Loreto Vázquez Chas - udc.gal · Nuria Freire González Edita: Oficina de Medio Ambiente Vicerreitoría de Planificación Económica eInfraestructuras ... Un exemplo con grande éxito

Redacción: Yasmany Cruz Morales Enrique Fernández Fernández Sheila García Prado Juan José Pernas García Laura Pita Campos Manuel Soto Castiñeira Loreto Vázquez Chas

Coordinación: Enrique Fernández Fernández Juan José Pernas García María R. Lafuente

Dirección: Manuel Soto Castiñeira DirectordaOficinadeMedioAmbientedaUDC

Deseño e maquetación: Nuria Freire González

Edita: OficinadeMedioAmbiente VicerreitoríadePlanificaciónEconómicaeInfraestructuras UniversidadedaCoruña

EdiciónrevisadapoloServizodeNormalizaciónLingüísticadaUDC(www.udc.es/snl)

COMPRA PÚBLICA VERDE DE PAPEL GUÍA PARA OS ÓRGANOS DECONTRATACIÓN E @S USUARI@S DA UDC

OFICINA DE MEDIO AMBIENTE

UNIVERSIDADE DA CORUÑA

AM

5

GUÍAPARAOSÓRGANOSDECONTRATACIÓNE@SUSUARI@SDAUDC

1. QUE É ESTA GUÍA E POR QUE É IMPORTANTE2. POLÍTICAS EUROPEAS E MARCO LEGAL2.1Principaispolíticaseuropeas:Unpequenoapuntamentohistórico2.2Marcolegal2.3Acontrataciónverdecomoindicadorambientalnasuniversidades3. O CONSUMO DE PAPEL NA UDC: CONSIDERACIÓNS AMBIENTAIS3.1Oconsumodepapeleosbosques3.2OconsumodepapelnaUDC4. ASPECTOS AMBIENTAIS QUE HAI QUE CONSIDERAR NA COMPRA DE PAPEL4.1Impactoambientaldoprocesodefabricacióndepapelelaboradoapartirdepastavirxe,fronteaodeelaboracióndepapelreciclado4.2Oprocesodebranqueamentodepapel4.3Éomesmofalardepapelecolóxicoquedepapelreciclado?4.4Acordopapelédeterminanteparadeducirasúanatureza?4.5 Consideracións á hora de mercar papel4.6Ecoetiquetasoficiaisparaprodutosdepapel4.7Etiquetasdexestiónsustentabledebosques4.8Orecicladoéaalternativaviablecaraásustentabilidadenesteeido5. ACTUACIÓN: A CONTRATACIÓN PASO A PASO5.1 Fase preoperatoria5.2Definicióndoobxectodocontrato5.3Criteriosambientaisnasespecificaciónstécnicas5.4Criteriosambientaisnaseleccióndocontratista5.5Criteriosambientaisnaadxudicacióndocontrato5.6Criteriosambientaisnaexecucióndocontrato6. FONTES BIBLIOGRÁFICAS RELATIVAS Á CONTRATACIÓN E Á COMPRA VERDE DE PAPEL

ANEXO I. FichatécnicaparaacompraverdedepapelAnexo II. Boas prácticas no uso do papel: reducirmos o seu consumo!

ÍNDICE

1. QUE É ESTA GUÍA EPOR QUE É IMPORTANTE

9


1.QUE É ESTA GUÍA E POR QUE É IMPORTANTE

Anosasociedadenuncaantesestivotaninteresadanostemasambientaiscomoagora.Tantodesdeosmediosdecomunica-cióndemasascomodesdeasinstituciónspúblicaseprivadas,incídeseenquecómpreterencontaosfactoresambientaisáhoraderealizarmoscalqueraactividade,enarasdelograrunhasociedaderespectuosacomedio,eficienteesustentable.Em-pregadoxadendehaianos,otermo“desenvolvementososti-ble”refíreseacomorealizarmosasactividadeshumanasparasatisfacer asnecesidadesactuais e sen sacrificar acapacidadedasxeraciónsfuturasdesatisfacerassúas.

Afortunadamente,diversasenquisaseestudosmóstrannosqueos valores ambientais forman xa parte damentalidade e domodode accióndemoitos emoitas cidadás.A comunidadeuniversitariadaUniversidadedaCoruña(UDC)nonéalleaaesta preocupación (cadro I)eporiso,napresenteguíaanaliza-remostaménasúaopiniónnotocanteaousoeconsumodepapel naUDC, para despois propor a adopción demedidasconcretasquepermitanoptimizaresteeidodanosaactividade.Oraben,antesanalizaremosocontextoxurídico-políticoqueafectaaoobxectivodestaguía.

Si Non NS/NC100%

80%

60%

40%

20%

0%Total Estudantes PDI PAS

Estás preocupado/a polo teu impacto ambiental?

Cadro I.

Declaración de preocupación ambiental dos distintos colectivos da UDC

AtravésdodocumentoMemoriaResponsabilidadeSo-cialUniversitaria2010daUDC1,podemoscomprobarqueanosauniversidadetenmostradointeresenapro-tección da contorna e dos recursos e está comprometida co medio.Ainclusióndevaloresdeéticasocialeambientalnaactividadecotiáécadavezmáisunhaesixenciadasociedadeatodosaquelesentesqueinterveñendeformasignificativanocomplexosocialactual,incluídaapropiaUDC.

Estáspreocupado/apoloteuimpactoambiental?

10

COMPRAPÚBLICAVERDEDEPAPEL

NestecontextonaceuaOficinadeMedioAmbiente2,quepresenta a través desta guía sobre a contratación públicaverde dopapel undos seusobxectivos específicos, que éconcienciar acercadouso responsabledopapelnoámbi-touniversitario,xaqueéundoselementosmáisutilizadospolocoxuntodeprofesionaiseestudantesdauniversidade. 1.http://memoriarsu.udc.es/

2.http://www.udc.es/sociedade/medio_ambiente/

Ademaisdaconcienciación,preténdesedaracoñecerosdife-rentes tipos de papel que se poden utilizar e como recoñece-los,proporalternativasaopapeltradicionale,comofinúltimo,contribuír á inclusión de criterios ambientais nos pregos decontratación depapel de toda aUDC, semprenomarcodalexislaciónvixentesobrecontrataciónpública.

AUDCsúmaseconestainiciativaáimplantacióndacompraecontrataciónpúblicaverde,quexainiciouen2010copregorelativoácontratacióndoactualservizodexardinaría.Agarda-mos,entodocaso,queestaguíasexadeutilidadecomofon-tede informaciónemaisparaaconsecucióndosdevanditosobxectivos.

2. POLÍTICAS EUROPEASE MARCO LEGAL

13


2. POLÍTICAS EUROPEAS E MARCO LEGAL

2.1 Principais políticas europeas: Un pequeno apuntamento histórico.

Desde os anos 80 do pasado século adoptáronse no seo daUniónEuropeaunhaseriedemedidas tendentesá implanta-ciónepromocióndascompraspúblicasverdesouecolóxicasporpartedosorganismosdosectorpúblicodetodososestadosmembros.Nestesanosdesenvolvéronseasprimeirasiniciativasqueintroducencriteriosambientaisnacontrataciónpúblicaaotempoquesedefinenesquemasdecertificaciónambientaldeprodutos, nacen así ecoetiquetas comoo “AnxoAzul” ou o“CisneNórdico”.

Nos anos 90 elaboráronse os primeiros estudos de investi-gaciónsobreacompraecontrataciónpúblicaverde,casodoproxectodeinvestigaciónRELIEF1,exaen1997incorporou-senoTratadodeÁmsterdamdaUEoconceptode“desenvol-vementosustentable”comounobxectivoxeraldaspolíticaseacciónsdaComunidadeEuropea.Poroutrabanda,foiaComi-siónEuropea,nasúacomunicaciónsobre“PolíticaIntegradadeProdutos”doano2003,aqueincluíuarecomendaciónfor-maldeestablecerplansdeaccióndecontrataciónpúblicaverdeporpartedosestadosmembros,cofindemoverosmercadoscaraaprodutosmáisecoeficientes,xaquecómpreterencon-taqueacontrataciónpúblicanoámbitoeuropeoascendeao19,5%doPIBcopodertractorqueisosupón.

1.InformeRELIEFdaComisiónEuropeasobreaevaluación

científicadosposiblesbeneficiosambientaiscasodeseadoptar

acontrataciónpúblicaecolóxicaentodaaUE.Proxectofinan-

ciadopolaacciónclave“Cidadedomañáeherdanzacultural”

doQuintoProgramaMarcodeIDT.

14


Calcúlasequeainclusióndecriteriosambientaisentodososcontratosdosectorpúblicoeuropeosuporíaunaforrode60millónsdetoneladasdeCO2,oqueconstitúeun18%docompromisodetodaaUEparaoano2020establecidonoProtocolo de Kioto.

Unexemplocongrandeéxito foi acampañaEnergyStarnosEEUUdeAmérica,quenoano1993decidiucomprarexclusivamente equipos informáticos que foran confor-mesaoprogramaEnergyStar.OGobernodosEEUUéomaiorcompradormundialdeordenadores,poloquesecon-sidera que esta decisión desempeñou un papel moi impor-tantenopasoáadopcióndenormasEnergyStarporpartedamaioríadosoferentesdestatecnoloxía.Máisconcreta-menteestimousequeosbeneficiosambientaisdestamedidacontribuírondesdeoano1995a2005aunaforroeléctricoduns200.000millónskw/h,oequivalentea22millónsdetoneladas de CO2. Esta medida tamén foi adoptada polo ConsellodaUEendecembrode2007.

O ALCANCE DA CONTRATACIÓN PÚBLICA VERDE PAÍS% PIB

CONTRATACIÓN PÚBLICA

ALEMAÑA 17% 70%AUSTRIA 16% 60%

DINAMARCA 19% 50%ESPAÑA 13% 30%FRANCIA 16% 30%

FINLANDIA 16% 50%ITALIA 12% 30%

PAÍSES BAIXOS 21% 50%REINO UNIDO 17% 70%

SUECIA 20% 80%

LICITACIÓNSCON CRITERIOS

AMBIENTAIS

Cadro II.

Situación actual da compra pública verde en Europa. Fonte: Ihobe.

Manual sobre a compra e contratación pública verde (2010, Bilbao)

NocadroIIpódeseobservarcaléasituacióndacontrataciónpúblicaverdedoestadoespañolenrelaciónconoutrospaísesdaUniónEuropea.EnprimeirotermochamaaatenciónqueovolumedacontrataciónpúblicaenEspañaétansódun13%doPIB,sóporribadeItalia,maiséaíndamáispreocupanteofeitodequetansóo30%desevolumeécontrataciónpúblicaecolóxica,ocalnossitúanovamentenunpenúltimopostodaclasificacióneuropea,mostraclaradocamiñoquenosquedapor percorrer.

15


Fonte: Estudio encargado pola CE: “THE UPTAKE OF GREEN

PUBLIC PROCUREMENT IN THE EU27”

AlgúnspaísesdaUEtomaronainiciativanoreferenteácom-pra e contratación pública verde, caso dos Países Baixos oudoReinoUnido,queen2006adoptaroncadanseuplannacio-naldecontrataciónpúblicaverde.NocasodoEstadoespañol,oConsello deMinistros do 11 de xaneiro de 2008 aprobouoPlandecontrataciónpúblicaverdedaadministraciónxeraldoEstadoeorganismospúblicos,publicadonoBOEo31dexaneirode20082queestablece,porexemplo,oobxectivodeutilizarpapel recicladonun90%doconsumodepapelantesde2015.

2.2 Marco legal.

Noeido legaldiscutiusedurantemoito tempoaposibilidadeeaidoneidadedeincorporaraspectosambientaisnospregosde contratación e tamén a forma correcta de introducir tales aspectosnasdiferentessecciónsdocontrato:obxecto,especifi-caciónstécnicas,seleccióndocontratista,criteriosdeadxudi-caciónecondiciónsespeciaisdeexecución.Todoiso,ademais,baixoorespectoaosprincipiosdoTratadodaUE.

AsdiscrepanciasaesterespectoderonlugaráinterposicióndecuestiónsprexudiciaisperanteoTribunaldeXustizadasCo-munidades Europeas (TXCE) que se pronunciou mediantesentenzasobreaformaenqueosestadospoderíanincorporarcriteriosambientaisdeacordocodereitocomunitario.Concre-tamentedúassentenzasdoTXCEsondeespecial relevanciaparaacompraeacontrataciónpúblicaverde:

-Sentenzado17desetembrodo2002,noasuntoC-513/99: Concordia Bus FinlandOy AbcontraHelsinginkaupunki,HKL-Bussiliikenne (véxaseocadroseguinte). -Sentenzado4dedecembrodo2003,noasuntoC-448/01: EVNAG,WienstromGmbH,contraRepublikÖsterreich.

2.http://www.magrama.gob.es/gl/ministerio/planes-y-

estrategias/plan-de-contratacion-publica-verde/default.aspx

16


Estesegundocaso,unconcursodecontratoparaa suminis-tracióndeelectricidade,incluíucomocriteriodeadxudicaciónqueoprovedordebía comprometerse a fornecer,namedidaenquellefortecnicamenteposible,enerxíaxeradaapartirdefontesrenovables.Poisben,anteademandacontraestecriterioporpartedunhaempresaconcursante,oTXCEsentenciouqueaanormativacomunitariaenmateriadecontrataciónpúblicanon lle era contraria sempre e cando se cumpriren os condicio-nantes indicados no caso anterior.

Estacuestiónsuscitousenomarcodunlitixioentreaem-presa de autobuses Concordia Bus FinlandOyAb contraa cidade de Helsinki e a empresa pública de transportesHKL-Bussiliikenne.OseuobxectofoiaadxudicacióndoservizopúblicodetrasporteurbanodacidadedeHelsinquiáempresamunicipalHKLaoseconsiderarasúaofertaamáis favorable economicamente, tendo en conta criteriosambientaisenonsóoprezomáisbaixo.Concordia inter-puxorecursoáestadecisiónporentendeladiscriminatoria,maisoTXCEresolveu:“cando,nomarcoduncontratopú-blicorelativoáprestacióndeservizosdetransporteurbanoenautobús,aentidadeadxudicadoradecideadxudicaruncontrato ao licitador que presentou a oferta economicamen-temáis vantaxosa, pode ter en conta criterios ecolóxicos,comoonivelderuídodosautobuses,semprequetalescri-teriosesteanrelacionadoscoobxectodocontrato,nonlleconfiraná entidadeadxudicadoraunha liberdade incondi-cionaldeelección,esemencionenexpresamentenopregodecondiciónsounoanunciodelicitación,erespectentodososprincipiosfundamentaisdodereitocomunitario,enpar-ticular,oprincipiodenondiscriminación.

O CASO CONCORDIA BUS FINLANDOY AB FRONTE Á CIDADE DE HELSINQUI

17


Araízdestescasos,ecofindeevitaroutrossimilares,aCo-misión Europea publicou unha comunicación interpretativasobrealexislacióncomunitariadecontratospúblicosverbodaposibilidadedeintegrarosaspectosambientaisnacontrataciónpública4.7.2001COM274final,atéquenoano2004seapro-baronepublicaronasnovasdirectivaseuropeasdecontrata-ciónpúblicaque,dexeitoclaro,cobrenestebaleirolegalede-finencomopoderintegrarcláusulasambientaisnoscontratospúblicos:

-Directiva2004/17/CEdo31demarzode2004sobrea coordinación dos procedementos de adxudicación decontratosnossectoresdaauga,aenerxía,ostransporteseosservizospostais.- Directiva 2004/18/CE do 31 de marzo de 2004 sobre a coordinación dos procedementos de adxudicación decontratospúblicosdeobras,subministraciónseservizos.

Estasdirectivastrasladáronseaodereitonacionalcoapublica-ción das leis:

- Lei 30/2007, do 30 de outubro, de contratos do sectorpúblico(LCSP),recentementerefundidapoloRealdecretolexislativo03/2011.-Lei31/2007,do30deoutubro,sobreprocedementosdecontrataciónnossectoresdaauga,aenerxía,ostransporteseosservizospostais.

2.3 A contratación verde como indicador ambiental nas universidades.

AComisiónsectorialdaConferenciadeReitoresdasUniver-sidadesEspañolas (CRUE)para aCalidadeAmbiental,Des-envolvementoSustentableePrevencióndeRiscos (CADEP)levouacaboentreosanos2010e2011oestudoAvaliacióndas

18


políticasuniversitariasdesostibilidadecomofacilitadorasdoscampusdeexcelenciainternacional(CEI3)3enquedefiniuám-bitoseindicadoresconquemediraachegadasuniversidadesespañolasásustentabilidadecoobxectivodefacerosprogresosmáisvisiblesparaacomunidadeuniversitariaeasociedade.

Undosaspectosdesteestudoéoreferidoáadopcióndeme-didasdecompraverde,paraoqueseincluíronuntotalde17indicadoresespecíficoscoscalesavaliarasiniciativasdauniver-sidade.AcompraverdeenténdesepolaCADEPcomoacom-praoucontratacióndeobras,bensouservizoscoainclusióndeconsideraciónsecriteriosdesustentabilidadenaseleccióndoprodutoedoprovedor,eafecta,candomenos,ásseguintessubministraciónseservizos:

Subministracións:•Mobiliario•Equiposelectrónicos•Equiposeléctricos•Materialdeoficina•Papelparaimpresión•Maquinasexpendedorasdecomidaebebida

Servizos:•Cafetaría•Reprografía•Limpeza•Mantemento•Xardinaría•Publicacións

AcompraecontrataciónverdenaUDCéaíndaunhamateriapendenteque atéode agoraunicamente foi incorporada aocontratodexardinaríaen2011.AsíseexplicaquedentrodoconxuntodeindicadoresambientaisdoestudodaCADEP,aUDC rexistrarano capítulode compraverdeunhadaspun-tuaciónsmáisbaixasentreasuniversidadesespañolaspartici-pantesnoestudo (CRUE,2011),e taménapuntuaciónmáisbaixadosdistintosaspectosavaliadosnaUDC.ÉporisoqueasactuaciónsencontrataciónverdeconstitúenparaaOficinadeMediodaAmbientedaUDCunhaactuaciónprioritaria.

3.CRUE (2011).Evaluación de las políticas universitarias de

sostenibilidadcomofacilitadorasparaeldesarrollodeloscam-

pusdeexcelenciainternacional.Accesibleen:

http://www.crue.org/opencms/opencms/

handle404?exporturi=/export/sites/Crue/Sostenibilidad/

Documentos_CADEP/CADEP2011finalbaja.pdf&

3. O CONSUMO DE PAPEL NA UDC:CONSIDERACIÓNS AMBIENTAIS

21


3. O CONSUMO DE PAPEL NA UDC: CONSIDERACIÓNS AMBIENTAIS

3.1 O consumo de papel e os bosques.

O consumo de papel está a sufrir recentemente un aumento moiconsiderablequealcanzaacifrade7.868.000toneladasdepapel(oquesupónunaumentoanualdo6,5%).Quereistodicirquesepasadeconsumirentre1-3kgporpersoaeanonoséculoXIX,aos176quilosdepapelanuaisqueconsomeactualmentecadaundenós,resultadodasumado consumo directo e indirecto.

Asípois, oEstado españolocupaopostonúmero25naclasificaciónmundialcantoaconsumodepapel,lonxedosmaisde300kgpercapitadepapelanuaisqueseconsomenenLuxemburgo,aíndaquemoiporribataméndos6kg/percapitaeanoqueseconsomenactualmenteenÁfrica.

Deses176quilosdepapel,queuncidadánespañolconsomeanualmente,67kgcorrespondenapapeisgráficos(diarios,revistas,folios...),67kgaembalaxesdecartónonduladoeoresto a outros usos.

22


Máis datos:

a) O papel, xunto co seu derivado, o cartón, é a mate-ria prima básica nas actividades diarias das administra-cións públicas e da maioría das oficinas (papel en res-ma, publicacións, blocs de notas, follas de expedientes,cartafois, cadernos, arquivadores, papelaría corporativa...).

b)Aproducióndepapelrepresentaeconomicamenteo2,5%da produción industrialmundial e un 2%de todoo comer-cio mundial; o mercado do papel é un mercado en cons-tante movemento, con peches temporais de fábricas, fu-sións de empresas ou traslados de centros de produción.

c) A porcentaxe de papel reciclado que se utiliza para a fa-bricación de produtos de papel vai en aumento, grazas aoincrementodacotadereciclaxedepapel,aíndaquea indus-tria papeleira segue a ser un gran consumidor de madeira.Concretamente, para a produción de celulosa consumíronseen España, durante o ano 2005, 6,1millóns dem3 dema-deira, procedente de plantacións de especies de crecemen-to rápido (maioritariamente eucaliptos e en parte piñeiro).

d)Anivelestatal,entreo40-50%dasplantaciónsforestaisdes-tínanseaproducirmadeirapara fabricarpapel.EnGalicia, aproducióndecelulosarealízaseapartirdemadeiradeeucalipto,quetaménsededicaáindustriadetaboleiros.Nosúltimos15anosasuperficieforestalplantadaconeucaliptosduplicouseenGaliza,aopasarde138.500hectáreasen1996a396.000en2011,segundooinventarioforestaldoMinisteriodeMedioAmbiente.

A pesar de que amadeira, xestionada de forma sustentable,podeserunrecursorenovable,deberíase tentardarlleoutrosusosdiferentesáproducióndepapel,xaqueactualmenteéfac-tibleasúafabricaciónapartirdefibrasdepapelrecuperado.

23


3.2 O consumo de papel na UDC.

Os datos que se recollen a continuación proceden dun estudo realizado polaUDC en20091. O consumo total de papel no curso2008-2009estimouseen169.263kganuais(1436folios/persoaeanodemedia).Destetotal,sóun11,8%erapapelreci-cladocuxousoestámáisestendidoentreoestudantado(16%)quenasadquisiciónsdoscentrosedepartamentos(pordebaixodo8,1%).Paraosservizosdereprografía,aporcentaxedepa-pelrecicladofoido15%entotal(papel+fotocopias).

Maliaqueo38%doPDIeo30%doPASafirmanfacerusodepapelreciclado(cadroIII),asporcentaxesnetasdeusodepapelrecicladonestesdoussectoressonmoiinferiores,debidoa que a maioría das persoas que usan o reciclado fano só de formaparcial (empregan ambosos tipos).Adistribucióndeusos en cada unha das áreas dos campus resultou moi similar.

Poroutrabanda,unhaparte importantedopersoaldaUDCafirmaquenontenaccesoapapelreciclado(cadroIV),per-cepción que tamén está presente entre o estudantado. Neste sector,ademais,estámoipresenteaideadequeopapelreci-cladoémáiscaro.Porén,ambasasopiniónssoncontrariasárealidadedaUDC,poisdesdehaianostemosdispoñiblenosservizosdereprografíae,porsuposto,nomercadopapelre-cicladoconcertificacióndecalidadeeaomesmoprezoqueopapeldefibravirxe.

1.AnálisedoimpactoambientalnaUDC.Accesibleen:

http://www.udc.es/export/sites/udc/_galeria_down/socieda-

de/medio_ambiente/pegada_ecoloxica/pegadaII.pdf )

USOS DE PAPEL POLA COMUNIDADE UNIVERSITARIA

90 Estudantes80 PAS7060 PDI5040302010

Reciclado Non reciclado Ambos NS/NC0

Cadro III.

Porcentaxes de persoas de cada sector que declaran usar papel reciclado e

non reciclado (Nota: a suma das porcentaxes é superior a 100, xa que as

dúas primeiras inclúen a categoría de “Ambos”)

RAZÓNS POLAS QUE NON USA PAPEL RECICLADO

40

35

30

25

20

15

10

5

0Estudantes PDI+PAS

É máis caro

Non hai

Non necesario*

Non me gusta

Non serve**

Outros

NS/NC

Cadro IV.

Razóns polas que non se emprega papel reciclado (Porcentaxe de persoas

de cada sector)

Notas: *Non o considero necesario

**Non serve para as impresoras ou fotocopiadoras

USOSDEPAPELPOLACOMUNIDADEUNIVERSITARIA

RAZÓNSPOLASQUENONUSAPAPELRECICLADO

4. ASPECTOS AMBIENTAIS QUE HAI QUE CONSIDERAR NA COMPRA DE PAPEL

27


4. ASPECTOS AMBIENTAIS QUE HAI QUE CONSIDERAR NA COMPRA DE PAPEL

No momento de mercar papel cómpre atender a unha serie depatrónsquegarantanaescolladaquelprodutomáisrespec-tuosocomedio.Istoé,optarporundeterminadopapelsupónelixirunmodelomáissustentablededesenvolvemento.

4.1 Impacto ambiental do proceso de fabricación de papel elaborado a partir de pasta virxe fronte ao de elaboración de papel reciclado.

Opapelrecicladoéopapelfabricadoapartirdefibrassecun-darias de papeis e cartóns que xa foron utilizados (fibra deposconsumo)ouapartirderecortesdepapelquenonforonusadoseque sexeraronnoprocesode fabricación (fibradepreconsumo). Estas fibras, cando se empregan para fabricarunpapelbrancosofrentaménunprocesodebranqueamento.Dependendodaporcentaxedefibrasdepapelrecuperado,cla-sifícase en:

-Papel100%reciclado:papelfabricadoexclusivamenteconfibrasdepapelrecuperado-Papelparcialmentereciclado:papelfabricadoconmaisdo30%defibrasdepapelrecuperado-Papelnonreciclado:papelfabricadoconmaisdo70%defibrasdemadeira(pastavirxe)

Afabricacióndopapelapartirdepastavirxecausagravespro-blemasambientais,poissupónunelevadoconsumodeaugaeenerxía,exeragrandescantidadesdeaugasresiduais,contami-naciónatmosféricaeresiduossólidos(cadroV).

Tipo de papel Non reciclado Reciclado(kg/t) (kg/t)

Madeira 3 m3/t 0Consumo de auga 59m /t 9 m /tCombustibles fósiles 100 53Enerxía eléctrica 820kwh/t 70 kwh/tProdutos químicos 132,9 6,9Caudal de verteduras residuais 72.5m /t 12,5 m /tSólidos en suspensión 5,7 1,1Demanda biolóxica de osíxeno (DBO )5 12,8 1,1Demanda química de osíxeno (DQO) 52,5 2,5Cloro orgánico absorbible (AOX) 2‐6 0

3 3

3 3

CADRO V.

Balance ambiental comparativo na fabricación de papel reciclado fronte a

papel non reciclado (elaboración propia a partir de diversas fontes; AOX

refírese a papeis que non sexan TCF)

28


Moitadestacontaminaciónédecarácter tóxico,paraaléndesuporunhaelevadaalteracióndosbosquesautóctonosmedian-teaplantacióndemonocultivosdeespeciesdecrecementorá-pido,coqueisoimplicadedestruciónforestaledeperdadabiodiversidade.

Actualmente,noprocesodeelaboracióndepapelreciclado,encomparacióncodefabricaciónapartirdepastavirxe,conse-guíronsesubstanciaisreduciónsdoimpactoambientalquesetraducen en:

-Reducióndoconsumodemadeiraeauga-Aforrodeenerxíanoprocesodefabricación- Redución da contaminación da auga de da atmosfera emaisdovolumederesiduos

4.2 O proceso de branqueamento de papel.

Existenomercadodopapelunhaamplavariedadedeprodutossegundoassúascaracterísticasambientais.Paradecantarseporprodutosrespectuososcomedioéprecisoterencontaaorixeda súamateria prima (como vimos anteriormente) emais oseuprocesodeprodución(sobretodoastécnicasdebranquea-mento).NocadroVIindícaseanomenclaturaasociadaaesteprocesoordenadodemenoramaiorimpactoambiental.Ocloroelemental(Cl2)empregousedurantemoitotempoparabranquearapastadecelulosa,maiséunprocesomoicontami-nante,xaqueseformancompostosderivadosdocloro(orga-noclorados que inclúen dioxinas)moi tóxicos e persistentes.Apartirdaúltimadécadadoséculopasado,algunhasfábricasmudaronocloroelementalporunderivado,odióxidodeclo-ro,quexeramenosorganocloradosemenostóxicos(celulosaECF).

Reciclado libre de cloro

TCF Totalmente libre de cloro

no procesamento da fibravirxe

ECF Libre de cloro elemental Uso de branqueantes como o osíxeno ou aauga osixenada xunto con dióxido de cloro

Cl Cloro elemental Emprego de cloro elemental no branqueamento

Sigla Significado IndicaciónsPCF Procesado do papel

Elimina o cloro e os seus derivados en todo oproceso de branqueamento. Uso de ozono,auga osixenada e osíxeno

Cadro VI.

Nomenclatura asociada ao proceso de branqueamento de celulosa e papel

29


Outrasfábricasbuscaronunhaalternativamáisavanzadaeeli-minaroncompletamenteousodecloroederivados(celulosaTCF).Aesterespectocómpresalientardúascuestiónsquecomple-mentanocadroVI:

-AíndaquenoprocesoPCFoprocesaamentoélibredeclo-ro,podehaberpresenzasúapormordoempregodefibrasrecuperadas do papel.-Conrespectoaobranqueamentoconcloroelemental,haique indicar que xa non se emprega enmoitos países porcausadosriscoslaboraiseambientaisquelevaasociados.

4.3 É o mesmo falar de papel ecolóxico que depapel reciclado?

Arespostaénon.Émoiimportantefacerestadiferenciación,xaqueambosostermostendenaconfundirseouempregarsecomo sinónimos sen máis consideración cando na realidade sonconceptosbendiferentescomoveremosacontinuación.

Chámasepapelecolóxicoaquelpapelbranqueadosencloroesenningúnprodutoderivadodeste.Podeserrecicladooufa-bricadoapartirdemadeiradesbotableparaaproducióndece-lulosa(madeiradelimpezadebosquesesobrantesdeserradoi-ro)comínimoimpactoambiental.Poristo,seríamáiscorrectochamalopapellibredecloro,maisoadxectivo“ecolóxico”xaestá moi estendido neste sentido.

Os criterios que marcan se un papel pode ser considerado eco-lóxicoounondefínensesobreabasedunhavaloracióndoim-pactoambientaldociclodevidadoproduto,queconsidera:unhaanálisedautilizacióndosrecursosnaturaisedaenerxía,dasemisiónsaoaire,áaugaeaosolo;aeliminacióndosresi-duoseaproduciónderuídoseoloresduranteaextraccióndas

30


materiasprimas;aproducióndomaterial,adistribución,ousoeodestinofinalcomoresiduo.

Na actualidade para lles indicar aos consumidores as caracterís-ticasambientaisdosdiferentesprodutospapeleirosenEspañautilízase a denominada etiqueta ecolóxica oficial.A súa con-cesiónquedarestrinxidaaunhalistaxedeprodutosquecum-prenunsrequisitosambientaismínimos.Destemodoparaquecalquerapapelpoidaserconsideradoecolóxicoasfibrasnondebenserbranqueadasconcloroninconningúncompostode-rivadoseuetantoasvertedurascomoasemisiónsprocedentesdoseuprocesoprodutivodebenestarsuficientementecontro-ladas.Ademais,opapelrecicladopodeprovocartaménunim-portanteimpactosobreomedioseossistemasdetratamentodatinta,branqueamentoedosoutrosprodutosresiduaisnonsonosaxeitados.Estascaracterísticassonasquehaiquecom-probarnasetiquetasecolóxicas.

Endefinitiva:-Unpapelecolóxicopodenonserrecicladoxaque,maliaoseuprocesodeproduciónformáislimpoqueosconven-cionais,utilizapastavirxecomomateriaprima,poloquetenunmaiorimpactoambiental.-Unpapelrecicladopodenonserecolóxicoseapesarde utilizarfibras recuperadasmanténunprocesoprodutivo contaminante.-Odesexableéqueopapelqueseutilicecumpraambasascondicións:serrecicladoeecolóxicoávez.

31


4.4 A cor do papel é determinante para deducir a súa natureza?

Enprincipio,seospapeisestivesenunicamentebranqueados,osvaloresdebrancuraebrillodeberíansituarseentreo0-100.Istoaplícasetantoaopapelrecicladocomoaononreciclado,xaqueacelulosaorixinalmentenonébrancaouaparecetinxi-daconlignina.

Noentanto,moitosfabricantes(principalmentedepapelnonreciclado)levanacabooutrosprocesosdebranqueamentomáisagresivoseengadenademaisabrillantadoresópticos(substan-cias,algunhasdetipofluorescente,amiúdotóxicaseperigosasparaomedioacuático)cofindeobterenniveismaioresde100,édicirpapeis“artificialmente”extrabrancos.

Osfabricantesdepapelreciclado,encambio,preferironman-ter niveis debranqueamentomoderados enon engadir abri-llantadoresópticosparaasíterenunprodutoambientalmentemellor.Ohabitualsonpapeisquevando60-70debrancura,aíndaquepodenchegarao90.Porén,comezanaaparecerpa-peisrecicladosECFaosquesellesengadironabrillantadoresópticosequecheganagraosdebrancuratanelevadoscomoospapeisnonreciclados.Endefinitiva,chamamosaatenciónsobreofeitodequeunhabrancuramáximaseempregacomounreclamocomercial,maisnonconstitúeunhacaracterísticademellorcalidadeparaamaioríadosusosdopapel.Émáis,unhabrancuraebrilloexcesivosmesmopodendificultaralec-turaedanaravista.

32


4.5 Consideracións á hora de mercar papel.

Despoisdetodooqueanalizamosatéagora,aprendemosqueaoadquirircalqueraprodutodepapelaríadebemosprimarasseguintescondicións:

-Papeltotalmentereciclado(ouqueconteñaamaiorfrac-

moou,noseudefecto,fibrasprocedentesdepreconsumo.- Carencia de calquera tipo de produto clorado no proceso defabricación.-Ausenciadeventásplásticasninelementosmetálicos(ouencasodequeseusenquesexandemateriaisreciclablesoubiodegradables).- A creditación destes criterios mediante un certificadoexpedidoporunorganismooficial.

cióndefibrasrecicladas)apartirdefibrasdeposconsu-

Recalcamosesteúltimopuntoporque,ásveces,nestetipodemateriaispodemosverlogotiposouindicaciónsquenonsonmáis que autodeclaracións dos fabricantes sen garantía nin-gunhadunvalor ambiental adicional, como tampoucoo sonaespecificaciónxenéricade“papelecolóxico”ouainscrición“reciclable”.

4.6 Ecoetiquetas oficiais para produtos de papel.

Aseguir,resumimosasprincipaisecoetiquetasparaprodutosdepapel expedidaspororganismosoficiais e dispoñiblesnomercado estatal. Indícanse tamén os parámetros que regulacadaunhadelas(cadroVII).

33


PROCESO DE PRODUCIÓN

Cumprimento de criterios ambientais enaugas residuais, emisións

de CO2 ,

S

e NOx), consumo

de enerxía

e combustibles

fósiles

Os criterios baséanse no * ciclo de vida do produto einclúen o consumo derecursos

naturais,

a

enerxía

e as

emisións durante

o proceso

de produción

COMENTARIOS No caso de madeira, acreditación de xestión forestal sustentable

Cando un papel con esta etiqueta é TCF, indícao deforma expresa

Cumprimento das normas de durabilidade (máis de 100 anos) e de utilización en máquinas

ETIQUETA

ECOLÓXICAEUROPEA

Unión

Europea

CISNE NÓRDICO

Consello

Nórdico

ANXO

AZUL

Axencia Federal

de Medio

Ambiente

e Instituto

Alemán de Etiquetaxe

LOGO OFICIAL

MATERIA Madeira certificada Madeira certificada Fibras 100% recicladas PRIMA (mínimo dun 10%), (mínimo 20%), fibras

fibras recicladas ou recicladas (mínimo 75%) outras ou unha mestura entre

fibra virxe e reciclada

PROCESO DE Non se admite o uso Non se admite o uso de Prohibidos branqueantes BRANQUEAMENTO de cloro elemental cloro elemental clorados ou (fibras

ECF)

(fibras,

ECF ou TCF)abrillantadores

ópticos

Cadro VII.

Ecoetiquetas oficiais para produtos de papel e parámetros que regulan.

*Aínda que non especifica criterios, o feito de usar fibras 100% recicladas

xunto coa prohibición de cloro e abrillantadores garanten un baixo impacto

ambiental nos procesos de fabricación (nota dos autores).

4.7 Etiquetas de xestión sustentable de bosques.

Nomercadohaidúasetiquetasprincipaisquecertificanaxes-tiónsustentabledaexplotaciónforestal:

-EtiquetaFSC(ForestStewardshipComitee)-EtiquetaPEFC(ProgrammefortheEndorsementofForestCertificationschemes)

Ambasascertificaciónsempréganseparaamadeiraeosseusprodutosderivados.

34


Nocasodopapel,enfuncióndaporcentaxedemadeiracerti-ficadaoufibrareciclada,odeseñodologoeafraseexplicativaqueoacompañavarían.Entodocaso,esteslogosgarantenqueafibravirxeutilizadaparafabricaropapelseobtivodemadeiraprocedentedebosquesxestionadoslegalmente.

4.8 O reciclado é a alternativa viable cara á susten-tabilidade neste eido.

Orecicladoéunhaalternativafavorableparasolucionarade-mandaqueexistesobreoconsumodepapelporquepermiteunha optimización dos recursos naturais e unha minimización dos residuos.

Outroaspecto importanteéacreacióndeemprego.Apartirdos datos da industria europea da celulosa e do papel podemos calcularquesenecesitanaproximadamente1,3empregosporcada1000tdecelulosaproducida,cifraquesobea10empre-gosporcada1000tdepapelproducidas.Ditodoutroxeito,aproducióndacelulosacreaunicamenteo10%dosempregosdacadeacelulosa-papel,mentresqueaproducióndepapelre-cicladomanténo90%dosempregosnosectorindustrialeauméntaosnotablementenosectorderecollidaselectivaeclasificación(oupreparaciónparaareciclaxe).

Endefinitiva,oprocesoderecicladopodexerarimpactoam-biental,maisencomparacióncoprocesodefabricacióndapas-tavirxeémoitomenor.Ademais,acalidadedopapelrecicladopodeverificarsedoadamenteatravésdacomprobacióndeeti-quetasecolóxicaseoutrascertificaciónsdevalidezinternacio-nalquegarantenocumprimentodunsrequisitosmínimosdefabricaciónrespectuososcomedio.

5. ACTUACIÓN:A CONTRATACIÓN PASO A PASO

37


5. ACTUACIÓN: A CONTRATACIÓN PASO A PASO

Todooindicadonospuntosanterioresdestaguíadebetradu-cirsenaincorporacióndecriteriosambientaisencadacontratopúblicoconcreto.Comoveremos,istoéposibleseseteñenencontadousprincipiosbásicos:

A introdución deste tipo de criterios poderá levarse a cabo,comoveremosacontinuación,enmomentosdistintosdacon-tratación,desdeapreparaciónatéaexecucióndocontrato,todoisoconformeaoestablecidonaDirectiva2004/18/CEenaLei30/2007ouLCSP,modificadapoloRD3/2011queaprobouoTextorefundidodaleidecontratosdosectorpúblico.

5.1 Fase preparatoria.

Esta fase inclúe a definición das necesidades de compra oucontratacióneaexplotacióndaofertanomercado.

Asleisdecontrataciónpúblicadefinencomosehandeadqui-rirprodutoseservizosdesdeasadministracións,maisdeixandiscrecionalidadeparaseleccionarquesevaiadquirir,édicir,aAdministraciónélibredeelixiraquiloquequereadquirirse-gundoassúasnecesidades.

-Arelacióncoobxectodocontrato:Todososrequirimentosambientaisdebenestarrelaciona-doscoobxectodocontrato.-Untratoequitativoemutuorecoñecemento:Aadministracióndeberecoñecerexplicitamenteeaceptar produtos que cumpran criterios ambientais mostrandocertificaciónsoudocumentosequivalentes.

38


Acontratacióndunservizo innovadorpodesuporunaforroeconómicoe/ouderecursosnaturais significativo,nomeada-mentenaquelesprodutoseservizoscunelevadoconsumodeenerxíaasociado.

5.2 Definición do obxecto do contrato.

Oobxectodocontratoéaquiloquesevaiacomprar,édicir,aquilo que primeiro transmite aos potenciais licitadores a ne-cesidadedaAdministracióneaxúdaosadecidirenselicitarounon.

SegundoaComisiónEuropeaospoderesadxudicadoresgo-zande liberdadeparadeterminaroobxectodocontratoqueconsiderarenmáis respectuosocomedio,mesmorecorrendoáutilizacióndevariantesecolóxicas.Xaquelogo,sesequerenterencontaaspectosambientaisnoprocesodecontratación,aformamáisrápida,directaetransparenteémencionándooxanadefinicióndoobxectodocontrato.Decalqueramodo,istoterasequeconcretarposteriormentenasespecificaciónstécni-casounoscriteriosdeadxudicación,peroxamedianteaintro-ducióndadimensiónambientalnoobxectodocontratosellesestáaexpresarclaramenteaosposibleslicitadoresaintencióndaentidadedecomprarprodutosoucontratarservizoseobrasambientalmenterespectuosos.

Nonobstante, sempre sedebe ter encontaqueadefinicióndo obxecto do contrato non resulte discriminatoria, é dicir,noncontraveñacalqueraoutroprincipiolegalmenteperceptivoparaacontrataciónpública.

39


A definición do obxecto do contrato non debe ser discriminatoria:

Porexemplo,nuncontratoparaasubministracióndepapelrecicladoparaescrituraeimpresión,nonsepodeutilizaradefinicióndelocal,xaqueestaédiscriminatoriaenonres-pectaoprincipiodeliberdadedemovementodemercado-rías.Asvantaxesambientaisdoprodutolocalsosepoderánfacervaleratravésdeindicadoresxenéricosqueasreflictan,comopoderíaserunmenorcustoambientalporrazóndasmenoresnecesidadesdetransporte.Istoreflectiríasenape-gadadecarbonoentodoociclodevidadoproduto,incluí-dootransporteatéolugardeutilización.

5.3 Criterios ambientais nas especificaciónstécnicas.

Introducir criterios de obrigado cumprimento.

Porexemplo,sesequerecomprarpapelreciclado(criterioindefinido), tensequedefiniraporcentaxedefibras recu-peradasquesedesexaqueopapelconteña(80%,90%ou100%porexemplo).Portanto,terasequedefiniresapor-centaxe(criterioobxectivo)asícomooutroscriteriostécni-coshabituaiscasodagramaxe,ograodebrancuraetc.

40


Logodedefiniroobxectodocontrato,eparaqueoprocesosexatransparente,téñensequedefinirascaracterísticasobxec-tivasemediblesqueestetenquecumprir.Asespecificaciónstécnicasdasquefalamospódensedefinircomo:

-Requisitosmínimosobrigatoriosqueosprodutos,servizosouobrasdebencumprir.Seunhaofertanoncumprecontalesrequisitosficaautomaticamenteexcluídadoproceso.

Asípois,serealmentesequerecompraroucontratarprodutos,servizoseobrasmáisrespectuososcomedio,oscriterioscóm-pre introducilos como requisitos de obrigado cumprimento.Estasespecificaciónstécnicaspodenestarbaseadasnaseguinteinformaciónquedescribimosconmáisdetalle:

a)Criteriosdefinidosenecoetiquetasb)Estándarestécnicosc)Métodosdeproduciónd)Requirimentosdeprestaciónoufuncionalidadee)Usodevariantes

a) Criterios definidos en ecoetiquetas.

Asecoetiquetassoncertificaciónsoutorgadaspororganismosoficiaisougruposindependentesacertosprodutosouservizosqueduranteoseuciclodevida(produción,usoedeposición)teñenun impacto ambientalmenoroumoitomenorqueunprodutoouservizoconvencional.

Asecoetiquetasoficiaissondesenvolvidasportodososaxen-tesinteresados(especialistas,administraciónspúblicas,sectorprivado,ONGetc.)e,xaquelogo,sonlexítimasecoherentesambientalmente.

41


Aposesióndunhaecoetiquetaensinonsepodeesixir,xaqueseconsideraríadiscriminatorio,maisoquesisepodefaceréutilizar os criterios das propias ecoetiquetas e introducilos nos pregosdeprescriciónstécnicas.Aposesióndesacertificaciónpoderase usar como medio de acreditación do cumprimento doscriterios,aíndaqueosmediosalternativostaménteránqueseraceptados,paraocalseempreganfórmulascomoaexpre-sión“ouequivalente”.

As etiquetas non son esixíbeis, si as especifica-cións técnicas que as definen

Porexemplo,nacompradepapelnonpodemosespecificarpapelcertificado“anxoazul”,xaqueédiscriminatorio.Noentanto,sipodemosseleccionaralgúnsdoscriteriosde-finidosnesaecoetiquetaeinserilosnonosopregodecon-dicións:

Opapeldebeser100%recicladocuncontidoenfibraspos-consumomaiorqueo65%, ser totalmente librede cloro(TCF),terunhadurabilidadesuperiora100anos,segundoasnormasISO5630,DIN6738ouequivalente(LDK12-80ouLDK24-85),ecumprirosrequisitosdeidoneidadetéc-nicaparaaimpresiónefotocopiasegundoanormaeuropeaEN12281:2003ouequivalente.

Osprodutos“anxoazul”cumprenconesescriterios,maistaméndebenaceptarseoutrosmediosdeacreditación.

42


b) Estándares técnicos.

Este é un sistema que tamén se usa comunmente e que consis-te,poloxeral,endefinirasespecificaciónstécnicasenfuncióndalgúnestándarinternacional,europeoounacional,comopo-denserasnormasISO(internacionais),EN(europeas),UNE(españolas),DIN(alemás)etc.

Candoseutilizanestasnormascómpreigualmenteengadiraofinalafórmula“ouequivalente”,xaquequenmercanonpoderexeitarunhaofertasenestasedemostraocumprimentodosrequisitos por outros medios.

c) Métodos de produción.

Outroscriteriosquetaménsepodendefinirsonaquelesquedependendoprocesodeproducióndosprodutos,acondicióndequeafectendirectamenteaoobxectodocontrato.Porexem-plo,assubstanciasquepodenounonconterosprodutos.

Unexemploclásiconocasodopapeléaesixenciadequefoseproducidoapartirdemadeiraqueproveñadebosquesxestionadosdeformasustentable(FSC).Aíndaqueistononafectaaoprodutofinal,queserádasmesmascaracterísticasentodocaso,siafectaedexeitomoiimportanteaométododeproducióne,porende,ásúapegadaecolóxica.

d) Requirimentos de prestación ou funcionalidade.

Nestecasooúnicoque temosquedefinir éo resultadoquequeremos,ousexa,ascondiciónsfinais,maissenentrarade-finirpolomiúdocomoconseguilo,demodoqueistoficanasmans dos licitadores.

43


Estaopcióndeixaespazoáinnovacióneácreatividade,maisesixeaomesmotempoqueasespecificaciónsdebandeestarmoiclarasparaasípoderfacerunhaavaliaciónadecuadadasopcións presentadas.

e) Uso de variantes.

Candosedefinenasespecificaciónstécnicaspódesellesdaraoportunidadeásempresaslicitadorasdepresentarenvariantes,paraocalhaiqueespecificarnopregoqueseadmitenvariantesedefiniraquelesaspectosambientaisquesonprioritarios.

Ousodevariantesadóitasepermitircandoaautoridadecon-tratantenonestácompletamenteseguradadispoñibilidadenomercadodeprodutosouservizosambientalmenterespectuo-sos;utilízaseparaobter resultadosmáis innovadoresouparadeterminarqueopciónsatisfaimellorosaspectosfinanceiroseambientaisdunhacompraecolóxica.Asvariantespermitena comparación de ofertas que teñen diferentes características técnicasusandoosmesmoscriteriosdeavaliación.

Ospoderesadxudicadores teñenqueelaborarprimeirounhadefinicióneunsrequirimentosestándardoobxectodocontra-toquecubraasesixenciasmínimas.Feitoisto,eparaquepoidanseraceptadasasditasvariantes,deberasetaménespecificarnoanunciodelicitaciónaposibilidadedepresentarvariantesres-pectoduntemaconcreto(exemplo:característicasambientaisdoprodutoetc.).Oraben, apresentacióndevariantespodepresentargravesdificultadesdevaloraciónsenonseposúeca-pacidadeouoscriteriosobxectivosparaavaliarasmesmas.

44


5.4 Criterios ambientais na selección do contratista.

Aseleccióndeprovedoreséoprimeiropasoquecómpredarunhavezqueserealizaaaperturadasofertaspresentadas.Oscriteriosdeselecciónpermítennossaberseoslicitadoresteñenacapacidadefinanceiraetécnicaparalevaracaboocontrato,demodoqueseporcalqueramotivononcumprencoscriteriosdefinidos,estesficanexcluídosdoproceso.

Sepolotipodecontratoserequirenunsniveisdecoñecemen-tostécnicosambientaiselevadosouousodetecnoloxíaepro-cedementosrespectuososcomedioambiente,poderaseselec-cionaraoslicitadoresconbasetaménencriteriosambientais.

Os tipos de criterios de selección que se poden aplicar son de capacidadetécnicaedecapacidadefinanceiraesegundoomar-conormativo,noprimeirocasopódenseincluírconsideraciónsambientais.Unúltimodetallequedeberáterseenconta,nestemomento,équeossuxeitosinfractoresdenormasambientais,entreoutras,teránprohibidocontratarcoaadministración.

a) Prohibición de contratar.

Dentro daLei de contratos do sector público prevese a ex-clusióndecontratistasquesexandeclaradosinhabilitadosparacontratarencoaadministración(porterensidocondeadospordelitosdefraude,contraaseguridade,delitosambientaisetc.).SegundooCódigopenalaspenaspordelitosambientaissu-poñenainhabilitaciónparaaprofesión,demodoqueseunhaempresafoicondeadapordelitosambientaispodeficarexcluí-danacontrataciónconadministraciónspúblicas.Asímesmo,aprohibicióndecontratarcoaadministracióntaménpodeserfroitodunhasanciónadministrativagravesegundoestableceoartigo60doTRLCSP.

45


b) Solvencia técnica.

Oscriteriosdesolvenciatécnicarefírenseáhabilidadedocon-tratistaparaexecutarocontrato,édicir,fanreferenciaáexpe-rienciapreviadocontratistanamateria,aoscoñecementosdoseupersoal(técnico)ouaosmediosmateriaiseoperacionaisdequedispónparalevaracaboocontrato.

Anormativavixenterecoñeceaposibilidadedequeosposiblescontratistas demostren as súa capacidade técnicamediante aaplicación demedidas de xestión ambiental.Os sistemas dexestiónambientalsonferramentasdeorganizacióncoobxecti-vodepromoveramelloracontinuadosresultadosambientais,avaliandoexestionandoasconsecuenciasdasactividadesquerepercutennomediodetodasaquelasentidadesrexistradas.NaUniónEuropeacontamoscondoussistemasprincipaisdexes-tiónambiental:osistemaEMAS,exclusivodaUEeosistemaISO14001,decaráctermundial.

5.5 Criterios ambientais na adxudicación docontrato.

A seguinte fase do proceso de compra ou contratación é aadxudicación do contrato. Logode excluír aquelas empresaslicitadoras que non satisfán os criterios de selección e des-estimar as ofertas que non cumpren cos requisitos mínimos obrigatorios (especificacións técnicas), débense comparar asofertasrestantesenfuncióndediferentescriteriosobxectivospara seleccionar a máis apropiada. Esta comparación de ofertas pódesefacerconbaseen:

-Oprezomáisbaixo-Aofertaeconomicamentemáisvantaxosa

46


Noprimeirocaso, adecisión tómaseen funciónunicamentedoprezoofertado.Xaquelogo,senonsedefinironespecifica-ciónstécnicasambientaisvalorables,nonseteráaposibilidadedeincluílosnestafaseeaadxudicaciónfaraseconbasenaofer-tamáisbarata.Noentanto,omáishabitual(inclúansecriteriosambientaisounon)éadxudicarocontratoenfuncióndedife-rentescriterios,aléndoeconómico,ocalsedenomina“ofertaeconomicamentemáisvantaxosa”,comopodenser:

- Criterios de calidade-Prazosdeentrega- Melloras técnicas-Mellorasambientais

CorroboranestasopciónsalgunhassentenzasdoTribunaldeXustizaEuropeo, comoos casosC-513/99ouC-448/01 xamencionadosanteriormente.Oúnicoquecómprefaceraoop-tarporestaopciónparagarantiratransparenciadoprocesoé:

- Indicar explicitamente no prego de contratación oscriteriosqueseteránencontaparaaavaliación,asofertaseaadxudicacióndocontrato.- Indicar a ponderación destes criterios e dispolos nunha lista en orde decrecente.

Cantoaoscriteriosdeadxudicacióndecarácterambiental,ten-sequegarantirque:

-Estesteñanrelacióncoobxectodocontrato.-Sexancriterioscuantificables,nonsubxectivos.

A natureza destas especificacións pode ser cualitativa (porexemplo,osniveisdeemisiónsdegasesdoproduto)oueconó-mica(porexemplo,oscustosdeciclodevidaasociadosaocon-sumoenerxéticoedemantementodoobxectodocontrato).Ademais,comopodenestarrelacionadoscoasespecificaciónstécnicas tamén poden referirse aos métodos de produción.

47


A natureza destas especificacións pode ser cualitativa (porexemplo,osniveisdeemisiónsdegasesdoproduto)oueconó-mica(porexemplo,oscustosdeciclodevidaasociadosaocon-sumoenerxéticoedemantementodoobxectodocontrato).Ademais,comopodenestarrelacionadoscoasespecificaciónstécnicas tamén poden referirse aos métodos de produción.

Unaspectofundamentalparaacompraecontrataciónpúblicaverdeéaconsideracióndocustodeciclodevidadunprodutoouservizo,poisincorporanonsóascaracterísticasdoprodutoduranteoseuuso,senóntaménoscustos(económicoseam-bientais)asociadosáproducióneásúadisposiciónaofinaldoseuciclodevida,incluídooseutransporte.

Adefinición exactados criteriosde adxudicaciónpodeestardescrita xunto cos criterios de valoracióndasofertas, distin-guindoclaramenteentreaquelasespecificaciónstécnicasobri-gatorias (requisito demínimos) e os criterios que amaiorespodenservalorables,aíndaquenonexcluíntes.

OusodeSXAquedaríarestrinxidoáfasedeseleccióndecan-didatosenonpodeserusadoenfasesposteriores,agásseseutilizar como garantía de cumprimento de determinados re-quisitosmais sen solicitalo directamente sen ningunha outraxustificación.

48


5.6 Criterios ambientais na execución do contrato.

Finalmente,aadministraciónpodeespecificarcláusulasespe-ciaisdeexecucióndocontrato,édicir,criteriossobrecomosetenquelevaracabo.Estesrequisitosnonxoganningúnrolnaadxudicacióndocontratopoloquenonsepodesolicitarnin-gúntipodeacreditaciónouxustificanteparaestascondicións.Noentanto,estasdebenserexpostasdesdeoiniciodoproce-so,apesardequesósedesenvolveránnomomentodaexecu-ción do contrato e sempre estando claramente relacionadas coa súa execución.Dadoque as cláusulas contractuais se refirenexclusivamenteáexecucióndocontrato,estasnonpodenserespecificacións técnicas, criteriosde selecciónoucriteriosdeadxudicaciónencubertos,etodosos licitadoresteránquesercapacesdeexecutalas.

Aléndodito,porsetratarendecondiciónsobrigatorias,seocontratista non as cumpre, a administración pode impor uncastigofinanceirooumesmocancelarocontrato.Istodebees-tardebidamenteexplicadotaménnopregodocontrato.

A subministración do papel nomenor número de entre-gasposiblespodeserunaclaúsuladeexecucióndocontratoperfectamenteválidaequeaxudaráareducirapegadaeco-lóxicadoprodutofroitodoseutransporte.Taménpoderánrecollerseclaúsulascomoaentregaconpoucasembalaxesouenhorasenqueotráficoformenor

6. FONTES BIBLIOGRÁFICAS

51


6. FONTES BIBLIOGRÁFICAS(Relativas á contratación e a compra verde de papel)

- Comunidades Europeas (2011, segunda edición).Manual Buying Green! sobre contratación pública ecológica. Bélxica. http://ec.europa.eu/environment/gpp/index_en.htm.

- Comisión das Comunidades Europeas (2001).Comunicación Interpretativa de la Comisión sobre la legislación comuni-taria de los contratos públicos y las posibilidades de integrar los aspectos medioambientales en la contratación pública. Bruxelas. http://ec.europa.eu/environment/gpp/index_en.htm.

- Directiva 2004/17/CE de 31 de marzo de 2004 sobre a coordinación dos procedementos de adxudicación de contra-tos nos sectores da auga, a enerxía, os transportes e os servizos postais. Transposición ao dereito estatal pola Lei 30/2007, de 30 de outubro, de contratos do sector público (LCSP), recentemente refundida polo Real decreto lexislativo 3/2011.

- Directiva 2004/18/CE de 31 de marzo de 2004sobre a coordinación dos procedementos de adxudicación de contratos públicos de obras, subministros e servizos. Transposición ao dereito estatal pola Lei 31/2007, do 30 de outubro, sobre procedementos de contrata-ción nos sectores da auga, a enerxía, os transportes e os servizospostais.

- Ihobe (2010).Manual Práctico de Contratación y Compra Pública Verde (Bilbao: IHOBE, Sociedad Pública de Gestión Ambiental). www.ihobe.net.

52


- Ministerio de Medio Ambiente (2010).Código de buen uso del papel y de las publicaciones para el desarrollo del Plan de Contratación Pública Verde de la AGE. Madrid. www.magrama.es.

- Ministerio de Medio Ambiente (2010).Informe general sobre el Estado de la Contratación Pública Verde.Madrid. www.magrama.es.

- Oficina de Medio Ambiente UDC (2008). Informe sobre a Pegada ecolóxicana na Universidade da Coruña. A Coruña. Dispoñible en: http://www.udc.es/export/sites/udc/_gale-ria_down/sociedade/ medio_ambiente/pegada_ecoloxica/expoPegadaE-coloxica.pdf.

- Pernas, J. (2011).Contratación Pública Verde (Madrid: La Ley).

- SENTENZA do 4 de decembro do 2003,no asunto C-448/01: EVN AG, WienstromGmbH, contraRepublikÖsterreich.

- SENTENZA do 17 de setembro do 2002,no asunto C-513/99: Concordia Bus FinlandOy Ab contraHelsinginkaupunki, HKL-Bussiliikenne.

- Soto, M. (2009).“A ambientalización das universidades: o caso da UDC” en Actualidad Jurídica Ambiental, ISSN 1989-5666, Nº. 2 (abril), 2009: 1-22.

- Vicerreitoría de Calidade e Planificación Estratexica (2005). Campaña da USC de racionalización do consumo e reciclado do papel. Santiago. www.usc.es.

ANEXOS

55


ANEXO I. Ficha técnica para a compra verde de papel

Aseguir,preséntaseunha fichaparaacontrataciónverdedepapel cun grao de esixencia alto, válida para calquera dosseguintesmecanismos:

1.Acontratacióndepapelmedianteprocedementoaberto(artigos141e145daLei30/2007de30deoutubrosobrecontratosdosectorpúblico)2.Acontratacióndepapelmedianteprocedementonegocia-do(artigos154e157damencionadaLei30/2007).

Enambososcasos,aadxudicaciónefectuaraseatravésdacon-sideración da oferta economicamente máis vantaxosabaixounhapluralidadedecriteriosdevaloración.

AUniversidadetenqueterencontaqueoprezomenornonsempre equivale ádecisión economicamentemáis vantaxosa,poloqueestadebeincluírtaménoutrosaspectoscualitativos,comooserexemplodunhaactuaciónsocialeambientalmenteresponsable(algodegrandeimportanciaparaopapelformati-voepioneirodauniversidade),eoavancenosindicadoresam-bientaisdefinidospolaCADEP-CRUE,queconformanaima-xedunhauniversidadesocialmenteavanzadaecomprometida.

•Orixedasfibras•Procesodebranqueamento•Presenzadesubstanciastóxicas•Explotaciónderecursosnaturais•Xestiónderesiduos•Característicastécnicas

Aspectos ambientais que cómpre ter en consideración

56


Inclusión de criterios de sustentabilidade no proce-so de contratación:

1. Obxecto do contrato.

Cómpre indicar que se queren contratar uns produtos que cum-prancunsdeterminadosrequisitosambientais.Así,medianteaintroducióndadimensiónambientalnoobxectodocontratoexprésasellesclaramenteaoslicitadoresaintencióndaentidadede contratar uns produtos máis respectuosos co medio . En calqueracaso,istodeberaseconcretarnasespecificaciónstéc-nicasounoscriteriosdeadxudicación.

Exemplo:“Contratacióndepapel100%ecompletamtentelibredecloro(TCF)”

Ser100%reciclado(cuncontidoenfibraposconsumo≥65%)Sertotalmentelibredecloro(TCF)Terungraodebrancuramínimodo70%segundoaNormaISO2470:1999ouequivalente.Terunhadurabilidadesuperiora100anossegundoaNor-maISO5630-1:1991,anormaalemáDIN6738:1999[LDK24-85]ouequivalente.

2. Especificacións técnicas1

Oscriteriosquedescribimosacontinuaciónsonindependen-tesdotamañoougrosordoprodutoquesemerque.Nades-cricióndopapel,sexaDINA4,DINA3...débeseincluirparatodos eles que o papel ten que:

1.Paraaelaboracióneadefinicióndoscriteriosindicadosnes-

tafichaempregáronsecomoreferencia,aferramentadesenvol-

vidapolaComisiónEuropea“Copying&graphicpaper-GPP

ProductSheet”,contidanomanualBuyingGreen2011.

57


Ten que cumprir os requisitos de idoneidade técnicaparaa impresiónea fotocopiasegundoanormaeuropeaEN12281:2003,ouequivalente.Denonserasí,oslicitado-resdeberángarantiraadecuacióndosprodutosofertadosparaasúautilizaciónnossiguintesequipos:(listaxedasmáquinasqueposúeaorganización)Sedoseuseguimientoecontrol,aidoneidadedoprodutononseaxustaaoesperado,aadministraciónresérvaseode-reitoderenegociarascondiciónsdesubstitucióndomate-rialsenasumirincrementodecustoningún.Valorarasequeosenvaseseasembalaxessexanmonoma-terialdepapel/cartón,asícomoquesexanrecicladosnun80%.Taménsevaloraránasmellorasnaproducióndopapelme-diante:– O cumprimento dos criterios ambientais de emisiónse compostos químicos definidos nalgunha ecoetiqueta(TipoI)comoo“AnxoAzul”,“CisneNórdico”,etiquetaecolóxicaeuropeaouequivalente.–OdeseñoeafabricaciónbaixocriteriosambientaisquesiganpautasnormalizadastipoNormaUNE150301:2003deecodeseñoouequivalente.

1.Opapeldebecontercomomínimoun70%defibrasde madeiraprovenientesdeexplotaciónforestalsustentable certificada(FSC,PEFCouequivalentes). 2.Opapeldebesercompletamentelibredecloro(TCF).

- Papel de fibra virxe:

1.Opapeldebeser100%recicladoecontercomomínimo un65%defibrasrecicladasposconsumo. 2.Opapeldebesercompletamentelibredecloro(PCF).

- Papel reciclado:

58


3. Criterios de adxudicación do contrato.

Nos criterios de adxudicación hai que especificar detallada-menteaponderaciónqueselledaráacadaelementovalorable,porexemplo:

Mellorasambientaisnaproducióndopapel,atéun15%:–Cumprimentodoscriteriosambientaisdeemisiónsecom-postosquímicosdefinidosnalgunhaecoetiquetatipoI,ou:–DeseñoefabricaciónsegundoaNormaUNE150301:2003deecodeseñoouequivalente.Mellorasenenvaseseemba-laxes,atéun10%:–Embalaxemonomaterialdepapel/cartón–Embalaxerecicladaenmáisdo80%

•Unhamaiorporcentaxedefibrademadeiraprovenientede explotaciónforestalsustentablecertificada(FSC,PEFCou equivalentes). •DeseñoefabricacióndosprodutossegundoanormaUNE 150301:2003deecodeseñoouequivalente.

- Papel de fibra virxe:

•Unhamaiorporcentaxedefibrarecicladaposconsumoen relacióncoindicadonasespecificaciónstécnicas. •Cumprimentodosrequisitosdeemisións,limitaciónde consumodeaugaeenerxíaecompostosquímicosdefini- dosnalgunhaecoetiqueta(tipoI)comoo“CisneNórdico” ouaetiquetaecolóxicaeuropea(aposesióndalgunhadas ecoetiquetasindicadasououtraequivalenteacreditaocum primentodosditosrequisitos). •DeseñoefabricacióndosprodutossegundoaNorma UNE150301:2003deecodeseñoouequivalente.

- Papel reciclado:

59


4. Condicións de execución do contrato.

•Estableceraseunnúmeromáximodeentregasperiódicas.•Indicarasequeamercadoríaseentregueenhorariosquenonsexanpuntaparaevitaracontribuciónáconxestióndotráficoe,consecuentemente,ámaioremisióndeCO2.• A entidade adxudicataria deberá subministrar os produtossolicitadosenembalaxesreutilizables,reciclablesecompostaspormateria reciclada, con preferencia daquelas que simplifi-quenosprocesosderecollidaseparadaeasúapreparaciónparaareciclaxe(porexemplo,produtosdepapelexclusivamenteenenvasesouenvoltoriosdepapel/cartón100%recicladoecom-pletamentelibredecloro).

Nomeadamente,débeseadquirirpapel100%recicladolibredecloroparaasaplicaciónsxerais,oupapeldefibrasconcertifica-ciónforestalelibredecloroparaaplicaciónsespeciais.

Recomendacións para contratos menores.Nocasodeadquirirpapeloumaterialdeoficinamediantecontratosmenoresoucompradirecta,omaisconvenienteéasegurarseocumprimentodediferentesrequisitosdecarác-terambientalmedianteacertificacióndoprodutosegundounprogramadeetiquetadoecolóxico.

60


Algúns falsos mitos…

Opapelrecicladoémaiscaro!Nonécerto.Adiferenzadeprezofinaléverdadeiramentemínima(nocasodosservizosdereprografíadaUDCmesmochegaaseromesmoprezoexacto).Ademais,dadoogrannúmerodeprovedoresqueexisten nomercado a diferenza de prezo pode superarsecunhacomparativamaiorentreasofertas.

O papel reciclado atasca as impresoras ou fotocopiadoras! Écompletamentefalso.Somosmoitososqueempregamosadiariopapelrecicladonauniversidadesenqueseproduzaproblemaningúncoasmáquinas.Émáis,desdeaOficinadeMedioAmbienteconsultamoscondiversosprovedorese todos coinciden en que o papel reciclado é perfectamente válidoparaaimpresión.Enrealidade,oquedeterminaqueun papel –reciclado ou non– resulte apto para o uso en im-presorasefotocopiadoraséasúagramaxe.

61


ANEXO II. Boas prácticas no uso dopapel: reducirmos o seu consumo!

Coaintroducióndemediosdetraballoelectrónico,oordenadorocupaagoraocentrovitaldonosolugardetraballo.Apesardiso,opapelsegueaserunelementoomnipresentenasnosasoficinas,unmaterialdetraballobásicoparaastarefasadminis-trativase,aínda,osoporteuniversaldadocumentación.Unhacombinaciónpoucopensadadeordenadoresepapelpodedarlugaraunincrementoirresponsabledoconsumodesteúltimo,domesmoxeitoqueunusoeficientedosmediosinformáticospresentaunpotencialdeaforrodepapelmoielevado.

Aintroducióndecriteriosambientaisnaadquisicióndepapelésóunmedioparaachegármonosaoobxectivofinal:reducirosimpactosambientaisrelacionadoscoconsumodepapel.Nestesentidohaiunhaseriedemedidasquedebemosterencontaantesdaadquisiciónequeestánrelacionadasco«fluxo»depa-pel,édicir,coseuconsumocomo,reducíndooaomínimoim-prescindible.Mesmoseacompraverdepodeconduciráadqui-sicióndeprodutosmáiscaros,asúacombinaciónconmedidasdeaforroderiva,xeralmente,nunhasoluciónmáiseconómicatantoparaaentidadecomonoplanoindividualouparticular.

62


Algunhaspropostassonasseguintes:

- Dispoñer de equipos que permitan fotocopiar ou imprimir documentosadobrecara(funcióndúplex).Destemodo,póde-sereduciroconsumonun50%paracadausoconcreto.-Utilizaropciónsdeimpresiónderedución(2páxinasen1).Conisoauméntaseoaforrodepapelatéun75%encombina-cióncoaimpresiónadobrecara.-Utilizarprogramasdecorrecciónortográficaenpantallaparaevitarimpresiónsinnecesarias.-Utilizarmediosderevisióndedocumentoselectrónicos(op-ciónsderastrexodecambios).-Aceptarparausointernodocumentosconcertascorrecciónsaman(porexemplo,asortográficas);-Utilizarocorreoelectrónicoparaintercambiardocumentosprovisionais,oqueaxudaaevitarimpresiónsinnecesarias.-Centralizarecompartirimpresoras,fotocopiadorasemáqui-nasdefax,ademaisdedispoñerdeaplicaciónsdeconfirmaciónde impresión.-Dispoñerdeaplicaciónsinformáticasparaenviarerecibirfaxen formato electrónico.- Reutilizar follas escritas ou impresas por unha soa cara para borradores,apuntamentos,bloquesdenotaseoutrosusosin-ternos (dispoñerde caixasoubandexasparadepositarpapelpretodasimpresoras)2.- Usar o papel co tamaño axeitado para cada ocasión (nonapuntarunnúmerodeteléfononunhafollaA4,porexemplo)

2.VéxaseainiciativadaOMA“Re-utilizando:2usos,2caras”;

máisinformaciónen:http://www.udc.es/sociedade/medio_

ambiente/residuos/index.html

OFICINA DE MEDIO AMBIENTE

UNIVERSIDADE DA CORUÑA

AM

Documents

Loreto Vázquez Chas - udc.gal · Nuria Freire González Edita: Oficina de Medio Ambiente Vicerreitoría de Planificación Económica eInfraestructuras ... Un exemplo con grande éxito