Grlt Sanat(ftrist manifesto, 1913)

Luigi Russolongilizce evirisi Robert Fillioungilizce'den Trke evirisi Emrah Irzk

Grltler Sanat(L'arte dei Romori 'den evrilmitir)

Sevgili Balilla Pratellabyk ftrist mzisyen,9 Mart 1913'te, drt bin pass-ciye kar Roma'nn Costanzi Salonundaki kanl zaferimiz srasnda, gl bir orkestra tarafndan sahnelenen senin Ftrist Mziini savunmak iin yumruk-sopa dvyorduk ki, aniden, sezgileri kuvvetli zihnim sadece senin dehann retebilecei yeni bir sanat dnd: Grltlerin Sanat; senin harikulade yeniliklerinin mantksal sonucu. Antik zamanda, hayat sessizlikten ibaretti. Grlt 19. yzylda makinenin geliine kadar tam olarak domamt. Bugn grlt insan hissiyat zerinde egemen durumda. Birka yzyl boyunca hayat sessizce, veya sesi kslm ekilde srd. En yksek sesler ne youn, ne de uzun sreli veya eitliydi. Aslnda, doa normalde sessizdir; frtnalar, kasrgalar, lar, alayanlar ve baz istisnai topraksal hareketler hari. nsan, kam delii veya gerilmi bir telden elde ettii ilk sesler karsnda bu nedenle tamamen hayrete dmt.

lkel insanlar sese tanrsal bir kaynak atfettiler. Ses, dini saygyla evrelendi ve sonrasnda ayinlerini yeni bir gizemle zenginletiren rahiplere mahsus tutuldu. Sesin hayattan ayr, farkl ve bamsz bir ey olduu fikri bu ekilde geliti. Bunun sonucu mzik oldu; gerekliin zerine yerletirilen fantastik bir dnya, dokunulamaz ve kutsal bir dnya. Bu ruhbani atmosferin mziin ilerlemesini yavalataca kanlmazd, dolaysyla dier sanatlar hzla ilerledi ve mzii geti. Mzik teorileri, sadece baz konsonant aralklarna izin veren Pisagor tarafndan matematiksel bir ekilde belirlenen Yunanlar, mziin alann imdiye dek kstladlar ve kendilerinin farknda olmadklar armoniyi neredeyse imkansz hale getirdiler. Orta alarda mzik gerekten de drt notal yarm oktavlk Yunan sistemi gelitirilerek ve deitirilerek ilerledi. Ancak insanlar sesi sadece zaman iindeki yaylm iinde dikkate almaya devam ettiler. Bu dar kavramsallatrma o kadar kalc ki hala Flaman bestecilerin ok karmak polifonilerinde bulabiliyoruz. Akort henz yoktu. Deiik paralarn geliimi, bu paralarn birlikte retebilecei akorda tabi klnmamt. Bu paralarn kavramlatrlmas dikey deil, sadece yatayd. Deiik seslerin ezamanl birlii (bunlarn oluturduu bileik, yani akort) ihtiyac ve aray zamanla ortaya kt: asonant ortak akordu baz rastgele disonantlar ile zenginletirilmi akortlar izledi ve sonunda ada mziin kalc ve kark disonantlar ile son buldu.

Mziksel sanat ncelikle sesin yumuak ve berrak safln arad. Sonra, deiik sesleri, kula nazik armonilerle okamak niyetiyle kaynatrd. Bugnlerde mziksel sanat sesin en crlak, garip ve disonant kaynamlarn hedefliyor. Bylece grlt-sese yaklayoruz. Bu mzik devrimine paralel olarak, makinenin insan emeine yardm artarak yaygnlayor. Hem byk ehirlerin gmbrtl atmosferinde, hem de eskiden sessiz olan krsalda, makineler bugn o kadar ok sayda eitli grltler yaratyor ki, kkl ve monotonluu ile saf ses herhangi bir duygu uyandrmay baaramyor.

Mzik, hissiyatmz harekete geirebilmek iin daha karmak bir polifoni ve daha byk bir enstrmental ton ve renk eitlilii aray haline geldi. En karmak disonanat akortlar dizisini elde etmeye alt ve bylece Mziksel Grltye zemin hazrlad.

Grlt-sese doru olan bu evrim ancak bugn mmkn. Bir onsekizinci yzyl insannn kula orkestralarmzn (ki mzisyen saylar kat fazladr) rettii baz akortlarn ahenksiz younluuna dayanamazd. Oysa bizim kulaklarmz bundan zevk alyor, nk her trl grlt zengini modern hayata uyum salamlar. Fakat bizim kulaklarmz tatmin olmuluktan uzak ve hep daha byk akustik duyular talep ediyor. Mziksel sesin ise ton eitlilii ve kalitesi faza kstl. En karmak orkestra deiik ses tonlar ieren drt veya be enstrman kategorisine indirgenebilir: srtmeli telli enstrmanlar, imdiklemeli telli enstrmanlar, metalik flemeli enstrmanlar, ahap flemeli enstrmanlar, ve perksyon enstrmanlar. Mzik, zaman bu ufak dairede iaretliyor ve beyhude bir ekilde yeni bir ton eidi yaratmaya alyor. Saf seslerin bu kstlayc dairesinden ne pahasna olursa olsun kmal ve grlt-seslerin sonsuz eitliliini fethetmeliyiz.

Her ses, yeniliki bestecilerin tm abalarna ramen, iinde dinleyeni skntya sevk eden, nceden bilinen ve ii gemi duyulardan oluan bir ekirdek tar. Hepimiz byk ustalarn armonilerini beendik ve onlardan zevk aldk. Yllarca Beethoven ve Wagner kalplerimizi lezzetle titretti. imdi bunlardan bktk. te bu nedenle, rnein epik veya pastoral senfonileri bir kez daha dinlemektense, troleybslerin, otomobillerin ve dier aralarn ve grltl kalabalklarn seslerinin kombinasyonlarn hayal etmekten sonsuz miktarda daha ok zevk alyoruz.

Modern bir orkestrann temsil ettii muazzam enerji mobilizasyonunu, akustik sonularn acnacak dzeyde olduu sonucuna varmadan dnmek neredeyse imkansz. Yirmi adamn, kemanlarn alamakl miyavlamasn artrmak iin kle gibi almasndan daha sama bir ey var m dnyada? Bu sade szler btn mzik manyaklarn sandalyelerinden sratacaktr. Bylece konser salonlarnn uykulu atmosferi bir nebze hareketlenir. Bunlardan bir tanesini beraber ziyaret edelim mi? Bu anemik sesler hastenelerinden birinin iine girelim. Greceksin ki ilk bardan tandklktan kaynaklanan can sknts damlyor ve bir sonraki bardan damlayacak can skntsna dair bir n tat veriyor. Bu ekilde bardan bara gezip iki veya tr can sknts yudumlar ve hibir zaman vct bulmayacak olan srad duyuyu bekler dururuz. Bu srada, duyularn monotonluu ile; bininci kez deneyimlemekle sarho dinleyicilerin neredeyse Budiste bir sabrla, zarif ve modaya uygun bir ekilde vecd ederek, aptalca ve dini bir ekilde kendinden gemelerinden oluan yrek paralayc bir karmn demlenmesine tank oluruz. PUHAH! abuk kalm, nk saa sola okkal tokatlar datarak, kemanlarn ve piyanolarn, fagotlarn ve szlanan orglarn stne basp onlar devirerek sonunda gerek bir mzikal gereklik yaratmak iin duyduum youn arzuyu daha fazla bastramayacam. Dar kalm!

Bazlar grltnn zorunlu olarak kulaa naho gelecei itiraznda bulunacaktr. Bu itiraz beyhudedir ve ho duyular veren tm hassas sesleri sralayarak rtmeye niyetim yok. Seni grltlerin artc eitliliine ikna etmek iin gk grlts, rzgar, alayanlar, nehirler, akntlar, yapraklar, bir atn hzlca uzaklamas, at arabasnn kaldrmda harekete geii ve zplaylar, bir ehrin gece vakti heybetli beyaz nefes al, kediler ve evcil hayvanlar ile ve insan aznn konumak veya ark sylemek dnda karabilecei tm grltlerden bahsedeceim.

Beraber byk bir modern bakentin iinde, kulaklarmz gzlerimizden daha ok dikkat kesilmi halde yryelim. Duyu zevklerimizi suyun lkrdamalar, metalik borularn iindeki hava ve gaz sesi, bariz hayvani ruhlar ile nefes alan motorlarn gmbrtleri ve takrtlar, pistonlarn ini klar, mekanik testerelerin tiz sesleri, raylarnda zplayan troleybslerin yksek sesleri, krba akrtlar ve dalgalanan bayrak sesleri ile eitlendiririz. Spermarketlerin kayan kaplar, kalabalklarn uultusu, demiryolu istasyonlarnn deiik kkremeleri, demir dkmhaneleri, tekstil atlyeleri, basmevleri, enerji santralleri ve metrolardan oluan orkestramz hayal ederek eleniriz. Ve Modern Savan ok yeni seslerini de unutmamalyz. air Marinetti, Ariadnople'n Bulgar siperlerinden yazd bir mektupta byk bir muharebenin orkestrasn ftrist tarzyla bana u ekilde tasvir etti:

1 2 3 4 5 saniye top bataryalar sessizlii bir akorla boazlyor - TAMTUM! Hemen ardndan yanklar, yanklar, yanklar, tm yanklar-abuk! Al, un ufak et ve sonsuz mesafeye, cehenneme kadar yay. Merkezde, bu 50 kilometrekarelik bask TAMTUMLARIN merkezinde sra- 2 3 6 8 parala-yumrukla-koba darbeleri- seri ate bataryalar iddet, yrtclk, dzenlilik, sarka oyunu, lmcllk- bu sert bas ve belirgin arlk- yabanc lgn adamlar taryor- ok gen- ok fkeli fkeli fkeli - muharebenin ajite altolar Gazap zdrap soluksuz kulaklar Kulaklarm genzimi ayor! Dikkat! Bu nee sizindir ey halkm alglamak iin gr kulak koku imek herey herey herey taratatatatata makineli tfekler baryor bin srk ve tokat altnda kvranyor traaktraak sopalamalar krbalar pic pac POMTOM hokkabaz palyaolar gibi sryor 200 metre ge silahlar ateleniyor aaya hain kahkahalar batakl kahkahalar bufalolar sava arabalar sokuyor atlarn sekileri cephane arabalar egzoz borular uaksavar atei zang aak aak piruetler patatraak srayan svlar yeleler kinemeler i i i i i i i tngrtlar enisi hareket halindeki bulgar taburu krk-krak (yavaa ift bar) Choumi Maritza o Karavavena subaylarn barlar birbirine arpan bakr plakalar pam burada (hzl) pam orada BUM-pam-pam-pam burda orda orda daha uzakta her yerde ok yksek nne bak lanet olsun kafana aak harikulade! alevler alevler alevler alevler alevler alevler alevler oradaki kaleden srnerek ilerliyor Choukri Pacha 27 kaleye trke Almanca merhaba brahim diye emir veriyor Rudolf merhaba! merhaba! aktrler roller esen yanklar - kokular-saman-amur-tezek donmu ayaklarm hissedemiyorum kesif koku ryen gonglar fltler klarnetler kavallar her yerde yukarda aada kular tyor kutluluk glge yeillik cipcip ip-zzip srler otlaklar dong-dong-dong-ding-beee Orkestra Deliler srekli vuruyor orkestra profesrleri onlar eilmi dvlm oynuyor oynuyor oynuyor Muazzam dknler silmeye ok uzak i minik grltler yeniden kusuyor onlar hassas onlarn yanklarndan dar azlar dibine kadar ak 1 kilometre apnda yank Enkaz bu uzanan rmaklarn tiyatrosunda oturuyor kyler binek hayvanlar ayakta dinleyicilerin iinde Maritza Tungia Rodopes 1. ve 2. hatlarn tanyorlar kemeralt zemin kat kutular 2000 arapnel el iaretleri ile anlatm patlama zang-tom altn dolu beyaz mendiller tom - tom bulut galerisi 2000 el bombas yeri gg inleten alk abuk abuk ylesine bir heves salar ekiyor ok siyah salar ZANG-TOM-TOM sava grltleri orkestra bir sessizlik notas altna frlatlm ak gn zerine asl esir altn balonlar atei kontrol ediyor.

Bu son derece eitli grltleri aranjman haline getirmek, harmonik ve ritmik olarak dzenlemek istiyoruz. Bu grltlerin hareketlerini ve (tempo ve iddet asndan) dzensiz aralkl titreimlerini yok etmek istediimizden deil! Sadece egemen titreimin derecesini veya perdesini dzeltmek istiyoruz nk grlt dier seslerden dzensizlii ve kararsz titreimleri ile ayrlr (tempo ve iddet asndan).

Her grltnn bir perdesi, zaman zaman da tm bu dzensiz titreimlere toptan baskn kan bir akordu vardr. Bu baskn perdenin varl, bize bu grltleri aranjman haline getirmenin teknik imkann sunuyor, yani bir grltye ona karakterini veren ve dierlerinden ayran tny kaybetmeden belli bir perde eitlilii vermemizi salyor. Bir dng hareketi ile elde edilen grltler, hareketin hzlanp yavalamasna bal olarak bize komple bir ykselen veya alalan l verebilir.

Grlt yaammzn her ifadesine elik ediyor. Biz grltye ainayz. Grltnn bizi tekrar canlandrma gc var. te yandan, ses yaama yabanc, hep mzikal, arada srada karlatmz bir unsur ve harici bir ey olarak kulaklarmza etkisi fazlasyla yakndan tandmz bir yzn gzlerimize etkisinden te deildir. Grlt, yaamn iinden kark ve dzensiz bir ekilde fkrr, hi bir zaman bize tamamen ak hale gelmez ve bizim iin iinde saysz srprizi barndrr. Eminiz ki tm grltleri seip koordine ederek insanlar beklemedikleri bir ehvet ile zenginletireceiz.

Grltnn karakteri bizi gaddarca tekrar canlandrmak olsa da, grltler sanat sadece taklitsel bir yeniden retim ile snrl kalmamaldr. Grltler sanat esas duygusal gcn ilham alm bir sanatnn grltleri birletirmesinden doan zel akustik hazdan alacak. Yaknda mekanik olarak gerekletirmeye niyetli olduumuz ftrist orkestra iin kullanacamz alt grlt kategorisi unlar:

12

kkremelerslklar

gmbrtlerhorlamalar

dklen su sesleriburun ekmeler

ara srme sesleri

krkler

34

fsltlarcrlak sesler

mrldanmalaratlamalar

hrtlarvzldamalar

homurdanmalartngrtlar

hrltlarsrtnmeler

lkrtlar

56

perksyon grltlerihayvan ve insan sesleri:

metal, ahap, deri, ta, kil vs. kullanarakbarmalar, inlemeler, lklar, kahkaha,

zangrdamalar, hkrklar

Bu 6 kategoriye en karakteristik temel sesleri dahil ettik: dierleri bunlarn kombinasyonlarndan fazlas deil. Bir grltnn ritmik hareketleri sonsuzdur. Sadece baskn bir perde deil, baskn bir ritim de var ve bu ritimlerin etrafnda ikincil ritimler de ayn ekilde alglanlabilir halde.

Sonular:

1- Mziksel seslerin alann gittike daha ok geniletmeliyiz. Alglarmz bunu gerektiriyor. Hatta btn dahi ada bestecilerin en karmak ahenksizlikleri vurgulad fark edilebilir. Saf sesten uzaklaarak neredeyse grlt-sese ulayorlar. Bu ihtiya ve eilim ancak mziksel seslerin yerine grltlerin konulmasyla tamamen gerekletirilebilir.

2- Orkestra enstrmanlarnn kstl tn eitliliinin yerine zel mekanizmalardan elde edilen grltlerin sonsuz eitliliini koymalyz.

3- Mzisyenin algs, basit geleneksel ritimlerden kurtulduunda geliim ve yenilenmenin aracn bulacak. Bu kolay bir i, nk her grlt bize hem en eitli ritimlerin birliini hem de baskn olann sunuyor.

4- Her grlt dzensiz titreimlerinin arasnda baskn temel bir perdeye sahip. Bu, sz konusu sesi retmek iin enstrmalar inaa ederken, geni bir perde, yar-perde ve eyrek-perde eitliliine sahip olmay kolay klacak. Bu perde eitlilii her grltnn karakteristik tnsn elinden almayacak. Daha ziyade, araln geniletecek.

5- Bu enstrmanlar imal etmek konusundaki teknik zorluklar derin deil. Belli bir grlty reten mekanik prensipi bulduumuz anda perdesini akustik kanunlarna gre aralklandrabileceiz. rnein, enstrman dngl bir hareket kullanyorsa, onu hzlandracak veya yavalatacaz. Dngl olmayan bir enstrman sz konusu olduunda ebatn bytp klteceiz veya ses kartan paralarnn gerilimini deitireceiz.

6- Bu yeni orkestra en karmak ve en yeni sonik duygular retecek. Bunu yaam yeniden reten taklit grltleri pe pee sralayarak deil, bu eitli seslerin fantastik birleimleri ile yapacak. Bu sebeple, her enstrman, perdeleri deitirme imkan veren byk veya kk bir rezonatr veya baka bir uzant iermeli.

7- Grltlerin eitlilii sonsuz. Bugnlerde kesinlikle grltlerini birbirlerinden ayrabildiimiz binden fazla makineye sahibiz. Makinelerin sonsuz oaltlmas ile bir gn on, yirmi veya otuz bin deiik grlty ayrt edebileceiz. Bu grltleri taklit etmek zorunda olmak yerine, artistik fantezimize gre birletireceiz.

8- Tm gerekten yetenekli ve cesur gen mzisyenleri btn grltleri analiz edip onlar oluturan deiik ritimleri, ana ve ikincil perdelerini anlamaya davet ediyoruz. Bu grlt seslerini baka seslerle karlatrdklarnda grlt seslerinin dierlerinden nasl daha eitli olduunu fark edecekler. Bu ekilde grltlere dair anlay, zevk ve tutku geliecek. Genilemi algmz ftrist gzleri hali hazrda kazanm olduu gibi ftrist kulaklar da kazanacak. Birka yl iinde endstriyel ehirlerimiz beceriyle akort edilecek ve bylece her fabrika sarho edici bir grltler orkestrasna dnecek.

Sevgili Pratella'm, senin ftrist dehana bu yeni fikirleri arz ediyorum ve seni benimle bunlar tartmaya davet ediyorum. Ben bir mzisyen deilim, dolaysyla akustik tercihlerim veya savunacak eserlerim yok. Ben derinden sevdiim bir sanata hereyi yenileme irademi yanstan ftrist bir ressamm. Bu nedenle, en cesur profesyonel mzisyenden daha cesur ekilde, grnrdeki beceriksizliime taklmakszn, kstahln her imtiyaz ve imkan sunduunu bilerek, Grlt Sanat yoluyla mziin renovasyonunu dnp ortaya koydum.

Luigi RussoloRessamMilano, 11 Mart, 1913.

Ftrist hareketin yn: Corso Venezia, 61, Milano.

Luigi Russolo, 1913'te mekanik orkestras ile.

Ftrist Grlt Enstrmanlarnn lk Konseri2 Haziran 1913'te Modena'da, Grlt Sanat'nn yaratcs ftrist ressam Russolo, Storchi Tiyatro'sunu dolduran 2000 kii nnde ilk defa ressam Ugo Piatti ile ibirlii iinde icat edip inaa ettii deiik grlt enstrmanlarn izah etti ve gsterime sundu.Sonrasnda, ftrist besteci Pratella ve air Marinetti bu hayret uyandrc icatlarn savunmasn pass-istlerlerin hoyrata tacizi ve hakaretleri karsnda iddetli ve atmal bir tartmada savundu.Bu hatrlanmaya deer geceden hemen sonra ftrist ressam Russolo iine dnd ve grlt enstrmanlarn mkemmelletirerek sonunda 11 Austos gecesi Milano'nun Kzl Ev'indeki ilk grlt konserinde icra edilen ilk drt Grlt An yaratt. Byk holde ftrist grubun liderleri ve birka nemli talyan gazeteci bu garip orkestrann etrafnda toplanmt. u balklara sahip drt farkl grlt an evkli alklar ve lklarla karladlar:

Bir Bakentin UyanOtomobiller ve Uaklarn BulumasCasino Terrasse'da Yemek VaktiVahada atma

Russolo, 15 grlt enstrmanndan oluan orkestray kendisi ynetiyordu:

3 vzldayc2 lkrdayc2 patlayc1 paralayc1 gmbrdeyici1 crlayc3 slklayc1 burun ekici2 hrdayc

Performans gerekletirenlerin biraz tecrbesiz olmasna ramen, az saydaki acele prova sayesinde orkestra neredeyse mkemmeldi ve Russolo'nun elde ettii gerekten rktc performans tm dinleyenler iin yeni bir sonik ehveti ortaya koydu.Drt grlt a etrafmzdaki yaamn empresyonistik yeniden retimlerinden ibaret deildi. Onlar hareketli grlt sentezleriydi. Perdelerin zekice eitlendirilmesi yoluyla grltler taklitsel ve tesadfi episodik zelliklerini yitiriyor ve soyut sanat unsurlarna dnyordu.Patlayclar, slklayclar ve lkrdayclarn birleik harmonize perdelerini dinlerken kimsenin aklna otomobiller, lokomotifler veya akan sular gelmedi. Deneyimlenen ey, kesinlikle ngrlemez ve kendisinden baka hibireye benzemeyen ftrist sanatn youn duygusuydu.