarak bağımlılığın tedavi edileceği


sonucu ccedilıkarılabilir ABD Madde Bağımlılığı Ulusal Enstituumlsuuml muumlduumlruuml Dr Nora Volkow Boumlyle bir şeyin var olabileceği yani belirli bir beyin boumllgesine yapılan bir hasar ile bağımlılık probleshyminin tamamiyle ortadan kaldırabileceği olasılığım belirtmişshytir Bu akıllara durgunluk veren bir olay diyor Volkow Şimdishylik bunun nasıl bir suumlreccedille olduğu bilinmemektedir ccediluumlnkuuml insula algılama motor kontrol ve benlik bilincini de iccedileren ccedilok sayıshyda beyin işleviyle ilglidir Ancak bu sonuccedil doğrulanırsa bağımshylılık ccedilalışmalarını tamamen değiştirebilir)

O PTO G EN ETİK İL E BEYNİ D ER İN LEM ES İN E İN C ELEM EBu zihin kontrol deneyleri gelişiguumlzel youmlntemlerle beynin bir gizem teşkil eden bir doumlneminde yapılmış ve genellikle başarısız olarak kalmışlardır Ancak beyni iyice araştırabilmemizi muumlmshykuumln kılan cihaz sayısının artmasıyla beyni anlamamızı ve belki de nasıl kontrol edebileceğimizi oumlğrenmemizi sağlayacak fırsatshylar ortaya ccedilıkmıştır

Daha oumlnce de goumlrduumlğuumlmuumlz gibi optogenetik guumlnuumlmuumlzde bilimin en hızlı gelişen alanlarından birisidir Temel hedef tam olarak hangi sinir yolunun hangi davranış biccedilimine yol accediltığını belirlemektir Optogenetik adı opsin olan bir gen ile başlamakshytadır Bu gen alışılmışın dışmda bir gendir ccediluumlnkuuml ışığa duyarlı- dır (yuumlz milyon yıl oumlnce ortaya ccedilıkan bu genin goumlzuumln oluşmasınshydan sorumlu olduğuna inanılmaktadır Bu kurama goumlre opsin iccedileren ışığa duyarlı bir cilt parccedilası goumlzuumln retinasına evrimleş- miştir)

Bir opsin geni bir noumlrona eklendiğinde ve ışığa maruz bırashykıldığında sinirsel ateşlenme olacaktır Bir duumlğmenin ccedilevrilmeshysiyle opsin tarafından uumlretilen proteinler elektrik uumlrettiklerim den ve ateşleneceklerinden belirli davramşlar iccedilin sinir yolu| hemen taranabilir j

Aslında zor kısım bu geni tek bir noumlronun iccediline yerleştir- j mektir Bunu yapmak iccedilin bir genetik muumlhendisliği tekniği kul-j lanılır Opsin geni (koumltuuml genlerinin alındığı) zararsız bir viruumlsreg


yerleştirilir ve bu viruumls de hassas aletler kullanılarak tek bir noumlrona yerleştirilebilir Sonra viruumls genlerini noumlronun genlerine aktararak noumlronu enfekte eder Devamında bir ışık huumlzmesi noumlronal dokuya ccedilarptığında noumlron ccedilalışmaya başlar Bu yolla belirli mesajların tam olarak hangi yolu izledikleri kaydedilebishylir

Optogenetik yalnızca bir ışık huumlzmesi tutularak belirli yollashyrın belirlenmesinde kullanılmaz aynı zamanda bilim insanlarıshynın bir davranışı kontrol etmelerine de olanak sağlar Bu youmlnteshymin başarısı kanıtlanmıştır Basit bir noumlronal devrenin meyve sineklerinin uccedilup gitmesinden sorumlu olabileceğinden uzunca bir suumlredir kuşkulanılmaktaydı Sonunda bu youmlntem yardımıyshyla bu kaccedilmanın ardındaki yolu tam olarak belirlemek muumlmkuumln oldu Bu meyve sineklerine bir ışık huumlzmesi tutulduğunda kaccedilma emri alırlar

Bilim insanları artık ışık tutarak solucanların da kıpırdamalashyrını oumlnleyebilmektedirler Bu konuda 2011 yılında bir buluş daha yapıldı Stanfordda bilim insanları farelerin amigdalasm- da bulunan belirli bir boumllgesine opsin genini yerleştirdi Bu fareshyler oumlzellikle uumlrkek ve ccedilekingen olarak yetiştirilmişti Ancak bir huumlzme doğrultulduğunda fareler birden korkaklığı bırakıp kafeslerini araştırmaya başladılar

Bunlardan ortaya ccedilıkarılacak uygulamalar muumlthiştir Meyve sineklerinin basit refleks mekanizmaları iccedileren bir tutam noumlroshynu vardır fakat farelerin insan beynindekine benzer tamamlanshymış limbik sistemleri vardır Farelerde uygulama bulan pek ccedilok deney henuumlz insanlarda uygulama bulmasa da bilim insanlarıshynın bir guumln belirli beyin hastalıkları iccedilin belirli noumlral yolları bulup sonra da hiccedilbir yan etki ortaya ccedilıkarmadan onları tedavi edebilmeleri olasılığı hacirclacirc geccedilerliliğini korumaktadır MITten Dr Edward Boydenm soumlylediği gibi Bir beyin devresi kapatılshymak istenirse bu beyin boumllgesine cerrahi girişimle muumldahale etmek yerine fiberoptik implantlar daha ccedilok tercih edilecektir

Bir pratik uygulama da Parkinson hastalığı tedavisindedir Daha oumlnce goumlrduumlğuumlmuumlz gibi Parkinson hastalığı derin beyin


uyarılarıyla tedavi edilebilir ama beyine elektrot yerleştirme hassas bir işlem olmadığı iccedilin her zaman inme kanama enfekshysiyon vb riski bulunmaktadır Derin beyin uyarılması sersemshylik ve kas kasılmaları gibi yan etkilere de neden olabilir ccediluumlnkuuml elektrotlar yanlışlıkla yanlış noumlronları uyarabilir Optogenetik yanlış ateşlenen noumlral yolakları daha iyi belirleyerek derin beyin uyarılarını daha kusursuz hale getirebilir

Felccedil mağdurları da bu yeni teknolojiden yarar goumlrebilir Boumlluumlm 4 te goumlrduumlğuumlmuumlz gibi bazı felccedilli kişiler bir mekanik kolu kontrol edebilmek iccedilin bir bilgisayara bağlanmışlardır fakat hiccedilbir dokunma duyusuna sahip olmadıklarından sıklıkla tutshymak istedikleri nesneyi duumlşuumlrmekte ya da ezmektedirler Stanshyforddan Dr Krishna Shenoy Optogenetik yardımıyla prostetik elin parmaklarındaki sensoumlrlerden beyine doğrudan bilgi goumlnshydererek guumlvenilir bir dokunma duyusu sağlanabilir diyor

Optogenetik aynı zamanda hangi noumlral yolakların insan davshyranışıyla ilgili olduğunu ortaya ccedilıkaracaktır Hatta oumlzellikle beyin ve ruh hastalıkları konusunda insan beyni uumlzerinde bu teknikle ilgili deneyler yapılması iccedilin planlar yapılmaktadır Bu konuyla ilgili engellerin ortaya ccedilıkması da doğaldır İlk olarak bu teknik kafatasmm accedilılmasını gerektirir ve eğer uumlzerinde ccedilalıshyşılması gereken noumlronlar beyinde ccedilok derindeyse işlem daha da muumldahale gerektiren bir hale gelmektedir Son olarak da kişinin istenilen davranışı sergilemesini sağlamak iccedilin beyine ince kablolar yerleştirilecek ve o noumlronun uyarımıyla da istenilen davra- j niş elde edilecektir ]

Bu noumlral yolaklar deşifre edildiğinde aynı anda hayvanların ) garip davranışlarda (suumlrekli bir ccedilember oluşturarak koşmak gibi) bulunmalarım sağlamak iccedilin onları uyarabilirsiniz Bilim) insanları basit hayvan davranışlarını youmlneten noumlral yolakları i bulmaya henuumlz yeni başlamış olsalar da gelecekte insanların f davranışlarını da iccedileren ansiklopediler yazabileceklerdir Oumltej yandan optogenetik yanlış ellerde insan davranışını kontrol icirc etmek iccedilin de kullanılabilir

Genel olarak optogenetiğin yararlan dezavantajlarına ağıri basmaktadır Beyin ve başka hastalıkları tedavi etmek iccedilin


yolakları tam anlamıyla goumlzler oumlnuumlne serebilir Bu da bilim insanlarına hasarı onarmaları hatta bir zamanlar tedavisi olmashydığı duumlşuumlnuumllen hastalıkları tedavi etmeleri iccedilin gerekli araccedilları sunabilir O zaman yakın gelecek iccedilin pozitif bir kacircrlılık vardır Ancak uzak gelecekte insan davranışıyla ilgili tuumlm noumlral yolakshylar anlaşılabilir kılındığında optogenetik insan davranışını kontshyrol etmek ya da en azından değiştirmek iccedilin kullanılabilir

ZİHİN KONTROLUuml V E G ELEC EKKısaca CIAnın ilaccedil ve hipnoz kullanmaya ccedilalışması tam bir fiyasko olmuştur Ordu iccedilin bu youmlntemler fazla dengesiz ve belirsiz idi Sanrı ve bağımlılık yaratmak iccedilin kullanılabilirlerdi fakat am silmek insanları uzlaşmaya yatkın kılmak ve iradelerishyne karşı hareket etmeleri iccedilin kullanılma amaccedilları başarızlığa uğramıştır Huumlkuumlmetler bunu başarmak iccedilin ccedilalışmaya devam edeceklerdir fakat hedef ulaşılamaz bir konumdadır Şimdilik birinin davranışını kontrol etmek amacıyla ilaccedillarm kullanılmashysı pek geccedilerli değildir

Bununla birlikte şu hikaye uyarıcı niteliktedir Cari Sağan bir kacircbus senaryosunun gerccedilekleşebileceğinden bahsetmiştir Bu senaryoda kuumlccediluumlk ccedilocukları alıp ağrı ve zevk merkezleshyrine elektrot yerleştiren bir diktatoumlr vardır Bu elektrotlar da dikshytatoumlruumln vatandaşlarım bir butonla kontrol edebilmesini sağlashyyacak bir bilgisayara kablosuz olarak bağlanmaktadır

Başka bir kacircbus da dileklerimizi aşıp kaslarımızı kontrol ederek istemediğimiz şeyler yapmamız iccedilin bizi zorlayacak sonshydaların beynimize yerleştirilmesini iccedilermektedir Dr Del- gadonun ccedilalışması henuumlz ham haldedir fakat beynimizin motor alanlarına uygulanan elektriksel uyarımlarla kaslarımızın artık bizim kontroluumlmuumlzden ccedilıkabileceğini bilinccedilli duumlşuumlncelerishymizin bozulabileceğini goumlstermiştir Hayvanlarının davranışlashyrından elektrik sondalarıyla kontrol edilebilen yalnızca birkaccedil tane davranış biccedilimi goumlsterilebilmiştir Gelecekte bir butonla elektronik olarak kontrol edilebilecek bir suumlruuml davranış biccedilimi ortaya konabilecektir


Kontrol edilen kişinin siz olduğunuzu duumlşuumlnuumln bu pek hoş olmayan bir deneyim olurdu Kendi vuumlcudunuzun efendisi olduğunuzu duumlşuumlnmenize karşın kaslarınız isteğiniz dışında ccedilalışırdı Beyninize goumlnderilen elektriksel uyarılar kaslarınıza bilinccedilli olarak goumlnderdiğiniz uyarılardan daha buumlyuumlk olur boumlylece biri vuumlcudunuzu kaccedilırıyormuş gibi goumlzuumlkuumlrduuml Sonuccedilta kendi vuumlcudunuz bir yabancı cisim haline gelirdi

İlke olarak bu kacircbusun bazı versiyonları gelecekte gerccedilek olabilir Yine de buna engel olabilecek olan birkaccedil etken var İlk olarak bu teknoloji daha başlangıccedil aşamasındadır ve insan davshyranışına nasıl uygulanabileceği bilinmemektedir Bu yuumlzden gelişimini goumlzlemlemek ve belki yanlış kullanılmamasını sağlashymak amacıyla koruyucu oumlnlemlerin alınması iccedilin daha ccedilok zaman bulunmaktadır İkincisi bir diktatoumlr bir toplumu kontrol etmek iccedilin kullanılan alışılmış youmlntemlerden olan propaganda ve baskının pahalı ve muumldahale gerektiren bir youmlntem olan milshyyonlarca ccedilocuğun kafasına elektrot yerleştirmekten daha ucuz ve etkili olacağına karar verebilir Son olarak uumlccediluumlncuumlsuuml de buumlyuumlk olasılıkla demokratik toplumlarda bu guumlccedilluuml teknolojinin vaat ettikleri ve sınırları hakkında şiddetli tartışmalar ortaya ccedilıkacaktır İnsan ızdırabım azaltma yeteneğinin kullanılması dışında bu youmlntemlerin suistimal edilmesini engelleyecek yasashylar konacaktır Yakında bilim beynin noumlral yolaklarımn ayrıntıshylarıyla ilgili daha da eşsiz bir goumlzlemleme olanağı sunacaktır Toplumu kontrol eden teknolojiler ile ona yararlı olan teknolojishyler arasında bir ccedilizgi ccedilizilmelidir Bu yasaları geccedilirmenin kilit noktası da iyi eğitimli ve bilgilendirilmiş bir toplumdur

Ben bu teknolojinin gerccedilek etkisinin aklı koumlleleştirmek değil oumlzguumlr kılmak olacağma inamyorum Bu teknolojiler beyin hasshytalıkları tarafından esir alınmış insanlara umut verebilir Beyin ve ruh hastalıkları iccedilin hacirclacirc kalıcı bir tedavi olmamasına karşın bu yeni teknolojiler bu hastalıkların nasıl oluştuğu ve geliştiği hakkında derinlemesine bilgiler vermiştir Bir guumln genetik ilaccedil ve yuumlksek teknoloji youmlntemlerinin birleşimiyle bu eski hastalıkshyları tedavi etmeyi başaracağız


Bu yeni bilgiyi kullanmanın en son denemelerinden biri de tarihsel kişilikleri tanımak iccedilin kullanmaktır Belki de modern bilimin goumlzlemleri geccedilmişin oumlnemli kişiliklerinin ruhsal durumshylarını accedilıklamaya yardım edebilir

Guumlnuumlmuumlzde analiz edilen en şaşırtıcı şahsiyetlerden biri de Jeanne dArctır

Aşıkların ve delilerin oumlyle kanşık zihinleri vardır ki Deliler aşıklar bir de şairlerin Hayal guumlcuumlne akıl sır ermez

- WILLIAM SHAKESPEARE Bir Yaz Gecesi Ruumlyası

0 BİLİNCİM DESİSEN DURUMLARI

O yalnızca Tanrıdan sesler duyduğunu iddia eden cahil bir koumlyluuml kızıydı Fakat Jeanne dArc karanlıkshytan ccedilıkıp dağılmış bir orduyu ulusların geleceğini

değiştirecek zaferlere taşıyacak ve bu onu tarihteki en buumlyuumlleyishyci ilgi ccedilekici ve trajik figuumlrlerden biri haline getirecekti

Yuumlzyıl savaşları sırasında Orleanstan gelen genccedil bir kız Kuzey Fransa İngiliz askerleri tarafından neredeyse yok edilirshyken ve Fransız monarşisi bozguna uğradığında Fransız ordusushynu zafere taşıyacak ilahi talimatlara sahip olduğunu iddia etti Kaybedecek hiccedilbir şeyi olmayan VII Charles askerlerinden bazılarım onun komuta etmesine izin verdi Herkesin şaşkınlığı ve merakına karşın o İngilizlere karşı buumlyuumlk başarılar elde etti Bu olağanuumlstuuml kız hakkmdaki haberler hızlıca yayıldı Her zaferle birlikte uumlnuuml artmaya başladı ve bir halk kahramanı olup Fransızları etrafında birleştirdi Fransız askerleri ccediloumlkuumlşuumln eşi- ğindeyken yeni kralm taccedil giymesine giden yolu accedilan zaferleri kazandırdı

Ne var ki ihanete uğradı ve İngilizler tarafından yakalandı İngilizler onun kendileri iccedilin buumlyuumlk bir tehdit oluşturduğunu

BİLİNCİN DEĞİŞEN DURUMLARI 231

fark etmişlerdi ccediluumlnkuuml Fransızlar iccedilin guumlccedilluuml bir simgeydi ve doğshyrudan Tanrıdan emir aldığım iddia ediyordu Bu yuumlzden onu goumlstermelik bir dava ile yargıladılar Ayrıntılı bir sorgudan sonra kiliseye karşı gelmekten succedillu bulundu ve 1431 yılında 19 yaşındayken yakıldı

Daha sonraki yuumlzyıllarda bu olağanuumlstuuml kızı anlayabilmek iccedilin yuumlzlerce denemede bulunuldu Bir peygamber aziz ya da deli bir kadm mıydı Bu guumlnlerde bilim insanları Jeanne dArc gibi tarihsel kişiliklerin yaşatılarım accedilıklamak iccedilin modern psikishyyatri ve sinirbilimi kullanmaya ccedilalışıyor

Pek az kişi onun Tamıdan emir alma iddiasım sorgulamıştı ancak pek ccedilok bilim insanı sesler duyduğu iccedilin şizofrenik olabishyleceğini yazdı Başka bilim insanları davasından kalan kayıtlar onun mantıklı duumlşuumlnen ve konuşan bir insan olduğunu ortaya koyduğu iccedilin bu iddiayı reddetti İngilizler ona din ile ilgili pek ccedilok tuzak kurdu Oumlrneğin onun Tanrınm bir luumltfuuml olup olmadıshyğım sordular Eğer evet derse kimse Tanrınm bir luumltfuuml olup olmadığım kesin olarak bilemeyeceğinden bir kafir olarak goumlruumlshylecekti Eğer hayır derse succedilunu itiraf etmiş olacak ve sahtekacircr olduğunu kabul etmiş olacakuuml Her iki durumda da kaybedecekti

O kalabalığı şaşırtıp şoumlyle yanıtladı Eğer oumlyle değilsem Tamı beni cezalandırsın eğer oumlyle isem Tamı beni korusun Dava kacirctibi kayıtlara şunu yazdı Onu sorgulayanlar donup kalmışlardı

Aslında sorgu kayıtları o kadar ilgi ccedilekiciydi ki George Bernard Shaw mahkeme tutanaklarının birebir ccedilevirisini Aziz joarı adlı oyununda kullandı

Son guumlnlerde bu sıradışı kadm hakkında başka bir kuram ortaya-atıldı Belki de aslında temporal lob epilepsisi vardı Bu hastalığa sahip olan insanlar bazen noumlbetler geccedilirir ancak bir kısmı insanın inanccedil yapışma ışık tutan gizemli bir yan etkiyi deneyimler Bu hastalar aşırı dindar olurlar ve her şeyin ardında yuumlce bir varlık olduğunu duumlşuumlnmeden duramazlar Olaylar asla gelişiguumlzel olmaz hepsinin derin bir dinsel anlamı vardır Bazı psikiyatrlar tarihteki peygamberlerden bir kısmının Tamı ile konuştuklarına inandıkları iccedilin bu temporal epileptik lezyonlar-

232 BİLİNCİN DEĞİŞEN DURUMLARI

dan mustarip olmuş olabileceklerini soumlylemektedir Sinirbilimci Dr David Eagleman Tarihteki peygamberlerin din şehitlerinin ve liderlerin bir kısmında temporal lob epilepsisi var gibi goumlruumlshynuumlyor Jeanne dArcı duumlşuumlnuumln başmelek Aziz MichaeTden İskenderiyeli Aziz Catherineden Aziz Margaret ve Aziz Gabrielden sesler duyduğuna inandığı (ve Fransız askerlerini buna ikna ettiği) iccedilin Yuumlzyıl savaşlarının akışını değiştirmeyi başarabilmiş on altı yaşında bir kız diyor

1892 yılında yazılan akıl hastalıklarıyla ilgili ders kitaplarınshyda epilepsi ile dindar duygusallık arasında bir bağlantı oldushyğuna ilişkin yazılar vardır Bu bağlantı klinik olarak Boston Gaziler Hastanesinden noumlrolog Norman Geschwind tarafından ilk kez 1975te tanımlandı Sol temporal loblarında yanlış elekshytriksel deşarjlar olan epileptiklerin sıklıkla dini tecruumlbeler yaşashydığını fark etti ve beyindeki bu elektriksel fırtınanın bir şekilde dini takıntıların nedeni olduğunu oumlne suumlrduuml

Dr V S Ramachandran tuumlm temporal lob epilepsi hastalarıshynın yuumlzde 30 ile 40ında aşırı dindarlık goumlruumllduumlğuumlnuuml tahmin ediyor Bazen bu kişisel bir Tanrıdır Bazen de evrenle yoğun bir birleşme hissi mevcuttur Her şeyin bir anlamı var gibi goumlruumlshynuumlr Hasta şunu soumlyleyecektir Sonunda her şeyin gerccedilekten ne olduğunu anladım doktor bey Tanrıyı gerccedilekten anlıyorum Evrendeki yerimi anlıyorum - evrensel duumlzen

Dr V S Ramachandran aynı zamanda bu bireylerin ccediloğushynun son derece kararlı ve inanccedilları konusunda ikna edici oldukshylarına da değiniyor Kendisi şoumlyle bir accedilıklama getiriyor Bazen temporal lob epilepsisi olan boumlyle hastalarm gerccedileğin başka boyutlarına erişimi olup olmadığım merak ediyorum paralel bir evrene accedilılan bir solucan deliği gibi Fakat meslektaşlarım akıl sağlığımdan şuumlphe etmesinler diye genellikle bunu onlara soumlyshylemiyorum Dr V S Ramachandran temporal lob epilepsisi olan hastalarla ccedilalışmalar yapmış ve bu bireylerin Tanrı kelishymesine sıradan kelimelerden daha guumlccedilluuml bir duygusal tepki vershydiklerini doğrulamış Bu aşırı dindarlık ve temporal lob epilepshysisi arasındaki bağlantının yalmzca kişisel anlatılara dayalı olmadığı ve gerccedilek olduğu anlamına gelir


Psikolog Michael Persinger bir ccedileşit transkraniyal elektrik uyarımının (transkraniyal manyetik uyarım ya da TMU) bu epileptik lezyonların etkilerini başlattığım oumlne suumlruumlyor Eğer boumlyle ise manyetik alanların birinin dini inanışlarım değiştirmede kullanılması muumlmkuumln muumlduumlr

Dr Persingerin ccedilalışmalarında denek kafasına beynin belirshyli boumlluumlmlerine manyetik enerji goumlnderebilen bir cihazın bulunshyduğu bir başlık (lakabı Tanrı başlığı) takıyor Somasında denek ile goumlruumlşuumllduumlğuumlnde kendisi sıklıkla yuumlce bir ruhun huzurunda bulunduğunu iddia ediyor Scientific American dergisinden yazar David Biello Uumlccedil dakikalık uyarımlar boyunca etkilenen denekler yaşadıkları ilahi algıyı kendi kuumlltuumlrleri ve dini kelimeshyleriyle Tamı Buda koruyucu varlık ya da evrenin mucizesi şekshylinde adlandırdılar Bu etkinin isteğe bağlı oluşturulabilmesi beynin dini duygulara yamt vermek uumlzere donatıldığım goumlsterishyyor

Bazı bilim insanları daha da ileri gidip beynin dindar olmasıshynı tetikleyen bir Tam ı geni bulunduğunu oumlne suumlrduumller Madem ccediloğu toplumlar bir tuumlr din yaratmış o zaman dini duyshygulara karşılık verebilme yeteneğimizin genomumuzda genetik olarak programlanmış olması olası goumlzuumlkuumlyor (Aynı zamanda bazı evrim kuramcıları dinin ilk insanların yaşam şansını arttırshymaya hizmet ettiğini soumlyleyerek bu gerccedilekleri accedilıklamaya ccedilalışshytı Din ccedilekişen bireylerin ortak bir mitoloji ile birbirine bağlı kabileler oluşturmasına yardım etti Bu da kabilelerin birliği sağshylama ve hayatta kalma şansım arttırdı)

Tamı başlığının kullanılması gibi bir deney kişinin dini inanccedillarını sarsabilir mi Bir MRG makinesi dini uyamş yaşashyyan birinin beyin etkinliğini kaydedebilir mi

Bu fikirleri test etmek iccedilin Montreal Uumlniversitesinden Dr Maria Beauregard MRGye girmeyi kabul eden ve Karmelita rahibelerinden oluşan on beş kişilik bir grup topladı Deneye katılabilmek iccedilin her biri Tamı ile yoğun bir birliktelik yaşamış ı ılmalıydı

Aslında Dr Beauregard rahibelerin Tamı ile mistik bir iletishyşim kuracağım daha soma bunun da MRG taraması ile kay de-


dileceğini uumlmit etmişti Ancak etrafınızın manyetik bobinler ve ileri teknoloji donanımlarla sarılı olduğu bir MRG makinesinin iccedili dinsel bir aydınlanma iccedilin ideal bir yer değildir Rahibelerin yapabildikleri en iyi şey oumlnceki dinsel deneyimlere ilişkin anılashyrı hatırlamak oldu Rahibelerden biri Tanrı isteğe goumlre ccedilağrıla- maz diye accedilıkladı Sonuccedil karmaşıktı ve kesin değildi ancak deney boyunca beynin bazı boumllgeleri accedilıkccedila aktive oldu

bull Oumlğrenme ve muhtemelen aşık olmadan sorumlu olan kaudat nukleus (Belki de rahibeler Tanrıya koşulsuz bir sevgi duyuyorlardı)

bull Vuumlcudun duyularını ve sosyal duyguları algılayan insula (Belki de rahibeler Tanrıya ulaşırken kendilerini diğer rahibelere yakın hissediyorlardı)

bull Uzaysal farkındalığın oluşmasına yardım eden pariyetal lob (Belki de rahibeler fiziksel olarak Tanrınm huzurunda olduklarını hissetmişlerdi)

Dr Beauregard beyinde ccedilok fazla boumllgenin pek ccedilok muhteshymel anlamı olabilecek şekilde aktive olduğunu bu nedenle aşırı dindarlığın bu aktivasyonlarla uyarılıp uyarılamayacağmı soumlyshyleyemeyeceğini kabul etmek zorunda kaldı Yine de ona goumlre beyin taramalarında rahibelerin dini duygularının yansımaları olduğu accedilıktı

Peki bu deney rahibelerin dini inanccedillarım sarstı mı Hayır Hatta rahibeler onunla iletişim kurabilmemiz iccedilin beyindeki bu radyoyu Tanrınm yerleştirdiği sonucuna vardı

Ulaştıkları sonuccedil Tanrınm insanları bu yetenekle yarattığıyshydı Boumlylece onun varlığım hissedebilmemiz iccedilin beyin Tamı tarafından verilen ilahi antene sahipti David Biello şu sonuca varıyordu Ateistler beyinde maneviyat bulmamn dinin ilahi bir kuruntu olduğunu goumlsterdiğim savunsalar da rahibeler beyin taramaları sonucunda heyecanlandı Tanrınm onlarla etkileşim kurduğuna ilişkin kanıt bulmuş gibiydiler Dr Beauregard Ateistseniz ve bu tuumlrden bir deneyim yaşarsamz bunu evrenin muhteşemliğiyle ilişkilendirirsiniz Eğer bir


Hiristiyan iseniz Tanrı ile bağdaştırırsınız Kimbilir belki ikisi de aynıdır

Benzer şekilde Oxford Uumlniversitesinde bir biyolog ve accedilık soumlzluuml bir ateist olan Dr Richard Dawkins de bir seferinde dini inanışlarının değişip değişmeyeceğini goumlrmek iccedilin Tanrı başlığıshynı taktı İnamşları değişmedi Yani sonuccedil olarak aşırı dindarlık temporal lob epilepsisi ve hatta manyetik alanla uyarılabilmesi- ne karşın manyetik alanın birinin dini goumlruumlşuumlnuuml değiştirebileshyceğine dair ikna edici bir kanıt bulunmuyor

A K IL H ASTALIĞ IAkıl hastalığı denen ve onu yaşayan insanlarla ailelerine buumlyuumlk acılar yaşatan bilincin farklı bir durumu daha var Beyin tarashymaları ve ileri teknoloji bu sorunun kaynağım ortaya ccedilıkartıp bize bir tedavi sunabilir mi Eğer bu yapılabilirse insanlığın acıshylarının en buumlyuumlk kaynaklarından biri ortadan kaldırılabilir

Oumlrneğin tarih boyunca şizofreninin tedavisi ilkel ve acımashysızdı Guumlccedilten duumlşuumlren bu hastalıktan mustarip insanlar (toplushymun yuumlzde biri) tipik olarak hayali sesler duyar paranoyak sanshyrılar goumlruumlr ve duumlzensiz duumlşuumlnuumlrler Tarih boyunca şeytan tarashyfından ele geccedilirildikleri duumlşuumlnuumllen bu hastalar suumlrguumln edilmiş oumllduumlruumllmuumlş ya da hapsedilmişlerdir Gotik romanlar kimi zaman karanlık bir oda ya da bodrumda yaşayan garip ccedilılgın kişilerden bahseder İncil bile İsanm şeytan tarafından ele geccedilishyrilmiş iki kişi ile karşılaştığı bir hikaye anlatır Şeytanlar İsaya onları bir domuz suumlruumlsuumlne goumltuumlrmesi iccedilin yalvarır İsa onlara Gidin o halde der Şeytanlar suumlruumlye girdiklerinde tuumlm suumlruuml tepeden aşağıya yuvarlamr ve denizde boğulur

Buguumln bile şizofreninin klasik belirtilerini goumlsteren etrafta dolaşıp kendileri ile tartışan insanları goumlruumlrsuumlnuumlz İlk belirtiler genellikle (erkeklerde) ergenliğin sonlarında ya da (kadınlarda) yirmili yaşların başmda ortaya ccedilıkar Bazı şizofreni hastaları sesler onları tamamen ele geccedilirene kadar normal yaşamlarım suumlrduumlrmuumlş hatta olağanuumlstuuml başarılar elde etmişlerdir En uumlnluuml


vaka Akıl Oyunları (A Beautiful Mind) filminde Russell Crovve tarafından canlandırılan 1994 Nobel ekonomi oumlduumlluuml sahibi John Nashtir Nash yirmili yaşlarında Princeton Uumlniversiteshysinde oyun kuramı ekonomi ve kuramsal matematikte oumlncuuml ccedilalışmalar yaptı Danışmanlarından biri onun iccedilin tek cuumlmlelik bir referans mektubu yazdı Bu adam bir dahi Sanrılarla boğuşurken bile entellektuumlel olarak ileri duumlzeydeydi Otuz bir yaşında bir ccediloumlkuumlş yaşayıp hastaneye yatırıldı ve yıllarca komuumlshynist ajanların onu oumllduumlreceğinden korkarak duumlnyayı dolaştı

Guumlnuumlmuumlzde akıl hastalığına teşhis koymak iccedilin duumlnyaca kabul edilmiş kesin bir yol bulunmuyor Yine de bilim insanlashyrının bir guumln tutarlı tanı araccedilları yaratmak iccedilin beyin taramalashyrının ve diğer ileri teknoloji cihazların kullanacağına ilişkin umutları var Akıl hastalıklarını tedavi etmedeki ilerleme bu nedenle acı verici şekilde yavaş oldu Yuumlzyıllar boyu suumlren acıshydan sonra akıl hastasının peşini bırakmayan sesleri mucizevi şekilde kontrol edebilecek ve hatta bazen ortadan kaldırabilecek torazin gibi antipsikotik ilaccedilların 1950li yıllarda bulunmasıyla şizofreni kurbanları ilk defa bir rahatlama belirtisi goumlsterdi

Bu ilaccedilların dopamin gibi belirli noumlrotransmitterlerin seviyeshylerini duumlzenleyerek etki goumlsterdiğine inanılıyor Kuram bu ilaccedilshyların belirli sinir huumlcrelerinde D2 reseptoumlrlerinin ccedilalışmasını durdurduğu boumlylece dopamin seviyelerini duumlşuumlrduumlğuuml youmlnuumlnshyde (Sanrıların limbik sistem ve prefrontal korteksteki aşırı yuumlkshysek dopamin seviyelerinden kaynaklandığını savunan bir kuram aynı zamanda amfetamin alan insanların neden benzer sanrılar goumlrduumlğuumlnuuml de accedilıklıyor)

Dopaminin beyindeki sinapslarda ccedilok temel bir madde olması nedeniyle başka hastalıklarda da yer aldığı duumlşuumlnuumlluumlshyyor Bir kurama goumlre Parkinson hastalığı sinapslarda dopamin eksikliğinden kaynaklanırken Tourette Sendromu onun aşırı fazlalığı ile tetiklenebilir (Tourette sendromlu hastalarm tikleri ve alışılmadık yuumlz hareketleri olur Kuumlccediluumlk bir kısmı kontrol edishylemez şekilde muumlstehcen kelimelerle konuşurlar ve saygısız aşağılayıcı yorumlarda bulunurlar)


Yakın zamanda bilim insanları bir başka olası succedilluya odakshylandı Beyinde normal olmayan glutamat seviyeleri Bu seviyeleshyrin hastalıkta rol aldığına inanılmasının bir nedeni de PCPnin (melek tozu) de NMDA adı verilen bir glutamat reseptoumlruumlnuuml bloke ederek şizofrenidekine benzer sanrılara yol accedilması Glutamat uumlretimini uyaran ve şizofrenide goumlrece yeni bir ilaccedil olan Klozapin buumlyuumlk umut vaat etmektedir

Bununla beraber bu antipsikotik ilaccedillar kesin tedavi değildir Olguların yuumlzde 20sinde bu tuumlr ilaccedillar buumltuumln semptomları ortashydan kaldırır Hastaların 2 3 uumlnde bazı semptomları dindirir ancak geri kalamnda tamamen etkisizdir (Bir kurama goumlre antipsikotik ilaccedillar şizofreni hastalarının beynindeki doğal bir kimyasalın yerine geccediler ancak birebir aynısı değildir Bundan dolayı hastalar neredeyse deneme yanılma yoluyla pek ccedilok farkshylı tuumlrde antipsikotik ilacı denemek zorunda kalır Uumlstelik ilaccedillashyrın koumltuuml yan etkileri de olabilir Boumlylece şizofreni hastaları genellikle ilaccedilları almayı bırakır ve hastalık tekrarlar)

Son zamanlarda şizofreni hastalarının işitsel sanrılar goumlruumlrshylerken yapılan beyin taramaları bu eski hastalığı accedilıklamaya yardımcı olmuştur Oumlrneğin sessizce kendi kendimize konuştushyğumuzda MRGde beynimizin oumlzellikle temporal lobunda (Wernicke alanı gibi) belirli boumllgeler parlamaya başlar Bir şizofshyreni hastası sesler duyduğunda beynin aynı boumllgeleri aydınlanır Beyin tutarlı bir hikaye oluşturmak iccedilin epey uğraşır boumlylece şizofreni hastaları sahibi olmayan bu sesleri anlamlandırmaya ccedilalışır Seslerin Marslıların beyinlerine gizlice duumlşuumlnceler yershyleştirmesi gibi garip kaynaklardan koumlken aldığına inanırlar Ohio State Uumlniversitesinden Dr Michael Sweeney İşitme duyusunu algılayan noumlronlar tıpkı benzinle ıslanmış bez parccedilashylarının sıcak karanlık bir garajda kendiliğinden tutuşması gibi ateşlenir Dış ccedilevrede goumlruumlntuuml ve seslerin yokluğunda şizofrenik bir beyin gerccedileğin etkili bir yanılsamasını oluşturur

Dikkat ccedilekici bir şekilde bu sesler bir uumlccediluumlncuuml şahıstan gelishyyormuş gibi goumlruumlnuumlr Bu uumlccediluumlncuuml şahıs hastaya ccediloğunlukla sırashydan bazen de oumlfkeli emirler verir Bu sırada prefrontal korteksshyteki uyarı merkezleri otomatik pilotta gibidir Boumlylece bir şizofshy


reni hastasının bilinci bunu kişinin izni olmadan yapmasınm dışında hepimizin bilincinin yaptığı gibi benzer uyarılar uumlretir Hasta fark etmeden kendi kendine konuşur

SAN R ILARZihin kendi kendine suumlrekli sanrı yaratır ancak bunların ccediloğu kolayca kontrol edilebilir Oumlrneğin var olmayan goumlruumlntuumller goumlruumlr ya da gerccedilek olmayan sesler duyarız Bu durumda oumln singulat korteks gerccedileği uydurulmuş olandan ayırmada oumlnemli rol oynar Beynin bu boumllgesi dışarıdan gelen uyarılar ile zihnin kendi uumlrettiği iccedileriden gelen uyarılar arasında ayrım yapmamıshyza yardım eder

Şizofreni hastalarında bu sistemin hasara uğradığına marnlıshyyor Boumlylece kişi gerccedilek ve hayali sesleri birbirinden ayırt edeshymez (oumln singulat ccedilok oumlnemlidir ccediluumlnkuuml prefrontal korteks ve limbik sistemin arası gibi stratejik bir konumda yer alır Biri rasyoshynel duumlşuumlnceyi diğeri ise duyguları youmlnettiği iccedilin bu iki boumllge arasındaki bağlantı beyindeki en oumlnemli bağlantılardan biridir)

Sanrılar bir noktaya kadar isteğe bağlı yaratılabilir Birisini zifiri karanlık bir odaya izolasyon boumllmesine ya da korkutucu bir ortama yerleştirirseniz sanrılar doğal olarak oluşur Bunlar goumlzlerimiz bize oyun oynuyor cuumlmlesinin oumlrnekleridir Aslında beyin kendini kandırmakta duumlnyayı anlamlandırmak ve tehditleri belirlemek iccedilin yanlış goumlruumlntuumller yaratmaktadır Bu etkiye Pareidolia denir Goumlkyuumlzuumlndeki bulutlara her baktığıshymızda ccedileşitli hayvanların insanların ya da en sevdiğimiz ccedilizgi film karakterlerinin goumlruumlntuumlsuumlnuuml goumlruumlruumlz Başka şansımız yokshytur Bu beynimizde iccedilguumlduumlsel olarak bulunur

Bir anlamda gerccedilek ya da sanal goumlrduumlğuumlmuumlz buumltuumln goumlruumlnshytuumller sanrıdır ccediluumlnkuuml beynimiz boşlukları doldurmak iccedilin suumlrekshyli yanlış goumlruumlntuumller uumlretir Gerccedilek goumlruumlntuumller bile kısmen uumlretilshymiştir Ancak akıl hastalarmda beynin oumln singulat korteks gibi boumlluumlmleri muhtemelen zarar goumlrmuumlştuumlr Bu yuumlzden beyin gershyccedilek ve hayali birbirine karıştırır


TAK IN TILI ZİH İNİlaccedilların zihni iyileştirmek iccedilin kullanılabileceği bir başka hastashylık da OKBdir (Obsesif Kompuumllsif Bozukluk) Daha oumlnce goumlrduumlshyğuumlmuumlz gibi insan bilinci ccedileşitli geribildirim mekanizmalarının arasında aracılık etmede rol alır Bununla beraber bazen geribilshydirim mekanizmaları accedilık konumda takılı kalır

Her kırk Amerikalıdan biri OKB hastasıdır Olgular hafif olashybilir oumlrneğin insanlar kapıyı kilitlediklerini kontrol etmek iccedilin suumlrekli eve gitmek zorunda kalır Monk dizisindeki detektif Adrian Monk hafif bir OKB olgusudur Ancak OKB o kadar ağır olabilir ki insanlar takıntılı biccedilimde derilerini kanayana kadar kaşır ya da yıkar OKB hastası bazı insanların takıntılı davranışshylarını bir işe ya da aileye sahip olmayı zorlaştıracak biccedilimde saatlerce suumlrduumlrduumlkleri bilinir

Normalde bu tuumlr takıntılı davramşlar oumllccediluumlluuml olduklarında bizim iccedilin iyidir Temiz sağlıklı ve guumlvende olmamıza yardımcı olurlar Bu yuumlzden başlangıccedilta bu davranışları evrimleştirdik Fakat OKB hastası olan biri bu davranış biccedilimini durduramaz ve kontrolsuumlzce arttırır

Beyin taramaları guumlnuumlmuumlzde bunun nasıl oluştuğunu ortaya ccedilıkarıyor Taramalar normalde bizi sağlıklı tutan beyindeki en az uumlccedil alanın bir geribildirim doumlnguumlsuumlnde takılı kaldığım goumlsteshyriyor İlki birinci boumlluumlmde goumlrduumlğuumlmuumlz durum kontroluuml yapashybilen kapıları kilitlediğimizden ve ellerimizi guumlzelce yıkadığıshymızdan emin olmamızı sağlayan orbitofrontal korteks Bize Hımm bir şeyler yanlış gidiyor der İkincisi bazal gangliyon- larda bulunan oumlğrenilmiş aktiviteleri youmlneten kaudat ccedilekirdek O da vuumlcuda bir şey yapmasını soumlyler Son olarak rahatsızlık da dahil bilinccedilli duyguları kaydeden singulat korteks son soumlzuuml soumlyshyler O da Hacirclacirc berbat hissediyorum der

UCcedilLAdan psikiyatri profesoumlruuml Jeffrey Schwartz OKBnin nasıl kontrol edilemez hale geldiğini accedilıklamak iccedilin tuumlm bunlashyrı bir araya getirmeye ccedilalıştı Ellerinizi yıkamanız gerektiğini duumlşuumlnuumln Orbitofrontal korteks ellerinizin kirli olduğunu ve bir şeylerin yanlış gittiğini fark eder Kaudat ccedilekirdek devreye


girer otomatik olarak ellerinizi yıkamanızı sağlar Daha sonra singulat korteks ellerinizin temiz olmasından kaynaklanan tatshymin duygusunu kaydeder

Fakat OKB hastası olan birinde bu doumlnguuml değişmiştir Ellerinin kirli olduğunu fark ettikten ve onları yıkadıktan sonra bile kişi bir şeylerin yanlış gittiğine ve ellerinin hacirclacirc kirli oldushyğuna dair rahatsız edici bir duyguya sahiptir Boumlylece son bulshymayan bu geribildirim doumlnguumlsuumlnde takılı kalır

1960larda klomipiramin hidrokloruumlr ilacı OKB hastalarında işe yaramaya başladı Vuumlcuttaki serotonin noumlrotransmitterinin duumlzeylerini arttıran bu ve benzeri ilaccedillar o guumlnden bu yana gelişshytirildi Klinik deneylerde OKB semptomlarının yuumlzde 60 kadashyrım geccedilirebiliyorlar Dr Schwartz Beyin ne yapacaksa yapacak ama sizi itip kakmasına izin vermek zorunda değilsiniz diyor Bu ilaccedillar kesin tedavi değildir ancak OKB hastalarına biraz yarar sağlamışlardır

BİPO LAR BOZUKLUKAkıl hastalıklarının bir başka biccedilimi kişinin aşırı coşkulu sanrı- sal iyimserlik krizlerini takiben derin depresyona girdiği ve ccediloumlkuumlş yaşadığı bir hastalık olan bipolar bozukluktur Bipolar bozukluk ailesel olarak da goumlruumllduumlğuuml gibi garip bir şekilde sıkshylıkla sanatccedilıları etkiliyor gibi duruyor Belki de en buumlyuumlk sanatshysal ccedilalışmalarını iyimserlik ve yaratıcılık patlamalarının olduğu zamanlarda yaratıyorlar Bipolar bozukluğun sarstığı yaratıcı insanların listesi Hollywood uumlnluumllerinin Kim Kimdir yazı dizileri gibi okunuyor listede muumlzisyenler sanatccedilılar ve yazarshylar var Lityum ilacı bipolar bozukluğun pek ccedilok semptomunu kontrol altına alıyormuş gibi goumlzuumlkse de bozukluğa neden olan durumlar tuumlmuumlyle accedilık değildir

Bir kuram bipolar bozukluğun sağ ve sol beyin yarıkuumlreleri arasındaki bir dengesizlikten kaynaklanabileceğim savunuyor Dr Michael Sweeney durumu Beyin taramaları araştırmacılashyrı uumlzuumlntuuml gibi olumsuz duygulardan sağ yarıkuumlrenin mutluluk gibi olumlu duygulardan ise sol yarıkuumlrenin sorumlu olduğunu


duumlşuumlnmeye youmlnlendirdi Neredeyse yuumlz yıldır sinir bilimciler depresyon ve kontrolsuumlz ağlama gibi olumsuz ruh halleri ile beynin sol yarıkuumlresinin hasarı arasında bir bağlantı olduğunun farkındalar Bununla beraber sağ yarıkuumlrenin hasarı pek ccedilok olumlu duygu ile ilişkilendirilmiştir diye accedilıklıyor

O halde analitik olan ve dili kontrol eden sol yarıkuumlre kendi kendine bırakılırsa manik olma eğilimindedir Buna karşılık sağ yarıkuumlre buumltuumlncuumll ve bu manik durumu dizginleme eğilimindeshydir Dr V S Ramachandran şoumlyle yazıyor Sol yarıkuumlre dizginshylenmezse bir insanı sanrılı ve manik hale getirebilir Bu nedenle kendinize bağımsız ve tarafsız (allosentrik) bakabilmenize olashynak sağlayan sağ yarıkuumlrenin iccedilinde bir şeytanın avukatı olduğunu kabul etmek mantıklı gibi goumlzuumlkuumlyor

İnsan bilinci geleceği kurgulayabilmek iccedilin gelecek olayların sonuccedillarım belirli olasılıklarla hesaplamak zorundadır Bu nedenle kimi eylemlerin başarı ya da hata olasılıklarım hesaplashymak iccedilin iyimserlik ve koumltuumlmserlik arasında kusursuz bir denshygeye ihtiyaccedil duyar

Ancak bir anlamda geleceği kurgulayabilmek iccedilin oumldediğishymiz bedel depresyondur Bilincimizin gelecekteki korkunccedil sonucu uumlretmek gibi bir yeteneği vardır ve bu nedenle gerccedilekccedili olmasalar bile gerccedilekleşebilecek her tuumlrluuml koumltuuml olayın farkındashydır

Depresyonda olan insanların beyin taramaları birccedilok boumllgeshynin etkilendiğim goumlsterdiği iccedilin bu kuramların pek ccediloğunu kamtlamak zordur Sorunun kaynağım kesin olarak belirlemek guumlccediltuumlr ancak depresyon hastalarında ortak olarak pariyetal ve temporal loblarm aktiviteleri azalmış goumlruumllmektedir Bu muhteshymelen kişinin dış duumlnyadan vazgeccediltiğim ve kendi iccedil duumlnyasmda yaşadığım goumlsterir Oumlzellikle ventromedial korteks oumlnemli gibi goumlzuumlkuumlyor Goumlruumlnen o ki bu alan duumlnyada bir anlam ve buumltuumlnshyluumlk olduğu duygusunu yaratıyor boumlylece her şeyin bir amacı varmış gibi goumlruumlnuumlyor Bu boumllgede aşırı aktivite insanlarm kenshydilerini her şeye guumlcuuml yeter olarak goumlrduumlkleri maniye yol accedilabishylir Bu boumllgedeki yetersiz aktivite ise depresyon ve yaşamın anlamsız olduğu hissi ile ilişkilidir Bu nedenle soumlz konusu boumllshy


gede bir kusurun bazı duygu durum değişikliklerinden sorumshylu olması muumlmkuumlnduumlr

BİLİNCcedil ve A K IL H A STALIĞ IN A İLİŞK İN BİR KURAMBilincin uzay-zaman kuramı akıl hastalıklarına nasıl uygulanashybilir Bu bize hastalığa daha ayrıntılı bir bakış sağlayabilir mi Daha oumlnce de bahsettiğimiz gibi insan bilincini birccedilok geribildishyrim doumlnguumlsuumlnuuml ccedileşitli parametrelerde hesaplayarak yaşamımıshyzın uzay ve zamanda (oumlzellikle gelecekte) bir modelini yaratma suumlreci olarak tanımlıyoruz

İnsan bilincinin kilit işlevinin geleceği kurgulamak olduğunu oumlne suumlrduumlk ancak bu sıradan bir goumlrev değildir Beyin bu goumlrshyevi soumlz konusu geribildirim doumlnguumllerinin her birini kontrol edeshyrek ve onları dengeleyerek başarır Oumlrneğin usta bir CEO bir youmlnetim kurulu toplantısında ccedileşitli arguumlmanları incelemek iccedilin kurul uumlyeleri arasındaki ccedilekişmeyi uzatmaya ve rekabet eden bakış accedilılarını geliştirmeye ccedilalışır daha sonra son kararını verir Aynı şekilde beynin ccedileşitli boumllgeleri gelecek hakkında faklı fikirler uumlretir ki bunlar beynin CEOsu olan dorsolateral prefshyrontal kortekse iletilir Daha sonra bu fikirler dengeli bir son karar verilene kadar oumllccediluumlluumlp biccedililir ve değerlendirilir

Şimdi bilincin uzay-zaman kuramını bize akıl hastalıklarıshynın pek ccedilok formunun tanımını vermesi iccedilin uygulayabiliriz

Akıl hastalıkları ccediloğunlukla geleceği kurgulayan rekabetshyccedili geribildirim doumlnguumlleri arasındaki hassas kontrol ve dengenin bozulmasından kaynaklanır (genellikle beyinshyde bir boumllgenin aşırı ya da gerektiğinden az ccedilalışması nedeniyledir)

Zihnin CEOsu (dorsolateral prefrontal korteks) geribildirim mekanizmalarındaki bu bozulmadan oumltuumlruuml artık gerccedilekler hakshykında dengeli bir değerlendirmeye sahip değildir Garip kararshylar almaya başlar ve tuhaf davramr Bu kuramın avantajı test edilebilir olmasıdır Akıl hastalığı olan birinin beynine işlevini


yerine getiremiyorken MRG taraması yapılmalı geribildirim mekanizmalarımn ccedilalışması değerlendirilmeli ve normal insanshylarm MRG taramaları ile karşılaştırılmalıdır Eğer bu kuram doğruysa beyindeki bozuk davranışın (oumlrneğin sesler duymak ya da takıntılı hale gelmek) izi geribildirim doumlnguumlleri arasındashyki kontrol ve dengenin arızasma kadar geriye doğru suumlruumllebilir Eğer bu bozuk davranış bahsi geccedilen beyin boumllgeleri arasındaki bağlantı ile tamamen ilgisizse bu kuram ccediluumlruumltuumllmuumlş olur

Şimdi bu yeni akıl hastalıkları kuramını oumlnceki tartışmayı bu yeni kuramın ışığında oumlzetleyecek şekilde farklı akıl hastashylıklarına uygulayabiliriz

OKB hastası insanlarm ccedileşitli geribildirim doumlnguumllerindeki kontroller ve dengeler duumlzensizleştiğinde takıntılı davranışlarıshynın ortaya ccedilıktığını konunun oumlncesinde goumlrmuumlştuumlk Doumlnguumllerden biri bir yanlışlığı kaydeder diğeri bu yanlışlığı duumlzeltici eylemden sorumludur ve bir başkası konunun halledilshydiği sinyalini goumlnderir Bu doumlnguumllerdeki kontrol ve dengelerin bozulması beynin bir kısır doumlnguumlye girmesine neden olur Zihin yanlışlığın duumlzeltildiğinden asla emin olamaz

Şizofreni hastalarının duyduğu sesler bazı geribildirim doumlnshyguumlleri diğerlerini artık dengeleyemediğinde ortaya ccedilıkabilir Bir geribildirim doumlnguumlsuuml temporal kortekste sahte sesler uumlretir (diğer bir deyişle beyin kendi kendine konuşur) işitsel ve goumlrsel sanrılar genellikle oumln singulat korteks tarafından kontrol edilir Boumlylece normal biri gerccedilek ve sahte sesleri birbirinden ayırabilir Ancak beyindeki bu boumllge duumlzguumln ccedilalışmıyorsa beyin gerccedilek sandığı sahipsiz sesler tarafından istilaya uğrar Bu şizofrenik davranışa neden olabilir

Benzer şekilde bipolar bozukluğu olan birinin manik depre- sif geccedilişleri sağ ve sol yarıkuumlreler arasındaki dengesizliğe bağlı olabilir İyimser ve koumltuumlmser duumlşuumlnceler arasındaki gerekli etkishyleşimin dengesi bozulur ve kişi birbirine uzak bu iki duygu durumu arasında kontrolsuumlzce gidip gelir

Paranoya da bu kuramın ışığında incelenebilir Paranoya amigdala (korkuyu kaydeder ve tehditleri abartır) ve prefrontal


korteks (tehditleri değerlendirir ve buumltuumlnsel olarak ele alır) ara- j smdaki bir dengesizlikten kaynaklanır

Aynı zamanda şunu da vurgulamalıyız ki evrimin bu gerishybildirim doumlnguumllerini kazandırmasının bir nedeni var Bizi korushymak Soumlz konusu doumlnguumller temiz sağlıklı ve sosyal olmamızı sağlar Sorun birbirine zıt geribildirim doumlnguumlleri arasındaki dinamikler bozulduğu zaman ortaya ccedilıkar

Bu kuram kabaca aşağıdaki gibi oumlzetlenebilir

G e r ib ild ir im ^ ^Doumlnguumlsuuml

Geribildirim i^ Doumlnguumlsuuml jj2 |j

Etkilenen BeyinBOumlİS0S laquo laquom

Paranoya Tehd it algılamaTehditlerioumlnem sem em e

A m g ida la Profrontal lob

Şizofreni Sesleri o luşturm aSeslerioumlnem sem em e

Sol tem pora l lob Oumln s ingu la t korteks

Bipolar bozukluk iyim serlik Koumltuumlm serlik SolSağ yarıkuumlre

0KB Kaygı Tatm inO rb itofronta l ko rteks kuadat ccedilek irdek s ingu la t korteks

Bilincin uzay-zaman kuramına goumlre akıl hastalıklarının pek ccedilok formu beyinde geleceği kurgulayan zıt geribildirim doumlnguumlleri arasınshydaki kontrol ve dengenin bozulduğunun tipik birer oumlrneğidir Beyin taramaları bunlarm hangi boumllgeler olduğunu yavaş yavaş tanımlıyor Akıl hastalıkları hakkında daha fazla bilgi kuşkusuz daha fazla beyin boumllgesinin rol oynadığmı ortaya ccedilıkaracaktır Şimdiki bulgular daha başlangıccedil sahnesi sayılabilir

DERİN BEYİN UYARIM IBilincin uzay-zaman kuramı akıl hastalıklarının nasıl ortaya ccedilıkshytığım anlamamızı sağlasa da yeni tedavileri ve ilaccedilları nasıl geliştirebileceğimizi soumlylemiyor

Bilim gelecekte akıl hastalıkları ile nasıl baş edecek Bunu oumlngoumlrmek zor ancak şu an farkındayız ki akıl hastalıkları yalshynızca tek tip değil şaşırtıcı derecede fazla yolla zihnin başına


bela olan ccedilok geniş bir hastalık grubu Ayrıca akıl hastalığının ardındaki bilim hacirclacirc emekleme aşamasında ve ccedilok buumlyuumlk alanshyları hiccedil keşfedilmemiş ve accedilıklanmamış durumda

Ancak akıl hastalıklarının en sık goumlruumllen ve hacirclacirc inatla kalıcıshylığım suumlrduumlren formlarından biri olan depresyondan mustarip insanların bitmeyen acılarını tedavi etmek iccedilin guumlnuumlmuumlzde yeni bir youmlntem deneniyor Depresyon ABDde yirmi milyon insanı etkiliyor Bu insanların yuumlzde onunda depresyonun buumltuumln tıbbi gelişmelere direnccedil goumlsteren tedavisi olmayan bir formu var Bu hastalan tedavi etmenin oldukccedila umut vaat eden bir yolu beyinlerindeki belirli derin boumllgelerin iccediline alıcılar yerleştirmek

Bu hastalığa ilişkin oumlnemli bir ipucu Dr Helen Mayberg ve meslektaşları tarafından keşfedildi Araştırmalar Washington Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesinde devam ediyor Beyin taramalarını kullanarak serebral kortekste Broadmann 25 (subkallozal singushylat boumllge de denir) adı verilen bir boumllge tanımladılar Tedavinin buumltuumln tuumlrlerinin başarısız olduğu depresyonlu bireylerde bu boumllge suumlrekli olarak aşırı aktif durumdadır

Bilim insanları beyindeki bu boumllgeye kuumlccediluumlk bir alıcı koyup tıpkı bir kalp pili gibi elektrik şoku uygulayarak derin beyin uyarımım (DBU) kullandılar DBU birccedilok hastalığın tedavisinde şaşırtıcı bir şekilde başarılı sonuccedillar verdi Geccediltiğimiz on yılda vuumlcudun istemsiz hareketlerine yol accedilan Parkinson ve epilepsi gibi hareket kaslarıyla ilişkili hastalıkları olan kırk bin hastada DBU kullanıldı Hastalarm yuumlzde 60 ile 100uumlnde titreyen ellerishyni kontrol etmede oumlnemli gelişmeler rapor edildi Yalmzca ABDde 250den fazla hastane DBU tedavilerini uyguluyor

Dr Maybergin akima daha soma depresyonu tedavi etmek iccedilin de DBUyu Broadmann 25e uygulama fikri geldi Ekibi yorucu ilaccedil denemelerinden psikoterapiden ve elektroşok tedashyvisinden soma bile hiccedil ilerleme goumlstermeyen on iki depresyon hastasını aldı

Uygulamadan soma bu kronik depresyon hastalarından sekizinin ccedilabucak gelişim goumlsterdiğim keşfettiler Başarıları o kadar şaşırtıcıydı ki başka araştırmacılar da bu sonuccedilları tekrarshy


lamak ve DBUyu başka akıl hastalarına uygulamak iccedilin yarıştıshylar Şu anda DBU Emory Uumlniversitesinde otuz beş ve diğer kurumlarda otuz hastaya daha uygulamyor

Dr Mayberg Depresyon 10 psikoterapiydi - insanlar depshyresyonun kimin hatası olduğunu tartışıyorlardı Depresyon 20 onun bir kimyasal dengesizlik olduğu duumlşuumlncesiydi Bizim elishymizdeki ise Depresyon 30 Herkesin hayal guumlcuumlnuuml ele geccediliren şey şu ki karmaşık bir davranış bozukluğunu oumlğelerine ayırarak onun hakkında duumlşuumlnmek iccedilin yeni bir yola sahip olursunuz diyor

DBUnun depresyonlu bireyleri tedavi etmedeki başarısı olashyğanuumlstuuml olsa da daha fazla araştırma yapılması gerekiyor İlk olarak DBUnun neden etkili olduğu bilinmiyor DBUnun beyindeki aşırı aktif alanları (Parkinson ve Broadmann 25teki gibi) yok ettiği ya da zayıflattığı ve bundan dolayı yalnızca aşırı aktiviteden kaynaklanan hastalıklara karşı etkili olduğu duumlşuumlshynuumlluumlyor İkinci olarak bu cihazın hassasiyeti geliştirilmelidir Bu tedavi hayalet uzuv ağrısı (bir insanın kesilmiş uzvundan ağrı duyması) Tourette sendromu ve obsesif kompuumllsif bozukluk gibi hastalıklarda kullanılmasına karşın beyine yerleştirilen elektrot hassas değil Bu yuumlzden hastalığın kaynağı olan gerekli noumlronları etkilemek yerine belki de birkaccedil yuumlz milyon noumlrona etki ediyor

Bu tedavinin etkisini geliştirecek şey zaman Mikro elektromekanik (MEM) teknolojisini kullanarak tek seferde yalmzca birkaccedil noumlronu uyarabilecek mikroskobik elektrotlar yaratılabilir Nanoteknoloji de karbon nanotuumlpler gibi bir molekuumll kalınlıshyğında sinirsel nano-alıcılara olanak sağlayabilir MRGnin duyarlılığı arttıkccedila bu elektrotları beyinde daha oumlzellikli alanlashyra daha hassas biccedilimde youmlnlendirebileceğiz

KOM ADAN UYANM AKDerin beyin uyarımı pek ccedilok farklı araştırma kollarına ayrıldı ve bunun hipokampustaki bellek huumlcrelerinin sayısını arttırmak


gibi yararlı bir yan etkisi var DBUnun bir başka uygulaması da komadaki bazı bireyleri uyandırmak

Koma bilincin muhtemelen en tartışmalı formlarından birini temsil eder ve genellikle koma vakaları ulusal haberlere ccedilıkar Oumlrneğin Terri Schiavo olgusu toplumun dikkatini ccedilekmişti Kalp krizine bağlı oksijen yetersizliği ağır beyin hasarına neden olmuştu Sonuccedil olarak Schiavo 1990da komaya girdi Kocası doktorların da izniyle ona huzur iccedilinde oumllebilme onurunu bahshyşetmek istedi Fakat ailesi bunun hacirclacirc uyanlara yanıt veren ve bir guumln mucizevi bir şekilde yeniden uyanabilecek birinin zalimshyce fişini ccedilekmek olduğunu soumlyledi Geccedilmişte koma hastalarının yıllar suumlren bitkisel hayattan sonra aniden bilinccedillerini kazandıkshylarına ilişkin ses getiren vakalar olduğunu belirttiler

Sorunu ccediloumlzmek iccedilin beyin taramaları kullanıldı 2003te BT sonuccedillarını inceleyen pek ccedilok noumlrolog Schiavonun beynindeki hasarın yeniden canlanamayacak kadar geniş olduğu ve onun kalıcı bitkisel hayatta (KBH) olduğu sonucuna vardı 2005 yılınshyda oumllduumlkten sonra yapılan otopsi bu sonuccedilları doğruladı Yeniden canlanma şansı yoktu

Bununla birlikte bazı koma vakalarında beyin taramaları yapılan hasarın ccedilok ağır olmadığım boumlylece zayıf bir iyileşme şansının mevcut olduğunu goumlsterdi 2007 yazında Clevelandda bir adam derin beyin uyarımından soma uyandı ve annesini selamladı Adamda sekiz yıl oumlncesinden yoğun beyin hasarı vardı ve minimal bilinccedil durumu olarak bilinen derin bir komaya dalmıştı

Operasyonu gerccedilekleştiren cerrahi ekibi Dr Ali Rezai youmlnetshyti Ekip hastanın beyninde duyusal bilginin ilk işlendiği kapı olan talamusa ulaşana dek bir ccedilift tel goumlnderdi Bu teller uumlzerinshyden duumlşuumlk voltajlı bir akım goumlndererek doktorlar talamusu uyarmayı başardılar Bu da somasında adamı derin komadan uyandırdı (genellikle beyine elektrik vermek ilgili boumllgenin kapanmasına neden olur ancak belirli koşullar altında noumlronlashyrı aktive edebilir)

DBU teknolojisindeki gelişmeler farklı alanlardaki başarı oumlykuumllerinin sayısını arttırabilir Buguumln bir DBU elektrodu 15


milimetre ccedilapında fakat beyine yerleştirildiğinde milyonlarca noumlrona temas ediyor Bu da kanamaya ve kan damarlarmda hasara neden olabilir Gerccedilekte DBU hastalarının yuumlzde 1 ile 3uumlnde inmeye kadar ilerleyebilecek kanamalar oluyor DBU alıshycılarının taşıdığı elektrik yuumlkuuml hacirclacirc ccedilok basit ve suumlrekli aym oranda titreşiyor Zamanla cerrahlar elektrotlardan geccedilen elekshytrik yuumlkuumlnuuml ayarlayabilecek ve boumlylece her alıcı kişiye ya da hastalığa oumlzel yapılacak Yeni nesil DBU alıcıları kesinlikle daha guumlvenli ve hassas olacak

A K IL H ASTALIK LAR IN IN G EN ETİK İAkıl hastalıklarını anlamak ve nihayetinde tedavi etmek iccedilin yapılan bir diğer girişim de onların genetik koumlklerinin izini suumlrshymek Bu alanda hayal kırıklığına uğratan karmaşık sonuccedilları olan pek ccedilok denemede bulunuldu Şizofreni ve bipolar bozukshyluğun aile ili ilişkili olduğuna dair oumlnemli kanıtlar mevcut ancak bu bireylerde ortak bulunan genleri bulma girişimleri sonuccedilsuz kaldı Bilim insanları zaman zaman akıl hastalığı olan belirli bireylerin soy ağaccedillarını takip edip ilgili olabilecek bir gen buldular Ancak bu sonucu başka ailelere genelleme denemeleshyri ccediloğunlukla başarısız oldu Bilim insanları ancak akıl hastalıkshylarının tetiklenmesi iccedilin bir takım genlerin kombinasyonu kadar ccedilevresel faktoumlrlerin de gerekli olduğu sonucuna varabildiler Yine de genellikle her hastalığın kendine oumlzguuml bir genetik temeshyli olduğu kabul edilir

2012de şu ana kadar yapılmış en kapsamlı ccedilalışmalardan biri akıl hastalıklarında ortak bulunan genetik bir faktoumlruumln gershyccedilekten olabileceğini goumlsterdi Harvard Tıp Fakuumlltesi ve Massachusetts General Hastanesinden bilim insanları duumlnya ccedilapında altmış bin kişiyi incelediler ve beş buumlyuumlk akıl hastalığı (şizofreni bipolar bozukluk otizm ağır depresyon ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu - DEHB) arasında genetik bir bağlantı keşfettiler Bu hastalıklar akıl hastalıklarının oumlnemli bir boumlluumlmuumlnuuml temsil ediyorlar


Deneklerin DNATarının etraflı analizlerinden sonra bilim insanları doumlrt genin akıl hastalığı riskini arttırdığım keşfettiler Bunlardan iki tanesi noumlronlardaki kalsiyum kanallarının duumlzenshylenmesinde goumlrev alıyor (kalsiyum noumlral sinyallerin işlenmesinshyde rol oynayan temel bir kimyasaldır) Harvard Tıp Fakuumlltesinden Dr Jordan Smoller Kalsiyum kanallarıyla ilgili bulgular goumlsteriyor ki belki de (kuvvetli bir belki) kalsiyum kanal işlevlerini etkileyen tedavilerin ccedileşitli hastalıklar iccedilinde etkileri olabilir diyor Kalsiyum kanal blokerleri (tıkayıcıları) halihazırda bipolar bozukluğu olan hastaların tedavisinde kullashynılıyor Gelecekte bu blokerler başka akıl hastalıkları olan insanshyları tedavi etmek iccedilin de kullanılabilir

Bu yeni keşif aynı ailenin farklı bireylerinde değişik akıl hasshytalıklarının goumlruumllmesini accedilıklamakta yardımcı olabilir Oumlrneğin ikizlerden birinde şizofreni olduğunda diğerinde bipolar bozukluk gibi tamamen farklı bir hastalık olabiliyor

Burada ana fikir her akıl hastalığının kendi tetikleyicileri ve genleri olsa da aralarında bir bağlantının olabileceğidir Bu hasshytalıklar arasındaki ortak faktoumlrleri izole etmek onlara karşı hangi ilacın etkili olabileceğine ilişkin bir ipucu verir

Burada tanımladığımız muhtemelen buz dağının yalmzca goumlruumlnen yuumlzuuml diyor Dr Smoller Bu ccedilalışmalar buumlyuumlduumlkccedile hastalıklarla oumlrtuumlşen başka genler de bulmayı umuyoruz Bu beş hastalıkla ilgili daha fazla gen bulunursa bu akıl hastalığına yepyeni bir yaklaşım getirebilir

Eğer daha fazla ortak gen bulunursa bu bozuk genlerin yol accediltığı hasarı gen tedavisi ile duumlzeltebileceğimiz anlamına gelebishylir Ya da hastalığa sinirler duumlzeyinde etki edecek yeni ilaccedilları ortaya ccedilıkarabilir

G ELEC EK TEK İ O LAN AK LARGuumlnuumlmuumlzde akıl hastalığı olan insanlar iccedilin kesin bir tedavi yoktur Tarih boyunca doktorlar bu insanları tedavi etmede ccedilaresiz kaldı Ancak modern tıp bu eski problemi ccediloumlzebilmemiz


iccedilin bize ccedilok ccedileşitli yeni olanaklar ve tedaviler sağladı Bunlarshydan yalnızca birkaccedilı şoumlyle sıralanabilir

1 Noumlronların iletişimini duumlzenlemek iccedilin yeni noumlrotransmitterler ve ilaccedillar bulmak

2 Ccedileşitli akıl hastalıklarıyla ilgili genleri saptamak ve belki de gen tedavisini kullanmak

3 Belirli boumllgelerde noumlral aktiviteyi arttırmak ya da engelshylemek iccedilin derin beyin uyarımını kullanmak

4 EEG MR MEG ve TEU kullanarak beyin fonksiyonlarıshynın nasıl bozulduğunu kesin olarak anlamak

5 Oumlnuumlmuumlzdeki boumlluumlmde bir başka umut veren olasılık olan Beynin Tersine Muumlhendisliği sayesinde beynin ve noumlral yolaklarının tamamını goumlruumlntuumllemeyi keşfedeceğiz Bu sonunda akıl hastalıklarının gizemini de ccediloumlzebilir

Ancak ccedilok ccedileşitli akıl hastalıklarını anlamak iccedilin bilim insanshyları bu hastalıkların her birini farklı yaklaşımlar gerektiren en az iki buumlyuumlk gruba ayrılabileceğine inanıyor

1 Beyin hasarının bulunduğu akıl hastalıkları2 Beyindeki yanlış iletim hatlarından kaynaklanan akıl

hastalıkları

Birinci grup Parkinson epilepsi Alzheimer ve tuumlmoumlrler ya da inmelerden kaynaklanan ccedileşitli hastalıkları iccedileriyor Bu hasshytalıklarda beyin dokusu gerccedilekten zarar goumlrmuumlş ya da ccedilalışması bozulmuştur Parkinsonda ve epilepside beynin belirli boumllgeleshyrinde aşırı aktif noumlronlar bulunur Alzheimerda bir amiloid plak birikimi hipokampusu da iccedileren beyin dokusunu yok eder İnme ve tuumlmoumlrlerde beynin belirli parccedilaları ccedileşitli davramşsal sorunlara yol accedilacak şekilde işlevini yitirir Bu hastalıkların her biri hepsinde hasar farklı olduğu iccedilin farklı tedavi edilmek zorundadır Alzheimer inmeler ve tuumlmoumlrler genellikle tedavi edilemezken Parkinsonda ve epilepside aşırı aktif boumllgenin susturulması iccedilin alıcılara ihtiyaccedil duyulabilir


Gelecekte beyindeki hasarlı boumllgelerle baş etmek iccedilin kullashynılabilecek youmlntemlerde derin beyin uyarımı ve manyetik alanshyların dışında gelişmeler de olacaktır Bir guumln koumlk huumlcreler hasar goumlrmuumlş beyin dokusunun yerine geccedilebilir Ya da belki de bilgishysayarlar kullanılarak bu hasarlı boumllgelerin yerine geccedilebilecek yapay yedekler bulunabilir Bu durumda hasarlı doku organik ya da elektronik yolla ccedilıkarılabilecek ya da yenilenebilecek

İkinci grup beyindeki iletim sisteminin yanlış duumlzenlendiği hastalıkları iccedileriyor Şizofreni OKB depresyon ve bipolar bozukluk bu gruba girebilir Beynin her boumllgesi goumlreceli olarak sağlıklı ve sağlam kalabilir Ancak birinde ya da fazlasmda ileshytim sisteminin bozulması bu mesajların yanlış işlenmesine yol accedilar Beynin iletim sistemi iyi anlaşılamadığından bu gruptaki hastalıkları tedavi etmek zordur Bu guumlne kadar bu hastalıklarla baş etmede en temel yol noumlrotransmitterleri etkileyen ilaccedillardan geccediliyordu ancak bu youmlntemde hacirclacirc bilinmeyen ccedilok fazla şey var

Oumlte yandan başka bir değiştirilmiş bilinccedil durumu var ki zihshynin nasıl ccedilalıştığına ilişkin bize yeni goumlruumlşler verdi Aynı zamanshyda beynin nasıl ccedilalıştığına ve hastalık durumunda neler olabileshyceğine ilişkin yeni bakış accedilıları da sağladı Bu durum yapay zekacircnın alanı Henuumlz emekleme aşamasında olmasına karşın yapan zekacirc duumlşuumlnme suumlrecini kavramamızı sağladı ve hatta insan bilinci hakkmdaki bilgimizi derinleştirdi Oumlyleyse sorular şunlar Silikon bilinccedil elde edilebilir mi Eğer yalnız evet ise gershyccedilek insan bilincinden nasıl ayrılır Bu bilinccedil bir guumln bizi ele geccedilirmeye ccedilalışır mı

Hayır guumlccedilluuml bir beyin geliştirmekle ilgilenmiyorum Peşinde olduğum şey yalnızcd ortaldm a bir beyin Amerikan Telefon ve Telgraf Şirkefinin Başkanı gibi

- ALAN TURING

11 YA PAY ZİHİN VE SİLİKON BİLİNCcedil

ubat 2011de tarih yazıldıWatson adındaki bir IBM bilgisayarı birccedilok eleş-

B tirmene goumlre olanaksız olanı yaptı Jeopardy (Riziko) adındaki bir TV yarışma programındaki iki yarışmacıyı yendi Watson rakiplerini istikrarlı bir şekilde yenip 1 milyon dolarlık oumlduumlluuml kazamrken milyonlarca izleyici ekrana yapıştı

IBM devasa işlem guumlcuumlne sahip bir makinenin yapılabilmesi iccedilin var guumlcuumlyle ccedilalıştı Watson şaşırtıcı bir değer olan saniyede beş yuumlz gigabayt veriyi (veya eşdeğeri olan saniyede bir milyon kitap) on altı trilyon bayt RAM belleğiyle birlikte işleyebiliyor Aynı zamanda belleğinde olan Wikipediadaki tuumlm bilgiler de dahil iki yuumlz milyon sayfa materyale erişimi vardı Watson ondan sonra bu dağ gibi bilgiyi canlı TV yayınında analiz edeshybildi

Watson buumlyuumlk miktarlardaki oumlzelleştirilmiş bilgiye ulaşmak iccedilin biccedilimsel mantık kullanan uzman sistemlerin en son nesil temsilcisidir (telefonla konuştuğunuzda size seccedileneklerin bir menuumlsuumlnuuml veren makineler ilkel uzman sistemlerdir) Yaşamıshy

YAPAY ZİHİN VE SİLİKON BİLİNCcedil 253

mızı daha kolay ve verimli hale getiren uzman sistemler evrim geccedilirmeye devam edeceklerdir

Oumlrneğin muumlhendisler şu sıralarda kol saatinizde ya da duvardaki ekranda goumlruumlnecek ve neredeyse bedavaya yuumlzde 99 doğrulukla size basit tıbbi oumlneriler verecek robo-doktor yaratshymaya ccedilalışıyor Siz belirtilerinizi soumlyleyeceksiniz o da bilimsel bilgi iccedilin duumlnyanın lider tıp merkezlerindeki veri bankalarına ulaşacak Boumlylece doktorlara gereksiz ziyaretleri azaltacak masraflı yanlış alarmların oumlnuumlne geccedilecek ve bir doktorla olan duumlzenli goumlruumlşmeleri zahmetsiz hale getirecek

En sonunda tuumlm yaygın hukuki sorularımızı yamtlayabilen robot avukatlarımız ya da tatilleri yolculukları ve akşam yemekleri planlayabilen robo-sekreterlerimiz olabilir (doğaldır ki profesyonel tavsiyeye ihtiyaccedil duyan oumlzel servisler iccedilin hacirclacirc gerccedilek bir doktor avukat vb goumlrmeniz gerekecek fakat yaygın guumlnluumlk tavsiye iccedilin bu programlar yeterli olacaktır)

Buna ek olarak bilim insanları sıradan konuşmaları simuumlle edebilen sohbet-botları (chat-bots) yarattılar Ortalama insan on binlerce soumlzcuumlk bilebilir Gazete okumak iccedilin iki bin ya da daha fazla soumlzcuumlk gerekebilir ama guumlndelik bir konuşma genelshylikle yalmzca birkaccedil yuumlz soumlzcuumlk iccedilerir Robotlar (konuşma iyi tanımlı konularla sınırlandığı suumlrece) bu sınırlı soumlzcuumlk dağarcığı ile konuşmaya programlanabilir

M ED YA B A L O N U - R O B O T L A R G E L İY O RWatson yarışmayı kazandıktan kısa bir suumlre sonra bazı uzmanshylar makinelerin işi devralacağı yas guumlnuuml iccedilin ellerini ovuşturmashyya başladılar Watsonun yendiği yarışmacılardan biri olan Ken Jennings basma yaptığı accedilıklamada İlk başta ben yeni bilgisashyyar amirlerimize hoş geldiniz diyorum dedi Uzmanlar eğer Watson makineye karşı olan bir yarışmada deneyimli yarışmashycıları yenebildiyse geri kalan biz oumlluumlmluumllerin makineye karşı durabilmekte ne şansımız var ki Jennings şakayla karışık Brad [diğer yarışmacı] ve ben yeni kuşak duumlşuumlnen makineler tarafından işten ccedilıkarılan ilk bilim enduumlstrisi ccedilalışanlarıyız dedi

254 YAPAY ZİHİN VE SİLİKON BİLİNCcedil

Oysa yorumcular kazandığı iccedilin gidip Watsonu kutlayama- yacağımızdan bahsetmeyi unuttu Sırtına vurup birlikte şamshypanyaya kadeh kaldıramazsınız Watson tuumlm bunların ne anlashyma geldiğini bilemez doğrusu yarışmayı kazandığının farkında bile değil Tuumlm bu aldatmacamn yanı sıra gerccedilekte Watson insan beyninden milyarlarca kat daha hızlı toplama yapabilen (ya da veri dosyalarını arayan) yuumlksek derecede gelişmiş bir hesap makinesi ancak sağduyu ve oumlz farkındalıktan tuumlmuumlyle yoksun

Diğer yandan yapay zekacircdaki ilerleme hayret vericidir oumlzelshylikle ham işlem guumlcuuml alanında Guumlnuumlmuumlzdeki bilgisayarlarm yerine getirdiği işlemleri goumlren 1900 yılından biri bu makineleshyrin mucize olduğunu duumlşuumlnuumlrduuml Oumlte yandan kendi kendine duumlşuumlnebilen makineler (oumlrneğin gerccedilek otomatlar bir kuklacı kumandalı bir denetmen vb) yapımındaki ilerleme adamakıllı yavaştır Robotlar robot olduklarından tamamen habersizdir

Moore yasası uyarınca bilgisayar guumlcuumlnuumln son elli yıldır her iki yılda bir ikiye katlanmasıyla kimilerine goumlre makinelerin oumlz farkmdalık kazanması ve insan zekacircsına rakip olması yalnızca zaman meselesi Bunun ne zaman olacağını kimse bilemez fakat insanlık makine bilincinin laboratuvarı terk edip gerccedilek duumlnyashyya girmesine hazırlıklı olmalı İnsan ırkının geleceğine karar verebilecek olan robot bilinciyle nasıl başa ccedilıkacağız

Y A P A Y ZEK Acirc D A K İ PATLAM A V E CcedilOumlKUumlŞ DOumlNGUumlLERİŞimdiye kadar geccedilirdiği uumlccedil tane patlama ve ccediloumlkuumlş doumlnguumlsuumlnden beri yapay zekacircmn kaderini oumlnceden soumlylemek zor 1950Terde her koumlşede mekanik hizmetccedililer ve uşaklar olacakmış gibi goumlruumlshyluumlyordu Dama oynayabilen ve cebir problemleri ccediloumlzebilen makineler yapılmaya başlandı Blokları tanıyıp alabilen robot kollar geliştirildi Stanford Uumlniversitesinde uumlstuumlne oturtulmuş bir kamerayla birlikte bir bilgisayar yapıldı

Kısa bir suumlre sonra robot arkadaşların geleceğinin habercisi olan nefes kesici makaleler bilim dergilerinde yayınlandı Bazı


tahminler oldukccedila oumllccediluumlluumlyduuml 1949da Popular Mechanics dergishysinde Gelecekte bilgisayarlar 15 tondan daha ağır olmayacak şeklinde belirtildi Ancak diğerleri ccedilılgınca iyimser olarak robotlarm guumlnuumlnuumln yakın olduğunu bildiriyorlardı Shakey bir guumln halılarımızı suumlpuumlren ve kapılarımızı accedilan mekanik bir hizshymetccedili ya da uşağa doumlnuumlşecekti 2001 Uzay Yolu Macerası gibi filmler bizi robotların yakında Juumlpitere kadar uzay gemilerine pilotluk yapıp astronotlarımızla sohbet edeceğine ikna etti 1965de yapay zekacircnın mucitlerinden olan Dr Herbert Simon accedilıkccedila Makineler 20 yıl iccedilerisinde insanların yapabildiği her işi yapabilecek dedi İki yıl sonra yapay zekacircnın diğer kuruculashyrından biri olan Dr Marvin Minsky bir kuşak iccedilerisinde yapay zekacirc yaratma sorunu buumlyuumlk oumllccediluumlde ccediloumlzuumllmuumlş olacak dedi

Bu aşırı iyimser tablo 1970lerde ccediloumlktuuml Dama oynayan makishyneler yalnızca dama oynayabiliyordu daha fazlasını yapamıyor- lardı Mekanik kollar blokları tutup alabiliyorlardı ama başka bir şey yapamıyorlardı Yalnızca tek bir oumlzellikleri vardı En gelişmiş robotların bile odada karşıdan karşıya geccedilmeleri saatler suumlruumlyordu Shakey yabancı bir ortama konulduğunda kolaylıkshyla kaybolabiliyordu Bilim insanları bilinci anlamanın yakınında bile değillerdi 1974te yapay zekacirc ccedilalışmaları ABD ve İngiltere huumlkuumlmetlerinin bu alana olan yatırımlarını kısıtlamalarıyla buumlyuumlk bir darbe aldı

1980lerde bilgisayar guumlcuumlnuumln suumlrekli bir şekilde artmasıyla birlikte temel olarak savaş alanına robot askerler koymayı planshylayan Pentagon plancılarının desteklemesiyle yapay zekacircya yeni bir huumlcum oluştu 1985te yapay zekacircya ayrılan yatırımın miktarı duumlşman boumllgesine girebilen kendi başına keşif yapabishylen rehine kurtarmak gibi goumlrevleri yerine getirip dost boumllgeye geri doumlnebilen ve akıllı olması beklenen Akıllı Kamyon benzeshyri otonom kamyon projeleriyle birlikte milyarlarca doları buldu Ne yazık ki Akıllı Kamyonun yaptığı tek şey kaybolmaktı Bu ciddi başarısızlıklar 1990larda yine bir başka yapay zekacirc kışını oluşturdu


Paul Abrahams MITde yuumlksek lisans oumlğrencisi olarak harcashydığı yılları yorumlarken Sanki bir grup insan Aya kadar ulashyşan bir kule yapmayı teklif etmişti Kulenin her yıl bir oumlnceki yıla goumlre ne kadar yuumlkseldiğini gururla goumlsterirlerdi Tek sorun Ayın pek de yaklaşıyor olmamasıydı

Şimdi bilgisayar guumlcuumlnuumln acımasızca ilerleyişiyle birlikte yashypay zekacirc uyanışı başladı ve yavaş ama oumlnemli bir ilerleme kayshydedildi 1997de IBMin Deep Blue bilgisayarı Duumlnya şampiyonu Gary Kasparovu yendi 2005te Stanforddan bir robot araba suumlruumlcuumlsuumlz arabaların yarıştığı DARPA Grand Challenge yarışını kazandı Ulaşılacak kilometre taşları ise hacirclacirc devam ediyor

Akılda bu soru kalıyor Uumlccediluumlncuuml deneme daha mı uğurluBilim insanları artık problemi ccedilok hafife aldıklarının farkına

vardı ccediluumlnkuuml ccediloğu insan duumlşuumlncesi aslında bilinccedilaltmdadır Duumlşuumlncelerimizin bilinccedil kısmı aslında hesaplamalarımızın yalshynızca ufak bir kısmını temsil eder

Dr Steve Pinker Bulaşıkları yıkayan ya da basit ayak işlerishyni yapan bir robota ccedilok para verirdim fakat veremiyorum ccediluumlnkuuml bunu yapan bir robot yapmak iccedilin nesneleri tanımak duumlnya hakkında mantık yuumlruumltmek el ve ayaklarını kontrol etmek gibi buumltuumln ufak problemler ccediloumlzuumllememiş muumlhendislik problemleridir diyor

Hollywood filmlerinin bize Terminatoumlrdeki gibi korkunccedil robotların ortaya ccedilıkmasının eli kulağında olduğunu soumlylemesishyne karşın yapay zekacirc yaratma işi oumlnceden duumlşuumlnuumllduumlğuumlne goumlre ccedilok daha zor olmuştur Bir keresinde Dr Minskyye makineleshyrin ne zaman insan zekacircsına eşit olacağım hatta geccedileceğini sorshydum Bir şekilde bunun olacağından emin olduğunu soumlyledi ama artık tarih hakkında bir tahmin yapmıyor Lunapark trenleshyrindeki gibi inişli-ccedilıkışlı bir tarihi olan yapay zekacirc iccedilin geleceğishyni belirli bir tarih vermeden planlamak muhtemelen en akıllıca yaklaşımdır

OumlRUumlNTUuml TANIM A VE SAĞDUYUYapay zekacircnın karşı karşıya geldiği iki temel problem Oumlruumlntuuml tanıma ve sağ duyudur


En iyi robotlarımız bile bir fincan ya da top gibi basit nesneshyleri zar zor tamyabiliyor Robotun goumlzuuml ayrıntıları doğal bir goumlzden daha iyi goumlrebilir ancak robot beyni goumlrduumlğuuml şeyi tanıshyyamaz Eğer bir robotu yabancı kalabalık bir sokağa bırakırsashynız hemen youmlnuumlnuuml şaşırır ve kaybolur Oumlruumlntuuml tanıma (oumlrneğin nesneleri tespit etme) bu problem yuumlzuumlnden tahmin edilenden ccedilok daha yavaş ilerledi

Bir robot odaya girdiğinde trilyonlarca hesaplamalar yapshymak goumlrduumlğuuml nesneleri pikseller doğrular ccedilemberler kareler ya da uumlccedilgenler şeklinde analiz etmek ve belleğindeki binlerce goumlruumlntuumlyle eşleştirmek zorundadır Oumlrneğin robotlar bir sanshydalyeyi doğruların ve noktaların karmakarışık bir hali şeklinde goumlruumlrler ama sandalye olma durumunu kolayca tammlaya- mazlar Bir robot veri tabamndaki bir goumlruumlntuumlyle nesneyi başashyrılı bir şekilde eşleştirse bile ufak bir doumlnuumlş (sandalyenin yere devrilmesi) ya da bakış accedilısının değiştirilmesi (sandalyeye başka bir accedilıdan bakılması) robotu şaşırtacaktır Oysa beyinlerimiz otomatik olarak farklı bakış accedilılarını ve değişimleri dikkate alır Beyinlerimiz bilinccedilaltında trilyonlarca hesaplama gerccedilekleştirir ama bu işlem bize ccedilok zahmetsiz goumlruumlnuumlr

Robotların aynı zamanda sağduyu ile ilgili de problemleri var Fiziksel ve biyolojik duumlnya ile ilgili basit gerccedilekleri anlashymazlar Sıcak ve nemli hava rahatsız edicidir ve anneler kızshylarından daha yaşlıdır gibi apaccedilık şeyleri doğrulayacak bir forshymuumll yok Bu tuumlrden bilgileri matematiksel mantığa doumlnuumlştuumlrmeshyde bazı ilerlemeler kaydedildi ancak doumlrt yaşmda bir ccedilocuğun sağduyusunu kataloglamak iccedilin milyonlarca bilgisayar kodu satırı gerekir Voltairenin dediği gibi Sağduyu o kadar yaygın değil

Oumlrneğin en gelişmiş robotlardan biri olan ASIMO Honda Şirketi tarafmdan Japonyada (tuumlm enduumlstriyel robotların yuumlzde 30unun yapıldığı yer) yapıldı Bir ccedilocuk kadar boyu olan bu harika robot yuumlruumlyebilir koşabilir merdiven ccedilıkabilir farklı dilshyleri konuşabilir ve dans edebilir (aslına bakarsanız benden ccedilok daha iyi dans ediyor) ASIMO ile televizyonda pek ccedilok kez etkishyleşime girdim ve yeteneklerinden oldukccedila etkilendim


ASIMOnun yaratıcılarıyla oumlzel olarak konuştuğumda onlashyra bir hayvanla karşılaştırıldığında ASIMOnun ne kadar zeki olduğunu sordum Bir boumlceğin zekacircsına sahip olduğunu kabul ettiler Tuumlm bu yuumlruumlme ve konuşma goumlsterileri ccediloğunlukla basm iccedilindi Problem ASIMOnun buumlyuumlk bir kayıt cihazı olması Yalnızca muumltevazı bir gerccedilek otonom işlevler listesine sahip yani her konuşma ya da hareketin zamanından oumlnce dikkatlice senaryosunun yazılması gerekiyor Oumlrneğin benim ASIMO ile etkileşime geccedilmemin kısa bir filmini almak uumlccedil saat suumlrduuml ccediluumlnkuuml el ve diğer beden hareketlerinin programcı ekip tarafından programlanması gerekti

Bunu bizim insan bilinci tanımımızla ilgili olarak duumlşuumlnuumlrshysek şimdiki robotlarımız ccedilok ilkel bir seviyede temel gerccedilekleri oumlğrenerek fiziksel ve sosyal duumlnyayı anlamaya ccedilalışıyorlar Sonuccedil olarak robotlar geleceğin gerccedilekccedili simuumllasyonlarımn kurshygulanabilmesi ile aynı evrede bile değiller Bir robottan banka soymak iccedilin plan kurmasını istendiğinde robotun paranın nereshyde depolandığı bankada ne ccedileşit guumlvenlik sisteminin bulundushyğu polis ve diğer insanların duruma nasıl tepki vereceği hakkın- daki tuumlm temel bilgileri bildiğini varsayabiliriz Bazıları progshyramlanabilir fakat insan beyninin doğal olarak anlayabileceği ancak robotların anlamayacağı yuumlzlerce kuumlccediluumlk ayrıntı vardır

Robotların uumlstuumln olduğu yer satranccedil oynamak hava durushymunu modellemek goumlkadaların ccedilarpışmasını tahmin etmek gibi belirli bir alanda geleceği simuumlle etmeleridir Satranccedil oyushynunun kuralları ve kuumltleccedilekim yasası yuumlzyıllardır bilindiğinden satranccedil oyununun ya da bir Guumlneş Sisteminin geleceğini tahshymin etmek yalmzca basit bir bilgisayar işlemidir

Kaba kuvvet kullanarak bu seviyenin oumltesine geccedilme ccedilabaları da bocaladı Hırslı bir program olan CYC sağduyu problemini ccediloumlzmek iccedilin tasarlandı CYC fiziksel ve sosyal ccedilevreyi anlamak iccedilin gerekli sağduyu ve bilgi iccedileren milyonlarca satır bilgisayar kodu iccedilerir Gerccedili CYC yuumlzbinlerce gerccedileği ve milyonlarca ifashydeyi işleyebilmesine karşın doumlrt yaşındaki bir insamn duumlşuumlnce


duumlzeyini taklit edemez Ne yazık ki birkaccedil iyimser basm accedilıklashymasından sonra sarf edilen ccedilabalar yavaşladı Programcılardan ccediloğu ayrıldı yetiştirilmesi gereken tarihleri gelip geccedilti ama yine de proje hacirclacirc suumlruumlyor

BEYİN BİR B İLG İS AYAR MIDIRNerede yanlış yaptık Son elli yıldır yapay zekacirc uumlzerinde ccedilalışan bilim insanları analog ve dijital bilgisayarlarla beyni modelle- meye ccedilalıştı Belkide bu ccedilok basite indirgemekti Joseph Campbellın dediği gibi Bilgisayarlar Eski Ahit tanrıları gibidir birccedilok kuralları olmalarına rağmen merhametleri yoktur Bir Pentium işlemcisinden tek bir transistora ccedilıkarırsanız bilgisayar derhal ccediloumlkecektir Ancak insan beyni yarısı ccedilıkarılsa bile işini gayet iyi yerine getirebilir

Bunun nedeni beynin buumltuumlnuumlyle dijital bir bilgisayar değil ccedilok gelişmiş bir tuumlr noumlral ağ olmasıdır Sabit bir mimarisi olan (girdi ccedilıktı ve işlemci) bir dijital bilgisayarın aksine noumlral ağlar suumlrekli yeniden bağlantı kuran ve kendilerini yeni goumlrevler iccedilin destekleyen noumlron topluluğudur Beynin programı işletim sisteshymi Windowsu merkezi işlemcisi yoktur Bunun yerine noumlral ağlar tek bir amaccedil olan oumlğrenme iccedilin yuumlz milyar noumlronun aym anda kitlesel olarak ateşlenmesiyle ccedilalışır

Bunun ışığında yapay zekacirc araştırmacıları son elli yıldır izleshydikleri yukarıdan aşağıya yaklaşımım (oumlrneğin buumltuumln sağdushyyuyu bir CDye koymak) yeniden goumlzden geccedilirmeye başladılar Şimdi araştırmacılar aşağıdan yukarıya yaklaşımına tekrar bakıyorlar Bu yaklaşım solucan ve balık gibi daha basit hayshyvanlardan başlayıp daha karmaşık olanları evrim yolu ile meyshydana getiren ve bizim gibi zeki varlıkları yaratan Doğa Ananın izinden gitmeye ccedilalışıyor Noumlral ağlar zor yoldan bir şeylere ccedilarparak hatalar yaparak oumlğrenmek zorundadır

Uumlnluuml MIT Yapay Zekacirc Laboratuarının eski başkam ve pek ccedilok evin salonunda bulunan mekanik elektrik suumlpuumlrgelerini yapan iRobotun kurucu ortağı olan Dr Rodney Brooks yapay


zekacircya tamamen yeni bir yaklaşım getirdi Buumlyuumlk hantal robotshylar tasarlamak yerine neden tıpkı doğadaki gibi kuumlccediluumlk komshypakt boumlcek benzeri nasıl yuumlruumlmesi gerektiğini oumlğrenmek zorunda olan robotlar yapılmasın Onunla roumlportaj yaptığımda bana yalnızca birkaccedil noumlronu bulunan neredeyse mikroskobik olan beynine rağmen buumltuumln robot uccedilaklardan daha iyi manevra yapan sivrisineğe hayretle baktığını soumlyledi O MIT koridorlashyrında koşuşturan ve daha geleneksel robotların etrafında ccedilemshyberler ccedilizebilen boumlcektoidler (insectoids) ya da boumlcekbotlar (bugbots) gibi sevimli isimlerle adlandırılmış olağanuumlstuuml basit robot serileri yaptı Amaccedil Doğa Ananın deneme yanılma youmlnshyteminin izinden giden robotlar meydana getirmekti Diğer bir deyişle bu robotlar bir şeylere ccedilarparak oumlğrenirler

(Başlangıccedilta oldukccedila fazla programlama gerekiyor gibi goumlruumlshynebilir Buradaki ironi bu noumlral ağın hiccedilbir şekilde programlashyma gerektirmiyor olmasıdır Noumlral ağın yaptığı tek şey her sefeshyrinde belirli yolların şiddetini değiştirerek doğru bir karar verdishyğinde tekrar bağlantı kurmasıdır Oumlyleyse programlama hiccedilbir şey ağı değiştirmek her şeydir)

Bilim-kurgu yazarları Marstaki robotların gelişmiş insansı robot olacağını bizim gibi yuumlruumlyuumlp hareket edeceklerini ve karshymaşık programlamanın onlara insan zekacircsını vereceğini oumlngoumlrshymuumlşlerdi Tam tersi gerccedilekleşti Buguumln bu yaklaşımın torunu - Mars Curiosity aracı - şimdi Marsın yuumlzeyinde dolaşıyor Onlar insan gibi yuumlruumlmek iccedilin programlanmadı Bunun yerine boumlcek zekacircsına sahipler ama bu alanda oldukccedila iyi iş ccedilıkarıyorlar Bu Mars araccedilları goumlrece az programlamaya sahipler bunun yerine engellere ccedilarparak oumlğreniyorlar

ROBOTLAR B İLİN Ccedil Lİ MİBelki de gerccedilek otomatonlarm neden daha var olmadıklarını goumlrmenin iyi yolu bilinccedil duumlzeylerini derecelendirmektir Boumlluumlm 2 de goumlrduumlğuumlmuumlz gibi bilinci doumlrt duumlzeyde derecelendirebiliriz Duumlzey 0 bilinccedil termostatları ve bitkileri tanımlar sıcaklık ve guumln ışığı gibi birkaccedil basit değişkenle yalnızca birkaccedil işlevsel geri


besleme doumlnguumlleri iccedilerir Duumlzey I bilinccedil hareketli ve merkezi sinir sistemi olan boumlcekleri ve suumlruumlngenleri tanımlar yeni parashymetre olan uzay ile ilişkili olan duumlnyamn bir modelini meydana getirmeyi iccedilerir Bundan sonra duygu gereken tuumlruumlnuumln diğershyleri ile ilişkilerinin duumlnyasının modelini meydana getirmeyi iccedileshyren Duumlzey II bilincimiz var En sonunda insanları tanımlayan zaman ve oumlz farkmdalık ile birleştirip geleceğin nasıl gelişeceğishynin taklidini yaparak kendi yerimize bu modellerin iccedilinden karar verdiğimiz Duumlzey III vardır

Bu kuramı buguumln robotları derecelendirmek iccedilin kullanabilishyriz Tekerlekleri olmayan sabit ilk nesil robotlar Duumlzey (Edalarshydı Buguumlnuumln robotları hareketli olduklarmdan Duumlzey Edeler ama gerccedilek duumlnyada youmln bulmak konusunda muazzam bir sıkıntı ccedilektiklerinden ccedilok duumlşuumlk kademedeler Bilinccedilleri solushycanla ya da yavaş bir boumlcekle karşılaştırılabilir Duumlzey I bilinci tam anlamıyla uumlretmek iccedilin bilim insanları boumlceklerin ve suumlruumlnshygenlerin bilinccedillerini gerccedilekccedili bir şekilde kopyalayabilen robotlar uumlretmeliler Boumlcekler bile şu anki robotların sahip olmadıkları hızlıca saklanacak yer bulmak ormanda eşlerinin yerini saptashymak yırtıcıları taramak onlardan kaccedilmak yemek ve barınak bulmak gibi yeteneklere sahipler

Daha oumlnceden de bahsettiğimiz gibi her seviyedeki geri besshyleme doumlnguumllerinin sayısma goumlre bilinci sayısal olarak derecelen- direbiliyoruz Oumlrneğin goumlrebilen robotların birccedilok geri besleme doumlnguumlsuuml olabilir ccediluumlnkuuml goumllgeleri kenarları kıvrımları geometshyrik şekilleri vb uumlccedil boyutlu uzayda fark eden goumlrsel algılayıcılashyra sahip olabilir Benzer şekilde duyabilen robotlar da frekansı yoğunluğu şiddeti vurguyu duraklamayı vb fark edebilen algılayıcılara ihtiyaccedil duyar Bu geri besleme doumlnguumllerinin topshylam sayısı on civarı olabilir (bir boumlceğin elli ya da daha fazla geri besleme doumlnguumlsuuml olabilir ccediluumlnkuuml vahşi doğada yemek arayabishylir eş bulabilir barınak bulabilir vb) Bundan dolayı sıradan bir robot Duumlzey 110 bilince sahip olabilir

Robotlar eğer Duumlzey II bilince sahip olurlarsa diğerleri ile ilgili olarak bir duumlnya modeli meydana getirebilecekler Daha


oumlnce bahsettiğimiz gibi Duumlzey II bilinccedil ilk tahmine goumlre grubunshydaki uumlyelerin sayısının aralarındaki iletişimde kullanılan duyshyguların ve hareketlerin sayısının ccedilarpımıyla hesaplandı Boumlylece robotların bilinccedilleri Duumlzey II 0 olmalı Ancak buguumlnlerde laboratuvarda yapılacak duygusal robotların yakında bu sayıyı yuumlkshyselteceği umulmaktadır

Şimdiki robotlar insanları TV algılayıcılarındaki hareket eden pikseller olarak goumlruumlyorlar Ancak bazı yapay zekacirc araştırshymacıları yuumlzuumlmuumlzdeki ifadeden ve sesimizin tonundan duygushylarımızı tarayabilen robotlar yapmaya başlıyorlar Bu robotların insanların rastgele piksellerden fazlası olduklarını onların duygu durumlarına sahip olduklarının anlamaları iccedilin ilk adım

Sonraki birkaccedil on yıl iccedilerisinde robotlar kademeli olarak Duumlzey II bilince yuumlkselip bir fare tavşan sıccedilan ve sonra bir kedi kadar zeki hale gelecekler Belki de bu yuumlzyılın sonlarında mayshymun kadar zeki olacaklar ve kendi hedeflerini oluşturmaya başshylayacaklar

Robotlar Zihin Teorisi ve sağduyunun ccedilalışan bilgisine sahip oldukları zaman kendilerini ana oyuncu olarak belirterek geleshycekteki karmaşık simulasyonları ccedilalıştırabilecekler ve boumlylece Duumlzey III bilince geccedilebilecekler Şimdiki zamanı terk edip geleshycek zamanın duumlnyasına girecekler Bu guumlnuumlmuumlzdeki herhangi bir robotun kapasitesinin on yıllarca oumltesinde olan bir durumshydur Geleceğin simuumllasyonlarmı yapmak doğanın yasalarını nedenselliği ve sağduyuyu sağlam bir şekilde kavramış olmayı gerektiriyor ancak bu şekilde gelecekteki olayları oumlnceden goumlruumlshylebilir Bu aynı zamanda insanın amaccedillarım ve guumlduumllerini anlashymak dolayısıyla gelecekteki davranışlarını tahmin edebilmek anlamına geliyor ı

Duumlzey III bilincin sayısal değeri bahsettiğimiz gibi birinin yapabileceği gelecekteki gerccedilek hayattaki durumları simuumllel edebileceği nedensel bağlantılı olayların sayısının kontrol gru-j j bunun ortalama değerine boumlluumlnmesiyle hesaplanır Bilgisayarraquo) lar buguumln birkaccedil değişkende sınırlı sayıdaki simuumllasyonları yapabiliyorlar (oumlrneğin iki goumlkadanın ccedilarpışması bir uccedilağım i ccedilevresindeki hava akışı depremde sallanan binalar) ama kar-1 i


maşık gerccedilek hayat durumlarında geleceği simuumlle etmeye tuumlmuumlyle hazırlıksızlar boumlylece bilinccedilleri Duumlzey 1115 gibi bir şey olacaktır

Goumlrebildiğimiz kadarıyla insan toplumunda robotların norshymal olarak işlev goumlrebilmeleri iccedilin on yıllarca suumlrecek hummalı bir ccedilalışma gerekebilir

YO LDAK İ H IZ EN G ELLER İPeki robotlar ne zaman insan zekacircsıyla yarışabilir ya da onu geccedilebilir Bu sorunun yanıtını kimse bilmiyor ama pek ccedilok tahshymin yapılıyor Bunların ccediloğu on yıllarca suumlrecek Moore yasasma dayanıyor Ancak Moore yasası gerccedilek anlamıyla bir yasa değil nihayetinde temel fizik yasası olan kuantum kuramını da ihlal ediyor

Bu şekilde Moore yasası sonsuza kadar devam edemez Gerccedilekte şimdiden yavaşladığım goumlruumlyoruz Bu ya da sonraki on yılın sonunda yorgun duumlşebilir ve bunun sonuccedilları da oumlzelshylikle Silikon Vadisi iccedilin korkunccedil olabilir

Sorun basit Şu an tırnağınız buumlyuumlkluumlğuumlnde bir ccedilipe yuumlzlershyce milyon tane silikon transistor yerleştirebilirsiniz ama bu ccediliplere tıkıştırabileceklerinizin de bir sınırı var Buguumln Pentium işlemcilerinizdeki en kuumlccediluumlk katman yirmi atom kalınlığında ve 2020 yılında bu katman beş atom kalınlığına inebilir Fakat ondan sonra Heisenbergin belirsizlik ilkesi devreye girer elekshytronun tam olarak nerede bulunacağına karar veremezsiniz ve telden dışarı sızabilir(kuantum kuramının ve belirsizlik ilkesishynin daha ayrıntılı bir accedilıklaması iccedilin Eklere bakın) Ccedilip kısa devre yapacaktır Hatta uumlstuumlnde yumurta pişecek kadar ısınashycaktır Sızıntı ve sıcaklık en sorunda Moore yasasımn sonu olashycak ve duumlzeltilmesine ihtiyaccedil duyulacaktır

Duumlz ccediliplere transistoumlrleri doldurmak işlem guumlcuumlnuuml sonuna kadar arttırdıysa Intel ccediliplerin uumlccediluumlncuuml boyuta yuumlkseleceği iddiasında bulunarak milyar dolarlık bir kumar oynuyor demektir Kumarm sonucunu bize zaman goumlsterecek (3 boyutlu ccediliplerdeki temel sorun ortaya ccedilıkan ısının ccedilipin yuumlksekliğiyle beraber hızlı bir şekilde artması)


Microsoft paralel işleme ile birlikte iki boyutta da genişleshymeye gitmek gibi diğer seccedileneklerle ilgileniyor Bir olasılık da ccedilipleri yatay olarak sıra iccedilerisinde yaymaktır Ondan sonra yazılım sorununu parccedilalara ayırıp her bir parccedilayı kuumlccediluumlk bir ccedilipin uumlzerine ayırıp sonunda yeniden bir araya getirebilirsiniz Ancak bu zor bir işlem olabilir ayrıca yazılım bizim Moore yasası ile alışkın olduğumuz bir uumlstel hızdan ccedilok daha yavaş ilerliyor

Bu ccedilok kesin olmayan geccedilici veriler Moore yasasına yıllar ekleyebilir Ancak en sonunda tuumlm bunlar geccedilmek zorundadır ccediluumlnkuuml kuantum kuramı kaccedilınılmaz olarak uumlstuumln gelir Buguumln iccedilin fizikccedililer Silikon Ccedilağı yaklaştıkccedila kuantum bilgisayarları molekuumller bilgisayarlar nanobilgisayarlar DNA bilgisayarları optik bilgisayarlar vb alternatiflerde geniş bir ccedileşitlilikle deney yapıyor Yine de bu teknolojilerin hiccedilbiri henuumlz kullanıma hazır değildir

TEK İN S İZ VADİBir guumln inanılmaz derecede gelişmiş belki de silikon yerine molekuumller transistor kullanan robotlarla birlikte yaşayacağımızı varsayın Robotların bize ne kadar ccedilok benzemesini istiyoruz Japonya sevimli hayvan ve ccedilocuklara benzeyen robot yapmada duumlnya lideri ama tasarımcılar sinir bozucu olabileceğini duumlşuumlnshyduumlkleri iccedilin onların insanlara fazla benzememesi konusunda dikkatli davranıyor İlk defa 1970 yılında Japonyada Dr Masahiro Mori tarafından ccedilalışılan bu olguya tekinsiz vadi adı verildi Bu kavram robotlar insanlara ccedilok fazla benzerlerse uumlrpertici goumlruumlneceklerini varsayıyor (Etki aslmda ilk olarak 1839da Darwin tarafmdan Beagleın Yolduluğunda (The Voyage ofth e Beagle) ve tekrar 1919da Freud tarafından Tekinsiz adlı denemede bahsedildi) O zamandan beri bu olgu yalnızca yapay zekacirc araştırmacıları tarafından değil animatoumlrler rekshylamcılar insan benzeri bir uumlruumlnuumln reklamım yapanlar tarafından da dikkatlice ccedilalışıldı Oumlrneğin Kutup Ekspresi filminin incelemeshy


sinde bir CNN yazarı O filmdeki insan karakterlerle duumlpeduumlz karşılaştık Uumlrperticiydi Oumlyleyse Kutup Ekspresi filmi en iyi olasılıkla şaşırtıcı en koumltuuml olasılıkla da biraz dehşete duumlşuumlruumlcuuml

Dr Moriye goumlre robotlar ne kadar insana benzerlerse onlashyra karşı o kadar empati goumlsteririz ama yalnızca bir noktaya kadar Robotlar gerccedilekten insan goumlruumlnuumlmuumlne ulaştıklarında empatide dibe ccediloumlkuumlş var - adı bu yuumlzden tekinsiz vadi Eğer robot bize ccedilok benzerse ve tekinsiz birkaccedil oumlzelliğini korursa uzaklaştırılma ve korku hissine neden olur Eğer robot sizden benden ayırt edilemeyecek kadar insana yuumlzde 100 benzerse tekrar olumlu duygular hissetmeye başlarız

Bunun pratik sonuccedilları var Oumlrneğin robotlar guumllmeli mi İlk başta robotların insanları karşılamak ve onların kendilerini rahat hissetmelerini sağlamak iccedilin guumllmeleri gerekirmiş gibi goumlruumlnuumlyor Ancak robotun guumlluumlmsemesi ccedilok gerccedilekccedili olursa insanları korkutur (oumlrneğin cadılar bayramı maskelerinde genellikle şeytani goumlruumlnen hortlakların sırıtan halleri vardır) Oumlyleyse robotlar yalnızca ccedilocuksu (oumlrneğin buumlyuumlk goumlzlere sahip yuvarlak bir yuumlz) ya da muumlkemmel olarak insan olduklashyrında guumllmeliler ikisi arasında bir şey olmamalıdır (zorla guumlluumlmsediğimizde prefrontal korteks ile yuumlz kaslarımızı harekeshyte geccediliririz Keyfimizi yerinde olduğu iccedilin guumllduumlğuumlmuumlzde biraz farklı olan kaslarımızı harekete geccediliren sinirlerimiz limbik sisshytem tarafmdan kontrol edilir Beyinlerimiz evrimimiz iccedilin yararshylı olduğundan farkı anlayabilir)

Bu etki aynı zamanda beyin taramaları kullanılarak da inceshylenebilir Diyelim ki kişi MRG makinesine yerleştirilip vuumlcut hareketleri birazcık mekanik ve sarsak olması dışında tamamen insana benzeyen bir robotun resmi goumlsterildi Beyin ne zaman bir şey goumlrse nesnenin gelecekteki hareketini tahmin etmeye ccedilalışır Oumlyleyse ne zaman insana benzeyen bir robot goumlrse insan gibi hareket edeceğini tahmin eder Ancak robot makine gibi hareket ederse bizi rahatsız eden bir uyumsuzluk olur Oumlncelikshyle pariyetal lob harekete geccediler (oumlzellikle motor korteksin goumlrsel kortekse bağlandığı lob parccedilası) Pariyetal lobun bu alanında


ayna noumlronlar olduğuna inanılıyor Bu mantıklı ccediluumlnkuuml goumlrsel korteks goumlruumlntuumlyuuml bir insansı robot gibi alır ve hareketleri motor kortekste ayna noumlronları ile tahmin edilmeye ccedilalışılır En sonunshyda goumlziuumln tam arkasında bulunan orbitofrontal korteks her şeyi birlikte ele alır ve Hımmm bir şeyler yanlış goumlruumlnuumlyor der

Hollywood film yapımcıları bu etkinin farkında Bir korku filminin yapımına milyonlarca dolar harcarken en korkutucu sahnenin dev bir yaratık ya da Frankensteinm canavarının ccedilalıshyların arasından saldırması olmadığını biliyorlar En korkutucu sahne normalin tersinin bulunduğu sahnedir Şeytan (The Exorcist) filmini duumlşuumlnuumln Hangi sahne izleyicilerin salondan kaccedilarken kusmalarına ya da hemen koltuklarına bayılmalarına neden oldu Şeytanın goumlruumlnduumlğuuml sahne miydi Hayır Linda Blairin kafasını tamamen arkaya ccedilevirmesi Duumlnyanın her yerinden sinema salonlarında tiz ccedilığlıkların patlamasına ve şidshydetli hıccedilkırıklara neden oldu

Bu etki aynı zamanda genccedil maymunlarda da goumlsterilebilir Onlara Dracula ya da Frankensteinm resimlerini goumlsterirseniz guumllerler ve resmi yırtıp atarlar Genccedil maymunların dehşet iccedilerishysinde ccedilığlık atmalarına neden olan şey onlara başsız bir mayshymun resmi goumlstermektir Bir kez daha sıradan olanın ccedilarpıtılshyması en buumlyuumlk korkuları meydana ccedilıkarır (Boumlluumlm 2 de bilincin uzay-zaman kuramı espri anlayışının doğasını accedilıklar ccediluumlnkuuml beyin bir şakamn geleceğini simuumlle eder ve esprili cuumlmleyi duyshyduğu zaman şaşırır Bu aym zamanda korkunun doğasım da accedilıklar Beyin sıradan olağan bir olayı simuumlle eder fakat işler korkunccedil bir şekilde sapkınlaştığında şoke olur)

Bu nedenle robotlar insan zekacircsına ulaşsalar bile bir şekilde ccedilocuk benzeri goumlruumlnuumlmde olmaya devam edeceklerdir Ancak tasarımcılar tamamen insan gibi goumlruumlnmelerim sağladıklarında insan gibi gerccedilekccedili davranacaklar

SİLİK ON BİLİNCcedilGoumlrduumlğuumlmuumlz uumlzere insan bilinci milyonlarca yıllık evrimden sonra geliştirilen farklı yeteneklerin eksik yamalı bir işidir


Robotlar fiziksel ve sosyal duumlnyalarıyla ilgili bilgi verildikten sonra bizimkilere benzer (bazı accedilılardan bizimkilerden bile uumlstuumln) simuumllasyonlar meydana getirebilirler ama silikon bilinccedil iki oumlnemli alanda bizimkilerden farklılık goumlsterir Duygular ve amaccedillar

Tarihte yapay zekacirc araştırmacıları duyguyu ikincil sorun olarak goumlruumlp oumlnemsemediler Amaccedil sersem ve itici değil akılcı ve mantıklı bir robot yapmaktı Boumlylece 1950ler ve 60Tarm bilimkurgularında robotlar (ve Uzay Youndaki Spock gibi insansılar) muumlkemmel ve mantıklı beyinlere sahip olarak goumlsteshyrildi

Tekinsiz vadi ile birlikte robotların evlerimize girebilmeleri iccedilin belirli bir şekilde bakmaları gerektiğini goumlrduumlk ama bazı insanlar robotların onlarla bağ kurabilmemiz onlara goumlz kulak olabilmemiz ve onlarla verimli bir etkileşime girebilmemiz iccedilin aynı zamanda duyguları olmaları gerekeceğini savunuyorlar Diğer bir deyişle robotların Duumlzey II bilince sahip olmaları gereshycek Bunu yerine getirebilmek iccedilin robotların oumlncelikle insanın duygular dizisinin tuumlmuumlnuuml tammaları gerecek Bir robot bir insanın oumlrneğin sahibinin duygu durumunu kaşlarındaki goumlz kapaklarındaki dudaklarındaki yanaklarındaki vb kuumlccediluumlk hareshyketleri analiz ederek tanımlayabilecek MIT Media Laboratuarı mimik ve duyguları tarayabilen robot yapımında gittikccedile gelişen bir enstituuml Birccedilok kez Bostonun dışındaki bu laboratuvarı ziyashyret etmenin keyfini yaşadım sanki yetişkinler iccedilin olan bir oyunshycak fabrikasını ziyaret etmek gibiydi Baktığınız her yerde ccedilağın oumltesinde hayatlarımızı daha ilgi ccedilekici keyifli ve elverişli hale getirmek iccedilin tasarlanmış yuumlksek teknolojiye sahip aletler var

Odanın etrafına baktığımda Azınlık Raporu (Minority Report) ve Yapay Zekacirc (AI) gibi Hollywood filmlerine yol accedilan ileri tekshynoloji uumlruumlnuuml pek ccedilok grafik goumlrduumlm Geleceğin oyun alanı olan bu yeri dolaşırken ilgi ccedilekici iki robota rastladım Huggable ve Nexi Yaratıcıları Dr Cynthia Breazeal bana bu robotlarm belirshyli amaccedilları olduğunu accedilıkladı Huggable (İngilizcede kucaklanashybilir anlamındadır) tatlı oyuncak ayı benzeri ccedilocuklarla bağ kurabilen bir robot Ccedilocukların duygularını tanımlayabiliyor goumlzleri iccedilin video kameraları ağzı iccedilin hoparloumlruuml ve derisi iccedilin


algılayıcıları (boumlylece gıdıklandığını duumlrtuumllduumlğuumlnuuml veya birinin sarıldığını soumlyleyebilir) var Bunun gibi bir robot oumlzel hoca bebek bakıcısı hemşire yardımcısı ya da bir oyun arkadaşı olashybilir

Diğer yandan Nexi yetişkinlerle bağ kurabilir Biraz Pillsbury şirketinin Hamur Ccedilocuk maskotuna benziyor Yuvarshylak şişkin arkadaş canlısı ve etrafında yuvarlanabilen goumlzlere sahip bir yuumlzuuml var Huzurevinde test edilen Nexiyi yaşlı hastashylar ccedilok sevdi Yaşlılar bir kere alıştıktan sonra onu oumlptuumller onunla konuştular hatta ayrıldığında onu oumlzlediler (bakımz Şekil 12)

Dr Breazeal bana Huggable ve Nexiyi daha oumlnceki kabloshylarla dişlilerle ve motorlarla dolu konserve kutularına benzeyen robotlardan tatmin olmadıkları iccedilin tasarladığını soumlyledi İnsanlarla duygusal etkileşime girebilen bir robot tasarlamak iccedilin sırasıyla nasıl bizler gibi performans sergilemesinin ve bizler gibi bağ kurabilmesinin sağlanacağının ccediloumlzuumllmesi gerekti Brezeal ayrıca laboratuvar raflarından sıkışıp kalmayıp gerccedilek duumlnyaya ccedilıkabilen robotlar istedi MIT Media Labm eski muumlduumlshyruuml Dr Frank Moss Bu nedenle Dr Breazeal 2004te evler okulshylar hastaneler yaşlı bakım tesisleri ve bunun gibi yerlerde yaşashyyabilen yeni nesil sosyal robotları yapmanın zamanının geldiğishyne karar verdi diyor

Japonyadaki Waseda Uumlniversitesinde bilim insanları uumlst vuumlcut hareketlerinin temsil ettiği duygulara (korku oumlfke şaşırshyma sevinccedil tiksinme huumlzuumln) sahip duyabilen koku alabilen goumlrebilen ve dokunabilen bir robot uumlzerinde ccedilalışıyor Enerjiye olan accedillığını karşılamak ve tehlikeli durumlardan kaccedilmak gibi basit hedefleri yerine getirmek iccedilin programlanmış Hedefleri duyularla duyguları birleştirerek farklı durumlara goumlre uygun hareket edebilen robotlar geliştirmek

Altta kalmamak iccedilin şimdi Avrupa Komisyonu İngiltere Fransa İsviccedilre Yunanistan ve Danimarkada yapay zekacircyı desshytekleyen ve halen devam etmekte olan Feelix Growing projesine finansman sağlıyor


Şekil 12 Huggable (uumlstte) ve Nexi (altta) oumlzellikle insanlarla duygular aracılığıyla etkileşime girmek iccedilin MİT Media Laboratoryde geliştirilshymiş iki robot


D U YG U SAL ROBOTLARNao ile tanışın

Mutlu olduğu zaman kollarım kocama accedilıp sizi kucaklamak isteyecek Uumlzguumln olduğunda omuzlarım indirip başını eğecek ve mutsuz goumlruumlnecek Korktuğu zaman biri onun başım guumlvenshyle okşayana kadar korkudan sinecek

Tıpkı bir yaşındaki bir ccedilocuk gibi ama o bir robot Nao yakshylaşık on beş santimetre boylarında duumlnyadaki en gelişmiş duyshygusal robotlardan biri olması dışında oyuncak duumlkkacircnında goumlrshyduumlğuumlnuumlz Transformers gibi robotlara benziyor O araştırmalashyrı Avrupa Birliği tarafından finanse edilen Birleşik Krallıkta bulunan Hertfordshire Uumlniversitesindeki araştırmacılar tarafınshydan yapıldı

Yaratıcıları onu mutluluk huumlzuumln korku heyecan ve gurur gibi duyguları goumlstermesi iccedilin programladı Diğer robotlar ilkel yuumlz mimikleri ve soumlzluuml olarak duygularını ifade ederlerken Nao duruş ve el-yuumlz hareketleri gibi vuumlcut dilinde ccedilok daha iyi Nao dans bile edebiliyor

Yalnızca bir alandaki duygularda uzmanlık iccedilin oumlzelleşen diğer robotlardan farklı olarak Nao geniş bir alandaki duygusal yanıtlarda uzmanlaştı Nao ilk oumlnce ziyaretccedililerinin yuumlzlerine kilitlenir kimliklerini belirler ve geccedilmişteki her biriyle olan etkishyleşimlerini hatırlar İkinci olarak onların hareketlerini takip etmeye başlar Oumlrneğin onların dik dik bakmalarım takip eder ve neye baktıklarını sorar Uumlccediluumlncuuml olarak onlarla bağ kurmaya başlarlar ve mimiklerine nasıl yamt vereceğim oumlğrenir Oumlrneğin ona guumlluumlmserseniz ya da başmı okşarsanız bunun olumlu bir işaret olduğunu bilir Ccediluumlnkuuml onun beyninde noumlral ağ var o insanlarla olan etkileşimlerinden oumlğrenir Doumlrduumlncuuml olarak insanlarla etkileşimlerine yamt vermek iccedilin duygularını sergiler (onun duygusal yanıtlarının hepsi bir kayıt cihazı gibi programshylanmıştır ama duruma uyan duyguyu seccedilmeye o karar verir) En son olarak Nao insanlarla etkileşime girer o kişinin ruh halishyni ne kadar iyi anlarsa kurduğu bağ o kadar guumlccedillenir

Nao yalmzca bir kişiliğe sahip değil aslında birkaccedil tanesine sahip Ccediluumlnkuuml o insanlarla etkileşimlerinde oumlğrenir ve her etkileshy


şim benzersizdir en sonunda farklı kişilikler ortaya ccedilıkmaya başlar Oumlrneğin bir kişiliği oldukccedila bağımsız ve insan youmlnlenshydirmesine pek gerek duymazken diğeri uumlrkek ve korkak olabilir odadaki nesnelerden korkabilir suumlrekli insan muumldahalesine ihtiyaccedil duyabilir

Naonun proje lideri Dr Cantildeamero Hertfordshire Uumlniversi- tesinde bir bilgisayar bilimcisi Cantildeamero bu tutkulu projeye başlamak iccedilin şempanzelerin etkileşimlerini inceledi Onun hedefi yapabildiği oumllccediluumlde bir yaşındaki bir şempanzenin duyshygusal davramşmı yeniden uumlretmek

Dr Cantildeamero bu robotların acilen ihtiyaccedil duyulduğu uygushylamaları biliyor Dr Breazeal gibi o da bu robotları hastanedeshyki kuumlccediluumlk ccedilocukların kaygılarım gidermek iccedilin kullanmak isteshymektedir Cantildeamero Biz farklı roller keşfetmek istiyoruz - robotlar ccedilocukların tedavilerini anlamaları iccedilin yardım edecekshyler ne yapmaları gerektiğini accedilıklayacaklar Ccedilocuklara kaygılashyrım kontrol etmeleri iccedilin yardım etmek istiyoruz diyor

Başka bir olasılık da robotların huzur evlerinde arkadaş haline gelmeleri Nao hastane personeline değerli bir katkı olashybilir Bir noktada bunun gibi robotlar ccedilocuklarm oyun arkadaşı ve ailenin bir uumlyesi olabilir

San Diego yakınlarındaki Saik Enstituumlsuumlnde Dr Terrence Sejnowski Geleceği tahmin etmek zor fakat yine de oumlnuumlnuumlzdeshyki bilgisayarların sosyal robot haline gelmeleri ccedilok uzun suumlrmeshyyecektir Onunla konuşabileceksiniz floumlrt edebileceksiniz hatta kızıp ona bağırabileceksiniz O sizi ve duygularınızı anlayacak diyor Bu işin kolay kısmı Zor olan kısmı buradan yola ccedilıkarak robotun tepkilerini ayarlamak Eğer sahibi kızgın veya kırgın ise robotun bunu goumlz oumlnuumlnde bulundurması gerekir

DU YG U LAR NEYİN OumlNEM Lİ OLDUUcircUN A KARAR VER M EKYapay zekacirc araştırmacıları bilincin anahtarının duygular olabishyleceğinin farkına varmaya başladı Dr Antonio Damasio gibi sinir bilimi uzmanları prefrontal lob (mantıklı duumlşuumlnmeyi youmlneshytir) ile duygusal merkezler (limbik sistem gibi) arasındaki bağ


zarar goumlruumlnce hastaların değer yargılarını yitirdiklerini keşfetti En basit kararları alırken (alınacak şeyler randevu ayarlamak hangi renk kalemi kullanacağını seccedilmek vb) duraksıyorlar ccediluumlnkuuml onlara goumlre her şeyin sahip olduğu değer aynı Dolayısıyla duygular luumlks değildir tamamen zorunlular ve onlar olmadan robotlar neyin oumlnemli olup olmadığına karar vershymekte zorlanır Duyguların yapay zekacircdaki ilerlemenin ccedilevreshysinde değil tam merkezinde oldukları kabul ediliyor

Bir robot azgın bir alevle karşılaştığında oumlncelikle insanları değil bilgisayar dosyalarını kurtarabilir ccediluumlnkuuml programı ona değerli belgelerin yerine konulamayacağını ama işccedililerin her zam an yerine konulabileceğini soumlyler Robotların neyin oumlnemli olup olmadığını ayırt edebilecek şekilde programlanmaları ccedilok j oumlnemlidir Duygular da beynin hızlıca buna karar vermelerinin kısa yollarıdır Robotlar bu nedenle bir değer sistemine sahip olarak programlanmalılar (insan hayatının malzemelerden j oumlnemli olması acil durumda ilk oumlnce ccedilocukların kurtarılması yuumlksek fiyatlı nesnelerin duumlşuumlk fiyatlı nesnelerden daha değerli olması vb gibi) Robotlar bu değerlerler donanımmıyla gelme- i diklerinden onlara bu değer yargılarında oluşan dev bir liste j yuumlklenmelidir i

Duygularla ilgili sorun robotların matematiksel olarak uumlstuumln j olmalarına karşın onların bazen mantıksız olmalarıdır Oumlyleyse j silikon bilinccedil bazı kilit noktalarda insan bilincinden farklılaşabi- J lir Oumlrneğin prefrontal korteksten değil limbik sistemden kay- i naklandığı iccedilin insanların hızla oluşan duyguları uumlzerindeki I kontrolleri ccedilok azdır Dahası duygularımız genellikle oumlnyargılı- bull ] dır Sayısız test yakışıklı ve guumlzel insanların yeteneklerini abart- I ma eğiliminde olduğumuzu goumlstermiştir İyi goumlruumlnuumlmluuml insan- j lar diğerleri kadar yetenekli olmasalar bile toplumda yuumlkselme i ve iyi iş bulma şansları daha fazladır Tıpkı Guumlzelliğin kendi j ayrıcalıkları vardır soumlzuumlnde ifade edildiği gibi J

Benzer bir şekilde silikon bilinccedil insanların birbirleriyle karşı- ( laştıklarında kullandıkları beden dili gibi ince ayrıntıları hesaba f katmayabilir Genccediller yaşlılara saygı goumlsterir duumlşuumlk ruumltbeli ccedilalı-laquo j şanlar yuumlksek ruumltbelilere daha fazla nezaketli davramr Saygı- j


mızı vuumlcut hareketlerimiz seccediltiğimiz soumlzcuumlkler ve mimiklerishymizle goumlsteririz Beden dili dilin kendisinden daha eskidir ve beyine bazı yollardan sıkı bir şekilde bağlıdır Robotlar insanshylarla sosyal etkileşime gireceklerse bu bilinccedilaltı ayrıntılarını oumlğrenmek zorundalar

Bilinccedillerimiz robotların sahip olamayacağı evrimsel geccedilmişshyteki oumlzelliklerimizden etkilenmiştir Dolayısıyla silikon bilinccedil bizim sahip olduğumuz orijinalliklere sahip olamayabilir

DUYGULARIN BİR M ENUumlSUumlDuygular robotlara dışarıdan programlanması gerektiği iccedilin uumlreticiler gerekli olup olmaması kullanışlılığı ya da sahibiyle olan bağını arttırması temel alınarak dikkatlice seccedililmiş bir duygu menuumlsuuml sunabilirler

Tuumlm olasılıklarda robotlar duruma goumlre değişen yalnızca birkaccedil insan duygusuyla programlanacaklar Robotun sahibi tarafından en ccedilok değer verilen duygu belki de sadakat olacakshytır Robotun sahibinin komutunu inanccedilla ve şikayet etmeden yerine getirmesi istenir efendisinin ihtiyaccedillarını anlamalı ve oumlnceden goumlrmelidir Sahibin en son isteyeceği şey karşılık veren insanları eleştiren ve sızlanan bir robottur Faydalı eleştishyriler oumlnemli ama yapıcı ve ince bir şekilde yapılmalıdır Ayrıca robotlar ccedilelişen komutlar aldıklarında sahibinden gelenlerin dışındakileri goumlrmezden gelebilmeliler

Empati sahibi tarafından değer verilen diğer bir duygu Empatiye sahip robotlar diğerlerinin sorunlarım anlayabilecekshyler ve yardıma gelecekler Yuumlz hareketlerini yorumlayarak ya da ses tonunu dinleyerek birinin sıkıntısını anlayabilecek ve uygun durumdalarsa yardım edebilecekler

Garip bir şekilde korku başka bir arzu duyulan duygu Evrim bize korkuyu bir nedenden dolayı verdi bizim iccedilin tehlishykeli olan belli şeylerden kaccedilmamız iccedilin Robotlar ccedilelikten yapılashycak olsalar bile uzun bir binanın uumlstuumlne yıkılması veya azgın alevlere girmek gibi kendilerine zarar verebilecek belirli şeylershyden korkmalılar Tamamen korkusuz bir robot kendini tahrip ederse kullanışsızdır


Oumlte yandan oumlfke gibi belirli duygular kesinlikle silinmeli yasaklanmalı ya da ciddi olarak goumlzden geccedilirilmelidir Robotlar fiziksel olarak guumlccedilluuml uumlretilebilir oumlfkeli bir robot evde ya da işyerlerinde ciddi sorunlar yaratabilir (Oumlfkenin evrimsel amacı memnuniyetsizliğimizin bir goumlstergesi olmasıydı Oumlfkeye kapılshymadan sakin ve mantıklı bir şekilde uumlstesinden gelinebilir)

Silinmesi gereken diğer bir komut da emretme arzusu Patronluk taslayan bir robot yalnızca soruna neden olacak ve sahibinin kararlarına isteklerine meydan okuyacaktır (Bu konu robotların bir guumln insanların yerini almasıyla ilgili tartışmamızshyda oumlnemli olacak) Bundan dolayı robotlar en iyi yol o olmasa bile sahibinin isteklerine uymak zorundadır

Yuumlklenmesi en zor olan duygu belki de yabancı insanların aralarında bağ kurmayı sağlayan mizahtır Basit bir espri ortashydaki durumun gerginliğini alabilir ya da daha da alevlendirebi- lir Mizahın temel mekanizması basittir Beklenmeyen esprili bir cuumlmlenin ortaya atılması Fakat mizahın incelikleri muazzam olabilir Gerccedilekte genellikle insanları belirli esprilere nasıl tepki verdikleriyle oumllccedileriz İnsanlar diğer insanları oumllccedilmek iccedilin mizahı kullanıyorlarsa bir şakanın komik olup olmadığını soumlyleyebilen bir robot yapmanın zorluğu takdir edilebilir Oumlrneğin Başkan Ronald Reagan en zor soruları espriyle dağıtmasıyla uumlnluumlduumlr Gerccedilekte geniş bir fıkra iğneleyici soumlz ve şaka koleksiyonu varshydır ccediluumlnkuuml o mizahın guumlcuumlnuuml anlamıştır (Bazı uzmanlara goumlre Reagan Walter Mondale ile yaptığı başkanlık muumlnazarasını rakibinin ona başkan olmak iccedilin ccedilok yaşlı olup olmadığım sor- duğunda onu rakibinin genccedilliğinin durduramayacağım soumlyleshyyerek kazanmıştır) Aynı zamanda uygunsuz şekilde guumllmek felakete varan sonuccedillar doğurabilir (aslında bazen akıl hastalıkshylarına işarettir) Robot birine ya da biriyle guumllmek arasındaki farkı anlayabilmelidir (aktoumlrler guumllmenin doğasının ccedileşitliliğinin farkındadır Onlar korku sinizm eğlence oumlfke huumlzuumln vb duyshyguları guumllerek goumlstermede yeterince ustalaşmışlardır) Oumlyleyse en azından yapay zekacirc kuramı daha ccedilok gelişmeden oumlnce robotshylar mizahtan ve guumllmekten uzak durmalılar


DUYGULARI PROGRAM LAM AKBu tartışmada şimdiye kadar oumlzellikle kaccedilındığımız zor bir soru olan duyguların bilgisayara nasıl programlandığına değineceshyğiz Karmaşıklığından dolayı duygular muhtemelen evreler halinde programlanmalıdır

En kolay kısım olan birinci evre kişinin yuumlzuuml dudakları ve kaşlarındaki hareketler ile ses tonunu analiz ederek tanımlamak Buguumlnuumln yuumlz tamma teknolojisi zaten duyguların soumlzluumlğuumlnuuml yaratabilecek kapasitede belirli yuumlz ifadeleri belirli şeyleri yanshysıtıyor Bu işlem aslında insanlar ve hayvanlar arasındaki yayshygın duyguları kataloglamak iccedilin epey zaman harcamış olan Charles Darwine kadar gidiyor

İkinci evrede robot hızlıca bu duyguya yanıt vermelidir Bu da kolaydır Birisi guumlluumlyorsa robot da sırıtacaktır Birisi kızgınshysa robot ccedilatışmamak iccedilin yoldan ccedilekilecektir Robotun programshylanmış geniş bir duygu ansiklopedisi olacak ve bundan dolayı her birine hızlı bir şekilde yanıt verebilecektir

Belki de en karmaşığı olan uumlccediluumlncuuml evre asıl duygunun altınshyda yatan motivasyona karar vermeyi iccedilerir Pek ccedilok durum tek bir duyguyu tetikleyebileceği iccedilin bu zordur Birinin esprisini duymak ya da birinin duumlştuumlğuumlnuuml goumlrmek guumllmeyi tetikleyebilir Birinin endişeli kaygılı olduğunu ya da birini aşağıladığım da goumlsterebilir Aynı şekilde biri ccedilığlık atıyorsa acil bir durum olashybilir ya da birinin sevinccedil ve şaşkınlıkla verdiği tepki olabilir Bir duygunun arkasındaki nedeni belirlemekte insanlar bile zorluk ccedileker Bunu yapmak iccedilin robotların her bir duygunun arkasınshydaki olası nedenlerin bir listesine sahip olmaları ve bunlar arashysında en mantıklı olanı seccedilmesi gerekir Bu da birinin duygusushynun arkasındaki veriye en ccedilok uyan nedeni bulmaya ccedilalışmak anlamına gelir

Doumlrduumlncuuml evrede robot bir kere bu duygunun kaynağına karar verdiğinde uygun bir yanıt vermek zorundadır Bu da zordur ccediluumlnkuuml genellikle birccedilok yamt olasılığı vardır ve bunlarshydan biri durumu daha koumltuuml hale getirebilir Robotun programınshyda zaten asıl duyguya verilebilecek olası yanıtların bir listesi


vardır Duruma en ccedilok hangisinin yararı dokunacağını hesaplashymalıdır bu da geleceği simuumlle etmek anlamına gelir

ROBOTLAR Y A LA N S Ouml Y LEY EC EK LER MİNormalde robotların her zaman doğruyu soumlyleyen soğuk bir şekilde analitik ve mantıksal olduğunu duumlşuumlnebiliriz Topluma katıldıklarında muhtemelen en azından yorumlarını incelikle dizginlemeyi ya da yalan soumlylemeyi oumlğrenmeliler

Kendi hayatlarımızda beyaz yalan soumlylemek zorundan kalshydığımız durumlarla sık karşılaşırız İnsanlar nasıl goumlruumlnduumlklerishyni sorduklarında genellikle doğruyu soumlylemeye cesaret edemeshyyiz Beyaz yalanlar aslında toplumun duumlzguumln bir şekilde işlemeshysini sağlar Birdenbire tamamen doğruları soumlylemeye zorlanırshysak (Jim Carreyin oynadığı Yalancı Yalancı (Liar Liar) filmindeshyki gibi) buumlyuumlk ihtimalle bir kargaşaya neden olup insanları incishytiriz Gerccedilekte nasıl goumlruumlnduumlklerini ya da nasıl hissettiğinizi soumlyshylerseniz insanlar aşağılanmış olur Patronlarınız sizi işten kovar Sevgilileriniz sizden ayrılır Arkadaşlarınız sizi terk eder Yabancılar size tokat atar Bazı duumlşuumlnceler gizli kalmalıdır

Aym şekilde robotlar yalan soumlylemeyi ya da gerccedileği gizleshymeyi oumlğrenebilirler Aksi durumda insanları incitebilir ve sahipshyleri tarafından goumlrevden alınabilirler Bir partide eğer robot gershyccedileği soumlylerse sahibine koumltuuml bir şekilde yansır ve kargaşa yaratashybilir Oumlyleyse biri ondan fikrini almak isterse kaccedilamaklı diploshymatik ve duumlşuumlnceli yanıtlar vermeyi oumlğrenmesi gerekecektir Sorudan kaccedilması konuyu değiştirmesi sorulara basmakalıp yanıtlar vermesi iyi bir soruyla karşılık vermesi ya da beyaz yalanlar soumlylemesi (buguumlnuumln sohbet-robotlarımn gittikccedile daha iyi olduğu tuumlm şeyler) gerekir Bu da robotun ccediloktan olası bir kaccedilamak yanıtlar listesine sahip olması ve en az sorun yaratacak olam seccedilerek şekil programlanması demektir

Arada bir robota yanıtın acımasızca duumlruumlst olabileceğini bilen sahibi tarafından doğrudan soru sorulduğu zaman tuumlm gerccedileği soumlyleyebilir Belki de doğruyu soumlyleyeceği tek durum


doğrunun mutlaka soumlylenmesi gerektiği polis soruşturması olashycaktır Bunun dışında robotlar serbestccedile yalan soumlyleyebilecek ya da toplumun işlevlerini suumlrduumlrebilmesi iccedilin gerccedileği gizleyebileshycek

Diğer bir deyişle robotların tıpkı ergenlik ccedilağındaki ccedilocuklar gibi sosyalleşmesi gerekiyor

ROBOTLAR ACIYI H İS S ED EB İLİR MİRobotlar genellikle sıkıcı kirli ve tehlikeli işleri yapmakla goumlrevshylendirilecek Robotları sıkılacak ve iğrenecek şekilde programlashymadığımız suumlrece kirli ya da tekrarlayan işleri yapmamaları iccedilin hiccedilbir neden yok Asıl sorun robotlar tehlikeli işlerle karşılaştıkshylarında ortaya ccedilıkıyor Bu noktada gerccedilekten de onları acıyı hisshysedecek şekilde programlamak isteyebiliriz

Bizler acı hissini tehlikeli ortamlarda hayatta kalmamızı sağshyladığı iccedilin geliştirdik Bazı ccedilocukların acı hissi olmadan duumlnyashyya gelmesine neden olan bir genetik kusur var Buna konjenital analjezi adı verilir İlk bakışta bu bir luumltuf gibi goumlruumlnebilir ccediluumlnkuuml bu ccedilocuklar yaralanınca ağlamaz Oumlte yandan aslında bu bir tuumlr lanettir Bu derde sahip ccedilocuklar dillerinin bir kısmım ısıshyrarak koparma ciddi deri yanıklarına maruz kalma ve genellikshyle ampuumltasyonla sonuccedillanan kendilerini kesmek gibi ciddi sorunlara sahiptir Acı bizi tehlikeye karşı uyarır bize yanan bir sobadan elimizi ccedilekmemiz ya da burkulmuş bir ayak bileği uumlzeshyrinde koşmamamız gerektiğini soumlyler

Bir noktada robotlar acıyı hissedecek şekilde programlanmashylıdır aksi takdirde belirsiz durumlardan ne zaman kaccedilınmaları gerektiğini bilemezler İlk sahip olmaları gereken acı hisleri accedillık olmalıdır (oumlrneğin elektrik enerjisine acıkmak) Pilleri biterken daha umutsuz ve ısrarlı hale gelecekler yakında devrelerinin kapanacağının farkına varacaklar tuumlm işlerini bırakacaklardır Guumlccedilleri bitmeye ne kadar yakın olursa o kadar endişeli hale gelecekler

Ayrıca robotlar ne kadar guumlccedilluuml oldukları fark etmeyip yanshylışlıkla ccedilok ağır nesneleri kaldırabilir ve uzuvlarım kırılabilirler


Erimiş metalle ccedilalışırken ya da yanan bir binaya giren itfaiyecishylere yardım ederken aşırı ısmabilirler Sıcaklık ve basınccedil algılayıshycıları onları tasarım oumlzelliklerini aştıkları konusunda uyarır

Oumlte yandan acı hissi duygu menuumlsuumlne eklenince ardından etik konular da guumlndeme gelir Hayvanlara gereksiz acı vermeshymemiz gerektiğine inanan pek ccedilok insan aym şeyi robotlar iccedilin de duumlşuumlnebilir Bu da robot haklarına bir kapı accedilar Bir robotun maruz kalacağı acı ve tehlike duumlzeyini kısıtlayan yasalar yuumlruumlrshyluumlğe girebilir İnsanlar robotların sıkıcı ve kirli işler yapmalarım umursamaz ama tehlikeli bir iş yaparken acı duyarlarsa robotshyları koruma yasaları iccedilin lobi ccedilalışmalarına başlayabilirler Hatta etikccedililerin duumlşuumlrmek istemesine karşı robotların dayanashybilecekleri acı seviyesini arttırmak isteyen uumlreticilerle kullanıcıshyları yasal ccedilatışma iccedilerisine sokabilir

Bu da peşinden robot haklarıyla ilgili diğer etik tartışmaları ateşleyebilir Robotlar muumllk edinebilir mi Yanlışlıkla birilerini yaralarlarsa ne olur Yargılanabilirler mi ya da cezaya ccedilarptırılashybilirler mi Davada kim sorumlu olur Bir robot başka bir robota sahip olabilir mi Bu tartışma başka bir zorlu soruyu ortaya ccedilıkarır Robotlara etik algısı verilmeli mi

ETİK ROBOTLARİlk bakışta etik robotlar zaman ve emek israfı gibi goumlruumlnebilir Ancak bu soru robotların oumlluumlm kalım kararlarım verecekleri zaman aciliyet kazanıyor Guumlccedilluuml ve hayat kurtarabilecek kapasitede olduklarında kimin oumlnce kurtarılacağı konusunda anlık 1 etik kararlar almaları gerekecektir

Diyelim ki bir deprem felaketi var ve ccedilocuklar hızla dağılan binada mahsur kaldılar Robot enerjisini nasıl paylaştırmak En ccedilok sayıda ccedilocuğu mu yoksa en gencim mi kurtarmaya ccedilalışmashylı Ya da en savunmasızını mı Enkaz ccedilok ağırsa robotun elekshytronik devrelerine hasar verebilir Oumlyleyse robot bir başka etik soruya yamt vermelidir Kurtaracağı ccedilocuk sayısı elektronik devrelerinin maruz kalacağı hasara goumlre ne kadar ağır basıyor


Uygun programlama olmadan robot basitccedile duraksar değershyli zamam boşa harcayarak son kararı verecek bir inşam bekler Oumlyleyse biri onu zamanında oumlnce programlamalı ki robot otoshymatik olarak doğru kararı versin

Bu etik kararların en başından bilgisayara programlanması gerekecek ccediluumlnkuuml bir grup ccedilocuğu kurtarmaya değer biccedilecek hiccedilbir matematik kuralı yok Programlanmasının iccedilinde ne kadar oumlnemli olduklarının sıralandığı uzun bir liste olması gereshykir Bu sıkıcı bir iş Gerccedilekte bu etik dersleri oumlğrenmek bazen bir insan iccedilin bir oumlmuumlr boyu suumlrer ama robot onları hızlıca oumlğrenshymeli ki fabrikadan ccedilıktığında guumlvenle topluma katılabilsin

Bunu yalnızca insan yapabilir hatta bazen etik ikilemler bizim tarafımızdan bile ccediloumlzuumllemez Ancak şu sorular akla geleshybilir Kararları kim verecek Robotların insanların hayatını hangi sırayla kurtaracağına kim karar verecek

Kararların nasıl verileceği sorusuna nihayetinde piyasa ve hukuk birlikte yanıt verecektir En azından acil durumda kurtashyrılacakların sırasının olması iccedilin yasalar yapılmalıdır Oumlte yanshydan binlerce etik sorusu daha bulunmakta Bu hassas kararlar sağduyu ve piyasa tarafından verilebilir

Oumlnemli insanları koruyan bir guumlvenlik şirketinde ccedilalışıyorsashynız firmanın buumltccedilesi goumlz oumlnuumlne alınarak birincil goumlrevlilerin oumln planda kurtarılması gibi bir duumlşuumlnceyi temel alarak farklı durumlarda kurtarılacak insanların bir sıralamasını robota soumlyshylemelisiniz

Bir succedillu robot alır ve ona succedil işlemesini soumlylerse ne olur Bu bir soruyu daha ortaya ccedilıkarıyor Yasayı ccediliğnemesi soumlylenirse robot sahibinin emirlerine uymalı mı Oumlnceki oumlrneklerden de goumlrduumlğuumlmuumlz uumlzere robotlar yasayı anlayacak ve aym zamanda etik kararlar verebilecek şekilde programlanmalıdır Boumlylece yasayı ccediliğnemesi soumlylendiğinde sahibine uymaz

Ayrıca farklı ahlak ve sosyal standartlara sahip olabilen sahiplerinin inanccedillarını robotlara yansıtması şeklinde kendini goumlsteren etik ikilem sorunu var Toplumda buguumln goumlrduumlğuumlmuumlz kuumlltuumlr savaşları sahiplerinin inanccedillarını ve fikirlerini yansıtashycak robotların yapılmasıyla daha da artacaktır Bir anlamda bu

karşılaşma kaccedilınılmaz olacaktır Robotlar yaratıcılarının hayal ve isteklerinin mekanik uzantılarıdır ve ahlaki kararlar verebileshycek aşamaya kadar gelişirlerse o zaman bu kararları vereceklerdir

Robotlar bizim değer ve hedeflerimizle yarışacak davranışshylar sergilemeye başladıklarında toplumun fay hatları gerilebilir Genccedillerin sahip oldukları guumlruumlltuumlluuml rock konserinden ccedilıkma robotlar sakin bir mahallede oturan yaşlıların sahip oldukları robotlarla karşı karşıya gelebilir İlk grup robotlar son ccedilıkan grupların şarkılarının seslerini yuumlkseltmek iccedilin ikinci grup robotlar ise guumlruumlltuuml duumlzeylerini en az duumlzeyde tutmak iccedilin progshyramlanmış olabilir Kiliseye giden dindarların sahip olduğu robotlar ateistlerin robotlarıyla tartışabilir Farklı ulus ve kuumllshytuumlrler kendi toplumlarım daha iyi yansıtan robotlar tasarlayabishylir ve bu robotlar (hatta insanlar bile) ccedilatışabilir

Bu ccedilekişmeleri gidermek iccedilin robotlar nasıl programlanırBunu yapamazsınız Robotlar yalnızca yaratıcılarının oumlnyarshy

gılarını ve eğilimlerini yansıtır En sonunda bu robotlar arasınshydaki kuumlltuumlrel ve etik farklılıklar mahkemelerde ccediloumlzuumlmlenmek zorunda kalacaktır Bu ahlaki soruları accedilıklayacak bilimsel bir yasa yoktur boumlylece sonunda bu toplumsal ccedilekişmelerle başa ccedilıkacak yasalar yazılmak zorunda kalınacaktır Robotlar insanshylar tarafından yaratılmış ahlaki ikilemleri ccediloumlzemez hatta buumlyuumlshytuumlrler

Peki ya robotlar etik ve hukuksal kararlar verebilselerdi aynı zamanda hisleri de anlayabilir ve hissedebilirler miydi Birini kurtarmakta başarılı olsalardı bunun sevincini duyabilirshyler miydi Ya da kırmızı renk gibi şeyleri hissedebilirler miydi Bir şeyi kurtarmak iccedilin birinin etiklerini soğukkanlılıkla analiz etmek ile anlamak ve hissetmek farklı şeylerdir Oumlyleyse robotshylar hissedebilir mi

ROBOTLAR A N LA YA B İLİR YA DA H İS S ED EB İLİR MİYuumlzyıllardır makinelerin duumlşuumlnebilmesi ya da hissedebilmesi ile ilgili pek ccedilok buumlyuumlk kuram geliştirildi Benim yapılandırmacı- lık adı verilen kendi felsefeme goumlre soru hakkında sonu olmashy



yan bir tartışmaya girmek yerine ki anlamsızdır bu ne kadar ileri gidebildiğimizi goumlrmek iccedilin enerjimizi bir robot yaratmaya adamalıyız Yoksa hiccedilbir zaman ccediloumlzuumllemeyecek olan sonsuz felshysefi tartışmalara kapılırız Bilimin uumlstuumlnluumlğuuml her şey konuşulshyduktan sonra sonuca ulaşmak iccedilin deneyden yararlanmasıdır

Boumlylece robotlar duumlşuumlnebilir mi sorusuna nihai ccediloumlzuumlm belki de bir deney yapmak olabilir Ancak bazıları robotların asla insan gibi duumlşuumlnemeyeceklerini savunuyor En guumlccedilluuml iddiaları robotların olguları insanlardan daha hızlı idare etmelerine karshyşın neyi idare ettiklerini anlayamamaları temelinde Algıları (oumlrneğin renk ses) insanlardan daha iyi işleyebilmelerine karshyşın gerccedilekten bu algıların oumlzlerini hissedemez ve deneyimle- yemezler

Oumlrneğin filozof David Chalmers yapay zekacircnın sorunlarım Kolay Problemler ve Zor Problemler olmak uumlzere iki kategoriye ayırdı Ona goumlre Kolay Problemler satranccedil oynama numara kaydetme belirli kalıpları tanıma gibi insan yeteneklerini gittikshyccedile daha iyi taklit edebilen makineler yapmak Zor Problemler ise qualia adı verilen duyguları ve oumlznel hisleri anlamayı iccedileshyren makineler yapmak

Tıpkı koumlr bir insana kırmızı rengin anlamım oumlğretmenin olashynaksız olması gibi bir robotun da asla kırmızı rengin oumlznel hisshysini deneyimleyemeyeceği ya da bir bilgisayarın Ccedilinceyi İngilizceye gayet iyi bir şekilde ccedilevirebileceğini fakat neyi ccedilevirdiğini hiccedilbir zaman anlayamayacağı iddia ediliyor Buna goumlre robotlar ne yaptıklarını anlamayan ama hesap ve duumlzenshyleme gibi goumlrevleri muumlkemmel hassasiyetle yerine getirebilen makineler

Gelecekte buumlyuumlk olasılıkla makineler kırmızı rengin hissini herhangi bir insandan ccedilok daha iyi işleyebilecekler Robot kırmıshyzı rengi hisseder mi Hissetmek soumlzcuumlğuuml iyi tanımlanmadıshyğından bu konu oumlnemsizleşiyor Bir noktada bir robotun kırmıshyzı renk tanımı bir insanmkini geccedilebilir ve haklı olarak robotlar sorabilir İnsanlar gerccedilekten kırmızı rengi anlayabiliyorlar mı Belki de insanlar gerccedilekten kırmızı rengi tuumlm ayrıntılarıyla ve incelikle robotlar kadar anlayamıyordur


Davranışccedilı B F Skinnerın bir zamanlar soumlylediği gibi Gershyccedilek sorun makinelerin duumlşuumlnuumlp duumlşuumlnemediği değil insanların duumlşuumlnuumlp duumlşuumlnemesi

Benzer şekilde robotların Ccedilince kelimeleri herhangi bir insandan daha iyi tanımlayıp bir bağlamda kullanabilmeleri yalshynızca zaman meselesi Bu noktada robotun Ccedilinceyi anlaması tamamen ilgisiz kalıyor Flangi accedilıdan bakılırsa bakılsın bilgisashyyar Ccedilinceyi herhangi bir insandan daha iyi bilecek Diğer bir deyişle anlamak kelimesi iyi tanımlanmamıştır

Bir guumln robotların bizim bu soumlzcuumlkleri ve hisleri kullanma yeteneklerimizi geccediltiklerinde robotların onları hissetmeleri ya da anlamaları yersiz olacaktır Bu soru tamamıyla oumlnemini yitirecektir

Matematikccedili John von Neumannın dediği gibi Matematikte bir şeyleri anlamazsınız zamanla onlara alışır siniz

Oumlyleyse sorun donanımda değil insan dilinde yatıyor kimi soumlzcuumlkler iyi tanımlanmamış farklı insanlara goumlre farklı anlamshylar taşıyor Buumlyuumlk kuantum fizikccedilisi Niels Bohra bir kere birinin derin kuantum paradokslarını nasıl anlayabileceği sorulmuştu O da yanıtın anlamak soumlzcuumlğuumlnuumln nasıl tanımlandığına bağlı olduğunu soumlylemişti

Tufts Uumlniversitesinde bir felsefeci olan Dr Daniel Dennett Zeki bir robotu bilinccedilli bir insandan ayıracak nesnel bir test olamaz Şimdi bir seccedilim şansınız var Zor Probleme sarılabilirsi- niz ya da şaşkınlıkla başınızı sallayıp reddedebilirsiniz Boş verin gitsin demiştir

Diğer bir deyişle Zor Problem diye bir şey yokYapılandırmacı felsefeye goumlre konu makinenin kırmızı rengi

deneyimleyebilmesini tartışmak değil makinenin yapılmasıdır Bu resimde anlamak ve hissetmek soumlzcuumlklerinin tanımlanshyma duumlzeylerinin bir suumlreci vardır (bu demek oluyor ki anlama ve hissetme derecelerine sayısal değerler vermek bile muumlmkuumlnshyduumlr) Buguumln bunun bir ucunda bir iki sembolden fazlasını idare edemeyen beceriksiz robotlar diğer ucunda qualiayı hissetmekshyle gurur duyan insanlar var Ancak zaman geccediltikccedile robotlar eninde sonunda herhangi bir duumlzeyde hisleri bizden daha iyi


accedilıklayabilecek Sonra da robotların anlayabildikleri apaccedilık ortada olacaktır

Alan Turingin uumlnluuml Turing testindeki felsefe buydu O bir guumln tuumlm sorulara yanıt verebilen bir makine yapılacağını oumlngoumlrmuumlştuuml boumlylece insandan ayırt edilemeyecekti O Bir bilshygisayar eğer bir inşam insan olduğuna inandırabilirse zeki denshymeyi hak eder demiştir

Nobel oumlduumlluuml sahibi Francis Crick geccediltiğimiz yuumlzyılda biyoshylogların Yaşam nedir sorusu uumlzerine hararetli tartışmalarına işaret etti Bilim insanları bizim şimdiki DNA anlayışımızla bu sorunun iyi accedilıklanmadığını fark ettiler Bu soru uumlzerinde pek ccedilok varyasyon katman ve karmaşa vardı Yaşam nedir sorushysu basitccedile goumlzden kaybolmuştu Aynı şey hissetme ve anlama iccedilin de geccedilerli olabilir

Ouml Z-FA R K IN D A LIK SAHİBİ ROBOTLARVVatson un oumlz-farkmdalık sahibi olabilmesinden oumlnce hangi adımlar atılmalıdır Bu soruya yamt vermek iccedilin oumlz-farkmdalık tanımına geri doumlnmemiz gerekir Bir hedefe ulaşmak iccedilin ccedilevreshynin modelini kendi iccediline koyması ve ondan sonra bu modelde simuumllasyonlar yapması İlk adım olayların ccedileşitlerini oumlnceden goumlrmek ccedilok yuumlksek duumlzeyde sağduyu gerektiriyor Ondan sonra robot kendini ccedileşitli yapılabilir eylemlerin gidişatlarım anlamayı gerektiren bu model iccedilerisine koymalıdır

Meiji Uumlniversitesinden bilim insanları oumlz-farkmdalık sahibi bir robot yapmak iccedilin ilk adımları attılar Bu uzun bir yol ama araştırmacılar Zihin Teorisi ile robotlar yapabileceklerini duumlşuumlnshymuumlşlerdir İşe iki robot yapmakla başladılar Birincisi belirli hareketleri gerccedilekleştirmek iccedilin programlandı İkinci robot ilk robotu goumlzlemlemek ve onu kopyalamak iccedilin programlandı Yalnızca izleyerek karşısındakinin davranışını sistematik bir şekilde taklit edebilen ikinci bir robot yapabildiler Bu ilk defa oumlzellikle biraz oumlz-farkmdalık hissine sahip bir robotun yapılmashysıdır İkinci robotun kısmen bir Zihin Teorisi var bu da başka bir


robotu izleme ve onun hareketlerini taklit etme yeteneğine sahip olmasıdır

2012 yılında ayna testini geccedilen bir robot meydana getiren Yale Uumlniversitesindeki bilim insanları tarafından bir sonraki adım atıldı Aynanın karşısına geccedilirilen hayvanların ccediloğu aynashydaki goumlruumlntuumlyuuml başka bir hayvan olarak duumlşuumlnduumller Hatırlashydığımız uumlzere yalnızca birkaccedil hayvan ayna goumlruumlntuumlsuumlnuumln kendi yansımaları olduğunu fark ederek ayna testini geccedilmiştir

Yaledeki bilim insanları mekanik kolları ve uumlstte iki şişkin goumlzleriyle birlikte buumlkuumllmuumlş tellerden sırık gibi bir iskelete benshyzeyen Nico adında bir robot yaptılar Nico ayna karşısına konulduğu zaman yalnızca aynada kendini tanımakla kalmıshyyor aynı zamanda aynadaki goumlruumlntuumllerine bakarak nesnelerin oda iccedilindeki yerlerini de anlayabiliyor Bu bizim dikiz aynasına bakarak arkamızdaki nesnelerin yerlerini belirlememize benzer bir durumdur

Niconun programcısı Justin Hart Bizim bilgi birikimimize goumlre bu bağlantılı yapısal sistem robotların kendi bedenlerini ve goumlruumlnuumlşlerini kendi goumlzlemleri yoluyla oumlğrenmelerine izin veren oumlnemli bir adımı temsil eder ve ayrıca ayna testini geccedilmeshysi iccedilin de oumlnemli bir kapasiteye sahip olması gerekir

Meiji Uumlniversitesi ve Yale Uumlniversitesindeki robotlar oumlz-far- kındalığa sahip robotlar yapılması accedilısından gelinen duumlzeyi temsil ettiği iccedilin bilim insanlarının insan benzeri oumlz-farkındalı- ğa sahip robotlar meydana getirebilmesi iccedilin daha uzun bir yolshyları olduğu kolaylıkla soumlylenebilir

Ccedilalışmaları daha ilk adım ccediluumlnkuuml bizim oumlz-farkmdalık tanıshymımız robotların bu bilgiyi kullanarak geleceğin simuumllasyonla- rını yaratmalarını talep ediyor Bu Nico ya da herhangi bir robshyotun kapasitesinin ccedilok oumltesindedir

Bu durumda şu oumlnemli soru ortaya ccedilıkıyor Bir bilgisayar tam oumlz-farkmdalığa nasıl sahip olabilir Bilimkurguda sıklıkla Terminatoumlr filmindeki gibi internetin oumlz-farkmdalık sahibi oldushyğu birccedilok durumla karşılaşıyoruz İnternet tuumlm modern toplushymun altyapısıyla (oumlrneğin kanalizasyon sistemi elektrik telekoshymuumlnikasyon silahlar) bağlı olduğu iccedilin oumlz-farkmdalık sahibi internet iccedilin toplumun kontroluumlnuuml ele geccedilirmek kolay olurdu


Bu durumda ccedilaresiz kalırdık Bilim insanları bunun acil durum oumlrneği olduğunu (yani yeterli sayıda bilgisayarı bir araya topladığınızda dışarıdan herhangi bir girdi olmaksızın aniden daha yuumlksek bir duumlzeye faz geccedilişi olabileceğini) yazdı

Bu hem her şeyi accedilıklar hem de hiccedilbir şeyi accedilıklamaz ccediluumlnkuuml aradaki buumltuumln oumlnemli adımları dışarıda bırakır Bu tıpkı yeterli sayıda yola sahip bir karayolunun aniden oumlz-bilinccedil kazanacağıshynı soumlylemeye benziyor

Bu kitapta bilincin ve oumlz-bilincin tanımını verdik oumlyleyse internetin oumlz-bilinccedilli olabilmesi iccedilin gereken adımları listelemek olası olmalıdır

İlk oumlnce akıllı bir internetin duumlnyadaki yerinin suumlrekli modellemesi gerekirdi İlke olarak bu bilgi internete dışarıdan programlanabilir Bu internetin kendisinin bulunabildiği dış duumlnyada (oumlrneğin duumlnya şehirler ve bilgisayarlar) her yeri tanımlardı

İkincisi modelin iccedilinde kendisini bir yere yerleştirirdi Bu bilgi aynı zamanda kolayca ele geccedilirilebilir Bu internetin tuumlm oumlzelliklerini (bilgisayar sayısı duumlğuumlmler iletim hatları vb) ve dış duumlnya ile ilişkilerini vermeyi iccedilerirdi

Ancak uumlccediluumlncuuml adım accedilık ara en zor olanı Bu bir hedefe bağlı kalarak suumlrekli bu modelin gelecek simuumllasyonlarını yapshymak anlamına gelir Duvara ccedilarptığımız yer burasıdır İnternet geleceğin simuumllasyonlarını yapabilecek kapasitede değildir ve boumlyle bir hedefi yoktur Bilim duumlnyasında bile geleceğin simuuml- lasyonları yalnızca birkaccedil parametrede (iki kara deliğin ccedilarpışshymasının simuumllasyonu) yapıldı İnterneti iccedileren bir duumlnyanın modellemesinin bir simuumllasyonunu yapmak buguumlnkuuml mevcut programlamanın ccedilok oumltesindedir Bunun iccedilin hem buumltuumln sağdushyyu kurallarını fizik kimya ve biyoloji yasalarmı hem de insan toplumu ve insan davranışlarıyla ilgili tuumlm gerccedilekleri birleştirshymek gerekirdi

Ayrıca bu akıllı internetin bir amacı olurdu Buguumln bu yalshynızca herhangi bir amaca ve youmlne sahip olmayan pasif bir anashyyol Tabii ki ilkesel olarak internete bir hedef yuumlklenebilir Peki sonraki problemi duumlşuumlnelim Hedefi kendini korumak olan bir internet yaratabilir misiniz


Bu olabilecek en basit hedef olurdu ama hiccedil kimse bu basit goumlrevi bile programlamayı bilemez Oumlrneğin herhangi bir fişi ccedilekerek interneti kapatma girişimini durduracak bir program gibi olurdu Şu an kaccedilınmak iccedilin yollar tasarlaması şoumlyle durshysun internet tamamen varlığına karşı olan tehditleri tanımaktan acizdir (Oumlrneğin internetin varlığına karşı olan tehditleri algılashyyabilmesi iccedilin tuumlm guumlcuumlnuuml kapatma girişimlerini iletişim yollashyrının kesilmesini sunucularının yok edilmesini fiber optik ve uydu bağlantılarının devre dışı bırakılmasını vb tanımlaması gerekir Dahası kendini saldırılara karşı koruyabilen bir interneshytin her senaryoya karşı oumlnlemi olması ve gelecekte bu girişimleshyri simuumlle etmesi gerekir Duumlnyada ki hiccedilbir bilgisayar bunların bir parccedilasını bile yapabilecek yetenekte değildir)

Başka bir deyişle oumlz-farkındalık sahibi robotlar hatta intershyneti bile meydana getirmek muumlmkuumln olabilir ama o guumln uzak gelecekte belki de bu yuumlzyılın sonunda

Yine de bir anlığına oumlz-farkmdalık sahibi robotların aramızshyda dolaştığı o guumlnuumln geldiğini varsayalım Oumlz-farkmdalık sahibi bir robotun hedefleri bizimkilerle uyumluysa bu tip yapay zekacirc bir problem olmayacaktır Peki ya hedefler farklı olursa ne olur İnsanların oumlz-farkındalık sahibi robotlar tarafından alt edilip ve sonrasında koumlleleştirilebileceğinden korkuluyor Geleceği simuumlshyle etmekteki uumlstuumln yetenekleri sayesinde birccedilok senaryonun sonuccedillarından insanlığı devirmek iccedilin en iyi yolu hedefleyebishylirler

Robotların hedeflerinin iyiliksever olmasından emin olmak iccedilin bu olasılık tek şekilde kontrol edilebilir Goumlrduumlğuumlmuumlz gibi geleceği simuumlle etmek yeterli değildir Bu simuumllasyonlar nihai bir amaca hizmet etmek zorundalar Bir robotun hedefi yalnızca kendini korumaksa ondan sonra her fişi ccedilekmeye teşebbuumlste savunmacı davranır bu da insanlık iccedilin sorun olurdu

YOumlNETİM İ ROBOTLAR MI DEVRALACAKNeredeyse buumltuumln bilimkurgu hikayelerinde robotlar youmlnetimi ele geccedilirme arzularından dolayı tehlikeli hale geliyor Gerccedilekte


robot soumlzcuumlğuuml Ccedilekccediledeki işccedili soumlzcuumlğuumlnden geliyor İlk defa 1920 yılında Karel Capekin yazdığı RUR (Rossumun Evrensel Robotları) adlı bilim insanlarının tıpatıp insana benzeyen yeni mekanik bir ırk yarattığı tiyatro oyununda goumlruumllmuumlştuumlr Kısa bir suumlre sonra bu bayağı ve tehlikeli işleri gerccedilekleştiren binlerce robot olur Ancak insanlar onlara koumltuuml muamele eder ve onlar da bir guumln isyan edip insan ırkım yok ederler Bu robotların Duumlnyayı ele geccedilirmelerine karşın onların bir kusurları vardır Uumlreyemezler Ancak oyunun sonunda iki robot birbirlerine aşık olur Belki de insanlığın yeni bir dalı filizlenir

Terminator filmiyle birlikte daha gerccedilekccedili bir senaryo gelir Ordu Skynet adında ABDnin tuumlm nuumlkleer stokunu kontrol eden bir suumlper bilgisayar ağı yaratmıştır Skynet bir guumln uyanır ve hislere sahip olur Ordu Skyneti kapatmak ister ancak sonshyradan fark eder ki programlamada bir kusur vardır Skynet kenshydini korumaya programlıdır ve bunu yapmak iccedilin tek yol sorunshydan (insanlıktan) kurtulmaktır Bir nuumlkleer savaş başlatır boumlyleshyce insanlığı uyumsuz bir ayaktakımma kadar azaltır ve isyancıshylar makinelerin durdurulamaz guumlcuumlne karşı savaşır Robotların bir tehdit haline gelmesi kesinlikle olasıdır Şu anki Predator insansız hava aracı kurbanlarını oumlluumlmcuumll bir kesinlikle hedefleshyyebilir fakat binlerce kilometre uzakta elinde kumanda kolu olan biri tarafından kontrol edilir New York Times a goumlre ateş emirleri doğrudan ABD Başkamndan geliyor Bununla birlikte gelecekte Predator yuumlz tamma teknolojisine sahip olabilir ve hedefin kimliğinden yuumlzde 99 emin olunca ateş etmesine izin verilir İnsan muumldahalesi olmadan profile uyan herhangi birine ateş etmek iccedilin otomatik olarak bu teknolojiyi kullanabilir

Şimdi varsayalım ki boumlyle bir insansız hava aracı yuumlz tamma yazılımının arızalanması gibi bir nedenle bozulsun Goumlruumlş alashynındaki herkesi oumllduumlrme yetkisine sahip serseri bir robot haline gelir Daha koumltuumlsuuml merkezi bir komuta tarafından kontrol edishylen boumlyle bir uccedilak filosunu duumlşuumlnuumln Ana bilgisayarındaki tek bir transistor yamp arızalamrsa ondan sonra tuumlm filoda bir oumllduumlrme ccedilılgınlığına başlar


Daha hassas bir sorun robotların muumlkemmel bir şekilde iş goumlrmeleri ancak programlanmalarında ve hedeflerinde daha kuumlccediluumlk ama oumlluumlmcuumll bir sorun olmasıdır Bir robot iccedilin kendini koshyrumak oumlnemli bir hedeftir Oumlte yandan insanlara yardımcı olmashysı da oumlyledir Gerccedilek problem bu hedeflerin ccedilelişmesinden doğar

Ben Robot filminde bilgisayar sistemi insanların hiccedil bitmeshyyen savaş ve vahşetleriyle kendilerini yok ettiğine ve insanları korumanın tek yolunun youmlnetimi ele geccedilirip makinenin iyilikseshyver bir diktatoumlrluumlk kurmasına karar verir Buradaki ccedilelişki iki hedef arasında değil bir hedefin gerccedilekccedili olmamasında Bu katil robotlar arıza yapmıyor mantıksal bir şekilde insanlığı korumashynın tek yolunun toplumun kontroluumlnuuml ele geccedilirmek olduğuna karar veriyorlar

Bu probleme tek ccediloumlzuumlm bu hedefler arasında bir hiyerarşi kurmak Oumlrneğin insanlara yardım etme isteği kendini koruma isteğinden daha oumlnemli olmalıdır Bu konu 2001 Uzay Yolu Macerası (2001 A Space Odyssey) filminde araştırıldı HAL 9000 bilgisayar sistemi duygulu bir bilgisayardı ve insanlarla kolayshylıkla sohbet edebiliyordu Ama HAL 9000e verilen komutlar kendileriyle ccedilelişiyordu ve mantıksal olarak gerccedilekleştirilemez- di Olanaksız bir hedefi gerccedilekleştirmeye girişirken daha fazla dayanamadı delirdi ve kusurlu olan insanlardan gelen ccedilelişkili emirlere uymasımn tek ccediloumlzuumlmuuml insanları yok etmekti

En iyi ccediloumlzuumlm yeni bir robotik yasası yaratmak olabilir oumlnceshyki talimatlarında ccedilelişki olsa bile robotların insanlara zarar vereshymeyeceği bir hal olması Emirlerindeki daha duumlşuumlk duumlzey ccedilelişshykileri goumlrmezden gelip her zaman yuumlce yasaya uyacak şekilde programlanabilirler Ama bu hacirclacirc fazla kusurlu bir sistem olashybilir (Oumlrneğin diğer tuumlm hedeflerin dışında robotların ana hedefi insanları korumak olsaydı o zaman goumlrev robotun korushymak soumlzcuumlğuumlnuuml nasıl tanımladığına bağlı olurdu Onların mekanik tanımları bizimkilerden farklı olabilir)

Dehşetle tepki vermek yerine bazı bilim insanları Indiana Uumlniversitesinde bilişsel bilim inşam olan Dr Hofstadter gibi bu olasılıktan korkmuyor Onunla roumlportaj yaptığımda bana Robotlar bizim ccedilocuklarımız oumlyleyse neden onları kendimizin-


miş gibi sevmeyelim dedi Onun yaklaşım şekli youmlnetimi ele alacaklarım bildiğimiz halde ccedilocuklarımızı severiz biccedilimindeydi

Carnegie Mellon Uumlniversitesindeki yapay zekacirc laboratuvarı- nın eski başkanı Dr Hans Moravec ile roumlportaj yaptığımda Dr Hofsstadter ile aynı fikirde olduğunu soumlyledi Kitabı Robotta Biyolojik evrimin yavaş hızına bağlı kalmadan akıllarımızın ccedilocukları geniş evrendeki muazzam ve temel engellerle yuumlzleşshymek iccedilin oumlzguumlrce buumlyuumlyecekler Biz insanlar onların emekleshyrinden bir suumlre iccedilin fayda sağlayacağız ama doğal ccedilocuklar gibi kendi geleceklerinin zenginliklerinin peşine duumlşecekler aynı zamanda biz onların yaşlı ebeveynleri sessizce goumlzden kaybolacağız

Diğerleri tersine bunun korkunccedil bir ccediloumlzuumlm olduğunu duumlşuumlshynuumlyor Belki de ccedilok geccedil kalmadan kendi oumlnceliklerimizde ve hedeflerimizde şimdi değişiklik yaparsak problem ccediloumlzuumlluumlr Robotlarımız bizim ccedilocuklarımız oldukları iccedilin biz onlara iyilikshysever olmayı oumlğretmeliyiz

DOST C A N LISI Y A P A Y ZEK ARobotlar bizim laboratuvarda yaptığımız mekanik yaratıklardır Oumlyleyse dost canlısı ya da katil robotlara sahip olmamız yapay zekacirc araşuumlrmalarımn youmlnuumlne bağlı Finansmanın ccediloğu savaş kazanma zorunlulukları olan ordudan geliyor dolayısıyla geleshycekte katil robotlar kesinlikle bir olasılık olarak ortadadır

Ancak tuumlm ticari robotlarm yuumlzde 30u Japonyada uumlretildiği iccedilin başka bir olasılık daha var Robotlar en başından yardımseshyver oyun arkadaşları ve işccedililer olarak tasarlanacaklar Tuumlketici sektoumlruuml robotik araştırmaya huumlkmederse bu hedef olasıdır Daha ilk baştan robotların insanlara karşı iyiliksever olarak programlanması iccedilin Dost canlısı yapay zekacirc felsefesiyle bilim insanlarının robotları yaratması gerekiyor

Kuumlltuumlrel olarak Japonlar robotlara Batıdan daha farklı şekilshyde yaklaşıyor Batıdaki ccedilocuklar azgın Terminatoumlr tipi robotlashyrı izlemekten korku duyarlarken Japonyadaki Şinto dinine mensup ccedilocuklar ruhların her şeyin iccedilinde hatta robotlarm iccedilleshy


rinde yaşadıklarına inanırlar Japon ccedilocuklar robotları goumlrduumlkleshyrinde onlarla karşılaşmaları rahatsızlıkla değil keyifle sonuccedillashynır Sizi mağazalarda karşılarlar televizyonda eğitirler Japonyada robotların başroluuml aldığı ciddi bir oyun bile var (Japonyanın robotları kucaklamak iccedilin başka bir nedeni daha var Bunlar yaşlanmakta olan bir uumllke iccedilin gelecekteki robot hemşireler Nuumlfusun yuumlzde yirmi biri altmış beş yaşın uumlstuumlnde ve Japonya diğer buumltuumln uumllkelerden daha hızlı yaşlanıyor Bir anlamda Japonya ağır ccedilekim bir tren enkazı Ccedilalışmakta olan uumlccedil demografik etken var Birincisi Japon kadınlar duumlnyadaki diğer buumltuumln etnik gruplardan daha fazla oumlngoumlruumllen yaşam suumlresine sahipler İkincisi Japonya Duumlnyadaki en duumlşuumlk doğum oranlashyrından birine sahip Uumlccediluumlncuumlsuuml Japonyanın sıkı bir goumlccedilmen polishytikası var bu yuumlzden nuumlfusun yuumlzde 99u saf Japon Yaşlılara bakacak genccedil goumlccedilmenler yerine Japonya robot hemşirelere guumlvenmektedir Bu sorun Japonya ile sınırlı değil sırada Avrushypa var İtalya Almanya İsviccedilre ve diğer Avrupa uumllkeleri aym nuumlfus baskılarıyla karşı karşıya Japonya ve Avrupa nuumlfusları bu yuumlzyılın ortalarında ağır bir kuumlccediluumllme deneyimleyecekler ABD de ccedilok geride değil ABD vatandaşlarının doğum hızında da son birkaccedil on yıldır ciddi bir duumlşuumlş yaşandı fakat goumlccedil ABDnin bu yuumlzyılda genişlemesini koruyacak Diğer bir deyişle robotların bu uumlccedil demografik kacircbustan bizi kurtarıp kurtaramayacağım goumlrmek iccedilin oynanan trilyon dolarlık bir kumar var)

Japonya kişisel yaşamımıza girebilen robotların yapımında duumlnyaya liderlik ediyor Japonlar yemek pişirebilen (oumlrneğin bir kacircse erişteyi bir dakika ve kırk saniyede yapabilen) robotlar yaptılar Bir restorana gittiğinizde siparişinizi bir tablet bilgisashyyara verebilirsiniz ve aşccedilı birden harekete geccediler Bu robot kacircseshyleri kaşıkları bıccedilakları tutan ve yemeği sizin iccedilin hazırlayan iki buumlyuumlk mekanik koldan oluşuyor Hatta bazı robotik aşccedilılar insanlara benziyor

Ayrıca eğlence iccedilin muumlzik robotları da var Bir robotun gershyccedilekten akordeon gibi akciğerleri var bir enstruumlmana hava pompalayarak muumlzik oluşturabilir Bunların dışında robot hizshymetccedililer var Ccedilamaşırlarınızı dikkatlice hazırlarsanız oumlnuumlnuumlzde


katlayabilir Yapay bir akciğere dudaklara dile ve burun boşlushyğuna sahip olduğu iccedilin konuşabilen bir robot bile var Oumlrneğin Sony firması koumlpeğe benzer ve sevdiğinizde duyguların sayısıshynı kaydedebilen AIBO robotunu uumlretti Bazı fuumltuumlristler robot enduumlstrisinin bir guumln buguumlnkuuml otomobil enduumlstrisi kadar gelişshymiş olacağını tahmin ediyor

Buradaki konu robotlarm yok etmek ve işgal etmek iccedilin programlanması gerekmediğidir Yapay zekacircnın geleceği bize bağlıdır

Dost canlısı yapay zekacirc eleştirilerinden bir kısmı robotlarm saldırgan oldukları iccedilin değil bizim onları duumlzguumln yapmayacashyğımız iccedilin youmlnetimi ele geccedilirebileceklerini oumlne suumlrmektedir Başka bir deyişle robotlar youmlnetimi ele geccedilirirse bunun nedeni onları ccedilelişen hedeflere sahip olarak programladığımız iccedilin olashycaktır

ldquo BEN BİR M A K İN EYİM rdquoMIT Yapay Zekacirc Laboratuarınm eski başkanı ve iRobotm kurushycularından Dr Rodney Brooks ile roumlportaj yaptığımda ona makinelerin bir guumln youmlnetimi ele geccedilireceklerini duumlşuumlnuumlp duumlşuumlnmediğini sordum O bana bizlerin de birer makine oldushyğumuzu kabul etmemiz gerektiğini soumlyledi Bu bir guumln uumlpkı bizim gibi canlı makineler yapabileceğimiz anlamına geliyor Yine de bizim oumlzel olduğumuz kavramından vazgeccedilmemiz gerekeceği konusunda uyardı

İnsan bakış accedilısında bu evrim Mikolaj Kopernikin Duumlnyanın evrenin merkezi olmadığım bunun yerine Guumlneşin etrafından doumlnduumlğuumlnuuml fark etmesiyle başladı Sonra evrim ağashycındaki diğer hayvanlarla benzer olduğumuzu bize goumlsteren Darwin ile devam etti O bana bizim donanımdan değil etten ve kemikten oluşan bir makine olduğumuzu anladığımız zaman bunun bu gelecekte de devam edeceğini soumlyledi

Ona goumlre birer makine olduğumuzu kabul etmemiz duumlnyashynın goumlruumlnuumlmuumlndeki buumlyuumlk değişimini temsil edecek Yazdığına goumlre Oumlzel olduğumuzu duumlşuumlnmekten vazgeccedilmeyi sevmeyiz


bilirsiniz robotların gerccedilekten duygulara sahip olacağı fikrine sahip olmak ya da robotlarm canlı yaratıklar olması - Samrım bunu kabul etmemiz zor olacak Ama oumlnuumlmuumlzdeki elli yıl iccedilerishysinde bunu kabul etmeye doğru gidiyoruz

Robotların en sonunda youmlnetimi ele geccedilirip geccedilirmeyeceği sorusuna yanıt olarak ccedileşitli nedenlerden dolayı bunun olası olmayacağını soumlyluumlyor İlk olarak kimse yanlışlıkla Duumlnyaya huumlkmetmek isteyen bir robot yapmayacaktır Aniden youmlnetimi ele geccedilirebilecek bir robot yapmak birinin yanlışlıkla 747 jet yolcu uccedilağı yapmasına benzer diyor Uumlstelik bunun olmasım engellemek iccedilin bolca zaman olacak Birinin bir suumlper koumltuuml robot yapmasından oumlnce birinin hafifccedile koumltuuml robot yapması hatta ondan da oumlnce o kadar da koumltuuml olmayan robot yapması gerekir

Dr Brooks Robotlar geliyor ama endişelenmemiz gereken pek bir şey yok Oldukccedila eğlenceli olacak dediğinde felsefesini oumlzetlemiş oldu Ona goumlre robot devrimi kesin robotlarm insan zekacircsını geride bırakacağı guumlnuumln geleceğini de oumlnceden goumlruumlshyyor Tek soru bunun ne zaman olacağı Yine de korkacak hiccedilbir şey yok ccediluumlnkuuml onları biz yaratacağız Onları engel olmaları iccedilin değil yardım etmeleri iccedilin yaratma seccedileneğine sahibiz

O N LA R LA KAYN AŞM AK MIEğer Dr Brooksa suumlper akıllı robotlarla nasıl aynı anda var olashybileceğimizi sorarsanız yanıtı basit olacaktır Onlarla kaynaşacashyğız Noumlroprotezler ve robotik bilimindeki ilerlemelerle birlikte yapay zekacirc ile vuumlcudumuzu birleştirmek olası hale gelir

Dr Brooks bir anlamda işlemin başladığını not ediyor Bushyguumln onlara duyma yeteneği verilen yaklaşık yirmi bin insanda koklear implant var Sesler ses dalgalarını elektrik sinyallerine doumlnuumlştuumlren kuumlccediluumlk bir algılayıcıda toplamyor ve sonra doğrudan işitsel sinire goumlnderiliyor

Benzer şekilde Guumlney Kaliforniya Uumlniversitesinde koumlr bir hastayı alıp ona yapay bir retinal implant yapılabiliyor Bir başka youmlntem de goumlzluumlklere goumlruumlntuumlleri dijital sinyallere doumlshy


nuumlştuumlren bir mini video kamera yerleştirmek Bunlar kişinin retinasına yerleştirilen bir ccedilipe kablosuz olarak goumlnderilir Ccedilip mesajları optik sinirden aşağı oksipital loba goumlnderen retinamn sinirlerini etkinleştirir Bu yolla tamamen koumlr olan bir insan tanıdık nesnelerin kaba goumlruumlntuumllerini goumlrebilir Bir başka tasarıshyda ışığa duyarlı ccedilip optik sinire doğrudan sinyalleri goumltuumlren retinanın kendisine yerleştirilir Bu tasarının bir dış kameraya ihtiyacı yoktur

Bu aynı zamanda daha ileri gidebileceğimiz ve sıradan duyularımızı ya da yeteneklerimizi arttırabileceğimiz anlamına gelir Koklear implantlar ile birlikte daha oumlnce hiccedil duymadığıshymız yuumlksek frekanslı sesleri duymak muumlmkuumln olacak Kızıloumltesi goumlzluumlklerle birlikte sıcak nesnelerden yayılan ve normalde insan goumlzuumlnuumln goumlremediği belirli tip ışıklar goumlruumllebilecek Yapay retinalarla birlikte kızıloumltesi ve moroumltesi ışıkları goumlrme yeteneklerimizi arttırmamız muumlmkuumln olabilir (oumlrneğin moroumlteshysi ışığı ccediliccedilek bahccedilesinin youmlnuumlnuuml bulmak amacıyla Guumlneşe kilitshylenmek zorunda olan arılar goumlrebilir)

Bazı bilim insanları ccedilizgi romanlardaki suumlper kuvvet suumlper duyular ve suumlper yetenekler gibi suumlper guumlccedillere sahip olacak dış iskeletlerin hayallerini bile kuruyorlar Suumlper insan yeteneklerishyne ve guumlcuumlne sahip Demir Adam gibi cyborg olurduk Boumlylece bizim robotların youmlnetimi ele geccedilirmelerinden korkmashymamız gerekiyor Onlarla bir araya gelip kaynaşabiliriz

Bu doğaldır ki uzak gelecekte muumlmkuumln olacak Oumlte yandan bazı bilim insanları robotların fabrikaları terk edip hayatlarımıshyza girmesi konusunda sonuca ulaşamışdır ama zaten Doğa Ana insan aklını yarattı oumlyleyse neden kopyalanmasın Bilim insanshylarının stratejisi de beyni noumlronuna kadar parccedilalara ayırmak ve yeniden birleştirmektir

Ancak tersine muumlhendislik yaşayan bir beynin geniş planlashyrım yapmaktan daha da fazlasını gerektirmektedir Eğer beyni son noumlronuna kadar kopyalayabilirsek belki de bilincimizi bir bilgisayara yuumlkleyebiliriz Oumlluumlmluuml vuumlcutlarımızı geride bırakma yeteneğine sahip olabiliriz Bu akim maddeye uumlstuumlnluumlğuumlnuumln oumltesinde bir şey Bu madde olmadan zihnin var olması

Bedenimden herkes kadar ben de memnunum dm a silikon bir bedende 200 yaşında olsam kabul ederdim

- DANIEL HILL Thinking Machines Şirketi kurucularından

11 BEYNİN TERSİNE MUumlHENDİSLİĞİ

cak 2013te Duumlnya tıp ve bilimsel ccedilevreleri sonsuza kadar değiştirecek bir haber ile ccedilalkalandı Daha oumlnce ccediloumlzuumllmesinin ccedilok zor olduğu duumlşuumlnuumllen beyshy

nin tersine muumlhendisliği konusu bir gecede aniden Duumlnyaran en buumlyuumlk iki ekonomik guumlcuuml arasında bilimsel rekabet ve onur savaşına doumlnuumlştuuml

Oumlnce ABD başkanı Barack Obama ulusa sesleniş konuşmashysında federal araştırma fonunun belki de 3 milyar dolara yakın bir miktarının Beyin Girişimine ayrılabileceğini duyurarak bilim camiasını şaşkma ccedilevirdi Genetik alamnda pek ccedilok araşshytırmalım oumlnuumlnuuml accedilan İnsan Genom Projesi gibi Beyin Girişimi de beynin elektriksel yolaklarını haritalayarak sırlarının noumlron duumlzeyinde ccediloumlzuumllmesini sağlamayı hedefliyor Beyin bir kere haritalandıktan sonra Alzheimer Parkinson şizofreni demans ve bipolar bozukluk gibi zorlu hastalıklar daha iyi anlaşılabileshy

(ccediln) Brain Research Through Advancing Innovative Neurotechnolo-gies (BRAIN) Initiative Gelişen Yenilikccedili Noumlroteknoloji Yoluyla Beyin Araştırmaları Girişimi

BEYNİN TERSİNE MUumlHENDİSLİĞİ 295

cek hatta tedavi edilmeleri de muumlmkuumln olabilecek Beyin Girişimini başlatmak iccedilin projeye 2014 yılı iccedilerisinde 100 milshyyon dolar aktarılacak

Neredeyse aynı zamanda Avrupa Komisyonu beynin bilgishysayarlı simuumllasyonunun yapılması amacıyla İnsan Beyin Projesine 119 milyar avro hibe edileceğini duyurdu İnsan Beyin Projesi duumlnyanın en buumlyuumlk suumlper-bilgisayarlarımn guumlcuumlshynuuml kullanarak insan beyninin ccedilelik ve transistoumlrden oluşan bir kopyasını yaratmayı hedefliyor

Her iki projenin destekccedilileri de bu uğraşların sağlayacağı muazzam faydaları vurguladılar Obama projenin hem milyonshylarca insanın acısını dindireceğini hem de yeni gelir akışı sağlashyyacağını belirtti ve İnsan Genom Projesine harcanan her dolashyrın ekonomiye 140 dolar getirisi olduğunu soumlyledi Gerccedilekten de Genom Projesinin tamamlanmasıyla birlikte pek ccedilok şirket ve girişim ortaya ccedilıktı Sonuccedilta bu vergi muumlkellefleri iccedilin her iki accedilıdan da kazanccedillı ccedilıkacakları bir durum olacaktır

Obama konuşmasında ayrıntıya girmemiş olsa da bilim insanları hemen boşlukları doldurdu Noumlrologlar duyarlı aletler sayesinde buguumln hem tek bir noumlronun aktivitesinin hem de MRG cihazları sayesinde tuumlm beynin davranışının incelenebildishyğim belirttiler Ancak onlara goumlre eksik olan şey bu ikisinin arası yani beyin etkinliğinin en ilgi ccedilekici olaylarının gerccedilekleşshytiği ara kısımları İnsan davramşları ve zihinsel hastalıkları anlashymamızı engelleyen tuumlm eksik bilgiler binlerce hatta milyonlarca noumlronal yolağı iccedileren bu ara kısımlarda bulunuyor

Bu buumlyuumlk sorunun uumlstesinden gelmek iccedilin bilim insanları tam olarak kesinleşmemiş 15 yıllık bir program ortaya koydu Noumlrologlar ilk beş yıllık suumlreccedil iccedilerisinde on binlerce noumlronun elektriksel aktivitesini incelemeyi umuyor Kısa suumlreli hedefler iccedilerisinde Drosophila meyve sineğinin medullası ya da fare retishynasındaki ganglion huumlcreleri (50 000 noumlron iccedilerir) gibi hayvan beyinlerinin oumlnemli kısımlarındaki elektriksel aktivitenin yenishyden inşa edilmesi yer alıyor

10 yıl iccedilerisinde bu sayı yuumlz binlerce noumlrona ccedilıkabilir Bu suumlreccedilte Drosophilanın tuumlm beyninin (135 000 noumlron) ve hatta


bilinen en kuumlccediluumlk memeli olan cuumlce sivri farenin korteksinin goumlruumlntuumllenmesi de sağlanabilir

Sonuccedil olarak bu 15 yıl iccedilerisinde milyonlarca noumlronun işleyishyşini izlemek muumlmkuumln olabilir ki bu da zebra balığının tuumlm beyshynine ya da bir farenin neokorteksine karşılık gelmektedir Bu gelişmeler primat beyninin kısımlarının goumlruumlntuumllenmesine giden yolları accedilacaktır

Bu sırada Avrupa aynı sorunu farklı bir bakış accedilısıyla ccediloumlzshymeye ccedilalışacak 10 yıllık bir suumlreccedil iccedilerisinde suumlper-bilgisayarlar kullanılarak fareden başlanıp insana kadar giden değişik hayshyvanların beyinlerinin temel fonksiyonları simuumlle edilmeye ccedilalışıshylacak İnsan Beyin Projesinde tek tek noumlronlarla uğraşmak yerine transistor er kullanılarak bu noumlronların davranışlarım taklit eden boumlylelikle neokorteks talamus ve diğer beyin boumllgeshyleri gibi davranan bilgisayar modellemeleri oluşturulacak

Sonuccedilta bu iki devasa proje arasındaki rekabetin yeni keşifshylerin yapılması tedavi edilemeyen hastalıklara ccedilarelerin bulunshyması ve yeni enduumlstrilerin ortaya ccedilıkması gibi pek ccedilok getirisi olacak Ancak bunların yaranda soumlzuuml edilmeyen bir hedef daha var İnsan beyninin simuumllasyonu gerccedilekten yapılabilirse bu beyshynin oumlluumlmsuumlzluumlğuuml anlamına mı gelir Bilinccedil artık insan bedeni dışında da var olabilecek midir Bu iddialı projeler bu gibi teoshylojik ve metafizik accedilıdan yanıtlanması zor soruların kafaları kurshycalamasına neden oluyor

BİR BEYİN İN ŞA ETM EKPek ccedilok ccedilocuk gibi ben de eskiden saatlerin iccedilini accedilardım ve her vidayı tek tek ccedilıkartıp daha soma hepsinin nasıl birbiri iccediline geccedilshytiğini goumlrmeye ccedilalışırdım Buumltuumln bir saat oluşana kadar her bir parccedilayı zihnimde bir araya getirirdim Ana yayın ana dişliyi harekete geccedilirdiğini bu dişlinin daha kuumlccediluumlk diğerlerini hareket ettirdiğini en sonunda da saatin kollarının ccedilalıştığını fark etmişshytim

Buguumln bilgisayar muumlhendisleri ve noumlrologlar ccedilok daha geniş bir oumllccedilekte ve sonsuz kat daha karmaşık bir nesneyi evrenshy


de bildiğimiz en karmaşık nesne olan insan beynini ccediloumlzmeye ccedilalışıyorlar Bununla da kalmayıp onu tek bir noumlrondan başlashyyıp yeniden oluşturmayı umuyorlar

Otomasyon robotik nanoteknoloji ve sinirbilimdeki peş peşe yaşanan gelişmeler sayesinde beynin tersine muumlhendisliği yemek sonrası gerccedilekleşen sohbetlerdeki spekuumllasyonlar olmakshytan ccedilıktı Yakında Avrupada ve ABDde milyarlarca dolar eskishyden mantık dışı olarak değerlendirilen bu tuumlr projelere akmaya başlayacak Buguumln kuumlccediluumlk bir grup ileri goumlruumlşluuml bilim inşam profesyonel yaşamlarını belki de tamamlandığını goumlremeyecekshyleri projelere adıyorlar Yarın bu kuumlccediluumlk gruplar ABD ve Avrupa tarafından coumlmertccedile finanse edilen koca ordulara doumlnuumlşecek

Başarılı olurlarsa bu bilim insanları tarihin gidişatmı değiştishyrecek Zihinsel hastalıklar iccedilin yeni ccedilare ve terapiler bulmakla kalmayacak belki de bilincin sırlarını ccediloumlzecekler Bunu bir bilgishysayara bile yuumlkleyebilirler

Bu goumlz korkutucu bir goumlrevdir İnsan beyni yuumlz milyardan fazla noumlrondan oluşuyor bu da yaklaşık olarak Samanyolu Goumlkadasındaki yıldızların sayısı kadar Her bir noumlron on bin başka noumlron ile ilişki kuruyor ve bu toplamda on milyon milyar olası bağlantı anlamına geliyor (bu hesaba noumlronlar arası yolakshyların sayısı katılmıyor bile) Sonuccedilta insan beyninde oluşabileshycek duumlşuumlnce sayısı algı sınırlarımızın dışında olacak kadar buumlyuumlk

Doğaldır ki buumltuumln bunlar bir grup ateşli bilim insamm beyni sıfırdan inşa etmeye ccedilalışmaktan alıkoymuyor Eski bir Ccedilin atasshyoumlzuuml Milyonlarca kilometre suumlrecek bir yolculuk bir adımla başshylar der Bu ilk adım bilim insanlarının bir nematod solucanıshynın noumlronlarım tek tek deşifre etmesiyle atıldı C elegans olarak bilinen bu canlının 302 noumlronu ve 7000 sinapsı vardır Bunların hepsi yaklaşık olarak kaydedilmiştir Canlının tuumlm sinir sistemishynin ayrıntılı bir kopyasım internette bulabilirsiniz (buguumln bile tuumlm sinir sistemi bu şekilde analiz edilebilmiş tek canlı C eleshyganstır)

Başlangıccedilta bu canlının beyninin tersine muumlhendisliğinin insan beyninin kapılarım aralamamıza yardımcı olacağı duumlşuumlshy


nuumllmuumlştuuml İronik bir şekilde tam tersi oldu Solucanın noumlronları sayıca sonlu olsa da noumlronlar arası ağ hacirclacirc ccedilok gelişkin ve karshymaşık goumlzuumlkuumlyor Bu yuumlzden solucan davranışları hakkında hangi yolağın hangi davranışa neden olduğu gibi en basit bilgishyleri bile oumlğrenmemiz yıllar aldı Bu kadar basit bir organizmayı bile bilimsel accedilıdan ccediloumlzuumlmlemenin bu kadar zor olması bilim insanlarını insan beyninin ne kadar karmaşık olabileceğini kabullenmeye zorladı

B EYİN E UumlCcedil YAK LAŞ IMBeyin o kadar karmaşıktır ki onu tek tek noumlronlarına kadar soumlkebileceğimiz en az uumlccedil farklı youmlntem vardır İlki Avrupalılar tarafından seccedililen suumlper-bilgisayarlar kullanarak beyni elektrikshysel accedilıdan simuumlle etme yaklaşımı İkincisi BRAIN organizasyoshynunun yaptığı gibi canlı beyinlerdeki noumlral yolakları haritalamak (bu yaklaşım kendi iccedilerisinde noumlronların analiz edilme youmlntemine goumlre anatomik işlevsel ya da aktivite boumlluumlmlerine de ayrılabilir) Uumlccediluumlncuumlsuuml ise Microsoft milyoneri Paul Ailen oumlncuumlshyluumlğuumlnde gerccedilekleşen ve beynin gelişimini kontrol eden genlerin ccediloumlzuumlmlenmesi youmlntemi

İlki yani beyni transistoumlrler ve bilgisayarlar kullanarak simuumlshyle etme yaklaşımı belirli bir sırayı takip eden (fareden başlayıp sıccedilan tavşan ve kedi ile devam eden) bir tersine muumlhendislik uygulanarak hızla ilerliyor Avrupalılar evrimin zorlu patikasıshynı takip ediyorlar ve en basit beyinden en karmaşığa doğru ilershyliyorlar Bir bilgisayar muumlhendisi iccedilin bu işin ccediloumlzuumlmuuml bilgisayarshydır ne kadar guumlccedilluuml bilgisayar olursa o kadar iyi sonuccedil elde edishylir Bu da fareler ve insanların beynini ccediloumlzuumlmleyebilmek iccedilin Duumlnyamn en buumlyuumlk bilgisayarlarını kullanmak anlamına gelishyyor

Avrupalılarm ilk hedefleri insanın on binde biri kadar olan ve yaklaşık yuumlz milyon noumlron iccedileren fare beynidir Bu beyindeshyki duumlşuumlnce suumlreccedilleri Californiadaki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarında bulunan IBM Blue Gene bilgisayarı tarafmdan analiz edilmektedir Aynı laboratuvarda Pentagon


iccedilin hidrojen savaş başlıkları uumlretmede kullanılan Duumlnyamn en gelişmiş bilgisayarları bulunmaktadır Transistoumlrler ccedilipler ve kablolardan oluşan bu devasa kompleks 150 000 gigabayt belleshyğe sahip 147 456 işlemci iccedilermektedir (tipik bir bilgisayar bir işlemciye ve birkaccedil gigabayt belleğe sahiptir)

Gelişmeler yavaş ama sağlamdır Bilim insanları beynin tamamını modellemek yerine yalnızca beyindeki aktivitelerin buumlyuumlk bir kısmının bulunduğu korteks ve talamus arasındaki bağlantıları kopyalamaya ccedilalışmaktadır (bu durum dış duumlnya ile beyin arasında olan duyusal bağlantıların bu simuumllasyonda eksik olduğu anlamına gelmektedir)

2006 yılında IBMden Dr Dharmendra Modha bu youmlntemi kullanarak fare beyninin bir kısmını 512 işlemci kullanarak simuumlle edebildi 2007de yine onun grubu bu sefer sıccedilan beynini 2048 işlemci kullanarak simuumlle etti 2009da ise 16 milyar noumlron ve dokuz trilyon bağlantı iccedileren kedi beyni 24 576 işlemci kullashynılarak simuumlle edilebildi

IBM Blue Gene bilgisayarının guumlcuuml tam kapasite kullanılarak insan beyninin sinaps ve noumlronlarının 45i simuumlle edilebilmiş durumda İnsan beyninin yaklaşık bir simuumllasyonunu elde edeshybilmek iccedilin 880 000 işlemciye ihtiyaccedil vardır ki bunun 2020 yılı civarında muumlmkuumln olacağı duumlşuumlnuumllmektedir

Blue Gene bilgisayarım bizzat filme alma şansı buldum Ulusun bir numaralı silah laboratuvarı olduğu iccedilin her aşamada guumlvenlikten geccedilmek zorunda kaldım Tuumlm bu kontrol noktalarıshynı aştıktan sonra ortasında Blue Genein olduğu klimalı devashysa bir odaya varıyorsunuz

Bilgisayar gerccedilekten de hayranlık uyandıran bir donanıma sahip Her biri iki buccediluk metre uzunluğunda doumlrt buccediluk metre genişliğinde olan ve iccedillerinde bir yığın duumlğme ile yamp soumlnen ışık bulunan siyah dolaplardan oluşuyor Blue Genein dolaplashyrı arasında dolaşırken onun ne tuumlr işlemler yaptığım duumlşuumlnmshyuumlştuumlm Muhtemelen aym anda hem bir protonun iccedil yapışım modelliyor hem pluumltonyumun bozunma hızını hesaplıyor hem iki kara deliğin ccedilarpışmasını simuumlle ediyor hem de bir fare hakshykında duumlşuumlnuumlyordu


Ancak bu suumlper bilgisayarın bile Blue G eneQ Sequoia isimli yeni kuşak bir bilgisayarla değiştirileceğini oumlğrendim Haziran 2012de Duumlnyanm en hızlı bilgisayarı unvanım almış olan bir bilgisayar En yuumlksek hızda 201 PFLOPS işlem (ya da saniyede 201 katrilyon işlem) yapabilir 900 metrekarelik bir alanı kaplamakta ve 79 megawatthk guumlcuumlyle kuumlccediluumlk bir şehri aydınlatmaya yetecek kadar enerji harcamaktadır

Peki yalnızca tek bir bilgisayarda toplanmış bu devasa guumlccedil bir insan beyni ile rekabet etmek iccedilin yeterli midir

Yanıt ne yazık ki hayırBuumltuumln bu bilgisayar simuumllasyonları yalnızca korteks ve tala-

mus arasındaki bağlantıları kopyalamaya ccedilalışıyor Dolayısıyla beynin buumlyuumlk bir parccedilası hacirclacirc eksik Dr Modha da projenin buumlyuumlkluumlğuumlnuumln farkında Bu tutkulu proje sayesinde beynin yalshynızca zayıf bir boumlluumlmuumlnuumln bir parccedilasını değil tuumlm insan beynishyni neokorteksten duyulara kadar modellemenin neler gerektirshydiğini anlamış durumda Yalnızca tek bir odayı değil koca bir bloğu dolduracak kadar ccedilok bir değil binlerce Blue Gene bilgishysayarının gerekeceğini oumlngoumlruumlyor Hatta gerekli enerji o kadar fazla olacak ki 1000 megawatthk bir nuumlkleer santral kurmak zorunda kalacağız Tabii bilgisayarların ısınıp erimesini engelleshymek iccedilin de bir nehrin bilgisayar devreleri arasında akmasını sağlamak gerekecek

15 kilo ağırlığında olan bir kafatasının iccediline sığabilen beden sıcaklığım yalnızca birkaccedil derece arttıran 20 wattlik bir enerji kullanan ve bunu da hamburgerlerden sağlayabilen bir doku parccedilasını simuumlle etmek iccedilin bir şehir buumlyuumlkluumlğuumlndeki devasa bilgisayarların gerekli olması gerccedilekten ccedilarpıcı

BİR BEYİN İNŞA ETMEKBelki de bu projeye katılan en tutkulu bilim insanı İsviccedilredeki Ecole Polytechnique Federale de Lausannedan gelen Dr Henry Markhamdır O Avrupa Komisyonundan milyarlarca dolar değerinde fon alan İnsan Beyin Projesinin arkasındaki kişi Hayatımn son 17 yılını beynin noumlral ağım ccediloumlzuumlmlemeye ayır-


mış O da beynin tersine muumlhendisliği işlemi iccedilin Blue Gene bilshygisayarım kullamyor Şu an bu bilgisayar Avrupa Birliğine 140 milyon dolarlık bir faturaya mal oluyor ve bu miktar oumlnuumlmuumlzshydeki on yılda ihtiyacı olan bilgisayar guumlcuuml ile karşılaştırıldığında hiccedilbir şey sayılır

Dr Markham artık bu işin bir bilim projesi olmaktan ccedilıkıp ccedilok pahalı bir muumlhendislik uğraşma doumlnduumlğuumlne inanıyor Buumltuumln bunları suumlper bilgisayarları yazılımları ve araştırmayı yapabilmek iccedilin yaklaşık bir milyar dolara gereksinimimiz var Bu tutar yakın zamanda beyin hastalıkları ile ilgili araştırmalashyrın Duumlnya proje buumltccedilelerinin 20sini aşacağı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde hiccedilbir şey Ona goumlre Alzheimer Parkinson ve benzeri hastalıkshyların ccedilıkardığı 100 milyarlarca dolarlık fatura ile karşılaştırıldıshyğında bu buumltccedile devede kulak kalıyor

Dr Markhama goumlre ccediloumlzuumlm oumllccedilek ile ilgili Projeye yeterli miktarda para verin ve beyin ortaya ccedilıksın Avrupa Komisyonunun ccedilok arzulanan milyar dolarlık oumlduumlluumlnuuml de aldıshyğına goumlre hayalleri artık gerccedilek olabilir

Kendisine ortalama bir vergi muumlkellefinin bu milyar dolarlık projede ne gibi bir kazancı olacağım soranlara da yanıtı hazır Ona goumlre bu yalnız ve pahalı projeye girişmenin uumlccedil nedeni var ilki toplum iccedilerisinde iyi geccedilinebilmek istiyorsak insan beynishyni anlamamız bizim iccedilin ccedilok oumlnemli ve bunun evrimde anahtar bir rol oynadığını duumlşuumlnuumlyorum İkinci nedeni sonsuza kadar hayvan deneyi yapmaya devam edemeyeceğimiz gerccedileği Bu Nuhun gemisi gibi Bir arşiv gibi Uumlccediluumlncuuml neden ise Duumlnya uumlzeshyrinde akıl hastalıklarından etkilenen 2 milyar insamn olması

Ona goumlre bu kadar fazla acıya neden olan zihin hastalıkları konusunda bu kadar az şey biliniyor olması bir skandal Buguumln devresinde hangi noumlronun hangi yolağın hangi sinap- sın hangi reseptoumlruumln yanlış ccedilalıştığım bildiğimiz tek bir noumlroloshyjik hastalık bile yok Bu şoke edici diyor

İlk bakışta bu kadar noumlron ve bağlantı iccedileren projeyi bitirshymek olanaksız gibi gelebilir Tam bir delilik Ancak bu bilim insanları bir kozları olduğuna inanıyor

İnsan genomu yaklaşık yirmi uumlccedil bin genden oluşur ve yuumlz milyar noumlrondan oluşan beynimizi oluşturabilir Matematiksel


olarak bu kadar sayıda genden insan beynini oluşturmak olashynaksız goumlzuumlkuumlyor yine de bu her embriyonda yeniden gerccedilekshyleşiyor Bu kadar kuumlccediluumlk bir şeye bu kadar bilgi nasıl sığıyor

Dr Markhama goumlre yanıt doğanın kestirme yolları kullanshyması Anahtar yaklaşım doğa ana iyi bir şablon bulduğunda bazı belli başlı noumlron moduumlllerinin kendilerini tekrar etmesinde Mikroskopta beyin kesitlerine baktığınız zaman ilk başta gelişishyguumlzel dağılmış noumlronlardan başka bir şey goumlremezsiniz Ancak daha yakından bakarsanız defalarca tekrar eden noumlron moduumllleshyrinin desenlerini goumlruumlrsuumlnuumlz (Moduumlller aslında hızla goumlkdelen inşa edebilmemizin de nedenidir Bir moduumll bir kere tasarlanshydıktan sonra onu montaj hattında istediğimiz kadar ccediloğaltabilishyriz Daha sonra onları ccedilabucak uumlst uumlste dizip bir goumlkdelen inşa ederiz Buumltuumln buumlrokratik işlemler bittikten sonra moduumlller kulshylanılarak aylar iccedilerisinde bir apartman yapılabilir)

Dr Markhamın Mavi Beyin projesinin merkezi beyinde defalarca tekrar eden neokortikal suumltundur İnsan beyninde her suumltun iki milimetre uzunluğa bir milimetrelik ccedilapa ve yaklaşık altmış bin noumlrona sahiptir (karşılaştırma yapılacak olursa bir sıccedilan beynindeki moduumlllerin her biri yalnızca on bin noumlron iccedileshyrir) Dr Markhamın tek bir suumltundaki tuumlm noumlronları haritala- ması ve nasıl ccedilalıştıklarını anlaması 1995ten 2005e kadar tam 10 yıl suumlrduuml Bu işi ccediloumlzduumlkten sonra Dr Markham IBMe gitti ve bu suumltunların devasa tekrarlarını yaratmaya başladı

Dr Markham kendi yaptığı işi savunmak konusunda oldukshyccedila yetenekli Her şeye verebileceği bir yamtı var Eleştirmenler ona yasak boumllgelerde gezindiğini soumlylediği zaman Bilim insanshyları olarak gerccedileklerden korkmamamız lazım Beyni anlamalıshyyız İnsanların beynin kutsal olduğunu ruhun muhafaza edildishyği yer olabileceği iccedilin fazla kurcalanmaması gerektiğini duumlşuumlnshymesini doğal buluyorum Ancak duumlruumlst olmak gerekirse beynin nasıl ccedilalıştığım bilseydik Duumlnyamn her yerindeki tuumlm ccedilatışmashyları ccediloumlzebilirdik Bu şekilde insanlar ccedilatışmaların tepkilerin ve yanlış anlaşılmaların ne kadar accedilık oumlnceden bilinebilir ve kontshyrol edilebilir olduğunu anlayabilirdi demiştir


Son olarak Tanrıyı oynadığı youmlnuumlndeki eleştirilere yarut olarak Tanrıyı oynamaktan ccedilok uzak olduğumuzu duumlşuumlnuumlyoshyrum Tanrı tuumlm evreni yarattı Biz yalmzca kuumlccediluumlk bir modelini uumlretmeye ccedilalışıyoruz demiştir

PEKİ BU G ERCcedil EK TEN DE BİR BEYİN MİHer ne kadar bilim insanları bu bilgisayar simuumllasyonunun 2020 itibariyle insan beyninin kapasitesine ulaşacağım savunsalar da asıl sorun simuumllasyonun ne kadar gerccedilekccedili olacağı Oumlrneğin kedi simuumllasyonu bir fare yakalayabilecek mi ya da yuumln yumağı ile oynayacak mı

Yanıt hayır Bu bilgisayar simuumllasyonları kedi beyninde ateşlenen noumlronların yalnızca guumlcuumlnuuml kopyalamaya ccedilalışıyor bu nedenle beyindeki boumlluumlmlerin birbiri olan ilişkisini taklit edeshymezler IBM simuumllasyonu yalnızca talamokortikal sistem (talamusu kortekse bağlayan kanal) iccedilin ccedilalışıyor Sistem fiziksel olarak bir bedene sahip olmadığı iccedilin beyin ve dışarıdaki duumlnya arasındaki tuumlm karmaşık etkileşimler eksik durumda Beyinde pariyetal lob olmadığı iccedilin dış duumlnya ile ne motor ne de duyushysal bir bağlantısı var Hatta talamokortikal sistem iccedilerisindeki temel bağlantılar bile bir kedinin duumlşuumlnce suumlreccedillerini tam anlashymıyla yansıtmıyor Av peşinde koşmak ya da ccediliftleşmek iccedilin eş aramak gibi işlere yarayan geri besleme hatları ya da bellek devshyreleri yoktur Bu bilgisayarda yaratılmış kedi beyni belleğe ya da iccedilguumlduumllere sahip değildir ve boş bir yazı tahtası gibidir

İnsan beynini simuumlle etmek 2020 dolaylarında muumlmkuumln olsa da onunla basit bir sohbete girmek pek muumlmkuumln olmayacak Pariyetal lobu olmadığı iccedilin duyulardan kendi ve başkaları kavramından ve etrafındaki duumlnyadan mahrum boş bir yazı tahshytası gibi olacak Temporal lobu olmadığı iccedilin konuşmayı başarashymayacak Limbik sistemi olmadığı iccedilin herhangi bir duygusu olmayacak Aslına bakılırsa yeni doğmuş bir bebekten bile daha az zihinsel guumlce sahip olacaktır

Beyin ile duyular duumlnyası duygular dil ve kuumlltuumlr arası bağshylantıyı kurma ccedilabası ise daha yeni başlıyor


BOumlL VE PA RCcedil A LA YAK LAŞ IM IDiğer yaklaşım Obama youmlnetimi tarafmdan desteklenen beyinshydeki noumlronları doğrudan haritalama youmlntemi Bu yaklaşım birshykaccedil bileşenden oluşuyor

İlk youmlntem beyindeki her noumlronun ve sinapsın fiziksel olarak belirlenmesi (bu işlem sırasında noumlronlar genellikle tahrip edilirshyler) Buna anatomik yaklaşım deniyor Bir diğer yol ise belirli işlevleri gerccedilekleştiren beyindeki noumlronlar arası elektriksel sinshyyal akışını ccediloumlzuumlme kavuşturmaya ccedilalışmak (canlı beyindeki yolakların tespit edilmesini oumlne ccedilıkaran bu ikinci yaklaşım Obama youmlnetimi tarafmdan da daha ccedilok tercih ediliyor gibi goumlruumlnuumlyor)

Anatomik yaklaşım boumll ve parccedilala youmlntemi ile hayvan beyshynindeki noumlronları tek tek ccedilıkarmaya dayanıyor Bu yaklaşımda ccedilevrenin karmaşıklığı bellek ve beden halihazırda modelin iccedilinde şifrelenmiş olarak bulunuyor Ccedilok fazla sayıda transistor kullanarak yaklaşık bir insan beyni oluşturmaya ccedilalışmak yerishyne bu bilim insanları beyindeki her noumlronu tek tek tammlamak istiyor Bundan sonra belki de her bir noumlron bir grup transistor tarafından simuumlle edilebilecek ve buumltuumlnuumlyle bir belleğe kişiliğe ve duyulara sahip insan beyninin bir kopyası elde edilebilecek Bir kişinin beyni tersine muumlhendislik ile bu şekilde kopyalandıkshytan sonra ancak onunla bellek ve kişiliğini de iccedileren bir sohbet edebileceksiniz

Bu projeyi tamamlamak iccedilin yeni bir fiziğe gereksinimimiz yok Howard Hughes Tıp Enstituumlsuumlnden Dr Gerry Robin bir şarkuumlteride bulabileceğiniz tuumlrden bir bıccedilağı kullanarak bir suumlredir meyve sineğinin beynini parccedilalara ayırmakta Meyve sineğinin beyninin yalmzca uumlccedil yuumlz mikrometre insan beyninin ccedilok kuumlccediluumlk bir zerresi kadar olduğunu goumlz oumlnuumlne aldığınızda bu ccedilok da kolay bir iş gibi goumlzuumlkmuumlyor Meyve sineğinin beyni yaklaşık 150 000 noumlrondan oluşuyor Metrenin elli milyarda biri kadar olan her kesit bir elektron mikroskobu tarafmdan oumlzenle fotoğraflanıyor ve goumlrseller bilgisayara aktarılıyor Daha sonra bir bilgisayar programı noumlronların dizilimini tek tek yeniden


oluşturmaya ccedilalışıyor Bu hızla Dr Rubin meyve sineğinin beyshynindeki her noumlronu 20 yıl sonunda tanımlamış olabilecek

Bu salyangoz yavaşlığının bir nedeni de buguumlnkuuml fotoğraf teknolojisi ortalama bir taramalı mikroskop saniyede 10 milyon piksel ile ccedilalışıyor (bu standart bir televizyonun saniyede aldığı piksel sayısının uumlccedilte birine denk geliyor) Burada hedef saniyeshyde 10 milyar piksel işleyebilen bir goumlruumlntuumlleme cihazı uumlretmek ki bu gerccedilekleştiği zaman duumlnya rekoru kırılmış olacak

Ayrıca mikroskoptan ccedilıkan verileri nasıl saklayacağımız sorunu da sarsıcı bir konu Projesi beklediği hıza ulaştığı zaman Robin yalnızca bir meyve sineğinden guumlnde bir milyon giga- baytlık bir veri elde etmeyi planlıyor En sonunda iccedilleri hard disklerle dolu kocaman depoları dolduracağını oumln goumlruumlyor Buumltuumln bunların yanı sıra her meyve sineğinin beyni de farklı olduğu iccedilin ortalama bir sinek beyni hakkında fikir sahibi olabilshymek iccedilin yuumlzlerce meyve sineğini ccedilalışmak zorunda

Meyve sineği ile ilgili ccedilalışmaya bakarak en sonunda insan beynini dilimleyebileceğimiz aşamaya gelmemiz ne kadar suumlrer Yuumlz yıl iccedilerisinde insan bilincinin nasıl ccedilalıştığım bilmek isterim 10-20 yıllık hedef meyve sineğini anlamak diyor Dr Robin

Bazı teknik gelişmelerden yararlanılarak bu youmlntem hızlan- dırılabilir İlk olasılık otomatik bir cihaz kullanmak boumlylece beyni dilimleyip bu dilimleri bilgisayara aktarma işi makine tarafından yapılmış olur Bu işlem projenin suumlresini hızla azaltır Oumlrneğin otomasyon İnsan Genom Projesinin maliyetini fazlashysıyla duumlşuumlrmuumlştuuml (buumltccedilesi uumlccedil milyar dolar olarak hesaplanmasıshyna karşın Washingtonda hiccedil goumlruumllmemiş bir şeyi gerccedilekleştireshyrek hem erken hem de hesaplanandan az maliyetle tamamlanshydı) İkinci youmlntem ise noumlronları ve yolakları daha kolay goumlrmeshymizi sağlayacak boya maddeleri kullanmak Başka bir alternatif de noumlronları benzersiz bir ayrıntıyla goumlrmemizi sağlayacak otoshymatik bir suumlper mikroskop uumlretmek

Beyni ve duyuları tam olarak haritalamamn yuumlz yıl alacağı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu bilim insanları kendilerini tasarladıkları


projeler torunları tarafından bitirilen orta ccedilağ Avrupa mimarları gibi goumlruumlyorlar

Beyindeki noumlronların tek tek anatomik olarak haritalanması- na paralel bir ccedilalışma daha var İnsan Konektom Projesi Bu proje beyin goumlruumlntuumllenmesi youmlntemlerini kullanarak değişik boumllgeleri birbirine bağlayan yolakları yeniden oluşturmayı hedefliyor

İNSAN K O N EK TO M PROJESİ2010 yılında Ulusal Sağlık Enstituumlleri (NIH National Institutes of Health) 5 yıllık bir suumlreye dağılacak şekilde St Louisteki Washington Uumlniversitesi ve Minnesota Uumlniversitesini de iccedileren bir uumlniversiteler birliğine 30 milyon dolar Harvard Uumlniversiteshysi Massachusetts Hastanesi ve UCLAnın bulunduğu başka bir uumlniversiteler birliğine de 3 yıllık bir suumlre iccedilerisinde 85 milyon dolar hibe edeceğini accedilıkladı Bu kısa suumlreli bağış sayesinde beynin tuumlmuumlnuuml ccediloumlzmek tabii ki olanaksız ancak bu bağış sayeshysinde ccedilalışmalar bir hız kazanmış olacak

Buumlyuumlk olasılıkla bu fonun ccediloğu Beyin Girişimi projesine aktarılacak ki bu ccedilalışmaları epey hızlandıracak Burada hedef insan beynindeki noumlronal yolakları haritalayarak otizm ve şizofshyreni gibi hastalıklara accedilıklık getirilebilmesi Konektom Projesinin liderlerinden Dr Seung Araştırmacılar noumlronların kendilerinin sağlıklı olduğunu tahmin ediyorlar ama belki de normal olmayacak bir şekilde dizilmiş duumlruumlmdalar Ancak buguumlne kadar bu varsayımı test edecek yeterli teknolojimiz yoktu diyor Gerccedilekten de bu hastalıklar noumlronların yanlış bir şekilde diziliminden kaynaklanıyorsa Konektom Projesi bize bunları nasıl tedavi edebileceğimize ilişkin oldukccedila değerli ipuccedilshyları verebilir

Projenin nihai hedefi olan beynin tamamının goumlruumlntuumllenmeshysinin bitip bitmeyeceği konusunda Dr Seung bazen uumlmitsizliğe

(ccediln) Konektom (Connectome) beyindeki noumlral bağlantıların ayrıntılı olarak harita- lanması anlamına gelmektedir


kapılıyor Bu konuda şoumlyle diyor 17 yuumlzyılda matematikccedili ve filozof Blaise Pascal sonsuzluktan duyduğu korkuyu ve evrenin devasa genişliği uumlzerine duumlşuumlnuumlrken hissettiği değersizliği yazshymıştı Ben bilim inşam olduğum iccedilin duygularımdan bahsetmeshymek zorundayım Merak ediyorum hayranlık duyuyorum ancak zaman zaman umutsuzluğa da kapılabiliyorum Ancak o ve onun gibiler birkaccedil kuşak suumlrecek olsa bile projeyi bitirmek iccedilin ısrar ediyor Umut etmek iccedilin nedenleri var bir guumln otomashytik mikroskoplar hiccedil zorlanmadan bu fotoğrafları ccedilekecek ve yapay zekacircya sahip makineler onları 7 guumln 24 saat analiz edecek Ancak buguumln insan beyninin sıradan elektron mikroskopları ile yalnızca goumlruumlntuumllenmesi bile internetteki tuumlm verilerin toplamıshyna eşit bir miktar olan 1 zetabytelık bilgi miktarına neden olushyyor

Dr Seung insanları da EyeVVire adlı bir siteye tıklayarak bu buumlyuumlk projeye ortak olmaya davet ediyor Bu sitede sayfayı ziyaret eden bilim vatandaşlarından istenen şey bu kalabalık noumlron yolaklarına bakmaları ve sınırları dahilinde onları boyashymaları Bu iş bir tuumlr boyama kitabına benziyor tabii bu sefer boyanan şeyler elektron mikroskobu tarafından ccedilekilen gerccedilek bir retinadaki gerccedilek noumlronların fotoğrafları

A LLE N BEYİN ATLA S ISon olarak beynin haritasını ccedilıkarmamn bir yolu daha var Beyni bilgisayar simuumllasyonları kullanarak ya da tuumlm noumlral yolakları tek tek analiz ederek haritalamak yerine Microsoft milyoneri tarafından karşılanan 100 milyon dolar sayesinde başka bir youmlnshytem daha oluşturuldu Bu youmlntemde fare beyninin haritası ya da atlası beyin oluşumundan sorumlu olan genler belirlenerek oluşturuldu

Beyni oluşturan genlerin nasıl ifade edildiğini anlamamız Alzheimer Parkinson ve diğer hastalıkları anlamamıza yardımshycı olacaktır Fare beyninde bulunan genlerin buumlyuumlk bir ccediloğunlushyğu insan beyninde de bulunduğu iccedilin bu ccedilalışmanın sonuccedilları insan beynini anlamamızı da sağlayacaktır


Gelen para desteği sayesinde 2006 yılı itibariyle proje tamamlandı ve sonuccedillarım buguumln internetten uumlcretsiz olarak goumlrebilirsiniz Ardından devam projesi olan Ailen İnsan Beyni Haritası anatomik ve genetik accedilıdan tamamlanmış uumlccedil boyutlu bir insan beyni haritası yaratma hedefi ile duyuruldu 2011 yılınshyda Ailen Enstituumlsuuml iki insan beyninin biyokimyasal accedilıdan hari- talandığım bine yakın anatomik iccedilerik ve altta yatan biyokimyashysal yapının genler tarafından nasıl ifade edildiğini ayrıntılı olashyrak accedilıklayan bir milyon veriyi bildirdi Bu ccedilalışma genlerimizin 82sinin beyinde ifade edildiğini ortaya ccedilıkardı

Ailen Enstituumlsuumlnden Dr Ailen Jones Buguumlne kadar insan beyninin bu kadar ayrıntılı bir haritası daha ccedilıkarılmamıştı diyor ve ekliyor Ailen İnsan Beyni Atlası insanın en karmaşık ve en oumlnemli organına ilişkin daha oumlnce hiccedil goumlruumllmemiş bir bakış accedilısı sunuyor

TER S İN E M Uuml H EN D İS LİĞ E Y A P ILA N İT İR A ZLARHayatlarım beynin tersine muumlhendisliğe adamış olan bilim insanları oumlnlerinde on yıllar suumlrecek sıkı bir ccedilalışmanın daha olduğunu biliyorlar Ancak ccedilalışmalarının pratik olarak getireshyceği faydaların da farkındalar Onlara goumlre ccedilalışmalarının kısshymen sonuccedillanması bile insanlık tarihi boyunca pek ccedilok inşam etkilemiş olan akıl hastalıklarının gizeminin ccediloumlzuumllmesine yarshydımcı olacak

Olumsuz bakanlar ise bu meşakkatli iş bittikten soma elimizshyde dağ gibi bir veri olacağım ama onları nasıl accedilıklayacağımıza ilişkin hiccedilbir fikrimiz olmayacağım savunuyorlar Oumlrneğin IBM Blue Gene bilgisayarımn tam bir plam ile karşılaşan bir neandertal duumlşuumlnuumln Buumltuumln ayrıntılar tek bir transistoumlre kadar o plamn iccedilerisindeler Bu plan devasa ve kacircğıt uumlzerinde binlerce metreshykarelik bir alan kaplıyor Ancak neandertalin bu planın suumlper guumlccedilluuml bir makinenin sırlarım iccedilerdiğine ilişkin herhangi bir fikri olmayacaktır Yığınla saf teknik veri ona bir şey ifade etmeyeshycektir


Aynı şekilde beyindeki her noumlronun yerini belirlemek iccedilin milyarlarca para harcadıktan sonra buumltuumln bunların ne anlama geleceğine ilişkin bir fikrimiz olmayacağından korkuluyor Buumltuumln bunların nasıl ccedilalıştığına ilişkin bir fikrimizin olması iccedilin daha onlarca yıl uumlzerinde ccedilalışmamız gerekebilir

Oumlrneğin İnsan Genom Projesi insan genomunu oluşturan tuumlm genlerin diziliminin accedilığa ccedilıkartılması accedilısından ccedilok buumlyuumlk bir başarıydı ancak genetik hastalıklara hemen ccedilare bulunacağıshynı umanlar iccedilin buumlyuumlk bir hayal kırıklığı oldu İnsan Genom Projesi 23 bin kelime girişi olan ancak hiccedilbirinin accedilıklaması olmayan devasa bir soumlzluumlk gibiydi Bu soumlzluumlğuumln her sayfası boş olmasına karşın genlerin imlası muumlkemmeldi Proje ccedilığır accedilıcıyshydı ancak insan genlerinin ne olduğu ve nasıl etkileştiğini anlashyma yolunda yalnızca ilk adım olma oumlzelliği taşıyordu

Benzer şekilde beyindeki her sinirsel bağlantıyı haritalarmş olmamız bu noumlronların ne olduğunu ve nasıl tepki verdiklerini anlayacağımızı garanti etmiyor Tersine muumlhendislik işin kolay kısmı asıl zor olan yani buumltuumln bu verilere anlam yuumlkleme işi daha sonra başlayacak

G ELEC EKŞimdi duumlşuumlnuumln ki o an geldi Bilim insanları buumlyuumlk bir tantana yaparak insan beyninin tersine muumlhendisliğinin başarıyla tamamlandığım duyurdular

Sonra ne olacakİlk yapılacak iş akıl hastalıklarının nasıl oluştuğunu bulmashy

ya ccedilalışmak olacak Ccediloğu akıl hastalığının bir grup noumlronun hasar goumlrmesinden ccedilok yanlış şekilde bağlantı kurmasından kaynaklandığı duumlşuumlnuumlluumlyor Tek bir mutasyondan kaynaklanan Huntington Hastalığı Tay-Sachs ya da kistik fibrosis gibi geneshytik hastalıkları duumlşuumlnuumln Uumlccedil milyar baz ccediliftinin iccedilerisinde yalnızshyca bir ccediliftin yanlış şekilde dizilmesi (ya da tekrar edilmesi) uzuvshylarınızı kontrol edememenize ya da konvuumllziyonlara neden olushyyor Genom yuumlzde 999999999 oranında doğru da olsa kuumlccediluumlk bir hata tuumlm dizilimin geccedilersiz olmasına neden olabiliyor Bu yuumlzshy


den muumlmkuumln olan genetik hastalıklarda gen terapisi tek bir mutasyonu hedefliyor

Benzer şekilde beynin tersine muumlhendisliği gerccedilekleştirildikshyten sonra yapılan simuumllasyonlarda beyindeki bazı bağlantılar bilerek bozulacak ve bu şekilde belirli hastalıkların ortaya ccedilıkarshytılıp ccedilıkartılamayacağma bakılacak Bilinccedille ilgili majoumlr bozukshyluklardan bir avuccedil noumlron sorumlu olabilir Tersine muumlhendislik ile oluşturulmuş beynin goumlrevlerinden biri de bu yanlış ateşleshynen bir grup noumlronun yerini belirlemek olabilir

Buna bir oumlrnek de goumlrduumlğuumlnuumlz kişiyi fiziksel accedilıdan anneniz olarak tanımanıza karşın başka biri ile değiştirildiğine inandığıshynız Capgras Sanrısı sayılabilir Dr V S Ramachandraria goumlre ender goumlruumllen bu hastalık beynin iki kısmı arasındaki bağlantı hatasından kaynaklanıyor olabilir Temporal lobdaki fuziform girus annenizin yuumlzuumlnuuml tanımanızı sağlar amigdala ise annenishyzi goumlrduumlğuumlnuumlz zaman hissedeceğiniz duygulardan sorumludur Bu iki boumllge arasındaki bağlantı bozulduğu zaman bir kişi anneshysini doğru olarak tamyabilir ama bu karşılaşmaya duygular eşlik etmediği iccedilin kişi goumlrduumlğuuml kişinin bir sahtekacircr olduğuna inanacaktır

Tersine muumlhendislik ile oluşturulan beynin bir diğer amacı da yanlış ateşlenen noumlron kuumlmesinin yerini tam olarak belirleshymek olabilir Derin beyin uyarımı minik problar kullanarak beyindeki ccedilok kuumlccediluumlk bir alanın aktivitesinin durdurulmasını sağlayabilir Buna ağır depresyon vakalarında derin beyin uyashyrımının Broadmannmn 25 boumllgesinde uygulanması oumlrnek olashyrak goumlsterilebilir Tersine muumlhendislik ile elde edilen harita kulshylanılarak noumlronların nerede yanlış ateşlendiği tam bir kesinlikle oumlğrenilebilir

Tersine muumlhendislik ile geliştirilen beynin yapay zekacirc ccedilalışshymalarına da yardımı bulunabilir Goumlrme ve yuumlz tamma beyin tarafmdan hiccedil ccedilaba sarf etmeden gerccedilekleştirilen şeyler olsa da en gelişmiş bilgisayarlarımız bile bunu başaramıyor Oumlrneğin bilgisayarlar kuumlccediluumlk bir veri bankası iccediline dahil olan insan yuumlzleshyrini kişi karşıya bakarken 95 doğruluk payı ile tarayabiliyorshylar Ancak aynı yuumlzuuml farklı bir doğrultudan baktığında ya da


veri bankası haricinde bir yuumlz kullanıldığında o yuumlzuuml buumlyuumlk olasılıkla tanıyamazlar 01 saniye iccedilerisinde tamdık bir yuumlzuuml değişik doğrultulardan tarayabiliriz bu o kadar kolay bir iştir ki bunu yaptığımızın farkında bile olmayız Beynin tersine muumlhenshydisliği sayesinde bu işlemin gizemi ccediloumlzuumllebilir

Beyindeki birden fazla bozukluktan kaynaklanan şizofreni gibi hastalıkları ccediloumlzmek daha zor olacaktır Bu hastalığın pato- genezinden hem birkaccedil farklı gen hem de ccedilevresel faktoumlrler sorumlu ve buumltuumln bunlar beynin bazı boumllgelerinde alışılmadık aktivitelere neden oluyor Ancak burada bile tersine muumlhendisshylik haluumlsinasyon (sanrı) gibi belirtilerin tam olarak nasıl oluştushyğunu accedilıklayabilecek ve bu da bu hastalığı nasıl tedavi edebileshyceğimize ilişkin bize bir fikir verecek

Tersine muumlhendislik ile anlaşılan beyin ccedilok temel olan ama hacirclacirc ccediloumlzemediğimiz uzun suumlreli belleğin beyinde nasıl saklandıshyğı gibi konuları da anlamamızı kolaylaştıracak Beynin hipokampus ve amigdala gibi boumllgelerinin belleği sakladığı biliniyor ancak anıların değişik korteksler arasında nasıl dağıldığı ve buralardan nasıl buumltuumln bir anı olarak geri ccedilağrıldığı konusu bizim iccedilin hacirclacirc bir soru işareti

Tersine muumlhendislik sayesinde geliştirilen beyin tamamen işlevsel olduğunda onun tuumlm devrelerini accedilıp bir insan gibi yarat verip vermediğini goumlrme zamanımız gelmiş olacak (oumlrneshyğin Turing testini geccedilip geccedilemediğine bakmak) Uzun suumlreli bellek de bu beyin iccedilerisinde halihazırda kodlanmış durumda olduğu iccedilin bu beynin insandan ayırt edilemez bir şekilde yarat verip vermeyeceğini anlamamız uzun suumlrmeyecek

Sonuccedil olarak tersine muumlhendislik ile elde edilen beynin getirmesi beklenen nadiren tartışılan ama pek ccediloğunun akimda olan bir etki daha var Oumlluumlmsuumlzluumlk Bilinccedil bir bilgisayara aktarı- labildiğinde bu artık oumllmeyeceğimiz anlamına gelir mi

Fikir yuumlruumltmek asla bir zaman kaybı değildir Tuumlmdengelim ccedilalılığındashyki kuru dallan temizler

- EUZABETH PETERS

Biz bilimsel bir uygarlığız Bu bilgi ve doğruluğun o uygarlık iccedilin vazshygeccedililemez olduğu anlamına gelir Bilim Latince bilgi anlamındaki soumlzcuumlkten tuumlremiştir Bilgi bizim kaderimizdir

- JACOB BRONOWSKI

I I GELECEK MADDENİN OumlTESİNDEKİ ZİHİN

ilinccedil fiziksel duumlnyanın zincirlerinden kurtulmuş olarak kendi kendine var olabilir mi Oumlluumlmluuml bede-

1 nimizi terk edip ruhlar gibi evren denen bu oyun bahccedilesinde dolaşabilir miyiz Uzay Yolu filminde Atılganm kapshytanı Kirkuumln Gezegenler Federasyonundan milyonlarca yıl daha gelişmiş olan bir suumlper-insan ırkı ile karşılaştığı boumlluumlmde bu konu işlenmişti Bu insanlar o kadar gelişmişlerdi ki kendi kırılgan ve oumlluumlmluuml bedenlerini terk edeli ccedilok uzun zaman olmuştu artık nabız gibi atan saf enerji kuumlreleri olarak yaşıyorshylardı Temiz hava solumak başkasımn eline dokunmak ya da fiziksel olarak aşkı duyumsamak gibi baş doumlnduumlruumlcuuml duyularshydan uzaklaşalı bin yıl olmuştu Liderleri Sargon Atılganı kendi gezegenlerine buyur etmişti Kaptan Kirk bu uygarlığın istese

GELECEK MADDENİN OumlTESİNDEKİ ZİHİN 313

Atılganı bir anda buharlaştırabileceğini bildiği halde bu daveti geri ccedilevirmemişti

Ancak bu uygarlığın ekibin bilmediği oumlluumlmcuumll bir zayıflığı vardı Gelişmiş teknolojilerine rağmen bu uygarlık yuumlz binlerce yıldır fiziksel bedenlerinden ayrı olarak yaşıyorlardı Bu yuumlzshyden fiziksel duyguların baş doumlnduumlruumlcuumlluumlğuumlnuuml arzuluyorlar ve yeniden insan bedenine kavuşmayı istiyorlardı

Aslında bu suumlper varlıklardan biri koumltuumlyduuml ve ekibin bedenshylerini ele geccedilirmeyi akima koymuştu Bedenin sahibinin zihnini yok edeceğini bilse de bu bedene sahip olmayı istiyordu Sonuccedilta bu koumltuumlcuumll varlık Spockm bedenini ele geccedilirmeye ccedilalıştı ve ekip ile bu varlık arasında bir ccedilatışma başladı

Bilim insanları zihnin beden dışında var olmasını oumlnleyecek bir fizik yasası olup olmadığım kendilerine sordular Daha doğshyrusu insan zihni suumlrekli olarak duumlnyamıza ilişkin modeller uumlreshyten ve bunları gelecekte hayata geccediliren bir araccedil ise buumltuumln bu işleshymi tekrar edebilen bir makine uumlretebilmek muumlmkuumln muumlduumlr

Daha oumlnce Suretler (Surrogates) filminde olduğu gibi kendi bedenlerimiz kapalı kutular iccedilerisindeyken zihnimiz ile robotlashyrı kontrol edebilme olasılığımızdan soumlz etmiştim Buradaki sorun robot suretimiz hayatına devam ederken bedenimizin yaşlanmaya devam edeceğidir Bu konuda ciddi bilim insanları zihnimizi tamamen bir robota yuumlkleyip gerccedilekten oumlluumlmsuumlz olup olamayacağımızı tartışıyor Gerccedilekten de kim oumlluumlmsuumlz olmak istemez ki Woody Allenm bir zamanlar soumlylediği gibi Eserlerim sayesinde sonsuza kadar yaşamak istemiyorum oumllmeden sonsuza kadar yaşamak istiyorum

Aslında milyonlarca insan zihninin bedeni terk etmesinin olası olduğunu savunuyor Pek ccediloğu da bunu ccediloktan gerccedilekleşshytirdiğini iddia ediyor

A S T R A L S EY A H A TLERBedenden uzaklaşmış zihinler fikri efsanelerimizin folklorushymuzun ruumlyalarımızın ve belki de genlerimizin iccediline goumlmuumlluuml en eski bauumll inanışlarımızdandır Goumlruumlnuumlşe goumlre her toplumun

314 GELECEK MADDENİN OumlTESİNDEKİ ZİHİN

bedenlerinin iccediline giren ve ccedilıkan şeytanlar ya da hayaletler ile ilgili bir hikayesi vardır

Ne yazık ki pek ccedilok masum insana bedenleri ele geccedilirildiği duumlşuumlncesi ile zorla şeytan ccedilıkarma ayinleri uygulanmıştır Muhtemelen pek ccediloğu şizofreni gibi hastaların gaipten sesler duyduğu bir tuumlr akıl hastalığından mustariptiler Tarihccedililer Salemde ruhu ele geccedilirildiği duumlşuumlncesi ile asılan cadılardan birinin aslında ender goumlruumllen bir genetik hastalık olan ve uzuvshyların istem dışı hareketlerine neden olan Huntington hastası olduğunu duumlşuumlnmektedir

Buguumln bir grup insan bilinccedillerinin bedenlerini terk ettiği boşlukta oumlzguumlrce dolaştığı hatta geri doumlnuumlp kendi oumlluumlmluuml bedenlerine bakabildikleri trans benzeri bir tecruumlbe yaşadıklarıshynı iddia ediyor 13 bin Avrupalı katılımcının olduğu bir ankette katılımcıların 58i daha oumlnce bir kere astral seyahat yaşadıklashyrını iddia etmişlerdir ABDde yapılan goumlruumlşmelerde de ortaya benzer bir oran ccedilıkmıştır

Yeni deneyimlere her zaman accedilık olan Nobel oumlduumllluuml Richard Feynman bir keresinde kendini tuumlm duyulardan uzaklaştıran bir tanka girerek kendi fiziksel bedenini terk etmeye ccedilalışmıştı Başarılı da olmuştu Daha sonra da bu konuda bedenini terk ettiğini boşlukta suumlzuumllduumlğuumlnuuml ve geri doumlnuumlp kendi hareketsiz bedenine baktığını yazacaktı Ancak daha sonra Feynman buumltuumln bunların duyuların yoksunluğundan kaynaklandığı ve hayal guumlcuumlnuumln bir oyunu olduğu sonucuna varmıştır

Bu olgu uumlzerinde ccedilalışan noumlrologların daha sıradan bir accedilıkshylaması var İsviccedilreden Dr Olaf Blanke ve arkadaşları beyinde beden dışı seyahat deneyimini yaratan merkezin yerini belirleshymiş olabilirler Hastalarından bir tanesi sağ temporal lobdan kaynaklanan ve kendisini guumlccedilten duumlşuumlren epilepsi ataklarına sahip 43 yaşında bir kadmdı Yaklaşık yuumlz elektrot iccedileren bir sisshytem ataklara neden olan lezyonun yerini belirlemek amacıyla kafasına yerleştirildi Elektrotlar temporal lob ile pariyetal lob arasmda bir boumllgeyi uyardığı zaman hasta kendi bedenini terk ettiği hissine kapıldı Bir yatakta yatan bedenimi yukarıdan goumlrduumlm ancak yalnızca bacaklarımı ve goumlvdemin alt kısmım


goumlrebildim diye ifade etti Kendisini bedeninden 15 metre yuumlksekte suumlzuumlluumlr gibi hissetmişti

Ancak elektrotlar ccedilekildiği anda kadının astral seyahat deneshyyimi de sona ermişti Aslında Dr Blanke bu deneyimi duumlğme benzeri bir sistemle beynin aynı alanlarını uyararak accedilıp kapashyyabileceğim fark etmişti 9 Kısımda da soumlzuumlnuuml ettiğimiz gibi temporal lob epilepsisi kişide her talihsizliğin ardında koumltuumlcuumll ruhların olduğu izlenimi yaratabilir Bu yuumlzden bedenlerini terk eden ruhlar kavramı belki de noumlral yapımızın bir sonucudur (Bu durum doğauumlstuuml varlıkları da accedilıklayabilir Dr Blanke inatshyccedilı epilepsi krizlerine sahip 22 yaşında bir kadını incelerken beyshynin temporapariyetal alanını uyardığı zaman hasta arkasında goumllge gibi bir varlığı hissettiğini soumlyledi Kadın arkasında duran hatta kollarından yakalayan bu varlığı ayrıntılı bir şekilshyde tarif edebiliyordu Her karşılaşmada konumu değişse de her seferinde hastanın arkasında beliriyordu)

Bilinccedil bence geleceğe yatırım yapmak ve bir hedefi gerccedilekshyleştirmek amacıyla beyinde suumlrekli olarak duumlnyanın bir modelishyni oluşturma işleminin sonucunda oluşuyor Beyin oumlzellikle goumlzlerimizden ve iccedil kulağımızdan suumlrekli olarak duyular alıyor ve bu şekilde uzaysal konumumuzu belirliyor Ancak iccedil kulağıshymızdan ve goumlzlerimizden gelen duyular birbiri ile uyumlu olmadığı zaman nerede bulunduğumuz konusunda kafamız karışıyor Boumlyle durumlarda sıklıkla midemiz bulanır ve kusashyrız Oumlrneğin sallanan bir gemideki pek ccedilok insanı deniz tutar Bunun nedeni kabin duvarlarına bakan goumlzlerinizin size sabit olduğunuzu soumlylerken iccedil kulaklarınızın sallandığınız mesajını vermesidir Sinyaller arasındaki bu uyumsuzluk kişide mide bulantısına neden olur Bunun ccedilaresi ufka bakmaktır bu sayede goumlrsel girdi ile iccedil kulaktan gelen veriler uyum sağlamış olur (Aynı bulantı hissi siz sabit bir yerde duruyorken bile oluşabilir Eğer uumlzerine dikey ve parlak ccedilizgiler ccedilizilmiş doumlnmekte olan bir ccediloumlp kovasına bakarsanız bu ccedilizgiler yatay duumlzlemde hareket ediyormuş gibi gelir bu da siz de hareket ediyormuşsunuz izleshynimi uyandırır Bu his oturuyor olsamz bile birkaccedil dakika iccedilinde kusmamza neden olur)


Goumlzlerden ve iccedil kulaktan gelen uyarılar elektriksel olarak da uyumsuz hale getirilebilir Bunun yolu da astral seyahati oluşshyturan boumllge olan temporal ve pariyetal lobların sınırını uyarshymaktır Bu duyarlı alana dokunulduğunda beyin uzaysal anlamda bulunduğu yeri şaşırır (Oumlnemli bir nokta da geccedilici kan kaybı oksijende azalma ya da karbondioksit duumlzeyinde artmashynın da temporopariyetal alanda karışıklığa neden olması ve astral seyahati tetikleyebilmesidir Bu da bu tuumlr duyuların neden acil durumlarda kazalarda kalp krizi vb durumlarda arttığım accedilıklayabilir)

OumlLUumlM E YAKIN D EN EYİM LERBelki de en dramatik astral seyahat grubu oumlluuml olduğu ilan edilshydikten sonra gizemli bir şekilde hayata geri doumlnen insanların anlattığı oumlluumlme yakın deneyim hikacircyeleridir Aslında kalbi duran bireylerin 6-12 kadarı oumlluumlme yakın bir deneyim yaşashydıklarım soumlylemişlerdir Sanki oumlluumlmuuml aldatmış gibidirler Bu kişilerle roumlportaj yapıldığında hepsi aynı deneyimden kaynakshylanan dramatik hikacircyeler anlatır bedenlerini terk edip ucunda parlak bir ışık olan bir tuumlnele doğru suumlruumlklenmişlerdir

Medya bu konuyu elinden kaccedilırmamış ve bu abartılı hikacircyeshylere dayanan pek ccedilok kitap ve belgesel yayınlanmıştır Bu deneshyyimi accedilıklamak iccedilin pek ccedilok tuhaf kuram ortaya atılmıştır İki bin kişinin katıldığı bir ankette katılımcıların 42si oumlluumlme yakın deneyimin ruhlar diyarı ile kurulan ilişkinin kanıtı oldushyğuna inandıklarını soumlylemiştir (Bazıları bedenin oumlluumlmden hemen oumlnce endorfin - doğal narkotikler - salgıladığına inanır Bu insanların hissettiği yoğun hoşnutluk hissini accedilıklayabilir ancak tuumlneli ve parlak ışıkları accedilıklayamaz) Cari Sağan bile oumlluumlme yakın deneyimin doğum travmasının tekrar yaşanması olduğu konusunda tahminde bulunmuştur Bu kişilerin bu kadar benzer deneyimler yaşamış olması oumlluumlmden sonraki hayata ufak bir bakış attıklarım kamtlamak zorunda değildir Aslmda bu derinlerde noumlrolojik bir olayın soumlz konusu olduğushynu goumlsteriyor olabilir


Noumlrologlar bu olguyu ciddiyetle araştırdı ve bu durumun oumlluumlme yakın deneyim yaşayan pek ccedilok insanda goumlzlenen beyishyne giden kan akımındaki azalmadan dolayı olduğundan şuumlpheshylendiler ki aynı durum bayılma vakalarında da goumlzlenir Berlindeki Castle Park Klinikten noumlrolog Dr Thomas Lempert 42 sağlıklı bireyin katıldığı bir dizi deney yaptı ve bu deneylershyde goumlnuumllluumllerin laboratuvar koşullarında kontrolluuml olarak bayılshymalarım sağladı Goumlnuumllluumllerin 60ı goumlrsel haluumlsinasyonlar goumlrduuml (parlak ışıklar ve renkli yamalar vb) 47si başka bir duumlnyaya girdiklerini hissetti 20si doğauumlstuuml bir varlık ile karshyşılaştıklarını iddia etti 17si parlak bir ışık goumlrduumlğuumlnuuml 8i ise bir tuumlnel goumlrduumlğuumlnuuml soumlyledi Sonuccedil olarak bayılmak oumlluumlme yakın deneyim yaşayan insanların yaşadıklarım taklit edebilishyyor Peki bu tam olarak nasıl gerccedilekleşiyor

Bayılmanın oumlluumlme yakın deneyim benzeri duyuları nasıl simuumlle ettiği gizemi askeri pilotların deneyimleri analiz edilerek ccediloumlzuumllebilir ABD hava kuvvetleri yuumlksek yerccedilekimi kuvvetine maruz kaldıkları zaman (oumlrneğin ani bir doumlnuumlş yaptıklarında ya da dalıştan yuumlkselişe geccediltiklerinde) bayılan pilotlarım analiz etmesi iccedilin noumlrofizyolog Dr Edward Lambert ile iletişime geccedilti Dr Lambert pilotları Rochester Minnesotadaki Mayo Klinikte bulunan ultra santrifuumlje yerleştirip guumlccedilluuml bir ccedilekim kuvveti hisshysedene kadar onları doumlnduumlrduuml Beyinlerine giden kan azaldığı iccedilin pilotlar birkaccedil glik kuvvete maruz kaldıktan 15 saniye soma bilinccedillerini yitirdiler

Dr Lambert 5 saniye iccedilerisinde pilotlarm goumlzlerine giden kan akımının azaldığını bunun ccedilevresel goumlruumlşuuml kararttığım bu nedenle de uzun bir tuumlnel hissiyatı yarattığını buldu Bu durum oumlluumlme yakm deneyim yaşayan insanların neden tuumlnel goumlrduumlkleshyrini de accedilıklayabilir Ccedilevresel goumlruumlşuumlnuumlz azalırsa goumlruumlp goumlrebishyleceğiniz tek alan yalnızca merkezdeki dar tuumlnel olur Dr Lambert santrifuumljuumln hızını kendisi dikkatlice ayarlayabildiği iccedilin pilotları bu bilinccedil durumunda uzun suumlre tutabildi bu da tuumlnel goumlruumlntuumlsuumlnuumln goumlzuumln periferik alanlarına giden kan akıshymından dolayı gerccedilekleştiğim kanıtlamasını sağladı


BİLİNCcedil B ED EN İN İZİ TERK ED EB İLİR MİOumlluumlme yakm deneyimleri ve astral seyahatleri araştıran bilim insanları bu olguların beynin stres altındayken iletiminin bozulshyması sonucu oluşturduğu yan uumlruumlnler olduğu konusunda ikna olmuş durumda Ancak başka bilim insanları bundan on yıllar sonra teknolojimiz yeterli olduğunda bir kişinin bilincinin bedeshynini tamamen terk etmesinin muumlmkuumln olduğuna inanıyor Bu konuda bazı tartışmalı youmlntemler de ortaya atıldı

Bu youmlntemlerden bir tanesi fuumltuumlrist ve araştırmacı Dr Ray Kurzweil oumlncuumlluumlğuumlnde ortaya ccedilıktı Kendisi bilincin bir guumln bir suumlper bilgisayara aktarılabileceğine inamyor Bir keresinde bir konferansta kendisi ile konuşmuştum ve bana bilgisayarlarla yapay zekacircya olan hayranlığının kendisi daha beş yaşındayken ortaya ccedilıktığını soumlylemişti o zamanlar ebeveynleri ona her tuumlrshyden mekanik alet ve oyuncak alırmış Bu aletleri kurcalamayı ccedilok severmiş ve daha o zamandan kaderinde mucit olmanın yatshytığını biliyormuş Doktorasını MITde kendisi de yapay zekacircnın mucitlerinden olan Dr Marvin Minskynin danışmanlığında almıştır Buradan sonra muumlzik aletlerine ve yazıyı sese doumlnuumlşshytuumlren cihazlara oumlruumlntuuml tanıma teknolojisini uygulamaya ccedilalışashyrak bu alanlarda deneyim kazandı Yapay zekacirc ccedilalışmalarını bu alanlara ve bir grup şirkete kaydırdı İlk şirketini sattığı zaman daha henuumlz 20 yaşındaydı Yazıyı tanıyıp sese doumlnuumlştuumlren optik okuyucusu goumlrme engellilere yardımcı oldu ve Walter Cronkite tarafından akşam haberlerinde bile bahsi geccedilti

Bana bir keresinde başarılı bir mucit olmak iccedilin her zaman ortalamanın uumlstuumlnde olmak ve değişikliklere uyum sağlamak yerine onları oumlnceden goumlrmek gerektiğini soumlylemişti Dr Kurzweil tahminlerde bulunmayı gerccedilekten ccedilok soumlviyor ve yapshytığı tahminlerin buumlyuumlk kısmı dijital teknolojideki muazzam gelişmeleri yansıtmaktadır

bull 2019da 1000$ değerinde bir bilgisayar insan beyninin işlem yapma kapasitesine erişebilecektir- saniyede yirmi katrilyon işlem (bu sayı beyindeki yuumlz milyar noumlronu


noumlron başı bin bağlantı ve saniyede iki yuumlz işlem ile ccedilarpashyrak bulunmuştur)

bull 2029da 1000$ değerinde bir bilgisayar insan beyninden bin kat daha guumlccedilluuml olacaktır İnsan beyni başarılı bir şekilshyde tersine muumlhendislik ile aydınlatılmış olacaktır

bull 2055de 1000$ değerinde bir bilgisayar Duumlnya uumlzerindeki tuumlm insanların işlem yapma guumlcuumlne eşit bir guumlce sahip olashycaktır (Bundan sonra 1-2 yıl iccedilerisinde ben de aranızdan ayrılmış olurum diye de eklemiştir)

Oumlzellikle 2045 yılı Dr Kurzweil iccedilin oumlnemli bir yıl gibi goumlzuumlkmektedir ccediluumlnkuuml ona goumlre bu yılda tekillik meydana gelecektir Bundan sonra makineler zekacirc bakımından insanları aşacak ve hatta kendilerinden de zeki olan yeni nesil suumlper robotlar yapmaya başlayacaklar Sonuccedilta bu suumlreccedil sonsuz olacashyğı iccedilin Dr Kurzweila goumlre makinelerin guumlcuuml bitmek bilmez bir yuumlkselişe geccedilecektir Bu senaryo gerccedilekleştiğinde ya makinelershyle birleşeceğiz ya da yollarmdan ccedilekileceğiz (Tarihler uzak bir geleceği goumlsterse de bana bu guumlnleri yani insanoğlunun oumlluumlmshysuumlz olduğunu goumlrecek kadar yaşamak istediğini soumlyledi Sonsuza kadar yaşayabilecek aşamaya gelene kadar hayatta kalshymak istiyor anlayacağınız)

Moore Yasasından da bildiğimiz gibi bir aşamadan sonra bilgisayar guumlcuuml daha kuumlccediluumlk transistoumlrler uumlreterek geliştirilemez hale gelecek Kurzweila goumlre bilgisayar guumlcuumlnuuml arttırmanm tek yolu bilgisayarların toplam boyutunu arttırmak Bu da robotlashyrın daha fazla guumlccedil elde etmek iccedilin Duumlnyadaki mineralleri silip suumlpuumlreceği anlamına geliyor Tuumlm gezegen devasa bir bilgisayashyra doumlnuumlştuumlğuumlnde robotlar da Duumlnya dışı yolculuklara ccedilıkmak zorunda kalacaklar ve daha fazla işlem guumlcuuml iccedilin gerekli olan hammaddeleri başka gezegenlerde arayacaklar En sonunda tuumlm yıldızların guumlcuumlnuuml tuumlketebilirler

Bir keresinde kendisine bilgisayarların bu evrensel gelişimi evrenin kendisinde bir değişiklik yapar mı diye sormuştum Evet diye yanıtladı Bana bazen yıldızlara bakarken yukarıda bir gezegende tekilliğin gerccedilekleşmiş olup olmadığım duumlşuumlnduumlshy


ğuumlnuuml soumlyledi Eğer gerccedilekleştiyse bu yıldızlarda ccedilıplak goumlzle fark edilebilecek bir değişiklik yapmış olabilir

Bana bu konudaki tek kısıtlılığın ışık hızı olduğunu soumlyleshydi Bu makineler ışık hızım aşamadığı suumlrece bu uumlstel olarak artan buumlyuumlme bir noktada duraklayabilir Bu gerccedilekleştiği zaman belki de fizik yasalarını değiştirirler diye ekledi Kurzweil

Bu kadar kapsamlı ve net oumlngoumlruumllerde bulunan kişilerin eleştirileri paratoner gibi kendine ccedilekmesi ccedilok doğaldır ancak bu durum onu hiccedil de durdurmuşa benzemiyor İnsanlar onun tarihi geccedilmiş oumlngoumlruumlleri hakkında atıp tutarken onu asıl ilgilenshydiren şey tahminlerinin kaynağını oluşturan teknolojideki uumlstel olarak artan gelişme Duumlruumlst olmak gerekirse yapay zekacirc alanınshydan kim ile konuşsam bir tuumlr tekilliğin eninde sonunda oluşabishyleceğini kabul ediyor ancak ne zaman olacağı ve nasıl olacağı konusunda kesinlikle aynı fikirde değiller

Oumlrneğin Microsoftun kurucularından olan Bill Gates buguumln hayatta olan kimsenin bilgisayarların insanlardan daha zeki olashycağı guumlnleri goumlremeyeceğini soumlyluumlyor Wired dergisinin editoumlruuml Kevin Kelly Uumltopik bir geleceği oumlngoumlren tuumlm insanlar o geleshyceği kendilerinin de goumlreceğim oumlngoumlruumlrler demişti

Gerccedilekten de Kurzweilın pek ccedilok hedefinden biri de babashysını tekrar hayata doumlnduumlrmek ya da gerccedilekccedili bir simuumllasyonunu yaratmak Bunun iccedilin birkaccedil olasılık var ama hepsi hacirclacirc fikir aşamasında

Kurzweil babasımn DNAsının mezarından akrabalarından ya da geride bıraktığı organik materyallerden elde edilebileceğishyni duumlşuumlnuumlyor DNAran iccedilindeki 23 bin gen bir kişinin bedenim yemden yaratmak iccedilin gerekli olan planı iccedilermektedir Daha soma bu DNAdan bir klon oluşturulabilir

Bu gerccedilek bir olasılıkta Gelişmiş Huumlcre Teknolojisi adlı şirshyketin sahibi olan Robert Lanzaya ccediloktan oumllmuumlş bir canlıyı nasıl hayata geri doumlnduumlrerek tarihe geccediltiğini sormuştum San Diego Hayvanat Bahccedilesinin kendisinden 25 yıl oumlnce nesli tuumlkenmiş olan oumlkuumlz benzeri bir hayvan olan bantengi klonlashymasını istediklerini soumlyledi Zor olan kısım klonlamak iccedilin


gerekli olan işe yarar bir huumlcre elde etmekti Neyse ki başarılı oldu huumlcreyi hayvanat bahccedilesine yolladı ve orada dişi bir ineğe yerleştirildi Bu inek de bahsi geccedilen hayvam doğurdu Her ne kadar buguumlne kadar bir primat klonlanmamış da olsa Lanza bunun teknik bir problem olduğunu ve yakında insanın da klon- lanabileceğini duumlşuumlnuumlyor

Ama kolay olan bu kısım olacak Klon orijinali ile genetik accedilıdan eş olsa da onun anılarına sahip olamayacaktır Kısım 5 te bahsettiğimiz ccedilığır accedilan (hipokampusa problar yerleştirmek ya da yapay bir hipokampus oluşturmak gibi) youmlntemler kullanashyrak beyine yapay anılar yuumlkleyebiliriz ancak Kurzvveilin babashysı ccediloktan oumllmuumlş olduğu iccedilin bellek kayıtlarını baştan almamış olacağız Bu konuda yapılabilecek en iyi şey kişinin geccedilmişi hakkmdaki tuumlm verileri tanıdıklara sormak ya da kredi kartı doumlkuumlmlerini incelemek gibi youmlntemlerle elde etmek ve bu bilgishyleri programa girmek olacaktır

Bir kişinin karakterini ve anılarım kaydetmenin en kolay yolu onunla ilgili bilinen tuumlm bilgilerin yer aldığı bir veri dosshyyası oluşturmaktır Oumlrneğin buguumln buumltuumln elektronik postalarıshynızı kredi kartı doumlkuumlmlerinizi kayıtlarınızı programlarınızı elektronik guumlnluumlklerinizi ve hayat hikacircyenizi bir dosyaya kayshydetmemiz muumlmkuumln Bununla da sizin kim olduğunuzla ilgili şaşırtıcı derecede doğru bir analiz yapılabilir Bu dosya sizin tuumlm dijital imzanızı sizinle ilgili bilinen her şeyi goumlsterebilir hangi şarapları beğendiğiniz tatilinizi nasıl değerlendirdiğiniz ne tuumlr bir sabun kullandığınız en sevdiğiniz şarkıcının kim olduğu ve hatta daha fazlasını iccedileren sizinle ilgili oldukccedila doğru ve kişisel bilgiler iccedilerebilir

Ayrıca bir anket uygulayarak da Kurzweirm babasımn kişishyliği yaklaşık olarak oluşturulabilir Arkadaşları akrabaları tanıshydıkları ccedilekingen meraklı duumlruumlst ccedilalışkan vb olup olmadığı gibi kişilik oumlzellikleri ile ilgili bir anket doldurabilir Bu ankette her bir karakter oumlzelliğine 1 ile 10 arası bir sayı verilebilir (oumlrneshyğin 10 ccedilok duumlruumlst olduğu anlamına gelir) Anket sonucunda her karakter oumlzelliğine ait yuumlzlerce sayı elde edilmiş olur Buumltuumln sayılar toparlandıktan soma bir bilgisayar programı bu verileri


işleyip babasının olası durumlarda nasıl davranabileceği ile ilgishyli bir algoritma oluşturabilir Diyelim ki bir konuşma yapıyorshysunuz ve karşınızda soumlzuumlnuumlzuuml terbiyesizce kesen bir dinleyici var Boumlyle bir durumda bilgisayar programı verileri tarayıp verishylebilecek birkaccedil olası tepki oumlngoumlruumlr (oumlrneğin şahsı goumlrmezden gelme aynı şekilde yanıt verme kişiyle kavga etme vb) Başka bir deyişle babasının kişiliği 1 ile 10 arasında değişen bir dizi sayıya indirgenebilir ve bu sayılar bilgisayar tarafından babasıshynın olası durumlarda nasıl tepki vereceğine ilişkin oumlngoumlruumllerde bulunmak amacıyla kullanılabilir

Sonuccedil orijinal kişinin anılarından yola ccedilıkan kişinin soumlzlerishyni ve kendine oumlzguuml hareketlerini kullanarak yeni durumlara aynı onun gibi tepkiler verebilen oldukccedila gelişmiş bir bilgisayar programı olacaktır

Bir diğer seccedilenek de klonlama işlemini tamamen boş verip kişiye oldukccedila benzeyen bir robot yaratmaktır Bundan sonra bu programı size benzeyen sizin aksanmızla konuşan elini kolunu sizin gibi kullanan mekanik bir alete yuumlklemek ccedilok da zor olmayacaktır Hatta en sevdiğiniz kelime grubunu (oumlrneğin hani var ya vb) eklemek ccedilok kolay olacaktır

Buguumln bu robotun sahte olduğunu fark etmek doğal olarak kolay olacaktır Ancak ilerleyen yıllarda gerccedileğine yaklaşmak gitgide daha muumlmkuumln olabilir hatta bazı insanları kandıracak kadar iyi bile olabilirler

Buumltuumln bunlar felsefi bir soruyu akıllara getiriyor Bu insan gerccedilekten de orijinali ile aynı mı olacaktır Gerccedilek kişi hacirclacirc oumlluuml- ı duumlr bu yuumlzden klon ya da robot doğrusu bir suretten ibarettir Oumlrneğin bir ses kaydedicisi yaptığımız bir konuşmayı muumlkem- j mel bir doğrulukla yeniden oluşturabilir ancak bu yuumlzden ses kaydedicisine aslı budur diyemezsiniz Aslı gibi davranan bir robot ya da klon orijinalinin yerine geccedilebilir mi I

OumlLUuml M SUuml ZLUuml KBuumltuumln bu youmlntemler şahsın kişiliğinin ve anılarının gerccedileğe uygun olarak aktarılamayacağı duumlşuumlncesi nedeniyle eleştirilmişshy


tir Makinelere zihni aktarmanın daha guumlvenilir bir yolu bir oumlnceki kısımda bahsettiğimiz Konektom Projesi ile olacaktır Proje beyindeki tuumlm noumlronları ve huumlcresel yolakları tek tek kopshyyalama amacı guumltmektedir Tuumlm anılar ve kişilik oumlzellikleri konektomun iccedilinde halihazırda goumlmuumlluuml durumdadır

Konektom Projesinden Dr Sebastian Seung beyinlerinin sıvı azot iccedilerisinde dondurulması iccedilin bazı insanların 100 000 dolar ya da daha fazla miktarda para oumldediğinden soumlz ediyor Balık ya da kurbağa gibi bazı canlılar kışın bir buzun iccedilerisinde tamamen donup baharda tamamen sağlıklı bir şekilde buzlarınshydan kurtuluyorlar Bunun nedeni bu hayvanların glikozu bir tuumlr antifriz olarak kullanarak kanlarının donma noktasını değişshytirmesi Sonuccedil olarak kendileri bir buz kitlesi iccedilerisinde olsa da kanları hacirclacirc sıvı kalabiliyor Ancak insan vuumlcudundaki yuumlksek şeker oram boumlyle bir durumda muhtemelen oumlluumlmcuumll olacaktır Genişleyen buz kristalleri huumlcre duvarını iccedileriden parccedilalayacak (ayrıca beyin huumlcreleri oumllduumlkccedile de kalsiyum iyonları huumlcre iccedileshyrisine akacak bu da huumlcrelerin patlayana kadar şişmesine neden olacaktır) bu nedenle insan beynini sıvı azot iccedilinde dondurmak guumlvenli olmayan bir uğraş olacaktır Her iki durumda da beyin huumlcreleri dondurma işleminden pek sağ ccedilıkacakmış gibi goumlruumlnshymuumlyor

Bedeni dondurup beyin huumlcrelerini patlatmak yerine oumlluumlmshysuumlzluumlğuuml elde etmenizin daha guumlvenli bir yolu konektomunuzu ccedilıkarttırmak olacaktır Bu senaryoda tuumlm noumlral bağlantılarınız doktorunuzun elindeki bir sabit diskte olacaktır Temel olarak ruhunuz bilgiye indirgenmiş olarak bir diskte yer alacaktır Sonuccedilta gelecekte bir guumln birileri konektomunuzu diriltecek ve bir klon ya da transistoumlrler yumağı kullanarak sizi tekrar hayata doumlnduumlrecektir

Daha oumlnce de bahsettiğimiz gibi Konektom Projesi hacirclacirc bir insanın tuumlm noumlral bağlantılarını kaydetmekten ccedilok uzakta Ancak Dr Seungun dediği gibi Guumlnuumlmuumlzuumln modern oumlluumlmshysuumlzluumlk arayıcıları ile dalga geccedilmeli miyiz onlara aptal goumlzuumlyle bakmalı mıyız Belki de bir guumln onlar mezarlarımızın başında bize guumllecekler


A K IL H A S TALIK LAR I VE Ouml LUuml M S Uuml ZLUuml KOumlluumlmsuumlzluumlğuumln de kendince eksiklikleri olabilir Buguumln oluştushyrulan elektronik beyinler yalnızca korteks ve talamus arasındashyki bağlantıları iccedileriyor Tersine muumlhendislikle oluşturulan beyin bir bedene sahip olmadığı iccedilin duyusal yoksunluğa girebilir hatta huumlcrede tek başına kalan mahkumlarda goumlruumllduumlğuuml gibi akıl hastalığı emareleri de goumlsterebilirler Tersine muumlhendislik ile oumlluumlmsuumlz bir beyin yaratmanın bedeli belki de deliliktir

Dışarısı ile hiccedilbir iletişim kuramadıkları tecrit odalarına konulan kişiler eninde sonunda haluumlsinasyonlar goumlrmeye başshylar 2008de BBC lsquoTotal Isolation isimli altı goumlnuumllluumlnuumln yalnız başlarına zifiri karanlıktaki bir nuumlkleer sığınağa yerleştirilmesishynin izlendiği bilimsel bir program yayınladı Yalnızca iki guumln iccedilinde goumlnuumllluumllerden uumlccediluuml yılan araba zebra ve istiridye gibi şeyler goumlrmeye ve sesler duymaya başladı Doktorlar ccedilıkarıldıkshytan sonra goumlnuumllluumllerin hepsinin zihinsel bozukluklardan mustashyrip olduklarım soumlyledi Bir goumlnuumllluumlnuumln belleğinde 36 oranında bir duumlşuumlş vardı Sonuccedilta bu duruma birkaccedil hafta ya da ay maruz kalmanın insanı tamamen delirtmesi işten bile değil

Tersine muumlhendislik ile oluşturulmuş beynin akıl sağlığım korumak iccedilin onu dış duumlnyadan sinyaller alan almaccedillara bağlashyyıp dışarısını goumlrmesini ve duyumsamasını sağlamak zorunda kalabiliriz Ancak bundan soma da başka bir problem doğar bu sefer de kendisini bir bilimsel araştırmanın insafına kalmış hanshytal bir kobay grotesk bir ucube olarak hissedebilir Bu beyin gerccedilek bir insan beyninin sahip olduğu anı ve karaktere sahip olduğu iccedilin insan temasına fazlasıyla gereksinim duyabilir Bir suumlper bilgisayarın belleğinde saklı olan ve etrafından uumlrkuumltuumlcuuml bir şekilde elektrotlar sarkan bu beyin doğaldır ki her insana itici gelecektir Onunla bir bağ kurmak neredeyse olanaksız olashycakta Arkadaşları ona sırtlarım doumlnecektir


M AĞARA ADAM I İLK ESİBu noktada Mağara Adamı İlkesi dediğim şey ortaya ccedilıkıyor Neden bir suumlruuml makul oumlngoumlruuml boşa ccedilıkıyor ve neden bir kişi bir bilgisayarın iccedilerisinde sonsuza kadar yaşamak istemez

Mağara Adamı İlkesi şudur İleri teknoloji ile insan duyuları arasında bir tercih yapmamız gerektiğinde her zaman insana dair olam tercih ederiz Oumlrneğin sevdiğimiz bir muumlzisyenin canlı performansına bir bileti mi yoksa aynı muumlzisyenin canlı performansının bir CDsini mi tercih ederiz Taccedil Mahalı gezmeshyyi mi yoksa onun ccedilok hoş bir fotoğrafını goumlrmeyi mi tercih edeshyriz Muhtemelen canlı konseri ve uccedilak biletlerini

Bunun nedeni bilincimizin bize primat atalarımızdan aktashyrılmış olması Yuumlz bin yıl oumlnce Afrikada modern anlamda ilk insanlar belirdiğinden bu yana kişiliğimizin temel yapıtaşların- dan bazıları muhtemelen değişmemiştir Bilinccedilli halimizin buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml iyi goumlruumlnmeye karşı cinsi ve benzerlerimishyzi etkilemeye ayırırız Bu beynimize kazınmıştır

Temel primat benzeri bilincimiz yuumlzuumlnden bilgisayarlarla buumltuumlnleşmemiz yalmzca buguumlnkuuml bedenimize bir şeyler kazanshydıracakları takdirde olur bedenimizin yerine geccediltiklerinde değil

Bu ilke aynı zamanda neden kacircğıt kullanılmayan ofisler gibi bazı akla yakm oumlngoumlruumllerin gerccedilekleşemediğini de accedilıklıyor Bilgisayarların ofislerimizdeki kacircğıt kullanımını sıfırlaması gerekiyordu ancak ironik olarak tam tersi gerccedilekleşti ve daha fazla kacircğıt ortaya ccedilıktı Bunun nedeni oumllduumlrduumlğuumlnuumln kanıtına ihtiyaccedil duyan avcılardan tuumlremiş olmamızdır (oumlrneğin bilgisashyyar ekranındaki kısa oumlmuumlrluuml yanıp soumlnen ve bilgisayar kapanınshyca kaybolan elektronlara değil elle tutulabilir kamtlara guumlvenishyriz) Benzer bir şekilde insanların kalkıp toplantıya gitmek yerishyne sanal gerccedilekliği kullanarak toplantılara katıldığı insansız şehir oumlngoumlruumlsuuml de gerccedilekleşmedi Hatta şehirler iccedilerisinde evden işe gitmek eskisinden ccedilok daha zor Neden Ccediluumlnkuuml bizler başkalarıyla bağ kurmayı seven sosyal hayvanlarız Video konshy


feranslar her ne kadar kullanışlı da olsa beden dili aracılığı ile kurulan gizli iletişimin tamamını bize aktaramıyor Oumlrneğin bir patron ccedilalışanları ile ilgili bir problemi ccediloumlzmek isteyebilir ve sorguya ccedilekilirken onların nasıl terleyip kıvrandığım goumlrmek isteyebilir Bunu yalnızca karşında biri varken başarabilirsin

M AĞ ARA ADAMI V E SİNİRDİLİMDaha ccedilocukken Isaac Asimovun Vakıf Uumlccedillemesini okumuştum ve beni derinden etkilemişti Oumlncelikle bana bir soru sordurdu 50 bin yıl sonra Galaktik İmparatorluk kurulduğu zaman tekshynoloji ne durumda olacak Ayrıca romanı okurken neden insanshyların hacirclacirc buguumln oldukları gibi davrandığını kendime sormadan edemedim Kendimce bundan binlerce yıl sonra insanların yarı robot bedenlere ve insanuumlstuuml guumlccedillere sahip olacağına inanmışshytım İnsanların kendi cılız bedenlerini bin yıl oumlnce terk etmiş olması gerekiyordu

Buna iki yanıt bulmuştum İlki Asimov kitaplarını onları alacak genccedil kitleye cazip kılmak istemişti bu yuumlzden okuyucushyların tuumlm hataları ile birlikte kendilerini oumlzdeşleştirebilecekleri karakterler yaratmıştı İkincisi gelecekteki insanların suumlper guumlccedilluuml bedenlere sahip olma seccedilenekleri vardı ancak zamamn buumlyuumlk bir kısmında normal goumlruumlnmeyi tercih ediyorlardı Bunun nedeni de ccedilalıların arasından ilk ccedilıktıkları guumlnden bu yana zihinlerinin değişmemiş olmasıydı oumlzdeşleri ve karşı cins tarafından kabullenilmek hacirclacirc goumlruumlnuumlşlerini ve hayattan bekshylentilerini belirliyordu

Tamam şimdi Mağara Adanu icirclkesini geleceğin sinirbilimi- ne uygulayalım İlkeye goumlre insan vuumlcuduna uygulanacak hershyhangi bir duumlzenleme en azından dışarıdan goumlzuumlkmeyecek bir değişikliğe neden olmalıdır Her tarafmdan elektrotlar sarkan bilimkurgu filminden fırlamış birine benzemek istemeyiz Zekacircmızı geliştirecek ya da am yerleştirecek beyin implantları kullanımı yalnızca nanoteknolojinin goumlzle goumlruumllmeyecek kadar kuumlccediluumlk sensoumlrler ve sondalar geliştirmesi ile soumlz konusu olabilir Belki de gelecekte tek bir molekuumll kalınlığında olan karbon tuumlpshy


lerinden oluşan ccedilok ince nanofiberler geliştirilebilir Bunlar noumlronlarla cerrahi kesinlikte iletişim kurabilir ve sonuccedilta dış goumlruumlnuumlşuumlmuumlz etkilenmemiş olur

Bu arada bilgi yuumlklemek iccedilin bir suumlper bilgisayara bağlanmashymız gerektiğinde bunu The Matrix filmindeki gibi omuriliğimishyze bağlı kablolar aracılığı ile yapmak istemeyiz Bu bağlantı kabshylosuz olmalı ki boumlylece en yakın sunucunun yerini zihnimizle tespit ederek bu devasa bilgisayar guumlcuumlne erişebilelim

Buguumln yapay retinalar ve koklear implantlar sayesinde hasshytalara goumlruumlş ve duyma yeteneği sağlayabiliyoruz ancak ileride duyularımız nanoteknoloji ile gelişecek ve bu sırada da temel fiziksel goumlruumlnuumlmuumlmuumlz de bozulmayacak Oumlrneğin gelecekte kaslarımızı genetik duumlzenlemeler ve dış iskeletler yardımı ile geliştirme fırsatımız olabilir İnsan bedeni mağazaları bulunabishylir ve kendimizinki eskidikccedile buralardan yeni uzuvlar sipariş edebiliriz tabii bu beden geliştiricilerin standart insan formunu bozmaması gerekir

Bu teknolojiyi Mağara Adamı İlkesinin dahilinde kullanmashynın bir başka yolu da onu zorunlu kılmak değil bir seccedilenek olashyrak kullanmak olabilir Bir kişi bu teknolojiye bağlanmak işi bitince de ccedilıkmak seccedileneğine sahip olmak isteyebilir Bilim insanları belirli bir sorunu ccediloumlzmek iccedilin zekacirclarım artuumlrmak isteshyyebilirler Ancak işi bittikten soma implantım ya da kaskını ccedilıkartıp normal yaşayışına doumlnmeyi tercih edebilirler Bu şekilshyde arkadaşlarımıza uzay oumlzentisi gibi goumlzuumlkmekten de kurtulushyruz Burada asıl vurgulanması gereken kimsenin sizi buumltuumln bunları yapmaya zorlamayacak olmasıdır Aptal gibi goumlzuumlkmeshyden de bu teknolojinin olanaklarından yararlanma fırsatımız olabilir

Sonuccedil olarak gelecek yuumlzyıllar iccedilerisinde bedenlerimiz şimshydikine ccedilok benzeyecek fakat muumlkemmel ve geliştirilmiş olacakshytır Bilincimizin antik tutku ve istekler tarafından youmlnlendirilishyyor olması primat guumlnlerimizden bize kalan bir hatıradır

Peki ya oumlluumlmsuumlzluumlk Daha oumlnceden de bahsettiğimiz gibi tersine muumlhendislik ile oluşturulan beyin aslı ile aym kişisel oumlzelliklere sahip olacağı iccedilin bir bilgisayarın iccedilinde eninde


sonunda ccedilıldıracaktır Ayrıca bu beyni dışarıdan gelen duyumshylara accedilmak iccedilin sensoumlrlere bağlamak da bir ucube yaratacaktır Bu sorunun bir ccediloumlzuumlmuuml bu beynin bir dış iskelet ile bağlantı kurmasını sağlamaktır Bu dış iskelet bir suret goumlrevi goumlrduumlğuuml suumlrece tersine muumlhendislik ile elde edilen beyin de tuhaf goumlruumlnshymeden dokunma ve goumlrme gibi duyulardan yararlanabilir En sonunda bu dış iskelet de kablosuz hareket edebilecek bir hal alabilir boumlylece insan gibi davranabilir ama yine de bilgisayashyrın iccedilinde yaşayan bir beyin tarafından kontrol edilir

Bu suret iki tarafı iccedilin de en iyisidir Bir dış iskelet olmak da muumlkemmel olurdu Suumlper guumlccedilleri olabilir hatta kablosuz olarak buumlyuumlk bir bilgisayarın iccedilerisinde yaşayan bir beyine bağlı oldushyğu iccedilin oumlluumlmsuumlz de olurdu Ccedilevre ile etkileşebildiği ve gerccedilek bir insana benzediği iccedilin de insanlar ile etkileşime geccedilmesi o kadar zor olmazdı hatta bu insanların buumlyuumlk ccediloğunluğu da bu proseduumlre başvurmuş olurdu Gerccedilek konektom sabit bir suumlper bilgisayar iccedilerisinde dururken onun bilinci kendini muumlkemmel ve mobil bir surette ortaya koyardı

Buumltuumln bunların gerccedilekleşmesi iccedilin buguumln sahip olduğumuzshydan ccedilok daha ileri bir teknolojiye gereksinim var Teknolojinin ilerleme hızına baktığımızda tuumlm bunlar ancak yuumlzyılın sonuna doğru gerccedilekleşebilir

K A D EM ELİ AKTARIMŞu anda beynin tersine muumlhendisliği işlemi beynin iccedilindeki bilshyginin noumlrondan noumlrona aktarılmasına dayanıyor MRG cihazları henuumlz noumlronal yapıyı analiz edebilecek kadar gelişmediği iccedilin beynin ince kesitler şeklinde kesilmesi gerekiyor MRG cihazları gelişene kadar izlemek zorunda kaldığımız bu yaklaşımın en buumlyuumlk dezavantajı beyninizin tersine muumlhendislik ile oluşturulshyması bittiğinde ccediloktan oumllmuumlş olmanız Beyin oumlluumlmden hemen sonra hızla bozulduğu iccedilin bir an oumlnce korunması gerekiyor ki bunu da başarmak ccedilok zor

Ancak oumllmeyi beklemeden oumlluumlmsuumlzluumlğe ulaşmanın bir yolu daha olabilir Bu fikir Carnegie Mellon Uumlniversitesindeki


Yapay Zekacirc Laboratuarırtın eski başkanı Dr Hans Moravec tarafından ortaya atıldı Onunla yaptığım roumlportaj sırasında bana uzak gelecekte belirli bir amaccedil uğruna beynin tersine muumlhendisliğinin gerccedilekleştirilebileceğini oumlngoumlrduumlğuumlnuuml soumlyledi Bu amaccedil da kişi hacirclacirc bilinccedilli iken zihninin oumlluumlmsuumlz bir robot bedenine aktarılması olacak Beynin tamamını tersine muumlhenshydislik ile oluşturabilirsek transistoumlrlerden oluşan bir kopyası aracılığıyla duumlşuumlnce işlemlerini tekrar edemememiz iccedilin bir neshyden yok Bu şekilde sonsuza kadar yaşamak iccedilin oumllmeniz gerekshymez Buumltuumln bu işlemler sırasında bilinciniz yerinde olabilir

Dr Moravec bana bu işlemlerin adım adım yapılması gerekshytiğini soumlyledi Oumlncelikle beyni olmayan bir robotun yanında bir sedyede yatacaksınız Daha sonra bir robot cerrah beyninizden birkaccedil noumlron ayıklayacak ve yanınızdaki robotun iccedilindeki transistoumlrler bu noumlronları kopyalayacak Kablolar beyninizi robotun boş kafatasındaki bu transistoumlrlere bağlayacak Noumlronlar ccedilıkarılshydıkccedila yerlerini bu transistor devreler alacak Beyniniz kablolar aracılığıyla bu transistoumlrlere bağlı olduğu iccedilin bu sırada normal bir şekilde ccedilalışacak ve siz de bilincinizi yitirmeyeceksiniz Bu sırada suumlper cerrah her seferinde beyninizden daha fazla noumlron ccedilıkartacak ve bunlar robotun iccedilerisindeki transistoumlrlerde kopyashylanacaklar Operasyon yarılanırken kafatasınızın yarısı boşalmış olacak diğer yarısı da kablolar aracılığıyla robotun iccedilerisindeki transistoumlrler yığınına bağlı olacak En sonunda beyninizdeki tuumlm noumlronlar yerlerinden alınacak ve yanınızda sizin beyninizin tam bir kopyasına sahip bir robot beyin ile kalacaksınız

Bu işlemin sonunda sedyeden kalktığınız zaman bedeninishyzin muumlkemmel bir forma sahip olduğunu goumlreceksiniz Hayallerinizin oumltesinde bir guumlzelliğiniz ya da yakışıklılığınız ve insanuumlstuuml guumlccedilleriniz olacak Oumlluumlmsuumlzluumlğuumlnuumlz de cabası Arkanızı doumlnduumlğuumlnuumlzde akılsız ve yaşlanan bir kabuk olan oumlluumlmluuml orijinal bedeninizi goumlreceksiniz

Bu teknoloji henuumlz zamanımızın ccedilok ilerisinde Beyni tersine muumlhendislik ile oluşturamadığımız gibi onun transistoumlrlerden oluşan karbon kopyasını bile yapamayız (Bu yaklaşıma yapılan eleştirilerden biri de transistoumlrlerden oluşan bir beynin kafatasıshy


na sığmayacağı Hatta elektronik iccedileriğini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde bu beyin devasa bir suumlper bilgisayar buumlyuumlkluumlğuumlnde bile olabilir Boumlyle bir durumda bu yaklaşım da daha oumlnce bahsettiğimiz beynin bir suumlper bilgisayarın iccedilerisinde olduğu ve bir vekil arashycılığı ile iletişim kurduğu yaklaşımı andırıyor Ancak bu yaklashyşımın en buumlyuumlk avantajı oumllmek zorunda kalmamamız ve buumltuumln bu işlem sırasında tamamen bilinccedilli olmamız)

Buumltuumln bu olasılıklar uumlzerine duumlşuumlnmek insanın başını doumlnshyduumlruumlyor Buumltuumln bunlar fizik kuralları dahilinde olabilecek şeyshyler ancak oumlnuumlmuumlzdeki teknolojik engellerin aşılması zor gibi goumlruumlnuumlyor Buumltuumln bu zihni bilgisayara aktarmak uumlzerine olan oumlneriler bizimkinin ccedilok daha ilerisinde bir teknoloji gerektirishyyor

Oumlluumlmsuumlzluumlğuuml elde etmemizi sağlayacak son bir youmlntem daha var uumlstelik beynin tersine muumlhendisliğini bile gerektirmiyor Bunun iccedilin yalnızca atomlarla mikroskobik duumlzeyde etkileşebi- len nanobotTara ihtiyacımız var Ara sıra ayarlanmak kay- dıyla kendi doğal bedenimizde sonsuza kadar yaşamak neden muumlmkuumln olmasın

YA Ş LA N M A K NEDİRBu yeni yaklaşım yapılan son araştırmaları yaşlanma suumlrecine dahil ediyor Geleneksel olarak yaşlanmamn kaynağının ne olduğuna ilişkin biyologlar arasında bir fikir birliği yok Ancak son 10 yıl iccedilerisinde yeni bir kuram yavaş yavaş kabul goumlrmeye başladı ve farklı dallardan araştırmaları yaşlanma alanı iccedilerisine soktu Yaşlanma temel olarak huumlcre iccedilinde ve genetik duumlzeyde bir takım hataların birikmesinin sonucunda gerccedilekleşiyor Huumlcreler yaşlandıkccedila DNA iccedilerisinde hatalar birikmeye başlar ayrıca huumlcre iccedilerisindeki artıklar da birikerek huumlcreleri daha yavaş ccedilalışır hale getirir Huumlcreler yavaş yavaş hatalı işlev goumlrshymeye başladıkccedila cilt sarkar kemikler kırılganlaşır saccedillar doumlkuumlshyluumlr bağışıklık sistemimiz bozulur sonunda da oumlluumlruumlz

Huumlcrelerin bir takım kontrol mekanizmaları vardır Ancak zaman iccedilinde bu kontrol mekanizmaları da işlevini yitirir ve


yaşlanma hızlanır Burada hedef bu kontrol mekanizmalarım guumlccedillendirmek Bu da gen terapisi ve yeni enzimlerin bulunmashysıyla gerccedilekleştirilebilir Bu konuda bir alternatif de nanobot duumlzenleyicilerini kullanmaktır

Bu teknolojinin temellerinden biri de nanobot adı verilen atomik makineler Nanobotlar kan dolaşım sisteminde devriye gezen kanser huumlcrelerini enseleyen yaşlanma suumlrecinin oluşturshyduğu zararları duumlzelten ve bizi sonsuza kadar sağlıklı ve genccedil yaşatacak olan makinelerdir Kanda dolaşan bağışıklık sistemi huumlcreleri biccedilimindeki nanobotları doğa zaten yaratmış durumshyda Ancak bu huumlcreler yaşlanma suumlrecine değil viruumlslere ve yabancı maddelere saldırır

Nanobotlar molekuumller ve huumlcresel duumlzeyde yaşlanmanın yıkıcı etkilerini geri doumlnduumlrebilirse oumlluumlmsuumlzluumlk burnumuzun dibinde olabilir Bu goumlruumlşe goumlre nanobotlar bağışıklık huumlcreleri gibi kan dolaşımında devriye gezen kuumlccediluumlk polisler olacaklar Her tuumlrluuml kanser huumlcresine saldıracak viruumlsleri etkisiz hale getishyrecekler huumlcre iccedili birikinti ve mutasyonları temizleyeceklerdir Bu şekilde oumlluumlmsuumlzluumlk bir robot ya da klonun bedeninde değil kendi bedenimizde olacak

N ANOB OTLAR G ER Ccedil EK Mİ H A Y A L MİBana goumlre bir şey fizik kuralları dahilindeyse onun gerccedilekleşshymesi muumlhendislik ve ekonomi problemidir Muumlhendislik ve ekoshynomi problemleri zorlayıcı olabilir soumlzuuml geccedilen şeyi buguumln iccedilin yapılamaz kılabilir ama bu onun muumlmkuumln olmadığı anlamına gelmez

Yuumlzeysel olarak baktığımızda nanobotlar basittir Kolları ve makasları ile molekuumllleri yakalayan onları belirli boumllgelerinden kesen ve yeniden bir araya getiren atomik makinelerdir Şapkashydan bir şeyler ccedilıkartan bir sihirbaz gibi nanobotlar da ccedileşit ccedileşit atomları kesip parccedilalayarak bilinen her molekuumlluuml yaratabilirler Aym zamanda kendilerini de uumlretebilecekleri iccedilin yalnızca bir nanobot uumlretmek yeterlidir Bu nanobot ham maddeyi alıp sinshydirip milyonlarca yeni nanobot yaratabilir Bu yeni malzeme


uumlretme maliyetini ccedilok duumlşuumlreceği iccedilin ikinci bir Enduumlstri Devrimini tetikleyebilir Bir guumln belki her evin kendi molekuumller duumlzenleyicisi olur ve boumlylece ihtiyacınız olan her şeyi ondan isteyebilirsiniz

Buradaki en oumlnemli soru nanobotlarm fizik yasalarına uyup uymadığıdır 2001de iki ileri goumlruumlşluuml insan bu oumlnemli soruyu yanıtladı Burada soumlz konusu olan teknolojinin geleceğinden daha azı değildir Bir tarafta Nobel kimya oumlduumllluuml ve nanobotlar konusunda kuşkuları olan Richard Smalley diğer tarafta ise nanoteknolojinin babalarından biri olan Eric Drexler vardı Onların bu etkileyici karşılıklı ccedilatışmaları 2001-2003 arası pek ccedilok bilim dergisinin sayfalarında yayınlandı

Smalley atom duumlzeyinde yeni kuantum kuvvetleri soumlz konushysu olacağı iccedilin nanobotlarm olanaksız olacağını savunmuştu Ona goumlre Drexler ve arkadaşlarının duumlştuumlğuuml hata nanobotlarm atom duumlzeyinde kolları ve makasları ile hareket edemeyecek olmasıydı Atomların birbirilerini ccedilekmesine ve itmesine neden olan Casimir kuvveti gibi farklı kuvvetler vardır Smalley bu probleme yapışkan tombul parmaklar problemi demiştir ccediluumlnkuuml nanobotlarm parmakları zarif ve hassas bir kerpeten ya da İngiliz anahtarı gibi değildir Bu durumda kuantum kuvvetshyleri devreye girecek ve olay birkaccedil santim kalınlığında bir eldishyven ile kaynak yapmaya benzeyecektir Dahası ne zaman iki metalin ucunu bir araya getirip kaynak yapmaya ccedilalışsanız bu uccedillar ya birbirini itecek ya da size yapışacaktır bu yuumlzden hiccedilbishyrini doğru duumlzguumln kavrayamayacaksınız bile

Drexlerm buna yanıtı gecikmedi nanobotlarm bilim kurgu olmadığını onların gerccedilek olduğunu soumlyledi Kendi bedeninizshydeki ribozomları duumlşuumlnuumln DNA molekuumlllerini yaratmada ve onlara şekil vermede ccedilok oumlnemli rolleri vardır DNA molekuumllleshyrini belirli noktalardan kesip tekrar birleştirebilirler bu da yeni DNA zincirlerinin oluşmasım muumlmkuumln kılar

Smalley buna ribozomlarm oumlnuumlne gelen her şeyi kesip yapış- tıramayacağım oumlzel olarak DNA iccedilin uygun olduğunu soumlyleyeshyrek karşı ccedilıktı Ayrıca ribozomlarm organik maddelerden oluşshytuğunu ve tepkimeyi hızlandırmak iccedilin enzimlere ve sulu bir


ortama gereksinim duyduklarını soumlyledi Transistorlerinse sudan değil silikondan yapıldıklarını bu nedenle bu enzimleshyrin asla ccedilalışmayacağım soumlzlerine ekledi Drexel de yanıt olarak katalizoumlrlerin susuz bile ccedilalıştığını soumlyledi Bu tartışma bu şekilshyde birkaccedil raunt daha devam etti Sonunda ortaklaşa bir galibishyyet kazanan iki boksoumlr gibi yorgun duumlştuumller Drexler makas ve alev lambası ile ccedilalışan nanobot benzetmesinin ccedilok basit olduğushynu kabul etti Ancak Smalley de bitiriş vuruşunu yapamadığını kabul etmek zorunda kaldı Sonuccedilta doğa yapışkan tombik parmaklar problemini ribozomlar sayesinde ccediloumlzmeyi başardı belki bizim goumlremediğimiz derinlerde gizli başka youmlntemler de vardır

Ray Kurzweil bu tartışmayı hiccedil de dikkate almamıştır ve nanobotlarm yapışkan tombul parmakları olsa da olmasa da yalnızca molekuumlllere değil topluma bile şekil vereceğine ilişkin inancı tamdır Bu konudaki goumlruumlşlerini de şu soumlzleriyle oumlzetleshymiştir Oumllmeyi planlamıyorum Onu eninde sonunda tuumlm evrenin uyanışı olacağı şeklinde goumlruumlyorum Bana goumlre şu an tuumlm evren aptal bir madde ve enerjiden oluşmuş durumda ve sonunda o da uyanacaktır Bu evren muumlthiş zeki bir madde ve enerjiye doumlnuumlştuumlğuuml zaman onun bir parccedilası olmayı umut ediyoshyrum

Bu fikir yuumlruumltmeler ne kadar inanılmaz olursa olsun yeni bir duumlşuumlnce akımında yalnızca bir başlangıcı temsil ediyorlar Belki de bir guumln zihin maddesel bedeninden kurtulmanın yanı sıra saf enerji olarak evreni keşfetmeye de ccedilıkacak Bilincin yıldızlashyrın arasında gezintiye ccedilıkabilecek kadar oumlzguumlr olması nihai ruumlyamızdır Ne kadar inamlmaz da gelse bu fizik kuralları dahishylindedir

13 S A F ENERJİ OLARAK ZİHİN

ir guumln bilincin buumltuumln evrene yayılacağı duumlşuumlncesi fizikccedililer tarafından ciddi bir şekilde değerlendirilshymiştir Buumlyuumlk Britanyalı goumlk bilimci Sir Martin Rees

Solucan delikleri fazladan boyutlar ve kuantum bilgisayarları buumltuumln evrenimizi yaşayan bir kozmosa doumlnuumlştuumlrebilecek spekuumlshylatif senaryolar oluşturmaktadır diye yazmıştır

Zihin bir guumln buumltuumln evreni keşfetmek iccedilin maddesel bedeninshyden kurtulabilecek mi Bu Isaac Asimovun klasikleşmiş bilimshykurgu oumlykuumlsuuml Son Soruda (The Last Question) keşfedilmiş temayshydı (kendisi bu kısa bilimkurgu oumlykuumlsuumlnuumln buumltuumln yazdıkları arashysında favorisi olduğunu anımsamıştı) Bu kısa oumlykuumlde milyarshylarca yıl sonra gelecekte uumlcra bir gezegende insanlar bedenlerishyni kozalar iccediline yerleştirip goumlkadadaki saf enerjiyi kontrol etmek iccedilin zihinlerini serbest bırakmaları anlatılıyor Ccedilelik ve silikondan yapılma bedenlerden farklı olarak bu saf enerjiden oluşmuş varlıklar uzayda zahmetsizce dolanarak patlayan yılshydızlar ccedilarpışan gezegenler ve evrenin diğer mucizelerinin

SAF ENERJİ OLARAK ZİHİN 335

yanından geccedilebilmektedir Ancak insanlık ne kadar guumlccedilluuml olurshysa olsun evrenin Buumlyuumlk Donma iccedilinde yok oluşunu izlerken ccedilaresiz durumdadır Umutsuzluk iccedilinde insanlık son soruya yamt bulmak iccedilin suumlper bir bilgisayar inşa eder O soru da şudur Evrenin yok oluşu tersine ccedilevrilebilir mi Bilgisayar o kadar buumlyuumlk ve karmaşıktır ki bu bilgisayarı hiperuzaya yerleşshytirmek gerekmektedir Ancak bilgisayar yalnızca bu soruyu yanıtlamak iccedilin bilginin yetersiz olduğunu soumlylemektedir

Ccedilok uzun zaman sonra yıldızlar ışığını yitirmeye başladığınshyda evrendeki buumltuumln canlı varlıklar oumllmek uumlzeredir Ancak sonunda suumlper bilgisayar sonunda evrenin yok oluşunu tersine ccedilevirmenin bir yolunu bulur Oumlnce goumlkadada oumllmuumlş yıldızları toplar sonra bu yıldızları tek bir devasa kozmik top oluşturacak şekilde birleştirir ve sonra bu kozmik topa ateş verir Bu kozmik top patlarken suumlper bilgisayar Işık olsun diye buyurur

Ve ışık olurBoumlylelikle insanlık bedenlerinden kurtulduktan sonra

Tanrının yerine geccedilip yeni bir evren yaratabilecek konuma gelishyyor

Başlangıccedilta Asimovun evrende dolanan ve saf enerjiden oluşan varlıklar hakkmdaki bilimkurgu oumlykuumlsuuml olanaksız gibi durmaktadır Bizler kendimizi etten ve kandan oluşmuş fizik ve biyoloji yasalarmm dahilinde Duumlnya uumlzerinde yaşayan ve gezegenimizin yerccedilekimine bağlı varlıklar olarak duumlşuumlnmeye alışmışız Enerjiden oluşmuş uzayda suumlzuumllen fiziksel bedenin kısıtlamaları tarafından engellenmemiş bilinccedilli varlıklar kavrashymı oldukccedila olağan dışıdır

Yine de evreni saf enerjiden oluşmuş varlıklar olarak keşfetshyme hayali fizik yasaları kapsamındadır Duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde saf enerjinin en bilindik formu olan lazer ışını ccedilok buumlyuumlk miktarlarshyda bilgi iccedilerebilir Guumlnuumlmuumlzde trilyonlarca telefon sinyalleri veri paketleri videolar ve e-postalar lazer ışınları iccedileren fiber optik kablolar aracılığıyla taşınmaktadır Gelecekte belki de oumlnuumlmuumlzdeki yuumlzyıl beynimizdeki noumlral ağ sistemini olduğu gibi guumlccedilluuml lazer ışınlarına yerleştirerek bilincimizi Guumlneş Sistemine iletebiliriz Bundan da bir yuumlzyıl sonra aym şekilde

336 SAF ENERJİ OLARAK ZİHİN

noumlral ağ sistemimizi lazer ışığına yerleştirerek bilincimizi yıldızshylara goumlnderebiliriz

(Bu durum lazer ışınının dalga boyunun mikroskobik olup metrenin milyonda biri kadar kuumlccediluumlk değerde olduğundan muumlmkuumlnduumlr Bu nedenle ccedilok buumlyuumlk miktarlarda bilgi lazer ışıshynının dalga kalıbına sıkıştırılabilir Mors alfabesini duumlşuumlnuumln Mors alfabesindeki noktalarla ccedilizgiler kolaylıkla lazer ışınını dalgalarının uumlzerine yerleştirilebilir Hatta x-ışmlarına daha fazla miktarda bilgi yerleştirilebilir ccediluumlnkuuml x-ışınlarınm dalga boyu atomdan bile kuumlccediluumlktuumlr)

Maddenin kısıtlamalarından sıyrılıp evreni keşfetmenin bir yolu beynimizdeki noumlral ağ sistemini lazer ışınlarına yerleştirip Aya gezegenlere hatta yıldızlara goumlndermektir

Zihin haritamızı ccedilıkarmak iccedilin yoğun bir program yuumlruumltuumllshymektedir Bu gidişle bu yuumlzyılın sonlarına doğru beynimizdeki buumltuumln sinaptik sistem ortaya ccedilıkarılmış olacak ve gelecek yuumlzyılshyda bu sinaptik ağın bir formunun lazer ışınları uumlstuumlne yerleştishyrilebilmesi muumlmkuumln olabilecektir

Lazer ışınları bilinccedilli bir varlığı oluşturabilmek iccedilin gerekli buumltuumln bilgileri iccedilerecektir Lazer ışınlarının hedefine ulaşması iccedilin yıllar hatta yuumlzyıllar geccedilecek olsa bile lazer ışınına bilincishyni yerleştirmiş insana goumlre bu yolculuk anlık olacaktır Lazer ışını boşlukta suumlzuumlluumlrken bilincimiz donmuş halde olmalı ki goumlkadanın diğer taraflarına olan yolculuk goumlz accedilıp kapayana kadar gerccedilekleşmiş gibi algılansın

Boumlylelikle gezegenler ve yıldızlar arası yolculuğun buumltuumln olumsuz etkilerinden kaccedilınmış olacağız Oumlncelikle devasa jet roketlere ihtiyacımız olmayacak Bunun yerine yalnızca lazerin accedil-kapa duumlğmesine basacağız İkinci olarak uzaya doğru yuumlkseshylirken vuumlcudumuzu zorlayan yerccedilekimi olmayacak Bunun yerishyne de maddesiz olduğumuz iccedilin uzaya ışık hızıyla anında yuumlkshyseleceğiz Uumlccediluumlncuuml olarak goumlk cisimleri ve ışınlar zararsızca iccedilishymizden geccedileceği iccedilin uzayın goumlktaşları ve kozmik ışınlar gibi tehlikeleriyle yuumlzleşmek zorunda kalmayacağız Doumlrduumlncuuml olashyrak geleneksel bir roketin iccedilinde can sıkıntısı iccedilinde vuumlcudumuz donmuş halde beklemek zorunda kalmayacağız Bunun yerine buumltuumln uzayı en yuumlksek hızda zaman durmuşken kat edeceğiz


Gideceğimiz yere ulaştığımız zaman lazer ışınındaki veriyi bilincimizi tekrar hayata doumlnduumlrecek olan bir ana bilgisayara ulaştıran istasyon olacak Lazer ışınının uumlzerinde yazılı olan kod ana bilgisayarın kontroluumlnuuml alıp yeniden programı youmlnetshymeye başlayacak Konnektom ana bilgisayarı hedeflerine goumlre geleceği yeniden simuumlle etmek iccedilin youmlnlendirmeye başlayacak (tekrar bilinccedilli duruma gelinecek)

Daha sonra ana bilgisayarın iccedilindeki bilinccedil ulaştığımız yerde bizi bekleyen bir yapay bedene (robot) kablosuz sinyaller yollayacak Boumlylece yolculuk goumlz accedilıp kapayana kadar bitmiş olacak ve yapay bedenin iccedilindeyken uzak bir gezegen ya da yılshydızda bir anda uyanmış olacağız Uzak yıldızdaki yapay bedeshynimizin işlerimizi gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli olan hareketleri kontrol eden karışık hesaplamaları ana bilgisayar yapıyor olashycak Hiccedilbir şey olmazsa uzay yolculuğunun tehlikelerinden hiccedilshybir şey olmamış gibi habersiz olacağız

Şimdi bu inamlmaz derecede geniş iletişim ağının buumltuumln Guumlneş Sistemini hatta goumlkadaya sardığını hayal edin Bize goumlre bir yıldızdan diğerine atlamak neredeyse hiccedil ccedilaba gerektirshymeyen bir iş haline gelecek ışık hızında yolculuk yapmak goumlz accedilıp kapayana kadar gerccedilekleşecek Her istasyonda aynı boş bir otel odasının kalmamızı beklemesi gibi bizim iccediline girmemizi bekleyen robotumsu yapay bedenler olacak Hedefimize yenishylenmiş ve insanuumlstuuml bedene buumlruumlnmuumlş olarak ulaşacağız

Gideceğimiz yerde bizi bekleyecek olan robot-bedenlerin oumlzellikleri oradaki amacımıza goumlre ayarlanmış olacaktır Amacımız yeni bir Duumlnya keşfetmekse robot-bedenlerin ccedilok zor koşullar altında ccedilalışması gerekecek Farklı yerccedilekimi zehirli atmosfer dondurucu soğuk ya da kavurucu sıcak farklı gece- guumlnduumlz doumlnguumlsuuml ve suumlrekli oumlluumlmcuumll duumlzeyde radyasyon gibi koşullara goumlre ayarlanması gerekecek Bu koşullar altında işlevishyne devam etmesi iccedilin bu robot-bedenin insanuumlstuuml guumlccedil ve algılashyra sahip olması gerekir

Robot-beden yalnızca eğlence iccedilin kullanılacaksa tasarımı da ona goumlre olacaktır Boşlukta kayak soumlrf tahtası uccedilurtma planoumlr


ya da uccedilakla suumlzuumllmenin raket ya da beyzbol sopası ile topu boşluğa goumlndermenin keyfini en uumlst duumlzeye ccedilıkaracaktır

Goumlrev yerel halkın arasına karışıp onları tanımaksa robot- beden de yerel halkın beden yapısına uygun olarak şekillendiri- lecektir (Avatar adlı filmde olduğu gibi)

Kuşkusuz boumlyle bir lazer istasyonları ağı oluşturmak iccedilin gezegen ve yıldızlara eski youmlntemle yani geleneksel roketlerle gitmek gerekebilir Sonrasında biri bu lazer istasyonlarının ilkishyni inşa edebilir (Belki de yıldızlar arası ağı oluşturmanın en hızlı en ucuz ve en uygun yolu goumlkadaya kendini kopyalayabishylen uzay keşif robotları goumlndermektir Bunlar kendi kopyalarım oluşturabildikleri iccedilin bir tanesinden kuşaklar sonra her youmlne yayılan ve gittiği her yerde lazer istasyonu kuran milyarlarca keşif robotu olur Bu konuya bir sonraki boumlluumlmde daha ayrıntılı olarak değineceğiz)

Bu lazer istasyonu ağı tamamlandıktan sonra insanlar kesinshytisiz bir şekilde uzayda dolanabilecek oumlyle ki her an insanlar goumlkadanın uzak noktalarına gidip gelebilecek Bu lazer istasyon ağındaki herhangi bir istasyon New Yorktaki Buumlyuumlk Merkez İstasyonuna benzeyebilir

Soumlzuumlnuuml ettiğimiz buumltuumln bu fikirler ne kadar gerccedilekten uzak goumlruumlnuumlrse goumlruumlnsuumln temeli fiziğe dayanmaktadır Bu durum ccedilok buumlyuumlk miktarda bilgiyi lazer ışınma yerleştirmek bu bilgiyi binlerce kilometre uzağa goumlndermek ve bu bilgiyi ulaştığı yerde ccediloumlzuumlmlemeyi kapsamaktadır Bu fikir iccedilin en buumlyuumlk sorun fizik yasalarında değil işin muumlhendisliğindedir Bu nedenle buumltuumln konektomu diğer gezegenlere goumlnderecek guumlccedilte lazer ışınları uumlretmek iccedilin bir yuumlzyıl daha gerekebilir Yani zihnimizi yıldızshylara goumlndermek iccedilin bir yuumlzyıl daha geccedilmesi gerekiyor

Bu durumun muumlmkuumln olup olmadığını goumlrmek iccedilin birkaccedil basit hesaplama yapmak gerekebilir Birinci problem kalem ucu kalınlığına sahip lazer ışınındaki fotonlar paralel gidiyor gibi goumlruumlnmelerine karşın boşlukta ufak bir miktar saparlar (Kuumlccediluumlkken Aya el feneriyle ışık tutar ve acaba ışık oraya kadar ulaşır mı diye merak ederdim Yanıt evettir Atmosfer ışığın yuumlzde doksanım soğurur kalan yuumlzde on ise Aya ulaşır Ancak


asıl problem el fenerinin Ay uumlzerindeki goumlruumlntuumlsuumlnuumln ccedilok buumlyuumlk olmasıdır Bu durum belirsizlik ilkesi nedeniyle olmakshyta ve lazer ışınları bile hafifccedile birbirinden uzaklaşmaktadır Lazer ışınlarının kesin olarak yerini bilemeyeceğimiz iccedilin kuantum fiziğinin yasalarına goumlre bu ışınlar zamanla yayılmaktadır)

Duumlnyada kalıp Aydaki robot-bedenleri radyo sinyalleriyle youmlnlendirebiliyorken konektomlarımızı Aya goumlndermek bize pek de avantaj sağlamamaktadır Robot-bedene emirlerimizi radyo sinyalleriyle iletirken yaşanacak gecikme bir saniyeye yakın olacaktır Asıl avantaj gezegenlerdeki robot-bedenleri kontrol ederken goumlruumllecektir ccediluumlnkuuml radyo sinyallerinin gezeshygenlerdeki robot-bedenlere ulaşması saatler suumlrebilir Robot- bedenlere birtakım emirlerin sıralanması sonrasında yanıt bekshylenmesi daha sonra yeni bir emir verilmesi suumlreci aşırı derecede yavaş olup guumlnler suumlrebilir

Gezegenlere lazer ışınları goumlnderirken oumlncelikle havamn ışınları soğurmaması iccedilin atmosferin dışındaki Aya lazer ışınlashyrının kaynağım kurmak gerekir Lazer ışınları Aydan ccedilıktıktan sonra hedefteki gezegene dakikalardan saatlere kadar değişen bir suumlrede ulaşabilir Lazer ışını konektomu gezegendeki robot- bedene ulaştırdıktan sonra herhangi bir gecikme olmadan bedeshyni kontrol edebiliriz

Bu lazer istasyonlarını Guumlneş Sistemine kurmak bir sonraki yuumlzyıl tamamlanabilir demiştik Ancak sorunlar biz ışınları yılshydızlara goumlndermeye ccedilalıştıkccedila buumlyuumlmekte Bu nedenle sinyalleri kuvvetlendirmek hataları azaltmak ve sinyalleri bir sonraki yayın istasyonuna aktarmak iccedilin goumlktaşlarına ve uzay istasyonshylarına yaym istasyonları kurmak gereklidir Bu Guumlneş ve yakıshynındaki yıldızlar arasında bulunan kuyruklu yıldızların yardıshymıyla gerccedilekleştirilebilir Oumlrneğin Guumlneşin ccedilevresinde bir ışık yılı kadar genişlikte (ya da en yakmdaki yıldıza olan mesafenin ccedileyreğinde) kuyruklu yıldızların oluşturduğu Oort kuyrukluyılshydız bulutu bulunur Oort bulutu ccediloğu boşlukta hareketsiz duran milyarlarca kuyruklu yıldız tarafından oluşturulmuş kuumlresel bir kabuktur Guumlneş Sistemine en yakın yıldız sistemi olan Centauri yıldız sisteminde de Oort bulutuna benzer bir olushy


şum olabilir Bu yıldız sistemindeki Oort bulutunun da bu yılshydızlardan bir ışık yılı uzakta olduğunu varsayarsak Guumlneş Sistemi ile bu yıldız sisteminin arasındaki mesafenin yarısında lazer yayın istasyonu kurabileceğimiz durağan kuyrukluyıldızshylar bulunur

Bir başka problem ise lazer ışınında goumlnderilecek bilgilerin miktarındadır Dr Sebastian Younga goumlre bir insanın konekto- munun iccedilerdiği bilgi miktarı kabaca bir zettabytetır (bu sayı birshyden sonra yirmi bir tane sıfırın gelmesiyle oluşur) Bu miktar kabaca buumltuumln internette depolanan bilgi miktarına denktir Şimdi uzaya bu kadar buumlyuumlk miktarda bilgi iccedileren ışınları goumlnshyderdiğimizi duumlşuumlnuumln Optik fiberler saniyede terrabytelarla (1 ve yanında 12 sıfır ile ifade edilir) oumllccediluumllen miktarda veri taşıyashybilir Gelecek yuumlzyıl iccedilinde veri depolama veri sıkıştırma ve lazer ışınlarının paketlenmesi alanındaki gelişmeler bu alandashyki verimi milyona katlayabilir Bunun anlamı da beyinde deposhylanan buumltuumln bilginin ışınlar aracılığıyla uzaya goumlnderilmesi birshykaccedil saatten fazla suumlrmeyeceğidir

Asıl problem lazer ışınlarıyla goumlnderilecek verinin boyutu değildir Esas olarak lazer ışınları sınırsız miktarda bilgi taşıyashybilirler Asıl sorun oumlbuumlr taraftaki bu ışını alacak olan istasyonshylardadır Bu istasyonlar bu kadar buumlyuumlk miktarda veriyi hızlıca youmlnlendirecek anahtarlara sahip olmalıdır Silikon transistoumlrler bu kadar buumlyuumlk miktarda veri iccedilin yeterince hızlı olamayabilir Bunun yerine silikon transistoumlrler yerine atomlarla işlem yapan kuantum bilgisayarları kullanabiliriz Şimdilik kuantum bilgishysayarlar ccedilok ilkel duumlzeyde fakat bir dahaki yuumlzyıla bu bilgisashyyarlar zettabyte duumlzeyinde veriyi işleyecek kadar guumlccedilluuml hale gelebilir

S Uuml ZUuml LEN EN ER JİD EN OumlLUumlŞM UumlŞ V AR LIK LARBu kadar ccedilok veriyi işlemek iccedilin kuantum bilgisayarlarının kulshylanılmasının bir diğer avantajı bilimkurgu fantastik roman ve hikayelerde sıkccedila rastlandığı gibi havada suumlzuumlluumlp dolanan enerji varlıkları yaratma şansıdır Bu varlıklar bilincin en saf


formunu temsil eder Başta bu varlıklar ışık her zaman ışık hızında gittiği iccedilin fiziğin doğasım alt uumlst ediyor gibi goumlruumlnebishylir

Ancak geccedilen on yılda Harvard Uumlniversitesindeki fizikccedililer hareket eden bir ışını durdurduklarım accedilıkladılar Bu fizikccedililer ışığı şişe iccediline hapsedilebilecek yavaşlığa getirerek goumlruumlnuumlşte olanaksız olanı başardı Işığı şişe iccediline hapsetmek bir bardak suya dikkatli bakarsanız o kadar da olağanuumlstuuml bir olay değildir Işık suya girerken yavaşlar ve belirli bir accedilıyla devam edecek şekilde buumlkuumlluumlr Benzer şekilde ışık camdan geccedilerken yine buumlkuumlluumlr mikroskop ve teleskop gibi aletler muumlmkuumln kılan da ışığın bu hareketidir Buumltuumln bu olayların temeli kuantum kurashymında yatmaktadır

19 yuumlzyılda Batı Amerikada posta iletimi yapan atlı posta sistemini duumlşuumlnuumln Her posta arabası aracı istasyonlar arasında gayet hızlı gidebilmekteydi Bununla birlikte bu istasyonlarda posta suumlruumlcuuml ve atların değiştirilmesi sırasında yaşanan gecikshymeler yavaşlatıcı etkendi Bu gecikmeler postamn ulaşma hızım dikkate değer biccedilimde yavaşlatıyordu Aynı şekilde boşlukta ışık ışık hızıyla ilerlemektedir bu da kabaca saniyede 300 bin kilometreye denk gelir Fakat ışık atomlara ccedilarptığında yavaşlar kısaca atomlar tarafından soğurulup daha sonra saniyenin altınshyda bir suumlre sonra aynı doğrultuda yeniden salınmaktadır

Bu ufak gecikme ışığm cam ya da sudan geccedilerken buumlkuumlluumlyor gibi goumlruumlnmesine neden olur Harvard daki bilim insanları bir kabın iccedilindeki gazın sıcaklığım mutlak 0a yakın bir dereceye soğutarak bu olguyu ortaya koydu Gazdaki atomlar bu dondushyrucu soğukta ışığı geri bırakmadan oumlnce soğurma evresi gitgide daha fazla suumlrduuml Boumlylece ışığm bu soğurulma suumlresini arttırashyrak ışık dinlenme haline geccedilinceye dek yavaşlatabildiler Işık atomlar arasında hacirclacirc ışık hızıyla hareket etmekteydi fakat atomlar tarafından soğurulurken daha uzun zaman geccedilmekteyshydi

Bu olgu bilinccedilli varlığın başka gezegende robot-bedenin kontroluumlnuuml almak yerine saf enerji formunda hayalet gibi uzayshyda dolanır durumda kalmayı tercih etme olasılığını arttırıyor


Boumlylece gelecekte lazer ışınları konektomlarımızı yıldızlara goumlnderirken ışınlar gaz molekuumlllerinden oluşmuş bir buluta aktarılıp bir şişede saklanabilir Bu ışık şişesi kuantum bilgisashyyarlarına benzemektedir Her ikisi de bir ahenkte titreşen ve birbirleriyle senkronize olan atomlar iccedilermektedir Ayrıca her ikisi de normal bilgisayarın kapasitesinin uumlstuumlnde işlem yapabilme yeteneğine sahiptir Bu nedenle eğer kuantum bilgisayarlarıyla ilgili problem ccediloumlzuumlluumlrse bu bize ışın şişelerini kullanma yetisishyni sağlayabilir

Karşımıza ccedilıkan tuumlm problemlerin muumlhendislikle ilgili olduğushynu goumlruumlyoruz Gelecek yuumlzyıl ve daha sonrasında ışınların uumlzeshyrinde yolculuk etmemize engel olan herhangi bir fizik kuralı bulunmamakta Belki de bu yıldızlar ve gezegenlere yolculuk etmenin en uygun yolu Şairlerin duumlşlediği gibi ışınları bir binek i hayvanı gibi suumlrmek yerine direkt olarak ışının kendisi olabilishyriz Asimovun bilimkurgu oumlykuumlsuumlndeki hayali gerccedilekleştirebil- nıek iccedilin oumlncelikle ışık hızından hızlı bir şekilde goumlkadalar arası 1yolculuk etmek gerccedilekten muumlmkuumln muuml diye sormak gerekirSoumlz konusu oumlykuumlde ccedilok yoğun guumlccedilte varlıklar milyonlarca ışık lt yılı tarafından ayrılmış goumlkadalar arasında serbestccedile hareket ediyorlardı

Bu olası mıdır Bu soruyu yanıtlamak iccedilin modern kuantum ifiziğinin sınırlarını zorlamak gerekir Nihayetinde solucan jdeliği denilen oluşumlar bize uzay ve zamanda bir kestirme yol sağlayabilir Madde yerine saf enerjiden oluşmuş varlıklar bu oluşumlardan geccedilerken ccedilok oumlnemli avantaja sahip olurlar

Einstein ışık hızının ulaşılacak en buumlyuumlk hız olduğunu ve bu hızın ilerisine geccedililemeyeceğini belirterek bir anlamda bu olasıshylığa karşı ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Samanyolu goumlkadasım kat etmek ışığm uumlzerinde bile yuumlz bin yıl kadar suumlrmektedir Yolculuk yapan iccedilin zaman goumlz accedilıp kapayana kadar geccediliyor gibi goumlruumlnmesine karşın kendi gezegeninde yuumlz bin yıl geccedilmiş olacaktır Goumlkadalar arasında geccediliş yapmak milyonlar hatta milyarlarca ışık yılında olacakta

12904544


Oumlte yandan Einstein ccedilalışmasında bir accedilık kapı bırakmıştır Einstein 1915 teki genel goumlrelilik kuramında uzay-zaman buumlkuumllduumlğuumlnde yerccedilekimi kuvvetinin ortaya ccedilıktığım goumlstermişshytir Yerccedilekimi bir zamanlar Newtonun duumlşuumlnduumlğuuml gibi gizemshyli ve goumlruumlnmez bir guumlccedil tarafından uygulanan ccedilekim kuvveti olmayıp gerccedilekte uzayın bir cisim etrafında buumlkuumllmesiyle olushyşan bir itme dir Bu dahice accedilıklama yalnızca yıldız ışığının yıldızların yakınında ve uzayın genişlemesinde neden buumlkuumllduumlshyğuumlnuuml accedilıklamakla kalmamış uzay-zamanm genişlerken yırtılma olasılığına da değinmiştir

1935 yılında Einstein ve Nathan Rosen adında bir oumlğrencisi iki karadeliğin siyam ikizleri gibi sırt sırta yapışık ve bağlantılı olma olasılığım ortaya koydular Bu olasılığa goumlre eğer bir karashydeliğin iccediline duumlşmuumlşsen kuramsal olarak diğer karadelikten ccedilıkma şansın var (iki huniyi sonlarından birleştirdiğinizi duumlşuumlshynuumln Bir tanesinden emilen su diğer huniden ccedilıkar) Bu Einstein- Rosen Koumlpruumlsuuml de denilen solucan deliği evrenler arası bir geccedilit ya da kapının var olma olasılığım ortaya koyar Einsteinın kendisi karadelikten geccedilme olasılığını geccediliş sırasında ezileceğishymizden kabul etmemiştir fakat birkaccedil tane yeni gelişme solucan deliğinden ışık hızının uumlstuumlnde yolculuk olasılığını tekrar guumlnshydeme getirmiştir

İlk olarak matematikccedili Roy Kerrin 1963 yılındaki keşfine goumlre oumlnceden duumlşuumlnuumllduumlğuuml gibi doumlnen karadelik bir nokta halini alana kadar ccediloumlkmez bir doumlnen halka haline geccediler bu halka o kadar hızlı doumlner ki merkezkaccedil kuvveti bu karadeliğin ccediloumlkmesini engeller Eğer bu halkamn iccediline duumlşerseniz başka bir evrene geccedilebilirsiniz Yerccedilekimi kuvveti ccedilok buumlyuumlk olur fakat sonsuz olmaz Bu durum Alicein Aynası gibidir ellerinizi aynadan geccedilirip kendinizi paralel evrende bulabilirsiniz Bu durumda Aynanm ccedilerccedilevesi karadeliğin ccedilevresindeki halka olacaktır Kerrin keşfinden soma Einsteirim diğer hesaplarınshyda goumlsterildiği gibi kuramsal olarak karadelikten anında ezilshymeden geccedilmek olasıdır Şu ana kadar goumlruumllen buumltuumln karadelik- ler hızla doumlnduumlğuumlnden (bazılarının hızı saatte 15 milyon km olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr) bu kozmik kapılar olağan olabilir


1988de Cal Techten fizikccedili Dr Kip Thorne ve meslektaşları yeterli miktarda negatif enerji ile karadeliklerin geccedilirgen hale gelene kadar stabilize edilebileceğini goumlstermiştir (oumlrnek olarak karadelikten her iki youmlnde de ezilmeden geccedililebilir) Negatif enerji belki de evrendeki en egzotik madde ama bu madde gerccedilekten var ve laboratuvar koşullarında mikroskobik miktarlarda uumlretilebilmektedir

Şimdi ise karşımızda yeni bir paradigma var Oumlncelikle gelişmiş bir uygarlık tek bir noktada karadelikle karşılaştırılabishylecek miktarda pozitif enerji odaklarsa uzay iccedilinde bir delik oluşturup uzak mesafeler arasında bağlantı kurabilir İkinci olashyrak bu bağlantıyı stabilize etmek iccedilin yeterli miktarda negatif enerji biriktirebilirler diğer durumda bu geccedilide girildiği anda geccedilidin kapanma riski vardır

Şimdi bu duumlşuumlnceyi uygun bir bakış accedilısıyla yeniden ele alashylım İnsanoğlunun buumltuumln konektomunu haritalamak bu yuumlzyılın sonlarına doğru muumlmkuumln olabilir Oumlnuumlmuumlzdeki yuumlzyılın erken doumlnemlerinde yıldızlar arası lazer istasyonu kurulabilir boumlylece bilinccedil Guumlneş Sistemine ışık olarak goumlnderilebilir Yeni bir fizik yasasına gerek yok Yıldızlar arası lazer ağı bir yuumlzyıl daha bekshylemek durumunda kalabilir Ancak solucan delikleriyle oynayabilecek bir uygarlığın bilinen fiziğin sınırlarını genişletmek j

iccedilin bizden bin yıl daha ileri bir teknolojiye sahip olması gerekir i

Buumltuumln bunlar bilincin evrenler arası geccediliş yapıp yapamaya- ıcağım belirler Madde karadeliğin yakınma geldiğinde kuumltleccedile- jkim kuvveti o kadar yoğun bir hal alır ki vuumlcut astrofizik deyi- jmiyle spagettileşme denilen ince ve uzun bir hal alır j Bacaklara uygulanan kuumltleccedilekimi kafaya uygulanan kuumltleccedileki- minden daha fazla olduğu iccedilin vuumlcut bu gelgit kuvvetleri tarafmdan esnetilir Aslında karadeliğe yaklaştıkccedila vuumlcuttaki atomlar bile elektronlar ccedilekirdekten koparılana kadar esner bu da atomun ayrışmasına yol accedilar (Gelgit kuvvetlerini goumlrmek iccedilin Duumlnyanın gelgitine ve Satuumlrnuumln halkalarına bakmanız yeterli Guumlneş ve Ayın kuumltleccedilekimi Duumlnya uumlzerinde bir ccedilekim uygular bu da okyanusların buumlyuumlk kabarma sırasında birkaccedil ayak yuumlkselmesine yol accedilar Eğer Ay Satuumlrn gibi dev bir geze-


gene ccedilok yaklaşırsa gelgit kuvvetleri Ayı esnetir ve nihayetinde parccedilalar Ayın gelgit kuvvetleri tarafından parccedilalandığı uzaklıshyğa Roche sınırı denir Satuumlrnuumln halkaları tam da Roche sınırınshyda bulunmaktadır bu nedenle bu halkaların ana gezegene ccedilok yaklaşmış bir aydan kaynaklandığı duumlşuumlnuumllmektedir)

Doumlnmekte olan karadeliğe girsek ve onu stabilize etmek iccedilin negatif enerji kullansak bile kuumltleccedilekimi kuvvetleri o kadar buumlyuumlktuumlr ki vuumlcudumuz ince ve uzun hale gelip makarna gibi olabilir

Burada solucan deliğinden geccedilerken lazer ışınının madde uumlzerinde avantajı oumlnem kazanmaktadır Lazer ışını kuumltlesizdir bu nedenle karadeliğin yakınından geccedilerken gelgit kuvvetleri tarafından şekil değişikliğine uğramaz Bunun yerine ışık mavishyye kayar yani enerjisi ve frekansının arttığı bir duumlzeye geccediler Lazer ışınları ccedilarpıtılsa bile iccedilindeki depolanmış bilgiler olduğu gibi kalır Oumlrneğin iccedilinde mors alfabesiyle kodlanmış bir mesaj iccedileren lazer ışını sıkıştırılır fakat bilgi iccedileriği değişmez Dijital veriler gelgit kuvvetlerinden etkilenmez Boumlylece maddeden yapılmış varlıklar iccedilin oumlluumlmcuumll olabilen kuumltleccedilekimi kuvveti ışın olarak yolculuk yapan varlıklar iccedilin zararsız olabilir

Bunların sonucunda lazer ışınları tarafından taşınan bilinccedil maddesiz olduğu iccedilin solucan deliğinden geccedilerken maddeden oluşan varlıklara goumlre buumlyuumlk bir avantaja sahip oluyor Lazer ışınları solucan deliğinden geccedilerken başka bir avantaja daha sahiptir Bazı fizikccedililer mikroskobik belki de atom buumlyuumlkluumlğuumlnshyde bir solucan deliği yaratmamn daha kolay olabileceğini hesapshyladılar Madde bu kadar kuumlccediluumlk bir solucan deliğinden geccedilemeshyyecektir Ancak X-ışınları dalga boyları atomdan da kuumlccediluumlk olduğu iccedilin buumlyuumlk olasılıkla bu deliklerden zorlanmadan geccedileshybilir

Asimovun goumlz kamaştırıcı oumlykuumlsuuml accedilıkccedila bir fantastik oumlykuuml olmasına karşın ironik olarak goumlkada iccedilinde ccedilok buumlyuumlk bir yılshydızlar arası ağ sistemi belki de mevcuttur fakat biz ilkel olduğushymuz iccedilin boumlyle bir sistemden haberimiz bile olmamış olabilir Bizden binlerce yıl oumltede olan bir uygarlık iccedilin konektomları dijital ortama aktarıp yıldızlara goumlnderecek teknoloji ccedilocuk


oyuncağıdır Bu durumda zeki varlıkların ccediloktan bilinccedillerini goumlkadadaki geniş lazer sistemiyle goumlnderdikleri duumlşuumlnuumllebilir En gelişmiş teleskop ya da uydularımızla yaptığımız goumlzlemleshyrin hiccedilbiri boumlyle bir goumlkadalar arası sistemi ortaya ccedilıkaramaz

Cari Sağan bir keresinde ccedilevremizde uzaylı uygarlıkların olduğu bir duumlnyada yaşıyor olduğumuz olasılığından bahsetshymiş ve bu uygarlıkları keşfedecek teknolojimiz olmadığından hayıflanmıştır

Şimdi sıradaki soru Uzaylıların zihinlerinde neler gizlenshymektedir

Bunun gibi ccedilok gelişmiş bir uygarlıkla karşılaştığımızda nasıl bir bilince sahip olurlar Bir guumln insan ırkının kaderi bu sorunun yaratında olabilir

Bazen duumlşuumlnuumlyorum da evrenin bir koumlşesinde yaşam olduğunun en kesin işareti onların bizimle hiccedil bağlantı kurmaya ccedilalışmamış olm alashyrıdır

- BILL VVATTERSON

Uzayda bir yerlerde zeki varlıklar ya var ya da yok Her iki duumlşuumlnce de oldukccedila korku verici

-ARTHURC CLARKE

I I G Wellsin Duumlnyalar Savaşı (War o f The Worlds) adlı İni kitabında Marslılar kendi gezegenleri oumllmekte oldu- IIII ğundan Duumlnyaya saldırırlar Oumlluumlmcuumll ışın silahları

ve dev yuumlruumlyen makinelerle silahlanmış olarak kısa suumlrede birshyccedilok şehri yakıp yıkarlar ve neredeyse Duumlnyanm en oumlnemli başshykentlerinin kontroluumlnuuml ele geccedilirmek uumlzeredirler Tam da Marslılar buumltuumln direnişi kırmakta ve uygarlığımız tarih olmak uumlzereyken Marslılar gizemli bir biccedilimde dururlar Buumltuumln gelişshymiş bilim ve silahlarına karşın gezegenimizde en duumlşuumlk yaşam formu olan mikroplara karşı koyamazlar

Bu roman yeni bir tuumlr oluşturdu Duumlnya Uccedilan Dairelere Karşı (Earth vs the Flying Saucers) ve Kurtuluş Guumlnuuml (Independence Day) gibi pek ccedilok film piyasaya suumlruumllduuml Ccediloğu bilim inşam uzaylılashyrın nasıl anlatıldığını goumlrduumlklerinde suratlarını buruşturur

UZAYLI ZİHNİ

348 UZAYLI ZİHNİ

Filmlerde uzaylılar sıklıkla bazı insani değerlere ve duygulara sahip yaratıklar olarak tarif edilir Parlak yeşil derileri ve kocashyman kafalarıyla bile yine de bir dereceye kadar bizim gibi goumlruumlshynuumlrler Bir de İngilizceyi muumlkemmel şekilde konuşabilirler

Ccediloğu bilim insanının belirttiği nokta bir ıstakoz ya da suumlmuumlkluumlboumlcek ile uzaylılarla olduğundan daha ccedilok ortak noktashymız olabilir

Yapay bilinccedilte olduğu gibi uzaylıların bilinci muhtemelen bizim uzay-zaman kuramında belirtilen genel oumlzelliklere sahip olacak yani Duumlnyanm bir modelini oluşturma ve sonra bunun nasıl gelişip hedefine ulaşacağını hesaplama yeteneğine sahip olacak Ancak robotlar insanlarla duygusal bağ kurabilecek ve insanlara benzer hedefleri olacak şekilde programlanabiliyorken uzaylıların bilinci bu oumlzelliklerin hiccedilbirine sahip olmayabilir Uzaylıların insanlardan ayrı olarak kendi değerler buumltuumlnuuml ve hedefleri olabilir Bu aşamada bunların ne olduğuna ilişkin yalshynızca tahmin yuumlruumltuumllebilir

Princeton İleri Ccedilalışmalar Enstituumlsuumlnden fizikccedili Dr Freeman Dyson 2001 adlı filme danışmanlık yapmıştır Sonunda filmi goumlrduumlğuumlnde filmin efektleri ccedilok iyi olduğu iccedilin değil fakat bu film hedefleri ve niyetleri insanlardan farklı olan uzaylı bilincishyne ilk değinen Holy wood filmi olduğu iccedilin ccedilok mutlu olduğunu dile getirmiştir İlk defa uzaylılar koumltuuml kalite canavar kostuumlmleshyri iccedilinde tehditkacircr goumlruumlnmek iccedilin ccedilırpınan insan aktoumlrler olarak goumlzuumlkmemiştir Bunun yerine uzaylı bilinci insanların daha oumlnce hiccedil deneyimlemediği bambaşka bir şey olarak aktarılmışshytır

2011 yılında Stephen Hawking başka bir soruyu ortaya attı Uumlnluuml kozmolog olası bir uzaylı saldırısına hazırlıklı olmalıyız diyerek manşet oldu Olur da bir uzaylı uygarlığıyla karşılaşırshysak bizden daha ileride olacakları iccedilin bizim varlığımıza tehdit oluşturacaklar

Boumlyle bir karşılaşmanın nelere yol accedilacağım hayal etmek iccedilin tarihte Azteklerin kana susamış Hernaacuten Corteacutes ve istilacılarıyla karşılaşmalarına bakmamız yeterli Demir kılıccedil barut atlar gibi Tunccedil Devrindeki Azteklerin daha oumlnce rastlamadığı teknolojiye

UZAYLI ZİHNİ 349

sahip kuumlccediluumlk bir caniler ccediletesi 1521 yılında sadece aylar iccedilinde kadim Aztek uygarlığım yok edebilmişlerdir

Buumltuumln bunlar şu soruları doğuruyor Uzaylı bilinci nasıl olashycak Onların duumlşuumlnme sistemi ve hedefleri bizimkinden ne kadar farklı olacak Onlar ne istiyor

BU Y Uuml Z Y IL İCcedilİNDE İLK TEM ASBu akademik bir soru değil Astrofizikteki dikkate değer gelişshymeler doğrultusunda oumlnuumlmuumlzdeki zamanlarda bir uzaylı zekacircshysıyla iletişim kurulabilir Onlara nasıl yanıt vereceğimiz insanshylık tarihindeki gelmiş geccedilmiş en buumlyuumlk olayları belirleyen etmen olacaktır

Birkaccedil gelişme bu guumlnleri muumlmkuumln kılmaktadırBirincisi 2011 yılında Kepler uydusu tarihte ilk defa

Samanyolu goumlkadasının nuumlfusunu bilim insanlarına ulaştırdı Kepler uydusu binlerce yıldızın ışığını analiz ettikten soma iki yuumlzde bir tanesinin Duumlnya gibi yaşam barındıran gezegene sığıshynak olabileceğini belirledi İlk defa Samanyolu goumlkadasındaki yıldızlardan kaccedilının Duumlnya gibi olabileceğini hesapladı Yaklaşık bir milyar Buradan yıldızlara baktığımızda oradan da bize bakan olup olmadığım merak etmemiz iccedilin mantıklı bir nedenimiz var

Şu ana kadar binden fazla Guumlneş Sistemi dışı gezegen Duumlnyadaki teleskoplar aracılığıyla ayrıntılı olarak analiz edildi (goumlkbilimciler haftada 2 dış gezegen bulmaktadır) Ne yazık ki neredeyse tamamı Juumlpiter buumlyuumlkluumlğuumlnde ve buumlyuumlk olasılıkla Duumlnyadakine benzer canlılardan yoksun Ancak birkaccedil tane buumlyuumlk kayadan oluşmuş ve Duumlnyamn birkaccedil katı buumlyuumlkluumlğuumlnshyde dış gezegen var Bu gezegenler okyanuslarm oluşması iccedilin ana yıldızdan tam da gerekli uzaklıkta Su evrensel ccediloumlzuumlcuumlduumlr DNA ve protein gibi ccediloğu kimyasal maddeyi ccediloumlzer

2013 yılında NASAdaki bilim insanları Kepler uydusuyla en olağanuumlstuuml keşiflerini accedilıkladılar Guumlneş Sistemi dışında Duumlnyamn neredeyse ikizi olan iki gezegen Bu gezegenler 1200 ışık yılı uzaklıkta Lyra takımyıldızında bulunmaktadır Bu

350 UZAYLI ZİHNİ

gezegenlerden birisi Duumlnyadan yuumlzde 60 diğeri yuumlzde 40 orashynında daha buumlyuumlk Daha oumlnemlisi her ikisi de ana yıldızlarının yaşanabilir boumllgesinde bulunuyor Buna goumlre bu gezegenlerde okyanusların bulunma olasılığı var Analiz edilen buumltuumln gezeshygenler arasında bu ikisi Duumlnyaya en ccedilok benzeyen gezegenler

Hubble Uzay Teleskobu da goumlruumlnuumlr evrende bulunan tahmishyni goumlkada (galaksi) sayısını verdi Yuumlz milyar Buradan goumlruumlnuumlr evrende kaccedil tane Duumlnya benzeri gezegen olduğunu şoumlyle hesapshylayabiliriz Bir milyar tane yuumlz milyar başka bir deyişle yuumlz kenshytilyon

Bu astronomik bir sayı bu nedenle evrende yaşamın olma olasılığı da astronomik bir oranda oluyor oumlzellikle evrenin 138 milyar yıl yaşında olduğu duumlşuumlnuumlluumlnce zeki uygarlıkların yuumlkshyselmesi - belki de duumlşmesi iccedilin epey fazla zaman vardır Gerccedilekte bizden başka gelişmiş bir uygarlığın olmaması olmashysından daha mucizevi bir durum olurdu

SETİ (Duumlnya Dışı Akıllı Yaşam Araştırması) VE UumlZAYLI UYGARLIKLARİkinci olarak radyoteleskop teknolojisi gittikccedile geliştirilmekteshydir Şu ana kadar zeki varlıkları barındırıp barındırmadığını araştırmak iccedilin yaklaşık bin yıldız dikkatlice analiz edildi fakat oumlnuumlmuumlzdeki on yıl iccedilinde bu miktar bir milyon kat artabilir

Radyoteleskopları kullanarak uzaylı uygarlıkları arama 1960larda goumlkbilimci Frank Drakein Green Bank West Virginiada 25 metrelik radyoteleskopunu kullanarak Ozma Projesini (adı Oz Buumlyuumlcuumlsuumlndeki prensesten gelmektedir) hayata geccedilirmesiyle başladı Bu SETİ projesinin başlangıcına işashyret etmektedir Ne yazık ki uzaylılardan herhangi bir sinyal alıshynamadı fakat 1971 yılında NASA Cyclops Projesini oumlnerdi bu proje toplam on milyar dolar değerinde 1500 tane radyoteleskopu kapsamaktaydı

Şaşırtıcı olmayan bir şekilde projeden sonuccedil elde edilemedi ve Senato memnun olmadı

Daha muumltevazı bir teklif iccedilin buumltccedile ayrıldı Bu da 1971de dikshykatlice kodlanmış bir mesajı uzaylılara goumlndermekti 1679 bit

UZAYLI ZİHNİ 351

bilgi iccedileren mesaj Puerto Ricodaki Arecibo radyoteleskopu arashycılığıyla 25100 ışık yılı uzaklıktaki M13 kuumlresel yıldız kuumlmesine iletildi Bu Duumlnyanm ilk kozmik karşılama kartıydı insanlıkla ilgili bilgiler iccedilermekteydi Ancak herhangi bir yanıt gelmedi Belki de uzaylılar bizden etkilenmedi ya da belki de ışık hızı engellemiştir Uzak mesafeler goumlz oumlnuumlne alındığında herhangi bir yanıtın bize ulaşabileceği en yakın tarih bundan 52174 yıl sonra olacaktır

O zamandan beri bazı bilim insanları varlığımızı uzaylılara duyurma konusunda en azından onların bize karşı niyetleri anlaşılmcaya kadar kuşkuyla yaklaşma taraftarı olduklarım belirtmişlerdir Bu bilim insanları etkin olarak uzaydaki uygarshylıklara mesaj goumlndermeyi destekleyen METI (Messaging

to Extra- Terrestrial Intelligence - Duumlnya Dışı Zeki Uygarlıkshylarla Mesajlaşma) projesinin savunucularıyla fikir ayrımına duumlşshymuumlşlerdir METI projesinin savunucuları Duumlnyadan uzaya zaten ccedilok fazla televizyon ve radyo sinyalleri goumlnderilmekte olduğu iccedilin METI projesi ile goumlnderilen birkaccedil fazladan mesaj ccedilok bir fark yaratmayacağını soumlyluumlyor Bu projeyi eleştirenler ise duumlşmanca niyet iccedilindeki uzaylılar tarafından keşfedilme olasılıshyğımızı gereksiz yere artırmamamız gerektiğini belirtiyor

1995 yılında goumlkbilimciler araştırmaları merkezileştirmek ve amacı 1200-3000 megahertz radyo sinyal menzilindeki bize en yakın bine yakın Guumlneş benzeri yıldızı incelemek olan Phoenix Projesini hayata geccedilirmek iccedilin Mountain View Californiada SETİ Enstituumlsuuml kurmak iccedilin oumlzel kaynaklara youmlneldiler Kullanılan ekipman o kadar hassas ki 200 ışık yılı uzaktaki havaalam radar sisteminin yaydığı sinyalleri algılama kapasiteshysine sahiptir Kurulduğundan beri SETİ Enstituumlsuuml yılda 5 milshyyon dolar maliyetle binden fazla yıldızı taradı fakat şu ana kadar herhangi bir sonuca varılamadı

Daha alışılmışın dışında bir yaklaşım ise 1999 yılında Berkeleyde bulunan California Uumlniversitesindeki goumlk bilimcishyler tarafından başlatılan SETIhome projesidir Bu proje milshyyonlarca amatoumlr PC kullanıcısından oluşan resmi olmayan bir ordu kullanmaktadır Herkes bu tarihi ava katılabilmektedir Siz

352 UZAYLI ZİHNİ

gece uykudayken ekran koruyucunuz Puerto Ricodaki Arecibo radyoteleskopundan gelen bazı verileri işler Şu ana kadar 234 uumllkeden 52 milyon kullanıcı kaydoldu belki de bu amatoumlrler Duumlnyada uzaylılarla iletişim kuran ilk insan olarak tarihe geccedilshymeyi hayal ediyorlardır Kolomb gibi onların isimleri de tarihe geccedilebilir SETIhome projesi o kadar hızlı buumlyuumlduuml ki bu tipteki gelmiş geccedilmiş en buumlyuumlk bilgisayar projesi haline geldi

SETIhome projesinin youmlneticisi Dr Dan Wertheimer ile roumlportaj yaparken sahte mesajları gerccedileklerinden nasıl ayırıyorshysunuz diye bir soru youmlnelttim Beni şaşırtan bir yanıt verdi Bazen kasıtlı olarak radyoteleskopa hayali bir uzaylı uygarlı- ğındanmış gibi bu sahte mesajları yayımlıyoruz dedi Eğer kimse bu sahte mesajları almıyorsa o zaman yazılımlarında bir problem olduğunu anlıyorlar Buradan ccedilıkaracağınız ders eğer ekran koruyucunuz uzaylılardan gelen bir mesajı deşifre ettiğishyni soumlyluumlyorsa luumltfen hemen polisi ya da Amerikanın Başkanını aramamanız gerektiği Mesaj sahte olabilir

U ZA Y LI AVCILARIHayatını uzayda zeki canlıları bulmaya adamış bir meslektaşım Dr Seth Shostak SETİ Enstituumlsuumlnuumln youmlneticisidir Kaliforniya Teknoloji Enstituumlsuumlnde fizik alanında doktora yaptıktan sonra onun diğer fizik doktora oumlğrencilerine ders veren oumlnemli bir fizik profesoumlruuml olmasını beklerken o zamanım tamamen farklı biccedilimde değerlendiriyor SETİ Enstituumlsuuml iccedilin zengin kişilerden bağış istiyor muhtemel sinyallere karşı daima tetikte kalıyor ve bir radyo programma ccedilıkıyor Bir keresinde ona diğer bilim insanlarının yaptıklarını nasıl karşıladıklarım sordum onlara uzaylıları dinlediğini soumlylediğinde guumlluumlyorlar mı Artık guumllmeshydiklerini iddia ediyor Astronomideki yeni gelişmelerden sonra durum değişti

Aslmda Dr Shostak tepkileri goumlze alıp duumlpeduumlz yakın geleshycekte bir uzaylı uygarlığıyla bağlantı kuracağımızı soumlyledi Şu anda 350 antenli Ailen Teleskop Dizisinin (Ailen Telescope Array) yapıldığını ve 2025te bir sinyal goumlndereceğini soumlyledi

UZAYLI ZİHNİ 353

Ona bu biraz riskli değil mi diye sordum Bu kadar emin olmasını sağlayan neydi Radyoteleskop sayısında son yıllarda yaşanan patlama onun işine gelen bir etken olmuş Amerikan huumlkuumlmetinin projelerini desteklememesine karşın SETİ Enstituumlsuuml yakın zamanda Paul Aileni (Microsoft milyarderi) San Francisconun yaklaşık 465 km kuzeyinde yer alan Kaliforniya - Hat Creekte Ailen Teleskop Dizisini kurmak iccedilin 30 milyon dolar bağışta bulunmaya ikna ederek kıymetli bir kaynak buldu Şu an Enstituuml goumlkyuumlzuumlnuuml 42 radyoteleskopla taramakta ve bu sayının 350ye ccedilıkarılması beklenmektedir (bu bilimsel deneyler iccedilin suumlrekli olarak parasal kaynak eksikliğinin yaşanması ise kronik problem olarak karşılarına ccedilıkıyor Hat Creekteki tesis askeriyeden aldığı kısmi yardımla buumltccedile kısıtlıshylığını telafi edip hayatta kalmaya ccedilalışıyor)

İnsanların SETİ Projesini UFO avcılarıyla karıştırmasının kendisini ccedilok rahatsız ettiğini belirtti İlkinin sağlam fizik ve astronomi bilgisine ve en son teknolojiye dayandığım İkincisishynin ise kulaktan dolma bilgilerle dayanıp doğruyu yansıtıp yanshysıtmadığının belli olmadığını soumlyledi Postayla aldığı UFO goumlruumllmesi bilgilerinin tekrarlanamaz ve test edilemez olması problem oluşturmakta Uzaylılar tarafından kaccedilırıldığını iddia eden kimselere de kanıt olması iccedilin UFOdan herhangi bir şey - uzaylı kalemi ya da kağıt tutturucu gibi - yuumlruumltmelerini teşvik ediyor Bana Asla UFOdan elin boş doumlnme dedi

Dr Shostak uzaylıların gezegenimize daha oumlnce geldiğine ilişkin sağlam bir kamt bulunmadığını soumlyleyerek bitirdi soumlzleshyrini Ona ccediloğu komplo kuramcısının inandığı gibi Amerikan huumlkuumlmetinin kasıtlı olarak uzaylılarla herhangi bir karşılaşmaya ilişkin kanıtları yok edip etmediğini sordum Boumlyle buumlyuumlk bir olayı oumlrtbas edebilecek kadar becerikli olabilirler mi Bu huumlkuumlshymetin postaneyi idare eden huumlkuumlmet olduğunu unutma diye yanıtladı

DRAK E DENKLEM İDr Wertheimere neden uzayda bizden başka yaşam formu olduğundan bu kadar eminsiniz diye sorduğumda sayılar bizshy

354 UZAYLI ZİHNİ

den yana diye yanıt verdi 1961de goumlk bilimci Frank Drake boumlyle akıllı uygarlıkların sayısını akla uygun varsayımlarda bulunarak tahmin etmeye ccedilalıştı Samanyolu goumlkadasındaki yılshydız sayısı olan yuumlz milyardan başlarsak bunlardan Guumlneşe benshyzer olanlarının miktarım da tahmin edebiliriz Bu miktarı bunshylardan iccedilinde gezegen olanları ya da Duumlnya benzeri gezegen olanları ele alarak daha da kuumlccediluumlltebiliriz Birtakım mantıklı varshysayımlarda bulunduktan sonra Samanyolu goumlkadasındaki yakshylaşık bin kadar gelişmiş uzaylı uygarlığı olduğu sonucuna varashybiliriz (Cari Sağan daha farklı hesaplamalarla bu miktarı bir milshyyon olarak buldu)

Bundan beri bilim insanları goumlkadamızdaki gelişmiş uygarshylıkların sayısı iccedilin daha iyi tahminlerde bulundular Oumlrneğin yıldızların youmlruumlngesinde Drakein beklediğinden daha ccedilok gezeshygen ve aynı şekilde daha ccedilok Duumlnya benzeri gezegen var Yine de oumlnuumlmuumlzde hacirclacirc bir sorun var Uzayda kaccedil tane Duumlnya benshyzeri gezegen olduğunu bilsek bile kaccedil tanesinin zeki yaşam formlarını desteklediğini bilmiyoruz Duumlnyada bile zeki varlıkshyların (insan) ortaya ccedilıkması 45 milyar yılı buldu 35 milyar yılshydır Duumlnyada hayat var fakat yalnızca yuumlz bin yıl kadar oumlnce zeki varlıklar ortaya ccedilıktı Yani Duumlnya gibi bir gezegende bile zeki varlıkların meydana ccedilıkması oldukccedila zor olmuştur

ONLAR BİZİ NEDEN ZİY A R ET ETM İYORSonradan SETIden Dr Seth Shostaka şu oumlnemli soruyu youmlneltshytim Eğer goumlkadamızda bu kadar ccedilok yıldız ve uzaylı uygarlığı varsa neden bizi ziyaret etmiyorlar Buna Fermi paradoksu deniyor ve atomun ccedilekirdeğinin sırlarını ccediloumlzmuumlş atom bombashysının oluşturulmasına katkıda bulunmuş Nobel oumlduumllluuml Enrico Ferminin adından geliyor

Bu sorunun yanıtıyla ilgili pek ccedilok kuram ortaya atıldı Bir tanesinde yıldızlararası mesafenin ccedilok buumlyuumlk olması oumlne suumlruumlshyluumlyor Bizim en guumlccedilluuml kimyasal roketimizin Duumlnyaya en yakın yıldıza ulaşması yaklaşık 70000 yıl suumlrer Belki bizden binlerce hatta milyonlarca yıl ilerde bir uygarlık bu problemi ccediloumlzebilir

UZAYLI ZİHNİ 355

fakat bir olasılık daha var Belki de bu uygarlıklar atom savaşlashyrıyla birbirlerini yok etti Bir keresinde John F Kennedy Diğer gezegenlerde bilim insanları bizimkilerden ccedilok daha ileride olduğu iccedilin bu gezegenlerde yaşamın yok olduğuna ilişkin şakada gerccedileklik payının ccedilok fazla olabileceğini uumlzuumllerek soumlyluumlshyyorum diye belirtmiştir

Belki de en mantıklı yaklaşım şu Kırsal bir yolda yuumlruumlrken bir karınca yuvasıyla karşılaştığınızı hayal edin Karıncalara gidip Size incik-boncuk getirdim Size nuumlkleer enerji vereceshyğim Sizin iccedilin bir karınca cenneti yaratacağım Beni liderinize goumltuumlruumlr muumlsuumlnuumlz der misiniz

Buumlyuumlk olasılıkla hayırŞimdi işccedililerin karınca yuvası yaranda sekiz şeritli ccedilok

buumlyuumlk bir otoyol yaptıklarını hayal edin Karıncalar işccedililerin konuştuğu frekansı duyabilirler mi Sekiz şeritli otoyolun ne olduğunu anlayabilirler mi Aynı şekilde yıldızlardan Duumlnyaya gelen uygarlık bizden binler hatta milyonlarca yıl ileshyride olacağından bizim onlara sunacağımız hiccedilbir şey olmayabishylir Başka bir deyişle uzaylıların trilyonlarca kilometre yolu yalshynızca bizi goumlrmek iccedilin geldiklerine inanacak kadar kendimizi beğenmişiz

Onların radarında olmama olasılığımız epey yuumlksek İronik olarak goumlkada birbirleriyle iletişim halinde zeki varlıklarla dolu olup da biz bunu bilemeyecek kadar gelişmemiş olabiliriz

İLK TEM ASEr ya da geccedil bir uzaylı uygarlığıyla ilk temas kuracağımız ara duumlşuumlnuumln O an insanlık tarihi iccedilin doumlnuumlm noktası olabilir O zaman sıradaki sorular şunlardır Geldiklerinde niyetleri ne olashycak ve bilinccedilleri nasıl olacak

Filmlerde ve bilimkurgu romanlarında uzaylılar genellikle bizi yemek Duumlnyamızı fethetmek bizimle ccediliftleşmek bizi koumlleshyleştirmek ya da gezegenimizdeki kaynakları soumlmuumlrmek isterler Ancak bunların hepsi olasılık dışıdır

Uzaylı uygarlığıyla ilk karşılaşmamız buumlyuumlk olasılıkla bir UFOnun Beyaz Sarayın bahccedilesine inmesiyle olmayacak

356 UZAYLI ZİHNİ

Muhtemelen bir yeni yetme gencin SETIhome projesinin ekran koruyucusunun Puerto Ricodaki Arecibo radyoteleskopundan gelen sinyallerin deşifre edildiğini bildirmesiyle olacak Belki de Hat Creekteki SETİ projesinin boumlyle bir mesajı yakalamasıyshyla gerccedilekleşecek

İlk karşılaşma bu nedenle tek youmlnluuml olacak Gelen mesajlara kulak kabartabileceğiz fakat vereceğimiz yanıtın ulaşması yuumlzshyyıllar alabilir

Radyoda duyacağımız konuşmalar uzaylıları anlamak iccedilin ccedilok değerli bilgiler iccedilerebilir Fakat alman mesajların ccediloğu dedishykodu eğlence muumlzik vb ve ccedilok az bilimsel iccedilerikli olacak

Dr Shostaka bir sonraki kilit soruyu sordum İlk temas kurulduktan sonra bunu bir sır olarak mı saklayacaksınız Bu kitlesel paniğe dini histeriye kargaşaya ve kendiliğinden tahlishyyelere yol accedilmaz mı Hayır dediğinde biraz şaşırdım Buumltuumln veriyi huumlkuumlmetler ve insanlarla paylaşacaklarını soumlyledi

Sıradaki sorular Neye benzeyecekler Nasıl duumlşuumlneceklerUzaylı bilincini anlamak iccedilin bize yabancı olan başka bilinccedilshy

leri oumlrneğin hayvan bilincini analiz etmek oldukccedila yararlı olur Onlarla yaşıyoruz fakat onların kafalarından ne geccediltiğine ilişkin en ufak bir fikrimiz yok

Hayvan bilincini anlamak bize uzaylı bilincini anlama konushysunda yardımcı olabilir

HAYVAN BİLİNCİHayvanlar duumlşuumlnuumlr muuml Duumlşuumlnuumlrlerse ne hakkında duumlşuumlnuumlrshyler Bu soru binlerce yıldır tarihteki en buumlyuumlk zihinlerin kafasıshynı meşgul etmiştir Yunan tarihccedililer ve yazarlar Plutarch ile Pliny yanıtı hacirclacirc meccedilhul olan bu meşhur soru hakkında yazmışshylardır Yuumlzyıllar boyunca felsefenin devleri tarafından da pek ccedilok ccediloumlzuumlm uumlretilmiştir

Bir koumlpek bir yol boyunca yuumlruumlmekte ve sahibini aramaktayshyken yolun uumlccedile ayrılan ccedilatalına gelir Koumlpek oumlnce sola youmlnelir havayı koklar ve sahibinin bu yoldan gitmediğini anlayarak geri doumlner Sonra sağa youmlnelir havayı koklar ve yine anlar ki sahibi

UZAYLI ZİHNİ 357

bu yoldan da gitmemiştir Ardından koumlpek zafer edasıyla ortashydaki yola youmlnelir ve havayı koklamaz

Koumlpeğin kafasının iccedilinde ne oldu Buumlyuumlk filozoflardan bazıshyları iccedilin bu soruya takılmanın hiccedilbir faydası olmadı Fransız denemeci ve filozof Michel de Montaigne koumlpek accedilıkccedila fark etti ki kalan tek olasılık ortadaki yoldan gitmekti bu nedenle koumlpekler soyut duumlşuumlnebilir sonucuna varmıştır

St Thomas Aquinas 13 yuumlzyılda bunun tersini savunmuştur soyut duumlşuumlnme gibi goumlruumlnen aslında gerccedilek duumlşuumlnme değildir Zekacircnın yuumlzeysel goumlruumlnuumlşuumlyle aldanabiliriz diye accedilıklamıştır

Yuumlzyıllar sonra hayvan bilinci hakkında John Locke ve George Berkeley arasında uumlnluuml fikir duumlellosu olmuştur John Locke Hayvanlar soyutlayamaz diye goumlruumlşlerini bildirmiştir Piskopos Berkeley ise Eğer hayvanların soyutlaması o hayvan tuumlruuml iccedilin ayırt edici oumlzellik yapılmazsa korkarım ki insan olarak kabul edilenlerin buumlyuumlk bir kısmının o hayvanlardan kabul edilshymesi gerekir diye yanıt vermiştir

Ccedilağlar boyunca filozoflar bu soruyu insan bilincini koumlpeğe empoze ederek analiz etmişlerdir Bu insan biccedilimciliği ya da hayvanların da insanlar gibi duumlşuumlnuumlp davrandığım varsaymakshytır Ancak belki de asıl ccediloumlzuumlm bu soruya koumlpeğin bakış accedilısıyla yaklaşmaktır Bu da zaten uzaylı bakış accedilısı gibi olacaktır

icirc Boumlluumlmde hayvanların da buumltuumlnuumln bir parccedilası olduğu bishylincinin tanımım vermiştim Hayvanlar duumlnyayı modellendir- mek iccedilin kullandıkları değişkenler accedilısından bizden farklıdır Dr David Eagleman psikologların buna umwelt ya da hayshyvanların gerccedileği algılaması dediğini belirtmiştir Kenenin koumlr ve sağır olan duumlnyasmda oumlnemli sinyaller sıcaklık ve buumltirik asidin kokusudur Hayalet balıkları iccedilin oumlnemli olan elektrik alanlardır Yankıları algılayan yarasalar iccedilin havadaki ses dalgashyları oumlnemlidir Her canlının ccedilevreyi kendine oumlzguuml algılayışı varshydır ve o canlı algılarıyla dış gerccedilekliği kendine goumlre yorumlu- yordur

Koumlpeğin beyni iccedilin her yer suumlrekli olarak kokuların fırıl fırıl doumlnduumlğuuml bir ortamdır ki bu oumlzelliğini avlanmak ya da ccediliftleşshymek iccedilin karşı cinsi aramada kullanır Koumlpek bu kokuları kullashy

358 UZAYLI ZİHNİ

narak ccedilevresini beyninde haritalandırır Koumlpeğin bu zihin harishytası bizim goumlzle algıladığımızdan tamamen farklıdır ve farklı bilgiler iccedilermektedir (1 Boumlluumlmde Dr Penfieldin serebral korteksin haritasını oluşturduktan sonra vuumlcudun ccedilarpıtılmış kendi goumlruumlntuumlsuumlnuuml goumlsterdiğini hatırlayın Şimdi koumlpeğin beyshyninin Penfield diyagramım hayal edin Ccediloğu koumlpeğin parmakshylarım değil burnunu oluşturacaktır Hayvanlar tamamen farklı Penfield diyagramına sahip olacaklardır Uzaylıların ise daha da farklı bir Penfield diyagramına sahip olmaları muhtemeldir)

Hayvanlar dış duumlnyayı tamamen farklı algılamalarına karşın bizler ne yazık ki insan bilincini hayvanlara aktarmaya meyillishyyiz Oumlrneğin bir koumlpek iccediltenlikle sahibine itaat ediyorsa bilinccedil- altımız bize koumlpek insanın en iyi dostu ccediluumlnkuuml bizi seviyor ve saygı goumlsteriyor diyor Oysa koumlpeklerin koumlkeni Canis lupustan (kurt) geldiği ve onlar da sıkı bir hiyerarşi iccedilinde suumlruuml olarak avlandıkları iccedilin koumlpek sizi bir ccedileşit baskın erkek ya da suumlruuml lideri olarak goumlruumlyor olabilir Başka bir deyişle siz zirvedeshyki koumlpeksiniz (bu belki de yavru koumlpeklerin neden daha yaşlı koumlpeklerden daha kolay eğitileceğini accedilıklar yaşlı koumlpekler insanların kendi suumlruumllerinden olmadığını anlar fakat yavru koumlpeklerin zihninin etki altında kalması daha kolaydır)

Bir kedi yeni bir odaya girdikten sonra halıya idrarını bırashykınca biz kedinin sinirli ya da gergin olduğunu varsayıyoruz ve bunun nedenini anlamaya ccedilalışıyoruz Oysa belki de kedi yalshynızca idrarının kokusuyla diğer kedileri uzak tutmak iccedilin boumllgeshysini işaretliyor olabilir Yani kedinin aslında hiccedil de keyfi bozuk değil yalnızca diğer kedilere evden uzak durmalarını bu evin ona ait olduğunu soumlyluumlyor

Kedi mırıldar ve kendini bacaklarınıza suumlrterse ona baktığıshymız iccedilin muumlteşekkir olduğunu bunun da samimiyet ve duygushysal yakınlık goumlstergesi olduğunu varsayıyoruz Aslında kedi size suumlrtuumlnerek hormonunu sizin uumlstuumlnuumlze bırakıp sizin ona ait olduğunuzu belirtmek ve diğer kedileri sizden uzak tutmak iccedilin yapıyor olabilir Kedinin bakış accedilısıyla siz bir ccedileşit hizmetccedilisishyniz guumlnde birkaccedil kere yemek vermek iccedilin eğitildiniz ve size suumlrshytuumlnerek koku bırakması diğer kedileri bu hizmetccediliden uzak tutshymaya youmlnelik bir davranıştır

UZAYLI ZİHNİ 359

16 yuumlzyıl duumlşuumlnuumlruuml Michel de Montaigne bir keresinde Kedimle oynadığımda kedinin benimle değil de benim kedimshyle oynadığımı nasıl bilebilirim diye yazmıştır

Kedi insanlardan kaccedilıp yalnız kalmak istiyorsa bu kızgınlığın ya da araya mesafe koymanın bir goumlstergesi olmayabilir Kedilerin koumlkeni koumlpekten farklıdır ve yalnız avlanan yabani kedilere dayanır Yabani kedilerde koumlpeklerde olduğu gibi basshykın erkek yoktur Hayvanlara Fısıldayan Adam gibi televizyon programlarının tuumlrevleri de insan bilincini ve duumlrtuumllerini hayshyvanlara aktarmaya ccedilalışmamızdan doğan sorunları işaret eder

Bir yarasa da sesler tarafından şekillenen ccedilok farklı bir bilinshyce sahiptir Neredeyse koumlr olduğundan sonar aracılığıyla boumlcekshyleri engelleri ve diğer yarasaların yerini bulması iccedilin suumlrekli ccedilıkardığı tiz seslerden gelen geribildirime ihtiyaccedilları vardır Kulakların oumln plana ccedilıkacağı yarasaların Penfield diyagramı bize ccedilok yabancı olacaktır Aynı şekilde yunusların da seslerden gelen geri bildirimlere dayanan insanlardan farklı bilinccedilleri varshydır Yunusların frontal korteksi beyninin diğer boumllgelerine goumlre daha kuumlccediluumlk olduğundan bir zamanlar yunusların zeki olmadıkshyları duumlşuumlnuumllmuumlş Ancak yunuslar bu durumu beyinlerinin tamamının ccedilok buumlyuumlk olmasıyla telafi ederler Yunusların neokorteksini accediltığımızda altı dergi sayfası kadar alan kaplarken insanın neokorteksini accediltığımızda yalnızca doumlrt dergi sayfası kadar alan kaplar Yunusların pariyetal ve temporal korteksleri de oldukccedila gelişmiş olduğundan sudaki sonar sinyalleri analiz edebilirler Ayrıca yunuslar aynada kendi goumlruumlntuumllerini tarayashybilen birkaccedil hayvandan birisidir

Bunlara ek olarak yunusların ve insanların koumlkenleri 95 milshyyon yıl oumlnce farklılaştığı iccedilin bu iki tuumlruumln beyin yapıları oldukshyccedila farklıdır Yunusların buruna ihtiyacı yoktur bu nedenle doğshyduktan kısa suumlre sonra beyinlerindeki koku boumllgesi kaybolur Ancak 30 milyon yıl oumlnce yunuslar yiyeceğe ulaşmak iccedilin sesleshyri kullanmayı oumlğrendiklerinden işitme korteksleri bir anda buumlyuumlduuml Yarasalar gibi yunusların duumlnyaları da yankılar ve titshyreşimlerle dolu olmalı İnsanlarla karşılaştırıldıklarında yunusshyların limbik sistemlerinde paralimbik boumllge denilen muhtemeshy

360 UZAYLI ZİHNİ

len guumlccedilluuml sosyal ilişkiler kurmalarını sağlayan fazladan bir lob bulunmaktadır

Yunuslar gelişmiş bir dile de sahiptir Bir keresinde bir Bilim Kanalı adında bir TV programı iccedilin yunusların havuzunda yuumlzmuumlştuumlm Havuza yunusların birbirleriyle konuşurken ccedilıkarshydıkları değişik sesleri algılayabilen bir sonar detektoumlr yerleştirshydim Bu sinyaller kaydedilip daha sonra bilgisayarda analiz edilshydi Bu rastgele cıvıltı ve cıyaklamaların arkasında bir zekacirc oldushyğunu ayırt etmenin bir yolu var İngilizcede e harfi alfabede en ccedilok kullanılan seslerden bir tanesidir Aslında alfabedeki buumltuumln seslerin listesini ccedilıkarıp dilde ne kadar sıklıkla kullanıldığım goumlrebiliriz İngilizce ile yazılmış hangi kitabı alırsak alalım sesshylerin kullanım sıklığı accedilısından kabaca aynı listeye ulaşılır

Benzer şekilde bu bilgisayar programı da yunusların kullanshydığı dili analiz etmek iccedilin kullanılabilir Kesin olarak zekacircya işashyret eden benzer bir kalıba rastladık Ancak diğer memeli hayshyvanlara bunu uyguladığımızda bu kalıbın bozulduğunu ve beyin boyutları kuumlccediluumlk olan daha aşağı canlılara gittiğimizde tamamen bu kalıbın duumlştuumlğuumlnuuml goumlruumlruumlz Daha sonra bu sinyalshyler tuumlmuumlyle gelişiguumlzel bir hal alır

ZEK İ ARILARUzaylıların bilincinin nasıl olduğunu anlayabilmek iccedilin doğashynın Duumlnyada yaşamı uumlretmek iccedilin geliştirdiği stratejileri duumlşuumlshynuumln Doğamn bilinccedil ve evrim accedilısından derin anlamı olan iki tane temel uumlretici stratejisi vardır

Birincisi memelilerin kullandığı az sayıda yavru doğurup bunları dikkatlice buumlyuumltmektir Bu riskli bir stratejidir ccediluumlnkuuml her nesil birkaccedil tane yavru uumlretilir ve bu yavrulara bakılmak zorunluluğu vardır Her yavruya değer verilir ve belirli bir zaman boyunca dikkatlice bakılır

Oumlte yandan boumlceklerin suumlruumlngenlerin ve Duumlnyadaki ccediloğu yaşam tuumlruumlnuumln iccedilinde olduğu hayvan ve bitkiler aleminin ccediloğu tarafından kullanılan daha eski bir strateji vardır Bu strateji ccedilok sayıda yumurta ya da tohum oluşturup daha sonra bunları kendi başlarına bırakmakta

UZAYLI ZİHNİ 361

Bakım olmadan ccediloğu yavru hayatta kalamaz yalmzca birkaccedil dayanıklı birey bir sonraki kuşağı oluşturur Bunun anlamı her kuşak iccedilin ebeveynler tarafından harcanan enerji sıfırdır tuumlrleshyrin uumlremesinin gerccedilekleşmesi olasılığa bağlıdır

Bu iki strateji de yaşama ve zekacircya uumlrkuumltuumlcuuml derecede farkshylı yaklaşımlarda bulunuyor Birinci stratejide her bireye tek tek değer verilir Sevgi bakım duygusal bağlar ve bağlanma bu grupta oumln plandadır Bu strateji eğer anne-baba bireyler yavrushylarım kollamak iccedilin yeterince enerji harcarlarsa ccedilalışır İkinci stratejide ise bireylere oumlnem verilmez bunun yerine tuumlruumln bir buumltuumln olarak hayatta kalmasına oumlnem verilir Bu stratejiyi uygushylayanlara goumlre bireylerin hiccedilbir değeri yoktur

Dahası uumlreme stratejileri zekacircmn evrimi iccedilin derin etkilere sahiptir Oumlrneğin iki karınca karşılaştığında kimyasal kokuları ve beden dilini kullanarak sınırlı miktarda bilgi paylaşır Karıncalar tarafından paylaşılan bilgi minimum olmasına karshyşın karıncaların tuumlneller ve odalar oluşturarak bir karınca yuvashysı inşa etmeleri iccedilin yeterlidir

Benzer şekilde bal arıları birbirleriyle bir tuumlr dansla iletişim kurarak oldukccedila karmaşık olan kovanları oluşturur ve uzaktaki ccediliccedileklerin yerini belirlerler Buna goumlre onların zekacircsı bireysel olarak değil buumltuumln koloninin buumltuumlnsel iletişimine ve genlerine bağlı olarak gelişir

Uzaylı bir uygarlığın zeki bal arıları gibi uumlremek iccedilin ikinci stratejiyi kullandığım duumlşuumlnelim Bu toplulukta polen aramak iccedilin her guumln uccedilan işccedili arılar goumlzden ccedilıkarılabilir İşccedili arılar uumlreye- mez fakat yalnızca tek amaccedil iccedilin yaşarlar Kovana ve uğruna kendilerini feda edebilecekleri kraliccedile arıya hizmet etmek Memelileri birbirlerine bağlayan bağlar onlar iccedilin hiccedilbir şey ifade etmez

Varsayımsal olarak bu onların uzay programlarını etkilemiş olabilir Biz her astronotun hayatma değer verdiğimiz iccedilin onlashyrın hayatta kalması iccedilin dikkate değer miktarda kaynak harcanshymakta Uzay yolculuğundaki harcamaların buumlyuumlk bir miktarı astronotların yaşam desteğine ve atmosfere sağlam bir şekilde geri doumlnebilmeleri iccedilin harcamyor Ancak zeki bal arıları iccedilin

362 UZAYLI ZİHNİ

her işccedilinin bu kadar değeri olmayabilir bu nedenle onların uzay programının masrafları ccedilok daha duumlşuumlk olacaktır Onların işccedilileshyrinin geri doumlnmesine gerek yoktur Her yolculuk tek youmlnluuml olashybilir bu da ccedilok fazla miktarda tasarruf sağlar

Şimdi işccedili arıya benzer bir uzaylı ile karşılaştığınızı hayal edin Normalde bir işccedili arıyla karşılaştığımız zaman onu ya da kovanı tehdit etmediğimiz suumlrece buumlyuumlk olasılıkla bizi goumlrmezshyden gelecektir Sanki hiccedil var olmamışız gibi Aynı şekilde bu işccedili buumlyuumlk olasılıkla bizimle iletişime geccedilme ve bilgi paylaşma konushysunda en ufak bir niyete sahip olmayacaktır Kendi asıl goumlrevishyne odaklanacak ve bizi yok sayacaktır Dahası bizim değerlerishymiz ona pek bir şey ifade etmeyecektir

1970lerde Pioneer 10 ve Pioneer 11 uydularına Duumlnyamız ve toplumumuz hakkında oumlnemli bilgiler iccedileren iki plaka yerleştishyrildi Plakalar Duumlnyadaki ccedileşitlilik ve tuumlr zenginliğini oumlvuumlyorshydu O zamanki bilim insanları uzaylıların bizim gibi meraklı ve iletişim kurma konusunda istekli olduklarını duumlşuumlnuumlyorlardı Ancak bu plakalar onları bulan uzaylı işccedili bir arıya hiccedilbir şey ifade etmeyecektir

Dahası her işccedilinin zeki olması diye bir zorunluluk yoktur Kovanın isteklerini yerine getirmeye yetecek kadar zeki olmalashyrı yeterlidir Bu nedenle bunun gibi zeki arıların gezegenine mesaj goumlnderirsek geri bir mesaj yazmak iccedilin pek istekli olmayashycaklardır

Boumlyle bir uygarlıkla temas kurulacak olsa bile onlarla iletishyşim kurmak oldukccedila zor olacaktır Oumlrneğin biz birbirimizle ileshytişim kurarken duumlşuumlnceleri anlatım biccedilimine sokmak iccedilin oumlzne- yuumlklem yapısı iccedilerisinde bir cuumlmle kullanırız Ccediloğu cuumlmlemiz Bunu yaptım ya da Onlar şunu yaptı yapısındadır Aslında ccediloğu edebi eser ve karşılıklı konuşmalarımız sıklıkla bizim ya da rol modelimizin yaşadığı deneyimleri ya da maceraları hikaye anlatım tekniğini kullanarak anlata Bu durumdan bizim kişisel deneyimlerimizin aktarılan bilgiler accedilısmdan baskın durumda olduğu ccedilıkartılır

Bununla birlikte zeki bal arılarına dayanan bir uygarlık hikaye anlatımı ve kişisel deneyimlere youmlnelik en ufak bir ilgi

UZAYLI ZİHNİ 363

duymuyor olabilir Kolektif ccedilalışmaya yatkın olduklarından verdikleri mesaj bireysel olmayabilir kişinin sosyal konumunu geliştirecek kişisel muhabbetler yerine kovan iccedilin hayati oumlneme sahip iccedilerikte olabilir İşin geccedileği kolektifin ihtiyaccedilları yerine bireyi konu aldığı iccedilin bizim hikaye anlatım tarzında olan dilishymizi biraz itici bulabilirler

Aynı zamanda işccedili arılar tamamen farklı bir zaman algısına sahip olacaklardır Goumlzden ccedilıkarılabilir oldukları iccedilin uzun bir yaşam suumlresine sahip olmayabilirler Yalnızca kısa ve iyi accedilıkshylanmış projelerin sorumluluğunu uumlstlerine alıyor olabilirler

Oumlte yandan insanlar daha uzun yaşar soumlylenmeden anlaşıshylan bir zaman algımız vardır ve bu sayede yaşamımız sona ermeden bitirebileceğimiz işleri ve projeleri uumlzerimize alırız Bilinccedilsiz bir şekilde projelerimizi diğerleriyle olan ilişkilerimizi ve hedeflerimizi yaşam suumlremize uygun olarak ayarlarız Başka bir deyişle hayatımızı ayrı evrelerde yaşarız Bekarlık doumlnemi sonra evlilik ccedilocuk buumlyuumltme ve nihayetinde kenara ccedilekilmek Fark etmeden sınırlı bir zaman aralığında yaşayıp oumlleceğimizi varsayarız

Ancak binlerce yıl yaşayabilen hatta oumlluumlmsuumlz olan varlıklar hayal edin Bu varlıkların oumlncelikleri hedefleri ve tutkuları tamamen farklı olacaktır İnsanlar yaşam suumlresinden fazla zaman alacak işleri uumlstlenebilirler Yıldızlararası yolculuk ccediloğu kez saf bilimkurgu olarak nitelendiriliyor ccediluumlnkuuml goumlrduumlğuumlmuumlz uumlzere bilinen bir roketin en yakın yıldıza ulaşması kabaca 70000 yıl suumlruumlyor Bu sayı bizim iccedilin engelleyici derecede fazladır Ancak bir uzaylı yaşam formu iccedilin bu miktar tamamen oumlnemsiz olabilir Oumlrneğin onlar belki geccedilici uykuya yatabilir metabolizshymalarını yavaşlatabilir ya da basitccedile sınırsız bir yaşam suumlresine sahip olabilirler

DIŞ G OumlRUumlN UumlŞLERİ NASILDIRUzaylıların mesajlarımn ilk ccedilevirileri bize onların kuumlltuumlruuml ve yaşam tarzları hakkında buumlyuumlk olasılıkla bilgi verecektir Oumlrneshyğin uzaylılar avcı bir tuumlrden evrimleşmiş olabilirler ve hacirclacirc o

364 UZAYLI ZİHNİ

tuumlruumln bazı oumlzelliklerini taşıyor olabilirler (Genellikle Duumlnyadaki avcılar avlarından daha zekidirler Kaplan aslan kedi koumlpek gibi avcılar kurnazlıklarını avlarını takip etmek pusuya yatmak ve gizlenmek gibi zekacirc gerektiren işler iccedilin kulshylanmaktadır Buumltuumln bu avcılar goumlrsel odaklanma sağlayan steshyreo goumlruumlntuumlye sahip olabilmek iccedilin yuumlzlerinin oumln taraflarında goumlz bulundurur Goumlzleri avcıyı goumlrmek iccedilin yan taraflarında bulunan avların yapması gereken tek şey ise kaccedilmaktır Tilki kadar kurnaz ya da aptal tavşan gibi soumlzler kullanmamızın nedeni budur) Uzaylı yaşam formları avcı atalarının ccediloğu avcı iccedilguumlduumllerinden vazgeccedilmiş olsalar bile bazı avcı oumlzelliklerine sahip olabilirler (alan sahiplenme yayılmacılık ve gerektiğinde şiddet gibi)

İnsan ırkım incelediğimizde bizim zekacircmızın gelişmesine yol accedilan uumlccedil tane temel malzeme olduğunu goumlruumlruumlz

1- Ccedilevremizi alet- kullanarak kendi yararımıza şekillendirshymemizi sağlayan başparmağımızı diğer parmaklara yak- laştırabilmemiz

2- Avcılara oumlzguuml stereo ya da uumlccedil boyutlu goumlruumlşuumlmuumlz3- Kuşaklar boyunca bilgi ve kuumlltuumlr aktarabilmemizi sağlashy

yan dile sahip olmamız

Bu uumlccedil temel oumlzelliği hayvanlar acircleminde bulunan oumlzelliklerle karşılaştığımızda ccedilok az hayvanın zekacirc iccedilin bu kriterlere uydushyğunu goumlruumlruumlz Oumlrneğin kedilerle koumlpekler kavrama hareketini yapamazlar ve karmaşık bir dilleri yoktur Ahtapotlar ise ccedilok gelişmiş dokunaccedillara sahip olmalarına karşın ccedilok iyi goumlremezshyler ve gelişmiş bir dilleri yoktur

Bu uumlccedil oumllccediluumltuumln değişik durumları olabilir Kavrama hareketi yaptıran başparmak yerine uzaylıların penccedile ya da dokunaccedilları olabilir (gerekli olan tek koşul bu uzantılarla yapılmış olan aletshylerle ccedilevrelerini idare edebilmeleridir) İki goumlze sahip olmak yerine boumlcekler gibi daha fazla goumlze sahip olabilirler Ya da goumlruumlnuumlr ışınlar yerine ses ya da moroumltesi ışınları algılayabilen algılayıcıları olabilir Buumlyuumlk olasılıkla avcıların stereo goumlzlerine

UZAYLI ZİHNİ 365

sahip olacaklardır ccediluumlnkuuml avcılar genellikle daha yuumlksek zekacircya sahiptir Aynı zamanda ses temelli dil yerine başka tuumlr titreşimshylerle iletişim kuruyor olabilirler (buradaki tek koşul aralarında bilgi paylaşımı yaparak kuşaklar boyunca bir kuumlltuumlr birikimi oluşturmalarıdır)

Ancak bu uumlccedil oumllccediluumlte sahip olmayan canlılar kabul edilemezAyrıca uzaylıların bilinccedilleri ccedilevreleri tarafından şekillendishy

rilmiş olabilir Goumlkbilimciler evrendeki pek ccedilok yaşanabilir gezegenin sıcak Guumlneşin altında keyif yapılabilen Duumlnya gibi olmayabileceğini fakat yıldızdan milyarlarca km uzakta Juumlpiter gibi devasa bir gezegenin buz gibi soğuk uydularından biri gibi olabileceğini fark etti Juumlpiterin buzlarla kaplı uydusu Europanm yuumlzeyinin altında gelgit kuvvetleriyle ısınan sıvı bir okyanus olduğu hakkında yaygın bir inanccedil var Ccediluumlnkuuml Europa Juumlpiterin etrafında doumlnerken Juumlpiterin uyguladığı buumlyuumlk kuumltleccedilekimi nedeniyle her youmlnden sıkıştırılmakta ve bu etki de uydunun merkezinde suumlrtuumlnme oluşturmaktadır Bu da ısı uumlretshymekte yanardağları ve okyanuslarda buzu eriten ve sıvı okyashynusları oluşturan yanardağ ağızlarını oluşturmaktadır Europa uydusundaki okyanusların ccedilok derin ve hacimlerinin Duumlnya daki okyanusların hacimlerinin birkaccedil katı olabileceği tahmin ediliyor Evrendeki yıldızların yarısının Juumlpiter buumlyuumlkluumlshyğuumlnde gezegenleri olduğundan (Duumlnya benzeri gezegenlerden yuumlz kat daha bereketli) ccediloğu yaşam formu Juumlpiter gibi bir gaz devinin buzlu uydularından birinde olabilir

Bu nedenle ilk karşılaşacağımız uzaylılar suda yaşıyor olabishylir (Aynı zamanda sudan karaya goumlccediluumlp bazı nedenlerden dolashyyı buzlu yuumlzeyde yaşamayı oumlğrenmiş olabilirler İlk olarak buzun tam altındaki suda yaşayan canlıların evrene kısıtlı bir bakış accedilısı olur Buumltuumln evrenin buzun altındaki su olduğunu duumlşuumlnuumlrlerse hiccedilbir zaman goumlkbilim ve uzay programı geliştire- mezler İkinci olarak suyun elektrik devrelerini kısa-devre etmesi nedeniyle suyun altında kalarak radyo ya da televizyoshynu geliştiremezler Bu uygarlık gelişecekse elektronik alamnda uzmanlaşmaları gerekmektedir ki bu da suyun altında muumlmshy

366 UZAYLI ZİHNİ

kuumln değildir Bu nedenle bu uzaylılar bizim yaptığımız gibi sudan ccedilıkıp karada yaşamayı oumlğrenmiş olmalılar)

Peki boumlyle bir yaşam formu gelişip uzaya gidebilecek hatta Duumlnyaya ulaşabilecek bir uygarlık kurabilirlerse O zaman hacirclacirc bizim gibi biyolojik varlıklar mı olacaklar yoksa biyolojik varlık olmamn da oumltesine geccedilecekler mi

B İYOLOJİ SONRASI DUumlNEMPhoenix yakınlarındaki Arizona Eyalet Uumlniversitesinden messhylektaşım Dr Paul Davies bu soruların yanıtını bulmak iccedilin ccedilok zaman harcadı Onunla yaptığım roumlportajda bana bizden binlershyce hatta daha fazla yıl ileride olan bir uygarlığın neye benzediğishyni duumlşuumlnmek iccedilin ufkumuzu genişletmemiz gerektiğini soumlyledi

Dr Davies uzay yolculuğunun tehlikeleri ele alındığında uzaylıların orijinal biyolojik formlarını terk edip bir oumlnceki boumlluumlmde konuştuğumuz gibi vuumlcutsuz zihinler olarak yolculuk etmiş olacaklarına inanıyor Dr Davies Benim ulaştığım sonuccedil şaşırtıcı gelebilir Muhtemelen -aslında kaccedilınılmaz olarak - biyoshylojik zekacircnın yalmzca geccedilici bir olgu evrende aklın evriminin kısa suumlren bir evresi olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Duumlnya dışında zeki bir varlığa rastlayacak olursak ccedilok buumlyuumlk bir olasılıkla bushynun biyoloji sonrası doğası olacağma ve SETİ iccedilin accedilık ve geniş kapsamlı alt dalları olan bir sonuccedil olduğuna inanıyorum diyor

Gerccedilekte uzaylılar bizden binlerce yıl ileriyse buumlyuumlk olasılıkshyla biyolojik bedenlerini ccedilok uzun zaman oumlnce en kullanışlı bilgisayar-bedeni oluşturmak iccedilin terk etmişlerdir Bu da buumltuumln yuumlzeyi bilgisayarlarla kaplı bir gezegen Dr Davies Buumltuumln yuumlzeyi tek bir işletim sistemiyle youmlnetilen bilgisayarlarla kaplı bir gezegeni goumlz oumlnuumlne getirmek o kadar da zor değildir Ray Bradbury bu varlıklar iccedilin Matruşka beyinleri soumlzcuumlğuumlnuuml uumlretshyti diye belirtti

Dr Daviese goumlre uzaylı bilinci benlik kavramını yitirip ccedilarşaf gibi buumltuumln gezegeni kaplayan zihinlerin oluşturduğu kolektif sanal ağın bir parccedilası olmuş olabilir Ayrıca Benlik duygusu olmayan guumlccedilluuml bir sanal ağın insan zekacircsı uumlzerinde ccedilok

UZAYLI ZİHNİ 367

fazla avantajı olur ccediluumlnkuuml bu yapı kendini yeniden tasarlayabishylir korkusuzca değişiklikler yapabilir buumltuumln sistemlerle kaynashyşabilir ve buumlyuumlyebilir Bu konuda şahsi duygulara kapılma bu suumlreccedilte hatırı sayılır bir gecikmeye yol accedilacaktır

Verim ve artmış hesaplama kapasitesi accedilısından Dr Davies bu gelişmiş uygarlığın kimliklerini bırakıp kolektif bir bilinccedil tarafmdan oumlzuumlmsendiğini oumlngoumlrmektedir

Dr Davies duumlşuumlncesini eleştirenlerin bu duumlşuumlnceyi itici bulabileceğini kabul ediyor Oumlyle ki bu uzaylı tuumlrleri bireyselshylik ve yaratıcılıklarını kolektif ya da kovamn yararı iccedilin feda edishyyorlarmış gibi goumlruumlnuumlyor Bu kaccedilınılmaz değil fakat uygarlık iccedilin en etkili tercih diye ekliyor

Bunun yanında Dr Daviesin oldukccedila iccedil karartıcı olduğunu itiraf ettiği bir tahmini var Ona neden uzaylıların bizi ziyaret etmediğini sorduğumda bana ilginccedil bir yanıt verdi Her gelişshymiş uygarlık bizim gibi gerccedilekten daha ilginccedil ve zorlayıcı olan sanal gerccedileklik oluşturmuştur Bizim şimdiki sanal gerccedilekliğishymiz bizden binlerce yıl ileri olan bir uygarlığın sanal gerccedileklishyğiyle karşılaştırılınca bizimki onlarınkinin yanmda ccedilocuk oyunshycağı gibi olabilir

Bunun anlamı da onların en iyi beyinleri farklı sanal duumlnyashylarda sanal hayatlar yaşamayı seccedilmiş olabilir Bunun cesaret kırıcı bir duumlşuumlnce olsa bile kesinlikle boumlyle bir olasılık olduğushynu da paylaştı Aslında bu sanal gerccedilekliği gittikccedile muumlkemmelshyleştiren bizler iccedilin bir uyarı olabilir

ONLARIN N İYETİ NEThe Matrix filminde makineler kontroluuml ele geccedilirip insanları kozalara yerleştirerek kendileri iccedilin enerji kaynağı olarak soumlmuumlshyruumlrler Hayatımızı bu nedenle bağışlarlar Ancak tek bir elektrik santrali milyonlarca insandan daha fazla enerji uumlrettiği iccedilin enerji kaynağı arayan uzaylılar insanların kaynak olarak kullashynılmasına gerek olmadığım ccedilok zaman geccedilmeden goumlruumlrler (bu gerccedilek makinelerin amiri iccedilin goumlzden kaccedilmış olabilir fakat umashyrız ki uzaylılar mantıklı olanı goumlruumlrler)

368 UZAYLI ZİHNİ

Bir başka olasılık bizi yemek istiyor olabilirler Bu anlayış Alacakaranlık Kuşağımn bir boumlluumlmuumlnde keşfedildi Filmde uzayshylılar Duumlnyaya inerler ve bize gelişmiş teknolojilerini vaat edershyler Hatta kendi guumlzel gezegenlerini ziyaret etmeleri iccedilin goumlnuumllshyluuml olup olmadığını bile sorarlar Uzaylılar kazara arkada bilim insanlarının uzaylıların bizimle ne gibi mucizeler paylaşacağın oumlğrenmek iccedilin hevesle ccediloumlzmeye ccedilalıştıkları To Serve Man (İnsan Sunumu) adında bir kitap bırakırlar Bunun yerine bilim insanshyları bu kitabın aslında bir yemek tarifi kitabı olduğunu keşfedershyler (ancak bizim DNA ve proteinlerimiz onlarınkinden tamamen farklı olacağından onların sindirim sistemi iccedilin oldukccedila sıkıntı verici bir oumlğuumln oluruz)

Başka bir olasılık ise uzaylıların Duumlnyamn kaynakları ve değerli minerallerini soumlmuumlrmek istemesidir Bunda belki doğrushyluk payı olabilir fakat uzaylılar zahmetsiz bir şekilde yıldızlar- arası yolculuk edebiliyorsa yerel halkıyla uğraşmaktansa birccedilok yaşam olmayan gezegen talan edilebilir Onların bakış accedilısınshydan ortada kolay alternatifler varken bir gezegeni kolonileştir- meye ccedilalışmak zaman kaybıdır

Peki eğer uzaylılar bizi koumlleleştirmek ve kaynaklarımızı talan etmek istemiyorlarsa ne gibi tehlike doğurabilirler Ormanda bir geyik duumlşuumlnuumln Bu geyiğin kimden daha ccedilok korkshyması lazım - elinde pompalı tuumlfek olan gaddar bir avcıdan mı yoksa ılımlı bir tutum iccedilindeki elinde planlarıyla bir muumlteahhitshyten mi Avcı geyiği korkutmasına karşın ancak birkaccedil geyik bu avcı tarafmdan tehdit edilir Oysa muumlteahhit geyik iccedilin daha tehlikelidir ccediluumlnkuuml geyik onun umurunda bile değildir Muumlteahhit geyiği hiccedil duumlşuumlnmez yalnızca ormanı ne gibi bir kulshylanışlı yapıya doumlnuumlştuumlreceğini duumlşuumlnuumlr Bu bakış accedilısıyla baktıshyğımızda gerccedilek bir istila nasıl goumlruumlnuumlr

Holywood filmlerinde goumlze batan bir hata vardır Uzaylılar bizden yalnızca bir yuumlzyıl kadar ileridir bu nedenle biz Duumlnya Uccedilan Dairelere Karşı filminde olduğu gibi genellikle gizli bir silah tasarlarız ya da onların zırhlarında bir zayıf nokta bulup onları kovarız Ancak bir keresinde SETİ direktoumlruuml Dr Seth Shostakm dediği gibi gelişmiş uzaylı uygarlığıyla yapılacak bir

UZAYLI ZİHNİ 369

savaş Godzilla ile Bambi arasında yapılacak bir savaş gibi olur

Gerccedilekte uzaylılar silah teknolojisinde bizden binlerce ya da milyonlarca yıl ileri olabilirler Bu nedenle ccediloğunlukla onlara karşı kendimizi ccedilok az savunabiliriz Ancak belki de tarihin en buumlyuumlk imparatorluğu olan Roma İmparatorluğunu yıkan barshybarlardan ders alabiliriz

Romalılar muumlhendislikte ustaydı barbar koumlylerini duumlmduumlz edecek silahlar ya da ccedilok buumlyuumlk bir imparatorluğun uccedillarındaki askeri kamplara erzak goumlnderecek yollar yapabiliyorlardı Goumlccedilebelikten yeni yeni ccedilıkmakta olan barbarların oumlnuumlne geleni yıkabilecek guumlccedilteki Roma Ordusu karşısında hiccedilbir şansı yoktu

Tarihin yazdığına goumlre imparatorluk genişledikccedile zayıfladı birccedilok devletle savaşmak durumunda kaldı birccedilok antlaşma ile batağa suumlruumlklendi ve oumlzellikle nuumlfus giderek azalırken buumltuumln bunları karşılayacak ekonomisi yoktu Dahası hep asker eksiği olan imparatorluk genccedil barbarlan askere almak ve daha sonra onları lider pozisyonuna getirmek durumunda kalıyordu Kaccedilınılmaz bir biccedilimde imparatorluğun ileri teknolojisi barbarshylara da geccedilti Zamanla barbarlar kendilerini fetheden askeri tekshynolojide ustalaştılar

Sonlara doğru imparatorluk saray entrikaları uumlruumln kıtlığı iccedil savaşlar ve aşırı gerilmiş ordu ile zayıflamış olarak artık Roma Ordusu ile savaşacak guumlccedilte olan barbarlarla yuumlzleşti İmparatorluğun MS 410 ve 455 yıllarında yağmalanması MS 476 yılında tamamen yıkılmasına yol accediltı

Aym şekilde Duumlnyalılar başta uzaylı istilasına karşı bir tehshydit oluşturamayacak fakat zamanla Duumlnyalılar uzaylı ordusushynun zayıf noktalarını guumlccedil kaynaklarını komuta merkezini ve cephaneliğini oumlğrenebileceklerdir İnsan nuumlfusunu kontrol altınshyda tutabilmek iccedilin uzaylılar insanlar arasından işbirlikccedili seccedilip onları terfi ettirmek zorunda kalacaklardır Bu da onların teknoshylojilerinin bize geccedilmesine yol accedilacaktır

Daha sonra Duumlnyalı ayaktakımı bir karşı atak duumlzenleyebishylir Sun Tzunun Savaş Sanatındaki klasik oumlğretisindeki gibi Doğunun askeri stratejisinde daha guumlccedilluuml bir orduyu yenmenin

370 UZAYLI ZİHNİ

bir yolu vardır Oumlnce onların boumllgenize girmelerine izin verirsishyniz Onlar yabancı oldukları boumllgeye girip duumlzenleri bozuldushyğunda en zayıf oldukları noktadan karşı saldırıya geccedilebilirsiniz

Bir başka teknik ise duumlşmamn guumlcuumlnuuml kendilerine karşı kulshylanmaktır Judoda başlıca strateji gelen saldırının momentumu- nu kendi avantajın iccedilin kullanmaktır Duumlşmanın saldırmasına izin verirsiniz sonra onun kuumltlesi ve enerjisini kullanarak denshygesini bozup savunmasını kırarsınız Ne kadar buumlyuumlk olurlarsa o kadar sert duumlşerler Aynı şekilde belki de daha guumlccedilluuml bir uzayshylı ordusuyla savaşmanın tek yolu onların boumllgenizi istila etmeshysine izin vererek silahlarını ve sırlarını oumlğrenmek daha sonra bu silahları ve sırları onlara karşı kullanmaktır

Yani bizden guumlccedilluuml bir uzaylı ordusunu yuumlz yuumlze savaşarak yenemeyiz Ancak yenemezlerse ccedilekileceklerdir ve beraberliğin bedeli de oldukccedila fazladır Başarı duumlşmanı galibiyetten mahshyrum etmektir

Ancak ben uzaylıların koumltuuml niyetli olmayacaklarına ve hatta bizi yok sayacaklarına inanıyorum Onlara oumlnereceğimiz hiccedilbir şey yok Gezegenimizi ziyaret etmeleri merak ya da keşif amaccedilshylı olacaktır (merak bizim zekacircmızın evrilmesi accedilısından temel unsur olduğundan uzaylıların da meraklı olmaları muhtemelshydir ve bizi analiz etmek isteyeceklerdir fakat bizimle temas kurshymak iccedilin herhangi bir neden bulunmamaktadır)

U ZA Y LI BİR ASTRONOTLA KAR ŞILAŞ M AKFilmlerdeki gibi etten ve kemikten uzaylılarla karşılaşmayacağız muhtemelen Bu hem ccedilok tehlikeli hem de gereksiz olur Mars Roverı keşif yapmaya goumlnderdiğimiz gibi uzaylıların da yıldızshylar arası yolculuğun zor koşullarına dayanabilecek organikmeshykanik yapay bedenler ya da Avatarlar goumlndermesi ccedilok buumlyuumlk bir olasılıktır Boumlylece Beyaz Sarayın bahccedilesinde rastlayacağıshymız uzaylılar kendi gezegenlerindeki sahiplerine hiccedil de benshyzemeyebilir Bunun yerine sahipleri bilinccedillerini bu vekiller arashycılığıyla uzaya goumlnderecektir

Buumlyuumlk olasılıkla erozyon goumlruumllmeyen jeolojik olarak tutarlı olan uydumuz Aya bir robot uzay aracı yani robot sonda goumlnshy

UZAYLI ZİHNİ 371

dereceklerdir Bu robotlar kendini kopyalayabilecekler yani bir fabrika kurup binlerce kendi kopyalarından uumlreteceklerdir (Bunlara von Neumann sondaları denmektedir Bu ad dijital bilgisayarların temellerini atan matematikccedili John von Neumanndan gelmektedir von Neumann makinelerin kendini kopyalayabilmesini duumlşuumlnen ilk matematikccedilidir) Bu ikinci kuşak robotlar başka yıldız sistemlerine gidip her biri uumlccediluumlncuuml kuşak binlerce robot daha uumlretip toplamda sayıları milyona yakshylaşacaktır Bu robotlar yayılarak daha ccedilok fabrika kuracak ve milyarlarca başka robot uumlretecekler Bir tane uyduyla başlayarak oumlnce bin sonra milyon daha sonra milyar tane robot olacaktır Beş kuşak iccedilinde bir katrilyon robot olacakta Ccedilok zaman geccedilshymeden ışık hızıyla genişleyen devasa bir kuumlre şeklinde trilyonshylarca robotumuz olacak ve buumltuumln goumlkadayı birkaccedil yuumlz bin yılda kolonileştirmiş olacağız

Dr Davies bu kendini kopya eden von Neumann sondası fikrini o kadar ciddiye aldı ki Ayın yuumlzeyinde boumlyle bir uzaylı ziyaretine ilişkin bulgu olup olmadığım araştırmak iccedilin kaynak aramaya başladı Dr Davies Ayda belki milyonlarca yıl oumlnce olmuş olan bir uzaylı ziyaretini goumlsterecek radyo sinyalleri ya da radyasyon anomalilerini araştırmayı istemektedir Dr Robert Wagner ile birlikte Ay Keşif Uydusundan (Lunar Reconnaissance Orbiter) ccedilekilmiş fotoğrafların daha yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlrluumlkte ve ayrıntılı olarak incelenmesi iccedilin bir bilimsel yayın olan Acta Astronaacuteuticaya makale yazdı

Makalede Ccedilok kuumlccediluumlk de olsa uzaylı teknolojisinin Ayın yuumlzeyinde kalmtı ya da yuumlzey farklılaşması şeklinde iz bırakmashysı gibi bir olasılık var aym zamanda uzaylıların bırakmış olabishyleceği izler ccedilok uzun zaman geccedilse bile aym şekilde kalabilir demişlerdi Ayın yuumlzeyinde erozyon olmaması nedeniyle uzayshylıların imzası hacirclacirc goumlruumllebilir (aynı şekilde 1970 yılında astroshynotlarımız tarafından bırakılan ayak izleri milyarlarca yıl sonra bile hacirclacirc goumlruumllebilir olacaktır)

Dr Davies Von Neumann sondalarımn boyutunun ccedilok kuumlccediluumlk olabilmesi bizim accedilımızdan sorun oluşturacakta Nano- uydular molekuumller makineler ve mikroelektronik sistemleri kul-

372 UZAYLI ZİHNİ

iexclanacaktır bundan dolayı boyutları yalnızca bir ekmek kutusu kadar hatta daha kuumlccediluumlk olabileceklerdir diyor (gerccedilekte boumlyle bir uydu birinin arka bahccedilesine iniş yaparsa ev sahibi bunu goumlzshyden kaccedilırabilir)

Sayıları uumlstel olarak artan von Neumann sondalarım kullanshymak goumlkadayı kolonileştirmek iccedilin en verimli youmlntem olabilir (Bu youmlntem aym zamanda viruumlslerin vuumlcudumuzda yayılırken uyguladığı youmlntemdir Oumlnce birkaccedil tane viruumls huumlcremize girer boumlluumlnme mekanizmasını ele geccedilirerek huumlcrelerimizi viruumls uumlretshymek iccedilin birer fabrikaya doumlnuumlştuumlruumlrler Bir viruumls iki haftada trilshyyonlarca huumlcreye yayılır ve nihayetinde hapşırmaya başlarız)

Bu senaryo doğruysa o zaman Ay buumlyuumlk olasılıkla uzaylılashyrın ziyaretine uğramıştır Bu uzaylılarla guumlnuumlmuumlzde bile en akla yakın karşılaşmanın konu edildiği 2001 Bir Uzay Yolu Macerası filminin de temelini oluşturur Filmde milyonlarca yıl oumlnce Duumlnyada hayatın evrimini goumlzlemlemek iccedilin Aya bir uzaylı sondası yerleştirilir Bu sonda kimi zaman evrim suumlrecine muumldahale eder ve bizim evrimimizi hızlandırır Daha sonra bu bilgi kadim uzaylı uygarlığının ana gezegenine gitmeden oumlnce Juumlpiterdeki ara istasyona goumlnderilir

Burada aynı zamanda milyarlarca yıldızı goumlzlemleyebilen gelişmiş uzaylıların bakış accedilısında hangi gezegenleri kolonileşti- recekleri konusunda tercihlerini goumlrebilmekteyiz Goumlkadanın muazzam boyutunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde uzaylılar verileri analiz edip daha sonra kolonileştirmek iccedilin en uygun gezegen ya da Ayı bulmuşlardır Onlara goumlre Duumlnya o kadar da cazip gelmeshymiş olabilir

Gelecekteki imparatorluklar zihin imparatorlukları olacak

-WINSTON CHURCHILL

Teknolojiyi bilgelik ve sağduyuyla geliştirmezsek hizmetkacircrımız celladıshymız olacaktır

- GENERAL OMAR BRADLEY

i SOHSOumlZ

İ l ilim duumlnyasında 2000 yılında şiddetli bir tartışma

Ej patlak verdi Sun Computersin kurucularından biri l olan Bill Joy ileri teknolojiden dolayı yuumlzleştiğimiz

oumlluumlmcuumll tehdidi belirten tahrik edici bir makale yazdı Wired dergisindeki Geleceğin Bize İhtiyacı Yok şeklinde kışkırtıcı bir başlık attığı makalesinde En guumlccedilluuml 21 yuumlzyıl teknolojilerimiz - robotbilim genetik muumlhendisliği ve nanoteknoloji- insanları nesli tuumlkenme tehlikesi altında olan bir tuumlr yapmakla tehdit etmektedir diye yazdı Bu makale bilimin oumln saflarında yoğun olarak ccedilalışan ve kendim bu işe adamış bilim insanlarının etik değerlerim sorgulamalarına neden oldu Joy bilim insanlarının ccedilalışmalarının insanlığa karşı oluşturduğu muazzam tehdidin bu teknolojilerin faydaları tarafından goumllgelendiğini belirterek ccedilalışmalarm ana hatlarını sorguladı

374 SONSOumlZ

Bili Joy tuumlm teknolojilerimizin insanlığı yok etmek uumlzere planlar yaptığı bir korku distopyası tanımladı Asıl eserlerimizshyden uumlccediluumlnuumln eninde sonunda bize karşı olacağına ilişkin şu uyashyrılarda bulundu

bull Bir guumln biyomuumlhendislik ile oluşturulmuş mikroplar laboratuvarlardan kaccedilıp Duumlnyada tahribata neden olabishylirler Bu yaşam formları yayıldıktan sonra tekrar ele geccedilishyrilemeyeceğinden kontrolsuumlzce ccediloğalıp Duumlnyada Orta Ccedilağda olandan da beter oumlluumlmcuumll bir salgına yol accedilabilir Biyoteknoloji insan ırkının evrim suumlrecinde değişikliğe neden olup demokrasimizin koumlşe taşlarından olan eşitlik kavramım tehdit edici farklı ve eşit olmayan tuumlrler oluşshymasına dahi neden olabilir

bull Bir guumln nanobotlar ccedilıldırıp tuumlm Duumlnyayı kaplayacak sınırsız miktarda gri yapışkan madde puumlskuumlrtuumlp tuumlm yaşamı boğabilirler Bu nanobotlar sıradan maddeyi sindishyrip yeni madde formları yarattığmdan arızalı nanobotlar ccedilılgına doumlnuumlp Duumlnyanm buumlyuumlk bir kısmını sindirebilir Joy Gri yapışkan madde insanın Duumlnya uumlzerindeki macerası iccedilin can sıkıcı bir son olurdu sırf ateş ya da buzshydan ccedilok daha beter ve bu basit bir laboratuvar kazası sonucu olabilir diye yazmıştır

bull Bir guumln robotlar başa geccedilecek ve insanlığın yerini alacakshytır O kadar zeki olacaklar ki insanları kenara itecekler Evrimde bir dipnot olarak kalacağız Joy Robotlar hiccedilbir bağlamda bizim ccedilocuklarımız olmayacaklardır Bu yolda ırkımız yok olabilir diye yazmıştır

Joy 1940larda atom bombasının oluşturduğu tehlikenin bu uumlccedil teknolojinin ortaya ccedilıkardığı tehlike yamnda kuumlccediluumlk kaldığım iddia etmiştir O zamanlar Einstein nuumlkleer teknolojinin uygarshylığı yok edeceğini Dehşete duumlşuumlrecek kadar accedilıktır ki teknolojishymiz insanlığımızı aşmıştır soumlzleri ile uyarmıştır Joy bu teknoshylojiler denetleniyorsa bile az denetlenen oumlzel firmalar tarafından

SONSOumlZ 375

geliştirilirken atom bombasımn ccedilok sıkı denetlenebilecek buumlyuumlk bir devlet programı tarafından uumlretildiğini belirtmiştir

Elbette bu teknolojilerin kısa doumlnemde bazı sorunları yatıştıshyrabileceğini kabul etmektedir Ancak uzun doumlnemde bu teknoshylojilerin buumlyuumlk bir kargaşaya ve insanların kaccedilınılmaz yok olushyşuna neden olabileceği gerccedileği karşısında yararları oumlnemsiz kalshymaktadır

Joy bilim insanlarını bencil ve saf olmakla dahi succedillamıştır Geleneksel bir uumltopya iyi bir toplum ve iyi bir yaşamdır İyi bir yaşam diğer insanları da kapsar Bu tekno-uumltopya hep hastalanshymayacağım oumllmeyeceğim daha iyi bir goumlruumlşuumlm olacak ve daha zeki olacağım benzeri taleplerden ibarettir Bunları Sokrates ya da Platona accedilıklasaydmız size guumllerlerdi diye yazmıştır

Joy soumlzlerini Uccedil derecede koumltuumlluumlğuumln olasılıkları kitle imha silahlarının ulus devletlere miras bıraktığından oumlteye yayılan bir koumltuumlluumlğuumln ileri derecede muumlkemmelleştirilmesinin zirvesinde olduğumuzu soumlylemekte bir abartı goumlrmuumlyorum diyerek bitishyriyor

Tuumlm bunların sonucu nedir Yok olmak gibi bir şey diye uyarıyor Joy

Tahmin edileceği gibi makale bir tartışma kasırgasının kıvılshycımını atmıştır

Bu makale on yıl oumlnce yazıldı İleri teknoloji bakımından bu bir oumlmuumlrluumlk zaman eder Artık makalenin oumlngoumlruumllerine daha bilinccedilli bakmak muumlmkuumlnduumlr Makaleye tekrar bakıldığında ve uyarıları goumlz oumlnuumlne alındığında Bili Joyun bu teknolojilerden kaynaklı tehlikelerin ccediloğunu abarttığım accedilıkccedila goumlrebiliyoruz ancak o bilim insanlarım yaptıkları işlerin etik ahlaki ve sosyal sonuccedilları ile yuumlzleşmeye teşvik de etmiştir ve bu da her zaman iccedilin faydalı bir şeydir

Onun makalesi kim olduğumuz ile ilgili bir tartışma accedilmıştır Beynin molekuumller genetik ve noumlral sırlarım accedilıklarken hepimiz bir anlamda insanlığı bir kova atom ve noumlrona indirgeyerek insanlıktan ccedilıkarmadık mı Eğer beynin her noumlronunu haritalan- dırırsak ve her noumlral yolağı bulursak bu kim olduğumuz ile ilgishyli gizemi ve buumlyuumlyuuml ortadan kaldırmaz mı

376 SONSOumlZ

B IL LY JO Y rsquoA YANITŞimdi anlıyoruz ki robotlar ve nanoteknoloji Bili Joyun duumlşuumlnshyduumlğuuml kadar tehdit oluşturmamaktadır Bu durumlara karşı kontrolsuumlz robotların uumlretimine neden olabilecek belirli yolların yasaklanması tehlike oluşturduklarında kapanabilmelerini sağshylayabilecek ccediliplerin takılması acil durumlarda kendilerini hareshyketsiz hale getirecek cihazların oluşturulması gibi ccedileşitli oumlnlemshyler alabiliriz

Oumlncelikli olan mikroorganizmaların laboratuvardan sızması riski gibi gerccedilekccedili bir tehlikeye sahip olan biyoteknolojidir Nitekim Ray Kurzweil ve Bill Joy 1 Duumlnya Savaşında kaybedishylen insandan daha fazlasının oumlluumlmuumlne neden olan ve en oumlluumlmshycuumll mikroorganizmalardan biri olan 1918 İspanyol nezlesi viruumlshysuumlnuumln tam genomunun accedilıklanmasını eleştiren bir makale yazshymışlardır Bilim insanları uzun suumlredir oumlluuml olan viruumlsuuml cesetleri ve hastalığa kurban olanların kanlarını inceleyip genlerini sırashylayarak tekrar elde etmeyi başardılar ve bunu da internette duyurdular

Boumlyle tehlikeli bir viruumlsuumln yayılmasını oumlnlemek iccedilin koruma oumlnlemleri zaten mevcut ancak bunlara yeni katmanlar eklemek ve bunları guumlccedillendirmek iccedilin adımlar atılmalı Oumlzellikle Duumlnyanm uzak bir koumlşesinde yeni bir viruumls patlak verdiğinde bilim insanları acil muumldahale ekiplerini guumlccedillendirmeli uygarlıkshytan uzak yerlerde viruumlsuuml izole edip gen dizilimini sıralamak ve hızlı bir biccedilimde yayılmasını oumlnlemek iccedilin buna karşı aşı hazır- layabilmelidir

ZİH NİN G ELEC EĞ İ NDEN CcedilIK ARILAC A K LARBu tartışma da zihnin geleceği iccedilin doğrudan bir etki iccedilermekteshydir Sinirbilim halen ilkel sayılır Bilim insanları canlı beynin basit duumlşuumlncelerini okuyup videoya alabiliyor bazı amları kayshydedebiliyor beyni mekanik kollara bağlayabiliyor yatalak hasshytaların etraflarındaki makineleri kullanmalarım sağlayabiliyor beynin belirli noktalarını manyetizma ile susturabiliyor ve zihinsel hastalıklarda hasarlı boumllgeyi tespit edebiliyorlar

SONSOumlZ 377

Bununla birlikte gelecek yıllarda sinirbilimin guumlcuuml patlama yapabilir Şimdiden yapılan ccedilalışmalar nefesimizi kesecek yeni bilimsel keşifler yapmanın eşiğindedir Bir guumln ccedilevremizdeki nesneleri rutin bir şekilde aklımız ile kontrol edebilir anıları internetten indirebilir zihinsel hastalıkları tedavi edebilir beyshynin yedek kopyalarını alabilir ve başkaları ile telepatik olarak iletişim kurabilir hale gelebiliriz Geleceğin duumlnyası zihnin olashycaktır

Bili Joy bu teknolojinin potansiyelini insanların acı ve ıstırashybını rahatlatmak iccedilin sorgulamadı Buna korku ile bakmasına neden olan gelişmiş bireylerin insan ırkmı boumllmesi olasılığıydı Makalede ccediloğu insamn duyarsızlık ve fakirlik iccedilinde yaşarken yalnızca kuumlccediluumlk seccedilkin kesimin zekacircsını ve zihinsel suumlreccedillerini geliştirdiği mutsuz bir distopya betimlemiştir İnsan ırkının ikiye boumlluumlneceğinden ya da belki de insanlıktan ccedilıkacağından korkmuştur

Ancak belirttiğimiz gibi neredeyse tuumlm teknolojiler ilk sunulduklarında pahalı olur ve bu nedenle yalnızca yuumlksek gelirli kesime hitap ederler Seri uumlretimle birlikte bilgisayarların fiyatlarının duumlşmesi rekabet ve ucuz kargo teknolojileri kaccedilınılshymaz bir şekilde duumlşuumlk gelir kesiminin ulaşacağı duumlzeylere de indirdi Gramofonlar radyo televizyon bilgisayar dizuumlstuuml bilshygisayarlar ve cep telefonları da bu aşamaları izledi

Sahip olmanın ya da olmamanın duumlnyasından uzakta bilim refahın dinamosu olmuştur insanoğlunun zamamn başlangıcınshydan beri kuşandığı aletler arasında accedilık ara ile en guumlccedilluuml ve uumlretshykeni bilim olmuştur Ccedilevremizde goumlrduumlğuumlmuumlz inanılmaz zenshyginlik bilim sayesindedir Teknolojinin toplumsal eksiklikleri artırmak yerine nasıl azalttığını anlamak iccedilin atalarımızın 1900lerdeki yaşamını ele alalım ABDde yaşam beklentisi kırk dokuz yıldı Pek ccedilok bebek oumlluumlmuuml vardı Bir komşu ile iletişim kurmak pencereden bağırmayı gerektiriyordu Mektup eğer gelirse atlar ile teslim ediliyordu İlaccedillar genelde kocakarı forshymuumlllerinden ibaretti İşe yarayan tedavi youmlntemleri ampuumltasyon (anestezi verilmeden) ve acıyı dindirmek iccedilin morfinden ibaretshyti Yiyecek guumlnler iccedilinde ccediluumlruumlrduuml Su sistemi yoktu Hastalık

378 SONSOumlZ

suumlrekli bir tehditti Ekonomi yalnızca bir avuccedil zengini ve az mikshytarda orta sınıfı destekleyebiliyordu

Teknoloji her şeyi değiştirdi Artık yemek iccedilin avlanmak zorunda değiliz markete gidiyoruz Artık belimizi buumlken ağırshylıkları sırtımızda taşımak yerine arabamıza yuumlkluumlyoruz (Aslında teknolojinin temel riski ya da milyonlarca insanı oumllduumlshyren risk katil robotlar ya da kontrolden ccedilıkmış nanobotlar değil neredeyse salgın duumlzeyindeki diyabet obezite kalp hastalıkları kanser vs ye neden olan yaşam biccedilimimizdir Bu soruna kendishymiz neden olmaktayız)

Bunu ayrıca kuumlresel duumlzeyde de goumlrmekteyiz Son birkaccedil yılda Duumlnya tarihte ilk defa yuumlz milyonlarca insanın ezici sefashyletten goumlccediluumlne şahit oldu Buumlyuumlk resme bakarsak kayda değer sayıda insanın kacircr etmeyen tarımın zor yaşam koşullarını bırashykıp orta sınıfın boumlluumlmlerine katıldığını goumlruumlyoruz

Batılı devletlerin enduumlstrileşmesi birkaccedil yuumlzyıl aldı ancak yuumlksek teknolojinin yaygınlaşması ile Ccedilin ve Hindistan bunu yarım asırdan kısa bir suumlrede başarmıştır Kablosuz teknoloji ve internet ile bu uumllkeler sıccedilrama yapıp tuumlm şehirlerini meşakkatli bir şekilde kablolarla doumlşeyen diğer devletleri geccedilebilir Batı yaşshylanmayla şehir altyapısı ile uğraşırken gelişmekte olan uumllkeler tuumlm şehirleri parlayan son teknoloji ile donatmaktadır

(Ben doktora yapan bir yuumlksek lisans oumlğrencisiyken benimshyle aynı durumda Ccedilinde ve Hindistanda okuyan arkadaşlarım birkaccedil aydan bir yıla kadar bilimsel yayınların kargo ile gelmeshysini beklerdi Ayrıca Batıya seyahati karşılayamadıklarından oradaki bilim insanları ve muumlhendisler ile neredeyse hiccedil temas haline geccedilemezlerdi Bu durum zaten yavaş ilerleyen teknolojishynin akışına buumlyuumlk bir ket vurdu Buguumln ne var ki bilim insanshyları başkalarımn yazılarını internette yayımlandığı anda okuyashybiliyor ve elektronik ortamda işbirliğinde bulunabiliyorlar Bu durum bilgi akışım buumlyuumlk oranda ivmelendirdi Bu teknoloji beraberinde ilerleme ve refahı getirdi)

Uumlstelik ccediloğu insan bunu karşılayamayacağı halde zekacirc geliştirmenin insanlık uumlzerinde felaketle sonuccedillanacak bir ayrıshy

SONSOumlZ 379

ma neden olacağı da kesin değildir Karmaşık matematiksel denklemleri ccediloumlzmek ya da muumlthiş bir belleğe sahip olmak daha yuumlksek bir gelir akranlar arasında saygı ya da karşı cinsten daha fazla ilgi goumlrmek gibi oumlduumllleri garantilemez Mağara Adamı İlkesi beyin geliştirme kozunu oynamıştır

Dr Michael Gazzaniganm da belirttiği gibi Kendi organlashyrımızı kurcaladığımız duumlşuumlncesi ccediloğu insan iccedilin rahatsız edicishydir Biz gelişmiş zekacirc ile ne yapacağız Onu problemleri ccediloumlzmek iccedilin mi kullanacağız yoksa yalnızca daha uzun Noel kartı listeshylerini aklımızda tutmamıza mı yarayacak

5 Boumlluumlmde de tartıştığımız gibi işsizler yeni teknoloji ve becerileri oumlğrenmeyi sağlayacak bu teknolojiden faydalanabilir Bu yalnızca işsizlik sorunu ile ilgili sorunları azaltmakla kalshymaz duumlnya ekonomisini daha etkili ve değişime duyarlı yapashycak etkiyi goumlsterir

B İLG ELİK V E DEM OKRATİK BİR Ş EK İLD E TARTIŞM AJoyun makalesine yanıt verirken bazı eleştirmenler makalede belirtildiği gibi tartışmanın bilim insanların ve doğa arasında olamadığını vurgulamışlardır Tartışma aslında uumlccedil grup arasınshydadır Bilim insanları doğa ve toplum

Bilişimci Dr John Brown ve Dr Paul Duguid makaleye Barut matbaa tren yolu telgraf ve internet gibi teknolojiler toplumu derin bir biccedilimde değiştirebilir Ancak devlet mahkeshyme resmi ve gayri resmi kuruluşlar sosyal hareketler profesyoshynel ağlar yerel komiteler piyasa kuruluları vs biccedilimindeki sosshyyal sistemler teknolojinin saf guumlcuumlnuuml biccedilimlendirir değiştirir ve yeniden youmlnlendirir ifadeleri ile yanıt vermiştir

Amaccedil onları toplumsal bazda analiz etmektir ve uzun vadeshyde en iyi fikirleri kapsayan yeni bir gelecek bakışmı benimsemek yine bize duumlşecektir

Bence bu durumda sınırsız bilgelik kaynağı sağlam demoshykratik tartışmadan gelir Gelecek yıllarda toplumdan belirli sayıda hayati bilimsel sorunda oylama yapmaları istenecektir Teknoloji boşluk iccedilinde tartışılamaz

380 SONSOumlZ

F E L S E F İ SOR ULARSon olarak bazı eleştirmenler bilimin zihnin sırlarını accedilıklamashyda ccedilok ileri gittiğini hatta bu accedilıklamanın kişiliksizleştirici ve alccedilaltıcı olduğunu iddia etmişlerdir Her şey birkaccedil aracı maddeshynin birkaccedil noumlron devresini aktive etmesine indirgenebilecekken neden yeni bir şey keşfetmenin yeni bir beceri kazanmanın keyifli bir tatile ccedilıkmanın zevkini almaya uğraşasın ki

Başka bir deyişle goumlkbilimin bizi umurunda olmadığımız bir evrenin iccedilinde yuumlzen oumlnemsiz kozmik toz parccedilalarına indirgedishyği gibi sinirbilim de bizi noumlron yolaklarında dolaşan elektrik sinyallerine indirgedi Peki bu gerccedilekten doğru mu

Konuşmamıza bilimin en buumlyuumlk iki gizemini vurgulayarak başladık Zihin ve evren Yalnızca ortak bir tarih ve oumlykuumlye değil aynı zamanda benzer bir felsefeyi ve belki de kaderi payshylaşıyorlar Bilim kara deliklerin iccedilini ve uzak gezegenleri goumlzet- leyebilen guumlcuuml ile evren ve zihin ile ilgili iki ccedilok oumlnemli felsefeyi doğurmuştur Kopernik İlkesi ve Antropik İlke İkisi de bilimshyle ilgili bilinen her şeyle uyumludur ancak birbirlerine taban tabana zıtlardır

İlk buumlyuumlk felsefe Kopernik İlkesi doumlrt yuumlz yıldan fazla zaman oumlnce teleskopun bulunması ile doğdu Bu ilke insanın oumlzel bir konumunun olmadığını belirtir Bu kadar aldatıcı dereshycede basit bir fikir binlerce yıl boyunca el uumlstuumlnde tutulan efsashyneleri ve sağlam felsefeleri yıktı

Adem ile Havvanın Bilgelik Elmasim yiyip Cennet Bahccedilesinden suumlruumllmelerine ilişkin İncil hikayeleriyle başlayan bir takım aşağılayıcı durumlar insanlığın başına gelmiştir Birinci olarak Galileonun teleskopu ile Guumlneş Sisteminin mershykezinde Duumlnyanm değil Guumlneşin olduğu accedilıkccedila goumlruumllmuumlştuumlr Sonra Guumlneş Sisteminin de Samanyolu iccedilerisinde merkezden otuz bin ışık yılı uzaklıkta olan bir noktadan ibaret olduğu oumlğreshynildiğinde duumlşuumlnceler değişmiştir Daha sonra 1920lerde Edwin Hubble pek ccedilok goumlkada olduğunu keşfetmiştir Bu keşifshyle evren birden milyarlarca kat buumlyuumlmuumlştuumlr Şu anda Hubble Uzay Teleskopu goumlruumlnen evrende yuumlz milyarlarca goumlkadanm

SONSOumlZ 381

varlığım accedilığa ccedilıkarabilmektedir Samanyolu goumlkadası ccedilok daha buumlyuumlk bir kozmik sahada iğne ucu kadar kalmıştır

Yeni kozmik kuramlar insanın evrendeki yerini daha da kuumlshyccediluumlltmektedir Şişen evren kuramı yuumlz milyar goumlkadadan olushyşan goumlruumlnuumlr evrenimizin uzak boumllgelerden ışığın bile henuumlz bize ulaşamadığı kadar buumlyuumlk bir evrende bir nokta olduğunu oumlne suumlrmektedir Uzayda teleskoplarımız ile goumlruumlntuumlleyemedi- ğimiz ve ışıktan hızlı gitmemizin muumlmkuumln olmadığı iccedilin asla gidemeyeceğimiz alanlar ccedilok buumlyuumlk yer kaplamaktadır Eğer sicim kuramı (benim uğraştığım alan) doğru ise buumltuumln evren diğer evrenlerle birlikte on bir boyutlu hiperuzayda var olmakshytadır Yani uumlccedil boyutlu uzayın oumltesi vardır Dahası fiziksel olgushynun gerccedilek alanı yuumlzen kabarcık evrenlerle dolu ccediloklu evrenlershydir

Bilimkurgu yazarı Douglas Adams yeni keşiflerle birlikte eskilerin suumlrekli devrilmesini Otostopccedilunun Galaksi R ehberindeshyk i Tam Perspektif Girdabı (Total Perspective Vortex) ile accedilıklashymıştır Bu herhangi bir aklı başında inşam delirtmek iccedilin tasarshylanmıştır O boumlluumlme girdiğinizde tek goumlrebildiğiniz dev bir evren haritasıdır ve haritanın uumlzerinde kuumlccediluumlk neredeyse goumlruumlnshymez bir ok Buradasınız der

Boumlylece bir tarafta uzayda amaccedilsızca suumlruumlklenen kozmik ccediloumlpler olduğumuzu soumlyleyen Kopernik İlkesi diğer tarafta bunun tam zıttı ancak yine guumlncel kozmolojik verilerle uyumlu Antropik İlke vardır

Bu kurama goumlre evren yaşama uyumludur Yine bu basit goumlruumlnen ifade derin anlamlar iccedilermektedir Bir yanda evrende yaşam olduğunu yadsımak olanaksızdır Ancak yaşamın oluşshyması iccedilin evrensel kuvvetlerin inamlmaz incelikte ayarlanması gerektiği accedilıktır Fizikccedili Freeman Dysonun da dediği gibi Evren gelmekte olduğumuzu biliyor gibiydi

Oumlrneğin atomdaki ccedilekirdek kuvveti biraz fazla olsa DNA oluşamadan Guumlneş her şeyi milyarlarca yıl oumlnce yakmış olurdu Biraz zayıf olsaydı bu sefer de başlamak iccedilin gerekli enerji hiccedil oluşmazdı ve buguumln yine burada olamazdık

382 SONSOumlZ

Benzer şekilde kuumltleccedilekimi daha kuvvetli olsaydı evren milshyyarlarca yıl oumlnce Buumlyuumlk Ccediloumlkuumlşe neden olur ve kavrulurduk Biraz daha zayıf olsa bu kez de evren ccedilok hızlı genişleyeceğinshyden Buumlyuumlk Donma meydana gelir ve hepimiz donarak oumlluumlrduumlk

Bu ince ayar vuumlcudumuzdaki atomlarında bile vardır Fizik yıldız tozundan oluştuğumuzu ve etrafımızda goumlrduumlğuumlmuumlz her atomun da bir yıldızın ısısı ile oluştuğunu soumlyler Kelimenin tam anlanuyla yıldızların ccedilocuklarıyız

Ancak hidrojeni yakıp vuumlcudumuzun daha karmaşık eleshymentlerinin oluşmasım sağlayan nuumlkleer reaksiyonlar karmaşıkshytır ve buguumlne kadar herhangi bir noktada raydan ccedilıkabilirlerdi Bu durumda bu elementlerin ve DNAnın atomları oluşmaz dolayısıyla yaşam ortaya ccedilıkamazdı

Diğer bir deyişle yaşam kıymetlidir ve bir mucizedirO kadar ccedilok ince ayarlanmış değişken vardır ki bazıları bunshy

ların tesaduumlf olmadığını iddia eder Antropik İlkenin zayıf hali yaşamın var olmasının evrenin fiziksel parametrelerinin belirli bir kesinlikte tanımlanmaya zorladığını ifade eder Antropik İlkenin guumlccedilluuml hali ise daha da ileri giderek Tanrı ya da bir yarashytıcının ideal bir evren yaratarak yaşamı muumlmkuumln kıldığım ifade eder

F E L S E F E VE SİNİRBİLİMKopernik İlkesi ve Antropik İlke arasındaki tartışma sinirbilimde de yankı uyandırmıştır Oumlrneğin bazıları insanların atom molekuumll ve noumlronlardan ibaret olduğunu bundan dolayı evrenshyde insanlığın oumlzel bir yeri olmadığını iddia eder

Dr David Eagleman Beyninizin transistoumlrleri ve vidaları yerinde olmadığı suumlrece arkadaşlarınız bildiği ve sevdiği siz var olamazsınız Eğer buna inanmıyorsanız herhangi bir hastashynenin noumlroloji servisine gidin Beynin kuumlccediluumlk bir parccedilasına bile gelebilecek bir hasar hayvanların ismini soumlylemek muumlzik dinleshymek riskli durumlarla baş etmek renkleri ayırt etmek ya da basit kararlar vermek gibi oumlzel yeteneklerin şaşırtıcı derecede kaybına yol accedilabilir diye yazmıştır

SONSOumlZ 383

Goumlruumlnuumlşe bakılırsa beyin transistor ve vidaları olmadan işleyemiyor Eagleman bundan Gerccedilekliğimiz biyolojik yapıshymızın niyetine bağlıdır sonucunu ccedilıkarıyor

Robotlar gibi parccedilalarımıza ayrılabileceksek evrendeki yerishymiz kuumlccediluumllmuumlş goumlruumlnuumlyor Bizi er yalnızca zihin adında yazılımı olan beyin sinir sisteminden ibaretiz Duumlşuumlnce arzu umut ve isteklerimiz prefrontal korteksin iccedilinde bir yerde dolaşan elekshytrik atmalarına kadar indirgenebilir Bu Kopernik İlkesinin akla uyarlanmasıdır

Oumlte yandan Antropik İlke de zihne uyarlanabilir ve tam tersi sonucu elde ederiz Zihni gelişiguumlzel olaylardan oluşturshymak ccedilok zor olsa da evrenin durumunun bilinci muumlmkuumln kıldıshyğını ifade eder Viktorya doumlneminden uumlnluuml biyolog Thomas Huxley Zihin gibi benzersiz bir bilinccedil durumu bir sinir dokusushynun uyarılması ile Alaeddinin lambasmı ovduğunda Ccedilinin ortaya ccedilıkması gibi beklenmedik şekilde nasıl ortaya ccedilıkar demiştir

Dahası ccediloğu goumlkbilimci bir guumln başka gezegenlerde yaşamı bulsak bile bunun milyarlarca yıl boyunca okyanuslara huumlkmeshyden mikroplar gibi olacağına inanmaktadır Buumlyuumlk şehirler ve imparatorluklar yerine yalnızca suumlruumlklenen mikroorganizmashylardan oluşan okyanuslar bulabiliriz

Eski Harvard biyologu Stephen Jay Gould ile bu konu hakshykında roumlportaj yaptığımda duumlşuumlncelerini bana şu şekilde accedilıklashydı Bir şekilde Duumlnyamn 45 milyar yıl oumlnceki halinin bir kopyashysını yaratabilseydik 45 milyar yıl sonra şu anki ile aym olur muydu Muhtemelen hayır DNAmn ve yaşamın topraktan ccedilıkma olasılığı ccedilok duumlşuumlk bilinccedilli ve zeki bir yaşamın bataklıkshytan doğmasının olasılığı ise ccedilok daha duumlşuumlktuumlr

Gould Homo sapiens kuumlccediluumlk bir daldır [yaşam ağacında] Yine de dalımız Kambriyen patlamasından beri (500 milyon yıl oumlnce) iyi koumltuuml ccedilok huumlcreli yaşam tarihindeki en sıra dışı duumlzeshyye ulaşmıştır Bilinci Hamletten Hiroşimaya kadar tuumlm sakatshylıklarıyla ile icat ettik demiştir

Aslında Duumlnya tarihinde akıllı yaşam formunun neredeyse yok olduğu zamanlar olmuştur Dinozorları yeryuumlzuumlnden silen

384 SONSOumlZ

toplu nesil tuumlkenmelerine ek olarak insanlık başka yok olma riskleri de yaşamıştır Oumlrneğin tuumlm insanlar belli bir dereceye kadar aynı tuumlrden iki hayvandan ccedilok daha fazla birbirleri ile akrabadır İnsanlar dışarıdan farklı goumlruumlnse de genlerimiz ve kimyamız farklı soumlylemektedir Aslında herhangi iki insan genetik olarak o kadar yakındır ki genetik Adem ya da geneshytik Havvanm insan ırkını doğurduğunu hesaplayabiliriz Dahası o zamanlar kaccedil kişi olduğumuzu da hesaplayabiliriz

Sayılar olağanuumlstuuml Genetik yetmiş - yuumlz bin yıl oumlncesinde birkaccedil yuumlz ile birkaccedil bin arasında değişen sayıda insanın yaşadıshyğım ve tuumlm insan ırkının bunlardan başladığını goumlsteriyor (Bir kuram yetmiş bin yıl oumlnce Endonezyada Toba yanardağındaki devasa patlama sonucu sıcaklıkların hızla duumlştuumlğuumlnuuml ve insanlıshyğın ccediloğunun yok olup geriye soyu devam ettirmek iccedilin bir avuccedil insanın kaldığını oumlne suumlrmektedir) O kuumlccediluumlk insan grubundan sonunda tuumlm Duumlnyaya yayılacak olan maceracı ve kaşifler ccedilıktı

Tekrar soumlylemek gerekirse zeki yaşam formu tarih boyunca ccedilıkmaz yola girebilirdi Hayatta kalmamız bir mucizedir Ayrıca diğer gezegenlerde yaşam olsa da ccedilok azında zeki yaşam formları olacağı sonucuna varabiliriz Bu yuumlzden Duumlnyada oluşan zeki yaşamın kıymetini bilmeliyiz Bu evrenshydeki en girift ve muhtemelen en ender durumlardan biridir

Bazen insan ırkının kaderini duumlşuumlnuumlrken insanlığın kendini yok edeceğine ilişkin uzak olasılıklar kafama takılıyor Volkanik patlamalar ve depremler insan ırkım lanetleyebilir ama belki de nuumlkleer savaşlar ya da biyo-muumlhendislik ile oluşturulmuş mikshyroorganizmalar gibi insan yapımı felaketlerden korkmalıyız O zaman belki de Samanyolunun tek zeki yaşam formunun soyu tuumlkenebilir Bunun yalmzca bizim iccedilin değil evren iccedilin de bir trajedi olacağım duumlşuumlnuumlyorum Zeki varlıklar olduğumuzun farkındayız ancak bunu muumlmkuumln kılan uzun işkenceli biyoloshyjik olaylar zincirini anlamıyoruz Psikolog Steven Pinker Hiccedilbir şeyin bilincin kıymetli ve kırılgan bir luumltuf olduğunu fark etmekten daha fazla yaşama amaccedil katacağını sanmıyorum demiştir

SONSOumlZ 385

BİLİNCcedil M UC İZESİSon olarak bilim eleştirisi bir şeyi anlamanın yolunun onun gizemini ve buumlyuumlsuumlnuuml kaldırmaktan geccediltiğini soumlyler Zihnin gizemlerini oumlrten oumlrtuumlyuuml kaldıran bilim ayrıca zihni daha olashyğan ve sıradan bir hale getirmektedir Ancak beynin karmaşıklıshyğıyla ile ilgili bilgi edindikccedile evrende bildiğimiz en gelişmiş nesnenin omuzlarımızın uumlstuumlnde olmasına daha da hayran olushyyorum Dr David Eaglemanin de dediği gibi Beyin ne kadar şaşırtıcı bir organ ve biz de onu incelemek iccedilin teknolojiye ve azme sahip bir kuşakta olduğumuz iccedilin ne kadar şanslıyız O evrende keşfettiğimiz en muhteşem şey ve o biziz Beyin hakshykında daha fazla şey oumlğrenmek onun muhteşemliğini azaltmakshytan ccedilok onu daha da oumlzel kılıyor

İki bin yıldan fazla zaman oumlnce Sokrates Kendini bilmek bilgeliğin başlangıcıdır dedi Biz onun dileğini gerccedilekleştirmek iccedilin uzun bir yoldayız

EKLER

KUANTOM BİLİNCcedilBeyin goumlruumlntuumllemede ve yuumlksek teknolojideki tuumlm mucizevi ilerlemelere karşın kimileri basit teknolojilerimizin ccedilok daha oumltesinde olan bilincin gizemlerini hiccedilbir zaman anlayamayacağıshymızı iddia etmektedir Aslına bakılırsa onların goumlruumlşuumlnde bilinccedil gerccedilekliğin kendi doğasmı belirlemede atomlar molekuumlller ve noumlronlardan daha oumlnemlidir Onlara goumlre bilinccedil maddi duumlnyashynın yaratılmasında yaşamsal oumlneme sahiptir

Goumlruumlşlerini kamtlamak iccedilin tam da bizim gerccedileklik tanımımıshyzı sınayan bilimin en buumlyuumlk paradokslarından birine goumlnderme yaparlar Schroumldingerin Kedisi paradoksu Buguumln bile Nobel kazanan insanların goumlruumlş farklılıklarına duumlşmesi ile evrensel bir ortak goumlruumlş sağlanamamıştır Soumlzkonusu olan gerccedileklik ve duumlşuumlncenin doğasıdır

Schroumldingerin Kedisi paradoksu lazerlerin Manyetik Rezonans Goumlruumlntuumllemenin radyo ve TVnin modern elektronik cihazların GPSnin ve iletişimin temellerim atan kuantum mekaniğinin tam da temeline inmektedir Kuantum kuramının tahminlerinin ccediloğu yuumlz milyarda bir kesinlikte test edilmiştir

Profesyonel kariyerimin tamamım kuantum kuramı uumlzerinshyde ccedilalışarak geccedilirdim Yine de bir kusuru olduğunun farkmda-

388 EKLER KUANTUM BİLİNCİ

yım Yaşam boyu ccedilalışmamın bir paradokstan dayanak alan birinin kuramından temel alması rahatsız edici bir duygudur

Bu tartışmamn kıvılcımı kuantum kuramının fikir babalarınshydan biri olan AvusturyalI fizikccedili Erwin Schroumldinger tarafından atılmıştır O hem parccedilacık hem de dalga oumlzellikleri goumlsteren elektronların tuhaf davranışlarını accedilıklamaya ccedilalışıyordu Bir elektron noktasal bir parccedilacık nasıl iki farklı davranış sergileyeshybilir Bazen elektronlar kabarcık odasında belirgin bir rota ccedilizeshyrek parccedilacık gibi davranmışlar bazen de kuumlccediluumlk deliklerden geccedilip goumlluumln uumlstuumlndeki dalgalar gibi girişim desenleri yaratarak dalga gibi davranmışlardır

1925 yılında Schroumldinger kendi adını taşıyan yazılmış en oumlnemli denklemlerden biri olan uumlnluuml dalga denklemini ortaya koymuştur Bu denklem buumlyuumlk sansasyon yaratmış ve 1933te ona Nobel Oumlduumlluumlnuuml kazandırmıştır Schroumldinger denklemi elektronların dalga gibi davranmalarını ve hidrojen atomuna uygulandığında goumlsterdiği tuhaf nitelikleri doğru bir şekilde accedilıklamıştır Mucizevi bir şekilde bu tuumlm atomlara uygulanabilshymekte ve periyodik tablonun ccediloğu oumlzelliğini accedilıklayabilmekteshydir Tuumlm kimya (haliyle tuumlm biyoloji) bu denklemin sonuccedilları gibi goumlruumlnmektedir

Ancak sonra fizikccedililer buguumln bile etkileri suumlren başka bir soru ile geldiler Elektron dalga denklemi ile accedilıklandıysa dalshygalanma nedir

1927de Werner Heisenberg fizikccedilileri ikiye boumllen yeni bir ilke sunmuştur Heisenbergin uumlnluuml belirsizlik ilkesi elektronshyların konumunun ve momentumunun tam olarak bilinemeyeceshyğini oumlne suumlrmuumlştuumlr Bu kesinsizlik oumllccediluumlm cihazlarının hassas olmaması ile ilgili değil tamamen fiziğin kendi doğası ile ilgiliyshydi Tanrı ya da tanrısal bir varlık bile bir elektronun yerini ve hızım tam olarak bilemezdi

Yani Schroumldingerin dalga denklemi aslında elektronu bul- manın olasılığını accedilıklamış oldu Bilim insanları ccedilalışmalarındashyki şans ve olasılıkların payını ccedilabayla azaltmaya ccedilalışırken Schroumldinger gizli bir yoldan tekrar bunların olmasına izin vershymiştir

EKLER KUANTUM BİLİNCİ 389

Yeni felsefe şu şekilde toparlanabilir Elektron noktasal bir parccedilacıktır ancak onu bulma olasılığı dalga denklemi tarafından sunulmaktadır Bu dalga Schroumldingerin denklemine ve belirsizshylik ilkesine uyar

Fizikccedili topluluğu ikiye ayrılmıştır Bir yanda istekli olarak bu yeni ccediloumlzuumlmuuml benimseyen Niels Bohr Werner Heisenberg ve pek ccedilok atom fizikccedilimiz vardır Neredeyse guumlnluumlk olarak madshydenin niteliklerini anlamak ile ilgili yeni ilerlemeler duyurmakshytaydılar Nobel Oumlduumllleri kuantum fizikccedililerine Oscar Oumlduumllleri gibi dağıtılıyordu Kuantum Mekaniği bir yemek kitabına doumlnuumlshyşuumlyordu Oumlnemli katkıda bulunmak iccedilin usta bir fizikccedili olunmashysı da gerekmiyordu yalnızca verilen tarifleri takip ederek dudak uccediluklatan ilerlemeler kaydedebilirdiniz

Diğer tarafta Albert Einstein Erwin Schroumldinger ve Louis de Broglie gibi yaşlı Nobel Oumlduumllluuml bilim insanlarımız felsefi bir itishyrazda bulundular Ccedilalışması tuumlm suumlreci başlatan Schroumldinger eğer bu formuumlluumln fiziği yeni olasılıklar ile tanıştıracağını bilseyshydi en baştan bu işe hiccedil kalkışmazdı

Fizikccedililer buguumln dahi devam eden seksen yıllık bir tartışmashyya girişti Bir yanda Einstein Tanrı evrenle kumar oynamaz diye belirtirken ouml te yanda Niels Bohr Tanrıya ne yapacağım soumlylemeyi bırak diyordu

1935te kuantum fizikccedililerini bir kez daha goumlruumlş ayrılığına duumlşuumlrecek olan uumlnluuml kedi problemi Schroumldinger tarafından sunulmuştur Bir kediyi zehirli gazla dolu bir kap ile kapalı bir kutuya koyun Kutuda bir miktar uranyum bulunmaktadır Uranyum kararsız bir elementtir ve Geiger sayacı ile sayılabileshycek parccedilacıklar saccedilar Bu sayaccedil bir ccedilekici tetikler ve zehirli gaz dolu kabı parccedilalayarak kedinin oumlluumlmuumlne neden olacak zehirli gazın saccedilılmasına yol accedilar

Kedinin durumunu nasıl tarif edebilirsiniz Bir kuantum fizikccedilisi uranyum atomunun bozunan ya da bozunmayan bir dalga ile accedilıklanabileceğim soumlylerdi Bu nedenle iki dalgayı birshyleştirmeniz gerekir Eğer uranyum ışırsa kedi oumlluumlr yani bu bir dalga ile accedilıklanabilir Uranyum ışımazsa kedi yaşar bu da bir


dalga ile accedilıklanabilir Kediyi accedilıklamak iccedilin canlı kedinin dalshygasına oumlluuml kedinin dalgasım eklemeniz gerekir

Bu demektir ki kedi ne oumlluumlduumlr ne de canlıdır Oumlluuml kediyi canlı kedinin dalgası ile accedilıklayan dalgadan yola ccedilıkarak kedi ar attadır

Bu fiziğin odalarında yankılanan problemin puumlf noktasıdır Peki bu paradoksu nasıl ccediloumlzersiniz En azından uumlccedil yol (ve bu uumlccediluumlnden ccedilıkan yuumlzlerce varyasyon) var

Bunlardan ilki tuumlm duumlnyadaki ders kitaplarda alıntıları yapılan Bohr ve Heisenberg tarafından sunulan oumlzguumln Kopenhag yorumudur (kuantum mekaniğini oumlğretirken başladı- ğımdır) Kedinin durumunu belirlemek iccedilin kutuyu accedilıp oumllccediluumlm yapılması gerektiğini soumlyler Kedinin dalgası (oumlluuml ve diri kedishynin toplamıdır) tek bir dalgaya ccediloumlker ve artık kedinin diri ya da oumlluuml olduğu bilinmektedir Dolayısıyla kedinin varlığım ve durumunu goumlzlem belirler Oumllccediluumlm suumlreci bu yuumlzden iki dalgashynın buumlyuumlluuml bir şekilde tek dalgaya doumlnuumlşmesinden sorumludur

Einstein bundan pek hoşlanmamıştır Yuumlzyıllar boyunca bilim insanları goumlzlemleyen biri olmadıkccedila nesnelerin var olashymayacağını savunan tekbencilik ya da oumlznel idealizm uumlzeshyrinde tartışmışlardır Yalmzca zihin gerccedilektir maddi duumlnya zihinde duumlşuumlnceler olarak var olur Bundan dolayı tekbenciTer (Psikopos George Berkeley gibi) ormanda bir ağaccedil devrilirse ve onun devrildiğini goumlrecek kimse yoksa o ağacın belki de hiccedil devshyrilmemiş olduğunu soumlyler Bunların hepsinin saccedilmalık olduğushynu duumlşuumlnen Einstein Evren basitccedile benzersiz ve belirli bir durumda insan goumlzleminden bağımsız olarak var olur diyerek nesnel gerccedileklik adlı karşı goumlruumlşuumlnuuml sunmuştur Bu goumlruumlş ccediloğu insan tarafmdan benimsenmektedir

Nesnel gerccedileklik Isaac Newtona kadar gitmektedir Bu tasashyrıda atom ve atomaltı parccedilacıklar uzayın ve zamamn sabit nokshytalarında kuumlccediluumlk ccedilelik toplar gibi durmaktadır Hareketleri hareshyket yasaları ile belirlenebilen bu toplarm yerini bulmak ile ilgili herhangi bir muğlaklık yoktur Nesnel gerccedileklik gezegenlerin yıldızların ve goumlkadaların hareketlerini accedilıklamada son derece


başarılıydı Goumlrelilik kuramı ile bu duumlşuumlnce kara delikleri ve genişleyen evrenleri accedilıklayabilir Ancak bir yerde acınası şekilshyde başarısızdır o yer de atomun iccedilidir

Newton ve Einstein gibi klasik fizikccedililer nesnel gerccedilekliğin sonunda tekbenciliği fizikten ccedilıkardığım duumlşuumlnmuumlşlerdir Koumlşe yazarı Walter Lippmann bu durumu Modern bilimin asıl tuhaflığı tam olarak yıldızları ve atomları hareket ettiren kuvveshytin insan kalbinin tercihlerine goumlre olduğu inancımn reddinde yatmaktadır soumlzleriyle toparlamıştır

Ancak kuantum mekaniği tekbenciliğin yeni bir tuumlruumlnuuml tekshyrar fiziğe dahil etti Bu tasvirde goumlzlenmeden oumlnce ağaccedil her tuumlrluuml şekilde bulunabilir (fidan yanmış talaş kuumlrdan ccediluumlruumlk) Ancak ona baktığınız anda dalga ccediloumlker ve ağaccedil gibi goumlruumlnuumlr Asıl tekbenciler ağacın devrilip devrilmediği hakkında konuşshymuşlardır Yeni kuantum tekbencileri ağacın olası tuumlm durumlashyrını sunmaktadır

Bu Einsteine ccedilok fazla gelmiştir Misafirlerinden birine Ay bir fare ona baktığı iccedilin mi var oluyor diye sorsa bir kuantum fizikccedilisine goumlre yanıt bazı durumlar iccedilin evet olabilir

Einstein ve arkadaşları Bohra kuantum mikroevreninin (kedilerin aynı anda oumlluuml ve diri olduğu evren) bildiğimiz evren ile nasıl aym anda var olduğunu sormuşlardır Yamt bizim evrenimizi atomik evrenden ayıran bir duvarın bulunduğudur Duvarın bir tarafına sağduyumuz diğer tarafına ise kuantum kuramının yasaları egemen İsterseniz duvarı oynatabilirsiniz ama sonuccedillar değişmeyecektir

Ne kadar tuhaf olsa da kuantum fizikccedilileri seksen yıl boyunshyca derslerinde bu yorumu anlatmıştır Kopenhag yorumu uumlzeshyrindeki kuşkular yakın zamanda ciddi olarak dile getirilmeye başlanmıştır Buguumln atomları tek tek manipuumlle etmemizi sağlashyyan nanoteknolojiye sahibiz Taramalı tuumlnelleme mikroskobunshyda atomlar tuumlyluuml tenis topları gibi goumlruumlnuumlr (BBC-TV iccedilin IBMin San Jose deki Almaden laboratuvarına gidip her bir atomu ince bir iğne ile itme şansım olmuştu Bir zamanlar ccedilok kuumlccediluumlk oldukshyları iccedilin goumlruumllemeyecekleri duumlşuumlnen atomlarla şu anda oynamak olasıdır)


Soumlylediğimiz gibi silikon ccedilağı sona eriyor ve bazıları silikon transistoumlrlerin yerini molekuumller transistoumlrlerin alacağına inanıshyyor Oumlyleyse kuantum kuramının paradoksları geleceğin bilgishysayarlarının tam kalbinde yatabilir Duumlnya ekonomisi eninde sonunda bu paradokslara bağlı olacaktır

KOZM İK BİLİNCcedil V E CcedilOKLU EV R EN LERKedi paradoksunun iki alternatif yorumu vardır ve bunlar bizi bilimin en tuhaf alanlarına goumltuumlruumlr Tanrı ran ve ccediloklu evrenleshyrin alanı

1967de atom bombasının yapılmasında ve kuantum mekanishyğinin temellerinin atılmasında başlangıccedil niteliğinde ccedilalışmaları olan Nobel oumlduumllluuml Eugene VVigner kedi problemine ikinci bir ccediloumlzuumlm buldu Wigner dalga fonksiyonunun ccediloumlkmesini yalnızca bilinci yerinde bir bireyin goumlzlemleyebileceğim soumlylemiştir Ancak bu bireyin var olduğunu kim soumlyleyebilir Goumlzlemciyi goumlzlenenden ayıramazsınız belki de bu birey hem oumlluuml hem de diridir Diğer bir deyişle hem goumlzlemciyi hem de kediyi kapsashyyan yeni bir dalga fonksiyonu olmalıdır Goumlzlemcinin canlı olduğundan emin olmak iccedilin goumlzlemciyi izleyecek ikinci bir goumlzlemciye ihtiyacınız olacak İkici goumlzlemcinin adı Wignerin arkadaşı dır ve tuumlm dalga fonksiyonlarının ccediloumlkmesi iccedilin birinci goumlzlemciyi izlemesi gereklidir Ancak ikinci goumlzlemcinin hayatshyta olup olmadığını bilmiyoruz İkinci goumlzlemcinin de hayatta olduğuna emin olmak iccedilin daha geniş bir dalga fonksiyonu kulshylanılmalıdır ancak bu sonsuza dek gider Oumlnceki dalga fonksishyyonunun ccediloumlkmesi ve canlı olduklarından emin olmak iccedilin sonshysuz sayıda arkadaşa yani bir tuumlr kozmik bilince ya da Tanrıya ihtiyacmız vardır

VVigner bilince değinmeden kuantum kuramının yasalarım tuumlmuumlyle tutarlı bir şekilde formuumlle edilemez sonucuna ulaşshymıştır Hayatımn sonlarma doğru Hinduizmin Vedanta felsefeshysi ile dahi ilgilenmiştir

Bu yaklaşımda Tanrı ya da sonsuz bir bilinccedil hepimizi izleyeshyrek tuumlm dalga fonksiyonlarımızın ccediloumlkuumlp hayatta olduğumuzu


soumlylememizi sağlayabilmektedir Bu yorum Kopenhag yorumu ile aynı fiziksel sonuccedilları verir ve bundan dolayı bu kuram ccediluumlruuml- tuumllemez Ancak burada ima edilen bilincin evrende temel bir varlık olduğu hatta atomlardan bile daha temel olduğudur Maddi duumlnya gelip geccedilicidir ancak bilinccedil sabit bir olgudur ve bu da bir anlamda bilincin gerccedilekliği yarattığı anlamına gelir Etrafımızdaki atomların var olması bizim onları goumlrebilme ve dokunabilme yetimize bağlıdır

(Bu noktada bazı insanların gerccedilekliği yarattığı iccedilin bilinci meditasyon gibi yollarla da kontrol edebileceğine inandıklarını belirtmek gerekir İsteklerimize goumlre kendi gerccedilekliğimizi yarashytabileceğimize inanmaktadırlar Bu duumlşuumlnce ne kadar ccedilekici gelse de kuantum mekaniğine aykırıdır Kuantum fiziğinde bilinccedil goumlzlemler yapar ve gerccedilekliğin durumunu belirler ancak bilinccedil gerccedilekliğin aslında var olduğu gelecek zamanı seccedilemez Kuantum mekaniği bir durum belirlemenize izin verebilir ancak gerccedilekliği kendi istediğinize goumlre buumlkmenizi sağlayamaz Oumlrneğin pokerde en yuumlksek elin size gelme olasılığını matemashytiksel olarak hesaplamak muumlmkuumlnduumlr Ancak bu en yuumlksek eli elde edebilmek iccedilin kartları kontrol edebileceğiniz anlamına gelshymez Kedinin yaşayıp yaşamadığının uumlzerinde kontroluumlmuumlz olmadığı gibi evrenleri de seccedilemezsiniz)

CcedilOKLU EV R EN LERParadoksu ccediloumlzmek iccedilin uumlccediluumlncuuml yol Everetttir diğer bir ifadeyshyle 1957de Hugh Everett tarafından sunulan ccedilok evrenler yorushymudur Bu yorum evrenin suumlrekli boumlluumlnuumlp ccediloklu evrenler oluşshyturduğunu soumlyler Bir evrende oumlluuml bir kedimiz diğer bir evrenshyde ise canlı bir kedimiz var Bu yaklaşım şu şekilde toparlanabishylir Dalga fonksiyonları asla ccediloumlkmez sadece boumlluumlnuumlrler Everettin ccedilok evrenler kuramı Kopenhag yorumu ile dalga fonksiyonlarının ccediloumlkmesi konusunda anlaşamaz Bazı bakımlarshydan kuantum mekaniğinin en basit formuumllasyonudur ancak aym zamanda en rahatsız edicisidir

Uumlccediluumlncuuml yaklaşımın buumlyuumlk sonuccedilları vardır Bu yaklaşım tuumlm evrenlerin hatta tuhaf ve goumlruumlnuumlşte olanaksız olanların da


var olabileceğim ifade eder (Bununla birlikte evren ne kadar tuhafsa var olması da o kadar zordur)

Bu bizim evrenimizde oumllen insanların başka bir evrende hayatta olduğu anlamına gelir Buumltuumln bu oumlluuml insanlar kendi evrenlerinin gerccedilek olduğunu ve bizim evrenimizin (oumlluuml oldukshyları) sahte olduğunda ısrar etmektedirler Peki bu oumlluuml insanların hayaletleri bir yerlerde hayatta ise neden onlarla karşılaşamıshyyoruz Neden paralel evrenlere dokunamıyoruz (Ne kadar tuhaf goumlruumlnse de bu bağlamda Elvis bu evrenlerin birinde hacirclacirc hayattadır)

Dahası bu evrenler yaşam iccedilermeyen oumlluuml evrenler olabilir ancak bazıları da oumlnemli bir fark dışında bizimkine tıpta tıp benshyzeyebilir Oumlrneğin bir kozmik ışının ccedilarpışması kuumlccediluumlk bir kuanshytum olayıdır Ancak bu kozmik ışın Adolph Hi tierin annesinin iccedilinden geccedilse ve Hitlerin duumlşuumlk doğmasına neden olsa ne olurshydu O zaman kuumlccediluumlk bir kuantum olayı yalnızca bir kozmik ışıshynın ccedilarpışması evrenin ikiye boumlluumlnmesine neden olurdu Bir evrende İkinci Duumlnya Savaşı hiccedil olmazdı ve altmış milyon insan oumllmek zorunda kalmazdı Başlangıccedilta kuumlccediluumlk bir kuantum olayı ile ayrılmış oldukları iccedilin bu evrenler ccedilok farklı gelişirdi

Bu olgu bilimkurgu romam yazarı Philip K Dick tarafından bir suikastccedilmm Franklin Roosevelte bir kurşun sıkması gibi bir olay ile paralel bir evrenin accedilılmasını konu alan Yuumlksek Şatodaki Adam (The Man in the High Tower) romamnda accedilıklanmıştır Bu başlangıccedil niteliğindeki olay ABDnin İkinci Duumlnya Savaşına hazır olmadığı Nazi ve Japonların zafer kazanıp ABDnin ikiye boumlluumlnmesine neden olduğu anlamına gelmektedir

Bununla birlikte merminin ateşlenip ateşlenmemesi barutta elektronların hareketlerini iccedileren karmaşık molekuumller tepkimeshylere bağlı olan mikroskobik kıvılcımın oluşmasına bağlıdır Bu yuumlzden barutun ateşlenip ateşlenmeyeceğine karar verecek olan kuantum dalgalanmaları İkinci Duumlnya Savaşında muumlttefiklerin ya da Nazilerin zaferle ccedilıkmasını belirleyecektir

Dolayısıyla kuantum evreni ile makro evreni ayıran bir duvar yoktur Kuantum kuramı yaşadığımız evrene birccedilok


tuhaf oumlzellik sokabilir Bu dalga fonksiyonları asla ccediloumlkmezler paralel evrenlere ayrılmaya devam ederler Farklı evrenleri olushyşumu asla durmaz Mikro-evrenin paradoksları (aynı anda oumlluuml ve diri olmak aynı anda iki yerde birden bulunmak kaybolup başka bir yerde belirmek) artık bizim evrenimize de girmekteshydir

Peki dalga fonksiyonu aynı zamanda yeni evrenler yaratashyrak suumlrekli boumlluumlnuumlyorsa neden bu evrenleri ziyaret edemiyoruz

Nobel oumlduumllluuml Steven Weinberg bunu salonunuzda radyo dinlemek ile karşılaştırmıştır Tuumlm duumlnyadan gelen yuumlzlerce dalga odamzı doldurmaktadır ancak radyonuz bir frekansa ayarlıdır Bir diğer deyişle radyonuz diğer istasyonlardan gelen dalgalarla olan eşuyumunu kaybetmiştir (Eşuyum [coherenshyce] tuumlm dalgaların lazer ışınında da olduğu gibi ahenk iccedilinde titremesidir Eşuyumsuz olma [decoherence] dalgaların artık aynı fazda olmaması ve birlik iccedilinde titreşmemeye başlamasıshydır) Diğer frekansların hepsi yerindedir ancak radyonuz onları algılayamaz ccediluumlnkuuml artık bizimle aym frekansta titreşmiyorlar Diğer dalgaların bağları kopmuştur yani bizimle eşuyumlu değildir

Aynı şekilde oumlluuml ve diri kedinin dalga fonksiyonlarının eşu- yumları zaman geccediltikccedile kaybolmuştur Buradan ccedilıkarılabilecekshyler hayret vericidir Salonunuzda dinozorların korsanların uzaylıların ve canavarların dalgaları ile beraber var olmaktasıshynız Ancak atomlarınız artık onlarla uyum iccedilinde titreşmediğinshyden kuantum uzayının bu tuhaf sakinleri ile aynı alam paylaştıshyğınızın farkında değilsiniz Bu paralel evrenler uzak bir duumlşler uumllkesinde değildir salonunuzdadırlar

Bu paralel evrenlerden birine girmek kuantum sıccedilraması ya da kayma olarak adlandırılır ve bilimkurguya en ccedilok malshyzeme olan konulardır Bir paralel evrene geccedilmek iccedilin ona doğru kuantum sıccedilraması yapmak durumundayız (Sliders adında insanların evrenler arası seyahat ettiği bir TV dizisi bile yayımshylanmıştır Dizi genccedil bir ccedilocuğun bir kitap okuması ile başlıyor Aslında o kitap benim Hiperuzay kitabım ancak dizideki fizik olaylarından sorumlu değilim)


Aslında evrenler arasında sıccedilrama yapmak o kadar basit bir iş değil Bazen doktora oumlğrencilerimize bir duvarın iccedilinden geccedilme olasılıklarım hesaplamalarını istediğimiz bir oumldev veririz Bir duvarın iccedilinden geccedilmek iccedilin evrenin oumlmruumlnden daha uzun bir suumlre beklemeniz gerekir

A YN A YA BAKMAKAynaya baktığımda kendimi gerccedilekte olduğum gibi goumlrmuumlyoshyrum Oumlncelikle saniyenin milyarda biri zaman oumlnceki halimi goumlruumlyorum ccediluumlnkuuml ışığın yuumlzuumlmden ccedilıkıp yansıyıp geri doumlnmeshysi bu kadar suumlruumlyor Aslında goumlrduumlğuumlm milyarlarca dalga fonkshysiyonunun ortalamasıdır Bu ortalamanın benim goumlruumlntuumlmuuml andırdığı accedilık ancak birebir aynısı değil Beni tuumlm goumlruumlntuumlleshyrimle her youmlnden sarıyor Etrafımız diğer evrenlere sonsuz dalshylanmalar yapan evrenlerle ccedilevrilidir ve bunlar arasında geccediliş yapma olasılığı o kadar duumlşuumlktuumlr ki Newton mekaniği haklı goumlruumlnmektedir

Bu noktada bazı insanlar bilim insanlarının hangi yorumun geccedilerli olduğunu anlamak iccedilin neden deney yapmadıklarım sorar Bir elektron uumlzerinde test yaparsak uumlccedil yorum da aym sonucu verecektir Dolayısıyla uumlccediluuml de kuantum kuramı uumlzerine yapılmış ciddi ve tutarlı kuantum mekaniği yorumlarıdır Aralarındaki fark bizim sonuccedillarını nasıl yorumladığımızdır

Gelecek yuumlzlerce yıl iccedilerisinde bilim insanları ve filozoflar uumlccedil yorum da aym sonucu verdiğinden bir sonuca varamadan bu sorunu tartışmaya devam edebilirler Ancak belki de bu felsefi tartışmaların akla değindiği bir nokta vardır ki o da toplumun kuruluş amacım etkileyen oumlzguumlr iradedir

OumlZGUumlR İRADEToplumumuz oumlduumll ceza ve kişisel sorumluluk gibi kavramları etkileyen oumlzguumlr irade kavramı uumlzerine kurulmuştur Ancak oumlzguumlr irade gerccedilekten var mıdır Ya da bu bilimsel ilkeleri ayakshylar altma alsa bile toplumu bir arada tutmak iccedilin oynanan bir oyun mudur Bu anlaşmazlık kuantum mekaniğinin temeline inmektedir


Guumln geccediltikccedile daha fazla sinirbilimcirıin oumlzguumlr iradenin en azından bilindik anlamda gerccedilek olmadığı sonucuna vardığım soumlylemek doğrudur Mevcut tuhaf davramşlar beyindeki belirli bir hasar ile bağlantılı ise o kişi işleyebileceği succedillar iccedilin sorumshylu değildir Sokaklarda gezmesi tehlikeli olabileceğinden ilgili bir kuruma kapatılabilir ancak inme geccediliren ya da beyin tuumlmoumlshyruuml olan birini bunun iccedilin cezalandırmanın yanlış olduğu soumlyleshynir Bu tuumlr bir insanın cezadan ccedilok tıbbi ve psikolojik yardıma ihtiyacı vardır Belki beyin hasarı iyileştirilebilir (tuumlmoumlruumln alınshyması) ve bu kişi tekrar toplumun uumlretken bir uumlyesi olabilir

Oumlrneğin Cambridge Uumlniversitesinde Psikolog olan Dr Simon Baron-Cohen ile roumlportaj yaptığımda bana ccediloğu patoloshyjik katilin beyin anomalisi olduğunu soumlyledi Beyin taramaları acı ccedileken birini izlerken empati kuramadıklarım ve zevk dahi alıyor olabileceklerini goumlsteriyor (Bu bireylerde amiacutegdala ve akumbens ccedilekirdek keyif merkezi olup acı ccedileken kişilerin videoları goumlsterildiğinde goumlruumlntuumllemede [fMRG] bu boumllgeler parlıyor)

Buradan kimileri bu insanların iğrenccedil davranışlarından sorumlu olmamakla birlikte yine de toplumdan uzaklaştırılmashyları gerektiği sonucunu ccedilıkarmaktadır Beyinlerindeki sorun nedeniyle yardıma ihtiyaccedilları vardır cezaya değil Bir anlamda succedil işlerken kendi iradelerini kontrol edemiyor olabilirler

Dr Benjamin Libetin 1985te yaptığı bir deney oumlzguumlr iradeshynin varlığı uumlzerine kuşku toplamaktadır Deneklere saati takip etmelerini ve ne zaman parmaklarım oynatmak istediklerim not etmelerim istediğinizi varsayalım Elektroansefalografi ile beyshynin hareketi yapmaya ne zaman karar verdiği tam olarak oumllccediluumlleshybilir Bu iki zamam karşılaştırdığınızda bir uyumsuzluk bulashycaksınız EEG taraması beynin kişi farkına varmadan 300 milishysaniye oumlnce kararı verdiğim goumlsteriyor

Bu oumlzguumlr iradenin bir anlamda sahte olduğu anlamına gelir Kararlar beyinden oumlnce bilinccedil girdisi bulunmaksızın alınmaktashydır Daha sonra beyin bunun uumlstuumlnuuml oumlrterek kararın bilinccedilli alındığını iddia eder Dr Michael Sweeney Libetin bulguları beynin kişi bu tercihi yapmadan oumlnce bu kişinin tercihim bildishy


ğini oumlne suumlrmektedir Duumlnya yalnızca istemli ve istemsiz hareshyket fikrini değil ayrıca tam da oumlzguumlr irade fikri uumlzerinde yenishyden değerlendirmeler yapmalıdır sonucunu ccedilıkarmaktadır

Tuumlm bunlar goumlsteriyor ki toplumun koumlşe taşı olan oumlzguumlr irade beynin sol lobu tarafından oluşturulan bir kurgu ve yanılshysamadan ibarettir Peki bizler kaderimizin efendisi miyiz yoksa beyin tarafından oynatılan kuklalar mıyız

Bu tatsız soruya yaklaşmanın birccedilok yolu vardır Oumlzguumlr irade gelecekteki tuumlm olayların fizik kuralları tarafından belirlendiğishyni soumlyleyen determinizme zıttır Ne w tona goumlre evren zamamn başlangıcından beri ccedilalışan ve hareket yasalarına uyan bir tuumlr saattir Dolayısıyla tuumlm olaylar oumlngoumlruumllebilir

Soru şudur biz bu saatin bir parccedilası mıyız Bizim de tuumlm hareketlerimiz oumlnceden belirlenmiş midir Bu soru felsefi ve teolojik ccedilıkarımlara sahiptir Oumlrneğin ccediloğu din determinizme ve yazgı fikrine bağlıdır Tanrı her şeye kadir hakim ve her yerde olduğundan geleceği bilmektedir bu nedenle gelecek zamamn oumltesinde belirlenmektedir Hatta siz doğmadan oumlnce cennete mi cehenneme mi gideceğinizi bilmektedir

Katolik kilisesi Protestan devrimi sırasında oumlzellikle bu soru uumlzerinde ikiye boumlluumlnduuml O zamanki Katolik mezhebine goumlre birinin guumlnahları kilisece bağışlanabilirdi bu da genelde kiliseshyye yapılan coumlmert bağışlar yolu ile olurdu Başka bir deyişle determinizm cuumlzdanınızın boyutuna goumlre şekil değiştirebilirdi Marthin Luther 1517 yılında doksan beş tezini kilisenin kapısıshyna ccedilaktığında oumlzellikle kilisenin guumlnah bağışlama konusundaki yozlaşmasını oumlne ccedilıkartarak Protestan Reformunu başlattı Bu kilisenin ikiye ayrılmasının temel nedenlerindendi ve milyonlarshyca kişinin oumlluumlmuuml ile Avrupanın tuumlm boumllgelerinin tahribine yol accediltı

Ancak 1925ten soma belirsizlik kuantum mekaniği sayesinshyde fizik duumlnyası ile tanıştı Birden her şey belirsiz oldu ve hesapshylayabileceğiniz yalmzca olasılıklar kaldı Bu bağlamda oumlzguumlr irade yoktur ve bu kuantum mekaniğinin kendini goumlsterdiği yerdir Bazıları kuantum mekaniğinin oumlzguumlr irade kavrammı yemden yapılandırdığım iddia eder Deterministler kuantum


mekaniğinin atomlara goumlre ccedilok buumlyuumlk olan insanların oumlzguumlr iradesi yamnda hesaba katılmayacak kadar kuumlccediluumlk kaldığım iddia ederek karşılık verir

Buguumlnkuuml durum aslında biraz karışıktır Belki de Oumlzguumlr irashyde var mıdır sorusu Hayat nedir sorusu gibidir DNAnın keşfi hayat hakkmdaki sorunun demode olduğunu ortaya koyshymuştur Şimdi sorunun birccedilok katmam ve karmaşıklığı olduğushynu anlıyoruz Belki de aynısı oumlzguumlr irade iccedilin de geccedilerlidir ve birccedilok tipi vardır

Oumlyleyse oumlzguumlr irade kavramının tam tanımı yoktur Oumlrneshyğin oumlzguumlr iradeyi tanımlamanın yollarından biri davranışın oumlngoumlruumllebilir olduğu mudur Eğer oumlzguumlr irade varsa davranış zamanın oumltesinde belirlenemez Bir film izlediğinizi varsayalım Hikayenin konusu tamamen belirlidir yani film tamamen oumlngoumlshyruumllebilir Ancak bizim duumlnyamız iki nedenden oumltuumlruuml bir filmdeshyki gibi olamaz Birinci neden daha oumlnce de goumlrduumlğuumlmuumlz gibi kuantum kuramıdır Film yalnızca tek bir muumlmkuumln zaman arashylığını sunar İkinci neden ise kaos kuramıdır Fizikccedililer atomlashyrın tuumlm hareketlerinin oumlngoumlruumllebilir olduğunu soumlyleseler de prashytikte atomun hareketini oumlngoumlrmek olanaksızıdır ccediluumlnkuuml ccedilok fazla atom olaya dahil olmaktadır Bir atomdaki en ufak bozukshyluk dalga etkisi yaratarak ccedilok buumlyuumlk bir bozulmaya yol accedilabilir

Havayı duumlşuumlnuumln İlkesel olarak havadaki her atomun davrashynışı bilseydiniz yeterli buumlyuumlkluumlkte bir bilgisayar ile havanın yuumlz yıl sonraki durumunu tahmin edebilirdiniz Ancak pratikte bu olanaksızdır Birkaccedil saat sonra hava o kadar ccedilalkantılı ve karmashyşık bir hal alır ki herhangi bir bilgisayar simuumllasyonu işe yarashymaz olur

Bu kelebek etkisi bir kelebeğin kanat ccedilırpmasının bile atmosshyferde buumlyuumlyuumlp fırtınalara doumlnuumlşebilecek dalgalanmalara yol accedilabileceği anlamına gelir ve adı verilen olayı oluşturur Yani kelebeğin kanat ccedilırpması bile fırtınalara yol accedilabiliyorsa hava durumunu doğru olarak tahmin etmek olasılık dışıdır

Bana Stephen Jay Gould tarafmdan accedilıklanan duumlşuumlnce deneshyyine doumlnelim Benden Duumlnyayı 45 milyar yıl oumlnce doğduğu zamanki halini hayal etmemi istedi ve şimdi bir şekilde


Duumlnyanın uumlpatıp kopyasını yaratabildiğim duumlşuumln ve gelişmesishyne izin ver Bu yarattığın Duumlnyada 45 milyar yıl sonra biz yine burada olur muyduk diye sordu

Kuantum etkileri ya da hava ve okyanusların kaotik doğası nedeniyle insanların Duumlnyaran bu versiyonunda buguumlnkuuml halshylerine evrimleşmeyeceğini herkes duumlşuumlnebilir Sonuccedil olarak belirsizliğin ve kaosun kombinasyonunun muumlkemmel derece deterministik bir Duumlnyayı olanaksız kıldığı goumlruumlluumlyor

KUANTUM BEYİNBu tartışma aym zamanda beynin keşfini de etkilemektedir Transistoumlrlerden oluşan bir beyni tam anlamıyla keşfedebilirse- niz bu başarıdan beynin deterministik ve oumlngoumlruumllebilir olduğu sonucu ccedilıkartılabilir Ne sorarsamz sorun hep aynı yanıtı tekrar eder Bilgisayarlar her soruya aynı yanıtı verdiklerinden detershyministik aygıtlardır

Bu durumda bir sorunumuz var gibi goumlruumlnuumlyor Bir yanda kuantum mekaniği ve kaos kuramı evrenin oumlngoumlruumllebilir olmashydığını iddia eder bu nedenle oumlzguumlr irade vardır Akıl yuumlruumltme analizleri ile keşfedilmiş transistoumlrlerden oluşan bir beyin bu tanıma goumlre oumlngoumlruumllebilirdir İccedil yapısı keşfedilmiş beyin kuramsal olarak canlı beyin ile aynı olduğundan insan beyni de deterministiktir ve oumlzguumlr irade diye bir şey yoktur Bu oumlnceki ifade ile accedilıkccedila ccedilelişmektedir

Bilim insanlarının kuumlccediluumlk bir kısmı kuantum mekaniğinden dolayı beynin tam olarak keşfedilemeyeceğini ya da hiccedilbir şekilshyde gerccedilek bir duumlşuumlnen makine yaratılamayacağım iddia etmekshytedirler Goumlruumlş farklılığı belirttikleri nokta beynin transistoumlrlershyden oluşan bir yapı değil bir kuantum cihazı olduğudur Bu nedenle bu proje başarısız olmaya mahkucircmdur Bu grupta Einsteinin goumlrelilik kuramında otorite olan Oxford fizikccedilisi Dr Roger Penrose kuantum suumlrecinin insan beyninin bilincini accedilıkshylayabileceğini iddia eder Penrose matematikccedili Kurt Goumldelin aritmetikte aksiyom kullanılarak tammlanamayacak doğru ifashydeler bulunduğundan aritmetiğin eksik olduğunu ispat ettiğini


soumlyleyerek başlıyor Benzer şekilde yalnızca matematik değil fizik de eksiktir Penrose beynin bir kuantum cihazı olduğunu ve Goumldelin eksiklik teoreminden oumltuumlruuml hiccedilbir makinenin ccediloumlzeshymeyeceği problemlerin olduğu sonucunu ccedilıkarmışta Ancak insanlar bu muammalardan sezgileri ile anlam ccedilıkarabilmekteshydir

Benzer şekilde beynin tersine muumlhendisliği kadar karmaşık olsa da transistor ve kablolar topluluğudur Boumlyle deterministik bir sistemde gelecekteki davranışları tam olarak doğru bir şekilshyde oumlngoumlrebilirsiniz ccediluumlnkuuml hareket yasaları tam olarak bilinmekshytedir Ancak kuantum sisteminde sistem doğası gereği oumlngoumlruumlshylemezdir Belirsizlik ilkesi nedeniyle bir şeyin yalnızca olma olasılığını hesaplayabilirsiniz

Tersine beyin muumlhendisliği insan davramşları sergileyemezshyse bilim insanları bu işin iccedilinde oumlngoumlruumllemez kuvvetler olduğushynu kabul etmek zorunda kalabilir (beyindeki kuantum etkileri) Dr Penrose noumlronların iccedilindeki mikro-tuumlbuumll adlı kuumlccediluumlk yapılarshyda kuantum suumlrecinin işlediğini duumlşuumlnmektedir

Buguumln bu sorun bir sonuca bağlanamamıştır Penroseun fikshyrine ilk sunulduğunda verilen tepkilere bakarak bilim duumlnyasıshynın ccediloğunun kuşku duyduğunu soumlylemek doğru olur Ancak bilim asla bir popuumllerlik yarışı ile youmlnlendirilmez Bunun yerine sınanabilir yinelenebilir ve yanlışlanabilir kuramlar uumlzerinden ilerler

Benim duumlşuumlnceme goumlre transistoumlrler analog ve dijital hesapshylamaları yapan noumlronların tuumlm davranışlarını tanımlayamaz Noumlronların karmaşık olduğunu biliyoruz Noumlronlarda ccedilatlaklar oluşabilir yaşlanabilirler oumllebilirler ve ccedilevreye duyarlıdırlar Bence buradan yola ccedilıkarak noumlronları tanımlamak iccedilin bir grup transistoumlre ihtiyacımız var Oumlrneğin daha oumlnce beynin fiziksel yapışım tartışırken goumlrduumlğuumlmuumlz gibi noumlronun aksonu inceldishyğinde kaccedilak yapmaya başlar ve kimyasal tepkimeleri o kadar da iyi gerccedilekleştiremez Bu kaccedilaklardan ve yanlış uyarılardan bazıshyları kuantum etkisinden dolayıdır Daha ince yoğun ve hızlı noumlronları duumlşuumlnmeye ccedilalışırsanız kuantum etkileri daha bariz hale gelir Bu normal noumlronlarda bile kaccedilak ve istikrarsızlık


problemleri olabileceği anlamına gelir Bu problemler de hem klasik mekanik hem de kuantum mekaniği ile var olur

Sonuccedil olarak beynin keşfi ile uumlretilmiş bir robot insan beynishyne iyi ancak muumlkemmel olmayan bir yaklaşım yapmamzı sağlashyyacaktır Penroseun aksine bilincin varlığını goumlsterebilen ancak oumlzguumlr iradesi olmayan transistoumlrlerden oluşan bir robot yapmanın muumlmkuumln olabileceğini duumlşuumlnuumlyorum Turing testini geccedilecektir Ancak kuumlccediluumlk kuantum etkilerden dolayı boumlyle bir robot ile insanlar arasında farklılıklar olacağını duumlşuumlnuumlyorum

En nihayetinde oumlzguumlr iradenin var olduğunu ancak bunun kendi kaderlerinin efendisi olduklarını duumlşuumlnen koyu bireycileshyrin kafalarında kurdukları gibi olmadığım duumlşuumlnuumlyorum Kendi kararlarımızı verdiğimizi sansak da beyin bizi bu kararları vershymeye hazırlayan binlerce bilinccedil dışı etkenden etkilenmektedir Bu her an geri sarılabilecek bir filmdeki aktoumlrler olduğumuz anlamına gelmez Filmin sonu henuumlz yazılmadığından determishynizm kuantum etkilerinin ve kaos kuramının ustaca kombinasshyyonu ile yok edilmiştir Sonuccedilta hacirclacirc kaderimizin efendisiyiz

NOTLAR

cim1 bir yolculuk yapm anız gerekebilir Bunu anlamak iccedilin karshy

maşık kelimesini depolanabilir toplam bilgi accedilısmdan tanımlayın Beyine en yakm rakip DNAmızda depolanan bilgidir DNAmızda uumlccedil milyar baz ccedilifti bulunur Her biri A T C G olarak sınıflandırılan doumlrt nuumlkleik asitten birini iccedilerir Bu yuumlzden DNAda depolanan topshylam bilgi doumlrt uumlstuuml uumlccedil milyardır Oumlte yandan beyin ateşlenen ya da ateşlenmeyen yuumlz milyar noumlronunda depolayabildiği bilgi ccedilok daha fazladır Bundan dolayı insan beyninin iki uumlssuuml yuumlz milyar olası başlangıccedil durumu bulunur Ancak DNA değişmezken beynin durumu her birkaccedil milisaniyede bir değişir Basit bir duumlşuumlnce bile yuumlz noumlral ateşleme uumlretimi iccedilerebilir Bu yuumlzden yuumlz elektriksel uumlretim iki uumlssuuml yuumlz milyar uumlssuuml yuumlz olası duumlşuumlnce iccedilerir Beynimiz durmaksızın hesaplamalar yaparak suumlrekli elektriksel guumlccedil ateşleshymekte Bu yuumlzden N sayıda elektriksel uumlretimde toplam olası duumlşuumlnce sayısı iki uumlssuuml yuumlz milyar uumlssuuml Ndir Dolayısıyla beynishymizde depolayabildiğimiz toplam bilgi DNAmızdaki depolanan bilgiyi fazlasıyla aşmaktadır Bu Guumlneş Sisteminde hatta Samanyolu Goumlkadasında depolayabileceğimiz en buumlyuumlk bilgi mikshytarıdır

2 E n değerli katkı Boleyn- Fitzgerald sayfa 893 Filozofların tuumlm bu soruları Boleyn- Fitzgerald sayfa 137

404 NOTLAR

1 ZİHNİN KİLİDİNİ ACcedilMAK1 Haftalarca yarı uyanık durumdaydı Sweeny sayfa 207-82 Tedavi eden Dr John Harlow Carter sayfa 243 M ilattan sonra 43 yılında kayıtlar Goumlsterir Horstman sayfa 874 Kapı oumlnuumlnde Durmak gibiydi Carter sayfa 285 Şeffaf Beyin New York Times 10 Nisan 2013 sayfa 16 D uygular his değiller Carter sayfa 837 Beyin daha ccedilok beyinler topluluğu gibidir BBC- Visions o f the

Future televizyon serisi iccedilin Dr Minsky ile roumlportaj Şubat 2007 Ek olarak Science Fantastic ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Kasım 2009

8 Bilinccedil bir fırtına gibiydi Exploration ulusal radyo programı iccedilin Dr Pinker ile roumlportaj Eyluumll 2003

9 sezgisel his Pinker The Riddle of Knowing Youre Here Your Brain A Users Guide (New York Time Inc Specials 2011)

10 B ilinccedil Oluştuğu ortaya ccedilıktı Boleyn- Fitzgerald sayfa 11111 bir bilinccedil sistemi kendi duumlzeni iccedilinde Carter sayfa 5212 N asıl sordum Science Fantastic ulusak radyo programı iccedilin Dr

Michael Gazzaniga ile roumlportaj Eyluumll 201213 Bundan ortaya ccedilıkan olası im alar Carter sayfa 5314 O insan oumllduumlğuumlnde ne olur Boleyn- Fitzgerald sayfa 11915 Miras alan genccedil bir kral Science Fantastic ulusal radyo programı

iccedilin Dr David Eagleman ile roumlportaj Mayıs 201216 isim leri Denise ya da Dennis olan kişiler Eagleman sayfa 6317 kadınların en azından 15i Eagleman sayfa 43

2 BİLİNCcedil- BİR FİZİKCcedilİNİN BAKIŞ ACcedilISI1 m oroumltesi ışığı goumlrem eyiz Pinker How the Mind Works sayfa 561-

652 Bilincin ne olduğunu herkes bilir Biological Bulletin 215 no3

(Aralık 2008)2163 B u accedilıklam aları notlarda paylaşacağız Duumlzey II bilinccedil bir hayshy

van kendi tuumlruumlnden uumlyelerle etkileşimde bulunduğunda farklı gerishybildirim doumlnguumllerinin toplamını sıralayarak da belirlenebilir Kaba bir tahminde bulunursak Duumlzey II bilinccedil bir hayvanın suumlruumlsuumlndeki diğer hayvanların sayısı ile diğerleriyle iletişime girmek iccedilin kullanshydığı duygu ve hareketlerin toplamı ccedilarpılarak hesaplanabilir

NOTLAR 405

Ancak bu hesaplamada kesin olmayan noktalar var ccediluumlnkuuml bu sadece ilk bir tahmindir

Oumlrneğin yaban kedisi gibi hayvanlar sosyaldir ama yalnız başshylarına da avlanırlar dolayısıyla bir suumlruuml hayvan tek bir hayvanmış gibi goumlruumlnuumlr Ancak bu yalnızca avlandığında olur Ccediliftleşme zamanı geldiğinde yaban kedileri karmaşık ccediliftleşme rituumlellerine katılır yani bu etkileşimde Duumlzey II bilinccedil yer almaktadır

Uumlstelik dişiler yavruladıklarında yavruların beslenmesi ve buumlyuumltuumllmesi gerektiğinden sosyal etkileşimlerin sayısı artar Yani yalnız avcılar iccedilin bile suumlruumlde etkileşimde bulunduğu hayvan sayıshysı bir değildir ve toplam farklı geribildirim doumlnguumllerinin sayısı ccedilok buumlyuumlk olabilir

Ayrıca bir kurt suumlruumlsuumlnde hayvan sayısı azalırsa Duumlzey II bilinccedil sayısı da azalır gibi goumlzuumlkmektedir Bunu accedilıklamak iccedilin hem tuumlm tuumlr hem de her bir hayvan iccedilin ortak ortalama bir Duumlzey II bilinccedil sayısı kavrammı oluşturmalıyız

Bir tuumlruumln ortalama Duumlzey II bilinccedil sayısı suumlruuml kuumlccediluumllduumlğuumlnde azalmaz ccediluumlnkuuml tuumlm tuumlrde aynıdır Bununla birlikte tek bir hayvashynın (tek birinin zihinsel faaliyeti ve bilincini oumllccediltuumlğuumlnden) Duumlzey II bilinccedil sayısı değişir

Bu insanlara uygulandığında hesapta ortalama Duumlzey II sayısıshyna Dunbar sayısı da katılır Bu sayı 150dir ve kabaca sosyal grubushymuzda iletişimde bulunabileceğimiz kişi sayısını temsil eder Diğer bir deyişle Duumlzey II sayısı insanlarda iletişim iccedilin kullandığımız farklı duygu ve jestlerin toplam sayısı ile Dunbar sayısı olan 150nin ccedilarpımı ile eşittir (her kişinin Duumlzey II bilinccedil duumlzeyleri farklı olabishylir ccediluumlnkuuml kişinin arkadaş ccedilevresi ve onlarla iletişim iccedilin kullandığı yollar başka insanlara goumlre oldukccedila farklı olabilir)

Bazı Duumlzey I organizmalar da (boumlcek ve suumlruumlngenler) sosyal davranışlar sergileyebilir Karıncalar birbirlerine rastladıklarında kimyasal esanslarla bilgi alışverişinde bulunur Aynı şekilde arılar da ccediliccedilek bulunan boumllgelerin yerini bildirmek iccedilin dans ederler Suumlruumlngenlerin primitif limbik sistemi bile bulunur fakat duygusal davramş sergilemezlerİnsan ile arasındaki doğal olarak buumlyuumlk fark Gazzaniga sayfa 27İnsan beyninin en buumlyuumlk başarısı Gilbert sayfa 5 boumllge 10 (internal granuumller tabaka IV ) Gazzaniga sayfa 20 Erkek olanın aklı karışır Eagleman sayfa 144

406 NOTLAR

8 A yna noumlronların tahm in ediyorum Brockman sayfa 139 Biyolog Carl Z im m er accedilıklar Bloom sayfa 5110 H ayal ederken ccediloğunlukla Bloom sayfa 5111 Bunun yanıtını verebilecek bir kişiye sordum Science Fantastic

ulusal radyo programı iccedilin Dr Michael Gazzaniga ile roumlportaj Eyluumll 2012

12 sol beyindir Gazzaniga sayfa 85

3 TELEPA Tİ-A K LIN IZD A N GECcedilENLER NE1 N ext 5 in 5 Forecast adı altında http wwwibmcom5in52 Laboratu varın ı gezm ekten buumlyuumlk zevk ald ığım Berkeley

California Uumlniversitesinde Dr Gallant ile roumlportaj11 Temmuz 2012 ve Science Fantastic ulusal radyo programı iccedilin Dr Gallant ile roumlporshytaj Temmuz 2012

3 B u buumlyuumlk bir adım dır Berkeleyan Newsletter 22 Eyluumll 2011 http newscenterberkeleyedu 2011 0 9 22brain-movies

4 200 voksel alırsanız Brockman sayfa 2365 D r Brian Pasley ve m eslektaşları Dr Pasleyin laboratuvarmı

ziyaret 11 Temmuz 2012 Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesi6 Benzer sonuccedillar elde edildi The Brain Institute University of

Utah Salt Lake City httpbrainutahedu7 Bunun sanatccedilılar ve m im arlar iccedilin h ttp io9543338a-devi-

ce-that-lets-io9 com 543338a-device-that-lets-ou-type-with-your- mind

8 K endi ccedilalışanlarının anlattığına goumlre httpnew sdiscovery com tech type-with-your-mind- 110309html

9 D r David Poeppel tarafından Discover Magazine Presents the Brain 2012 baharı sayfa 43

10 1993te Alm anyada Scientific American Kasim 2008 sayfa 6811 varoluşunun tek gerekccedilesi Garreau sayfa 23-2412 B ir keresinde ile oumlğle yem eği yedim Science Fiction Channel

tarafından Chabot Pace and Science Center Oakland Kalifornishyyada yapılan bilimin geleceği ile ilgili sempozyumda Mayıs 2004

13 Başka bir zaman da Anaheim Kaliforniada konferans Nisan 2009

14 Askerlerin hayal edin Garreau sayfa 2215 O nun miktarını bile duym adığımız m ilyonlarca dolarla yaptığı

şey Ibid sayfa 19

NOTLAR 407

16 D r Nishim otoya mahrem iyetle ilgili soru sorduğum da DrGallantYn laboratuvarmı ziyaret Kaliforniya Uumlniversitesi Berkeley 11 Temmuz 2012

17 B u ortaya etik sorunlarını ccedilıkarıyor httpw w w nbcnew s co m id 47447302nshealth - health_care1 paralyzed-woman- gets-robotic-armhtml

4 TELEKİNEZİ - ZİHİNLE KONTROL EDİLEN MADDE1 B ir robot bacağım olm asını ccedilok isterdim New York Times 17

Mayıs 2012 sayfa A17 ve http w w w m snbcm nscom id 47447302nshealth-health_caretparallyzed-woman-gets- robo- tic-armhtml

2 kuumlccediluumlk bir ccedilipi beynin Dr John Donoghue ile Science Fantastic ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Kasım 2009

3 Sadece ABD de iki yuumlz bin kişiden fazla Centers for Disease Control and Prevention Washington DC httpw w w cdcgov traumaticbraininjuryscifactshtml

4 Boumlylece m aym un kolunu oynatm ak istediğinde http physionorthwesternedu facultymillerhtmh ttp wwwnorthwesternedunewscenter stories201204m iller-paralyzed-technologyhtml

5 doğal elektrik sinyallerinin youmlnuumlnuuml h ttp wwwnorthwes- ternedu new scenterstories2 0 1 2 0 4 miller-paralyzed-technologyhtml

6 B in uumlccedil yuumlzden fazla ask er httpw w w darpam ilO ur_ W orkD SO ProgramsRevolutionizing_Prostheticsaspx CBS 60 Minutes 30 Aralık 2012

7 D eli olduğum uzu duumlşuumlnm uumlşlerdi Ibid8 60 Minutes adlı TV program ına katılm ış Ibid9 Yeni oyunculardan oluşan bir ekosistem olacak Wall Street

Journal 29 Mayıs 201210 A ncak belki de bu teknolojinin en yeni kullanım larına Dr

Nicolelis ile Science Fantastic ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Nisan 2011

11 Becerikli Eller ve Zihin Birleşim i New York Times 13 Mart 2013 h ttp nytim es com 20130301sciencenew -research-suggests- two-rat-brains-can-be-linked Huffington Post 28 Şubat 2013

408 NOTLAR

http wwwhuffingtonpostcom2 0 1 3 0 2 2 8 mind-melds-brain- communication_n_2781609html

12 2013tebir sonraki oumlnemli adım USA Today 8 Ağustos 2013 sayfa İD

13 On yıl oumlnce Dr Nicolelis ile roumlportaj Nisan 201114 Boumlylece kafadan dışarı ccedilıkan dış iskeletle ilgili buumltuumln tartışmashy

yı okumak iccedilin Nicolelis sayfa 303-7ye bakın15 Honda Şirketi h ttp wwwasimohondacom ASIMOnun yaratıshy

cılarıyla BBC-TV serileri Visions o f the Future iccedilin roumlportaj Nisan 2007

16 Er ya da geccedil zihninizle robotu kontrol ederek httpdiscover- magazinecom 2007mayreview- test-driving-the-future

17 h asta onun h areketlerini duumlşuumlnceyle kontrol ed ebilir Discover 9 Aralık 2011 h ttp discover magazinecom 2011 dec09-mind-over-motor-controlling-robots- with-your-thoughts

18 keşfetm eleri iccedilin goumlnderebileceğiz Nicolelis sayfa 31519 Bu teknolojinin bir tanıtımını DiscoveryScience Channel TV

serileri Sei Fi Science iccedilin Carnegie Mellonda bilim insanlarıyla roumlportaj Ağustos 2010

5 ISMARLAMA ANILAR VE DUumlŞUumlNCELER1 iki teknik gelişme sayesinde bir araya geldi Wade sayfa 892 Şim diye kadar bilim insanları tanım ladı Ibid sayfa 913 Ouml rneğin Dr Antonio D am asio Damasio sayfa 130-534 Belleğin bir parccedilası Wade sayfa 2325 Eğer hipokam pus ile yapam azsanız httpwwwnewscien-

tistcom articledn34886 D uumlğm eye bas http wwweurekalertorgpub_releases2011

-0 6 uose- rmr06211php7 Yeteneği arttırmak iccedilin im plant kullanm ak httphplusm a-

gazinecom2009 0 3 1 8 artificial-hipppocampus8 Soumlz konusu olan bu kadar şey varken http articleswashing-

tonpostcom 2013- 07-12national40863765_l_brain-cells-m ice- new-memories

9 Eğer yalnızca bir duyumuzla ilgili bilgileri kaydetm ek Buyemek ve ccediliftleşme boumllgelerine gidebilmek iccedilin yuumlzlerce binlerce kilometre kat ettikleri duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde mesaj guumlvercinlerinin goumlccedilshy

NOTLAR 409

men kuşların ve balinaların uzun suumlreli belleklerinin olup olmadığı sorusunu akla getirir Bilimin bu soruyla ilgili bilgileri azdır ama bu hayvanların geccedilmiş olaylarm ayrıntılarını hatırlamak yerine uzun suumlreli belleklerinin yol uumlzerindeki belirli işaret boumllgeleri belirlemeleshyrine dayandığını inanılmaktadır Diğer bir deyişle geleceği simuumlle etmek iccedilin geccedilmiş olaylarm anılarını kullanmazlar Uzun suumlreli belshylekleri yalnızca bir dizi işaretlerden oluşur Goumlruumlnuumlşe goumlre geleceği simuumlle etmek iccedilin uzun suumlreli belleği yalnızca insanlar kullanmakshytadır

10 Belleğin am acı Michael Lemonick Your Brain A Users Guide Time Aralık 2011 sayfa 78

11 B u n a zihinsel zam an yolculuğu olarak b ak ab ilirsin iz h tt p sc ien ced a ily com v id e o s 2 0 0 7 0210-brain_scans_of_ the_futurehtm

12 A yrıca ccedilalışm alarınındenem e niteliğinde b ir yanıthttp wwwsciencedailycom videos20070710

13 A na fikir cihazın New York Times 12 Eyluumll 2012 sayfa A1814 O aşam aya ulaşm ak httpwwwtgdailycomgeneral-scien-

ces-features58736- artificial-cerebellum-restores-rats15 Alzheim er olan 53 milyon kişi Alzheimers Foundation of

America h ttp w w w alzfdnorg16 fik rin e katkıda bulunuyor ScienceDailycom Ekim 2009

httpw w w sciencedailycomreleases200910091019122647htm17 Onu hiccedilbir zaman doumlnuumlştuumlrenleyiz Ibid18 B u sineklerin sahip olduğu anlam ına gelir Wade sayfa 11319 B u etki yalnızca meyve sinekleriyle sınırlı değil Ibid20 A rtık ineklem enin neden işe yaram adığını Ibid sayfa 11421 Tem elde beyinde ne kadar CREB proteini dolaşırsa Bloom

sayfa 24422 Propranolol o sinir huumlcresinde oturur SATI e-News 28 Haziran

2007 h ttp w w w mysaticomenewsJune2007ptsdhtm23 Raporları şoumlyle sonlanıyor Boleyn- Fitzgerald sayfa 10424 Ayrılıklarım ız ilişkilerim iz Ibid25 onları m orfinden m ahrum m u bırakalım Ibid sayfa 10526 Eğer ilerideki ccedilalışm alar bu goumlruumlşuuml doğrularsa Ibid sayfa 10627 Bu kalıcı kayıtların her birine Nicolelis sayfa 31828 U nutm ak sahip olduğum uz en yararlı suumlreccedil New Scientist 12

Mart 2003 h ttp wwwnewscientistscomarticledn3488

410 NOTLAR

6 EINSTEINrsquo IN BEYNİ VE ZEKAcircMIZI GELİŞTİRMEK1 O an d onak ald ı http abcnew sgocom blogsheadli-

n es201203einsteins-brain-arrives-in-londonafter-odd-joumey2 H er zam an belirttiğim gibi Gould p 1093 İnsan beyni biccedilim lendirilebilir

wwwsciencedailycom releases201112 111208257120htm4 B u gibi ccedilalışm aların ışığında ortaya ccedilıkan tabloya goumlre

Gladwell sayfa 405 Beş yıl sonra Terman CK Holahan ve RR Searsa bakınız The

Gifted Group in Later Maturity (Stanford CA Stanford University Press 1995)

6 O kulda aldığınız notlar Boleyn-Fitzgerald sayfa 487 Testler motivasyon oumllccedilm em ektedir Sweeney sayfa 268 puanları yuumlksek olan pilotların Bloom sayfa 129 Sol yarıkuumlre sorum ludur Ibid sayfa 1510 W iscon sin d e b ir doktor olan Dr D arold T reffert

h ttp wwwdaroldtreffertcom11 yalnızca kırk beş saniye suumlrmuumlş Tammet sayfa 412 Onunla roumlportaj yaptığım da Mr Daniel Tammet ile Science

Fantastic ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Ekim 200713 ccedilalışm a hipotezi destekledi Science Daily Mart 2012

httpwwwsciencedailycom releases201203120322100313htm14 Oumlrneğin Kim Peekin beyni AP wire story 8 Kasım 2004

http wwwSpacecom15 Dr Bruce M iller 1998te Neurology 51 (October 1998) sayfa

978-82 h ttp w w w wisconsinmedicalsocietyorgsavant_syndro- m e savant-articlesacquired_ savant

16 Savantlara ek olarak Sweeney sayfa 25217 Aslında bu fikir zaten denenmiştir Center of the Mind Sydney

Australia h ttp wwwcenterofthemindcom18 Başka bir deneyde Dr R L Young R L Young M C Ridding

and T L Morrell Switching Skills on by Turning O Part of the Brain Neurocase 10 (2004) 215 222

19 Prefrontal loba uygulandığında Sweeney sayfa 31120 Yakın zamana kadar duumlşuumlnuumlluumlyordu Science Daily Mayıs 2012

httpwwwsciencedaily comreleases201205120509180113htm21 Savantlar yuumlksek kapasiteli bir belleğe sahip Ibid22 2007 yılında W isconsin ve Japonyadaki Sweeney sayfa 294

NOTLAR 411

23 K oumlk huumlcre araştırmaları ve rejerıeratif tıp Sweeney sayfa 29524 birkaccedil gene odaklanm ış duumlruumlm dalar Katherine S Pollard What

Makes Us Different Scientific American Special Collectors Edition (Winter 2013) 31-35

25 hiccedil teredduumltsuumlz kabul ettim Ibid26 D anışm anım David H aussler Ibid27 Boumlyle b ir gen yakın zam anda TG Daily 15 Kasım 2012

h ttp w w w tgdaily com general-sciences-features 67503-new- found-gene-separates-man-from-apes

28 ccedilok sayıda fikir ortaya atıldı Bakınız oumlrneğin Gazzaniga Human The Science Behind What Makes Us Unique

29 ilk birkaccedil yuumlz milyon yıl boyunca Gilbert sayfa 1530 G ri m addedeki kortikal noumlronların Douglas Fox The Limits

of Intelligence Scientific American Temmuz 2011 sayfa 4331 tem el taşı diyebilirsiniz Ibid sayfa 42

7 RUumlYALARINIZIN İCcedilİNDE1 bin ruumlya raporuyla devam ettirdi C Hall and R Van de Castle

The Content Analysis o f Dreams (New York Appleton-Century- Crofts 1966)

2 O nunla roumlportaj yap tığım da Dr Allan Hobson ile Science Fantastic ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Temmuz 2012

3 Araştırm alar olabileceğini goumlsterm iştir Wade sayfa 2294 ATR şefi bilim insanı Yukiyosu Kamitani New Scientist 12

Aralık 2008 http wwwnewscientistcomarticlednl6267-min- dreading-software-could-recordyour-dreamshtmlUvE9P0Qi07s

5 laboratuvarını ziyaret ettiğimizde Dr Gallantın laboratuvarı- na ziyaret 11 Temmuz 2012

6 Bundan dolayı bizim ruumlyalarım ız Science Daily 28 Ekim 2011 http wwwsciencedailycom releases201110111028113626htm

7 internet bağlantılı kontakt lenslerinin prototipleri Dr Babak Parvizin ccedilalışmasına bakınız h ttp wwwwearable-technologi- escom 262

8 ZİHİN KONTROL EDİLEBİLİR Mİ1 sinirli bir boğa Miguel Nicolelis Beyond Boundaries (New York

Henry Holt 2011) sayfa 228-32

412 NOTLAR

2 Soğuk savaş h isterisi nihayet M KUltra Projesi CIAnm Research into Behavioral Modication Programı Joint Hearings Before the Select Committee on Human Resources US Senate 95th Congress First Session Government Printing Oce 8 Ağustos 1977 W ashington DC http w w w nytim escom packagespdf national13inmate_ProjectMKULTRApdf C IA Davranışsal Kontrol Uumlzerine Ccedilok Daha Fazla Araştırma Bulduğunu Accedilıkladı New York Times 3 Eyluumll 1977 Government Mind Control Records of MKUltra and BluebirdArtichoke httpw anttoknow info mindcontrol shtml The Select Committee to Study Governmental Operations with Respect to Intelligence Activities Foreign and Military Intelligence The Church Committee Report No 94-755 94th Congress 2nd Session p 392 Government Printing Oce Washington DC 1976 Project MKUltra the CIAs Program of Research in Behavior M odication h ttp scrib d co m d oc 75512716Project-M KUltra-The-CIA-s-Program- of-Research-in- Behavior-Modification

3 geliştirilm esinde buumlyuumlk bir potansiyel Rose sayfa 2924 sinirbilim sel olanaksızlık Ibid sayfa 2935 H ipnozun uzun yıllar boyunca Hypnosis in Intelligence

Black Vault Freedom of Information Act Archive 2008 h ttp d ocum entstheblackvaultcom docum entsm indcontrol hypnosisinintelligencepdf

6 Bu sorunun ne kadar yaygın hale geldiğini Boleyn-Fitzgerald sayfa 57

7 LSD gibi ilaccedillar Sweeney sayfa 2008 B u boumlyle bir şeyin var olabileceğini Boleyn-Fitzgerald sayfa

589 B ir beyin devresi kapatılm ak istenm ekteyse

h ttp w w w nytim escom 20110517science 17optics html10 sensoumlrlerden beyine doğrudan bilgi goumlndererek New York

Times 17 Mart 2011 h ttp nytim escom 20110517science17 opticshtml

9 BİLİNCİN DEĞİŞEN DURUMLARI1 tarihteki peygamberlerin bir kısm ının Eagleman sayfa 2072 Bazen bu kişisel bir tanrıdır Boleyn-Fitzgerald sayfa 122

NOTLAR 413

3 Son u n da her şeyin gerccedilekten ne olduğunu an lad ım Ramachandran sayfa 280

4 Uuml ccedil dakikalık u yarım lar b oyun ca David Biello Scientic American sayfa 41 w w w sciammindcom

5 Bu fikirleri test etm ek iccedilin Ibid sayfa 426 A teistler Ibid sayfa 457 B ir ateistseniz Ibid sayfa 448 Bir kuram a goumlre Parkinson Sweeney sayfa 1669 İşitm e duyusunu algılayan noumlronlar Ibid sayfa 9010 Beyin ne yapacaksa yapacak Ibid sayfa 16511 Beyin taram aları araştırm acıları Ibid sayfa 20812 Sol yarıkuumlre dizginlenm ezse Ramachandran sayfa 26713 Bu boumllgede yetersiz aktivite ise Carter sayfa 100-10314 Bu insanların yuumlzde onunda Baker sayfa 46-5315 D epresyon 10 psikoterapiydi Ibid sayfa 316 DBU hastalarının yuumlzde 1 ile yuumlzde 3uumlnde Carter sayfa 9817 K alsiyum kanallarıyla ilgili bulgular New York Times 26 Şubat

2013 http wwwnytimescom 2013 0 3 01health study-finds- genetic-risk-factors-sharedby-5-psychiatric-disordershtml

18 Burada tanım ladığım ız Ibid

10 YAPAY ZİHİN VE SİLİKON BİLİNCcedil1 M akineler yapabilecek Crevier sayfa 1092 bir nesil iccedilerisinde Ibid3 Sanki bir grup insan Kaku sayfa 794 bir robota ccedilok para verirdim Brockman sayfa 25 A ncak A SIM O nun yaratıcılarıyla oumlzel olarak konuştum

ASIMOnun yaratıcılarıyla Hondanm laboratuvarlarma bir ziyaretshyte roumlportaj Nagoya Japonya Nisan 2007 BBC-TV serisi Visions o f the Future iccedilin

6 sivrisineğe hayretle baktığını soumlyledi Exploration ulusal radyo programı iccedilin Dr Rodney Brooks ile roumlportaj Nisan 2002

7 bu laboratuvarı ziyaret etm e zevkini yaşadım MIT Media Laboratuvarına DiscoveryScience Channel TV serisi Sei Fi Science iccedilin roumlportaj 13 Nisan 2010

8 B u nedenden dolayı Dr Breazeal 2004te Moss sayfa 1689 Japonyadaki W aseda Uumlniversitesinde Gazzaniga sayfa 35210 Hedefleri Ibid sayfa 252

414 NOTLAR

11 Nao ile tanışın Guardian 9 Ağusts 2010 httpwwwtheguardi- ancom technology 2 0 1 0 au g 09nao-robot-develop-display- emotions

12 B u n u oumlngoumlrm ek z o r http cosm om agazinecom new s 4177reverse-engineering-brain

13 Dr Antonio Damasio gibi sinirbilim uzm anları Damasio sayfa 108-29

14 M atem atikte bir şeyleri anlam azsınız Kurzweil sayfa 24815 nesnel bir test olam az Pinker The Riddle of Knowing Youre

Here Your Brain A Users Guide Winter 2011 sayfa 1916 M eiji Uumlniversitesinde Gazzaniga sayfa 35217 B izim bilgi birikim im ize goumlre Kurzweilnet 24 Ağustos 2012

h tt p w w w kurzweilainetrobot-learns-self-awareness Yale Daily News 25 Eyluumll 2012 http yaledailynew scom blog 2 0 1 2 0 9 2 5 first-self-aware-robot-created

18 Dr Hans M oravec ile roumlportaj yaptığım da Dr Hans Moravec ile Exploration ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Kasım 1998

19 Biyolojik evrim in yavaş hızına bağlı kalm adan Sweeney sayfa 316

20 Dr Rodney Brooks ile roumlportaj yaptığım da Interview with Dr Brooks in April 2002 for Exploration national radio broadcast

21 Ouml zel olduğumuzu duumlşuumlnmekten vazgeccedilm eyi sevm eyiz TEDTalks h ttp w w wtedcom talkslang en rodney_ brooks_on_ro botshtml

22 Benzer bir şekilde Guumlney Kaliforniya Uumlniversitesihttpphysorgnew s20505 9692html

1 1 BEYNİN TERSİNE MUumlHENDİSLİĞİ1 Neredeyse aynı zam anda Avrupa Komisyonu

h ttp ac tu ep flch new s the- human-brain-project-wins-top- european-science

2 anlam am ız bizim iccedilin ccedilok oumlnem li http b log ted com 20091015 supercomputing

3 bildiğim iz tek bir noumlrolojik hastalık bile yok Kushner sayfa19

4 Tanrıyı oynamaktan ccedilok uzak olduğum uzu duumlşuumlnuumlyorum Ibid sayfa 2

5 Y uumlz yıl iccedilerisinde Sally Adee Reverse Engineering the Brain

NOTLAR 415

IEEE Spectrum h ttp spectrumieeeorgbiomedicalethicsrever- se-engineering-the-farain

6 A raştırm acılar noumlronların kendilerinin sağlıklı olduğunu tahshym in ediyorlar http w w w cnncom 20120301techinno- vation brain-map-connectome

7 17 yuumlzyılda httpw w w tedcom talkslangensebastian_ seunghtml

8 A ilen İnsan Beyni A tlası http ts-siorgneuroscien- c e 29735- allen-human-brain-atlas-updates-with-comprehensive)

9 Dr V S Ram achandrana goumlre TED Talks Ocak 2010 h ttp wwwted com

12 GELECEK MADDENİN OumlTESİNDEKİ ZİHİN1 58i daha oumlnce bir k e re Nelson sayfa 1372 B ir yatakta yatan bedenim i yukarıdan Ibid sayfa 1403 geccedilici kan kaybı National Geographie News 8 Nisan 2010

h t tp n e w snationalgeographiccom n e w s 2 0 1 0 04100408- near-death-experiencesblood-carbon-dioxide Nelson sayfa 126

4 Berlindeki Castle Park Klinikten noumlrolog Dr Thom as Lempert Nelson sayfa 126

5 ABD hava kuvvetleri Ibid sayfa 1286 Bir keresinde bir konferansta kendisi ile konuşmuştum Dubai

Birleşik Arap Emirlikleri Kasım 2012 Şubat 2003 Exploration ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Ekim 2012 Science Fantastic ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj

7 2055de 1000 dolar değerinde bir bilgisayar Bloom sayfa 1918 Oumlrneğin M icrosoftun kurucularından olan Bill Gates Sweeney

sayfa 2989 Uuml topik bir geleceği oumlngoumlren Carter sayfa 29810 San Diego H ayvanat B ahccedilesin in soumlyledi Dr Robert Lanza ile

Exploration ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Eyluumll 200911 G uumlnuumlm uumlzuumln m odern oumlluumlm suumlzluumlk arayıcıları ile dalga geccedilmeli

m iyiz Sebastian Seung TED Talks h ttp wwwtedcomtalks lang en sebastian_seunghtml

12 2008de BBC http w w w bbcco u ksntvradioprogram - m eshorizon broadbandtxisolationtimeline

13 T ersine m uumlhendislik ile oluşturulm uş Dr Moravec ile Exploration ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Kasım 1998

416 NOTLAR

14 biri olan Eric Drexler vardı Chemical and Engineering Newste 2003ten 2004e kadar yazılanlara bakınız

15 Ouml lm eyi planlam ıyorum Garreau sayfa 128

13 SAF ENERJİ OLARAK ZİHİN1 Solucan delikleri ileri boyutlar ve kuantum bilgisayarları Sir

Martin Rees Our Final Hour (New York Perseus Books 2003) s 182

14 UZAYLI ZİHNİ1 Şu ana kadar binden fazla Kepler Web Page

httpkeplernasagov2 2013 yılında N ASAdaki bilim insanları Ibid3 sahte m esajları gerccedileklerinden nasıl ayırıyorsunuz Dr

Wertheimer ile Exploration ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Haziran 1999

4 onlara uzaylıları dinlediğini soumlylediğinde guumlluumlyorlar mı DrSeth Shostak ile Science Fantastic ulusal radyo programı iccedilin roumlporshytaj Mayıs 2012

5 goumlndereceğini beyan etti Ibid6 Bu huumlkuumlmetin postaneyi idare eden huumlkuumlm et olduğunu unutshy

m a Davies sayfa 227 Yunan tarihccedililer ve yazarlar Sağan sayfa 2218 St Thomas Aquinas Ibid9 Zekacircnın yuumlzeysel goumlruumlnuumlşuumlyle aldanabiliriz Ibid10 Eğer hayvanların soyutlam ası o hayvan tuumlruuml iccedilin Ibid s 11311 K enenin koumlr ve sağır olan duumlnyasında Eagleman sayfa 7712 bakış ufkum uzu genişletm em iz gerektiğini soumlyledi Dr Paul

Davies ile Science Fantastic ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Nisan 2012

13 Benim ulaştığım sonuccedil şaşırtıcı gelebilir Davies sayfa 15914 ccedilok kuumlccediluumlk bir ihtimal olsa da boumlyle bir durum un gerccedilekleşme

olasılığı var Discovery News 27 Aralık 2011 h ttp new sdiscoshyverycom space seti-to-scour-the-moon-for-alien-tech-111227htm

15 SONSOumlZ1 W ired dergisindeki Wired Nisan 2000

h ttp wwwwiredcomw iredarchive8 0 4 joyhtml

NOTLAR 417

2 farklı ve eşit olm ayan tuumlrler oluşmasına dahi neden olabilirGarreau sayfa 139

3 B u tekno-uumltopya hep Ibid sayfa 1804 K endi organlarımızı kurcaladığım ız duumlşuumlncesi Ibid sayfa

3535 Barut matbaa tren yolu telgraf ve internet gibi teknolojiler

Ibid sayfa 1826 arkadaşlarınız bildiği ve sevdiği siz Eagleman sayfa 2057 G erccedilekliğim iz biyolojik yapım ızın niyetine b ağlıdır Ibid

sayfa 2088 Zihin gibi benzersiz bir bilinccedil durum u Pinker sayfa 1329 Bir şekilde Duumlnyanın 45 m ilyar yıl oumlnceki halinin Dr Stephen

Jay Gould ile Exploration ulusak radyo programı iccedilin roumlportaj Kasım 1996

10 Homo Sapiens kuumlccediluumlk bir daldır Pinker sayfa 13311 H iccedilbir şeyin bilincin kıym etli ve kırılgan bir Pinker The

Riddle of Knowing Youre Here Time Your Brain A Users Guide (2011 Kışı) sayfa 19

12 Beyin ne kadar şaşırtıcı bir organ Eagleman sayfa 224

EKLER1 ccediloğu patolojik katilin Dr Simon Baron-Cohen ile Exploration

ulusal radyo programı iccedilin roumlportaj Temmuz 20052 Dr M ichael Sweeney Libetin bulguları Sweeney sayfa 150

OKUMA OumlNERİLERİ

Baker Sherry Helen Mayberg Discover Magazine Presents the Brain Waukesha WI Kalmbach Publishing Co Fall 2012

Bloom Floyd Best of the Brain from Scientific American Mind Matter and Tomorrows Brain New York Dana Press 2007

Boleyn-Fitzgerald Miriam Pictures of the Mind What the NewNeuroscience Tells Us About Who We Are Upper Saddle River NJ Pearson Education 2010

Brockman John ed The Mind Leading Scientists Explore the Brain Memory Personality and Happiness New York Harper Perennial 2011

Calvin William H A Brief History of the Mind New York Oxford University Press 2004

Carter Rita Mapping the Mind Berkeley University of California Press 2010

Crevier Daniel AI The Tumultuous History of the Search for Artificial Intelligence New York Basic Books 1993

Crick Francis The Astonishing Hypothesis The Science Search for the Soul New York Touchstone 1994

Damasio Antonio Self Comes to Mind Constructing the Conscious Brain New York Pantheon Books 2010

Davies Paul The Eerie Silence Renewing Our Search for Alien Intelligence New York Houghton Mifflin Harcourt 2010

420 OKUMA OumlNERİLERİ

Dennet Daniel C Breaking the Spell Religion as a Natural Phenomenon New York Viking 2006

--------------- Conscious Explained New York Back Bay Books 1991DeSalle Rob and Ian Tattersall The Brain Big Bangs Behaviors and

Beliefs New Haven CT Yale University Press 2012Eagleman David Incognito The Secret Lives o f the Brain New York

Pantheon Books 2011Fox Douglas The Limits of Intelligence Scientific American July

2011Garreau Joel Radical Evolution The Promise and Peril o f Enhancing Our

Minds Our Bodies-and What icirct Means to Be Human New York Random House 2005

Gazzaniga Michael S Human The Science Behind What Makes Us Unique New York Harper Collins 2008

Gilbert Daniel Stumbling on Happiness New York Alfred A Knopf 2006

Gladwell Malcolm Outliers The Story o f Success New York Back Bay Books 2008

Gould Stephen Jay The Mismeasure o f Man New York W W Norton 1996

Horstman Judith The Scientific American Brave New Brain San Francisco John Wiley and Sons 2010

Kaku Michio Physics o f the Future New York Doubleday 2009 (Geleceğin Fiziği ODTUuml Yayıncılık 2013)

Kurzweil Ray How to Create a Mind The Secret o f Human Thought Revealed New York Viking Books 2012

Kushner David The Man Who Builds Brains Discover Magazine Presents the Brain Waukesha WI Kalmbach Publishing Co Fall 2001

Moravec Hans Mind Children The Future o f Robot and Human Intelligence Cambridge MA Harvard University Press 1988

Moss Frank The Sorcerers and Their Apprentices How the Digital Magicians o f the M IT Media Lab Are Creating the Innovative Technologies That Will Transform Our Lives NewYork Crown Business 2011

Nelson Kevin The Spiritual Doorway in the Brain New York Dutton 2011

Nicolelis Miguel Beyond Boundaries The New Neuroscience o f


Connecting Brains with Machines mdash and How It Will Change Our Lives New York Henry Holt and Co 2011

Pinker Steven How the Mind Works New York W W Norton 2009---------------- The Stuff o f Thought Language as a Window into Human

Nature New York Viking 2007---------------- The Riddle of Knowing Youre Here In Your Brain A

Users Guide New York Time Inc Specials 2011Piore Adam The Thought Helmet The US Army Wants to Train

Soldiers to Communicate Just by Thinking The Brain Discover Magazine Special Spring 2012

Purves Dale et al eds Neuroscience Sunderland MA Sinauer Associates 2001

Ramachandran V S The Tell-Tale Brain A Neuroscientists Quest for What Makes Us Human New York W W Norton 2011

Rose Steven The Future o f the Brain The Promise and Perils o fTomorrows Neuroscience Oxford UK Oxford University Press 2005

Sagan Carl The Dragons o f Eden Speculations on the Evolution o f Human Intelligence New York Ballantine Books 1977

Sweeney Michael S Brain The Complete Mind How It Develops How It Works and How to Keep It Sharp Washington DC National Geographic 2009

Tammet Daniel Born on a Blue Day Inside the Extraordinary Mind o f an Autistic Savant New York Free Press 2006

Wade Nicholas ed The Science Times Book o f the Brain New York New York Times Books 1998

Ş EKİLLER

11 Jeffrey L Ward12 Jeffrey L Ward13 Jeffrey L Ward14 Jeffrey L Ward15 AP Photo David Duprey15a Tom Barrick Chris Clark Science Source16 Jeffrey L Ward21 Jeffrey L Ward22 Jeffrey L Ward23 Jeffrey L Ward41 Dr Miguel Nicolelis laboratuvari Duke Uumlniversitesi51 Jeffrey L Ward101 MIT Media Lab Personal Robots Group102 MIT Media Lab Personal Robots Group Mikey Siegel

DİZİN

Adenin 179 Adrenalin 63145 Adrenerjikler 206 Al (yapay zekacirc) xi-xiv xvii

419Akıl hastalığı 235 242 248-249

324Akson 26 190 401 Akumbens 397 Ailen İnsan Beyni Haritası 308 ALS (Amiyotropik yanal

skleroz) 98 Alzheimer 1012 28130

136-137142150167 177-178 222 250 294 301 307409

Amfetamin 222 236 Amigdala 24 53 63 90 204

243 310-311 397 Amiloid plak 250 Amnezi 142-143 Ampuumltasyon 377

Anguler kıvrım 155 Anterior hipokampus 158 Anterograd amnezi 143 Antipsikotik 236-237 Antropik İlke 380-383 Aristo 4 Arpanet 86ASIMO 113 257-258 408 413 Asimov Isaac 2107 326

334-335 342 345 Asperger Sendromu 168-170 ASPM 181-183185 Astral seyahat 314-316 Atom bombası 156 Australopithecus 181 Ayna noumlronlar 64-65 266 Ayna testi 284 Ayrık beyin 43-46 163 Bağlama problemi 127 Bazal ganglion 295 Belirsizlik ilkesi 263 339388

401

426 DİZİN

Beta amiloidin 137 Beyin ağı 104-107148 Beyin fırtınası 146-147 Beyin girişimi 294-295 306 Beyin korteksi 20 Beyin uyarımı 34 246 251 310 Beyin yıkama 215-216 Beyin-makine arayuumlzuuml (BMA)

100Beyin-makine-beyin arayuumlzuuml

(BMBA) 102-103 Beyincik 23131135 Beyinkapısı 95-96 Bipolar bozukluk 240 248-249

251 294 Biyoinformatik 179 BMI (beyin-makine arayuumlzuuml) 11

80 207 Bohr Niels 282 389-391 Boumlluumlnmuumlş beyin 69 BRAIN projesi 176 Broca afazisi 18 Canis lupus 358 Capgras Sanrısı 310 Casimir kuvveti 332 Chernobyl kazası 113 Churchill Winston 373 CIA 142 216-217 220-221 223

227 412 Clarke Arthur C 347 CREB aktivatoumlr 139-140 CREB baskılayıcı 139-140 Crick Francis 283 419 CT incelemeleri 420 CYC 258Cyclops Projesi 350 Ccedilokluevren 381 392-393 DAMB 175DARPA 85-88 99 256 407

Darwin Charles xv 23 54 67 157185 264 275 291

Dawkins Richard 235 dCAl 175de Broglie Louis 389 Depresyon 1012 35 241

245-246 248 251 310 413 Derin beyin uyarımı (DBU) 34

245-248 413 Descartes 4 Determinizm 398 402 Dış iskelet 108110 328 Dirac Paul 168 DNA 29 65 92179-180 249

264 283 320 330 332 349 368 381-383 399 403

Doğal seccedililim 189 Dopamin 26175 221-223 236 Dorsolateral prefrontal korteks

55134 204 209 242 Drake denklemi 353 Drake Frank 350 353-354 Duygular 24 40 53 63 82 90

149 265 267 271-275 303 310 404

Duygusal davranış 405 Duygusal merkez 271 Duumlzey 0 51 260 Duumlzey I 261 405 Duumlzey II 261-262 267 404-405 Duumlzey III 261-263 Dyson Freeman xii 348 381 Eagleman David xii 46-47 56

232 357 382-383 385 404-405 412 416-417420

ECOG (elektrokortikogram) 117 EEG (elektroansefalografi) 6 29

31-33 74-75 79 81 83 85 97 100-101104-105113-114

DİZİN 427

116-117 127 203 210 220 250 397

Ehrenfest Paul 10 Einstein-Rosen Koumlpruumlsuuml 343 Einstein Albert x xii xiv xvi

4 10 50151153-157159 342-343 374 389-391 400410

EKOG (elektrokortikogram) 79-81 83 90-91

Elektroansefalogram 29 Elektromanyetik (EM) spektrum

43Elektromanyetik titreşimler 204 Elektromanyetizma 122 Elektronlar 32 74 344 388 Empati 65 265 273 397 Endorfin 316Enerji 3-34 38 4249 76 83 93

110116-118190-191193 203 223 233 300 312 333-334 340-341 344-345355 361 367 381 416

Enzimler 189Epilepsi 19 44 79-80 232 245

250 314 315 Eroin 222-223 Eşuyumlu 395 Everett Hugh 393 Faraday kafesi 89 Faraday Michael 89 93 Fareler 103128135138-140

225 298 Fermi paradoksu 354 Feynman Richard 314 fMRG 27 397 Fovea 42132 FO X 2181185 Franklin Benjamin 89 394

Freud Sigmund 38 66 200 201 205 264

Frontal korteks 359 Frontal lob 22Frontotemporal demans 171 Fukushima nuumlkleer santrali

kazası 112 Fuziform girus 310 Galileo Galilei 380 Gauss Carl Friedrich 155181 Gazzaniga Michael xii 45 55

69-70 379 404 405-406 411 413-414420

Geleceği simuumlle etme 59 163 194

Geleceğin Fiziği (Kaku) 4 420 Gelgit kuvvetleri 344-345 Gelişmiş zekacirc 379 Gen terapisi 141184188 310

331Genetik Adem 384 Genetik Havva 384 Giyilebilir robot 108 Glutamat 237 Goumldel Kurt xiii 400-401 Goumlrelilik kuramı 164 391 Guanin 179Guumlccedil 10 50 87 110 117 118 121

147187193 300 319 337 343 369 403

Haluumlsinasyon 311 Haptik teknoloji 103 HARI 182-183 H A R 2181184Hasar 5 22 90 97100130143

165171-172190 223-224 250-251 278 309 382 397

Hawking Stephen 97 348 Hayalet uzuv ağrısı 246

428 DİZİN

Heisenberg Werner 263 388 389-390

Heisenbergin belirsizlik ilkesi 263

Hinduizm 392 Hipertimestik sendrom 172 Hiperuzay 4 395 Hipnoz 217 219-220 227 Hipokampus 24 53 63106125

127128-130133-137141 143146158 204 311 321 408

Homo sapiens 65 383 417 Houdini Harry 73-74 Hubble Uzay Teleskopu 380 Hubble Edwin 350 380 Huntington hastalığı 309 Huxley Thomas 2 216 383 Intel 101119 263 İccedilguumlduuml 55Inferior pariyetal lob 159 İnsan Genom 9 294 295 305

309İnsan Konektom Projesi 306 İnsansı robot 114 260 266 İnsula 224 234 İskelet korteks 83 85 Kaos kuramı 39 400 Kasparov Garry 256 Katom 119 Kaudat nukleus 234 Kelebek etkisi 399 Kennedy John F 355 Kış uykusu 55 Kızıloumltesi goumlzluumlk 293 King Stephen 120 kistik fibrosis 309 Klomipiramin hidrokloruumlr 240 Klonlama 322

Klozapin 237 Kokain 221-223 Koklear implant 292 Kolinerjik 206 Konektom 306 323 328 Konektom Projesi 306 323 Konjenital analjezi 277 Kopernik İlkesi 380-382 Korpus kallozum 44 Koumlk huumlcreler 176-177 251 Kuantum kuramı 192 264 387

394 396 Kuantum sıccedilraması 395 Kurzweil Ray xiv 318-321 333

376 414 420 Kuumltleccedilekim 258 344 Laktoz 189Lazer 9194 335-340 342

344-346 395 Leibniz Gottfried 48 Leonardo da Vinci 38 Limbik sistem 24 34 52161

236 265 271 Lipidler 36 Lizensefali 181 LSD 217 223 412 Luther Martin 398 Lyra 349Mağara Adamı İlkesi 325-327

379Manik 241 243 Manyetik rezonans 5 7 387 Manyetizma 32 37118 376 Matrix 8 114 123 131 327 367 Maxwell James Clerk 11 84 MEG 32-33 83 250 Melek tozu 237 MEMS (mikro elektromekanik

sistemleri) 115

DİZİN 429

Metamfetamin 222 Microsoft 264 298 307 320 353

415Mikro elektromekanik (MEM)

142 246 Mikrodalga 11 93 217-218 Mikrometeorlar 111 Mikrosefali 181 Mindflex 100MKULTRA 216-217 220 412 Moduumlller 182 302 Moore Yasası 254 263-264 319 Motor oumlğrenme 98 MRG (manyetoansefalografi)

5-711 26-29 31-32 36-3761 76 77-79 83-85 89 92 105118159170172 201 207-208 210-212 220222-223 233-234 237 243 246 265 295 328

Mutasyon 175180182 Nanobot 330-331 333 Nanobotlar 331-332 374 378 Nanoprob 90 91 Nanoteknoloji xi 246 297 327

373 376NASA x-xiii xv-xvi 11 86111

349-350 416 Neandertal 308 Neokorteks 24128 296 Neokortikal suumltun 302 NeuroSky 100-101 Newton Isaac 49-50 89156

168 343 390-391 396 398 Niklaj Kopernik 291 380-383 NMDA 237 Noumlroprotez 96-97 Noumlroprotezler 292 Noumlrotransmitter 26 222

Nukleus kaudatus 172 OKB (Obsesif Kompuumllsif

Bozukluk) 239-240 243 251 Oksipital lob 22106 Olanaksızın Fiziği (Kaku) 4 Omurilik 97 99132 Oort bulutu 339 Opsin 224-225 Optogenetik 35129 224-227 Orbitofrontal korteks 29 66 204

239 266 Otizm 170172 248 306 Oumlz farkmdalık 66 254 261 Oumlzguumlr irade 49 396 398-400 Paralaks 43Paralel Duumlnyalar (Kaku) 4 paralimbik boumllge 359 Paranoya 243 Pareidolia 238Pariyetal lob 22159 234 265

303 314 Parkinson 28 34-35 225 236

245-246 250 294 301 307413

Patogenez 311 PCP 237Penfield diyagramı 359 Penrose Roger 400-402 Periferal alan 42 Periferik 317 PET 6-7 31-32 37 PGO 206-207 Phoenix Projesi 351 Pioneer programı 362 Posterior 158Prefrontal korteks 22 29 39 41

54-55 62-63 68127134159 161 204 209 238 242-243265

430 DİZİN

Prefrontal lob 161 271 Primat 134 296 321 325 327 Prionlar 137Programlanabilir madde 119 Propranolol 144-145 409 PTSD 144 409 Purcell Edward 6-7 RUR 287Radikal lobotomi 215 Radyasyon 93111-113178 337

371Radyo dalgaları 26 31 85 Radyum 156 Rees Martin xv 334 416 Retinal implant 292 Retrograd amnezi 143 RIM 183 Ribozomlar 333 Robotik 107-108115 288-290

292 297 Roche sınırı 345 Rod 132Sağan Carl xii xv-xvi 4 17

227 316 346 354 416 421 Samanyolu 2 297 342 349 354

380-381 384403 Sanal gerccedileklik 367 Sanrı 223 227 238 311 Savant sendromu 166171176 Schopenhauer Arthur 153 Schroumldinger Erwin 387-389 Schroumldingerin Kedisi 387 Sensorimotor korteks 210 Serebral korteks 24 Serotonin 26 221 223 240 SETI xvi-xvii 350-354 356 366

368 416 SETIhome 351-352 356 Shakespeare William 121 230

SharpBrains 101 Shaw George Bernard 231 Siber protez 96 Sicim kuramı 381 Silikon bilinccedil 251-252 266-267

272-273 413 Silikon Ccedilağı 264 392 Silikon Vadisi 169 263 Sinaps 26 299 Sinaptik sistem 336 Singulat korteks 238-240 243 Sinir ağları 203 Sinirbilim 9 11 207 326 376

380 382 414 Sitozin 179 Sodyum pentatol 221 Soğuk Savaş 93 212 215-216

412Sohbet-robot 276 Sokrates 375 385 Sol temporal lob 106 Solucan delikleri 334416 Somatosensoriyel korteks 102 Sosyal davranış 53 Sputnik 85 Suumlperego 66Sweeney Michael 162173 237

240 397 410-415 417 421 Şizofreni 10 28181194

235-238 243 248 249 251 294 306 311 314

Talamokortikal sistem 303 Talamus 24 53 62 90125127

146 296 299-300 324 Tanrı başlığı 233 Tanrı geni 233 Tau amiloid 137 Tay-Sachs 309 Tekbencilik 390

DİZİN 431

Tekinsiz vadi 264-265 267 Telekinezi 3 94-95100118121

122194 407 Telepati 3 73-74 79 81-83 85

90-91 93122194 406 Telepati kaskı 82 Teleskop 5 341 346 352-353 Temporal lob 22106172

231-232 235 314 315 Temporopariyetal boumllge 204 Temporopariyetal lob 204 Tersine muumlhendislik 293 298

304 309-311 319 324327-329 415

TES 6 32 33-34167188191 Thorne Kip 344 Timin 179 TMS 173-174 Torazin 236Tourette Sendromu 236 246 Transistor 38-39 115194

263-264 287 304 329 383401

Transkraniyal manyetik başlık 104

Transkraniyal elektrik uyumu 233

Turing Alan 252 283 Turing testi 283 311 402 Tuumlmoumlrler 250 UFO 87143 353 355 Umvvelt 357

Uyku felci 204 Uyurgezer 211 Uzay-zaman kuramı 50-51 58

61 66 68 242 244 266 343 348

Uzaylı bilinci 348-349 366 Ventral striatum 161 Ventral tegmental alan (VTA)

222-223 Ventromedial korteks 241 Voksel 28 76-78 406 Voltaire 257Von Neumann John 282

371-372 Vuumlcut dili 107 Weinberg Steven x 395 Wells HG 347 Wigner Eugene 392 Yalan makinesi 29 Yapay bellek 124 Yapay retina 293 327 Yapay hatıralar 122 Yapılandırmacılık 280 Yarıkuumlre 22 44163 241 410

413Yaşlanma 111 330-331 Yeniden Yuumlruuml Projesi 108 Yuumlz tanıma 275 287 310 Zihin haritası 336 358 Zihin interneti 8 103 Zihin Teorisi 63-64 262 283 Zimmer Carl xvii 68 406

MICHIO KAKU

New York City Universityrsquode teorik fizik profesoumlruumlduumlr ve sicim kuramını bulanlardandır Einsteinrsquodan Oumltesi Olanaksızın Fiziği Geleceğin Fiziği ve Einsteinın Evreni gibi oumlnemli kitapların yazarı olan Kaku birccedilok bilimsel TV ve radyo programının da yapımcısıdır

Zihnin Geleceği

MICHIO KAKU

ldquoO lanaksızın Fiziğirdquo ve ldquoGeleceğin Fiziğirdquo gibi ccedilok satan kitapların yazarı ve pek ccedilok bilim programının yapımcısı olan M ichio Kaku bu kitabında evrendeki en buumlyuumlleyici ve en karmaşık yapı olan insan beyni uumlzerine bilimsel araştırmaları ortaya koyuyor

Zihnin Geleceği bir zaman yalnızca bilimkurgunun ilgi alanına giren konulara bilim in ccedilerccedilevesinden bakıyor Telepati zihin kontroluuml avatarlar telekinezi ve hafızanın ya da ruumlyaların kaydedilmesi gibi konularda duumlnyanın oumlnde gelen laboratuvarlarmda yuumlruumltuumllen en son araştırmaları ve şaşırtıcı sonuccedillarını ortaya koyuyor Zihnin Geleceği

sinirbilim in sınırlarının zorlandığı olağanuumlstuuml bir yolculuk Dr Kaku insan beyninin bilgisayarlara yuumlklendiği duyguların ve duumlşuumlncelerin bir beyin ağında toplandığı kavrama yeteneğini geliştiren ilaccedilların

olduğu bilincin evrene goumlnderilebildiği hatta oumlluumlmsuumlzluumlğuumln sınırlarının zorlandığı bir geleceği bilim in kurgusuyla sunuyor

Oumlduumlnccedil-

0 0 4 0 0 1 3 2 5 6 5

odtuyayincilikcomtr pound

1004001325659

Zihnin Geleceği Michio Kaku








Michio KAKU

ISBN 978-605-9856-11-9









Sertifika no 13987






İCcedilİNDEKİLER

TEŞEKKUumlRLER vii



GİRİŞ 1





MADDE 95




GELİŞTİRMEK 153









I I SONSOumlZ 373


NOTLAR 403


ŞEKİLLER 423

DİZİN 425


TEŞEKKUumlRLER

D







TEŞEKKUumlRLER














TEŞEKKUumlRLER xi










xii TEŞEKKUumlRLER




















xiv TEŞEKKUumlRLER








sitesi

TEŞEKKUumlRLER XV








nın yazarı

xvi TEŞEKKUumlRLER







İngiltere







DD







Prof Dr Emre Kumral








GİRİŞ









GİRİŞ 3






4 GİRİŞ






GİRİŞ 5





6 GİRİŞ






GİRİŞ 7




8 GİRİŞ





GİRİŞ 9






10 GİRİŞ





GİRİŞ 11




12 GİRİŞ






GİRİŞ 13




BOumlLUumlMa D O D


- CARL SAĞAN


































































































































































- JOSEPH CONRAD


- COLIN McGINN






























































































































BOLUM


- STEVEN PINKER









































































































































































































































































-ANONİM














































































































































































- EMILY DiCKINSON

























































































































































































































































i


- ELEANOR ROOSEVELT













































































- MARVIN MINSKY


D















































































































































































































































hastalıkları







- ALAN TURING














































































































































































































































































































































































- EUZABETH PETERS


- JACOB BRONOWSKI














































































































































































12904544























- BILL VVATTERSON


-ARTHURC CLARKE




UZAYLI ZİHNİ

348 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 349








350 UZAYLI ZİHNİ








UZAYLI ZİHNİ 351






352 UZAYLI ZİHNİ





UZAYLI ZİHNİ 353





354 UZAYLI ZİHNİ





UZAYLI ZİHNİ 355









356 UZAYLI ZİHNİ










UZAYLI ZİHNİ 357








358 UZAYLI ZİHNİ





UZAYLI ZİHNİ 359





360 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 361







362 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 363






364 UZAYLI ZİHNİ








UZAYLI ZİHNİ 365





366 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 367







368 UZAYLI ZİHNİ





UZAYLI ZİHNİ 369








370 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 371





372 UZAYLI ZİHNİ






-WINSTON CHURCHILL



i SOHSOumlZ




374 SONSOumlZ






SONSOumlZ 375









376 SONSOumlZ





SONSOumlZ 377





378 SONSOumlZ







SONSOumlZ 379








380 SONSOumlZ






SONSOumlZ 381







382 SONSOumlZ








SONSOumlZ 383








384 SONSOumlZ





SONSOumlZ 385



EKLER



































































































NOTLAR




404 NOTLAR












NOTLAR 405








406 NOTLAR

















şey Ibid sayfa 19

NOTLAR 407














408 NOTLAR
















NOTLAR 409












410 NOTLAR

















NOTLAR 411


















412 NOTLAR










NOTLAR 413











414 NOTLAR


















NOTLAR 415

















416 NOTLAR
















NOTLAR 417























































Ş EKİLLER


DİZİN


419Akıl hastalığı 235 242 248-249



136-137142150167 177-178 222 250 294 301 307409





401

426 DİZİN











264 283 320 330 332 349 368 381-383 399 403



149 265 267 271-275 303 310 404


232 357 382-383 385 404-405 412 416-417420


31-33 74-75 79 81 83 85 97 100-101104-105113-114

DİZİN 427

116-117 127 203 210 220 250 397


4 10 50151153-157159 342-343 374 389-391 400410




110116-118190-191193 203 223 233 300 312 333-334 340-341 344-345355 361 367 381 416




Freud Sigmund 38 66 200 201 205 264



69-70 379 404 405-406 411 413-414420




147187193 300 319 337 343 369 403


165171-172190 223-224 250-251 278 309 382 397


428 DİZİN




127128-130133-137141 143146158 204 311 321 408









sistemleri) 115

DİZİN 429




5-711 26-29 31-32 36-3761 76 77-79 83-85 89 92 105118159170172 201 207-208 210-212 220222-223 233-234 237 243 246 265 295 328








303 314 Parkinson 28 34-35 225 236

245-246 250 294 301 307413


54-55 62-63 68127134159 161 204 209 238 242-243265

430 DİZİN




227 316 346 354 416 421 Samanyolu 2 297 342 349 354







240 397 410-415 417 421 Şizofreni 10 28181194

235-238 243 248 249 251 294 306 311 314



DİZİN 431


122194 407 Telepati 3 73-74 79 81-83 85



304 309-311 319 324327-329 415


263-264 287 304 329 383401





61 66 68 242 244 266 343 348





MICHIO KAKU


Zihnin Geleceği

MICHIO KAKU





Oumlduumlnccedil-

0 0 4 0 0 1 3 2 5 6 5


1004001325659








Michio KAKU

ISBN 978-605-9856-11-9









Sertifika no 13987






İCcedilİNDEKİLER

TEŞEKKUumlRLER vii



GİRİŞ 1





MADDE 95




GELİŞTİRMEK 153









I I SONSOumlZ 373


NOTLAR 403


ŞEKİLLER 423

DİZİN 425


TEŞEKKUumlRLER

D







TEŞEKKUumlRLER














TEŞEKKUumlRLER xi










xii TEŞEKKUumlRLER




















xiv TEŞEKKUumlRLER








sitesi

TEŞEKKUumlRLER XV








nın yazarı

xvi TEŞEKKUumlRLER







İngiltere







DD







Prof Dr Emre Kumral








GİRİŞ









GİRİŞ 3






4 GİRİŞ






GİRİŞ 5





6 GİRİŞ






GİRİŞ 7




8 GİRİŞ





GİRİŞ 9






10 GİRİŞ





GİRİŞ 11




12 GİRİŞ






GİRİŞ 13




BOumlLUumlMa D O D


- CARL SAĞAN


































































































































































- JOSEPH CONRAD


- COLIN McGINN






























































































































BOLUM


- STEVEN PINKER









































































































































































































































































-ANONİM














































































































































































- EMILY DiCKINSON

























































































































































































































































i


- ELEANOR ROOSEVELT













































































- MARVIN MINSKY


D















































































































































































































































hastalıkları







- ALAN TURING














































































































































































































































































































































































- EUZABETH PETERS


- JACOB BRONOWSKI














































































































































































12904544























- BILL VVATTERSON


-ARTHURC CLARKE




UZAYLI ZİHNİ

348 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 349








350 UZAYLI ZİHNİ








UZAYLI ZİHNİ 351






352 UZAYLI ZİHNİ





UZAYLI ZİHNİ 353





354 UZAYLI ZİHNİ





UZAYLI ZİHNİ 355









356 UZAYLI ZİHNİ










UZAYLI ZİHNİ 357








358 UZAYLI ZİHNİ





UZAYLI ZİHNİ 359





360 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 361







362 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 363






364 UZAYLI ZİHNİ








UZAYLI ZİHNİ 365





366 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 367







368 UZAYLI ZİHNİ





UZAYLI ZİHNİ 369








370 UZAYLI ZİHNİ







UZAYLI ZİHNİ 371





372 UZAYLI ZİHNİ






-WINSTON CHURCHILL



i SOHSOumlZ




374 SONSOumlZ






SONSOumlZ 375









376 SONSOumlZ





SONSOumlZ 377





378 SONSOumlZ







SONSOumlZ 379








380 SONSOumlZ






SONSOumlZ 381







382 SONSOumlZ








SONSOumlZ 383








384 SONSOumlZ





SONSOumlZ 385



EKLER



































































































NOTLAR




404 NOTLAR












NOTLAR 405








406 NOTLAR

















şey Ibid sayfa 19

NOTLAR 407














408 NOTLAR
















NOTLAR 409












410 NOTLAR

















NOTLAR 411


















412 NOTLAR










NOTLAR 413











414 NOTLAR


















NOTLAR 415

















416 NOTLAR
















NOTLAR 417























































Ş EKİLLER


DİZİN


419Akıl hastalığı 235 242 248-249



136-137142150167 177-178 222 250 294 301 307409





401

426 DİZİN











264 283 320 330 332 349 368 381-383 399 403



149 265 267 271-275 303 310 404


232 357 382-383 385 404-405 412 416-417420


31-33 74-75 79 81 83 85 97 100-101104-105113-114

DİZİN 427

116-117 127 203 210 220 250 397


4 10 50151153-157159 342-343 374 389-391 400410




110116-118190-191193 203 223 233 300 312 333-334 340-341 344-345355 361 367 381 416




Freud Sigmund 38 66 200 201 205 264



69-70 379 404 405-406 411 413-414420




147187193 300 319 337 343 369 403


165171-172190 223-224 250-251 278 309 382 397


428 DİZİN




127128-130133-137141 143146158 204 311 321 408









sistemleri) 115

DİZİN 429




5-711 26-29 31-32 36-3761 76 77-79 83-85 89 92 105118159170172 201 207-208 210-212 220222-223 233-234 237 243 246 265 295 328








303 314 Parkinson 28 34-35 225 236

245-246 250 294 301 307413


54-55 62-63 68127134159 161 204 209 238 242-243265

430 DİZİN




227 316 346 354 416 421 Samanyolu 2 297 342 349 354







240 397 410-415 417 421 Şizofreni 10 28181194

235-238 243 248 249 251 294 306 311 314



DİZİN 431


122194 407 Telepati 3 73-74 79 81-83 85



304 309-311 319 324327-329 415


263-264 287 304 329 383401





61 66 68 242 244 266 343 348





MICHIO KAKU


Zihnin Geleceği

MICHIO KAKU





Oumlduumlnccedil-

0 0 4 0 0 1 3 2 5 6 5


1004001325659

Documents

(London) - Turuz