Embed Size (px)
Citation preview
LXXII LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. GEN. JAKUBA JASIŃSKIEGO
W WARSZAWIE
Głupich dzieła, mądrych żniwo wyprawa w świat Aleksandra Fredry
Warszawa 2013
2
Afisz spektaklu Teatru Szkolnego PARADOX
3
SPIS TREŚCI
1. O PROJEKCIE 2. NOTA BIOGRAFICZNA ALEKSANDRA FREDRY
- życie - twórczość - recepcja
3. SKRZYDLATE SŁOWA - dzieje pojęcia
4. PAN JOWIALSKI - krótkie omówienie treści komedii - tradycja wykonawcza i słynni wykonawcy tej komedii
5. SKRZYDLATE SŁOWA Z PANA JOWIALSKIEGO - zasady wyboru - wybór
6. WYNIKI BADANIA RECEPCJI SKRZYDLATYCH SŁÓW Z PANA JOWIALSKIEGO - opis grupy badawczej - wykresy - wnioski
7. WIELCY AKTORZY POLSCY W ROLACH FREDROWSKICH 8. GŁUPICH DZIEŁA, MĄDRYCH ŻNIWO – SPEKTAKL TEATRU SZKOLNEGO PARADOX
ZREALIZOWANY W RAMACH WARSZTATÓW TEATRALNYCH PROJEKTU - koncepcja spektaklu - prezentacje, nagrody - plakat - dokumentacja fotograficzna spektaklu
9. ZWYCIĘZCY KONKURSU NA NAJLEPSZĄ ROLĘ FREDROWSKĄ W SPEKTAKLU SZKOLNYM
10. NOTATKA Z WIZYTY UCZNIÓW NA PREMIERZE ZEMSTY W WARSZAWSKIM TEATRZE POLSKIM
11. NOTATKA ZE SPOTKANIA Z AKTOREM - JAROSŁAWEM GAJEWSKIM 12. WYSTAWA FREDROWSKA W SZKOLE
- założenia wystawy - realizatorzy
13. UCZESTNICY PROJEKTU 14. PODSUMOWANIE PROJEKTU
- omówienie wyników ewaluacji
4
5
O PROJEKCIE
CELE PROJEKTU 1. Pogłębienie znajomości twórczości Aleksandra Fredry w kontekście biograficznym
i historycznym. 2. Poznanie realizacji teatralnych utworów Fredry oraz wybitnych kreacji scenicznych
polskich aktorów w rolach fredrowskich. 3. Zapoznanie z dziejami frazeologii polskiej, czyli wpływ języka Fredry na polszczyznę. 4. Rozwijanie zainteresowań uczniów, umiejętności czytelniczych, badawczych,
aktorskich. 5. Wspieranie uczniów mających trudności w nauce poprzez angażowanie ich we
wspólne działania przy pracach badawczych nad językiem Fredry oraz przygotowaniem inscenizacji fragmentów jego dzieł.
6. Ćwiczenie umiejętności redakcyjno – edytorskich oraz plastycznych przy przygotowaniu scenografii i kostiumów do teatralnej inscenizacji.
7. Poznanie pracy teatru od kulis, rozwijanie zainteresowań artystycznych młodzieży. 8. Upowszechnianie wiedzy o twórczości A. Fredry wśród młodzieży szkół
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. 9. Integracja młodzieży różnych szkół i środowisk.
OPIS PROJEKTU
Pomysł na projekt jest efektem długoletnich doświadczeń szkoły w organizowaniu przedsięwzięć o charakterze kulturalnym i rozwijaniu artystycznych zainteresowań uczniów. Wiąże się z 220. rocznicą urodzin Aleksandra Fredry. Głównym założeniem przedsięwzięcia jest przybliżenie sylwetki twórczej pisarza, a kontakt z jego twórczością ma znacznie wykraczać poza szkolną interpretację i wejść w obszar badań nad językiem oraz historią polskiego teatru. Projekt ma charakter interdyscyplinarny i realizowany jest w korelacji między-przedmiotowej. Do jego realizacji zaangażowana została młodzież trzech klas pierwszych i pięciu klas drugich naszego Liceum. W ramach lekcji języka polskiego i wiedzy o kulturze uczniowie poznawali wybitne inscenizacje fredrowskie oraz język utworów A. Fredry. Każda klasa podzielona na grupy zadaniowe zapoznawała się z wybranym dramatem Aleksandra Fredry. W wyniku samodzielnej pracy badawczej nad tekstem uczniowie opracowali zestawy zwrotów frazeologicznych, które przeniknęły do współczesnej polszczyzny. Młodzież realizowała projekt w kilku grupach: badawczej, redakcyjno-wystawowej i teatralnej. Na podstawie zebranego materiału grupa uczniów opracowała ankietę, której celem było zbadanie percepcji języka fredrowskiego przez współczesną młodzież. Badanie sondażowe przeprowadzono w zaprzyjaźnionych szkołach gimnazjalnych i naszym Liceum w terminie od 04.03 do 15.03 2013 roku. Wyniki ankiety młodzież prezentowała na lekcjach języka
6
polskiego podsumowujących pracę badawczą nad językiem Fredry. Efektem tych działań była prezentacja zbioru skrzydlatych słów Fredry. Ważnym elementem realizacji projektu były warsztaty teatralne, prowadzone przez pana Ryszarda Jakubisiaka – opiekuna szkolnego teatru Paradox i dyrektora teatru amatorskiego Parabuch. Podczas warsztatów młodzież opracowała montaż najciekawszych scen z komedii A. Fredry pod wspólnym tytułem Głupich dzieła, mądrych żniwo. Uczniowie przygotowali spektakl teatralny, scenografię oraz oprawę muzyczną inscenizacji. Grupa redakcyjna opracowała, plakat i program przedstawienia. Inscenizację prezentowano społeczności szkolnej i rodzicom podczas Praskiego Pikniku Artystycznego, dni otwartych, Festiwalu Dzielnicowego ROZWIŃ TALENT w Centrum Promocji Kultury oraz w ramach IV edycji Pragnienia czytania w Klubie Kultury Saska Kępa. Ważnym aspektem aktywnego uczestnictwa w projekcie było przeprowadzenie przez młodzież konkursu na najlepszą interpretację aktorską roli fredrowskiej. W ramach lekcji wiedzy o kulturze uczniowie zapoznali się z tradycją wykonawczą ról fredrowskich w polskim teatrze. Młodzież wzięła udział w spotkaniu z aktorami scen warszawskich: p. Jarosławem Gajewskim (Teatr Polski) oraz p. Tomaszem Marzeckim (Teatr Polskiego Radia), których celem było poznanie pracy scenicznej aktorów. Uczniowie odwiedzili Instytut Teatralny i Teatr Powszechny, poznając pracę teatru od kulis. Efektem spotkań i wycieczek tematycznych było przygotowanie zdjęć i informacji na temat kreacji aktorskich w rolach fredrowskich do publikacji i wystawy.
Pomnik Aleksandra Fredry we Wrocławiu (przeniesiony ze Lwowa).
7
ALEKSANDER FREDRO NOTA BIOGRAFICZNA
ŻYCIE Aleksander hrabia Fredro - komediopisarz, bajkopisarz, pamiętnikarz, poeta - urodził się 20 czerwca 1793 u stóp Karpat, w Surochowie niedaleko Przemyśla, w zamożnej rodzinie szlacheckiej. Żył jak na owe czasy długo, bo 82 lata, a jak na polskiego pisarza w wieku XIX - zamożnie i wygodnie. Młodość miał bujną. Nauki pobierał w domu, ale niezbyt głębokie i niezbyt długo, bo jako 16-letni chłopak wstąpił do armii napoleońskiej Księstwa Warszawskiego. Pełnił funkcję oficera ordynansowego sztabu generalnego. Wędrował z tą armią przez 6 lat - aż do upadku cesarstwa. Po opuszczeniu wojska osiadł w Bieńkowej Wiszni, majątku ojca niedaleko Lwowa. Za zasługi wojenne został odznaczony złotym krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Legii Honorowej. Około 1817 poznał Zofię hr. Skarbkową, z domu Jabłonowską, i zakochał się od pierwszego wejrzenia. Na jej poślubienie Aleksander czekał przeszło 10 lat, małżeństwo zostało zawarte w 1828 i było bardzo szczęśliwe. Dochowało się też dwojga dzieci o aspiracjach literackich: Zofii, późniejszej hr. Szeptyckiej, autorki Wspomnień z lat ubiegłych i syna, Jana Aleksandra, także komediopisarza. A. Fredro bardzo skutecznie zarządzał rodzinnym majątkiem. Brał czynny udział w społecznym życiu ziemiaństwa, po 1831 reprezentował jego interesy w galicyjskim Sejmie Stanowym. W okresie Wiosny Ludów został oskarżony o zdradę stanu za wystąpienia przeciw Austrii. Śledztwo ostatecznie umorzono. Lata 1850-55 spędził z rodziną w Paryżu. Był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk, od 1873 członkiem Akademii Umiejętności. Ostatnie lata życia spędził we Lwowie, którego był honorowym obywatelem. Tam zmarł 15 lipca 1876.
8
DZIEŁO Najważniejsze utwory · 1815 – „Intryga naprędce”, „Damy i huzary” – komedia prozą · 1818 – „Pan Geldhab” · 1820 – „Mąż i żona” · 1822 – „Cudzoziemszczyzna” · 1825 – „Odludki i poeta” · 1826 – 1830 - „Komedie” (cztery tomy) · 1832 – „Śluby panieńskie”, „Pan Jowialski” – komedia prozą (w tej komedii zawarte są bajki, m. in. : „Małpa w kąpieli”, „Osiołkowi w żłoby dano”, „Paweł i Gaweł” ) · 1833 – „Zemsta” , wystawiona w teatrze lwowskim w 1834 roku · 1835 – „Dożywocie” , później Fredro, urażony przez krytykę, tworzy „do szuflady” i pisze pamiętnik „Trzy po trzy” (1844 – 46) – wydany w całości w 1968 roku · 1839 – „Nocleg w Apeninach” – operetka z muzyką Stanisława Moniuszki · 1854 – 1868 – „Wielki człowiek do małych interesów”, „Wychowanka”, „Ożenić się nie mogę”, „Rewolwer” - utwory pisane „do szuflady” – dla siebie i najbliższych.
RECEPCJA Komedie Aleksandra Fredry są stale obecne w repertuarze polskich teatrów. Nie ma teatru, który by nie wystawił którejś z komedii, a wiele z nich kilkakrotnie sięgało po te same utwory. Takie, jak chociażby Zemsta czy Śluby panieńskie, grane są niemal w każdym sezonie na polskich scenach, inne są grane znacznie rzadziej, jak Dożywocie czy Rewolwer, a jednoaktówki prawie zupełnie zapomniane przez sceny zawodowe pojawiają się jedynie na scenach amatorskich i szkolnych. (Pierwsza lepsza, Świeczka zgasła czy Zrzędność i przekora) Wielki aktor i reżyser polskiego teatru – Jerzy Kreczmar wyróżnił dwa okresy w dziejach scenicznych sztuk Fredry. W pierwszym – datującym się od momentu prapremier do mniej więcej końca XIX wieku – grano te komedie jako utwory współczesne (oczywiście z wyjątkiem Zemsty). Okres drugi otwiera symbolicznie przedstawienie Ślubów panieńskich w Teatrze Miejskim w Krakowie w 1893 rok. Od tego momentu zaczęto sztuki Fredry traktować jako utwory historyczne. Zwracano uwagę na realia, dbano o stylowe kostiumy i dekoracje. Dzisiejszy teatr zaczął lekceważyć realia epoki fredrowskiej. Komedie A. Fredry często traktowane są jako zbiór zabawnych fabuł, które są kanwą do komediowych, czy wręcz farsowych przedstawień. Czasem są to tylko wariacje na tematy zaczerpnięte z fredrowskich utworów scenicznych.
Oprac. Dominika Duda, kl.IIa
9
SKRZYDLATE SŁOWA
WYJAŚNIENIE POJĘCIA
Skrzydlate słowa – powszechnie znane i często przytaczane wypowiedzi, których autorstwo
lub okoliczności powstania da się ustalić. Są obrazowe, barwne i aluzyjne. Skrzydlate słowa zazwyczaj składają się z niewielu komponentów (zazwyczaj od jednego do czterech wyrazów).
Pole semantyczne skrzydlatych słów oprócz warstwy dosłownego znaczenia (denotacji) obejmuje warstwę konotacyjną. Oznacza to, że aby zrozumieć sens skrzydlatego słowa w kontekście wypowiedzi, odbiorca powinien znać treści nadpisane na nich kulturowo. Na przykład znaczenie sformułowania Jesień średniowiecza nie kończy się na znaczeniu dosłownym, a więc pory roku w średniowieczu, ani nawet na metaforze schyłku wieków średnich. Przenośnia ta przywołuje na myśl również jej autora, Johana Huizingę, a także fragment polskiego tłumaczenia dialogu z filmu Pulp fiction).
Źródła skrzydlatych słów
Skrzydlatymi słowami stawać się mogą między innymi teksty takie jak:
autorskie terminy i pojęcia (np. globalna wioska, zasada nieoznaczoności) tytuły np. książek (Paragraf 22) czy filmów (Zezowate szczęście) imiona czy nazwiska postaci fikcyjnych używane zamiast rzeczowników pospolitych
(Batman, Raskolnikow, Mała Mi, Wielki Brat) slogany i hasła (Reklama jest dźwignią handlu) cytaty np. biblizmy (Cenniejsi jesteście niźli wróble), cytaty z literatury (mędrca
szkiełko i oko) z filmów (Ciemność, widzę ciemność), piosenek (All you need is love), wypowiedzi znanych osób (Nie chcę, ale muszę)
Historia skrzydlatych słów
Skrzydlate słowa to kalka niemieckiego sformułowania Geflűgelte Worte, którym Georg Büchmann w 1864 r. zatytułował niemiecki zbiór skrzydlatych słów. Do dzisiaj zbiór ten uzupełniano i wydawano ponad 40 razy. To dzięki Büchmannowi termin zaczął być tłumaczony na różne języki i zauważono jego przydatność w języku. Büchmann znalazł to określenie u Homera. W Iliadzie i Odysei wielokrotnie mówi się o lotnych, uskrzydlonych, skrzydlatych słowach (epea pteronea), które rozchodzą się pomiędzy ludźmi w zaskakującym tempie. Przenośnię tę stosował również Heinrich von Meissen w XIV wieku, w XVI wieku – Friedrich Klopstock, a w 1838 r. – Thomas Carlyle w eseju o Walterze Scotcie, ale nie był to jeszcze wtedy termin literacki.
10
W Polsce sformułowanie skrzydlate słowa zaczęło się upowszechniać dopiero pod koniec lat 50. dwudziestego wieku, dzięki Henrykowi Markiewiczowi, który opublikował w tygodniku "Przekrój" cykl artykułów pt. Kto tak powiedział? czyli skrzydlate słowa literatury polskiej, w których wymieniane były najbardziej znane i lubiane cytaty m.in. z literatury, filmu, historii. Dzięki serii artykułów o takim właśnie nagłówku, termin skrzydlate słowa upowszechnił się najpierw wśród czytelników "Przekroju", a potem wśród większej grupy użytkowników języka. W 1968 roku hasło skrzydlate słowa pojawiło się w słowniku. Po raz pierwszy zdefiniowane było w II tomie "Słownika frazeologicznego języka polskiego" Stanisława Skorupki (Warszawa 1967-1968) jako utarte wyrażenia i zwroty, utarte przenośnie. W 1990 roku wydany został słownik Henryka Markiewicza i Andrzeja Romanowskiego pt. "Skrzydlate słowa", w którym zgromadzone zostały tysiące znanych i powtarzanych cytatów, sloganów i tytułów. Słownik ten cieszy się dużą popularnością wśród czytelników, był kilkakrotnie rozbudowywany i wznawiano jego wydania (w 1998, 2005 i 2007 roku). W ten sposób skrzydlate słowa zyskały w Polsce status terminu.
Modyfikacje skrzydlatych słów
Skrzydlate słowa są dość elastycznymi jednostkami języka. Oznacza to, że możliwe jest modyfikowanie ich struktury (np. Przeminęło z wiadrem, Miłość ci wszystko wypaczy) czy znaczenia (A jednak się kręci! – w odniesieniu do ekonomii, Gwiezdne wojny – jako kłótnia celebrytów), a mimo to nie przestają być one dla czytelników aluzyjne i czytelne. Skrzydlate słowa są strukturalnie modyfikowane w 50-90% wypadkach ich użycia. Możliwość ciągłych modyfikacji skrzydlatych słów i twórczego ich użycia, sprawia, że sformułowania te, choć ze względu na swoje rozpowszechnienie są oklepane i znane wszystkim, to szybko się nie nudzą.
Skrzydlate słowa ze względu na swoją aluzyjność, obrazowość i metaforyczność są chętnie używane jako nagłówki artykułów prasowych.
Pałac Fredrów w Beńkowej Wiszni.
11
PAN JOWIALSKI ALEKSANDRA FREDRY
KRÓTKIE STRESZCZENIE
PAN JOWIALSKI (1832), napisany prozą, jest jedną z najciekawszych komedii A. Fredry. W Pustakówce, majątku Jowialskiego, przebywa przedziwna galeria typów. On sam, zdziecinniały starzec (albo takiego udający), jego żona, syn Szambelan, jakby ograniczony w rozwoju, zajmujący się wyłącznie łapaniem ptaków i budowaniem klatek, Szambelanowa zajmująca się wspominaniem pierwszego męża. Jest też Helena, siostrzenica Szambelana i starający się o jej rękę prowincjonalny szlachcic Janusz. Szambelanowa nalega na to małżeństwo, Helena się waha, gdyż związek bez miłości wydaje się jej mało romantyczny, ale z drugiej strony latka lecą... Pan Jowialski kocha zabawę i zmusza do niej otoczenie. Okazję dostrzega Janusz, znajdując śpiącego człowieka. Komedia tak się zaczyna: poeta Ludmir i malarz Wiktor odpoczywają na łące. Są w trakcie wędrówki krajoznawczej, która - jak się wydaje - przebiega od karczmy do karczmy. Ludmir udaje sen, kiedy Janusz planuje figiel: porwą śpiącego i wmówią mu, że jest sułtanem. Ludmir podejmuje zabawę i udaje szewca Kurka, tajemniczo przemienionego we władcę. Daje mu to możliwość manipulowania otoczeniem, mówienia wszystkim niemiłej prawdy, a także wkradania się w łaski Heleny, przy czym nie bez znaczenia jest fakt, że Helena jest majętna. Sprzeciwy Szambelanowej ustają, kiedy okazuje się, że Ludmir jest jej zaginionym w niemowlęctwie synem. W komedii wykorzystał Fredro wątki różnej proweniencji: wspomnianej już przebieranki, beztroskich wędrówek wśród natury, romantycznej panienki, sentymentalny motyw zaginionego niemowlęcia, odnalezionego po latach dzięki myszce na biodrze. Głównym jednak atutem jest postać tytułowa. Pan Jowialski zmusza otoczenie do wygłupów, mówi sentencjami i przysłowiami, na każdą okoliczność ma stosowną bajeczkę. Lecz do końca nie wiadomo, czy jest zdziecinniałym staruszkiem, czy kpi ze wszystkich, czy tą błazenadą pokrywa jakąś istotną pustkę życia w Pustakówce lub gorycz z obserwowania degenerującego się rodu.
TRADYCJA WYKONAWCZA I SŁYNNI WYKONAWCY RÓL W TEJ KOMEDII Komedia Pan Jowialski dość często gości na deskach scenicznych polskich teatrów. Ta komiczna galeria rozmaitych dziwacznych typów budzi stałe zainteresowanie twórców przedstawień i aktorów. Role Pani Jowialskiej, Pana Jowialskiego, Szambelanowej i Szambelana grali najwięksi polscy aktorzy. Szczególnym upodobaniem artystów, z okazji jubileuszów pracy twórczej, cieszą się role: Pana Jowialskiego, który „jak z rękawa” sypie dykteryjkami i przysłowiami oraz Szambelanowej, która po wielokroć wspomina swego „pierwszego męża, śp. jenerał-majora Tuza”. Najsłynniejszymi Panami Jowialskimi byli: Ludwik Solski, Artur Młodnicki, Marian Wyżykowski, Zdzisław Mrożewski, Marian Opania. Największe Szambelanowe to: Mieczysława Ćwiklińska, Irena Eichlerówna, Irena Kwiatkowska, Barbara Krafftówna, Kalina Jędrusik, czy współcześnie Krystyna Janda.
Oprac. Ryszard Jakubisiak
12
SKRZYDLATE SŁOWA Z KOMEDII ALEKSANDRA FREDRY PAN JOWIALSKI
Aforyzmy Humor Fredry jest przede wszystkim sytuacyjny i językowy. Najbogatszy zbiór aforyzmów, skrzydlatych słów znajduje się w komedii Pan Jowialski. Oto przykłady wybrane przez uczniów:
Co się odwlecze, to nie uciecze.
d
Lepszy wróbel w garści niż kanarek na powietrzu.
d
Stary, ale jary.
d
Co nagle, to po diable.
d
Co bardziej dokuczy, to rychlej nauczy.
d
Dobra żona, męża korona, ale zła – krzyż to wielki,
mój panie. Zła żona, zły sąsiad, diabeł trzeci –
jednej matki dzieci.
d
13
Jak ty komu, tak on tobie.
d
Wolność Tomku w swoim domku.
d
Wyszło szydło z worka.
d
Dobry chleb, kiedy nie ma kołacza.
d
Im dalej w las, tym więcej drzew.
d
Ani tak, ani siak.
d
Wleziesz między wrony, krakaj jak i ony.
d
Złe oczy wszystko krzywo widzą.
d
Młodzi myślą, że starzy nigdy młodymi nie byli.
d
Pierwej sobie, potem tobie.
d
14
BADANIE RECEPCJI SKRZYDLATYCH SŁÓW Z KOMEDII ALEKSANDRA FREDRY
OPIS GRUPY BADAWCZEJ Wśród dwustu gimnazjalistów oraz stu osiemdziesięciu licealistów została przeprowadzona ankieta na temat stopnia zrozumienia sentencji pochodzących ze znanych i mniej znanych komedii Fredry. Ankietowany otrzymał dziesięć sentencji i miał wyjaśnić ich sens. Ankietowanie przeprowadzono w Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 18 w Warszawie, Miejskim Gimnazjum w Zielonce oraz Gimnazjum nr 19 w Warszawie. Ankietowanymi licealistami byli uczniowie LXXII Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Jakuba Jasińskiego w Warszawie.
BADANIA "Złe oczy wszystko krzywo widzą"
"Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba"
"Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło"
"Młodzi myślą, że starzy nigdy młodymi nie byli"
54%
50%
46%
50%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
76%
53%
24%
47%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
68%
50%
32%
50%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
78%
57%
22%
43%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
15
"Taka to dumy zwykle jest zapłata: Nadzieje zawsze próżne i wzgarda świata"
"Jak ty komu, tak on tobie"
"Wyszło szydło z worka"
"Stary, ale jary"
"Wolnoć Tomku w swoim domku"
"Dobry chleb, kiedy nie ma kołacza"
30%
20%
70%
80%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
89%
33%
11%
67%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
89%
68%
11%
32%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
65%
50%
35%
50%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
86%
66%
14%
34%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
16%
3%
84%
97%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Liceum
Gimnazjum
16
GIMNAZJALIŚCI
Spośród przebadanych uczniów 45% potrafiło wyjaśnić znaczenie wszystkich sentencji. Gimnazjalistom było łatwiej wyjaśnić sens frazeologizmów, które funkcjonują w języku potocznym np.: Wyszło szydło z worka. Wolnoć Tomku w swoim domku. (Pan Jowialski) Trudna do wyjaśnienia dla 80% badanych była sentencja charakteryzująca się stylem romantycznym np.: Taka to dumy zwykle jest zapłata: Nadzieje zawsze próżne i wzgarda u świata. (Pan Geldhab) Gimnazjaliści nie potrafili wyjaśnić znaczenia przysłowia, w którym pojawia się regionalizm np.: Dobry chleb, kiedy nie ma kołacza. (Pan Jowialski)
LICEALIŚCI
Wyniki badań przeprowadzone wśród licealistów są znacznie lepsze. 65% uczniów potrafiło bez problemu wyjaśnić znaczenie dziesięciu wybranych sentencji fredrowskich. Wynik świadczy o wyższych kompetencjach językowych młodzieży szkół ponadgimnazjanych. 80% uczniów nie ma problemu ze zrozumieniem popularnych sentencji z komedii Fredry np. Jak Ty komu, tak on tobie. Wyszło szydło z worka. Pewną trudność sprawiają, podobnie jak u gimnazjalistów, sentencje, w których pojawiają się regionalizmy albo styl romantyczny. Uczniowie nie rozumieją znaczenia słowa: kołacz. Lepiej niż gimnazjaliści radzą sobie z wyjaśnieniem sentencji charakteryzującej się stylem romantycznym.
WYNIKI BADAŃ Język komedii Fredry charakteryzujący się dowcipem, grą słów, finezją stwarza barierę dla współczesnego młodego odbiorcy, która jednak maleje wraz z bogaceniem się warsztatu interpretacyjnego zdobywanego w szkole. Uczeń na poziomie liceum jest bardziej doświadczonym i świadomym użytkownikiem polszczyzny (również literackiej) niż jego gimnazjalny kolega. Podczas pracy nad językiem w komediach Fredry uczniowie zauważyli zamiłowanie tego pisarza do aforyzmów. Najbogatszy zbiór przysłów i sentencji znajduje się w komedii Pan Jowialski. Tytułowy bohater utworu ma szczególny rys charakterologiczny, mianowicie posługuje się wielką ilością frazeologizmów. W całej komedii znaleziono ich ponad sto. Aforyzmy Fredry mają różne źródła. Wiele pochodzi z języka gminnego np. Przyszła kryska na Matyska. Kpisz czy drogi pytasz? Pisarz przez lata gromadził przysłowia i wydał je pod wspólnym tytułem Zapiski starucha. Te zainteresowania maksymami, aforyzmami, sentencjami podzielał z innymi twórcami romantyzmu, przywołać tu można na przykład Zdania i uwagi Adama Mickiewicza. Przysłowia w komediach Fredry pełnią najczęściej funkcję służącą charakterystyce postaci i nadaniu jej indywidualnych cech. Tak jest w przypadku wspomnianego bohatera – pana Jowialskiego. Uczniom sprawia trudność zrozumienie wyrażeń metaforycznych. Wniosek ten odnosi się zarówno do gimnazjalistów jak i licealistów, co ilustruje pierwszy przykład: Złe oczy wszystko widzą. To spostrzeżenie potwierdza się na poziomie gimnazjalnym przy analizie kolejnego przykładu: Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba. Na poziomie licealnym sprawność uczniów w interpretacji metafor wynosi 76%. Podobne spostrzeżenia nasuwają się przy interpretacji aforyzmów z archaizmami. Przykładem jest sentencja Stary, ale jary, której zrozumienie na poziomie gimnazjum wynosi 50%, zaś liceum 65%.
17
Powyższe dane ilustrują świadomość językową i czytelnictwo wśród młodzieży. Braki erudycyjne utrudniają percepcję tekstów z innych epok.
WNIOSKI Aleksander Fredro, nietypowy romantyk, unikający najważniejszych tematów epoki, stworzył galerię ponadczasowych postaci literackich, których częstą cechą jest komizm językowy, polegający na umiejętnym, nieraz zaskakującym wobec sytuacji, posługiwaniu się frazeologizmami. Uczniowie uczestniczący w projekcie bez trudu potrafili wydobyć z analizowanych komedii sentencje, aforyzmy, przysłowia. Wiele z nich znajduje się w zasobach polszczyzny użytkowej współczesnej młodzieży. Jednak stylizacja literacka, używanie regionalizmów, archaizmów powodują, że aforystyka Fredry nie jest w całości czytelna dla dzisiejszych odbiorców komedii romantycznych.
Pomnik Aleksandra Fredry przed Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.
WIELCY AKTORZY POLSCY W ROLACH FREDROWSKICH
Jerzy Leszczyński – Cześnik w Zemście 1933
18
Sylwester Maciejewski, Kazimierz Kaczor, Piotr Machalica, – Błażej, Kasper, Tobiasz
w Gwałtu, co się dzieje! 2006
Tadeusz Fijewski i Tadeusz Łomnicki – Twardosz i Łatka w Dożywociu 1963
Marian Kociniak, Jacek Borkowski i Gustaw Holoubek – Cześnik, Wacław i Rejent w Zemście 1990
19
Krystyna Janda – Szambelanowa w Panu Jowialskim 2012
Danuta Szaflarska, Marek Walczewski, Ryszarda Hanin, Zofia Kucówna – Orgonowa, Major,
Dyndalska, Aniela w Damach i huzarach 1973
Roman Polański – Papkin w Zemście 2002
20
GŁUPICH DZIEŁA, MĄDRYCH ŻNIWO – SPEKTAKL TEATRU SZKOLNEGO PARADOX ZREALIZOWANY W RAMACH WARSZTATÓW TEATRALNYCH PROJEKTU
KONCEPCJA SPEKTAKLU Szkolny Teatr PARADOX przystępując do realizacji Projektu rozpoczął pracę od wyboru komedii, która miałaby być ukoronowaniem ich pracy. W wyniku burzliwej dyskusji członków teatru stwierdziliśmy, że realizacja jednej komedii z nawet największą obsadą nie pozwala zaistnieć w niej wszystkim chętnym. Wybór zatem był tylko jeden, zrobić kolaż ze scen z różnych komedii Fredry. Zaczęliśmy czytać te utwory pod kątem ich komizmu i możliwości warsztatowych aktorów naszego PARADOXU. Tytuł do widowiska znalazł się sam, podczas czytania, rzadko wystawianej CIOTUNI. Cytat z tego utworu „Głupich dzieła – mądrych żniwo” wydał się nam najodpowiedniejszy do zatytułowania całości, a jednocześnie wskazywał na charakter tego wyboru. Perypetie tych „głupich” postaci pokazywały wcale niegłupią mądrość życiową ich charakterów. Zdecydowaliśmy również, że w przypadku wyboru kilku scen z jednej komedii, będziemy dobierać do nich odrębną obsadę. I zaczęliśmy pracę…
PREZENTACJE Zanim powstało widowisko w końcowym kształcie prezentowaliśmy przygotowane sceny przy różnych szkolnych okazjach. Na przykład podczas dni otwartych dla gimnazjalistów, czy comiesięcznym zebraniu rodziców. Nasz występ wybranych scen uświetnił również Dzień Aleksandra Fredry i gen. Piotra Szembeka zorganizowany w Bibliotece Publicznej im. Zygmunta Jana Rumla w Dzielnicy Praga-Południe. Wzięliśmy także udział w Dzielnicowym Festiwalu „Rozwiń talent” organizowanym przez Centrum Promocji Kultury , w którym zaprezentowaliśmy wybrane sceny z widowiska. W pełnym kształcie zaprezentowaliśmy nasz spektakl podczas organizowanego przez nasze Liceum Praskiego Pikniku Artystycznego połączonego z dniem otwartym szkoły w dniu 11 maja 2013 r. Ta prezentacja była okazją do wybrania spośród zagranych ról tych najlepszych. Wybierała młodzież oraz Jury nauczycielskie.
NAGRODY W Dzielnicowym Festiwalu „Rozwiń talent” organizowanym przez Centrum Promocji Kultury dla Dzielnicy Praga-Południe młodzież została uhonorowana PIERWSZĄ NAGRODĄ w kategorii teatralnej szkół ponadgimnazjalnych.
21
DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA INSCENIZACJI
Wioletta Jakuczek i Sebastian Wesołowski - Podstolina i Wacław w Zemście
Sara Rostecka i Patryk Kubat – Panna Marta i Alfred w Pierwszej lepszej
Anna Giejsztowt i Sebastian Jaworski – Klara i Papkin w Zemście
22
Szymon Kwilman i Kamil Nowicki – Gustaw i Albin w Ślubach panieńskich
Irmina Bielnicka-Job i Robert Głowacki – Aniela i Rotmistrz w Damach i Huzarach
Robert Głowacki, Sebastian Wesołowski i Sebastian Jaworski – Pan Jan, Służący i Pan Piotr w Zrzędności i przekorze
23
Robert Głowacki i Karolina Budny – Alfred i Zosia w Pierwszej lepszej
Andrea Majsterek i Jurek Nawrocki – Łatka i Filip w Dożywociu
Ina Klimas i Dominik Fedele – Aniela i Radost w Ślubach panieńskich
Sara Rostecka i Jarosław Szymański – Zofia i Doręba w Gwałtu, co się dzieje!
24
Anna Giejsztowt i Sebastian
Wesołowski – Gustaw i Aniela w Ślubach panieńskich
Klaudia Jendrzej i Jarosław Szymański – Barbara i Doręba w Gwałtu, co się
dzieje!
Olga Błachnio i Robert Głowacki – Helena i Szambelan z Pana Jowialskiego
25
ZWYCIĘZCY KONKURSU NA NAJLEPSZĄ ROLĘ FREDROWSKĄ W SPEKTAKLU SZKOLNYM
I MIEJSCE - SARA ROSTECKA, kl. Id
I MIEJSCE – ROBERT GŁOWACKI, kl. II
II MIEJSCE – ANNA GIEJSZTOWT, kl. IId
II MIEJSCE – KAMIL POZOREK, kl. IIa
III MIEJSCE – OLGA BŁACHNIO, kl. IIa
III MIEJSCE – SZYMON KWILMAN, kl. Id
26
NOTATKA Z WIZYTY UCZNIÓW NA PREMIERZE ZEMSTY W WARSZAWSKIM TEATRZE POLSKIM
9 marca na zaproszenie pana Jarosława Gajewskiego, Dyrektora Artystycznego Teatru Polskiego w Warszawie, znaleźliśmy się na premierze komedii Aleksandra Fredry ZEMSTA. Na widowni zasiadła „śmietanka towarzyska” Warszawy. Wśród widzów dostrzegliśmy znane twarze, między innymi kompozytora Piotra Rubika z małżonką, polityka Leszka Millera, znanego wszystkim Jurka Osiaka. A między nimi – my. Przedstawienie zaczęło się jak komedia muzyczna w rytm bardzo hałaśliwej muzyki Piotra Rubika. A potem jeszcze niejednokrotnie nas zaskakiwało: Daniel Olbrychski w roli Cześnika zażywał półnagi kąpieli w beczce z prawdziwą wodą, Papkin grany przez Jarosława Gajewskiego ujeżdżał krokodyla, a Podstolina, w którą wcieliła się Joanna Trzepiecińska mówiła z kresowym akcentem i prezentowała swe kobiece wdzięki… Nie wszystkie te pomysły przypadły nam do gustu. Spektakl był mocno kontrowersyjny, natomiast końcowe oklaski były z owacją na stojąco. Drugą częścią tego premierowego wieczoru był zwyczajowy bankiet popremierowy, podczas którego mieliśmy możliwość podzielenia się uwagami o przedstawieniu i podziękowania za zaproszenie panu Dyrektorowi Jarosławowi Gajewskiemu, odtwórcy roli Papkina. Jego gra podobała nam się najbardziej z całej obsady. Wiele ciekawostek o Fredrze i Zemście dowiedzieliśmy się również z rozmowy z panią Anną Kuligowską-Korzeniewską, historykiem teatru i profesorem Akademii Teatralnej. Udało nam się również zamienić kilka słów z Danielem Olbrychskim – Cześnikiem, który chętnie pozował do wspólnych zdjęć. Nasza wizyta w Teatrze Polskim zakończyła się późnym wieczorem. Pozostanie dla nas na zawsze miłym wspomnieniem, nie zawsze przecież bywa się na premierze. Zapewniają Was o tym
Sara Rostecka i Patryk Kubat, kl.Id Na zdjęciu od lewej: Sara Rostecka, Daniel Olbrychski, Sebastian Jaworski, Patryk Kubat.
27
NOTATKA ZE SPOTKANIA Z AKTOREM - JAROSŁAWEM GAJEWSKIM
Grupa uczniów z LXXII Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Jakuba Jasińskiego wybrała się do Liceum im. St. I. Witkiewicza na spotkanie ze znanym aktorem teatralnym Jarosławem Gajewskim, obecnie dyrektorem artystycznym i wicedyrektorem naczelnym Teatru Polskiego, w którym możemy zobaczyć wspaniale odegraną przez niego rolę Papkina z Zemsty bądź też Gonzala z Burzy. Aktor gra u boku Andrzeja Seweryna, dyrektora naczelnego Teatru Polskiego, który to wcielił się w postać "Prospera". Spotkanie rozpoczęło sie w sali teatralnej obłożonej w dość specyficzny sposób począwszy od ścian po sufit makulaturą gazetową. Licznie zgromadzona młodzież z rożnych szkół jak i grupy teatralne chcące spróbować swoich sił w konkursie poprzedzającym spotkanie z aktorem, uważnie słuchały pana Jarosława Gajewskiego, gdyż podzielił sie on z nami swoimi refleksjami na temat sztuki aktorskiej, mówił o stosunkach i hierarchii między aktorem a reżyserem, o wadze warsztatu, o tym, czy istnieje jeszcze teatr zaangażowany. Wypowiadał się także o radościach i smutkach wynikających z zawodu aktora, poruszył kwestie przystępowania do egzaminu do szkoły teatralnej, sposobu przygotowania się do niego oraz podzielił się swoimi uwagami na temat roli teatru w kulturze. Z sali padały różnorodne rodzaju pytania, na które ze swadą odpowiadał. Jedną z myśli, którą najbardziej zapamiętałem była definicja określająca, czym jest prawda w sztuce. Prawdę w sztuce określił on jako adekwatność formy do treści, wydaje mi się, że myśl ta jest warta zapamiętania i stosowania.
Robert Głowacki, kl.II
Joanna Trzepiecińska i Jarosław Gajewski – Podstolina i Papkin w Zemście w Teatrze Polskim
w Warszawie 2013
28
NOTATKA Z WIZYTY UCZNIÓW W INSTYTUCIE TEATRALNYM W WARSZAWIE
W ramach projektu Głupich dzieła, mądrych żniwo - wyprawa w świat Fredry grupa uczniów z klasy pierwszej postanowiła zwiedzić Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego oraz Pracownię Dokumentacji Teatru im. Barbary Krasnodębskiej. Zadaniem zespołu było wyszukanie w Instytucie materiałów do publikacji oraz wystawy. W Instytucie Teatralnym znajduje się największe w Polsce archiwum tematyczne gromadzące dokumentację współczesnego teatru. Do dyspozycji mieliśmy olbrzymi zbiór artykułów prasowych, recenzji, zdjęć, programów teatralnych, afiszy, plakatów, dokumentów związanych z działalnością poszczególnych scen. Także teczki z wycinkami prasowymi dotyczącymi pracy poszczególnych artystów, edycji festiwali teatralnych i filmowych, szkół teatralnych, pism branżowych. Naszą wizytę rozpoczęliśmy od zwiedzenia biblioteki, gdzie dowiedzieliśmy się kim jest patron Instytutu, Zbigniew Raszewski - profesor zwyczajny i długoletni wiceprzewodniczący Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN, redaktor naczelny Pamiętnika Teatralnego, profesor PWST w Warszawie. Był jednym z największych uczonych w najnowszej historii kultury polskiej. Napisał książki, które można nazwać kamieniami milowymi w dziejach wiedzy o teatrze, bez wątpienia zasługuje na miano patrona wybitnej instytucji. Kolejnym punktem wizyty była Pracownia Dokumentacji Teatru im. Barbary Krasnodębskiej. Największe w Polsce archiwum tematyczne gromadzące dokumentację współczesnego (powojennego) teatru: recenzje, zdjęcia, programy teatralne, artykuły prasowe, afisze, plakaty, dokumenty i wydawnictwa związane z działalnością wszystkich scen (dramatycznych, muzycznych, lalkowych, alternatywnych) oraz indywidualnych artystów (aktorów, reżyserów, scenografów, kompozytorów, tancerzy, choreografów). Dokumentacja obejmuje także szkolnictwo teatralne, festiwale, czasopiśmiennictwo, działalność instytucji związanych z teatrem. W zbiorach znajdują się także archiwa prywatne artystów, muzealia, kostiumy. Wyodrębniony zbiór stanowią rejestracje przedstawień teatralnych zgromadzone w mediotece. Byliśmy pod wrażeniem ogromnego zbioru dokumentów, który znajduje się w Instytucie. Wizyta w tym magicznym miejscu to niewiarygodne przeżycie i nieoceniona pomoc przy realizacji zadań projektowych.
oprac. Ewelina Beńko-Kaczkowska
Gmach Instytutu Teatralnego w Warszawie.
29
WYSTAWA FREDROWSKA W SZKOLE
W dniach 20 - 30 maja 2013 została zaprezentowana wystawa W zwierciadle fredrowskich komedii. Wyeksponowano na niej materiały fotograficzne prezentujące wybitne inscenizacje i kreacje aktorskie zarówno artystów scen polskich, jak i młodzieży licealnej. Uzupełnieniem ikonografii są sentencje i aforyzmy zaczerpnięte z komedii Aleksandra Fredry.
30
UCZESTNICY PROJEKTU
PROJEKT ZREALIZOWANO POD KIERUNKIEM Bożeny Kozak – dyrektora LXXII LO
Joanny Staniszewskiej – wicedyrektora LXXII LO
NAUCZYCIELE Renata Skoczylas – koordynator
Ewelina Beńko-Kaczkowska Ryszard Jakubisiak
Andrzej Kosiec Marcin Satora
GRUPA BADAWCZA Karolina Bednarczyk Irmina Bielnicka-Job
Asia Cudny Agata Domańska
Kinga Głuchowska Katarzyna Grzeszczak
Kinga Grzyb Ula Hajt
Emilia Hulet Anna Kaczorowska
Małgorzata Katarwicka Monika Konowrocka
Paulina Literska Laura Łysik-Salo
Natalia Napiórkowska Natalia Nowek Justyna Oniśk Joanna Osiak
Katarzyna Pazio Patrycja Procentko
Patrycja Róg Anita Ryńska
Monika Sawczyńska Patrycja Słowik Marta Szulim Iga Tokarska
Sandra Trzcińska Justyna Wieczorek
Czarek Dreksler Mateusz Kostrzewa Tomek Kuczewski Adam Wojtczuk Bartek Zalewski
GRUPA REDAKCYJNO-PLASTYCZNA Karolina Bednarczyk
Marta Szulim Sandra Trzcińska
Piotr Stachewicz Cezary Dreksler
Anna Kaczorowska Weronika Sobolewska
Agnieszka Werner Justyna Wieczorek
Dominika Duda
GRUPA TEATRALNA Irmina Bielnicka-Job
Olga Błachnio Karolina Budny
Ewelina Burczyńska Dominika Duda
Joanna Gawryszewska Anna Giejsztowt
Emma Hulet Wiola Jakuczek Klaudia Jendrzej
Ina Klimas Justyna Oniśk Paula Panek Kinga Pyryt
Sara Rostecka Patrycja Róg Ada Trojan
Helena Wężyk Dominik Fedele Robert Głowacki Seweryn Górski
Sebastian Jaworski Maciej Kaczorek Mateusz Karski
Patryk Kubat Szymon Kwilman Andrea Majsterek
Jerzy Nawrocki Kamil Nowicki Kamil Osowski Majka Pawlik
Paweł Piotrowski Kamil Pozorek
Patryk Ratajczak Jarosław Szymański Michał Szymański
Sebastian Wesołowski Helena Wężyk
Bartłomiej Zalewski
31
PODSUMOWANIE PROJEKTU. EWALUACJA
W terminie od lutego 2013 r. do czerwca 2013 r. młodzież LXXII Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Jakuba Jasińskiego realizowała projekt w ramach Warszawskich Inicjatyw Edukacyjnych. Projekt dotyczył twórczości Aleksandra Fredry i prace nad nim były prowadzone we współpracy z wybranymi gimnazjami warszawskimi. Realizacja przedsięwzięcia została podsumowana ewaluacją w formie wywiadu grupowego, który zastąpił planowaną ankietę. Uczniowie przyznali, że został spełniony podstawowy cel projektu, jakim było pogłębienie znajomości twórczości Aleksandra Fredry. W czasie prac czytelniczych i interpretacyjnych dostrzegli uniwersalizm treści komedii fredrowskich, żywotność humoru pisarza i szczególny urok jego języka, charakteryzującego się licznymi frazeologizmami. Zapoznali się z historią aforyzmów w polszczyźnie. Większość pytanych podkreśliła możliwość doskonalenia swych kompetencji językowych podczas ćwiczeń w analizie fragmentów dzieł Fredry. Kolejnym zrealizowanym celem było zapoznanie się przez młodzież z kreacjami scenicznymi polskich aktorów w rolach fredrowskich. Grupa uczniów odwiedziła Instytut Teatralny, doskonaląc swe umiejętności w wyszukiwaniu informacji na temat tradycji wykonawczej ról fredrowskich w polskim teatrze. Uczniowie wysoko ocenili spotkanie z Jarosławem Gajewskim, które przybliżyło im specyfikę pracy profesjonalnego aktora oraz działanie teatru od kulis. Ponadto w wypowiedziach młodzieży pojawia się refleksja o możliwościach rozwijania różnorodnych zainteresowań. W opinii młodzieży realizacja projektu stała się okazją do wspierania uczniów mających trudności w nauce poprzez pozyskiwanie ich do wspólnych działań badawczych, czytelniczych i aktorskich. Uczestnicy projektu wysoko ocenili możliwość doskonalenia swoich umiejętności scenicznych podczas warsztatów teatralnych, na których pracowano nad montażem najciekawszych scen z komedii A. Fredry. Projekt dał uczniom nowe spojrzenie na twórczość romantycznego komediopisarza, był okazją do doskonalenia umiejętności pracy zespołowej, poszerzył horyzonty poznawcze młodych ludzi oraz zainspirował do twórczych działań.
Oprac. Renata Skoczylas
Stoją od lewej: Olga Błachnio – Helena (Pan Jowialski),
Karolina Budny – Zosia (Pierwsza lepsza). Siedzą od lewej: Wioletta Jakuczek - Podstolina (Zemsta), Irmina Bielnicka-Job – Aniela (Damy i huzary) Anna Giejsztowt – Klara (Zemsta)
