Long Nan Booklet | 1

จลสารลองนาน | Long Nan Bookletจลสารเพอสงเสรมการทองเทยว

ทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมในชมชนเมองนาน

แจกฟร | ฉบบท 5 | กมภาพนธ - มนาคม 2557

จลสารลองนาน

FREE COPYFEB-MAR 2014

เมองนานนาอยคปาตนน�า

อาหารพนเมองจาวนาน

สถารศครบรสวฒนธรรม

ร�าวงมะเกาความสนกขนานเอก

2 | จลสารลองนาน

ขาวเหนยวปงแมดวงแยกวดสวนตาล หลงปมน�ามน ปตท.

วดสถารศชมชนสถารศ ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

สมฤทธ จตวงศนนทเลขท 12 ชมชนเชยงแขง ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

บญชวย กาน�า เลขท 74 ชมชนมหาโพธ ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

วนด สทธสน บานเลขท 32/2 ชมชนเชยงแขง ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

ดรณ ยอดสภาเลขท 4 ชมชนมณเฑยร ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

ร�าวงมะเกาชมชนพระเนตร (F-3), ชมชนมหาโพธ (F-2), ชมชนน�าลอม (E-1) และชมชนอนๆ ในเขตเทศบาลเมองนาน

1 E-2 B-5

F-1E-2

F-1

E-4

C-4

4 7

2

3

5

6

8รานลาบเมองเลนชมชนเมองเลน ต.ในเวยง อ.เมองนาน จ.นาน

วดมงเมอง สรางขนในป พ.ศ. 2333 โดยสมเดจเจาฟาอตถาวรปญโญ ซงตอมาราวป พ.ศ. 2400 เจาอนนตวรฤทธเดช ไดท�าการบรณะวดใหมและตงชอวา วดมงเมอง ภายในวดยงเปนทประดษฐานของเสาหลกเมองนาน ตอมาในป พ.ศ. 2549-2550 ไดมการรวมกนสรางวหารและศาลหลกเมองขนใหม เพอถวายเปนพระราชกศลเฉลมพระเกยรตแด พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชฯ เนองในวโรกาสททรงครองสรราชสมบตครบ 60 ป โดยเปนวหารปนปนสขาวมลวดลายประตมากรรมอนวจตรตระการตาแทบไมซ�ากนรอบตวอาคารวหารและศาลหลกเมอง ภายในมจตรกรรมฝาผนงทบอกเลาเรองราวประวตศาสตรเมองนาน

A B C D E F

6

5

1

2

3

4

แผนทชมชนนาน

1

1

6

1

2

4

5

7

8

9

3

9B-5

วดมงเมองต.ในเวยง อ.เมองนาน จ.นาน

Long Nan Booklet | 3

ทปรกษา | Adviser

บรรณาธการ | Editorกองบรรณาธการ | Editorial Staff

สรพล เธยรสตร, รศ.ดร. ศกดดา จงแกววฒนา,เพลนจต พวงเจรญณวทย อองแสวงชยสกนยณภทร กนธะวงค, บรรจง อปแกว, วราวธ ธจนะ

จลสาร “ลองนาน” เปนจลสารรายสองเดอน จดท�าโดยโครงการ “การจดการทรพยากรทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมในชมชน เพอสงเสรมการทองเทยวบนฐานวฒนธรรมในเขตเมองนาน” ภายใตการสนบสนนจาก ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

LongNan is a bimonthly magazine published by Faculty of Architecture, Chiang Mai University. The project is supported by Area-Based Collaborative Research-Upper Northern Region (ABC-UN), The Thailand Research Found (TRF).

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม239 ถนนหวยแกว ต.สเทพ อ.เมอง จ.เชยงใหมโทร: 0 5394 2806, แฟกซ: 05 322 1448www.arc.cmu.ac.th

ตดตอโฆษณา หรอรวมสนบสนนโครงการ โทร: 08 7496 4142

เมองเกาจะดมชวตได กตอเมอผอยอาศยมอบชวตให และคงไมใชผอยอาศยทกคนทสามารถมอบชวตใหกบเมองได แตตองเปนผทด�าเนนวถชวตอยางเปนธรรมชาตตามเงอนไข ปจจย และอทธพลตางๆ ทมอยในพนท ทงในดานกายภาพ เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม คนนอกพนทเขามาทองเทยว หรอผทเขามาอยอาศยทงระยะสนและระยะยาว จงมขอจ�ากดแตกตางกนไปในการทจะด�ารงวถการด�าเนนชวตใหเปนไปตามธรรมชาตตามอยางทเมองเคยเปนมา บางคนอาจใสเสอผาพนเมอง แตอยบานสมยใหม หรอบางคนอาจเปดรานขายอาหารตะวนตกในอาคารหองแถวไมหลงงามของเมอง ซงตางเปนขอจ�ากดทอยากจะหลกเลยงพนในทกท ทความเจรญตามแบบสากลเขาไปถง

ลองนานฉบบนน�ารปผสงอายเมองนานขนปก ในอรยาบถของการตอนรบสวสดทงแกคนเมองนานเอง และนกทองเทยวทเขามา เพอใหผอานทกทานไดหวนตระหนกวา คงไมมคนรนใดทสามารถกาวขามขอจ�ากดตางๆ ทพงมของเมองทพฒนาไปตามกระแสหลกของโลกปจจบน โดยเฉพาะเมองทองเทยว ไดดเทาผสงอาย ผเฒาผแกทยงสามารถด�าเนนวถชวตไดอยางเปนธรรมชาตทามกลางการเปลยนแปลงของเมองในทกๆ ดาน จนเปนบคคลส�าคญทมอบชวตใหกบเมองเกาของเรา ใหยงคงมจตวญญาณของอดต สบเนองมาถงปจจบนเอาไวได

ณวทย อองแสวงชย | บรรณาธการ

สญลกษณไดรบแรงบนดาลใจมาจากตวอกษรพนเมองทอานวา “นาน” ภายใตกรอบรปทรงวงรหลายโคงอนไมสมมาตร ซงแสดงถงการหลอมรวมกนของผคน และศลปวฒนธรรม จนเปนเนอเดยวกน ทเปนเอกลกษณเฉพาะเมองนาน กรอบรปนนจงไมใชวงร วงกลม หรอสเหลยมพนฐานทพบเหนไดทวไป

ชอ “ลองนาน” สอความถง ความผกพนกบสายน�านานของคนนาน และยงเปนทมาของฟอนลองนาน ซงเปนศลปะการแสดงดงเดมของเมองนาน “ลองนาน” ยงใหนยยะถง การเขามาคนหาความนาตนตาตนใจในศลปวฒนธรรม ทผานการสบทอดมาอยางยาวนานไดอยางไมรจบจากผมาเยอน ดจดงการลองไปในจนตนาการ ในขณะท “Long Nan” เชอมโยงกบประวตศาสตรอนยาวนานของเมองนาน และศลปวฒนธรรมทมรากฝงลกมาแตอดตชานาน จนผมาเยอนอาจตองใชเวลานานกวาทคดไวในการเขาไปสมผส

เรองจากปกคณยายวนด สทธสน ครภมปญญาของชมชน

น�าลอมทมบทบาทในการสบทอดและอนรกษการท�าตง การท�าบายศร และเครองสบชะตา นอกจากนบานของคณยายวนดยงเปนเรอนไมมะเกา ทยงคงไวซงเอกลกษณของเรอนพนถนนานเอาไวได อานรายละเอยดไดทหนา 14 ในลองนานฉบบน

อนญาตใหใชไดตามสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส

แสดงทมา-ไมใชเพอการคา-อนญาตแบบเดยวกน 3.0 ประเทศไทย

จลสารลองนาน ฉบบอเลกทรอนกสตดตามอานลองนานฉบบอเลกทรอนกสไดในระบบของ ebooks.in.th ระบบทเขาถงไดงาย สามารถเปดอานหนงสอ eBooks ไดหลากหลายอปกรณ ทง iPhone iPad Android และ PC โดยท�าตามขนตอนดงน

โหลดแอปชอ “ebooks.in.th” จาก App Store หรอ Google Play เปดแอปแลวคนหา ลองนาน หรอ Long Nan โหลดหนงสอฉบบทชอบเกบไวอานไดตลอดเวลา

http://www.ebooks.in.th/longnanproject เลอกโหลด PDF ไฟล จากหนาเวบ

1. โหลดผานอปกรณพกพา Smart Phone, Tablet

2. โหลดผาน Web Browser

คนชวตใหแกเมองเกา

4 | จลสารลองนาน4 | จลสารลองนาน

สรางเมองนานนาอยคปาตนน�า

คยกบผวาราชการจงหวดนาน คณอกรช พงโสภา

จากประวตศาสตรความเปนมาอนยาวนานของเมองนาน ทนอกจากจะเปนออารยธรรมของดนแดนลมน�านานแลว นานยงมอาณาเขตครอบคลมผนปาขนาดใหญทเรยกวา “ปาตนน�า” เปนบรเวณกวาง ซงในชวงเดอนมกราคม พ.ศ. 2556 จนถงเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2557 ผวาราชการจงหวดนานไดมอบหมายใหทกอ�าเภอจดท�าโครงการ “สรางเมองนานนาอยคปาตนน�า” โดยมการฝกอบรมใหความรกบชมชน เพอสรางความรความเขาใจและสรางจตส�านกรกและหวงแหนในทรพยากรธรรมชาต และวฒนธรรมของตนเอง ซงลองนานฉบบน ไดมโอกาสพดคยกบ คณอกรช พงโสภา ผวาราชการจงหวดนาน คนปจจบน ซงทานไดเลงเหนถงความส�าคญของการจดการสงแวดลอม และการมสวนรวมของชมชนในการจดการดานสงแวดลอมในพนทปาตนน�าของจงหวดนาน เพอใหทงสองอยรวมกนอยางยงยน

Q: แนวทางปฏบตงานรวมกนของจงหวดนานตามทกลาวถงวา “สรางเมองนานนาอย คปาตนน�า” เปนอยางไร

นยของค�าวา “สรางเมองนานนาอยคปาตนน�า” นน อยางทเราทราบกนดวา ขอบเขตการปกครองของจงหวดนานครอบคลมปาตนน�าถงสองสายดวยกนคอ แมน�านาน และแมน�ายม ซงถอเปนแมน�าสายส�าคญของภาคเหนอ และเปนสองสายน�าทจะไหลไปรวมกบแมน�าปงและแมน�าวง กลายเปนแมน�าเจาพระยาในทสด ซงมความส�าคญตอพนทราบลมแมน�าทางตอนเหนอ และตอนกลางของประเทศไทยเปนอยางมาก ดงนนเมอเราเปนพนทของปาตนน�า กควรมการสรางรปแบบของการบรหารจดการดานสงแวดลอมใหเปนระบบและมประสทธภาพ เพราะโดยแทจรงแลวปาไมไดมเพยงแคตนไมและสตวปาเทานน แตตวแปรทส�าคญคอ “คน” ทยงคงมวถชวตการด�ารงอยคกบปาทงโดยทางตรง และทางออม ดงนนจงเปนทมาของวลตอนตนทวา “สรางเมองนานนาอย” ซงหมายถง การสรางเมองนานใหมความปลอดภย มสภาพแวดลอมทด มศลปวฒนธรรมอนทรงคณคา และการมสวนรวมของคนในชมชนท

ตระหนกถงความส�าคญของปจจยส�าคญเหลาน จะเหนวาหวใจทส�าคญของการสรางเมองนานนาอยคปาตนน�ากคอ “คน” นนเอง โดยเราตองพยายามสรางความรความเขาใจ สรางจตส�านกรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรมของตนเองใหกบคนนาน ผานกระบวนการของการมสวนรวมทงองคกรภาคเอกชน สถาบนการศกษาตางๆ โดยทางจงหวดมแนวทางในการสรางเมองนานใหนาอยคปาตนน�าอย 3 ประเดนหลกดวยกนคอ ประเดนแรกเปนการน�าแนวคดในพระราชด�ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเรอง การปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง มาใช ซงกคอ การปลกปาไมใชสอย ปาไมผล และปาไมฟน โดยชมชนสามารถใชประโยชนจากปาทงสามไดอยางเกอกล และไดประโยชนอยางท 4 นนกคอ ไดอนรกษดนและน�าอกดวย ทางเรากพยายามประสานกบหนวยงานตางๆ โดยเฉพาะปาไมจงหวดมาใหความรแกชาวบาน และใหชาวบานอาสาสมครรวมส�ารวจแนวเขตพนทปา เพอก�าหนดแนวทางในการพฒนาพนทปาอนรกษแตละประเภท ซงจะท�าใหเกดประเดนทสองขนมาคอ การพฒนาคณภาพชวตของคนในชมชนโดยใหความรตอคนใน

Long Nan Booklet | 5Long Nan Booklet | 5

ชมชน เพอการอยรวมกนอยางยงยนระหวางคนและสงแวดลอม และน�าไปสประเดนสดทายกคอ การปรบเปลยนอาชพใหประชาชนมทางเลอกในอาชพทหลากหลายมากขน โดยไมท�าลายสงแวดลอม และอยรวมกบสงแวดลอมไดอยางยงยน

Q: มการเตรยมความพรอมใหกบคนนานอยางไรบาง ในเรองของการทองเทยวทเรมเขาสจงหวดนานมากขน

เราสงเสรมและรณรงคใหคนนานมความเปนเจาบานทด ซงขณะนไดมการฝกอบรมในสถาบนการศกษาเชน การฝกอบรมมคคเทศกนอย เพอใหขอมลกบนกทองเทยวกลมตางๆ และยงมการอบรมคนในชมชนเพอใหเขาใจถงการเปนเจาบานทด และแนะน�าแนวทางการปฏบตใหกบชมชน เพอใหชมชนสามารถชวยเหลอตนเองได และรจกการบรหารจดการตนเองในทางทเปนมตรกบสงแวดลอม ในสวนของหนวยงานราชการเอง กไดมการจดตงศนยอ�านวยความสะดวกใหกบนกทองเทยว และอกสวนหนงทมองขามไมไดคอ การบรการทางดานการขนสง เนองจากจงหวดนานมบรเวณตวเมองทคอนขางแคบ หากมนกทองเทยวเขามาเปนจ�านวนมาก ยอมมผล

กระทบในเรองของการจดการจราจรในตวเมอง ทางจงหวดจงสนบสนนใหมสหกรณเดนรถขนาดเลก รถต การเชาจกรยาน ซงหวใจส�าคญของการบรการดานการขนสงคอ ความซอสตยตอผมาใชบรการ และความปลอดภยในการเดนทาง

Q: ในฤดทองเทยวจงหวดนานมกประสบปญหาทพก และรานอาหาร ไมเพยงพอตอความตองการของนกทองเทยว ทางจงหวดมแนวทางในการแกไขอยางไรบาง

ในเรองนจงหวดนานไดหารอรวมกบสมาคมผประกอบธรกจการทองเทยว สภาหอการคาจงหวด สภาอตสาหกรรมจงหวด สมาคมธรกจการคา และกลมพอคาชาวจน เพอรวมกนหาแนวทางในการรบมอกบปญหาทเกดขน ทงในอ�าเภอเมองนาน และตางอ�าเภอ นอกจากนจงหวดจะเชญผทมสวนเกยวของมารวมวางแผนในการจดการเรองของทพกลวงหนาในปตอไป เชน ในชวงระหวางเดอนพฤศจกายนถงเดอนมกราคม อาจจะมการจดพนทใหนกทองเทยวกางเตนท โดยมบรการในเรองของหองน�า ไฟฟา และเจาหนาทรกษาความปลอดภย ในพนทดวย

หวใจทส�าคญของการสรางเมองนานนาอยคปาตนน�ากคอ

“คน”นนเอง

Q: จงหวดนานมแผนการสงเสรมการทองเทยวในเขตเมองนานอยางไรบาง

ในสวนแรกทางจงหวดไดสนบสนนการปรบปรงรปแบบโครงสรางอาคาร เพอใหดแลวสบายตาสบายใจ เหมาะสมกบความเปนเมองเกาทมชวต สวนทสองเปนเรองของการอ�านวยความสะดวกและแกไขปองกนปญหาการจราจร และสวนสดทายในเรองของความปลอดภย ทงชวต และทรพยสน ซงสงทส�าคญทสดคอ สรางความรความเขาใจ พรอมกบสรางจตส�านกรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาต และวฒนธรรมของตนเองใหกบประชาชน เพอใหเกดกระบวนการการอยรวมกนของคนและ ปาไมอยางยงยน ใหปาตนน�าคงอยคเมองนานตลอดไป ตามแนวคดของการสรางความมสวนรวมในชมชน ทเรายดถอเปนแนวทางวา “สรางเมองนาน เปนบานนาอย เชดชคณธรรม นอมน�าเศรษฐกจพอเพยง รวมใชสทธเสยงเพอประชาธปไตย รวมพลงใจรกษาปา สรางคณคาวฒนธรรม น�าปวงประชาชาวนานสขอยางยงยน”

คณอกรช พงโสภา ผวาราชการจงหวดนาน

6 | จลสารลองนาน6 | จลสารลองนาน

ต�าแหนงในแผนท

1

ชาวบานพรอมใจกนมาร�าวงมะเกาทลานวดของหมบานตนเอง

การ “ร�าวง” ถอเปนการละเลนพนบานเพอความรนเรงของไทยมาตงแตยคกอนสงครามโลกครงท 2 โดยเรมจากภาคกลาง กอนจะแพรหลายไปตามตางจงหวด และถกปรบเปลยนใหเขากบวฒนธรรมประเพณของคนในทองถนนนๆ ซงร�าวง ในแบบพนถนนาน ทเรยกวา “ร�าวงมะเกา” นนเปนการร�าวงทไดรบการพฒนาใหเขากบวฒนธรรมประเพณดงเดมของคนนานจนมลกษณะเฉพาะตวขนมา

คณปรดา ค�าปญโญ ซงเปนผทไดรวมอนรกษศลปะการละเลน ร�าวงมะเกา มาตงแต พ.ศ. 2545 ไดเลาถงร�าวงมะเกาไววา เนอหาของเพลงร�าวงสวนใหญจะเกยวกบวฒนธรรมพนบานเชน การจบสาว การแตงกาย และธรรมชาต ตวอยางเชน เพลงเกาะแกวเมองฟา มเนอเพลงในท�านองทสอถงความรนรมยของธรรมชาตกบหญงสาวไววา “เกาะแกวเมองฟา เมองฟาของสาวทะเลใต หญงเปรยบดอกไม มองไปสดชนรนรมย ลาฮลาฮลา ยวยายไปตามเสยง

นอกจากการรายร�าพนเมองของเมองนานทรจกกนดอยาง ฟอนลองนาน แลว “ร�าวงมะเกา” กเปนการรายร�าพนเมองอกรปแบบหนง ทยงพบเหนไดอยทวไปในเขตชมชนเมองนาน และอาจพบเหนไดงายกวาฟอนลองนาน เนองจากเปนการรายร�าเพอความรนเรง สนกสนาน ไมมรปแบบของทาทางการร�าทเปนแบบแผนเครงครด

เพลง ลอยมาแตไกล ฮเล ฮลา เสยงเพลงนนมาแตไกล ยวยายไปตามเสยงเพลง ลอยมาแตไกล…” หรอเพลงสาวเจายมยวน กมเนอรองทใชเปนเพลงจบสาว ดงเนอเพลงทรองวา “สาวเจายมยวนชวนชน ยามค�าคนสวยจรง แมปงไหลบา มาจป มาหลมโมง มาจปวาง ย�าฟากตดตง มาจปหลงหลมโมงแมปง...” เปนตน เครองดนตรของร�าวงมะเกาในสมยกอนจะใช กลองแปร แซกโซโฟน และกรบ รวมกบการขบกลอมดวยเสยงเพลงของนกรองทรองสดในวง ทาร�าวง มอยประมาณ 12 ทาคอ ทาสวสด ทาเปาป ทาปกสา ทาเกาะแกวมยฟา ทาสาวทะเลใต ทาคองกา ทายอดสนตองลม ทาเพลงลา ทาเพลงสาวแมปง ทาเพลงสาวเจายมยวน ทาศลปกร และทาชา-ชาพญาหงส โดยเวทร�าวงมะเกาในสมยกอนสวนมากจะร�าในตอนกลางคน คนร�าจะแตงกายตามสมยนยม งานรนเรงทมกมการจดร�าวงมะเกาขนเชน งานฉลองวด งานบวชนาค งานขนบานใหม และ

งานเทศกาลตางๆ ซงในสมยกอนนน เวทร�าวงเปนเสมอนเวททเปดโอกาสใหคนหนมสาวไดมาเจอกน แตในปจจบนน ร�าวงมะเกาของเมองนานไดใชเปนกจกรรมทสงเสรมการออกก�าลงกาย โดยสงเสรมใหกลมผสงอายมารวมตวกนท�ากจกรรมเพอสขภาพ ซงสวนใหญจะมการร�าวงมะเกา สลบกบการร�าวงยอนยค ซงร�าวงยอนยคกคลายกบร�าวงมะเกา เพยงแตเปลยนจากการรองและเลนดนตรสด เปนการเปดเพลงสมยใหมผานเครองขยายเสยงในการร�าวง ซงนยมเลอกเพลงลกทงทมจงหวะสนกสนาน เพอสรางความครนเครงสนกสนานใหกบผร�า

ถงแมวาร�าวงมะเกาจะเปนเพยงแคการละเลนของคนรนกอน แตกมคณคาแฝงทสมควรอนรกษใหคงอยอยางมากมาย ทงเนอรอง ทาร�า เครองดนตร การแตงกาย หรอแมแตกระบวนการของชมชนในการจดร�าวงขนมา ดงค�ากลาวของคณปรดา ค�าปญโญ ทกลาววา “ร�าวงมะเกาเปนวฒนธรรมของคนรนกอน ถงไมมราคา แตกเปยมดวยคณคาทมากขนตามวนเวลา และสมควรชวยกนรกษาเอาไว”

Long Nan Booklet | 7

อาหารรวมถงวธการปรง เปนผลผลตทางวฒนธรรมอยางหนง ซงอาหารเหนอกนบไดวามวธการปรง สวนผสม รสชาต และรปรางหนาตาทเปนเอกลกษณ ซงแตละภมภาคของลานนากมความแตกตางในรายละเอยดของอาหารประเภทเดยวกน ลองนานฉบบน จะพาไปรจกกบรานอาหารพนเมองของนาน ทซอนตวอยในเมองอยางเงยบๆ แตเปนทรจกกนด ผานการพดถงปากตอปาก ของคนเมองนานดวยกนเอง

รานลาบเมองเลน เปนรานขายอาหารพนเมองประเภทลาบ ทด�าเนนกจการมานานกวา 13 ป รานตงอยในบรเวณดานหลงวดเมองเลน โดยม คณปรชา อนคต เปนเจาของ และพอครวดวยตนเอง ดวยความอรอยทถกบอกเลากนปากตอปาก รานลาบเมองเลน จงถกเรยกขานจากลกคาทแวะเวยนมารบประทานอาหารทนตามต�าแหนงทตง จนกลายเปนชอเรยกของรานในทสด คณปรชาไดบอกถงเคลดลบของการท�าลาบใหอรอยเปนทตดใจของลกคาคอ การเนนวตถดบทสดใหมทกวน และเลอกสรรเนอมาสบเองเปนสงทส�าคญ เนองจากเนอทปนขายส�าเรจรปในทองตลาดเปนเนอตดมน ท�าใหเสยรสชาต โดยคณปรชาจะใชเนอสนใน และเนอสวนสะโพก ซงเปนเนอทหนานม ไมมเอน ตดมนนอย สวนเครองเทศส�าหรบท�าลาบตองน�ามาต�ากอนน�าไปควใหหอม จากนนจงจะน�ามาต�ารวมกบพรกแหงใหพอเหนเมลดพรก เพอเวลารบประทานกจะท�าใหไดกลนเครองเทศทหอมกรนเคลาเมลดพรกทยงไมแตก ทงยงท�าใหไดรสชาตเผดรอนทกลมกลอม สวนผกทใชจะเนนผกพนบาน และผกปลอดสารพษตามฤดกาลเชน ผกคาวตอง ใบมะกอก ใบดงหวา เปนตน สตรเดดเฉพาะทส�าคญของรานคอ มะแขวน หรอลกระมาศ ทใสลงไปดวยเพอท�าใหลาบมกลนหอมโดดเดน เขากนกบเครองเทศควทสงกลนหอมกรน

ลาบทกจานทคณปรชาท�าจะปรงสดใหมทกจาน ตามจ�านวนและรสชาตทลกคาสง นอกจากลาบทเปนเมนแนะน�าหลกแลว ยงมเมนอาหารพนเมองอนๆ อกมากกวา 10 เมน เชน แกงแค แกงฮงเล ทอดกระเทยมไสตนหม ฯลฯ ซงลวนแลวแตผานการเลอกสรรวตถดบ การท�าอยางพถพถน และใสใจในรสชาตของอาหาร และยงไดรบการรบรองจากกระทรวงสาธารณะสขถงความสะอาด ปลอดภย ไรสารพษ รานลาบเมองเลนจงเปนรานอาหารพนเมอง ททงคนนาน และนกทองเทยวสามารถลมรสความอรอย ตามแบบฉบบเมองนานไดอยางมนใจ

ต�าแหนงในแผนท

E-42

ต�าแหนงในแผนท

C-43

รานขาวเหนยวปงแมดวง เปนรายขายขนมพนเมองนานทเปนทรจกกนดของคนในชมชนมานานกวา 30 ป รานตงอยบรเวณแยกสวนตาลหลงปมน�ามน ปตท. ขาวเหนยวปงทคนเมองนานเรยกนกคอ ขาวเหนยวมน ทสอดไสตางๆ หอดวยใบตอง ปงเตาถานใหสก มรสชาตหอมหวานดวยกลนของกะท ผสมผสานกบกลนของใบตองปง ความเกาแก รสชาต และความอรอยของขาวเหนยวปงแมดวง การนตไดจากการไดรบคดเลอกเปนตวแทนท�าขาวเหนยวปงเปนเครองวาง ถวายแดสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทพระต�าหนกธงนอย

ขาวเหนยวป งแมดวงนอกจากจะมไสเผอก มน และกลวย ซงเปนสตรดงเดมแลว ยงมไสอนๆ ทแมดวงคดขนมาเองเชน ไสหนอไม ฟกทอง สงขยา ถวเหลอง และไสเคม โดยรสชาตขาวเหนยวป งของแมดวงนนจะมรสหวานมนเคม กลมกลอม ไปกบ

ขาวนมกะทเขมขน เคลดลบในการท�าขาวเหนยวปงของแมดวงคอ ตองเปนขาวเหนยวอยางด เมอนงเสรจขาวจะนม มกลนหอม กะทตองเปนกะทเกาะสมย ดวยมรสชาตหวานมนกวากะทจากมะพราวทอน สวนไสขาวเหนยวปงท�ามาจากวตถดบทสดใหมทกวน ใบตองตองเปนใบตองกลวยน�าวา หรอใบตองกลวยปาบาน เพราะเมอน�ามาใชหอขาวปงแลวจะมกลนหอมมากกวา ใบตองอนๆ ขนตอนในการท�าทพถพถนเชนน ท�าใหขาวเหนยวปงแมดวงเปนอาหารพนเมองทพเศษอยางหนงของเมองนาน ทหาทานทอนไดยาก

8 | จลสารลองนาน

พระธาตสถารศ

พระพทธรปไมปางไสยาสน

แผงพระพมพ

โบสถวดสถารศ พระพทธรปปางมารวชย

ในป พ.ศ. 2365 เจาหลวงสมนเทวราชไดโปรดใหมการหลอพระพทธรปขนาดใหญขน จนเมอไดรบวสงคามสมา (เขตแดนทพระเจาแผนดนพระราชทานใหแกพระสงฆเพอใชสรางอโบสถ) ในป พ.ศ. 2380 ซงตรงกบสมยของเจาหลวงมหาวงศ และไดมการสรางวหารและพระเจดยขนในป พ.ศ. 2381 โดยทพระเจดยวดสถารศนน เปนเจดยทรงระฆงคว�าแบบลานนา มฉตรประดบยอดเจดย 7 ชน องคพระเจดยหมแผนทองจงโกทงองคจนถงสวนฐาน ท�าใหมความโดดเดนสะดดตาตอผพบเหน ก�าแพงแกวทลอมรอบเจดยแตเดมนนเปนก�าแพงปลองไข ตอมาไดมการเพมซมประตทางเขาทงสดาน กอนจะถกรอออกอกครงใหเปนในรปแบบเดม อกทงยงมงานไหวพระธาตสถารศ ทจดขนเปนประจ�าในทกๆ ป ท�าใหองคพระธาตสถารศนไดรบการ ท�านบ�ารงดแลรกษาจากพทธศาสนกชนชาวนานเรอยมาจนถงปจจบน นอกจากองคพระเจดยสทองอรามเตะตาแลว ภายในวดสถารศยงมพระอโบสถแบบเปด ทมเพยงแหงเดยวในเขตเทศบาลเมองนานคอ เปนอโบสถทไมมประตหนาตาง แตเปดเปนผนงโลงทงสามดาน มเพยงเสาตงอยบนฐานสงทรองรบน�าหนกของหลงคาอโบสถไวเทานน ซงยงคงเปนขอสงสยวาเหตใดจงมการสรางพระอโบสถแบบเปดเชนน ซงแตกตางจากวดอนๆ ในเขตเมองนาน ภายในพระอโบสถประดษฐานพระพทธรปปางสมาธ 3 องค ไวส�าหรบสกการะบชา

ตงแตพญาผากอง เจาผครองนครนาน ไดมาตงเมองอยทรมแมน�านานในเวยงใต สบตอมาจนถงสมยพระยาสมนเทวราช หรอทชาวบานเรยกวา เจาหลวงสมนเทวราช ไดเกดน�าทวมเมองครงใหญขนในป พ.ศ. 2361 พระองคจงไดยายเมองหลวงมาอยทางตอนเหนอ บรเวณดงพระเนตรชาง หรอชมชนพระเนตรในปจจบน ท�าใหเกดเวยงเหนอขน ซงเมอสรางเมองจะตองมการสรางวดอารามหลวงประจ�าเมองตามมา เจาหลวงสมนเทวราชจงไดสรางวดสถารศขนเปนวดหลวงในชวงราวป พ.ศ. 2361 โดยสรางศาลาการเปรยญขนกอน

ต�าแหนงในแผนท

E-24

Long Nan Booklet | 9

ดวยความส�าคญทเคยเปนวดหลวงกลางเวยงเหนอมากอน ท�าใหวดสถารศมพระพทธรปไมและพระพทธรปส�ารดเกาแกทมประวตความเปนมาทนาสนใจอกกวา 61 องค เชน พระพทธรปปางมารวชย ทถกสรางขนในชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ซงพระพทธรปองคนเปนศลปะทแสดงใหเหนถงอทธพลของรตนโกสนทรอยางเดนชด ดวยโครงรปพระพกตรและสวนฐานทเปนฐานปทมตกแตงดวยลายกลบบว มลายรกรอยและลายเชงประดบ มทพยหอยลงมาจากฐานดานหนา ซงมลวดลายเปนรปพระแมธรณบบมวยผม พรอมลวดลายไทยนนต�าประดบ บรเวณสวนพนฐานขององคพระ จารกรายละเอยดประวตการสรางพระพทธรปองคนไว โดยมรายพระนามของเจาหลวงสมนเทวราชและพระบรมวงศานวงศ ทรวมกนสรางถวายวดสถารศขนในป พ.ศ. 2366 หรอพระพทธรปไมแกะสลกจากไมจนทนหอม ปางเปดโลก ทรงประทบยนบนเศยรชาง 6 เศยร ซงชาวบานทวไปเรยกวา พระขอฝน ดวยในสมยกอนมการอญเชญพระพทธรปองคนไปแหขอฝน ยามเมอบานเมองเกดฝนแลง หรอฝนฟาไมตกตองตามฤดกาล ไมปรากฏหลกฐานปทสราง แตกถอเปนพระพทธรปทชาวบานและชาวเมองในสมยกอนนบถอศรทธาสบตอกนมาจนถงปจจบน

พระพทธรปไมอกองคหนงทมความสวยงามและนาสนใจไมแพพระขอฝนคอ พระพทธรปปาง

ไสยาสน ซงมรปแบบคลายคลงกบพระพทธรปในศลปะรตนโกสนทร โดยชางแกะสลกพระพทธรปไมองคนไดใชจนตนาการท�าแทนบรรทมตกแตงดวยลายรกปนปดทองประกอบสวยงาม ซงสนนษฐานวา สรางขนในชวงครงหลงของพทธศตวรรษท 24 สมยทเจาสมนเทวราชหรอเจามหาวงศไดเขาไปท�านบ�ารงวดสถารศ และศาสนสถานตางๆ

นอกจากนยงมพระพทธรปไมอกหลายองคทยงอยในขนตอนของการสบประวต โดยสวนใหญจะมจารกอกษรพนเมองนานทฐานขององคพระพทธรป ในเนอความมกกลาวถงชอของผสรางหรอผถวายพระพทธรป พรอมกบวน เดอน ปทสราง และวตถประสงคของการสราง เชน สรางเพอเฉลมฉลองวด หรอสรางเพอเปนเกยรตแกบคคลตางๆ เปนตน โดยแตละองคกจะมความประณต ความงดงาม และมรปรางหนาตาขององคพระทแตกตางกนไปหลากหลาย เรยกไดวา พระพทธรปไมแตละองคมเพยงหนงเดยวในโลก

นอกจากพระพทธรปแลว ยงมแผงพระพมพส�าหรบหลอพระพทธรป ซงแตโบราณนยมสรางเพอแจกจายประชาชนทมาท�าบญในงานบญเฉลมฉลองตางๆ แมพมพท�ามาจากแทงเหลกซงสามารถหลอพมพองคพระไดงดงามสม�าเสมอ และยงสามารถใชงานไดจนถงปจจบน

จากความเปนมาอนยาวนานเกอบ 200 ป ท�าใหวดสถารศมทรพยากรดานโบราณวตถและเครอง

มอเครองใชพนถน ถกเกบสะสมรวบรวมไวภายในวดเปนจ�านวนมาก ซงลวนแลวแตมคณคาทไมอาจตเปนตวเลขได ดวยสงของเหลานนเปรยบดงตวแทนบอกเลาถงวถชวตของคนเมองนานในสมยกอน ท�าใหวดสถารศแหงนเปนวดทมความส�าคญแหงหนงของเมองนาน ความส�าคญดงกลาวท�าใหวดและชมชนสถารศมโครงการทจะน�าวตถโบราณเหลานออกมาจดแสดงในพพธภณฑชมชน ซงดดแปลงมาจากกฏสงฆไมหลงเดม อายกวา 60 ป ทไดรบการบรณะจนเสรจสนแลว จากการสนบสนนงบประมาณจากองคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (อพท.) จงหวดนาน

พพธภณฑชมชนทจะจดใหมขนนจะอาศยความรวมมอจากคนในชมชนในการรวบรวม สบประวต และจดแสดงทรพยากรตางๆ ทมอยภายในวด รวมไปถงเครองมอเครองใชโบราณอนเปนภมปญญาทแสดงถงวถชวตความเปนอยแบบดงเดมของคนนานในสมยกอน ทชาวบานรวมใจน�ามาบรจาคใหแกทางวด เพอใหวดสถารศเปนแหลงเรยนรรากเหงา และภมปญญาของชมชนดงทเคยเปนมาในอดต ซงกเปนกจกรรมหนงของลองนานทไดเขาไปรวมด�าเนนโครงการกบชมชน ในการผลกดนใหเกดการใชทรพยากรทางดานวฒนธรรมและสถาปตยกรรมในชมชน เพอการทองเทยวโดยการจดการของชมชนอยางยงยนและเกดความตระหนกในคณคาของทรพยากรทมอยในชมชนของตนเอง

โบราณวตถทถกเกบไวในกฏเจาอาวาส วหารวดสถารศพระขอฝน

10 | จลสารลองนาน

คณยายบญชวยไดเลาถงประวตความเปนมาของบานใหลองนานฟงวา บานหลงนคณยายไดรบสบทอดมรดกตอมาจากพอกบแมของตนเอง มการรอซอมแซมและตอเตมบางในบางสวนทผพงไปตามกาลเวลา แตไดคงรปแบบดงเดมของบานเอาไว โดยตวบานสรางจากไมสกทงหลง ซงเปนไมสกทหาไดจากปาโดยตรงในสมยกอน เดมหลงคาเปนแปนเกลดไม ตอมาไดเปลยนเปนหลงคาสงกะส และตอเตมหองน�าชนบนตดกบยงขาวเกา เพอความสะดวกไมตองเดนขนลงบนไดในยามกลางคน ดานซายของเรอนหลกเปนเรอนครวแบบโปรงทเชอมถงกนดวยชาน ทมฮานน�าตงอยและมราวกนตกเปนไมไผ เรอนครวของบานหลงนสามารถท�าครวไฟบนชาน หรอในเรอนครวทมผนงโปรงกได ภายในครวเตมไปดวยอปกรณประกอบอาหารและของใชแบบดงเดมทดเรยบงาย และหาชมไดยากในปจจบน ทงเตาไฟ ไหนงขาว กระดง กระบง โตกขาว กวะขาว และตกบขาว เปนตน

จากการบอกเลาของคณยายบญชวยวา บานหลงนสรางมาตงแตสมยทพอและแมของคณยายยงมชวตอย ประเพณของคนเหนอฝายชายจะแตงเขาบานฝายหญง ซงเมอสมยยงสาวคณยายบญชวยเปนผหญงทสวยมาก เคยถกทาบทามใหไปประกวดนางงาม แตดวยพอแมคณยายหวงลกสาวจงไมอนญาตใหไปประกวด มหนมๆ มาจบจนหวบนไดแทบไมแหง แตดวยความดของคณตาแตง กสามารถเอาชนะใจคณยายบญชวยได และแตงงาน

คณบญชวย กาน�า

ของคนมะเกาในเฮอนมะกอน

ลกเขาไปในชมชนบานมหาโพธ มเรอนไมรปทรงเรยบงายทรมรนไปดวยตนไม ซงเจาของบานคอ ตาแตง และยายบญชวย กาน�า ทด�ารงชวตแบบพอเพยงในเรอนหลงนทมอายกวา 100 ปมาแลว ลานหนาบานยงคงเปนลานดนโรยหนกรวดตรงเฉพาะทางเดนขนบาน มราวตากผาเปนไมไผยาวพาดกบหลกไมทตอกบนลานดน มแปลงผกเลกๆ อยรมมมรวบาน

อยกนกนมาจนถงทกวนน คณตาแตงเปนคนทขยน หนกเอาเบาส มความคดสรางสรรค เหนไดจากเครองมอเครองใชภายในบานทถกคณตาแตงประดษฐขนเพออ�านวยความสะดวกในชวตประจ�าวน โดยการน�าวสดธรรมชาตและวสดเหลอใชมาประดษฐเครองมอเครองใชตางๆ เชน กบดกหนไมโบราณ ทแขวนอาหารกนมด แทนลบเลอย ซองใสไกหรอหบไก และเครองใชจกสานตางๆ เชน พวกตะกรา ไมแตะปดบนได เปนตน ทงตาแตงและยายบญชวย แตเดมมอาชพท�านาท�าไร สมยกอนคณตาไดซอเกวยนหนงเลมมาจากจงหวดแพรเพอใชเทยมววลากขาวมาเกบไวในยงทบาน ซงเกวยนเลมดงกลาวยงคงจอดอยใตถนบานทแวดลอมไปดวยเครองไมเครองมอในการท�านาสมยกอนจ�าพวก คราด คนไถ รวมถงอปกรณหาปลาจ�าพวก สมดกปลา ของขงปลา เปนตน บานคณตาแตงและคณยายบญชวย จงเตมไปดวยขาวของเครองใชพนบานดงเดมมากมายราวกบพพธภณฑมชวตขนาดยอมทตงอยกลางชมชนมหาโพธ

บนไดทางขนหลงบานอยระหวางตวเรอนหลกและหองครวทเชอมดวยทางเดนโลงขนาบดวยฮานน�าดานหนง ซงสามารถมองออกไปเหนพนททงหนาบานและสวนดานหลง

คณยายบญชวย กาน�า เจาของบาน

ต�าแหนงในแผนท

E-25

Long Nan Booklet | 11

ผงพนอาคาร

บนไดหนาบาน

1. ซองใสไกหรอหบไก2. แอกและทบเกวยน3. กบดกหน4. ทแขวนของปองกนมดและแมลง5. ดาดหลงเกวยนทมลวดลายสวยงาม

12

5

3 4

บนไดหลงบาน

บนไดหลงบาน บนไดหนาบาน

หองครวตวเรอนหลก

หองนอน

หองนอน

หลองขาว

ครว

ชานแดด

หองน�า

โถงรบแขก

รปดานหนาอาคาร

2.90 2.50 3.80 4.50 4.50

2.00

1.00

3.00

3.00

3.00

3.00

ดานหนาของเรอน มองเหนตวเรอนหลงใหญเชอมไปยงโถงรบแขกบรเวณทางขนบานพนทใตถนเรอนใชเปนทส�าหรบเกบขาวของเครองใชพนบานดงเดม

12 | จลสารลองนาน

เจาของบานหลงนคอ คณยายวนด สทธสน ซงนอกจากจะเปนครภมปญญา ผเชยวชาญในการท�าตงมะเกา ตามทลองนานเคยสมภาษณไปในฉบบท 2 แลว บานของคณยายยงคงไวซงลกษณะดงเดมของสถาปตยกรรมพนถนเมองนานไดเปนอยางมาก แมบางสวนของใตถนบานจะถกดดแปลงใหเปนหองพกอาศยเพมขนมากตาม

คณยายวนด เกดทบานแสงดาว แตไดยายมาอยทชมชนเชยงแขงกบสาม ซงมารบราชการอยทเมองนาน โดยทงสองไดปลกเรอนหลงนขนมาตงแตป พ.ศ. 2502 โดยจางสลาจากเมองแพรมาสรางให ตวเรอนเปนบานไมแฝดชนเดยว ยกพนสง เสาเปนคอนกรตเสรมเหลก หลงคาทรงจวแบน ดานสกดมชายคายน หลงคามงสงกะส ลกษณะเดนบรเวณดานหนาของตวเรอนคอ มหนาตางบานยาวสงเกอบเทากบประต และมยงขาวอยบรเวณหนาบาน ซงใชเกบขาวทไดจากการใหผอนเชาท�านา และแบงสวนทไดตามแตตกลงกน ตรงบรเวณผนงดานลางสดของยงขาวดานทศตะวนออกจะมชองเปดเลกๆ ทปดไวดวยไม ส�าหรบใชเปด-ปด ใหขาวไหลลงมาตามชองลงสกระสอบ เพอน�าขาวไปสใชในครวเรอน โดยไมตองปนขนไปตกบนยงขาวใหเหนอย ซงถอเปนภมปญญาเลกๆ ของคนในสมยกอนทพยายามคดแกปญหาตางๆ เพอใหเกดความสะดวกในการด�ารงชวตมากขน

ปจจบนบานของคณยายวนดถกตอเตมและดดแปลงใหเปนหอพกนกศกษาชาย เพอใหนกศกษาเชา เนองจากอยใกลกบมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา นาน แตกยงมสภาพทสมบรณและคงรปแบบดงเดมของเรอนไวไดมาก ภายในเรอนยงสามารถสงเกตเหนชาน เตน ชองเปดระบายอากาศ หองครวแบบโปรง และองคประกอบอนๆ ของเรอนแบบดงเดมไดในหลายๆ จด

คณยายวนดเปนครภมปญญาของบานน�าลอม ถงแมชอในทะเบยนบานคณยายวนดจะอยในเขตบานเชยงแขง ตามการแบงเขตชมชนของเทศบาล เพราะแตเดมชาวบานแบงเขตชมชนกนโดยการใชหลกบรรทดฐานทางสงคม และความศรทธาตอหววด ซงจากการรบรรวมกนในสงคม คณยายวนดถอเปนครภมปญญาคนส�าคญของบานน�าลอม อยางไรกตาม ไมวาคณยายวนดจะเปนคนในชมชนไหน กเปนทเคารพนบถอของคนเมองนานโดยทวไป และมกมผคนไปขอค�าแนะน�าคณยายเกยวกบการท�าตง เครองบายศร และการพนดายมงคลตางๆ อยเสมอ

คณวนด สทธสน

เฮอนภมปญญาสลาแปงตง

ผงพนอาคาร

บนไดหนาบาน

บนไดหลงบาน

บนไดหนาบานบนไดหลงบาน

หองนอน

หองนอน

หองนอน

ครว เกบของ

เกบของ

เกบของโถงรบแขก

โถงรบแขก

โถงรบแขก

รปดานหนาอาคาร

ทางเขาหนาบานมหลงคาคลมเชอมตอกบโถงรบแขกและลานหนาบาน

หนาตางบานยาวลงมาถงพนเปด-ปดได ท�าหนาทปดกนและปลอยผานแสงทเขามาในตวเรอนตามแตละชวงเวลา

เหนอประตทางเขาหลงบานมชองเปดส�าหรบระบายอากาศใหแกตวบาน

หลองขาวดานหนาของตวเรอน ยกสงจากพนมชองเปดคลายหนาตางส�าหรบเอาขาวเปลอกใสเขาไป มชองเลกๆ ดานขวาดานลางสดของผนงส�าหรบเอาขาวออกไปสเพอรบประทาน

2.50 2.50 2.80 2.50 2.50 3.50

3.00

2.10

3.50

3.50

คณยายวนด สทธสน เจาของบาน

ต�าแหนงในแผนท

F-16

Long Nan Booklet | 13

ในอดตเรอนพกอาศยไมทมหลงคาลาดชนในเขตเมองนานมกมงหลงคาดวย “กระเบองดนขอ” แตปจจบนกลบเปนสงทหาดไดยาก บานคณยายดรณ ยอดสภา อาจเรยกไดวาเปนเรอนพกอาศยเพยงไมกหลง ทยงคงมหลงคาดนขอตงแตเดมหลงเหลอใหเหนอยในปจจบน

คณดรณ ยอดสภาเฮอน ฮม เยน

เรอนพกอาศยของคณยายดรณในชมชนมณเฑยรหลงนมอายกวา 70 ปมาแลว เปนเรอนไมชนเดยวยกใตถนสง เสาเปนซเมนต หลงคาทรงจว มงสงกะส แตบรเวณดานหนาสกดมชายคายนคลมระเบยงมงดวยกระเบองดนขอแบบโบราณหลงเหลอใหเหน ดวยการทเปนเรอนยกพนสงมหลงคาคลมรอบดาน แมแตระเบยงดานหนาถงแมจะถกบดบงดวย อาคารอนๆ ทรายลอมอยรอบดาน ทามกลางอากาศทรอนอบอาวในชวงบายกลางเดอนมถนายน แตใตถนบานของคณยายดรณ ยอดสภา ยงคงเยนสบาย มสายลมพดเออยๆ เขามาอยตลอดเวลา กบพนใตถนเรอนเปนดนอดแนนจนเปนมนเงาตามแบบใตถนเรอนสมยกอนทผานการใชสอยมาอยางยาวนาน มตะไครน�าขนอยเปนหยอมๆ บงบอกถงความชมชนในดนไดเปนอยางด

คณยายดรณ ไดเลาถงความเปนมาของบานใหฟงวา แตเดมบานนเปนเรอนคหลงใหญของแมนมกบนาเขยอกสองคนของคณยายดรณ ทงสามมอาชพท�าไรท�านาและท�าสวนสม ท�าใหคอนขางมฐานะและสามารถสรางเรอนหลงใหญกวาหลงปจจบนอกเทาหนง ตอมาเรอนหลงนนไดคอยๆ ผพงลงไปตามกาลเวลา เมอราวป พ.ศ. 2522 แมนมของคณยายดรณ กไดรอเรอนคออก และสรางเปนเรอนหลงเดยวทมขนาดเลกลงมา ดงทเหนในปจจบนนแทน ซงในสมยนนคณยายดรณยงไมไดมาอยกบแมนม

ทบานหลงน แตกไดมโอกาสแวะมาเยยมอยบอยๆ เนองจากอยในละแวกบานเดยวกน ตอมาในป พ.ศ.2526 แมนมขอใหคณยายดรณยายมาอยดวย เพอชวยดแลแมนมทชราภาพมากแลว คณยายดรณจงไดยายมาอยในบานหลงน และหลงจากนนอก 2 ป กไดท�าการซอมหลงคาครงใหญ เนองจากปนนมลมแรงและฝนตกหนก ท�าใหตนล�าไยลมลงทบบรเวณชานบาน ประกอบกบหลงคากระเบองดนขอกเสอมสภาพลงไปมาก จงตองเปลยนวสดมงหลงคาเปนสงกะสเกอบทงหมด เหลอแตเพยงบรเวณหนาบานเทานนทยงคงชายคาคลมระเบยง มงดวยกระเบองดนเผาดงทเหนในปจจบน

ระเบยงบาน เปนบรเวณทคณยายดรณใชเปนทนงเลนและตอนรบแขก เพราะมลมผานตลอดเวลา หรอในบางวนทเวนวางจากการประกอบอาชพ ขายลอตเตอร คณยายจะหววทยลงไปนอนฟงเพลงในเปลญวนทผกไวใตถนบาน บางครงกมเพอนบานมาคยเลน นอนฟงเพลงดวยกน เนองจากคณยายไดผกไวหลายเปล การใชชวตระหวางวนจงอยทบรเวณพนททงสองเปนหลก พนทชนบนจงเปนพนทส�าหรบนอน ท�าครว แตงตว ทรวมอยในหองเดยวกน มเพยงแตหองน�าเทานนทถกกนเปนสดสวนตางหาก ซงตอบรบการอยอาศยเพยงคนเดยวของคณยายดรณไดเปนอยางด ผงพนอาคาร

บนไดหนาบาน

บนไดหนาบาน

ชาน

หองนอน

หองเกบของ

ครวหองน�า

โถงรบแขก

รปดานหนาอาคาร

ชาน

1.40

2.50

2.00

2.00

1.80

1.50

2.30 2.30 2.00

ตะใครน�าสเขยวใตถนเรอนบงบอกถงความชมชนบนผวดนไดเปนอยางด

ฮานน�าบรเวณชานบานยงเปนหมอดนเผาแบบโบราณ

ต�าแหนงในแผนท

B-57

14 | จลสารลองนาน

คณสมฤทธ จตวงศนนท

เฮอนฮอมแฮง

บานของคณสมฤทธ จตวงศนนท ดจากภายนอกเหมอนเปนเรอนไมทเรยบงายธรรมดาหลงหนงในชมชนเชยงแขง แตจากประวตความเปนมา และลกษณะการจดพนทใชสอยภายในบานกลบมความนาสนใจมากกวารปกายภาพของเรอนทปรากฏ

คณสมฤทธเลาวา การสรางบานในสมยกอนจะม “สลาเกา” คอ คนทเปนผน�าในการกอสรางโครงสราง ซงการสรางบานของสลาในสมยกอนนนไมมการเขยนแบบลงในกระดาษ หรอใชไมวาดลงบนพน หรอใชวธชแนะสงงาน แตจะใชวธ “การลงแขก” โดยใหสมาชกในชมชนมาชวยกนสราง โดยมสลาเกาเปนผควบคมดแลและรวมสรางไปดวย ซงกอนสรางกจะมการเตรยมวสดกอสรางจ�าพวก ไม ตะป และอนๆ ทจ�าเปนใหพรอม สวนชาวบานกจะน�าเครองมอสรางบานทตนมตดตวมาชวยดวยเชนกน หากเจาของบานเปนคนมฐานะ บารม กอาจใชเวลาสรางประมาณ 2-3 วนกแลวเสรจ สวนเจาของบานทเปนชาวบานธรรมดา กวาจะสรางเสรจกอาจใชเวลาประมาณ 5-6 วน เนองจากมคนมาชวยนอยกวา โดยในระหวางการกอสรางเจาของบานจะจดเตรยมขาวปลาอาหารและน�า มาเลยงผทชวยสรางบานใหตนเองเปนการตอบแทน สมยกอนบานของชาวบานธรรมดาทวไปจรงๆ จะเปนเรอนทสรางขนมาจากไมไผ มงหลงคาดวยหญาคา สวนคนทมฐานะหรอ

หนาตางบานยาวลงมาถงพนเปด-ปดไดหลายแบบเปดแตดานบนเพอใชเปนหนาตางและเปดทงหมดเพอใหแสงและลมผานมายงพนเรอนไดดยงขน

เตาไฟแบบสมยโบราณ เปนดนเหนยวอดแนนในกระบะเพอปองกนอคคภยจากการหงตมในครวเรอน

ทางเชอมระหวางตวเรอนหลก หองครว และหลองขาว เปดโลงใหลมผานเขามาในตวอาคารไดตลอด

คณสมฤทธ จตวงศนนท เจาของบาน

Long Nan Booklet | 15

เจาเมอง จะสรางบานดวยไมเนอแขง มงหลงคาดวยกระเบองซเมนต ซงหลงคากระเบองซเมนตนน ท�าขนเองในหมบานโดยเหลาชางสลาพนบานจะปนกระเบอง และตากในบรเวณสถานทกอสรางของบานหลงนนๆ วธท�าคอ ใชปนซเมนตเปนถง ผสมกบทราย ดน ทหาไดในละแวกใกลเคยง ชางสวนใหญกจะเปนคนในพนท ไมทน�ามาใชเปนโครงสรางของบาน สวนใหญจะใชไมสก ฝาบานจะเปนไมตะเคยน เวลาไส สของไมจะเปนสน�ามนของไม สจะสวยโดยไมตองใชน�ายาเคลอบไม ไมสกเองกเชนเดยวกน ถาไมดแล เชดท�าความสะอาดใหเงา กอาจไมสวย และปลวกกอาจขนไดเชนกน

สมยกอนชาวชมชนจะมผใหญบาน หรอทชาวบานนยมเรยกวา “พอใหญ” คอยจดการดแลหมบาน โดยการไดรบการคดเลอกมาจากผทชาวบานทศรทธา ซงมกมคณสมบตคอ เปนคนมบารม และมฐานะพอควร แตไมจ�าเปนตองมเชอสายเจา

เพยงแตตองอยภายใตอ�านาจของเจา ซงสงผลตอวธการแบงเขตของหมบานในสมยกอน ทแบงโดยการใช ถนน แมน�า คคลอง เปนเสนแบงเขต หรอแบงตามความศรทธาของลกบาน วาอยากอยเขตไหน ถงแมวาในทะเบยนบานจะอยในอกเขตหนงกตาม แตถาลกบานอยากจะอยอกเขตหนงกสามารถท�าได โดยใชระบบสงคมเปนตวก�าหนด

บานของคณสมฤทธกถกสรางขนดวยวธการดงกลาวขางตน ซงแตเดมสรางเปนเรอนไมทงหลง บนเนอททงหมดกวา 6 ไร เรยกไดวาเปนคมในสมยนน แตไดรบการปรบปรงเรอยๆ มา เพอใหมความสะดวกสบายในการใชสอยอาคารตามยคสมยทเปลยนไปมากขน แตเดมหลงคาบานมงดวยกระเบองดนขอ แตครงเมอโดนพายลกเหบตกใส จนหลงคาเกดความเสยหายจนยากทจะซอมแซม จงเปลยนมามงหลงคาสงกะสแทน และตอมากไดเปลยนเปนหลงคากระเบองดงทเหนในปจจบน

ผงพนอาคาร

บนไดหลงบาน

บนไดหลงบาน

บนไดหนาบาน

บนไดหนาบาน

หองนอน

หองนอน

1.60 3.20 2.70 3.20 3.20

2.60

2.60

2.60

3.90

0.80

ครว

ชานหลงบาน

หลองขาวหองน�า โถงรบแขก

ใตถน

ชาน

รปดานหนาอาคาร

ภายในเรอนแบงออกเปนเรอนหลก และเรอนครว โดยมชานซงมหลงคาคลมเปนตวเชอม ความนาสนใจอยท บรเวณเรอนครวทมผนงโปรงใน บางชวง เพอใชระบายควนและกลนจากการประกอบอาหารโดยแมเตาไฟ ซงรายลอมไปดวยอปกรณในการประกอบอาหารในแบบดงเดม ดงถกจดแสดงไวเพอใหแขกทมาเยอนไดชม ภายในบรเวณเรอนยงมหลองขาว (ยงฉางขาว) อยบนเรอน ซงคณสมฤทธเลาใหฟงวา การสรางยงขาวไวภายนอกจะไมปลอดภย ขาวอาจถกขโมยไดงาย ทงยงสะดวกตอการปองกนนก หน ทจะเขามากดกนเมลดขาวอกดวย

บานของชาวนานทภายนอกดเรยบงาย เชนเดยวกบวถการด�าเนนชวตของผอยอาศยภายใน แตแทจรงแลวกลบมเรองราวความเปนมาทสะทอนถงระเบยบวธคด ขนบประเพณ ของคนในทองถนแหงนไดเปนอยางด

หลองขาวอยในตวอาคารตดกบหองครว เพอความปลอดภยและสะดวกในการดแลรกษา

ต�าแหนงในแผนท

F-18

16 | จลสารลองนาน

พ.ศ.๒๕๕๗

ถนนสมนเทวราชเปรยบไดกบเสนเลอดทางเศรษฐกจของเมองนาน ยานตลาดการคา รานอาหาร โรงแรมทพก และธรกจบรการตางๆ สวนใหญกระจกตวอยตามแนวถนนสายน ซงท�าใหพนทสองฝากถนนเตมไปดวยอาคารรานคา ทงสมยเกาและสมยใหมหลากรปแบบ นาเสยดายทพนททางฝงซายของภาพถายปจจบน ไดถกเพลงไหมไปเมอป พ.ศ. 2523 หลงจากนนตกแถวกออฐถอปน จงไดถกสรางขนมาทดแทนตามทเหนในปจจบน จากภาพถายเกาทางอากาศจะเหนไดวา กอนไฟไหม พนทฝงตรงขามโรงแรมเทวราชเคยเปนเรอนแถวไม หลงคามงดวยสงกะสยาวตลอดเปนแนวลงมาทางใต เลยวลงตามถนนมหาวงศ และออมขนไปตามแนวถนนขาหลวง ดานหลงเรอนแถวเหลานมการตอเตมขยายพนทใชสอยเขาไปในพนทโลงดานหลง ซงเปนบรเวณตลาดราชพสดในปจจบน เรอนแถวไมเหลานถายงคงอยจนถงปจจบนกนาจะมอายไม

ต�ากวา 50 ป เพราะจากรปถายเกาทเจาสมปรารถนา ณ นาน บนทกไว ในชวงงานพระราชทานเพลงศพเจาราชบตร หมอกฟา ณ นาน เมอเดอนมนาคม พ.ศ. 2502 ตามแนวถนนสมนเทวราชมงหนาไปทางทศใตสเขตใจเมอง จะเหนวาอาคารเหลานไดถกสรางขนแลว และมสภาพทแสดงใหเหนถงการผานการใชงานมาเปนระยะเวลาหนง ทนาสนใจคอ ชนบนของอาคารในบางชวงจะมระเบยงทางเดนเชอมถงกนตลอดแนวดานหนา ดานขวามอสดของภาพจะสงเกตเหนโรงแรมนานฟา ซงเปนอาคารไม 3 ชน ทสรางขนมาตงแตป พ.ศ. 2477 ดานหนาของอาคารมชายคาปกนกยนออกมา ถดมาเปนทตงอาคารโรงแรมเทวราชในปจจบน ซงในสมยนนยงเปนอาคารทรงจวสองชน เมอเปรยบเทยบภาพนกบภาพถายเกาทางอากาศจะเหนล�าดบของอาคารส�าคญบรเวณถนนสมนเทวราชชวงน ทมโรงแรมนานฟาเปนจดหมายตาทส�าคญ อาคาร

ทรงจวสองชนซงเปนทตงของโรงแรมเทวราช และอาคารเลาซนก ซงเปนอาคารคอนกรต 3 ชน ทยงคงปรากฏใหเหนอยในปจจบน ไลลงมาทางใตตามล�าดบ ฝงตรงขามของโรงแรมนานฟาเปนอาคารทรงจวขนาดใหญทสรางแยกออกมาเปนหลงๆ ไมตอเนองกบกลมเรอนแถวไม ซงจากภาพถายเกาทางอากาศ จะเหนการแยกตวออกจากกลมเรอนแถวโดยผนหลงคาอยางชดเจน จากทงสองภาพในบรเวณจดตดของถนนสมนเทวราช กบถนนมหาวงศจะเหนอาคารตกแถวคอนกรต 3 ชน 3 คหา และกลมอาคารเรอนแถวไม 2 ชนในฝงตรงขาม ซงอาคารทงสองกลมยงคงตงอยในปจจบน เขยบออกไปไมไกลทางดานทศตะวนตกของถนนสมนเทวราช ในบรเวณทเปนถนน ผากองในปจจบน ในสมยนนยงคงเปนเรอกสวนไรนา ถนนสมนเทวราชจงเปนถนนหลกทเชอมใจเมองกบยานชมชนเรอนคารานตลาดตงแตอดตเรอยมาจนถงปจจบน

พ.ศ.๒๕๐๒

กอน พ.ศ.๒๕๒๓

โรงแรมนานฟา

โรงแรมนานฟา

สมนเทวราชยานตลาดเศรษฐกจจาวนาน

โรงแรมนานฟา