Ministarstvo finansija Crne Gore

BiLten XviapriL - jun 2009.

uprave

poreska uprava: www.poreskauprava.vLada.CG.yu

uprava Carina: www.upravaCarina.vLada.CG.yu

uprava za antikorupCijsku iniCijativu: www.antikorup.vLada.CG.yu

uprava za sprečavanje pranja novCa: www.GoM.CG.yu/aspn

uprava za nekretnine: www.nekretnine.CG.yu

direkCija za javne naBavke: www.djn.vLada.CG.yu

www.ministarstvo-finansija.vlada.cg.yu

R pub IC OF MONTe eG O

THe M N sT Y OF F NANCe

N 6 6

2

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Sa dr ŽajUvodnik- potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić

U fokUsU - MMF aranžManI u sVIjetLu gLobaLne ekonoMske krIze- mr ana krsmanović, samostalni savjetnik

zaLoga na nepokretnIM stVarIMa – hIpoteka- Milanka otović, samostalni savjetnik III

aktIVnostI spo jedInIce u prIpreMI projekata za nacIonaLnI I VIšekorIsnIčkI Ipa 2010 prograM - Irma nišić, savjetnik - branka despotović, savjetnik

reaLIzacIja kapItaLnog budžeta u prVoj poLoVInI 2009. godIne- snežana Mugoša, samostalni savjetnik I - Ljiljana crnčević I, samostalni savjetnik

IzVjestaj o držaVnoM dugu na 30.06.2009. godIne- nemanja pavličić, pomoćnik ministra- ana banović, savjetnik u odsjeku za upravljanje dugom i gotovinom

iz novinarskog Ugla – crna gora I gLobaLna ekonoMska krIza - dragica Lalatović, novinar tV Montena

prVI nIVo kontroLe kao sredstVo sManjenja nepraVILnostI u procesu korIšćenja eu FondoVa - bojana kaluđerović, samostalni savjetnik I

reForMa računoVodstVa I reVIzIje u crnoj gorI- ana krsmanović, samostalni savjetnik I- aleksandra popović, samostalni savjetnik I

aktIVnostI potpredsjednIka VLade I MInIstra FInansIja u perIodu od 01. aprILa do 30. juna 2009. godIne- gordana jovanović, portparol- Ivona Mihajlović, asistent portparola

InFo/Web MInIstarstVa FInansIja u perIodu od 01. aprILa do 30. juna 2009. godIne - gordana jovanović, portparol - Ivona Mihajlović, asistent portparola

Ipa jadranskI prograM, kao poseban obLIk prekogranIčne saradnje- Milorad samardžić, samostalni savjetnik III - katarina živković, samostalni savjetnik II

prIjedLog zaVršnog budžeta crne gore za 2008. godInu- stanimirka Mijović, samostalni savjetnik I

4-5

6-12

13-14

15-18

25-27

19-24

28-29

35-39

33-34

30-32

40-43

44-46

47-50

3

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Bil ten Mi nis tar stva fi nan si ja april-jun 2009. go di ne

Broj: 16

iz la zi: kvar tal no

izdavač:Mi nis tar stvo fi nan si ja

Cr ne Go re

za izdavača:dr igor Lukšić

Ured nik: Gordana Jovanović

Uređivački odbor:koviljka Mihailović,mr Milorad katnić,

krsto rackovićmr Nikola vukićević

dušan PerovićMila barjaktarović

di zajn: adil Tuzović

TehNički asisTeNT:ivona Mihajlović

kon takt: Pr sLUŽba

MiNisTarsTva FiNaNsiJatel:

+382 20 224 581Fax:

+382 20 224 450e-Mail:

mf@mn.yuweB:

www.mi nis tar stvo-fi nan si ja.vla da.cg.yuadresa:

stanka dragojevića br 2,Pod go ri ca

komentar - utIcaj krIze na tržIšte rada u crnoj gorI- ana krsmanović, samostalni savjetnik I- bojana bošković, samostalni savjetnik I

procedure u VezI štaMpanja I IzdaVanja akcIznIh MarkIca- ružica bajčeta, samostalni savjetnik II - jovica petričević, samostalni savjetnik I

međUnarodna saradnja - MInIstarstVa FInansIja kroz prIzMu sastanaka MeđunarodnIh FInansIjskIh InstItucIja - Marko Vukašević, savjetnik - dragan darmanović, samostalni savjetnik

IzborI za eVropskI parLaMent- ana Ivanović, samostalni savjetnik, - nina Vukotić, savjetnik

okrugLI sto trIM Mne zaVršne konFerencIje u okVIru koMponente držaVne poMoćI - držaVna poMoć noVI IzazoVI ILI prepreke za crnu goru I preduzetnIke- sonja bećović, savjetnik ministra- šefika kurtagić, viši savjetnik III

IspLata obVeznIca konVertoVane deVIzne štednje- Marina popović, samostalni savjetnik I

dobIjanje, poVLačenje I obustaVa akredItacIje za decentraLIzoVano upraVLjanje sredstVIMa eVropske unIje - nataša kovačević, pomoćnik ministra, sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava eu pomoći

poVraćaj doprInosa za penzIjsko I InVaLIdsko osIguranje- mr tatjana bosković, samostalni savjetnik u sektoru za poreski i carinski sistem

procjena potrošnje gorIVa na osnoVu napLaćene akcIze kao IndIkator ekonoMske aktIVnostI- Vladislav karadžić, samostalni savjetnik I - radovan živković, samostalni savjetnik I

projekat sVjetske banke – reparIs- ana krsmanović, samostalni savjetnik- aleksandra popović, samostalni savjetnik I

tržIšte LIzInga u crnoj gorI u I kVartaLu 2009. godIne I koMparatIVna anaLIza kretanja tržIšta LIzInga u okruženju- bojana bošković, samostalni savjetnik I - jelena Vojinović, samostalni savjetnik III

srednjoročnI okVIr budžetske potrošnje 2010-2012- tamara gačević, samostalni savjetnik I- slobodanka – Mila popović, spoljni saradnik

kako Iz krIze, MogućI scenarIjI I reperkusIje na crnogorsku ekonoMIju- Vladislav karadžić, samostalni savjetnik I - radovan živković, samostalni savjetnik I

ostVarenje prIhoda budžeta opštIna za perIod januar - Mart 2009. godIne- gordana radović, samostalni savjetnik I u sektoru za poreski i carinski sistem - slobodanka burić, samostalni savjetnik I u sektoru za budžet

konsoLIdoVana jaVna potrošna potrošnja za perIod januar - jun 2009. godIne - stanko jeknić, samostalni savjetnik I- Vladislav karadžić, samostalni savjetnik I - radovan živković, samostalni savjetnik I - Iva Vuković, viši savjetnik III

otkLanjanje Međunarodnog dVostrukog oporezIVanja- Mitar bajčeta, samostalni savjetnik I

Ministarstvo finansija Crne Gore

51-53

56-58

54-55

59-60

61-63

70-72

73-74

75-79

80-87

88-89

96-99

100-102

90-95

64

68-69

65-67

4

Potpredsjednik Vlade i mi nis tar fi nan si ja Cr ne Go re, dr Igor Luk šić

Kon taKt:

te le fon: +382 20 242-835Fax: +382 20 224-450E-mail: mf@mn.yuweb: www.mi nis tar stvo-fi nan si ja.vla da.cg.yu

Nakon protoka prve polovine 2009. godine, mo­žemo konstatovati da Crna Gora u potpunosti dijelinedaće velike finansijske i ekonomske krize. Defor­macija finansijskog sistema koja je prenijela negativneposljedice na realni sektor uticala je da dođe doznačajnog slabljenja ekonomske aktivnosti u našojdržavi. Sasvim logično, najteže je pogođena industrijskaproizvodnja koja i bilježi značajan pad, djelimično, alinedovoljno kompenziran povećanim aktivnostima u se­ktoru proizvodnje električne energije. S druge strane,ipak se čini da će sektor usluga, posebno turizam, ostatimanje više stabilan i time povoljno uticati na ukupnadešavanja. Generalno, pored nepovoljnih trendova kojise odnose na kretanje BDP­a, i manje budžetske prilivemožemo, s druge strane, govoriti o ponovnoj stabilizacijicijena, stabilnoj zaposlenosti, kao i usljed značajnogpada uvoza, snažnom prilagođavanju deficita tekućegračuna. Takođe, može se govoriti o stabilizaciji ban­

karskog sektora, kao i određenom oporavku tržištakapitala kao posljedice, prije svega, procesa dokapi­talizacije EPCG i odluka o ispalti dividendi u nekolikoprivrednih društava, prije svih, Telekoma.

Vjerujem da mjere ekonomske politike koje Vladaimplementira povoljno utiču na amortizaciju negativnihekonomskih kretanja. Kako se i očekivalo, odmahnakonizbora nova Vlada nastavlja sa djelovanjem usmjerenimprotiv posljedica krize. Kako onim neposrednim, takoi sprovođenjem mjera koje u dugom roku treba dapomognu ubrzavanju ekonomskog razvoja. Prvi korak,u tom smislu, je prilagođavanje budžetske potrošnje,kako na rashodnoj, tako i na prihodnoj strani kroz odr­eđenu korekciju akciza. Treba napomenuti da u tomkontekstu program sa MMF­om i dalje figurira kaomoguća i realna opcija koju u svakom slučaju trebaodržavati aktivnom. Rebalans budžeta pravi rebalans

Poštovani čitaoci,

Uvodnik

5

između tolerisanja nivoa budžetskog deficita koji jeniži od kriterijuma Mastrihta i nivoa duga koji će ost­ati na održivom procentu prema BDP­u. Istovremeno,deficit budžeta je niži od izdataka za kapitalni budžetšto govori o naporima da struktura budžeta ostaneuglavnom povoljna. Okolnost da je od januara 2008.godine svim budžetskim korisnicima došlo do uvećanjazarada od 30%, kao i prihvatanje obaveze servisiranjadugova prema penzionerima, uticale su na značajnosmanjivanje manevarskog prostora za djelovanje uvremenu recesije.

U dugom roku, međutim, potrebno je raditi naviše planova. Nastavak unapređenja poslovnog am­bijenta i stvaranje uslova za privlačenje stranih dire­ktnih investicija je, svakako, prioritet. To se odnosikako na dalje prilagođavanje poreske politike, takoi na eliminisanje poslovnih barijera, među kojima jepotrebno nastaviti snažna ulaganja u infrastrukturukoja stvaraju osnov za budući ravnomjerni ekonomskirast. Takođe, pregovori sa socijalnim partnerima kojislijede na temu opšteg kolektivnog ugovora potrebnoje da rezultiraju balansom između potrebe da sistembude fleksibilniji s jedne, i zadovoljenja socijalnog mi­nimuma primanja, s druge. Potrebno je razumjeti daje u vremenu krize neophodno podijeliti solidarno te­

ret. Takav pristup, naravno, podrazumijeva pomoćnajugroženijima. Suštinski pristup bi trebalo da značida je potrebno da se ekonomski sistem maksimalnomoguće liberalizuje i da se socijalna politika realizujekroz budžetsku potrošnju. Paralelno, potrebno je sp­rovesti programe optimizacije velikih privrednih su­bjekata kako bi industrijska proizvodnja u potpunostibila na održivim osnovama i na taj način se stvorili us­lovi za širenje proizvodnje.

U svakom slučaju, izazovi koji slijede zahtjevajupunu posvećenost, odustajanje od nerealnih zahtjevai populizma, kao i davanje punog doprinosa socijalnomdijalogu.

dr Igor Lukšić,potpredsjednik Vlade i ministar finansija

Međunarodni monetarni fond (MMF) ima tri osnovne oblasti aktivnosti – nadgledanje, pozajmice i tehnička pomoć. Nadgledanje obuhvata praćenje ekonomskog i finansijskog razvoja i savjetodavnu fukciju, čiji cilj je prevencija kriza. Pozajmice koje MMF obezbjeđuje su usmjerene na preva­zilaženje platno­bilansnih neravnoteža, sa ciljem obezbje­đivanja privremenog finansiranja i podrške politikama koje bi doprinijele prevazilaženju postojećih problema. Kreditna aktivnost MMF-a obuhvata i zajmove zemljama sa niskih per capita dohotkom koji su usmjereni na smanjivanje siromaštva. Pod pruženjem tehničke pomoći, kao treće od aktivnosti MMF­a, podrazumijeva se obezbjeđivanje obuke u oblastima za koje je MMF specijalizovan. aktvnost koja podržava sve tri navedene oblasti je i angažman u oblasti istraživanja i statistike.

ovaj tekst se fokusira na kreditne aktivnosti MMF-a, koje su posebno došle do izražaja u periodu od nastajanja i širenja finansijske krize u svijetu. Međutim, od ove aktivnosti su neodvojive i druge aktivnosti MMF-a, kao nadgledanje i pružanje savjetodavnih usluga, i statističke aktivnosti, posebno imajući na umu uslove pod kojima se odobravaju i koriste zajmovi MMF-a.

Sa globalnom finansijskom krizom, uloga MMF­a je značajno osnažena, posebno imajući u vidu izraženu pot r­ebu za finansiranjem zemalja, kao i nemogućnošću zema lja sa nižim nivoom nacionalnog dohotka da pristupe međuna­rodnim finansijskim tržištima.

Pozajmice MMF-a

Na zahtjev zemlje MMF­ovi krediti se uobičajeno obez­bjeđuju u vidu aranžmana, koji predviđa specifične politike i mjere, na koje se zemlje obavezuje sa ciljem prevazilaženja problema. Ekonomski program, koji je osnova aranžmana, formuliše se u zemlji uz konsultacije sa MMF-om. ovaj

program se predstavlja Izvršnom odboru u formi Pisma o namjerama (Letter of Intent). Kad Odbor odobri zajam, on se obično isplaćuje u tranšama zavisno od progresa u implemetaciji programa.

MMF je razvio različite tipove zajmova, koji adresiraju različite potrebe zemalja članica. Zemlje sa niskim nivo om dohotka mogu pozajmljivati novac od Fonda po koncesion-alnim1 kamatnim stopama preko dvije jedinice MMF-a –

MMF aranžmani u svijetlu globalne ekonomske krize

1 - kamatna stopa koja je značajno niža od tržišne kamatne stope.

U fokusu

7

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Jedinica za smanjenje siromaštva i rast (Poverty Reduction and Growth Facility ­ PRGF) i Jedinicu za eksterne šokove (Exogenous Shocks Facility ­ESF). Nekoncesionalni zajmovi se obezbjeđuju uglavnom kroz stand­by aranžmane (Stand­By Arrangements ­SBA), fleksibilne kreditne linije (Flexible Credit Line ­ FCL) za članove sa jakim politikama i okvirima politika, i proširenu jedinica fonda (Extended Fund Facility –EFF), koju uglavnom koriste članice sa niskim dohotkom. MMF obezbjeđuje i hitnu pomoć u cilju obezbjeđivanja oporavka od prirodnih katastrofa i konflikata.

Izuzev PRGF i ESF, svi zajmovi se odobravaju po MMF tržišnim kamatnim stopama, koja je zasnovana na SDR (specijalna prava vučenja) kamatnoj stopi, koja se utvrđuje nedjeljno i prati promjene na međunarodnom tržištu novca. Iznos koji zemlja može pozajmiti od Fonda (granica pristupa) zavisi od tipa zajma, ali je obično umnožak kvote zemlje.

Najznačajniji kreditni instrument ili najznačajniji tip zajma koji MMF obezbjeđuje su stand­by aranžmani (SBA). SBA je namijenjen za prevazilaženje kratkoročnih platno­bila nsnih neravnoteža zemalja. SBA traje obično od 12 do 24 mjeseca, dok je period otplate od 3 do 5 godina.

MMF aranžmani kao mehanizam za ublažavanje posle dica globalne ekonomske krize u odabranim ze mljama

Mnoge zemlje u Evropi, od kojih i pojedine članice EU su zatražile pomoć od MMF­a u vidu SBA sa ciljem prevazilaženja posledica globalne finansijske krize. Najčešći razlozi za ovakve aranžmane se mogu potražiti u održavanju deviznog kursa nacionalne valute, pomoć bankarskom sektoru u kri zi, kao i održavanje fiskalne ravnoteže. Uobičajeno, SBA aran žamani su bili odobreni kao slučajevi vanrednog pristupa, budući da uobičajeni iznosi SBA ne bi mogli zadovoljiti potrebe za finansiranjem. (U boksu 1 su prikazani uslovi za slučaj vanrednog pristupa.)

Među prvim zemljama, članicama EU, Mađarska je sklopila stand­by aranžman sa MMF­om, koji je podrazumijevao vanredni pristup, tj. pozajmicu čija vrijednost je preko 10 puta viša od kvote koju Mađarska ima, prevazilazila 1000% kvote. Isti aranžman su koristile i Ukrajina, Latvija, Island, Bjelorusija, Srbija, Rumunija i Bosna i Hercegovina.

Tabela 1. Iznosi i raspoloživost SBA za odabrane zemlje

zemlja datum raspoloživostikupovineMilioni sdr % kvote

Mađarska Novembar 2008 – februar 2010 10.537,5 (12,5 milijardi €) 1.014,8island Novembar 2008 – oktobar 2010 1.400,00 1.1970,5Ukrajina Novembar 2008 – oktobar 2010 11,000.00 801,7latvija decembar 2009- februar 2011 1.521,6 (1,7 milijardi €) 1200,0Bjelorusija Januar 2009- februar 2010 1,618,12 (2,5 milijardi $) 418,8srbija Januar 2009-februar 2011 2.619.12 560,0ruminija Maj 2009-mart 2011 11.443,0 (12,95 milijardi €) 1110,8BiH Maj 2009-mart 2011 11.443,0 (12,95 milijardi €) 1110,8

Izvor: MMF, www.imf.org

Zavisno od najvećeg problema sa kojim se zemlja suoč ava ekonomski program ili uslovi koje zemlja mora ispuniti se razlikuju od zemlje do zemlje. Međutim, ekonomski programi se uglavnom svode na smanjenje javne potrošnje, jačanje supervizije finansijskog sektora i u zemljama koje se suočavaju sa problemima kursa nacionalne valute – održavanje kursa. Postoje određene razlike i u mjerama, koje u pojedinim oblastima moraju biti implementirane, ali, na primjer, u oblasti fiskalne politike mjere se odn ose na smanjenje tekućih izdataka, sa posebnim ovrtom na rashode na zarade i druge transfere, kao i na smanjenje kapi­tal nih izdataka i fokusiranje na prioritetne projekte. U nastavku slijedi pregled osnovnih elemenata ekonomskih programa za oda brane zemlje.

Mađarska – sBa odoBren u noveMBru 2008

sredstva se traže za:• Značajno fiskalno prilagođavanje uz obezbjeđivanje smanjivanja vladinih potreba za finansiranjem• Održavanje likvidnosti i kapitala u bankarskom siste mu

8

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

uslovi:

Fiskalna politikasmanjenje rashoda kroz:• Održavanje konstatnog nivoa zarada u javnom sektoru

u 2009. godini• Eliminisanje 13­te plate za sve zaposlene• Eliminisanje 13­te penzije• Odlaganje indeksacije benefita socijane zaštite• Smanjivanje operativnih rashoda svih ministarstava • Davanje prioriteta kapitalnim projektima kofinansi ra­

nim iz EU strukturnih fondova i programima za podrš ku SME sektora

• Sprečavanje akumulacije dugova• Kontrolu rashoda lokalnih samouprava i primjena kor­

ektivnih mjera po potrebi•Donošenje zakona o fiskalnoj odgovornosti koji uspo­

stavlja pravila o javnom dugu i primarnom deficitu i jača sre­dnjoročni budžetski okvir

Politike u finansijskom sektoru• Definisanje strategije razrješavanja privatnih dugova

sa ciljem pretjerane izloženosti stanovništva kreditima u stranoj valuti, kroz – fiksiranje mjesečnih otplata, konverziju kredita u stranim valutama u kredite u forintama bez dodatnih plaćanja, smanjivanje mjesečnih otplata i produžavanje roka u slučaju nemogućnosti servisiranja

• Jačanje uloge centralne banke i Institucije za finan si­jsku superviziju da ocijene i reaguju na probleme likvid nosti

• Paket pomoći za bankarski sektor – pomoć za una­pređenje kapitala i garantni fond

• Jačanje finansijskih propisa i supervizije preko: uvo­đe nja kreditnog registra za domaćinstva, omogućavanje Ce­n tralnoj banci da dobija pojedinačne, neidentifikovane po­datke i analizira kreditni rizik, uvođenje maksimalnog racia zajam/vrijednost za nove stambene kredite, monitoring izlo-že nosti banaka inostranim valutama.

Monetarna i politika deviznog kusra• Budući da je devizni kurs fluktuirajući monetarna

politika se fokusira na održavanje nivoa inflacijeOsim MMF­a (12,5 milijardi eura), Mađarska ima pomoć

od EU – 6,5 milijardi eura, od WB 1 milijardu ili ukupno 20 milijardi eura.

Slučaj vanrednog priStupa - exceptional acceSS caSeS

odbor smatra da (minimalno) sledeća četiri bitna kriterijuma moraju biti ispunjena da bi se opravdao vanred-ni pristup za članove koji se suočavaju sa krizom kapitalnog računa:

(1) Članica se suočava sa izuzetnim pritiscima bilansa plaćanja u dijelu kapitalnog računa, koji rezultira potrebom za finansiranjem od strane Fonda i na te pritiske se ne može odgovoriti u okviru normalnih granica;

(2) Rigorozna i sistematska analiza ukazuje da postoji velika vjerovatnoća da će dug biti održiv;(3) Članica ima dobre izglede da ponovo dobije pristup privatnim tržištima u periodu kad dug prema Fondu

bude prispio za naplatu; (4) Program politika zemlje članice pokazuje razumno dobre izglede za uspjeh, uključujući ne samo

planove članice za prilagođavanje, već i institucionalni i politički kapacitet za sprovođenje prilagođavanja.

ovaj okvir, takođe, uspostavlja pooštrene procedure za donošenje odluka o izuzetnim slučajevima sa ciljem jačanja sigurnosti i unapređenja odgovornosti. Procedure uključuju:

Sistematske konsultacije Borda o pregovorima o programu, kroz povjerljive neformalne brifinge. Direktori dobijaju kratke note koje sadrže sljedeće: (i) privremenu dijagnozu problema; (ii) opis potrebnih mjera; (iii) os-novu za ocjenu da vanredni pristup može biti potreban i odgovarajući, sa preliminarnom ocjenom četiri bitna kriterijuma; i (iv) vremenski okvir za diskusiju. Direktori, takođe, dobijaju posebno neformalno pismo, u kom se ocjenjuje da li postoji slučaj za vanredni pristup zasnovan na daljem razmatranju četiri bitna kriterijuma.

Veći teret dokaza u programskoj dokumentaciji. Izvještaji osoblja koji predlažu vanredni pristup moraju da uključe sva četiri kriterijuma; iscrpnu elaboraciju potreba bilansa plaćanja i predlože pristup; poređenje predloženog pristupa sa drugim pokazateljima osim sa kvotom i sistematske i sveobuhvatne informacije o ka-pacitetu vraćanju duga Fondu. Bordu se obezbjeđuje i procjena rizika aranžmana i uticaj na likvidnost fonda.

Ex-post evaluacija programa u periodu od jedne godine nakon završetka programa.

Izvor: MMF, www.imf.org

9

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Island – sBa odoBren u noveMBru 2008

sredstva se traže za:• Povraćanje povjerenja i stabilizacija deviznog kursa

kroz jake makroekonomske politike;• Ograničavanje socijalizacije gubitaka u propalim ban­

kama i implementaciju višegodišnjeg programa fiskalne ko­nsolidacije usmjerenog na održivost u srednjem roku kroz postepeno smanjivanje javnog duga

• Dizajniranje i implementiranje sveobuhvatne i zdrave strategije za bankarski sektor koja je nediskriminišuća, sa ciljem promovisanja domaćeg bankarskog sektora i očuvanje međunarodnih finansijskih odnosa.

uslovi:

restrukturiranje bankarskog sektora i reforma okvira za insolventnost

• Proširivanje ovlašćenja tijelu nadležnom za supe­rviziju

• Usitnjavanje bankarskog sektora – tri navjeće banke se dijele svaka na novu i staru banku

• Donošenje organizacione strukture koja će obezbijediti rješavanje problema banaka i transparentno obnavljanje imovine

• Vrednovanje novih i starih banaka da bi se obezbijedilo da oporavak kreditora nije ugrožen podjelom

• Nakon vrednovanja izvršiće se dokapitalizacija novih banaka do racia kapitalne adekvatnosti od najmanje 10%

• Implementacija zdravih i transparentnih procesa koji se tiču kreditora u bankama u kojima se interveniše

• Revidiraće se regulatorni okvir za banke i superviziju da bi se pojačalo obezbjeđenje u slučaju nove krize

• okvir za nelikvidnost mora biti promijenjen da bi se smanjio leveridž i da se obezbijedi oporavak u bankarskom, korporativnom i sektoru domaćinstava

Fiskalna politika• Rješavanje bankarske krize će predstavljati ogromno

opterećenje javog sektora – oko 80% BDP­a će biti bruto trošak ispunjavanja obaveza po osnovu osiguranja depozita i dokapitalizacije komercijalnih banaka i centralne banke

• Dozvoljavanje fiskalnim stabilizatorima da u potpunosti djeluju u 2009. godini, povećanje potrebe za finansiranjem i njihov pritisak na finansijska tržišta će biti ograničen kupo­vinom državnih penzionih obveznica. Funkcionisanje centra­lne vlade ce biti ograni;eno kvartalnim limitima o neto pozaj­micama

• Planira se sprovo]enje ambicioznog srednjoročnog plana fiskalne konsolidacije. Planira se smanjivanje struktu­rnog primarnog deficita za 2 do 3 procenta godišnje sa ciljem postizanja niskog strukturnog suficita do 2011 i primarnog strukturnog suficita od 3­4% BDP­a do 2012.

• Jačanje fiskalnog okvira – po prvi put četvorogodišnji srednjoročni okvir je proslijeđen parlamentu na usvajanje u isto vrijeme kad i budžet. Analiziraće se fiskalni okvir i razviti strategija duga, u isto vrijeme će se i analizirati kako lokalne

finansije mogu biti bolje usklađene sa ukupnim fiskalnim planovima centralne vlade.

• Javni sektor neće preuzimati dodatne obaveze koje se tiču rješavanja finansijske krize ­ neće se socijalizovati gu bici penzionih fondova, domaćih finansijskih fondova i stranih kreditora.

Monetarna i politika deviznog kursa• Stabilizacija krune i priprema za laganu apresijaciju

va lute• Usporavanje/sprečavanje odliva kapitala će biti

postig nuto kroz:­ Povećanje kamatne stope na 18%­ Snažna kontrola kredita Centralne banke komercijalnim

bankama­ Korišćenje deviznih rezervi za sprečavanje pretjerane

volatilnosti krune­ Privremeno zadržati restrikcije na transakcije kapita­

lnog računa- Privremena kontrola deviznog kursa kao odgovor na

oštro pogoršavanje vrijednosti krune i pritisak na rezerve će biti uklonjen tokom programa

Politike dohodaka• Postizanje nacionalnog konsenzusa oko programa

prilagođavanja zarada

BjelorusIja - sBa odoBren u januaru 2009

sredstva se traže za:• Prilagođavanje eksternim šokovima• Adresiranje postojećih ranjivosti u ekonomiji

uslovi:

Fiskalna politika• Ciljanje na balansirani budžet centralne vlade u 2008. i

2009. godini, isključujući aktivnosti na rekapitalizaciji ba naka• Mjere za postizanje ciljanog balansa centralne vlade

u 2009. godini su:­ Ograničavanje rasta plata u javnom sektoru na 10%,

što je ispod planiranog nivoa inflacije­ Rast plata u kompanijama u većinskom državnom

vlasn ištvu ne smije preći 5%­ Ograničavanje kapitalnih rashoda – smanjenje kapita­

lnih rashoda u odnosu na 2008. godinu­ Povećanje tarifa za komunalne usluge­ Targetirana socijalna potrošnja će biti povećana da bi

se zaštitili najsiromašniji od mjera prilagođavanja­ Tražiće se dodatno eksterno finansiranje za budžet, da

bi se pospješio ekonomski rast implementacijom fiskalnog stimulansa u drugoj polovini 2009. godine

­ Ubrzavanje procesa privatizacije sa fokusom na velika preduzeća

­ Uspostavljanje agencije koja će olakšati lizing opreme za izvoznike

10

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Politika u finansijskom sektoru• Jačanje povjerenja u banke, uz punu garanciju

depozita domaćinstava• nekolaterizovana podrška likvidnosti banaka mora

biti izuzetak i podrška likvidnosti može biti samo uz kvalitetan kolateral

• U cilju obezbjeđivanja adekvatne kapitalizacije državnih banaka alocirana su dodatna sredstva iz budžeta u njihov fond

• Institucionalizacija okvira za reagovanje na potencijalne finansijske krize

• Zabrana za centralnu i lokalne vlade da transferuju dodatna sredstva na depozitne račune u komercijalnim bankama

• Centralna banka će prestati sa direktnim pozajmicama nefinansijskim institucijama

• Privatizacija velikih banaka u državnom vlasništvu.

Monetarna i politika deviznog kursa• Implementacija snažnijeg režima deviznog kursa,

vezivanje valute za korpu valuta i dozvoliti fluktuiranje ±5% • Monetarna politika će podržati novi režim deviznog kursa

i biće usmjerena na postizanje ciljne inflacije od 11,5%

Politike za unapređenje poslovnog okruženja • Liberalizacija plata, država se neće miješati u politike

plata u preduzećima u kojima ima samo manjinski udio• Ukinuće se ograničenje na mjesečni rast cijena• Broj proizvoda čije se cijene kontrolišu će biti značajno

smanjen• Smanjivanje poreskog opterećenja – smanjenje za

pola poreza na promet, lokalne poreze na promet i smanjivane efektivne poreske stope na dohodak

ukrajIna – sBa odoBren u deceMBru 2008

sredstva se traže za:Stabilizaciju domaćeg finansijskog sistema od globalne

krize i domaće krize povjerenja Olakša prilagođavanje ekonomije na velike šokove u

terms of trade.

uslovi:

Monetarna politika • Implementacije fleksibilnog deviznog kursa • Aktivnosti centralne banke i propisa koji se tiču tržišta

stranih valuta će biti revidirani u smislu unapređenja tržišnih mehanizama

• Glavni cilj monetarne politike je smanjenje inflacije na 17% do kraja 2009. godine

• Srednjoročni cilj – usmjeravanje monetrane politike ka postizanju inflacionih ciljeva

Politike finansijskog sektora• Povraćanje stabilnosti i povjerenja u bankarski sektor,

kroz podršku likvidnosti pravilno dizajniranu i usmjerenu, povećanje osiguranja depozita, sistem monitoringa banaka, rješavanje problema Prominvest banke, unapređenje finansijskog izvještavanja

• Priprema sveobuhvatne strategije za rješavanje pro-blema, uključujući dijagnostičke studije i istraživanje bank­arskog sektora, finasijsku podršku održivim bankama, don­o šenje propisa koji će omogućiti centralnoj banci da se ang ažuje u procesu rješavanja problema

Fiskalna politika • Održavanje deficita opšte vlade na niskom nivou• Usporavanje rasta plata u državnom sektoru• Održavanje budžeta za 2009. na nivou budžeta iz

2008. godine u nominalim iznosima• Ograničavanje rasta plata, penzija i drugih socijalnih

transfera u skladu sa projektovanom inflacijom. Plata za dr­žavne službenike će ostati na istom nivou, odlaganje pove ća­nja minimalne plate za dvije godine, i revidiranje indeksacije socijalnih benefita sa prošlom inflacijom i njihovo indeksiranje prognoziranom inflacijom

• Osiguranje veće transparentnosti i finansijske sta­bilnosti u širem javnom sektoru – Naftogas. Ujednačavanje cijena domaćeg i uvoznog gasa do 2011.

Politike podrške privatnog sektora • olakšavanje rješenje za dugove korporativnog sekt-

ora• Kreiranje funkcionalnog tržišta poljoprivrednog zemlj­

išta• Dogovor o listi kompanija koje će se privatizovati

latvIja – sBa odoBren u deceMBru 2008

sredstva se traže za:Unapređenje likvidnosti bankarskog sektora (Parex ban­

ka, druga po veličini nacionalna banka se suočava sa velikim povlačenjem ino depozita i dospijevaju na naplatu dugovi početkom 2009)

Podrška deviznom kursu

uslovi:

Monetarna politika• Održavanje deviznog kursa, teret prilagođavanja će

biti na fiskalnoj politici i politici dohodaka• Djelimična nacionalizacija I kontrola Parex banke, već

sprovedena• Ispitivanje solventnosti bankarskog sistema – externa

međunarodna revizija• Održive banke kojima je potrebno povećanje kapitala

da traže privatno restrukturiranje preko pronalaženja inostra­nih investitora ili podrške matičnih banaka

• Iskoristiti sva supervizorska ograničenja prema stubu II Bazelskih standarda II i zahtijevati povećanje kapitala i likv­idnosti banaka

11

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

• Unaprijediti kapacitete kriznog menadžmenta, što uključuje monitoring svake pojedinačne banke (imovine i obaveza), obazbjeđivanje hitnu podršku likvidnosti

• Zakoni o bankama će biti unaprijeđeni i omogućiti institucijama da preduzmu pravovremene i efikasne akcije da bi se povratila finansijska stabilnost i unaprijediti specijani režim solventnosti

• Restrukturiranje privatnih dugova ­ definisanje strate­gije do kraja juna 2009. godine

• Politika fiksnog deviznog kursa će biti oslonac mone­tarne politike do usvajanja eura

Fiskalna politika • Srednjoročni fiskalni okvir koji će sniziti deficit do 3%

BDP­a do 2011. • Povećanje prihoda preko:- Povećanja VAT za 3 procentna poena na 21% i

smanjenje stopa sa 5% na 10% u 2009. godini- Povećanja akciza na gorivo, alkohol, bezalkoholna pića

i kafu (2009)- Ponovo povećati nedavno smanjeni neoporezivi dio

dohotka za porez na dohodak fizičkih lica i smanjiti stopu poreza na dohodaka za 2 procentna poena na 23% (2009)

- Od 2010. uvesti 10% stopu poreza na sve kapitalne prihode

- Od 2010. povećati poreze na imovinu i nepokretnosti

- Povećati ne­poreske prihode, povećanje dividenda koje plaćaju preduzeća u državnom vlasništvu na 50%

• Rashodi će biti smanjeni:- Smanjenjem za 15% kompenzacija zaposlenim u

javnom sektoru (kompenzacije uključuju plate i sva ostala plaćanja koja zaposleni mogu imati)

­ Zamrzavanjem penzija­ Recionalizacija subvencija (isključujući socijalne

transfere)- Smanjenje potrošnje na robe i usluge• Revizija zakona o budžetu i zahtjev prema svim

agencijama i ministarstvima da do marta 2009. naprave prioritizaciju svojih aktivnosti i daju plan štednje

• Smanjenje rashoda lokalne samouprave – smanjenje zarada za 15%

• Uvođenje nobaveze za nedjeljno predviđanje cash flow­a za sve korisnike budžeta i lokalne samouprave

• Strukturne reforme ­ Pojačanje kontrole potrošnje od strane Ministarstva

finansija­ Operacionalizovati srednjoročni budžetski okvir­ Povećati transparentnost budžeta

Politike dohodaka• Smanjenje konpenzacija (plata i bonusa) za 15% u

odnosu na planirani budžet za 2009.

12

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

• Osnivanje Komiteta za promociju ograničavanja plata, mehanizam za određivanje plata mora biti u skladu sa ograničenjima koje nameće fiksni devizni kurs

Osim MMF­a (1,7 milijardi eura), Latvija ima pomoć od EU – 3,1 milijarda eura, Nordijskih zemalja – 1,8 milijardi eura, Češke, Poljske i Estonije 0,4 milijarde eura, WB i EBRD -0,5 milijardi eura, ili ukupno 7,5 milijardi eura.

srBIja – sBa odoBren u januaru 2009

sredstva se traže za:• U aranžmanu ugovorenom u januaru ­ kao mjera

opreza i u slučaju prelivanja globalne krize i kao platforma za eventualni aranžman većeg pristupa (higher access case).

• Revidirani aranžman iz maja 2009. godine je usmjeren na održavanje makroekonomske i finansijske stabilnosti u svijetlu jačeg negativnog uticaja globalne finansijske krize nego što je procijenjeno

uslovi:

Fiskalna politika• Ograničavanje deficita opšte vlade na 3 GDP­a• Na strani rashoda mjere su sledeće: zamrzavanje

za rada u javnom sektoru (uključujući javna preduzeća) u no minalnom iznosu u 2009. i 2010. godini; nominalno za­m rz avanje penzionih benefita do kraja 2009.godine; stopir­anje zapošljavanja na svim nivoima vlade uključujući ugo­vore na određeno; smanjivanje sredstava opredijeljenih mi nistarstvima; povraćaj 40% sopstvenih sredstava budže tskih institucija u 2009. godini; smanjenje transfera lokalnim samoupravama; smanjenje transfera fondu zdravstva.

• Na strani prihoda mjere su: povećanje akciza na benz­in i dizel gorivo; uvođenje akciza na usluge mobile telefonije; povećanje taksa za automobile; povećanje naplate poreza na imovinu.

• Unapređenje administrativnih kapaciteta u cilju po­većanja poštovanja poreskih zakona

• Koordinacija svih nivoa vlade i jačanje finansijskog menadžmenta javnog sektora

• Kao rezervne mjere, u slučaju lošije finansijske pozicije vlade, planirano je povećanje PDV­a i smanjenje nominalnih zarada

• Za 2010. godinu je planirano smanjenje deficita opšte vlade na 1,75% BDP­a

Monetarna i politika deviznog kursa• Monetarna politika će biti usmjerena na održavanje

niske inflacije, instrumenti – kamatna stopa • Centralna banka neće povećavati kredite javnom sek­

toru, direkto ili preko primarnog tržišta kupovinom dužničkih hartija države

• Izmjene zakona o centralnoj banci i primjena EU acquis i potpuna zabrana pozajmica javnom sektoru

Politike finansijskog sektora • Kontinuirani monitoring likvidnosti, depozita i deviznih

rezervi banaka• Razvoj tržišta obveznica u dinarima• Povlačenje države iz vlasništva banaka i osiguravajućih

kompanija

strukturne politike • Privatizacija, restrukturiranje ili eliminacija velikog

dijela državnih preduzeća. • Modernizacija javnih preduzeća kroz otvaranje za

učešće privatnog sektora• Plan za privatizaciju 480 društvenih preduzeća • osiguravanje discipline u platama u javnim predu ze-

ćima, kao i na nivou centralne vlade

Osim SBA aranžmana MMF je obezbjeđivao i aranžmane u vidu fleksibilne kreditne linije (FCL). Prve zemlje koje su, u vrijeme ekonomske krize zatražile ovaj vid pomoći su Poljska i Meksiko.

FCL aranžman je mnogo povoljniji budući da ne podra­zumijeva uslovljavanje i fazni pristup kao u slučaju drugih pro grama. FCL fleksibilnost uključuje:

• Obezbjeđivanje značajnih sredstava bez tekućih (ex­post) uslova;

• Obnovljiva kreditna linija, na šest ili 12 mjeseci;• Duži period otplate (tri do 5 godina);• ne postojanje ograničenja u smislu odnosa traženih

sredstava i kvote • Fleksibilnost da se povlače sredstva u bilo koje vrijeme

ili da se tretira kao mjera opreza.

Uslovi za FCL su (a) jaki ekonomski fundamentali i instit­uci onalni okvir; (b) primjena i postojanje održivog recorda implemetacije snažnih politika, i posvećenost implementaciji takvih politika u budućnosti. Ove uslove cijeni MMF tim na osnovu sledećih kriterijuma:

• održiva eksterna pozicija• privatni tokovi dominiraju u kapitalnom računu• ima stalan suveren pristup stranim tržištima kapitala

pod povoljnim uslovima• pozicija rezervi je relativno konformna kad se FCL

traži kao mjera opreza• zdrave javne finansije, uključujući i održivu poziciju

duga• nisku i stabilnu inflaciju• odsustvo problema solventnosti banaka koje pred-

stavljaju prijetnju sistemskoj krizi bankarskog sistema• efikasna supervizija finansijskog sektora • trasparentnost i integritet podataka.

mr Ana Krsmanović,samostalni savjetnik I

13

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Založno pravo, kao pravo povjerilaca (založni ili hipoteka-rni povjerilac i zalogoprimac) da prije svih drugih povjerilaca namiri svoje potraživanje, uređeno je novim Zakonom o svoji nsko pravnim odnosima ( “Službeni List Crne Gore” broj 19/09).

Zaloga na nepokretnim stvarima ­ hipoteka je založno pravo na nepokretnosti, koje ovlašćuje povjerioca da, ako dužnik ne isplati dug o dospjelosti zahtijeva naplatu potraži­vanja obezbijeđenog hipotekom iz vrijednosti nepokretnosti.

Hipotekom može biti opterećena pojedinačno određena nepokretnost podobna za unovčenje, kao i idealni dio nep-okretnosti, objekat u izgradnji kao i poseban dio objekta u izgradnji ( stan, poslovne prostorije, garaža i dr.), bez obzira da li je već izgrađen, pod uslovom da je izdato pravosnažno odobrenje za gradnju u skladu sa zakonom kojim se uređuje izgradnja objekata, zemljište koje sadrži ovlašćenje slobod-nog pravnog raspolaganja pravo građenja, pravo raspolagan-ja u državnoj svojini.

Založno pravo hipoteke je neodvojivo od opterećene nep-okretnosti i kad neko treće lice stekne pravo svojine na toj nep-okretnosti. Hipoteku nije moguće prenijeti sa jedne na drugu nepokretnost, osim ako se hipotekarni povjerilac i hipotekar-ni dužnik nisu dogovorili suprotno. Hipotekom se obezbjeđuje potraživanje u cjelini, kamate i druga sporedna potraživanja i troškovi prinudne naplate. Hipoteka se može uspostaviti radi obezbjeđenja uslovnog ili budućeg potraživanja. Hipotekom se obezbjeđuje namirenje iz vrijednosti opterećene nepokret-nosti, određenog novčanog potraživanja ili potraživanja čija je vrijednost izražena u novcu.

Potraživanje je dovoljno određeno, ako su određeni po­vje rilac i dužnik, pravni osnov i visina potraživanja, od no s no najviši iznos do kojeg se hipotekom obezbjeđuje potra živanje.

Hipoteka nastaje upisom u katastar nepokretnosti, a na osnovu ugovora (ugovorna hipoteka), založne izjave (jednos-trana hipoteka), zakona (zakonska hipoteka) i sudske odluke (sudska hipoteka).

Ugovor o hipoteci obavezuje dužnika ili neko treće lice (hipotekarni dužnik) da će, radi obezbjeđenja određenog povjeriočevog potraživanja dozvoliti da svoje založno pravo upiše u katastar nepokretnosti, a povjerilac se obavezuje

da po prestanku njegovog potraživanja dužniku izda potvrdu radi brisanja hipoteke.

Ugovor o hipoteci mora biti zaključen u pisanoj formi i ovjeren od strane nadležnog organa i mora sadržati sve elemente koji su u skladu sa zakonom neophodni za njegovo zaključenje.

Novina u Zakonu o svojinsko pravnim odnosima je mo­gu ćnost upisa hipoteke na objektu u izgradnji. Upis ugovorne hipoteke na objektu u izgradnji vrši se na zemljištu na kojem se objekat gradi, upisuje se hipoteka na objektu u izgradnji, a po upisu objekta u katastar nepokretnosti, hipoteka se upisuje na izgrađenom objektu, odnosno posebnom dijelu zgrade, po službenoj dužnosti.

ako objekat u toku izgradnje promijeni vlasnika, novi vlasnik stupa u prava i obaveze prethodnog vlasnika prema licima u čiju korist je upisana hipoteka.

Zaloga na nepokretnim stvarima - hipoteka

Milanka otović

14

Ova novina omogućava dobijanje bankarskih kredita onim licima koja nemaju u svojini izgrađene stambene i poslovne prostore koje bi upotrijebili kao instrument obezbje-đenja, odnosno koje bi opteretili hipotekom.

Za obezbjeđenje jednog potraživanja, hipotekom se može opteretiti više nepokretnosti, bez obzira da li pripada-ju istom ili različitim vlasnicima. Ako se dug ne isplati po dospjeću, povjerilac može potraživanje da naplati po svom sopstvenom izboru iz vrijednosti jedne ili više nepokretnosti. Ovakva hipoteka se naziva zajednička hipoteka.

U katastar nepokretnosti može se upisati hipoteka za potraživanje koje ne mora nastati tzv. kauciona hipoteka. Pored kaucione hipoteke, Zakon o svojinsko pravnim odno-sima poznaje kreditnu i kontinuiranu hipoteku.

Kada na istoj nepokretnosti postoji više hipoteka prven-stvo se utvrđuje prema trenutku podnošenja zahtjeva za upis, a povjerioci namiruju svoja potraživanja po redosljedu prven-stva koji se ne može izmijeniti bez saglasnosti svih strana na koje ta izmjena može uticati.

Hipotekarni dužnik ima pravo da drži i upotrebljava nep-okretnost opterećenu hipotekom, da je izdaje u zakup ili otuđi bez saglasnosti hipotekarnog povjerioca, pri čemu se pravo hipotekarnog povjerioca ni u čemu ne umanjuje. Hipotekarni dužnik je dužan čuvati nepokretnost opterećenu hipotekom, dužan je obavijestiti hipotekarnog povjerioca o svim promje-nama koje nastanu na nepokretnosti, a posebno ako se radi o pogoršavanju njenog stanja ili gubljenju vrijednosti te nep-okretnosti.

Hipotekarni povjerilac ima pravo na zaštitu hipoteke, odnosno ovlašćen je da suprostavi svoje pravo svim trećim licima, kao i hipotekarnom dužniku.

Hipotekarni povjerilac ima pravo da traži namirenje svog potraživanja iz vrijednosti nepokretnosti opterećene hi­potekom, bez obzira da li se ona i dalje nalazi u svojini hip-otekarnog dužnika ili je prešla u svojinu trećeg lica.

Početak namirenja mora biti upisan kod organa kod ko­ga je hipoteka upisana. U slučaju da obaveza iz ugovora ko ji je obezbijeđen hipotekom nije izvršena, hipotekarni povjeri-lac se može namiriti sudskom ili vansudskom prodajom.

Hipotekarni dužnik može osporavati pravo namirenja hipotekarnom povjeriocu u vansudskom postupku podnoše-njem tužbe nadležnom sudu u roku koji je propisan zakonom. Podnošenje tužbe ne odlaže postupak prodaje, osim ukoliko hipotekarni dužnik podnese dokaz da je potraživanje koje je obezbijeđeno hipotekom namireno ili da dug nije dospio ili da je došlo do povrede postupka utvrdjenog Zakonom o svojinsko pravnim odnosima ili da hipoteka nije upisana na zakonom predvidjen način.

Zaloga na nepokretnim stvarima ­ hipoteka prestaje, ako se hipotekarni povjerilac u pisanoj formi odrekne hipoteke, ako je potraživanje prestalo da postoji ili je namireno zajedno sa kamatama i drugim sporednim potraživanjima, ako je nep-okretnost opterećena hipotekom prodata sudskom ili vansud-skom prodajom radi namirenja potraživanja obezbijeđenog tom hipotekom, ako nepokretnost propadne, ako je odluka suda o prestanku hipoteke postala pravosnažna i ako se svojstvo hipotekarnog povjerioca stekne u istom licu sa svojstvom hipotekarnog dužnika ili kad hipotekarni povjerilac stekne pravo svojine na nepokretnosti opterećenoj hipotekom i kada bude izbrisana iz katastra nepokretnosti.

Milanka Otović,samostalni savjetnik III

15

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Kao jedan od mogućih instrumenata za dobijanje statu­sa kandidata u EU, Crnoj Gori je stavljeno na raspolaga nje korišćenje IPA sredstava, u cilju pružanja podrške pri suoča­vanju sa izazovima evropskih integracija, implementaciji re-fo rmi u cilju ispunjavanja zahtjeva EU, napretku u procesu st a bilizacije i pridruživanja, kao i u postavljanju temelja za isp­unjavanje kopenhaških kriterijuma za članstvo u EU. Naime, IPA instrument pravi razliku između mogućnosti korišćenja sredstava među državama korisnicama. Za razliku od onih država kandidata koje imaju akreditovan decentralizovani sistem upravljanja fondovima Evropske unije (DIS) i kojima se pomoć pruža kroz svih pet komponenti, državama potencija­lnim kandidatima i onim državama kandidatima koji nemaju akreditovan DIS, među kojima je i Crna Gora, pomoć se upu­ćuje samo kroz prve dvije.

Prva komponenta (Pomoć tranziciji i jačanje institucija) se dijeli na nacionalni i višekorisnički program IPa - Mul-ti be ne ficiary IPA (u daljem tekstu MB IPA), dok je druga komponenta namijenjena jačanju prekogranične i regionalne saradnje. Podjela prve komponente IPA je utvrđena članom 72. IPA Implementacione Uredbe Evropske zajednice (br. 718/2007), u kojoj se ističe da se prva komponenta IPA dijeli na nacionalni program i na regionalne i horizontalne programe, tj. MB IPA (Višekorisnička IPA). Glavna razlika iz­me đu nacionalne i MB IPA­e je u tome što se jedan projekat iz MB IPA­e istovremeno realizuje u više zemalja koje pris­tupaju EU, dok nacionalni IPA program pruža direktnu pod­ršku određenoj zemlji.

nacionalni IPa 2010 program

Kao što je poznato, nacionalni IPa program je program po m oći usmjeren na prioritete u okviru svake od država kori­snika IPA. Crna Gora, kao potencijani kandidat za članstvo

u Evropsku uniju i korisnik IPa sredstava, u fazi je pripreme projekata za IPa 2010 programa koji se odvija po ustaljenom procesu programiranja sastavljenog iz 6 faza: programiranje, identifi kacija, formulacija, finansiranje, sprovođenje, evaluaci­ja i revizija.

aktivnosti SPO jedinice u pripremi projekata za

nacionalni i višekorisnički IPa 2010 program

Irma Nišić

Branka Despotović

16

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Naime, pod pojmom programiranje IPA sredstava pod razumijeva se proces identifikacije i pripreme projekata, a zasniva se na relevantnim strateškim i programskim dokumentima. Proces programiranja je dugotrajan proces koji zahtjeva strateški pristup, među­sektorske konsultacije, koordinaciju između institucija i odgovarajuće kapacitete državne uprave da identifikuje prioritete i pripremi prijedloge projekata.

Proces programiranja IPA 2010 programa je započeo krajem januara 2009. godine, kada je Sekretarijat za evropske integra­cije dostavio poziv i obavještenje resornim ministarstvima o početku procesa programiranja godišnjeg IPA programa. Nadležna ministarstva na odgovarajući način obavještavaju relevantne institucije iz svog djelokruga rada o početku procesa programiranja. Naime, u svakom ministarstvu je imenovan Visoki programski službenik u okviru kojeg postoje Jedinice za implementaciju projekata/programa, koji učestvuju u fazama programiranja IPA sreds tava u okviru svog ministarstva i koordiniraju između Sekretarijata za evropske integracije i relevantnih institucija pod nadležnošću određenog ministarstva.

Nakon što je Jedinica za implementaciju projekata (SPO jedinica) proslijedila informaciju o početku programiranja IPA 2010 programa i dostavila osnovna strateška dokumenta i smjernice neophodne za identifikaciju projekata, uprave i agencije pod nadležnošću ministarstva su u predviđenom roku dostavile svoje projektne ideje. Obaveza Jedinice za implementaciju projektima je da provjeri da li su projektne ideje pripremljene u skladu sa utvrđenim obrascem, da se projektne ideje ne preklapaju sa projektima koji su predloženi drugim donatorima, nakon čega ih dostavlja Sekretarijatu za Evropske integracije.

Kao glavni dokument koji se koristi za programiranje IPA programa je MIPD (Višegodišnji indikativni planski dokument), koji pruža strateški okvir za višekorisnički fond IPA za zemlje kandidate i potencijalne kandidate, a utvrđen je na tri godine uz godišnja revidiranja. MIPD se oslanja na MIFF (Višegodišnji Indikativni finansijski okvir), koji sadrži indikativni pregled alokacije fondova EU po godinama i po komponentama, za svaku državu kojoj je omogućeno korišćenje IPA sredstava.

Prema MIFF, Crna Gora za 2010. godinu ima na raspolaganju ukupno 34 miliona eura za prvu i drugu komponentu, što se može i vidjeti u tabeli:

Tabela 1: Crna Gora: Višegodišnji indikativni finansijski okvir u milionima euraKomponenta [2007] 2008. 2009. 2010. 2008-2010

I. Podrška tranziciji I jačanju institucija [27.5] 28.1 28.6 29.2 85.9II. Prekogranična saradnja [3.9] 4.5 4.7 4.8 14.0Ukupno [31.4] 32.6 33.3 34.0 99.9

Treba napomenuti da je SPO jedinica zadužena samo za prvu IPA komponentu, tako svi navedeni projekti mogu biti finansirani iz tog dijela, tj. Crnoj Gori, što se tiče podrške tranziciji i jačanju institucija stoji na raspolaganju 29.2 miliona eura koji trebaju biti ravnomjerno raspoređeni.

Nakon razmotrenih strateških dokumenata, Ministarstvo finansija, odnosno institucije iz njenog djelokruga, je za IPA 2010 program predložilo sledeće projektne ideje:

Naziv institucije Svrha projekta

Poreska uprava Podrška Poreskoj upravi u cilju postizanja zakonskih, proceduralnih, kadrovskih i IT ciljeva, kao što je predviđeno strateškim planovima Poreske uprave, uz poštovanje kriterijuma koji postoje u EU

Direkcija za javne nabavke Obezbijediti ekonomičnost, efikasnost, transparentnost i obavještenost o postupcima javnih nabavki i dobijanja prave vrijdnosti za novac

Uprava carina Unaprijeđenje carinskog sistema u skladu sa EU standardima i podrška olakšanju trgovine

Uprava za antikorupcijsku inicijativu

Cilj projekta je da se osigura kontinuirana primjena obaveza utvrđenih nacionalnom antikorupci-jskom strategijom, Inoviranim Akcionim planom za suzbijanje korupcije i organizovanog kriminala; sprovođenje zakona o integritetu u javnom sektoru

Ministarstvo finansija (državna pomoć,sektor budžeta i sektor za poreski i carinski sistem)

Unapređivanje finansijske transparentnosti i ostvarivanje bolje politike stvarajući efikasnost – zasno-vanu na znanju i iskustvu – procesa budžetiranja, politike poreza i carina i sistema državne pomoći u cilju ostvarivanja efikasne raspodjele vladinih resora.

MONSTAT

Harmonizacija sa EU standardima u oblasti agromonetarne statistike; Izrada Registara koji će sadržavati podatke o pravnim licima (preduzeća i zadruge), kao i podatke o porodičnim poljoprivred-nim gazdinstvima i koji će se koristiti u statističke svrhe; Usklađivanje sistema obrazovanja i nauke sa međunarodnim standardima i preporukama.

Krajem februara 2009. godine, održan je donatorski sastanak na poziv Sekretarijata za evropske integracije, kao koordinatora donatorske pomoći, na kojem je sugerisano da se slični manji projekti spoje i opišu kao aktivnosti u okviru jednog većeg projekta i tako će doprinijeti kvalitetu predloženih projekata, što je preporuka Evropske komisije u interesu bolje implementacije projekata. Što

17

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

se tiče Ministarstva finansija, sugerisano je da Uprava carina i Poreska uprava objedine svoje projekte u jedan, MonStat - svoje komponente da uskladi sa nekom od komponenti Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Uprava za antikorupcijsku inicijativu - da objedini projekat iz oblasti borbe protiv korupcije sa projektima Uprave policije i Policijske akademije, projekat Ministarstva finansija je ocjenjen kao prioritet iz oblasti finansija, dok je projekat Direkcije za javne nabavke odložen iz razloga što se poklapa sa projektom iz IPA 2007 programa. Nakon urađenih korekcija, finalizovani su prijedlozi projekata iz Ministarstva finansija i poslati Delegaciji Evropske komisije na razmatranje, a to su sledeće projektne ideje:

1. ,,Modernizacija carinskog i poreskog sistema u Crnoj Gori u skladu sa EU standardima’’, korisnik Uprava carina i Poreska uprava

2. ,,Usklađivanje statističkog sistema Crne Gore sa evr­op skim statističkim sistemom’’ , korisnik Monstat

3. ,,Izgradnja administrativnih kapaciteta u Ministarstvu fi n ansija u budžetiranju, makroekonomskim projekcijama i ana lizama, poreskom i carinskom sistemu i sistemu državne pomoći’’, korisnik Ministarstvo finansija.

Delegacija Evropske komisije sastavlja užu listu projekt nih ideja, nakon čega se od nadležne institucije očekuje da projektne ideje razvije u opise projekata, tj. Project Fiche, u formatu propisanom od strane Evropske komisije. opisi projekata se razvijaju tokom trećeg i četvrtog kvartala tekuće godine.

Ono što nas očekuje u narednom periodu je konačna odluka o projektima koji će se finansirati iz IPA sredstava, a koju donosi Evropska komisija. nakon odobrenja opisa projekata od strane Evropske komisije vrše se pripreme za odobravanje i potpisivanje Finansijskog sporazuma o nacionalnom godišnjem IPA programu i utvrđuju se obaveze institucija/korisnica projekta. Sledeći korak u procesu programiranja je priprema tenderske dokumentacije i sprov-ođenje tendera.

višekorisnički IPa 2010 program

Značaj Višekorisničkih regionalnih i horizontalnih prog­rama je u dopunjavanju i povećanju vrijednosti programa planiranih pod nacionalnim IPA programima. Višekorisnički MIPD podrazumijeva saradnju i posvećenost zemalja korisn­ica Evropskog i Pristupnog partnerstva. Pored toga, ovaj program očekuje aktivno učestvovanje u programiranju nadl­ežnih organa u zemljama korisnicama.

Programi koji se realizuju u okviru MB IPA­e su definisani Višekorisničkim višegodišnjim indikativnim planskim dok umen­tom (Multi­Beneficiary Multi­annual Indicative Planning Doc u­ment ­ MB MIPD) u čijoj izradi, putem dostavljanja kom ent ara, učestvuju države korisnice MB IPA­e (Albanija, Bosna i He­rcegovina, Makedonija, Hrvatska, Crna Gora, Srbija i Tu rska).

Projekti iz MB IPA programa se pripremaju centralizova­no, tj. od strane Evropske komisije, sa ciljem promovisanja reg iona lne saradnje. Programiranje MB IPA se zasniva na pr­ipremi projektnih formulara i finansijskih prijedloga od strane Evropske komisije. Evropska komisija inicira i prip rema nacrt projektnih ideja, na osnovu potreba država regiona i prioriteta sadržanih u MB MIPD­u. Pripremljeni prijedlozi se dostavljaju državama korisnicama na komentare, nakon čega slijede međusektorske konsultacije unutar Generalnih direktorata Evropske komisije. Konačnu odluku o odobravanju/neodobr­avanju prijedloga projekata donosi IPa Komitet u kome su predstavnici zemalja članica. Odluku IPA Komiteta o pred­loženim projektima prati potpisivanje Finansijskog sporazuma između Evropske komisije i države korisnice.

Kada govorimo o regionalnoj podršci Višekorisnički MIPD za period 2009-2011 se fokusira na aktivnosti regionalne saradnje kojima se pruža potpora pomirenju i političkom dijalogu u okviru Procesa stabilizacije i pridruživanja jugoist­očne Evrope. A kada govorimo o horizontalnim programima, onda se akcenat stavlja na aktivnosti vezane za ekonomski razvoj u saradnji sa međunarodnim finansijskim institucijama, kao i na učešće zemalja korisnica u programima Zajednice otvorenim za zapadni Balkan.

Shodno gore pomenutom, za 2010. godinu Crnoj Gori je ponuđeno oko 50 projektnih ideja iz višekorisničkog pro­grama. Ministarstvo finansija za navedenu godinu je načel no dalo saglasnost na sljedeće projektne ideje:

1. Borba protiv pranja novca, finansiranje terorizma, ko­nfiskacija sredstava

Ovaj projekat, za koji Crna Gora nema obavezu finansi­ranja i koji će se finansirati kroz GRANT, se odnosi na strukture koje su direktno uključene u borbu protiv pranja novca i to u sljedećim državama: Albaniji, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Makedoniji, Srbiji, Crnoj Gori, Moldaviji, Turskoj i UNMIK Kosovo.

Svrha ovog projekta je jačanje regionalnog nivoa među­agencijske saradnje i administrativnih kapaciteta za otkrivanje i prevenciju pranja novca i finansiranja terorizma. Kao drugi cilj ovog projekta ističe se harmonizacija domaćeg zakonodavstva u oblasti pranja novca sa zakonodavstvom EU, politikama, procedurama i standardima, sa posebnim osvrtom na povezanost pranja novca sa ilegalnom migracijom i trgovinom ljudima, trendove i indikatore pranja novca i finansiranja terorizma, neprofitne organizacije u smislu nji­hove moguće povezanosti sa finansiranjem terorizma. Do­d atna svrha ovog projekta je i poboljšanje operativnih stru-ktura, sprovođenje zakona i poboljšanje sudskog sistema.

Očekivani rezultati ovog projekta su: stvaranje efikasnog mehanizma za borbu protiv prekogranične dimenzije pranja terorizma, jačanje saradnje između organa za sprovođenje

18

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

zakona, kao i stvaranje kapaciteta za ispunjavanje zahtjeva EU legislative u pogledu borbe protiv pranja novca.

Aktivnosti na sprovođenju ovog projekta odnosiće se na: podršku tijelima za sprovođenje zakona i tijelima krivičnog gonjenja u stvaranju procedura za međunarodnu saradnju, kao i za donošenje zakonodavnih akata kojima će se izdiferencirati kompetencije policije, finansijske pol­icije i tužilaštva; utvrđivanje karakteristika pranja novca na regionalnom nivou, kao i naglašavanje razlika među državama u ovoj oblasti ukoliko postoje; identifikovanje prepreka uspješnoj prevenciji i represivnim sudskim po-litikama na nacionalnom i regionalnom nivou; koncipir­anje preporuka koje se odnose na regionalne politike i prakse.

2. Razvoj regionalnog mehanizma za direktnu razmjenupodataka između agencija nadležnih za povraćaj dobara ujugoistočnoj Evropi.

Projekat je namijenjen zemljama koje imaju osnovane agencije za povraćaj sredstava: Albaniji, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Makedoniji, Srbiji, Crnoj Gori, Moldaviji, Turskoj i UNMIK Kosovo.

Kao svrha ovog projekta ističe se jačanje aktivnosti relevantnih državnih organa na utvrđivanje prekogranične dimenzije organizovanih kriminalnih grupa i procjenjivanje nivoa razvijenosti saradnje između agencija za povraćaj sredstava i specijalizovanih agencija, osnivanje fondacije za utvrđivanje mehanizama unaprijeđene baze podataka i njihov dalji razvoj u sistem za direktnu razmjenu operativnih informacija.

aktivnosti koje treba preduzeti za ostvarivanje ovih ciljeva odnose se na analizu postojećeg zakonodavnog okvira u oblasti povraćaja sredstava, revidiranje najbolje prakse koja se tiče međunarodne saradnje i identifikovanje osnova, kao i potpisivanje ugovora za uspostavljanje mehanizama za direktnu razmjenu informacija između tijela za povraćaj sredstava.

3. Razmjena elektronskih podataka i automatsko pov­ezivanje carinskih informatičkih listi

Kao korisnici ovog projekta, za koji, takođe, ne postoji oba veza finansiranja, ističu se Uprave carina u zemljama zapadnog Balkana i Turske.

opšti cilj ovog projekta je izgradnja administrativnih kapaciteta u strukturama carinske administracije u po-gledu efikasnog sistema elektronske razmjene pod ataka. Specifični cilj ovog projekta je implementacija proce dura i tehnička realizacija sistema razmjene elektronskih podataka čime će se poboljšati borba protiv nepravilnosti

i prevara, regionalna saradnja, kao i uopšte položaj ovih ad m inistracija.

Aktivnosti na sprovođenju ovog projekta će se bazirati na tehničkoj podršci zemljama korisnicama za realizaciju ovog projekta, obezbjeđenje podrške za nabavke opreme i softverskih licenci. Tehnička podrška će se odnositi na koordinaciju aktivnosti administracija država korisnica, obe­zbj eđujući podršku u smislu programiranja, dizajniranja projekta i konsultativnih usluga, kao i obuka za korisnike. a podrška za nabavku opreme odnosiće se na tehničku eksp­ertizu za nabavku server hardware i softverske licence kao i perifernih naprava kako bi sistem mogao da funkcioniše.

4. Statistička saradnja zemalja korisnica

Ovaj projekat za koji su još počela da se namjenjuju sredstva 2003. godine (CARDS program), predložen je ze­mljama zapadnog Balkana i Turskoj. Ne postoji, takođe, ni za ovaj projekat obaveza finansiranja od strane Crne Gore, jer nije riječ o investicionom projektu.

Svrha ovog projekta je unapređenje i jačanje statističkog sistema u zemljama korisnicama i sa tim u vezi dostupnost, kvalitet, uporedivost i tačnost statističkih podataka.

Ono što se od ovog projekta očekuje je da se poboljša produktivnost proizvodnje statistike, održivost, transfer zna­nja, dostupnost, kvalitet i uporedivost podataka; da se zemlje korisnice pripreme za primjenu acquis communautaire, da se poboljša koordinacija zemalja korisnica nacionalnim statističkim sistemom, kao i poboljšanje u obezbjeđivanju EUROSTAT­a potrebnim statističkim podacima.

Aktivnosti kojima će se zacrtani ciljevi ostvariti odnose se na pružanje tehničke podrške u smislu slanja ekspertskih misija u zemlje korisnice, organizaciju seminara i radionica, funkcionisanje help deskova kako bi se obezbijedila podrška u kontinuitetu. Generalno ove aktivnosti će pomoći integrisanju statističkog osoblja u međunarodnu mrežu i zbog toga treba poraditi na doprinosu za motivaciju osoblja.

Ovim projektom je predviđeno da se obuhvate sljedeće statističke oblasti: makroekonomska statistika, statistika cijena, statistika spoljne trgovine, demografska statistika, sta tistika tržišta rada, poljoprivredna statistika, biznis sta­tistika, statistika u oblasti nauke i tehnike, statistika infor-matičkog društva, statistika energije i transporta, statistika oblasti životne sredine, statistika turizma.

Irma Nišić, savjetnik Branka Despotović, savjetnik

19

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Shodno Zakonu o budžetu Crne Gore za 2009. god­inu („Sl. List CG“ br. 82/08) planirana su sredstva za Kapi­talni budžet u ukupnom iznosu od 217.212.715,00 €. Za Direkciju javnih radova planirana su sredstva u iznosu od 122.612.715,00 €, dok su za Direkciju za saobraćaj planir­ana sredstva u iznosu od 94.600.000,00 €.

Direkcija javnih radova je, u okviru planiranih kapita­lnih projekata, u prvoj polovini tekuće godine otpočela sa pripremom projektne dokumentacije i nastavila sa reali-zacijom sljedećih projekata:

• Izgradnja i rekonstrukcija objekata predškolskog obrazovanja

- dječiji vrtić u GolubovcimaNakon obavljene procedure javnog nadmetanja Direkcija

javnih radova je ugovorila radove na izgradnji objekta. obave-za gradske opštine Golubovci je raščišćavanje lokacije, a obaveza Ministarstva prosvjete i nauke je pribavljanje građ­evinske dozvole. Realizacijom ovog projekta poboljšaće se uslovi za odvijanje predškolskog vaspitanja.

• Izgradnja i rekonstrukcija objekata osnovnog obrazovanja

- osnovna škola »risto Manojlović« i osnovna muzička škola u kolašinu

tokom 2008. godine završeni su radovi na realizaciji I faze izgradnje ovog objekta. tokom 2009. godine planiran je nastavak radova sa ciljem završetka u 2010. godini. objekat je ukupne površine cca 6.300 m2. Dio objekta za potrebe

osnovne škole, površine 5.750 m2, projektovan je za potrebe 1200 ­ 1300 učenika sa radom u dvije smjene a dio objekta za potrebe Muzičke škole je površine 550 m2. Izgradnjom ovog modernog školskog objekta stvoriće se optimalni uslovi za odvijanje nastave.

- osnovna škola »ante đedović« u BaruTokom 2008. godine izrađena je projektna dokumentacija

i otpočeli radovi na izgradnji objekta, dok se u 2009. godini nakon završetka turističke sezone planira nastavak radova.

realizacija Kapitalnog budžeta u prvoj polovini 2009. godine

Ljilana Crnčević

Snežana Mugoša

20

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Realizacijom ovog projekta, dobiće se objekat površine 5.900 m2, kapaciteta 1.200 učenika sa radom u dvije smje ­ne. Objekat sadrži 26 učionica opšte namjene, 6 specij­alizovanih kabineta, salu za fizičko vaspitanje i ostale prateće administrativne i tehničke prostorije.

• Izgradnja i rekonstrukcija objekata srednjeg obra-zovanja

- rekonstrukcija i adaptacija srednjih školana osnovu Izvještaja o inspekcijskom nadzoru Institucija

i javnih ustanova u obrazovanju, koje su obavili sanitarni inspektori, otpočelo se sa pripremama za rekonstrukciju obje­kata za srednje obrazovanje u cilju stvaranja boljih uslova za boravak i rad učenika i nastavnog kadra, u sljedećim grado­vima: Podgorica, Bar, Berane, Plav, Rožaje, Bijelo Polje, Kotor, Herceg­Novi, Nikšić, Pljevlja, Budva, Tivat.

• Izgradnja i rekonstrukcija objekata visokog obrazovanja

- univerzitetski centar – Berane

U 2008. godini završena je izrada projektne dokumen­tacije i započeti su radovi, u prvoj polovini 2009. godini na­

stavljeni su radovi na rekonstrukciji čiji se završetak planira do kraja tekuće godine. Izgradnjom ovog objekta, organizovaće se sadržaji za 350 – 400 studenata u skladu sa normativima za ovu vrstu objekta.

- kompleks zgrada Muzičke, likovne i dramske akademije na cetinju

U prvoj polovini 2009. godine završen je konkurs za izbor najboljeg idejno-arhitektonskog rješenja. nakon usvajanja planske dokumentacije od strane opštine Cetinje planirana je izrada i tehnička kontrola projektne dokumentacije čime će se stvoriti uslovi za početak izgradnje. Cilj ovog projekta je stvaranje uslova i adekvatnih kapaciteta za normalno odvijanje nastave u školovanju kadrova ovog profila.

- studentski domovi u Podgorici i nikšićuZa 2009. godinu planirana je rekonstrukcija i nadogra­

dnja studentskih domova u Podgorici i Nikšiću. U prvoj pol­ovini 2009. godine realizovane su aktivnosti vezane za otkup zemljišta za izgradnju studentskog doma u Nikšiću.

• Izgradnja i rekonstrukcija administrativnog prostora za rad državnih organa

- nova zgrada vlade crne Gore u Podgorici

Tokom 2007. i 2008. godine izrađena je projektna doku­mentacija i započeto je sa izvođenjem radova, dok se u 2009. godini planira završetak izgradnje i opremanje objekta.

- Poslovna zgrada Područne jedinice policije u Podgor ici

21

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

U 2009. godini nastavljeni su radovi na izgradnji objekta, dok se do kraja godine planira nastavak i završetak izgradnje i opremanje objekta. Izgradnjom ovog objekta obezbijediće se uslovi za rad policije, propisani novim Zakonom o krivič­no m postupku i Zakonom o policiji. Takođe, ispuniće se evro­pski standardi vezani za prostorije za zadržavanje i prepozna­vanje.

- objekat upravnih poslova Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave u Pljevljima

nakon obavljene procedure javnog nadmetanja ugovo-r eni su i započeti radovi na izgradnji kotlarnice uz novoizgr­ađeni objekat. Do kraja godine planira se završetak radova na kotlarnici kako bi se objekat stavio u funkciju.

- nova zgrada Ministarstva odbrane, Generalštaba, Mini starstva inostranih poslova i crnogorske akademije nauka i umjetnosti

nakon procedure javnog nadmetanja ugovorena je izrada projektne dokumentacije. Do kraja 2009. godine planira se završetak izrade projektne dokumentacije, pribavljanje potrebnih dozvola i saglasnosti i početak izgradnje objekta za smještaj navedenih institucija, na lokaciji u zahvatu DUP­a Nova Varoš II, koja je u vlasništvu Crne Gore i čiji je korisnik Ministarstvo odbrane. Planiranje izgradnje objekta uslovljeno je, u prvom redu, potrebom za obezbjeđenjem smještajnih kapaciteta za Ministarstvo odbrane, Generalštab Vojske Crne Gore, Ministarstvo inostranih poslova i Crnogorsku akademiju nauka i umjetnosti.

- Zgrada državnih agencija – II faza

U prvoj polovini 2009. godine nastavljeno je sa radovima na objektu započetom u 2008. godini. Do kraja 2009. godi ne planira se nastavak i završetak radova na izgradnji i opre-manju objekta. Realizacijom ovog projekta dobiće se objekat ukupne površine cca 7.000 m2 i prostor za 250 zaposlenih, odnosno trajno će se riješiti pitanje smještaja novih i postoje­ćih institucija od državnog značaja. Na taj način će se obez­bijediti institucionalno jačanje u oblasti zaštite životne sre­dine i prostornog uređenja.

nova zgrada komande u kasarni »Milovan Šaranović« u danilovgradu

U prvoj polovini 2009. godine započeta je izrada proje­ktne dokumentacije. Do kraja godine planira se završetak izrade i tehnička kontrola projektne dokumentacije. U Garn­izonu Danilovgrad lociran je veći broj jedinica Vojske Crne Gore. Izgradnjom ovog objekta stvoriće se uslovi za prostorno obezbjeđivanje Komandi jedinica u kasarni.

• Izgradnja, rekonstrukcija i adaptacija objekata kulture

- Muzički centar – rekonstrukcija i adaptacija objekta doma vojske u Podgorici

U toku 2007. godine završeno je javno nadmetanje za izradu Glavnog projekta i otpočelo se sa izradom proje kta. tokom 2008. godine završena je izrada projektne doku-mentacije a u 2009. godini planira se izvođenje pripremnih demontažnih radova na objektu i nastavak radova na rekons ­trukciji postojećeg objekta površine 4.800 m2, uz dogradnju dodatnih 450 m2. Realizacijom ovog projekta stvoriće se savremeni tehničko­tehnološki uslovi, prvenstveno za raz voj muzičke umjetnosti i muzičke djelatnosti i zaštitu i preze­ntaciju filmskog fonda, kao i razvoj drugih nedostajućih kul­turnih sadržaja.

- rekonstrukcija i adaptacija objekata kulture na sjeveru crne Gore

Nakon obavljene procedure javnog nadmetanja započelo se sa ugradnjom nedostajuće opreme u Centrima kulture: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Plav, Gusinje, Murino, Pluži­ne, Pljevlja, Rožaje. Do kraja godine planira se nastavak rad ova na opremanju, kao i početak i završetak radova na adaptaciji i rekonstrukciji centara kulture u: Andrijevici, Be­

22

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

ranama, Bijelom Polju, Žabljaku, Plavu, Gusinju, Murinu, Plu­ži nama, Pljevljima, Rožajama.

• Izgradnja stambenih objekata- stambeni objekti za potrebe Ministarstva odbraneU 2008. godini izrađena je projektna dokumentacija.

nak on obavljene procedure javnog nadmetanja u 2009. go-dini započelo se sa radovima na izgradnji objekta. Realizac­ijom ovog projekta dobiće se objekat bruto površine 8.966 m2 sa 76 stambenih jedinica i oko 890 m2 poslovnog prostora.

• Izgradnja i rekonstrukcija graničnih prelaza- Granični prelazi (dobrakovo, dračenovac, Božaj, Šće-

pan Polje i debeli Brijeg)U 2009. godini planiran je nastavak radova na mo de­

r nizaciji graničnih prelaza. Izrađen je dio projektne doku­mentacije za Granični prelaz Dobrakovo i Granični prelaz Dračenovac na nivou idejnog rješenja. Planirane aktivnosti do kraja 2009. godine odnose se na izradu i tehničku kontrolu projektne dokumentacije za Granične prelaze Dobrakovo, Dračenovac i Sitnicu, kao i na eksproprijaciju zemljišta za gra nične prelaze Dobrakovo i Dračenovac.

• Izgradnja lokalne infrastrukture- ulica »13 jul« - nikšić

Početkom 2009. godine, nakon obavljene procedure javnog nadmetanja, ugovoreni su i započeti radovi na dionici dužine 950 m. Ukupna dužina saobraćajnice predviđena za rekonstrukciju iznosi 4.700 m. Rekonstrukcijom ove gradske saobraćajnice sa svom potrebnom infrastrukturom stvoriće se uslovi za bezbjedno odvijanje dvosmjernog saobraćaja.

- Izgradnja mini obilaznice u Plavu

U 2008. godini završena je izrada projektne dokumen­tacije i otpočelo se sa izvođenjem radova. U 2009. godini za­početi su radovi na izgradnji ove saobraćajnice dužine 1.100 m sa svom potrebnom infrastrukturom. Tako će se stvoriti uslovi za bolji protok i bezbjednije odvijanje saobraćaja u gradskoj zoni.

- rekonstrukcija glavne gradske saobraćajnice na Žabljaku

nakon obavljene procedure javnog nadmetanja, zapo-čelo se sa rekonstrukcijom preostale dionice u dužini 550 m. Do kraja 2009. godine planira se završetak radova na reko nstrukciji ove dionice sa čime će kompletna gradska saobraćajnica biti rekonstruisana.

- karavanski put - rožajeTokom 2008. godine ugovoreni su i započeti radovi na

rekonstrukciji ulice dužine 2.250 m. Radovi na rekonstrukciji biće završeni do kraja 2009. godine.

- Pomoć lokalnim upravama u rješavanju infrastru-kturnih problema

U 2009. godini započeti su planirani radovi na modern­izaciji lokalnih puteva i rekonstrukciji gradskih saobraćajnica čiji se završetak planira do kraja godine.

Lokalni put u Danilovgradu

Takođe se u 2009. godini planira početak radova na ure đenju korita Ćehotine u Pljevljima i kanalizacionog kole­ktora u Beranama.

23

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

• Projekti očuvanja životne sredine- sanitarne deponijeZa projekat sanitarnih deponija tokom 2008. godine

započete su pripremne aktivnosti. U 2009. godini započeta je izrada projektne dokumentacije za deponije u Nikšiću, Bijelom Polju i Beranama. Do kraja godine planira se završetak izrade i tehničke kontrole dokumentacije, kao i stvar anje uslova za izgradnju deponija.

- Postrojenja za prečišćavanje otpadnih vodaU toku je izrada studija izvodljivosti i elaborata procjene

uticaja na životnu sredinu za postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u opštinama: Plav, Ulcinj i Cetinje.

• Projekat »Integralno upravljanje ekosistemom ska-d arskog jezera«

Projekat se realizuje u Crnoj Gori i albaniji, sredstva za realizaciju obezbjeđuje Globalni fond za životnu sredinu u obliku donacije, dok se projekat implementira od strane Svjetske banke. obaveza Vlade Crne Gore je da se planirana sredstva koriste za izradu postrojenja za prečišćavanje otpa­dnih voda na Vranjini.

• Projekti razvoja turizma- stvaranje uslova za razvoj »Pješačenja i biciklizma« U 2008. godini započeta je realizacija navedenog

proje kta. U 2009. godini realizovane su aktivnosti vezane za izradu promotivnog materijala i učešće u finansiranju sa UNDP­em za jačanje kapaciteta planinarskog i biciklističkog saveza Crne Gore.

• Izgradnja regionalnog vodovoda- regionalni vodovodIzgradnjom ovog sistema poboljšaće se kvalitet usluga

vodosnabdijevanja na crnogorskom primorju i otkloniti deficit u isporuci vode tokom ljetnje turističke sezone. U finansiranju ovog projekta učestvovaće Svjetska banka, Evropska banka za obnovu i razvoj, JP »Regionalni vodovod Crnogorsko primo­rje« i Vlada Crne Gore.

Sredstva planirana Kapitalnim budžetom za 2009. godinu odnose se na učešće Vlade Crne Gore u projektu izgr­a dnje regionalnog vodovoda.

• Izgradnja i rekonstrukcija objekata zdravstva- domovi zdravlja u Podgorici

U 2008. godini završena je izrada projektne dokumen­tacije i započeto sa izvođenjem radova I faze. U toku su radovi na rekonstrukciji i dogradnji Domova zdravlja »Nova Varoš« i »Pobrežje« u Podgorici. Do kraja 2009. godine planira se zav­ršetak radova I faze.

- odjeljenje onkologije kliničkog centra crne Gore u Podgorici

U toku 2008. godine završena je izrada projektne doku­me ntacije i započeti radovi. U 2009. godini završeni su grubi građevinski radovi, koji su planirani u I fazi. Nakon obavljene procedure javnog nadmetanja započelo se sa izvođenjem radova II faze.

- Institut za javno zdravlje u Podgorici

U toku 2007. godine izrađena je projektna dokumentacija i započelo se sa izvođenjem radova. Tokom 2008. godine nastavljeno je sa radovima na izgradnji i rekonstrukciji objekta, dok se u 2009. godini planira završetak radova na izgradnji i opremanju objekta. Završetkom započetih radova obezbijediće se uslovi za kontrolu, prevenciju i eliminaciju određenih zaraznih i hroničnih nezaraznih bolesti.

- centri za transfuziju

Tokom 2007. godine završeni su poslovi u Bijelom Polju i Pljevljima i započeta izgradnja novog objekta u Beranama.

24

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

U toku 2008. godine završeni su grubi građevinski radovi na izgradnji centra za transfuziju u Beranama. Za 2009. go d­inu planiran je nastavak i završetak radova na izgradnji na-vedenog objekta.

• Izgradnja i rekonstrukcija objekata socijalnog staranja

- dom za stare osobe u Bijelom Polju

Sredstva planirana Kapitalnim budžetom za 2009. godinu su namijenjena za stavljanje kompletnog objekta u funkciju. Završetkom navedenog projekta staviće se u funkciju objekat površine od cca 5.100 m2, u kojem bi bilo smješteno 180 starih lica i stvoriće su uslovi za smještaj i njegu starih lica za sjeverni region Crne Gore.

• nabavka protivpožarnog amfibijskog aviona i opreme

Nabavkom protivpožarnog amfibijskog aviona poboljšani su kapaciteti opreme za protivpožarnu zaštitu Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave i opštinskih vatrogasnih jedinica.

Takođe je i Direkcija za saobraćaj u okviru planiranih kapitalnih projekata, u prvoj polovini tekuće godine nastavila sa realizacijom sljedećih kapitalnih projekata:

• Put risan – Grahovo – Žabljak Izgradnja puta Risan – Grahovo – Nikšić – Žabljak se

vrši kroz više projekata, a model finansiranja ovih projekata je finansiranje od strane izvođača radova na duži vremenski period. Za 2009. godinu planirana je rekonstrukcija dionice od Kruševice do Jasenovog polja, dok će krajem godine dionica od Risna do Nikšića biti puštena u saobraćaj.

održavanje državnih puteva •Održavanje državnih puteva je program koji obuhvata

redovno i investiciono održavanje državnih puteva.Program Investicionog održavanja obuhvata poslove

nadzora, projektovanje, saniranje klizišta, zidova, kosina, mostova, tunela, za rekonstrukciju trupa puta i asfaltnih kolovoza i rekonstrukciju puta Slijepač most – Tomaševo.

• treće trake na magistralnim putevima Programom izrade trećih traka rješavaju se problemi

uskih grla na većim usponima i mjestima velikog protoka sao­b raćaja. Za 2009. godinu planirana je izrada tri treće trake u dužini od 9,6 km:

­ treća traka na magistralnom putu Podgorica­Nikšić,­ treća traka na magistralnom putu Podgorica­Cetinje i­ treća traka na magistralnom putu Cetinje­Budva.

• održavanje željezničke infrastrukture Projekat obuhvata tekuće i investiciono održavanje Že­

lje zničke infrastrukture, kao i regulisanje željezničkog sao b­raćaja.

ODSjEK zA PLANIRANjE jAVNIh INVESTICIjALjiljana Crnčević, samostalni savjetnik ISnežana Mugoša, samostalni savjetnik I

25

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Državni dug Crne Gore na 30.06.2009. god. iznosi 1.003,6 mil. eura ili 28,4% bruto domaćeg proizvoda (BDP). Unutrašnji dug iznosi 450,3 mil. eura ili 12,7% BDP­a, dok spoljni dug iznosi 553,3 mil. eura ili 15,5% BDP­a. Garancije Crne Gore iznose oko 65,8 mil. eura, ili 1,9% BDP­a, odnosno 6,6% državnog duga. Državni dug čini oko 66.2% ukupno realizovanih budžetskih prihoda u 2008. godini (bez prihoda od privatizacije, kredita i donacija).

kretanje spoljnjeg duga u toku prve polovine 2009. godine

Spoljni dug je u toku prve polovine 2009. godine porastao za 71,6 mil. eura u odnosu na kraj 2008. god. Stanje ino duga uvećano je uslijed preuzimanja duga Željezničke infrastrukture Crne Gore A.D. prema Češkoj eksportnoj banci (ČEB) u iznosu od 48,1 mil. eura, prema Evropskoj investicionoj banci (EIB) u iznosu od 7,0 mil. eura, Evropskoj banci za obnovu i razvoj (EBRD) u iznosu od 11,0 mil. eura, i preuzimanjem duga Željezničkog prevoza Crne Gore A.D. prema EUROFIMI u iznosu od 34,5 mil. CHF. Stanje duga je umanjeno na osnovu redovnih otplata glavnice u iznosu od oko 11,9 mil eura.

U iznos spoljnjeg duga nijesu uključene obaveze po osnovu neriješenih dužničkih pitanja prema Libiji, Kuvajtu, Češkoj i Slovačkoj i UBS banci po osnovu obveznica izdatih u okviru Londonskog kluba. Dug prema vladama ove četi ri zemlje Crnoj Gori je pripao po osnovu raspodjele nealoc iranog duga (5,88% od 38% za Srbiju i Crnu Goru) i, shodno Sporazumu o pitanjima sukcesije iz Beča 29. juna 2001. godine, rješava se usaglašenim stavovima u okviru Komiteta za podjelu finansijske aktive i pasive bivše SFRJ. Što se tiče API obveznica, očekuje se da će se u drugoj polovini 2009. godine održati pregovori sa predstavnicima UBS banke, u cilju iznalaženja mogućnosti za bilateralno rješavanje ovog pitanja. Ukupan iznos obaveze po osnovu neriješenih dužničkih pitanja vjerovatno će iznositi oko 1% BDP­a i uključen je u projekcije kretanja duga u periodu 2009-2012.

navedeni podatak o stanju ino duga podrazumijeva iznose angažovanih (povučenih) kreditnih sredstava po po jedinim kreditima. Od ukupno raspoloživih kreditnih sre dstava, ostaje neangažovano po osnovu IDA kredita oko 10,4 mil. SDR, KfW kredita (vodosnabdijevanje faza II i III) 28,3 mil. eura, EBRD kredita za projekat rehabilitacije puteva u iznosu od oko 1,4 mil. eura, poljskog kredita u iznosu od oko 0,3 mil. eura, mađarskog kredita u iznosu od oko 3,2 mil. eura i francuskog kredita za EPCG oko 0,2 mil.eura, kao i preuzetih kredita Željeznice kod EIB u iznosu od 6,8 mil. eura i EBRD u iznosu od 4,0 mil. eura. Takođe, u budućem periodu očekuje se da će biti povučena

sredstva robnog kredita Vlade Španije za reciklažni centar u Podgorici u iznosu od 5,0 mil. eura, a uslov za povlačenje je Sporazum između Ministarstva finansija Crne Gore i španske strane koji je potpisan u martu 2009. godine, sredstva robnog kredita Erste Bank iz Austrije u iznosu od 6,0 mil. eura, kredita Međunarodne banke za obnovu i razvoj (IBRD) za projekat „Katastar“ u iznosu od 11,0 mil. eura i „Energetska efikasnost“ u iznosu od 6,5 mil. eura, kao i 4,0 mil. eura iz kredita Evropske investicione banke (EIB) potpisanog za vrijeme SCG, za projekat rehabilitacije puteva i 5,0 mil. eura za projekat otpadne vode, sredstva kredita za finansiranje projekta „Nabavka specijalnih vozila za gašenje požara i spasavanje“ kod austrijske banke Steie rmarkisiche Bank und Sparkassen AG u iznosu od 16,9

Izvještaj o državnom dugu Crne Gore

na 30. jun 2009. godine

Nemanja Pavličić

Ana Banović

26

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

mil. eura, kao i sredstva kredita IBRD za finansiranje Projekta institucionalnog razvoja i jačanja poljoprivrede u iznosu od 11,0 mil. eura. Shodno navedenom, ukupan iznos raspoloživih a nepovučenih sredstava je oko 121,5 mil. eura.

U prvom kvartalu 2009. godine potpisan je Ugovor o kreditu za finansiranje projekta „Nabavka specijalnih vozila za gašenje požara i spasavanje“ sa austrijskom bankom Steiermarkisiche Bank und Sparkassen AG u iznosu od 22,0 mil. eura, Ugovor o kreditu za finansiranje Projekta instituci onalnog razvoja i jačanja poljoprivrede u iznosu od 11,0 mil. eura i Ugovor o garanciji sa EBRD za kredit za realizaciju pro jekta za Željeznicu, faza III u iznosu od 4,0 mil. eura.

Depoziti Ministarstva finansija na 30.06.2009. godine iznose oko 72,7 mil eura, uključujući i 38.477 unci zlata, što je za oko 18,0 mil. eura više nego na kraju 2008. godine, dok depoziti državnih fondova, koji nijesu u potpunosti integrisani u sistem trezora – Fonda PIO, Fonda za zdravstveno osiguranje i Fonda za razvoj Crne Gore, prema podacima Centralne banke CG na 31.05.2009. godine iznose 51,1 mil. eura, tako da je neto iznos državnog duga oko 24,9 % BDP-a.

Kretanje unutrašnjeg duga u toku prve polovine 2009. godine

Unutrašnji dug je u toku prvog kvartala 2009. godine uvećan za 37,3 mil. eura. Rast unutrašnjeg duga u toku 2009. godine uzrokovan je nastavkom realizacije projekata Direkcije za saobraćaj u cilju rješavanja uskih grla u saobraćaju, pre-uzimanjem duga Željezničkog prevoza Crne Gore i Željezničke infrastrukture Crne Gore prema komercijalnim bankama u iznosu od oko 3,0 mil. eura i preuzimanjem duga Radio televizije Crne Gore u iznosu od 4,1 mil. eura, emisijom Državnih zapisa u iznosu od 34,7 mil. eura i povećanjem zaduženosti opština.

Očekuje se da će unutrašnji dug rasti u budućem periodu uslijed uvećanja obaveza po osnovu restitucije.

Ukupna obaveza, po osnovu restitucije, iznosi 106,5 mil. eura, što je za 10,3 mil. eura manje nego na kraju 2008. godine. Smanjenje iznosa duga po osnovu restitucije uzrokovano je isplatom obaveza u gotovini i otkupom obveznica FO01 i FO02 od strane Države na berzi. Vlada CG je, u cilju smanjenja unutrašnjeg duga, u januaru ove godine počela otkup obveznica restitucije, po osnovu obeštećenja bivših vlasnika, prije roka

STANJE DRŽAVNOG DUGA CRNE GORE NA DAN 30.06.2009. god.EURO (milioni)Inostrani dug

Kreditor Stanje duga BDP est Ino dug/BDP % ino duga % javnog duga(2/3)

1 2 3 4 5 6Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 183,6 3.538,0 5,2% 33,2% 18,3%Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 7,4 3.538,0 0,2% 1,3% 0,7%Zemlje članice Pariskog kluba kreditora* 127,8 3.538,0 3,6% 23,1% 12,7%Međunarodna organizacija za razvoj (IDA)** 53,8 3.538,0 1,5% 9,7% 5,4%Evropska investiciona banka (EIB)**** 36,0 3.538,0 1,0% 6,5% 3,6%Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) 16,4 3.538,0 0,5% 3,0% 1,6%Razvojna banka Savjeta Evrope 1,2 3.538,0 0,0% 0,2% 0,1%Evropska Zajednica 5,5 3.538,0 0,2% 1,0% 0,5%Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW) 10,8 3.538,0 0,3% 2,0% 1,1%Austrijski kredit 4,1 3.538,0 0,1% 0,7% 0,4%Madjarski kredit 11,8 3.538,0 0,3% 2,1% 1,2%Poljski kredit 11,8 3.538,0 0,3% 2,1% 1,2%Societe Generale - Education IT 1,8 3.538,0 0,1% 0,3% 0,2%Francuski kredit*** 8,3 3.538,0 0,2% 1,5% 0,8%EUROFIMA - dug Željeznice***** 22,9 3.538,0 0,6% 4,1% 2,3%Češki EXIM - dug Željeznice 45,0 3.538,0 1,3% 8,1% 4,5%Steiermarkische Bank und Sparkassen AG****** 5,1 3.538,0 0,1% 0,9% 0,5%

UKUPNO 553,3 3.538,0 15,5% 100,0% 55,1%* Iznos originalnog duga u eurima je 71%,američkim dolarima 26% i 3% u ostalim valutama.**Originalni iznos je u specijalnim pravima vučenja (SDR). Korišćen je kurs XDR/EUR = 1.1101

Domaci dugKreditor Stanje duga BDP Dom dug/BDP % dom duga % javnog duga

(2/3)1 2 3 4 5 6

Stara devizna štednja 116,2 3.538,0 3,3% 25,8% 11,6%Dug lokalnih samouprava 61,7 3.538,0 1,7% 13,7% 6,1%Obaveze po osnovu obeštećenja 106,5 3.538,0 3,0% 23,7% 10,6%Krediti kod poslovnih banaka 54,0 3.538,0 1,5% 12,0% 5,4%Krediti nefinansijskih institucija 12,1 3.538,0 0,3% 2,7% 1,2%Zaostale penzije 65,1 3.538,0 1,8% 14,5% 6,5%Državni zapisi 34,7 3.538,0 1,0% 7,7% 3,5%

UKUPNO 450,3 3.538,0 12,7% 100,0% 44,9%UKUPNO DRŽAVNI DUG 1.003,6 3.538,0 28,4%Napomene:

2) 15.09.2008.godine izvršena je emisija obveznica stečenih po osnovu Zakona o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u ukupnom iznosu od 105,0 miliona eura

1) Kredite od njemačke KfW banke za potrebe vodosnabdijevanja koriste opštine, ali je prikazan u zbirnoj tabeli ino duga.

***Robni kredit - EPCG****Krediti EIB u ukupnom iznosu od 47,0 mil. eura koje servisiraju javna preduzeca (Monteput, Aerodromi CG i EPCG) ne ulaze u iznos spoljnjeg duga, već se tretiraju kao garancije.*****Dug prema EUROFIMA je 34,5 mil. CHF, korišćen kurs 0,6636******Kredit za finansiranje nabavke vatrogasnih vozila za MUP

27

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

dospijeća, i do sada je otkupljeno oko 11,2 mil. eura obveznica, za šta je plaćeno oko 3,5 mil. eura.

Vlada je u 2008. godini usvojila odluku o otkupu obveznica devizne štednje građana za 2016. i 2017. god, i do sada je otkupljeno obveznica u vrijednosti od 1,1 mil. eura, od čega u 2009. godini 0,3 mil. eura.

Dug opština iznosi oko 61,7 mil. eura, prema podacima dostavljenim od strane opština. Ministarstvo finansija donijelo je u novembru 2008. godine Uputstvo o sadržaju zahtjeva za zaduživanje opština i ispunjenosti finansijskih uslova za njihovo zaduživanje, kojim se detaljno utvrđuje postupak zaduživanja lokalnih samouprava.

Državni dug Crne Gore sa javnim preduzećima iznosi 1.102,8 mil. eura ili 31,2% BDP­a. Iznos obaveza preduzeća u većinskom državnom vlasništvu izračunat je na osnovu garancija Vlade, podataka Centralne banke i podataka dostavljenih od strane preduzeća.

U toku prve polovine 2009. godine, otplaćeno je po osnovu kamate nerezidentima oko 10,2 mil. eura, a po osnovu glavnice nerezidentima, oko 11,9 mil. eura, dok je po osnovu kamate rezidentima plaćeno oko 0,7 mil. eura i po osnovu glavnice rezidentima 22,1 mil. eura, dok je sa pozicije otplata duga iz prethodnih godina plaćeno oko 32,2 mil. eura. Zakonom o budžetu za 2009. godinu predviđeno je da će se po osnovu glavnice platiti oko 127,74 mil. eura, uključujući obaveze po osnovu prijevremene otplate i obaveze Fonda za obeštećenje, dok će otplata obaveza po osnovu kamate iznositi oko 24,0 mil. eura.

kretanje i održivost državnog duga u narednom periodu

Tabela 2. – Visina javnog duga i učešće u BDP u periodu 2003 – 2008

Godina Javni dug Javni dug/BDP

2003 711,2 49,6%2004 742,4 48,4%2005 700,4 42,7%2006 701,1 38,3%2007 737,2 32,4%2008 894,7 26,8%

Tabela 3. Visina i struktura državnog duga Crne Gore u periodu kraj 2009-2012. god.

2009projekcija

2010 projekcija

2011 projekcija

2012 projekcija

Inostrani dug (u mil €) 882,0 1.128,7 1.341,7 1.344,9

Inostrani dug (u % BDP-a) 24,9 29,6 32,7 31,3

Unutrašnji dug (u mil €) 469,5 456,3 461,4 448,1

Unutrašnji dug (u % BDP-a) 13,3 12,0 11,3 10,4

Ukupan dug (u mil €) 1.351,9 1.585,0 1.803,1 1.793,0

Ukupan dug (u % BDP-a) 38,2 41,6 44,0 41,7

napomena: procijenjeni BDP u 2009. god. 3.538 mil. €, u 2010. god. 3.807 mil. €, u 2011. god. 4.098 mil. €, a u 2012. god. 4.303 mil. € ­ Izvor Ministarstvo finansija

U tabeli 3 je projektovan je iznos državnog duga, na osnovu preuzetih zakonskih i ugovornih obaveza Države, u cilju procjene održivosti duga.

Projekcija kretanja unutrašnjeg duga u periodu od 2009. do 2012. godine navedena u tabeli 1. zasnovana je na pretpostavkama da će dug po osnovu restitucije dostići nivo od 350,0 mil. eura do 2012. godine, dok će otplata obaveza po ovom osnovu iznositi oko 0,5% BDP­a godišnje. Iznos otplate obaveze po osnovu zaostalih penzija biće 34,0 mil. eura godišnje i isplatiće se u potpunosti do kraja 2011. godine. Predviđeno je i novo zaduženje u 2009. godini u cilju finansiranja projekata Direkcije za saobraćaj, za rješavanje uskih grla u saobraćaju, u ukupnom iznosu od oko 5,0 mil. eura. Pretpostavka je da će iznos duga lokalnih samouprava ostati na sadašnjem nivou. otplata obaveze po osnovu devizne štednje iznosiće oko 14,0 mil. eura godišnje. nije uzet u obzir otkup obveznica stare devizne štednje OB16 i OB17 i DO16 i DO7, kao ni otkup obveznica restitucije. Osim toga, pretpostavka je da neće biti preuzimanja dugova preduzeća.

Kod projekcije ino duga nova zaduženja i transferni zajmovi su projektovani u skladu sa dogovorenim okvirom saradnje sa međunarodnim i bilateralnim kreditorima i sredstva će se koristiti za projekte iz oblasti otpadnih vo da, regionalnog vo-dosnadbijevanja, putne i željezničke infra strukture i ener­getike. Kretanje ino duga projektovano je, uz pretpostavku prosječnog trogodišnjeg povlačenja sredstava kredita, kao i da će se sredstva raspoloživih a nepovučenih sredstava, u iznosu od oko 121,5 mil. eura, angažovati u toku 2009. gosd. U 2009. godini dodato je zaduženje u iznosu od 200,0 mil. eura za finansiranje budžetskog deficita i otplate kredita, 2010. dodatnih 180,0 mil. eura i u 2011. godini 150,0 mil. eura. Oč­e kujemo da će se finansiranje obezbijediti iz inostranih izvora. Odsjek za upravljanje dugom i gotovinom je već kontaktirao potencijalne kreditore i smatramo da postoje realne šanse da se obezbijedi projektovani iznos od 200,0 mil. eura u 2009. godini za finansiranje deficita. Međutim, razvoj finansijske krize i njen uticaj na likvidnost i nedostatak povjerenja na kreditnom tržištu, posebno prema kreditorima sa špekulativnim rejtingom, onemogućavaju dostupnost pouzdanog izvora finansiranja.

Projekcija ne uključuje ni obaveze koje će nastati po osnovu izgradnje autoputa Bar­Boljare, kao ni druge infrastrukturne projekte koji nijesu definisani saradnjom sa međunarodnim fin a nsijskim institucijama i bilateralnim kreditorima. Takođe, ni je uzet u obzir eventualni rast obaveza Fonda PIo i Fonda Zdra vstva, usljed negativnih demografskih kretanja strukture stanovništva.

Nemanja Pavličić,pomoćnik ministra

Ana Banović,savjetnik u odsjeku za upravljanje dugom i gotovinom

28

Globalna ekonomska kriza, osim recesije, donijela i neslaganja oko uzroka i načina rješavanja krize između dva ključna subjekta koja njome upravljaju: Vlade i Centralne banke Crne Gore.

Nije tome bilo davno kako su i najviši zvaničnici Vlade Crne Gore »priznali« da naša zemlja ulazi u recesiju. Privre-du je zahvatila nelikvidnost, proizvodnja u najvećim indu-strijskim kapacitetima je prepolovljena, a turistička sezona će po nekim prognozama, prvenstveno u hotelijerstvu, biti ostvarena na nivou do 70 odsto prošlogodišnje. Konkretno, Kombinat aluminijuma je prepolovio proizvodnju, Rudnici bo-ksita ne rade, Rudnik uglja u Pljevljima će polovično raditi jer je TE Pljevlja šest mjeseci van pogona, dok će HE Perućica to biti oko tri mjseca. ako se zna da EPCG u društvenom bruto proizvodu učestvuje izmedju 18 i 20 odsto, realno je očeki-vati da neće biti ostvarena ni najoptimističkija prognoza o

Iz novinarskog ugla: crna gora i globalna ekonomska kriza

Začarani krug

Dragica Lalatović

29

nultom rastu. Prije će biti da ćemo biti u minusu, samo je pitanje koliko.

Problem je uglavnom što nema dovoljno novca, a zbog globalne finansijske krize i rastućeg nepovjerenja u banke, građani Crne Gore su krajem prošle godine povukli oko pola milijarde eura štednje, uprkos donesenom Zakonu kojim dr-žava garantuje depozite. Banke su zbog toga osiromašile, a dotoci iz inostranstva su značajno smanjeni osim sporadič-no, k tome nema stranih investicija ni približno kao u prote-klih dvije godine nakon sticanja nezavisnosti.

Vlada, prvenstveno Ministarstvo finansija i Centralna banka se ne slažu ni oko uzroka krize, niti oko toga kako izaći iz začaranog kruga. U Vladi nijesu zadovoljni mjerama koje preduzima monetarna vlast, računajući da bi »popuštanjem monetranih dizgina« situacija sa likvidnošću u privredi bila bolja. Radi se o neslaganju oko nivoa obavezne rezerve, koje poslovne banke drže kod CBCG, koje iznose oko 160 miliona eura a ona po važećim propisima u zemlji ili inostranstvu, te o rezervacijama za plasirane kredite.

U CBCG misle, prije svega, u okvirima svojih nadležno-sti i brinu o stabilnosti bankarskog sitema, dok u Vladi ne sporeći ni to, smatraju da ta stabilnost mora biti u interesu razvoja Crne Gore. Dakle, Vlada smatra da bi trebalo smanjiti obaveznu rezervu poslovnih banaka kod CBCG, a, takođe, i rezervacije za potencijalne gubitke kako bi se u privredu ubri-zgao svježi novac. Sa tim je saglasan i veći dio bankara koji uzgred, na opasku iz CBCG, da su rezervacije za potencijalne gubitke vrlo niske, kažu da su veće nego u Srbiji, Austriji ili Hr-vatskoj, na primjer. navode primjer da, ako bi se nekoj kom-paniji, koja ima problema zbog globalne ekonomske krize ili je u gubicima, odobrio kredit od milion eura, banka morala izdvojiti rezervacije od 20 do 30 odsto. to su, po njihovom tvrđenju, s jedne strane imobilisana sredstva, a s druge stra-ne, poskupljuju kredite. naime, banke na visoke rezervacije, uglavnom odgovaraju većom efektivnom kamatnom stopom.

Da podsjetimo: CBCG nema emisionu funkciju i nje ne

nadležnosti su time ograničene. Osim važne uloge u super­viziji banaka, ona ima i nadležnost regulisanja količine nov-ca u opticaju. taj instrument je obavezna rezerva. Kada ima previše novca, obavezna rezerva se povećava i obratno, kada ga nedostaje, obavezna rezerva se smanjuje. Na sajtu CBCG se kaže da taj instrument nije korišćen do ove godine, jer je bankarski sistem bio zdrav, a makroekonomska situacija stabilna.Početkom ove godine bankama je bilo dozvoljeno da dijelom sredstava iz obavezne rezerve mogu kupiti držav ne zapise kako bi se poboljšala likvidnost budžeta, dok je CBCG nedavno saopštila da su dvije banke ipak u junu kori stile obaveznu rezervu, što znači da su imale probelma sa likvi-dnošću. Sada je situacija takva da privreda vapi za novcem i otuda ideja da CBCG donese odluke o smanjenju obavezne

rezerve i smanji rezervacije za potencijalne gubitke. Za sada nema najava da će crnogorska monetarna vlast to učiniti, što su očekivanja Vlade, a i većine bankara.

Ono što pak može relativizovati rezultate, čak i u situaci-

ji da CBCG povuče takav potez, jeste činjenica da samo dvije banke imaju tržišno učešće od preko 60 odsto. Najveće ban-ke Crnogorska komercijalna i Prva banka Crne Gore, učestvu-ju sa preko 60 odsto u plasmanim u crnogorsku privredu, a ni jedna ni druga, iz različitih razloga, za sada ne daju kredite. otuda se postavlja pitanje šta bi ostalih devet banaka, koje daju kredite, popravile u povećavanju dotoka novca u privre-du. Nijesu li zbog toga očekivanja privrede od banaka, koja svakodnevno apeluje na banke da na povoljniji način podrže ovu ili onu privrednu granu ili kompaniju, nerealna? A već se kasni sa otplatom kredita, već se kasni sa isplaćivanjem plata zaposlenima, a i to što se isplaćuje, dobrim dijelom je bez poreza i doprinosa, što je Ministarstvo finansija natjera-lo da smanji državnu kasu. A treba obezbijediti adekvatnu zdravstvenu zaštitu osuguranicima, redovne penzije i plate za državne činovnike. I tako u krug.

Već se dovoljno zna o Vladinim potezima koji su bili od-govor na krizu, ali po svemu sudeći to neće biti dovoljno. Vla-du tek čekaju izazovi za nove intervencije, dok većinu građa-na čeka vrijeme koje mogu nazvati »u potrazi za hranom«. Vlada je sklopila ugovor sa Erste bankom za podršku budžetu u iznosu od 30 miliona eura, a pregovara i sa Svis bankom o još jednoj pozajmici. Crna Gora nije prezadužena i zbog toga neće biti problema sa tim kreditima. Ali je pitanje šta će biti sa privredom. Podrška njemačke KFW banke od 50 miliona eura za mala i srednja preduzeća je najvaljena, ali iz CKB kažu da nije sigurno da će potpisati taj ugovor, tako da je to već 30 miliona eura manje. Kada je riječ o podršci Evropske investicione banke od oko 100 miliona eura, takođe, je pro-blem kada će ta sredstva biti operativna, jer će se povlačiti u tranšama. Sljedeći mogući izvor svježeg novca je najavljena dokapitalizacija i privatizacija dijela EPCG. No, očekivanja su da će tender biti finalizovan tek krajem jeseni. Do tada, s na-rodom i po narodnoj: »ne bojte se, dobro biti neće.«

Dragica Lalatović,novinar tV Montena

30

Novi finansijski instrument Evropske komisije, IPA (Instr u­ment pretpristupne pomoći), koji je stupio na snagu 2007. go-dine, nije predstavljao jedinu novinu koja se desila u program-skom periodu od 2007.-2013. godine. Pored zemalja kandidata i potencijalnih kandidata, kao korisnika IPa-e, sa promjenama i izazovima su se ponovo morale suočiti i zem lje članice Evropske unije (EU), kao korisnice strukturnih fon dova.

Crna Gora, kao zemlja potencijalni kandidat, ostvarujući svoje pravo na korišćenje sredstava iz I i II komponente ovog instrumenta pretpristupne pomoći1, u okviru II komponente učestvuje u četiri susjedska biletarna programa (Crna Gora – Hrvatska, Crna Gora – Srbija, Crna Gora – Bosna i Hercegov-ina, Crna Gora – Albanija), u jadranskom prekograničnom pro g ramu i dva transnacionalna programa (Mediteranski pro g ram i Program transnacionalne saradnje za područje jug oistočne Evrope). Svaki od navedenih programa ima svoje ose prioriteta, upravljačke organe, strukture zajedničke za dati program u kojima su uključeni predstavnici svih zemalja učesnica, kao i pravila koja se primjenjuju.

Imajući u vidu da u okviru prva četiri susjedska pro-

grama, Crna Gora za partnere ima zemlje kandidate/poten-cijalne kandidate za članstvo u EU, ovi programi se imple-mentiraju pod centralizovanim2, odnosno decentralizovanim3 sistemom upravljanja evropskim fondovima. Dok programi u okviru ko jih se ostvaruje saradnja između jedne ili više ze-

malja članica EU i jedne ili više zemalja kandidata/poten-cijalnih kandidata za članstvo u EU (korisnice IPA fondova), se im p lem e ntiraju po principu podijeljenog upravljanja, što upr a vl ja nje ovim programima čini jako sličnim upravljanju stru ktu rnim fondovima, uključujući i finansijsko upravljanje i kontrolu, odnosno prvi nivo kontrole, koji se primjenjuje na potpuno isti način, kao i kod ostalih prekogarničnih programa finansiranih iz strukturnih fondova. Ove karakteristike jedino nosi sobom jadranski program. Preostala dva programa su osobena, jer predstavljaju transnacionalne programe, u kojima se primjenjuju različiti principi na zemlju korisnicu IPA fondova u odnosu na zemlju članicu EU.

U okviru programa prekogranične saradnje u kojima učestvuju i zemlje članice, neophodno je imenovati upravl-jačko tijelo (Managing Authority), tijelo za ovjeravanje (Cer-tifying Authority), kao i revizorsko tijelo (Audit Authority), koji su po pravilu locirani u zemlji članici EU koja učestvuje u programu. osim ovih nephodno je osnovati i Zajednički odbor za praćenje (Joint Monitoring Committee), Zajednički upravni odbor (Joint Steering Committee) i Zajednički teh-nički sekretarijat (Joint Technical Secretariat).

upravljačko tijelo uz podršku Zajedničkog tehničkog sekretarijata ima sveukupnu odgovornost za implementaciju programa u skladu sa principom zdravog finansijskog upra­vljanja. Zajednički odbor za praćenje ima poslednju riječ pri-

1 - I komponenta – pomoć u tranziciji i izgradnja institucija, II komponenta – prekogranična saradnja2 - Crna Gora, Srbija, Bosna i Hercegovina i Albanija3 - Hrvatska

Prvi nivo kontrole kao sredstvo smanjenja nepravilnosti u procesu korišćenja EU fondova

31

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

likom odabira projekata i izvještaja o implementaciji. tijelo za ovjeravanje provjerava Izjave o troškovima i potvrđuje da Izjava sadrži samo troškove koji su u skladu sa pravilima koja su na snazi. revizorsko tijelo daje mišljenje na godišnjem nivou o pravilnom funkcionisanju sistema i o zakonitosti i is-pravnosti prijavljenih troškova.

Međutim, nijedno od tijela, odnosno uspostavljenih str­uktura, nije odgovorno za usklađenost troškova prijavlje nih od strane korisnika sredstava sa pravilima o njihovoj pri-hvatljivosti, zakonitosti i ispravnosti. nijedno od ovih tijela ne predstavlja stoprocentni filter koji bi provjeravao sve troškove prijavljene od strane korisnika i isključivao nepravilno pri­javljene iznose. Sa druge strane, usled nedovoljnog nivoa znanja koje posjeduje korisnik sredstava, uvijek postoji rizik od prijavljivanja troškova koji ne mogu biti prihvaćeni za fin-ansiranje iz sredstava EU. I takva, naizgled bezizlazna situ-acija nas je dovela do pojma kontrole, koji je u novom pro-gramskom periodu dobio na značaju, naročito kroz obave zu zemalja članica da odrede tijelo koje će obavljati prvi nivo kontrole za svaki program.

Pojam i pravni osnov

Programski period 2007-2013. godine je donio novo značenje pojma kontrola (Control), diferencirajući ga u odno-su na reviziju (Audit). Kontrola podrazumijeva upravo provjeru koju sprovode kontrolori takozvanog prvog nivoa kontrole u skladu sa IPA implementacionom uredbom Komisije (EZ) broj 718/2007 (IPA implementaciona uredba), koja je ujedno i os-nov za formiranje prvog nivoa kontrole u zemljama korisnica-ma IPA fondova, odnosno Uredbom Evropskog parlamenta i Savjeta EZ, broj 1080/2006 kojom se reguliše Evropski fond za regionalni razvoj, tačnije članovima 108 (IPA implementa-ciona uredba), odnosno 16 (ERDF uredba), u kojima se navo-di da „svaka zemlja učesnica programa (ili zemlja članica EU) imenuje kontrolore odgovorne za provjeru zakonitosti i regularnosti prijavljenog troška od strane krajnjeg korisnika koji učestvuje u aktivnosti. Zemlje učesnice mogu odlučiti da imenuju kontrolora za cijelu oblast programa“.

Za razliku od kontrole, revizija se označava kao drugi nivo kontrole, odnosno dodatna provjera troškova, koja se sprovodi na određenom uzorku.

Prvi nivo kontrole u principu predstavlja provjeru troško-va projekta, koja se sprovodi tokom njegove implementacije prije dostavljanja Izvještaja o napretku samog projekta, uklju-čujući sljedeće provjere:

• Isporuka roba i usluga koje su finansirane iz sredsta-va po osnovu kofinansiranja, a u skladu sa odobrenom apli­kacijom za dodjelu sredstava;

• Ispravnosti prijavljenih troškova;• Usklađenosti ovih troškova sa pravilima programa, EZ

i nacionalnim pravilima.

Kako bi se uopšte mogao ostvariti cilj prvog nivoa ko-ntrole, ona se fokusira na dvije aktivnosti:

• administrativnu provjeru (desk based check) svakog pojedinačnog zahtjeva za nadoknadu troškova;

• provjeru pojedične aktivnosti na licu mjesta (on­the­spot­check).

administrativna provjera se zasniva na stoprocentnom pregledu svih troškova plaćenih od strane korisnika sred-stava. osim zahtjeva koji se dostavljaju od strane korisnika sred stava, predmet administrativne provjere je i sva prateća dokumentacija, kao što su kopije faktura, otpremnice, tender-ska dokumentacija, ugovori, itd. Što se tiče kontrole na licu mjesta, ona označava situaciju u kojoj kontrolor posjećuje mjesto realizacije projekta kako bi se uvjerio: u određene aktivnosti, u izvršenje usluga, isporuku proizvoda, a sve u skladu sa odobrenom aplikacijom za sredstva iz EU fondova. Pred kontrolore se stavlja i zadatak da osim provjere da li su svi nastali troškovi adekvatno dokumentovani, potvrde i prihvatljivost nastalih troškova. Bitno je istaći da u različitim zemljama važe različita pravila prihvatljivosti troškova. Pro-cenat troškova koji su identifikovani kao neprihvatljivi u prethodnom periodu je varirao i kretao se od 3% do 25% u odnosu na troškove čija je nadoknada tražena. Kao rezultat ove kontrole bi trebalo da proiziđe konstatacija da korisnik posjeduje ispravan sistem upravljanja i kontrole, da se pri-javljeni troškovi zaista odnose na sprovedene aktivnosti, kao i da su ovi troškovi usklađeni sa evropskim, nacionalnim i programskim pravilima, na čemu kontrolori zasnivaju potvr-du prihvatljivosti troškova.

Ujedno je postavljen i zahtjev pred zemlje članice da posao ovjere troškova nastalih usled aktivnosti jednog od par-tnera u projektu (korisnika sredstava), mogu obavljati samo vanjska tijela, što bi trebalo da dovede do veće ne zavisnosti kontrolora prvog nivoa u odnosu na projektne pa rtnere, veće transparentnosti procesa kontrole, kao i pod sticanja razvoja ekspertize u oblasti kontrole.

Bojana Kaluđerović

32

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

kako može biti organizovan prvi nivo kontrole?

Literatura poznaje četiri moguća načina organizovanja prvog nivoa kontrole:

1) centralizovana kontrola na nacionalnom nivou preko nekog tijela koje pripada državnoj administraciji;

2) centralizovana kontrola na nacionalnom nivou preko revizorske firme;

3) decentralizovana kontrola preko nekog internog ili eksternog kontrolora predloženog od strane projektnog part-nera, odobrenog na nacionalnom nivou;

4) decentralizovana kontrola preko kontrolora koje bira projektni partner sa centralne liste za uži izbor kontrol-ora (centralno/zajedničko tijelo objavljuje listu ovlašćenih kontro lora), tzv. mješoviti sistem.

Za centralizovane sisteme je karakteristično da zemlje učesnice programa imenuju zajedničko centralno tijelo koje obavlja zadatak prvog nivoa kontrole. Za razliku od ovog sistema, za decentralizovane sisteme je karakteristično da je korisnik sredstava slobodan da predloži svog kontrolora u cilju njegovog sertifikovanja za obavljanje poslova prvog nivoa kontrole troškova prijavljenih od strane projektne orga-nizacije koja ga je predložila.

Dosadašnja iskustva, na žalost, nisu dovoljna za don­ošenje suda o sistemu sa najviše prednosti/najmanje ne-dostataka. Međutim, kako je osnovni zahtjev za kontrolora - nepostojanje konflikta interesa, kao i nezavisnost u odno-su na projektne partnere - sistem u kojem se kao kontrolor javlja revizorska firma, praksa je pokazala, da ima najveću manjkavost, koja se ogleda u činjenici da je izuzetno teško naći revizora, koji nije u konfliktu interesa.

Prvi nivo kontrole u okviru jadranskog programa

Imajući u vidu činjenicu da se za sada jedini zahtjev za formiranje prvog nivoa kontrole u Crnoj Gori odnosi na Jad-ranski program, neophodno je istaći da je u okviru ovog pro-grama predviđeno da se uspostavi Kancelarija prvog nivoa kontrole (FLCO – First Level Control Office) i decentralizovane kancelarije za kontrolu prvog nivoa u okviru administracija država članica i zemalja kandidata/potencijalnih kandidata, koje učestvuju u ovom programu, kako bi se razvila organizaci-ja kontrole u kontekstu aktivnosti na podršci Upravljačkom tijelu. Kancelarija prvog nivoa kontrole nadležna za svaku zemlju učesnicu programa provjerava dokumente za sve ak-tivnosti (100%) za koje korisnici prijave troškove u cilju pot-vrde njihove prihvatljivosti. nakon provjere dokumentacije, ova Kancelarija izdaje potvrdu o prihvatljivosti troškova ili, ukoliko je potrebno, zahtijeva dodatnu dokumentaciju, koju je neophodno dostaviti u unaprijed utvrđenom roku, u cilju

pojašnjenja. Potvrda o prihvatljivosti troškova se dostavlja: 1) korisniku na kojeg se obračun odnosi; 2) Kancelariji prvog nivoa kontrole; 3) Vodećem korisniku (Lead Beneficiary).4

Šta govore dosadašnja iskustva?

Iskustvo bazirano na dosadašnjoj praksi zemalja članica koje su učestvovale u teritorijalnoj saradnji ukazuje da je najveći broj problema vezan za troškove koji nastaju po osnovu zaposlenih i opšte troškove, koji se ogledaju kroz greške u računanju broja radnih sati, nepopunjavanje radnih tabela, odnosno na obračunavanje opštih troškova koji se ne odnose na projekat ili nepostojanje jasnih tragova/dokaza o načinu obračuna. Veoma često kontrolori se suočavaju i sa problemima u procesu nabavki, i zato je jedan od uslova koje bi trebao kontrolor da ispunjava i dobro poznavanje proce-dura nabavki po pravilima koja se primjenjuju.

Zaključak

Neuporedivo veći broj grešaka identifikovanih na pr v­om nivou kontrole nastaje kao posljedica neznanja i neoba-v iještenosti, nego kao posljedica prevara. Programi bi u cilju eliminisanja ovog negativnog faktora trebali pružiti infom­aciju o zahtjevima kako konkretnog programa, tako i prvog nivoa kontrole. Na ovaj način se omogućava smanjenje i stope greške koja je 17% nakon dvije kontrole. Kakav bi bio svijet implementacije sredstava IPa i strukturnih fondova bez kontrole? Pretpostavlja se da bi ova stopa dosezala čitavih 25%.

Bojana Kaluđerović,samostalni savjetnik I, Sektor za finansiranje

i ugovaranje sredstava EU pomoći

4 - Član 96 IPA Implementacione regulative predviđa imenovanje Vodećeg korisnika prije dostavljanja predloga aktivnosti u okviru projekta i propisuje njegove odgovornosti

33

Poslednjih godinu dana su bili vrlo dinamični, na polju računovodstva i revizije. Usvojena je Strategija i akcioni pl an za unapređenje finansijskog izvještavanja u Crnoj Go ri, donesen je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o računovodstvu i reviziji („Službeni list CG“, br. 80/08), obja vljeni su podzakonski akti, izvršena je kon-trola ispravnosti dostavljanja finansijskih izvještaja, od strane privrednih dru štava, za 2007. godinu, aktiviran REPARIS program, itd.

Strategija i akcioni plan za unapređenje finansijskog izvještavanja u Crnoj Gori je usvojena, na Vladi, 30.10.2008. godine. Ovaj dokument predstavlja jasan i sistematičan pro­gram mjera za poboljšavanje zakonskog okvira, institucija i računovodstvene profesije, posebno u dijelu koji se odno si na računovodstvo, reviziju i poslovnu kulturu, a u cilju pos­ti zanja visokog kvaliteta finansijskog izvještavanja. Takođe, Strategija ima za cilj da prepozna i definiše aktivnosti i in­st rumente koji će voditi usklađivanju regulatornog okvira fi­nansijskog izvještavanja sa acquis­jem, uključujući pripremu konsolidovanih finansijskih iskaza, propisa revizorskih firmi i elektronsko objavljivanje finansijskih iskaza, kao i da definiše proporcionalne zahtjeve za finansijskim izvještavanjem malih i srednjih preduzeća.

Implementacija samog dokumenta, rezultiraće i pove­ćanjem povjerenja svih zainteresovanih subjekata u finan­

sijske izvještaje privrednih društava u Crnoj Gori. U tom pogledu, Svjetska banka je, na inicijativu Ministarstva fina­nsija, posredstvom Centra za reformu finansijskog izvješ­tavanja, mobilisala izvjesna sredstva od strane donatora u okviru projekta FIRST Initiative. Osnovni cilj projekta, po zahtjevu Ministarstva finasnija, je bio podrška izradi Strate-gije i akcionog plana za reformu finansijskog izvještavanja u Cr noj Gori, kao i obezbjeđivanje sredstava za implementaciju Strategije.

Projekat FIRST Initiative ima dva osnovna zadatka:

zadatak 1: Obezbjeđivanje tehničke pomoći Vladi CrneGore u određivanju prioritera u okviru akcionog plana zaunapređenje finansijskog izvještavanja za period od 2009.do 2011. godine.

zadatak 2: Obezbjeđivanje tehničke pomoći Savjetu zaračunovodstvo i reviziju u proširivanju akcionog plana na sre­dnji i dugi rok.

aktivnosti u okviru prvog zadatka bi trebalo da rezultira-ju u konkretnim predlozima projekata, na osnovu kojih bi se mobilisala donatorska sredstva za implementaciju pojedinih aktivnosti planiranih navedenim strateškim dokumentima. U toku je procedura izbora konsultanta, tako da bi aktivnosti na prioritizaciji trebale započeti sredinom jula 2009. godine.

reforma računovodstva i revizije u Crnoj Gori

34

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o računovodstvu i reviziji je usvojen, u Skupštini, krajem decembra 2008. go-dine. Prethodni Zakon o računovodstvu i reviziji („Službeni list RCG“, br. 69/05) pretrpio je veliki broj izmjena, koje se, između ostalog, odnose na elektronsko izvještavanje, dosta­vljanje kvartalnih izvještaja, konsolidovanih finansijskih izvješ­taja, promijenjenog roka za dostavljanje finansijskih iskaza, uvođenje inspekcijskog nadzora, razvrstavanje pravnih lica, osnivanje Savjeta za računovodstvo i reviziju.

Zakonom o računovodstvu i reviziji („Službeni list RCG“, br. 69/05 i „Službeni list CG“, br. 80/08) Ministarstvo fina­nsija je uvelo obavezu izdavanja dozvola za rad društvima za reviziju. Do sada je izdato 13 dozvola za rad, postojećim i novoosnovanim društvima za reviziju.

Uvedena je obaveza vođenja registra ovlašćenih revizo-ra i registra društava za reviziju, koje nadležni organ vodi kao javnu knjigu. U tom smislu, sačinjeni su registri i objavljeni na sajtu Ministarstva finansija1.

Zakonom je uveden inspekcijski nadzor, kao novi insti­tut i obaveza za Ministarstvo finansija, čime su stvoreni pre­duslovi da se kroz inspekcijske kontrole i primjenu sankcija koje propisuje zakon smanje zloupotrebe i poveća kvalitet fin-ansijskih izvještaja. Takođe, pooštrene su kaznene odred be, što treba da dodatno motiviše korisnike zakona da postupaju u skladu sa propisanim odredbama. U tom smislu, Ministarst-vo finansija i Komisija za hartije od vrijednosti, je obaveznici-ma dostavljanja kvartalnih izvještaja uputila obavještenje o poštovanju zakonom propisanih odredbi, jer će u protivnom Ministarstvo finansija, nadležnom organu, podnijeti zahtjev za pokretanje prekršajnog postupka.

Takođe, Vlada Crne Gore je, odlukom o osnivanju Sav jeta za računovodstvo i reviziju („Službeni list CG“, broj 32/09, od 12. maja 2009. godine), osnovala Savjet za računovodstvo i reviziju. Savjet za računovodstvo i reviziju čine multidisciplinarna grupa javnog sektora sastavljena od predstavnika Ministarstva finansija, Privrednog suda, Cen-tralne banke Crne Gore, Komisije za hartije od vrijednosti, agencije za nadzor osiguranja i institucije kojoj su, od strane nadležnog organa, povjereni poslovi organa državne uprave nadležnog za poslove računovodstva i revizije, a koji posjedu-ju znanja iz računovodstva, finansija i revizije. Zadatak Sav-jeta su podrška implementaciji Strategije i akcionog plana za unaprijeđenje finansijskog izvještavanja u Crnoj Gori radi har-monizacije zahtjeva acquis communautaire koji se odnose na računovodstvo i reviziju, kao i pružanje savjeta licima koja kreiraju politiku, regulatorima i ostalim stejkholderima; stvaranje ambijenta za unaprijeđenje računovodstvene i re-vizorske regulative i prakse u Crnoj Gori, a sve u cilju unapr-eđenja kvaliteta finansijskog izvještavanja.

Doneseni su sljedeći podzakonski akti2:

­ Pravilnik o sadržaju statističkog aneksa („Službeni list CG“, broj 17/09 od 06. marta 2009. godine)

­ Pravilnik o načinu vođenja i obrascima registara dru­štava za reviziju i ovlašćenih revizora („Službeni list CG“, broj 30/09, od 28. aprila 2009. godine)

­ Pravilnik o načinu vođenja i obrascima registara društava za reviziju i ovlašćenih revizora („Službeni list CG“, broj 30/09, od od 28. aprila 2009. godine )

­ Odluku o osnivanju Savjeta za računovodstvo i reviziju („Službeni list CG“, broj 32/09, od 12. maja 2009. godine)

- Pravilnik o uslovima za izdavanje i oduzimanje licence ovlašćenog revizora (“Službeni list CG”, broj 33/09 od 20. maja 2009. godine)

­ Pravilnik o načinu i rokovima za vršenje popisa i usklađivanja knjigovodstvenog stanja sa stvarnim stanjem (“Službeni list CG”, broj 34/09 od 29. maja 2009. godine)

­ Pravilnik o dopuni pravilnika o bližim uslovima i doku­mentaciji za dobijanje licenci ovlašćenog revizora (“Službeni list CG”, broj 41/09, od 26. juna 2009. godine)

U proceduri je donošenje Pravilnika o nostrifikaciji sertif­ikata i Uputstva o uslovima za izdavanje i oduzimanje dozv-ole za rad društvima za reviziju. U toku je izrada Pravilnika o bližim uslovima i dokumentaciji za sticanje zvanja sertifiko-vanog računovođe. Takođe, na javnoj raspravi je, od 15. juna do 15. jula 2009. godine, Predlog odluke o sumi osiguranja za obavezno osiguranje od odgovornosti društava za reviziju i ovlašćenih revizora za štetu koju bi svojim radom mogli na­nijeti licu za koje vrše reviziju, nakon čega će, uvažavajući su gestije, komentare i mišljenja, biti sačinjen tekst odluke i upućen na dalju proceduru.

Zaključak:

U budućem periodu Ministarstvo finansija će, u sara-dnji sa relevantim institucijama, nastaviti sa sprovođenjem refo rme računovodstva i revizije u Crnoj Gori, što će dovesti do daljeg unapređenja računovodstvene i revizorske prakse, kvalitetnijeg finansijskog izvještavanja, povećanja korpora-tivne kulture, transparentnosti, bržeg i lakšeg dolaženja do potre bnih podataka i informacija, potrebnih kako akcionari-ma i investitorima, tako i ostalim zainteresovanim stranama. Im plementacija ovih mjera će nas približiti razvijenim tržišnim ekonomijama, punoj implementaciji acquis communautaire i poštovanju međunarodnih standarda.

Ana Krsmanović, samostalni savjetnik IAleksandra Popović, samostalni savjetnik II

1 - Registri društava za reviziju i ovlašćenih revizora se uredno ažuriraju (pogledati www.mf.gov.me).2 - Tekst podzakonskih akata možete preuzeti sa sajta Ministarstva finansija (www.mf.gov.me).

35

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

02.04.2009 godine - učešće potpredsjednika vlade i ministra fin-ansija, dr Igora lukšića, na okruglom stolu „sa druge strane uspona: Fiska-lne politike efektivne u procikličnom okruženju”

“Crnogorska Vlada bi bila zado-voljna ukoliko bi ekonomski rast u ovoj godini bio između nula i dva odsto. To bi obezbijedilo stabilnost ekonom-skih prilika. Crna Gora je 90 odsto ekonomskih aktivnosti vezala za re-gion i EU. Ukoliko oni budu u recesiji, onda se teško izboriti sa izazovima i u Crnoj Gori. Vjerujemo da ćemo Vla-dinim mjerama i kreditnim linijama od međunarodnih finansijskih institucija u narednim mjesecima imati efekata. naš zadatak je da sprovodimo mjere koje neće kratkoročno ugasiti požar, a praviti trošak za buduće generacije. Smanjenje poreza dalo je i daje dobre efekte. Uticalo je na povećanje likvid-nosti, potrošnje, plata. To je način da se ublaže posljedice krize. Istina je da smanjenje poreskih stopa ima granicu

koja je definisana našim zakonima. Najveći jaz je u PDV prihodima iz uvoza i carina. to je razumljivo, jer je u prvom kvartalu smanjen između 30 i 40 odsto. To nije posljedica načina oporezivanja, već direktno ekonom-ske krize. Vlada Crne Gore ne razma-tra mogućnost uvođenja progresivnog oporezivanja koje stvara naviku da se javna potrošnja planira prema troškovima, a ne prema prihodima. Proporcionalno oporezivanje zarada zaposlenih u prethodnom periodu dalo je pozitivne efekte. nova Vlada odlučivaće o rebalansu budžeta i eventualnom aranžmanu sa MMF­om. Za sada u izvršavanju budžeta nema posebnih kašnjenja. od saradnje sa MMF­om Crna Gora ne bježi, ali će o tome odlučivati, takođe, nova Vlada. Naš posao je da definišemo mogući model saradnje sa MMF-om koji bi bio aktiv iran ukoliko zatreba. U pre-thodnom periodu vodili smo opreznu politiku koja nam omogućava da Crna Gora ne dođe u situaciju da mora da traži hitne pakete podrške. Da nije bilo bankarske krize posljedice od globalne krize u ovom momentu u Crnoj Gori bi bile minimalne. Iz toga je sasvim jasno koliko je bitno da svi zajedno obezbijedimo stabilnost ban-karskog sistema…”

06.04.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, potpisao ugovor o ga-ranciji za treću tranšu kredita za Pro-jekat “Hitne rehabilitacije željezničke infrastrukture”

Potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić, i šef Kancelar-ije Evropske banke za obnovu i razvoj, Marek Lorinc, potpisali su Ugovor o ga-ranciji za treću tranšu kredita za Pro-jekat “Hitne rehabilitacije željezničke infrastrukture”. Potpisivanju ugovora o garanciji prethodilo je potpisivanje Ugovora o kreditu za Projekat “Hitne rehabilitacije željezničke infrastruk-ture“ u iznosu od 4.000.000,00 eura, koji su potpisali izvršni direktor JP Željeznička infrastruktura Crne Gore A.D. Podgorica, g­din Vladimir Šaulić, i predstavnik EBRD­a. U prethodnom periodu potpisani su ugovori za prve dvije tranše projekta (2007. godina ­ 6.000.000 eura, 2008. godina ­ 5.000.000 eura), dok je realizacija treće tranše u iznosu od 4.000.000

aktivnosti potpredsjednika Vlade i ministra finansija u periodu od 01. aprila - 30. juna 2009. godine

36

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

eura predviđena za 2009. godinu. Varijabilna kamatna stopa predviđena ugovorom iznosi šestomjesčni EU-RIBOR plus 1%, a ugovorom je predviđena i mogućnost prelaska na fiksnu kamatu u zavisnosti od kretanja na finansijskom tržištu. Ugovorom je, takođe, predviđeno je da će se sred-stva treće tranše kredita koristiti za finansiranje prioritetnih građevinskih radova na rehabilitaciji željezničke pruge.

13.04.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, sastao se sa simeonom djankovim, pokretačem i idejnim tvorcem doing Business izvještaja

Potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić, sastao se sa delegacijom Svjetske banke – IFC/FIaS, koju predvodi g-din Simeonom Djankov, glavni ekonomista za fin-ansije i privatni sektor u Svjetskoj banci, pokretač i idejni tvorac Do-ing Business izvještaja („Izvještaja o lakoći poslovanja“). Potpredsjednik Lukšić prezentirao je aktivnosti Vlade Crne Gore u pogledu unapređenja institucionalnog okvira za obavljanje biznisa u Crnoj Gori i posljedično ran-giranja u ovogodišnjem Doing Bus-sines Izvještaju. Izvještaj se bazira na utvrđenim indikatorima, na osnovu kojih se pozicionira zemlja sa aspekta uslova, odnosno lakoće za obavljanje biznisa. Pomenuti indikatori, na osno-vu kojih se rangira zemlja se odnose na pokretanje biznisa, izdavanje licen-ci, zapošljavanje radnika, registraciju imovine, mogućnosti dobijanja kred-ita, zaštitu investitora, plaćanje pore-za, prekograničnu trgovinu, realizaciju ugovora i zatvaranje biznisa.

14.04.2009. godine - Potpisan Memorandum o izradi dokumenta „crna Gora u XXI stoljeću – u eri

kompetitivnosti“ – Izjava potpred-sjednika vlade i ministra finansija, dr Igora lukšića:

“Narednih 15 mjeseci, za koliko dokument bude gotov biće angažovan kompetentan tim koji će izraditi pro-jekat, a troškovi rada iznosiće oko 920 hiljada eura, kroz tri tranše. ovaj poduhvat u ekonomskoj krizi dodatno dobija na značaju. Stekli su se uslovi da domaće znanje bude iskorišćeno i ne robujemo više potrebi da nešto kvalitetnije i pametnije tražimo van Crne Gore. Vlada će sve svoje kapac-itete staviti na raspolaganje projek-tnom timu, a za koordinaciju će biti zaduženo Ministarstvo finansija...“

28.04.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, povodom redovnih proljećnih sastanaka sa MMF-om i svjetskom bankom, dao intervju za voice of america

29.04.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, održao predavanje na džons Hopkins univerzitetu

Potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić, održao je sinoć na prestižnom Džons Hopkins

univerzitetu u Vašingtonu predavanje na temu „Uticaj globalne ekonomske krize na region jugoistočne Evrope“. Potpredsjednik Vlade upoznao je stu-dente, takođe, i sa procesom evroat-lanskih integracija, pristupanjem Sto i drugim važnim političkim i ekonoms-kim temama u Crnoj Gori. Govoreći o uticaju ekonomsko ­ finansijske krize na Crnu Goru, potpredsjednik Lukšić je predstavio paket socijalno-ekonom-skih mjera za prevazilaženje posljedi-ca te krize, koje se odnose na podršku privredi, malim i srednjim preduzećima, bankarskom sektoru, građanima i dr. Kao potencijalne amortizere krize, is-takao je kreditnu podršku od stane EU i Svjetske banke, a na pitanje zašto se Crna Gora do sada nije zadužila kod MMF-a, potpredsjednik je pojasnio da Crna Gora do sada nije imala potrebu za aranžmanom sa MMF­om, te da će se o eventualnom aranžmanu odrediti nova crnogorska Vlada. U dijelu izla-ganja koji se odnosio na ekonomske reforme, potpredsjednik Vlade govorio je o značaju uvođenja eura za stabili-zaciju monetarnog sistema i crnogor-ske ekonomije, slobodnom protoku kapitala i politici jednocifrenih poreza, kao konceptu za kreiranje otvorenog ekonomskog sistema za nova ulagan-ja i investicije.

04.05.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, dao intervju za rojters

05.05.2009. godine - Potpred-

sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, dao intervju za ekonom-ski portal Montenegrowing.me

37

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

12.05.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, učestvovao na okruglom stolu „uticaj ekonomske krize na evropske integracije“ u organizaciji nedeljnika „Monitor“ i ambasade njemačke u crnoj Gori u okviru pro-jekta „crna Gora i evropske inte-gracije“

“Vanredne ekonomske okolnosti nijesu mogle poremetiti implementaci-ju aktivnosti i prioriteta definisanih Na-cionalnim planom evropskih integraci-ja. To su, možda, najbolji pokazatelj našeg predanog rada i posvećenosti procesu pridruživanja, kao i svijesti Ev-rope o velikom poslu koji je Crna Gora uradila do sada. Globalna finasijska kriza neće suštinski uticati na krupne korake i napore koje Crna Gora pre-duzima na njenom putu ka evropskoj porodici. Kriza će uticati na vođenje fleksibilnije ekonomske i monetarne politike, određene izmjene u fiskalnim politikama zemalja EU i stagnaciju ekonomskog razvoja na evropskom nivou. Međutim, ništa od navedenog neće uticati na evropske integracije Crne Gore. Crna Gora samostalno od-olijeva izazovima krize i redovno se servisiraju sve mandatorne državne obaveze, uprkos 18 odsto man-jim prihodima od planiranih. Vlada je bez obzira na aktuelni ekonom-ski momenat, koji zahtijeva dodatno angažovanje u prevazilaženju posljedi-ca krize, u potpunosti posvećena ispunjavanju ciljeva i obaveza iz Spo-razuma o stabilizaciji i pridruživanju.

Proces pridruživanja Crne Gore nikako ne smije biti danak koji bi ekonomska kriza mogla uzeti, dosljedna primjena evropskog zakonodavstva pozitivno će uticati na dalje jačanje institucija i vladavinu prava što je, uz ekonomske slobode, najbolja kombinacija brzog ekonomskog razvoja...”

13.05.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, učestvovao na kon-ferenciji “Finansijska kriza: greška države ili greška tržišta” koju je or-ganizovao udG u saradnji sa Hayek Institutom iz Beča u okviru pro-gramu manifestacije „Free Market road show“

“Ako Crna Gora hoće da ostvari konzistentan ekonomski rast i produk-tivnost neophodno je da se fokusira-mo na infrastrukturne projekte. Pre-duzete mjere i planovi Vlade ne znače da možemo izbjeći negativne uticaje krize. Mi nijesmo imuni ni izolovani. Do određenog stepena neminovno je da će potrošači prilagoditi svoje potrebe novim uslovima. nijedna Vladina mjera ne može uticati preventivno na to. Ali nema grešaka tržišta, tržište je odraz u ogledalu, onoga što mi radimo kao učesnici u tržišnoj interakciji. Mnogo je primjera, kako su politike drugih ze-malja oživjele krah. Što je veća inter-akcija države, to je veća neravnoteža tržišta, a implikacije utiču na cjenovnu strukturu što ne odražava pravu sliku. Pravo je pitanje je da li su ekonomije spremne da snesu socijalni trošak ovih dešavanja...”

18.05.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, učestvovao na sas-tanku borda guvernera eBrd-a u londonu

„...U ispunjavanju postavljenih ci lje va, od ogromonog značaja za Crnu Goru je finansijska podrška i pomoć koju nam je prethodnih go-dina Evropska banka za obnovu i raz-voj pružila u oblastima regulisanja tretmana otpadnih voda, komunalne infrastrukture, rehabilitacije puteva i željeznice i drugih važnih infrastruk-turnih projekata, vrijednosti od oko 80 miliona eura, koji su osnovi pre-duslov za ravoj jedne zemlje. Vrlo je važno pomenuti i ulogu Evropske banke za obnovu i razvoj u prethod-nom periodu, ne samo kada su u pi-tanju ekonomski i razvojni prioriteti Crne Gore, već gotovo cjelokupnog re-giona jugoistočne Evrope. Realizujući svoje ciljeve, banka je, zas lu žna za ostvareni napredak i reforme u svim zemljama, što je, svakako, imalo pozitivne političke i ekonomske imp-likacije i na razvoj Crne Gore.

Ipak, posljednjih mjeseci okon-čanje tranzicionog procesa je, moglo bi se reći, u većini zemalja prolongira-no za postkrizni period. Potreba da se sačuva socijalni i ekonomski balans u cijelom svijetu je danas prećutno izglasani gotovo ekumenski prioritet. Sve svjetske ekonomije, pa i crnogor-ska, smišljaju nove načine i modele za prevazilaženje krize. Čini se, ipak, da su manje zemlje, kakva je Crna Gora, osjetile prednosti male i otvorene eko-no mije, kao i dobrih ekonomskih poli-tika iz pretkriznog perioda. Crna Gora, je zbog pozitivnih performansi javnih finansija – suficit u posljednje tri go-dine, smanjenje državnog duga, bila u maloj prednosti u odnosu na druge zemlje, pa je prvi udar krize lakše am-ortizovala...”

38

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

20.05.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, učestvovao na pr-ezentaciji uprave za nekretnine posvećenoj Projektu izrade digitalne mape, topografskih karata razmjere 1:25 000 i GIs baze podataka, kao i aktivnostima na izradi katastra nep-okretnosti u crnoj Gori

“Izrada digitalnih mapa u Crnoj Gori je važna kao pretpostavka za brz i uspješan ekonomski razvoj i kvalitetne investicije, jer su one nezaobilazan input za ozbiljne ana-lize projekata. Digitalne mape neće biti samo od koristi Upravi za nekret-nine, već će biti i osnova za pružanje korisničkog servisa svim zaintereso-vanim preduzećima, kao i domaćim i stranim investitorima. Crnogorska Vlada je potpisala ugovor sa Sv-jetskom bankom o finansiranju neko-liko projekata, koji će biti realizovani u narednom periodu i koji bi trebalo da omoguće premjer oko 340 hiljade hektara površine. Cilj nam je da na-kon 2013. godine ostane što manje nepremjerenog dijela države. U na-rednom periodu Ministarstvo finansi-ja i Uprava za nekretnine će nastaviti da ulažu znatna sredstva u projekte iz ove oblasti, a posebno će se obra-titi pažnja na kadrovsko i tehničko jačanje Uprave kako bi se ona u pot-punosti osposobila za najsloženije poslove. Prvi veliki korak učinili smo prje nekoliko dana usvajanjem novog Pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Uprave za nekretnine. Poslednjih nekoliko godina Ministar-stvo finansija i Uprava za nekretnine u kontinuitetu sprovode aktivnosti na poboljšanju evidencije i premjeru nepremjerenog dijela države. U tom poslu su u toku dva krupna projek-ta, koji obuhvataju premjer oko 140 hiljada hektara, a vezani su za au-toput Bar­Boljare i Jadransko jonski autoput..”

27.05.2009. godine - Potpisan

ugovor o kreditu između crne Gore i IBrd-a za Projekat institucional-nog razvoja i jačanja poljoprivrede i ugovor o grantu Globalnog fonda za životnu sredinu

Potpredsjednik Vlade i ministar fi-nansija, dr Igor Lukšić, i šef kancelarije Svjetske banke u Crnoj Gori, Jan-Peter Olters, potpisali su Ugovor o kreditu između Crne Gore i IBRD­a za Projekat institucionalnog razvoja i jačanja pol-joprivrede i Ugovor o grantu Globalnog fonda za životnu sredinu (GEF Grant), koje će realizovati Ministarstvo poljo-privrede, šumarstva i vodoprivrede kao nosilac projekta. Ministarstvo poljo-privrede, šumarstva i vodoprivrede, Za-vod za statistiku Crne Gore i Veterinar-ska Uprava, kao institucije nadl ež ne za implemetaciju projekta, učestvovaće u kofinansiranju projekta u iznosu od 2.955.000 €. Ugovor o kreditu između Crne Gore i IBRD­a za Projekat insti-tucionalnog razvoja i jačanja poljo-privrede, odobren je na period od 11,5 godina, sa grejs periodom od 5,5 go-dina i otplaćivaće se polugodišnje uz povoljne kamatne stope.

04.06.2009. godine - Izjava potpredsjednika vlade i ministra fi-nansija, Igora lukšića, povodom us-vajanja Memoranduma o zajedničkoj saradnji i opšem dogovoru između vlade crne Gore i en + Group

Vlada će izdati garancije na dio ukupnog kreditnog zaduženja KAP­a – na kredit od 25 miliona eura. Vlada je spremna da iz budžeta izdvoji dio nov-

ca za realizaciju socijalnog programa - do pet miliona eura. Spremni smo i da izdamo garancije na zaduženje KaP-a u vrijednosti od 20 miliona eura. Tim novcem bi bio finansiran radni kapital i vraćene obaveze prema CKB­u. Sa konzorcijumom banaka treba da pregovaramo o iznosu ga-rancija koje smo spremni da damo na dio postojećeg duga. To je veoma bitno, jer obezbjeđuje dugoročnu sta-bilnost bilansa KaP-a i stvara uslove za promjene u ovoj kompaniji. od banaka želimo da čujemo koji diskont su spremni da daju, odnosno na koji način treba definisati obaveze po os-novu ovog kredita u narednom peri-odu. To podrazumijeva i promjene Za-kona o budžetu, jer je neophodno da se sve realizuje kroz parlamentarnu proceduru. ovaj memorandum stvara uslove da i Rusi i Vlada odustanu od sudskih procesa da povuku tužbe koje su procesuirane. Memorandum koji smo danas usvojili nije konačna stvar, jer predstoji niz aktivnosti, prije svega, razgovori sa konzorcijumom banaka koji počinju već sjutra, jer nam je cilj da što prije dođemo do jasnih odgo-vora. Na ovaj način Vlada izlazi u sus-ret i radnicima koji smatraju da Vlada treba da preuzme vlasništvo u KaP-u i Boksitima od Rusa. Vlada je odlučivala između dvije mogućnosti ­ gašenje proizvodnje i rješavanje problema i stvaranje uslova za nastavak proiz-vodnje. analize su pokazale da nije re-alno niti ekonomski opravdano nakon svega ugasiti KAP i Boksite. Zato smo odlučili da im damo novu šansu. Vlada će imati svog člana u bordu direktora KAP­a . On će imati pravo veta koje će biti dogovoreno novim kupoproda-jnim ugovorom ­ uključujući i odluku o nivou proizvodnje. U poređenju sa stečajem ovo je mnogo jeftinija vari-janta za državu...”

16.06.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, bio je domaćnin sastanka Holandske konstituence MMF-a i sv-jetske banke, koji se od 14-16. juna održao u Budvi – Pozdravni govor

“...Neću kriti lično zadovoljstvo što je Crna Gora upravo u godini eko-no mske krize domaćin Holandske

39

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Ko n stituence, kao i ovolikom broju država. Želim da ovaj sastanak bude mjesto za jednu kvalitetnu, konstruk-tivnu i bogatu razmjenu mišljenja i iskustava. Prije svega, prilika da ma-le zemlje, kakva je Crna Gora, pre-dstavljajući svoja iskustva, doprinesu da se svi zajedno u narednom pe-riodu borimo za bolja, fleksibilnija i inovativnija rješenja, koja će nam pomoći da globalni ekonomski haos premostimo sa što manje posljedica. ali, neka i ovo bude dobra prilika da, u godini kada se sve destinacije bore za svoje mjesto u turističkom kalendaru, date Vaš doprinos našem paketu anti-kriznih mjera i dobar glas prenesete o Crnoj Gori. Drago mi je što ćete, prije svega, otkriti, doživjeti i uživati u lje-potama Crne Gore, na koje smo mi u Crnoj Gori ponosni. I nadam se da ćemo uspjeti da, kroz programe koje smo pripremili, predstavimo dio naše mladosti, kreativnosti, umjetnosti i kulturne raznolikosti...”

18.06.2009. godine - Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, dao intervju novinskoj agenciji Beta

18.06.2009. godine - Izjava po -t predsjednika vlade i ministra fi n a-nsija, Igora lukšića, povodom utvrđi-vanja Predloga zakona o završnom računu Budžeta crne Gore za 2008. godine

“Ukupni primici budžeta bili su 0,74 odsto veći od plana, zbog čega je ostvaren suficit oko 0,4 odsto bruto nacionalnog proizvoda. Realan rast bruto proizvoda je 8,1 odsto, a nomi-nalni 18,8 odsto. to su pokazatelji da je crnogorska ekonomija u prošloj

godini bilježila dinamičan rast. Djelo-vanje krize bilo u određenom smislu odloženo. Crna Gora ima nizak javni dug. On je prošle godine iznosio 26,8 odsto bruto nacionalnog proizvoda, nezaposlenost je pala na 10,8 odsto. Konsolidovana javna potrošnja iznosi 46,6 odsto bruto proizvoda ili 1,55 mil-ijardi eura. Tekuća javna potrošnja um-anjena je za ukupne kapitalne izdatke i bila je 37,32 odsto bruto proizvoda. ovo je potvrda da se struktura poprav-lja u korist infrastrukturnih investicija. U prošloj godini konsolidovani izdaci budžeta iznosili su 38,1 odsto bruto proizvoda, a tekući 33,6 odsto. Nema sumnje da je ovo povoljna struktura javne potrošnje. na kraju prošle go-dine depoziti su iznosili 96,58 miliona eura. Država je raspolagala sa oko 23,6 miliona eura u zlatu. Parlament bi o rebalansu budžeta trebalo da se izjasni do kraja jula ove godine...

25.06.2009. godine - Izjava pot-predsjednika vlade i ministra finansi-ja, Igora lukšića, povodom Izvještaja o makrofiskalnim kretanjima za prva tri mjeseca 2009. godine; Izvještaja o realizaciji makroekonomske i fis-ka lne politike za prva tri mjeseca 2009. godine i predlaganja ciljeva i smjernica fiskalne politike na osno-vu kojih se planiraju primici i izdaci sa procjenom za naredne tri fiskalne godine, s Projekcijom kapitalnog bu-džeta za 2010. godinu i Finansijska ograničenja i srednjoročni budžetski okvir 2010-2012. godine

“Javna potrošnja u naredne tri godine trebalo bi da bude na nivou 41,3 odsto bruto nacionalnog proiz-voda. Ovogodišnji očekivani deficit ja v­ne potrošnje je 2,89 odsto. U naredne tri godine smanjenje bi trebalo da iz-balansira budžet. U dijelu centralnog i budžeta fondova javnu potrošnju treba držati između 35 i 36 odsto, a kapitalni budžet treba da bude 3,5 odsto bruto nacionalnog proizvoda. Budžetski deficit korenspondira sa nivoom kapitalnih izdataka - mada bi trebalo da bude niži od njih. U nare­dnom periodu biće intenzivirane ak-tivnosti na izmjenama i dopunama Zakona o budžetu za ovu godinu. Pr­i j edlog bi Vlada trebalo da utvrdi u

prvoj polovini jula. to podrazumijeva korekcije na tekućem i kapitalnom bu džetu, odgovore na restrukturiranje preduzeća, koje obuhvata i zahvate iz budžeta. To je jedna od mjera koja će korigovati srednjoročni plan...

26.06.2009. godine – Potpred-sjednik vlade i ministar finansija, dr Igor lukšić, sastao se sa predstav-nicima Generalnog direktorata za budžet evropske komisije

Predstavnici Generalnog direkto-rata za budžet Evropske komisije, Rob-ert Gielisse i Raymond Hill, posjetili su 24. i 25. juna Ministarstvo finansija i imali odvojene sastanke sa potpred-sjednikom Vlade i ministrom finansija, dr Igorom Lukšićem, i pomoćnicima ministra, Milom Barjaktarović i Duša­nom Perovićem. Na sastancima je razmatrano pitanje o napretku ostva-r enom u oblasti unutrašnje finansij­ske kontrole u javnom sektoru. Pre -dstavnicima Generalnog direktora ta za budžet EK su prezentirane dosa­dašnje aktivnosti koje je Ministar-stvo finansija preduzelo na izradi i do no šenju podzakonske regulative ne ophodne za sprovođenje Zakona o sistemu unutrašnje finansijske kon-trole u javnom sektoru, kao i aktivnos-ti koje predstoje u cilju uspostavljanja i jačanja sistema unutrašnjih kontrola u javnom sektoru, kako u području fin-ansijskog upravljanja i kontrole, tako i u području unutrašnje revizije.

Gordana jovanović,portparol

Ivona Mihajlović,asistent portparola

40

01.04.2009. godine - održana radionica »sistem ciljeva« u saradnji sa GtZ-om

Program rada prvog dana obuhvatao je: prezentaciju i diskusiju o sistemu ciljeva i iskustvima savezne republike Hessen, kao i prezentaciju i diskusiju o otvorenim pitanjima u vezi programskog budžeta u Crnoj Gori koja se odnose na sistem ciljeva i smjernice za formulisanje misija. tokom drugog dana seminara diskutovalo se o daljim koracima za implementaciju programskog budžeta u potrošačkim je­dinicama, a u cilju uspješne realizacije programskog budžeta u Crnoj Gori.

03.04.2009. godine - učešće pomoćnika ministra fi-nansija, Milorada katnića, na okruglom stolu završne kon-ferencije trIM Mne projekta

na sastanku je razgovarano o glavnim pitanjima pristu-p anjima Crne Gore Sto, regionalnoj trgovini, mjerama, trend-ovima, posljedicama, ekonomske krize i drugim aktuelnim ekonomskim i finansijskim pitanjima.

Gordana Jovanović

Ivona Mihajlović

InFO/wEb Ministarstva finansija u periodu 01. aprila - 30. juna

2009. godine

41

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

10.04.2009. godine - sastanak upravnog odbora pro-jekta pod nazivom „Prvi koraci ka uvođenju decentralizovanog sistema implementacije (dIs) u crnoj Gori”

U Podgorici je 06. aprila 2009. godine održan drugi po redu sastanak Upravnog odbora Projekta (Steering Co ­mmi ttee ­ SC) pod nazivom „Prvi koraci ka uvođenju De­centralizovanog sistema implementacije (DIS) u Crnoj Gori“. Cilj sastanka je bio razmatranje sprovedenih aktiv nosti i ostvarenih rezultata na polju decentralizacije up ravljanja pretpristupnim fondovima EU tokom perioda od decembra 2008. do februara 2009. godine, ali i predviđene aktivnosti za predstojeći šestomjesečni period. Izvještaj obuhvata i komparaciju planiranih aktivnosti prema akcionom planu Projekta za protekli period i aktivnosti koje su implementi-rane. Kvartalni izvještaj opisuje stanje nakon završetka pr-vog kvartala od usvajanja Izvještaja o početnoj fazi projekta, zaključke i preporuke koje treba da razmotri korisnik kako bi se Projekat uspješno finalizovao. eklog perioda bio na komponenti 0 koja se odnosi na horizontalne aktivnosti DIS procesa, komponenti 2 koja se odnosi na nF, komponenti 3 koja je namijenjena CFCU, kao i 5 koja podrazumijeva Vi-soke programske služ be nike (SPO). Aktivnosti namijenjene komponentama 1 (Nacionalni IPA koordinator – NIPAC) i 4 (Jedinica interne re vizije Ministarstva finansija – IAU – MF) su planirane za na redni vremenski period. Svakako, ocijen-jeno je da se akcioni plan Projekta u potpunosti prati što potvrđuje i pot rošenih 35% budžeta.

21.04.2009. godine - Počela isplata obveznica obešte-ćenja sa rokom dospjeća

U skladu sa Zakonom o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja („Službeni list CG“, br. 40/08 i 42/08), počela je isplata druge rate obveznica obeštećenja u rokovima dospijeća vlasnicima obveznica koji su to svoje pravo stekli po osnovu obeštećenja za period jul 2002. godine­decembar 2003. godine. Isplatu će vršiti preko svojih poslovnih jedinica Prva banka Crne Gore, Crnogorska komercijalna banka i NLB Montenegrobanka.

27.04.2009.godine - crnogorska delegacija učestvo-vala na ekspertskom sastanku posvećenom preliminarnoj ocjeni ekonomskog i fiskalnog programa

Crnogorska delegacija koju je predvodio pomoćnik mi nistra finansija, mr Milorad Katnić, učestvovala je na re-dovnom godišnjem ekspertskom sastanku posvećenom prezentaciji i preliminarnoj ocjeni Ekonomskog i fiskalnog programa 2008 – 2011, koji je Crna Gora dostavila General-nom Direktoratu za ekonomska i finansijska pitanja Evropske komisije kr a jem januar. Ekonomski i fiskalni program pred-

stavlja vr stu pripreme za izradu predpristupajućeg ekonom-skog programa, koji su zemlje dužne da sačinjavaju nakon do bijanja statusa kandidata. Osnovni benefit koji se postiže pripremom ovog dokumenta je da se zemljama olakšava kreiranje konzistentne ekonomske politike, s obzirom da se program ažurira svake godine i daje obrazloženje even-tualnog odstupanja od postavljenjih parametara u prethod-noj godini. S druge strane, benefit za Evropsku komisiju je u lakšem obezbjeđivanju dostizanja ekonomskih i fiskalnih kriterijuma Evropske unije. Šef delegacije, mr Milorad Katnić, upoznao je učesnike sastanka sa aktuelnim ostvarenjima u oblasti javnih finansija, finansijskog sektora i sa ostalim sek-torima ekonomije. Takođe, pomoćnik ministra se osvrnuo i na nedavno završene godišnje proljećne sastanke MMF­a i Svjetske banke.

30.04.2009. godine Ministarstvo finansija objavilo Bilten broj Xv

Ministarstvo finansija objavilo je bilten broj XV koji sadrži pregled aktivnosti Ministarstva finansija za period januar – mart 2009. godine, osvrt na aktuelne ekonomske i fi nansijske teme, tekstove o usvojenom Zak onu o svojinsko­pravnim odnosima, iskustvima Republike Irske u situaciji globalne ekonomsko finansijske krize, analizi trendova i strukturi PDV­a, reperkusijama mjera sa nedavnog sastan-ka G20 na finansijsku poziciju Crne Gore, kao i kvartalne izvještaje o stanju državnog duga, realizaciji javne potrošnje na lokalnom nivou, javnoj potrošnji i dr.

06.05.2009. godine - Potpisan Implementacioni spo-ra zum

U skladu sa zahtjevima Evropske unije na polju prenosa vlasništva nad upravljanjem sredstvima Instrumenta za pr-etpristupnu pomoć (IPA) sa Evropske komisije (EK) na Crnu Goru, odnosno zahtjevima procesa uspostavljanja Dece nt­ra li zovanog sistema upravljanja (DIS), potpisan je Impleme ­ntacioni sporazum između Nacionalnog službenika za ovje­ravanje (NAO) i Službenika nadležnog za ovjeravanje prog­rama (PAO). U tom smislu, ugovorne strane Sporazuma su ovlašćeni predstavnici Ministarstva finansija, Dušan Perović (NAO) i Nataša Kovačević (PAO). Sporazum se isključivo od­n osi na Decentralizovani sistem upravljanja programima IPA komponente i pod nazivom Pomoć tranziciji i izgradnja in-stitucija. Važno je i naglasiti da Implementacioni sporazum predstavlja važan korak u okviru aktivnosti projekta pod

42

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

nazivom „Prvi koraci ka uvođenju Decentralizovanog sist­ema implementacije (DIS) u Crnoj Gori“ koji pruža tehničku podršku Ministarstvu finansija i Sekretarijatu za evropske integracije, kao i ostalim učesnicima DIS procesa, u ci lju jačanja administrativnih i upravljačkih kapaciteta i ispunja­v anja akreditacionih kriterijuma IPa tijela. Postojanje Imple-me n tacionog sporazuma je od izuzetne važnosti kako bi se formalno definisale odgovornosti i funkcije Nacionalnog slu žbenika za ovjeravanje (NAO), Nacionalnog fonda (NF), i Službenika nadležnog za ovjeravanje programa (PAO) kao ru-kovodiocem Sektora za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći (CFCU) kao dio operativne strukture (OS) za pro­grame finansirane iz IPA komponente I.

08.05.2009. godine - Bord direktora evropske investi-cione banke odobrio početak pregovora sa crnogorskim bankama

Povodom inicijative Ministarstva finansija za obezbje­đenje kreditne podrške za poboljšanje likvidnosti bankarskog sistema u Crnoj Gori, Bord direktora Evropske investicione banke odobrio je izdavanje kredita crnogorskim bankama za finansiranje projekata malih i srednjih preduzeća u vrijed-nosti od 100 miliona eura, za koje će garanciju dati Vlada Crne Gore.

na osnovu podataka dostavljenih Evropskoj investicionoj banci i analize koju su prethodnih mjeseci uradili predstavnici EIB­a, Bord direktora odobrio je početak pregovora sa Crno­gorskom komercijalnom bankom, Hypo Alpe Adria ban kom, NLB Montenegro bankom, Podgoričkom bankom Societe Ge ­neral, Opportunity bankom, Komercijalnom bankom Bu dva i First Financial bankom. Evropska Investiciona ban ka razma-tra mogućnost početka pregovora sa Atlas Mo nt ba nkom, Invest bankom Montenegro i Hipotekarnom ban kom, pod uslovom da te banke dostave informacije koje je Evropska investiciona banka prethodno zahtijevala.

11.05.2009. godine - Misija Generalnog direktorata za proširenje (dG elarG) evropske komisije (ek) sa ciljem utvrđivanja činjeničnog stanja

U skladu sa uobičajenom praksom Evropske komisije koja se odnosi na utvrđivanje faze u kojoj se nalazi određena zemlja u procesu prelaska na Decentralizovani sistem upra ­vljanja (DIS) pretpristupnim fondovima Evropske unije (EU), misija Generalnog direktorata za proširenje (DG ELARG), sa ciljem utvrđivanja činjeničnog stanja, je boravila u zvaničnoj posjeti Crnoj Gori, u periodu od 12. do 14. maja 2009. go-dine. tom prilikom predstavnici Evropske komisije su raz-motrili pitanja pripreme, programiranja i buduće implemen-tacije komponente III, Regionalnog razvoja, IV, Razvoja ljud-skih resursa, kao i komponente V, Ruralnog razvoja Instru-menta za pretpristupnu pomoć (IPA) i posjetili sva relevantna min i starstva. Razmatranje teme dobijanja akreditacije za DIS predviđeno je 13. i 14. maja, kada će se razgovarati o obav­ljenim aktivnostima akcionog plana za prenos odgovorn osti za upravljanje IPa sredstvima, usvojenog na sjednici Vlade 15. januara 2009. godine, sa odgovarajućim aktivnostima koje je neophodno preduzeti u 2009. godini, a prvenstveno

se odnose na uspostavljanje relevantnih DIS tijela, izradu i potpisivanje Implementacionog i operativnih sporazuma ko ji predstavljaju bazu zakonskog okvira za uspostavljanje DIS, kao i na izradu predmetnih procedura. tema raz govora su bila pitanja koja su od značaja za cjelokupni proces, ali i za proces pripreme propratnog akreditacionog paketa.

19.05.2009. godine - Prijava za isplatu devizne šte-dnje građana položene kod banaka van crne Gore traje do 30. maja

Ministarstvo finansija Crne Gore podsjetilo je građane sa prebivalištem u Crnoj Gori, koji su polagali deviznu štednju kod banaka sa sjedištem van Crne Gore, da se prijave za is-platu štednje, u skladu sa izmjenama i dopunama Zakona o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Crne Gore, traju do 30. maja 2009. godine, kao i da se zahtjevi za isplatu devizne štednje kod ovla šćenih banaka van Crne Gore podnose Crnogorskoj ko­mercijalnoj banci AD, a to pravo mogu ostvariti građani sa prebivalištem u Crnoj Gori.

25.05.2009. godine - sastanak unaprijeđenog stal-nog dijaloga između crne Gore i evropske komisije

U Podgorici je 26. maja, održan drugi sastanak Privre m­enog pododbora za praćenje primjene Privremenog sporaz­uma o trgovini i srodnim pitanjima u oblasti ekonomskih i finansijskih pitanja i statistike, kao i sastanak unaprijeđenog stalnog dijaloga između Crne Gore i Evropske komisije, na kojem su predstavnici crnogorskih institucija prezentirati napredak ostvaren u tim oblastima. U oblasti ekonomije ra­z go varano je o ostvarenoj makroekonomskoj stabilnosti i napretku Crne Gore, s posebnim osvrtom na privredni rast, tržište rada i bilans plaćanja. U dijelu sastanka posvećenom finansijskoj politici, razgovarano je o budžetskoj politici i raz-voju, fiskalnom okviru i upravljanju javnim dugom, a predmet razgovora bio je i bankarski i nebankarski sektor. Razma-trano je i kretanje kapitala i poslovno okruženje. U oblasti statisitike razmatrano je o razvoju nacionalnog sta tističkog sistema u Crnoj Gori, nacionalni računi, te priprema za popis stanovništva i poljoprivredni popis.

02.06.2009. godina - Prva runda pregovora o zaključ-ivanju ugovora o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja iz-m eđu crne Gore i Irske

Prvu rundu pregovora u vezi zaključivanja Ugovora o izbje gavanju dvostrukog oporezivanja između Crne Gore i Ir-ske, u ime Vlade Crne Gore, predvodila je pomoćnik mi nistra

43

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

finansija, Koviljka Mihailović, a Irsku, direktor Odsjeka za ko-rporativni i međunarodni biznis, Helen O’Grejdi. Pre dmetnim ugovorom regulisalo bi se otklanjanje dvostrukog oporezivan-ja u odnosu na poreze na dohodak pravnih i fiz i čkih lica i do-bit pravnih lica (zarada zaposlenih, prihoda od samostalnih djelatnosti, kamata, dividendi, autorskih nak na da, prihoda od kapitala, penzija...), kao i druga pitanja koja su u vezi sa izbjegavanjem dvostrukog oporezivanja i eli minisanjem pore-ske evazije.

26.06.2009. godine – Boravak dIs eksperata Po osnovu tehničke pomoći koju je Vlada Crne Gore do-

bila od Evropske unije, kroz projekat „Prvi koraci u uspostav-ljanju Decentralizovanog implementacionog sis tema (DIS) u Crnoj Gori“, u Ministarstvu finansija, pored tri dugoročna eksperta, u periodu od 15. juna do 03. jula 2009. godine u Podgorici, boravili su i tri kratkoročna eksperta: Rasa Surauc-iene, Viktoras Sirvydis i Jovita Ra manauskaite. Cilj posjete kratkoročnih eksperata je pruž anje podrške u izradi IPA priručnika, ukazujući na njegovu važnost, koji predstavlja os-novu za rad svih pojedinačnih institucija u decentralizovanom sistemu upravljanja sredstvima EU. Priručnik o procedurama u pro cesu IPA akreditacije će pružiti detaljno objašnjenje svih faza projektnog ciklusa od programiranja, identifikacije, procjene, finansiranja, implementacije do evaluacije proje­kata, obuhvatajući i slučajeve neregularnosti u odnosu na propisane procedure kao i odstupanje od ustaljenih pro-ce dura za obje komponente. Priručnik o procedurama će se odnositi na sve upravljačke strukture uzimajući u ob zir kancelarije Visokog programskog službenika (SPO) u svim re-sornim ministarstvima, jedinice interne revizije (IA), Naciona-lni fond (NF), Sektor za finanansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći (CFCU) i Ministarstvo za evropske integracije. Posebna pažnja eksperata bila je usmjerena na precizno definisanje i pojašnjenje sledećih pojmova: kri terijumi za do-bijanje akreditacije za DIS, podjela funkcija u decentralizova-nom sistemu upravljanja sredstvima EU na nivou sistema i organizacije, provjere na licu mjesta, upravljanje nepravilnos-tima, komunikacija i izvještavanje, proces nadzora i evalu-acije i tzv. izjava o jemstvu (Statement of Assurance).

29.06.2009. godine - obavještenje o isplati šeste rate obveznica konvertovane devizne štednje

Vlasnicima obveznica konvertovane devizne štednje isplaćivaće se od 1. jula 2009. godine, u skladu sa Zakonom o regulisanju obaveza po osnovu ino duga i devizne štednje građana (“Službeni list RCG”, broj 55/03 i 11/04), šesta rata u iznosima određenim potvrdom (planom amortizacije) u poslovnim bankama, odnosno regionalnim centrima Cen-tralne banke Crne Gore. Devizne štediše, koje su se nakon 1. jula 2004. godine prijavili svojoj banci, kod koje su imale štednju, i čije su obveznice registrovane na individualnom ra­čunu kod Centralne depozitarne agencije, šestu ratu mogu podići u regionalnim centrima Centralne banke Crne Gore i u Atlasmont banci AD Podgorica Filijala Pljevlja, zavisno od mjesta prebivališta, na osnovu identifikacionog dokumenta (lična karta ili pasoš)

29.06.2009. godine - obavještenje o isplati treće rate obveznica konvertovane devizne štednje građana položene kod banaka sa sjedištem van crne Gore

U skladu sa Zakonom o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Crne Gore (“Službeni list CG”, broj 81/06 i 20/09), vlasnicima obvezni-ca konvertovane devizne štednje biće isplaćivana treća rata u poslovnim jedinicama Crnogorske komercijalne banke AD Podgorica (CKB) od 1. jula 2009. godine. Vlasnici devizne štedne koji nijesu podigli drugu ratu, odnosno čije obveznice nijesu registrovane kod Centralne depozitarne age ncije, tre-ba da se prijave u poslovnu jedinicu CKB, kod koje su podni-jeli zahtjev za isplatu devizne štednje, gdje će dobiti potvrdu o konverziji štednje u obveznice. Banka će prethodno usa-glasiti stanje na deviznoj partiji i evidentirati u knjižici iznos devizne štednje konvertovan u obveznice

29.06.2009. godine - Potpisan ugovor o kreditu izme-đu kfW-a i opportunity banke

Njemačka banka za razvoj (KfW) i Opportunity banka potpisale su Ugovor o kreditu u iznosu od 15 miliona eura. Od navedenog iznosa, 13 miliona eura predviđeno je za fi na­nsiranje projekata malih i srednjih preduzeća, dok je 2 mil-iona eura namijenjeno za projekte energetske efikasnosti. Kredit je odobren na sedam godina, sa grejs periodom od dvije godine. U skladu sa uslovima kreditiranja, Ministarstvo finansija je, u ime Vlade Crne Gore, potpisalo garanciju za navedeni ugovor o kreditu i proslijedilo garanciju KfW­u. Uko-liko se ispune svi formalni uslovi za punovažnost ugovora, sredstva kredita mogla bi biti raspoloživa Opportunity banci 15. jula 2009. godine.

Gordana jovanović,portparol

Ivona Mihajlović,asistent portparola

44

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Prekogranična saradnja predstavlja tradicionalno sre­dstvo Evropske unije kojim se kroz zajedničke aktivnosti ostvaruju ciljevi od interesa za sve zemlje učesnice u pr­ogramu. U tom smislu, Evropska unija dodjeljuje sreds­tva koja su usmjerena na jačanje saradnje u oblasti ekon­omskog i društvenog razvoja, zaštite životne sredine, pri rodne i kulturne baštine, borbe protiv organizovanog krimi nala, obezbjeđenja sigurnosti i efikasnosti granica i dr. Te aktivnosti realizuju se u skladu sa principom „zajedničkog interesa“ prema kojem zemlje susjedi imaju zajedničke pr o ­grame, upravljačke strukture, kao i zajedničko učešće u ko­finansiranju projekata.

Sa aspekta broja učesnika prekogranični programi mo gu biti bilateralni i multilateralni. U Crnoj Gori su akti­vnosti prekogranične saradnje pokrivene kroz drugu kompo­nentu Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA) i to kroz četiri bilateralna programa (Crna Gora­Srbija, Crna Gora­Hrvatska, Crna Gora­Bosna i Hercegovina i Crna Gora­Alba­nija); dva transnacionalna programa (Prostor saradnje jugoi­stočne Evrope (SEES) i Mediteranski program), kao i kroz IPA jadranski prekogranični program. Jadranski program je poseban program u odnosu na ostale, jer se njegova im-plementacija sprovodi na drugačiji način, tj. po principu po­dijeljenog upravljanja (shared management).

IPA jadranski prekogranični program 2007­2013 (u daljem tekstu „Program“) odobren je od strane Evropske komisije, 25. marta 2008. godine, kao nastavak novog jadra-nskog susjedskog programa INTERREG IIIA i finansira se iz IPA sredstava, sa ciljem da podrži proces pridruživanja zemalja kandidata i potencijalnih kandidata Evropskoj uniji. osnovni cilj kreiranja jednog ovakvog programa je unapređenje saradnje između zemalja koje izlaze na Jadransko more, omo gućavajući im da definišu zajedničke ciljeve i preduzmu zajedničke aktivnosti usmjerene na promovisanje održivog razvoja njihovih teritorija. osim toga, Program ima za cilj da omogući zemljama kandidatima i potencijalnim kandi­datima da se bliže upoznaju sa pravilima Zajednice, kao i procedurama primjene tih pravila u praksi.

U Program su uključene tri zemlje članice (Italija, Gr­čka i Slovenija); jedna zemlja kandidat (Hrvatska), kao i ze mlje potencijalni kandidati (Crna Gora, Albanija i Bosna i Hercegovina). Pomenute zemlje ispunjavaju kriterijum pri­hv atljivosti teritorije, jer svaka od njih izlazi na Jadransko more.

ciljevi, prioriteti i mjere IPa jadranskog programa

Strategija Programa ogleda se u opštem cilju, koji je definisan na sledeći način:

jačanje mogućnosti održivog razvoja jadranskog regi-ona kroz usklađenu strategiju aktivnosti među partnerima prihvatljive teritorije.

Opšti cilj definisan je tako da obuhvata pomoć zemljama koje se nalaze u procesu pristupanja, prije svega, u oblasti jačanja institucija i sposobnosti da upravljaju instrumentima Evropske unije. Takođe, kroz strategiju Programa, ostvaruju se ciljevi kohezione i regionalne politike Evropske unije, kao i kreiranja novih oblika integracije i stvaranja veza između

IPa jadranski prekogranični program

Milorad Samardžić

Katarina Živković

45

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

teritorija koje će doprinijeti povećanju konkurentnosti cjeloku­pnog Jadranskog regiona.

Iz opšteg cilja proizilaze i specifični ciljevi Programa, od­no sno prioriteti. Jadranski program ima četiri prioriteta koji se sastoje od većeg broja mjera prikazanih u sledećoj tabeli:

tabela 1. Pregled prioriteta i mjera u okviru Programa

iPa JadraNski PrekoGraNičNi ProGraM

Prioritet 1 ekonomska, so-cijalna i kulturna saradnja

Priorotet 2 Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizika

Prioritet 3Pristupačnosti mreže

Prioritet 4Tehničkapomoć

Mjera 1.1 –istraživanje iinovacije

Mjera 2.1 –zaštita i unapređenjemorske i priobalnesredine

Mjera 3.1- Fizička in-frastruktura

Mjera 4.1 –administracija i upravljanje

Mjera 1.2 –Finansi-jska podrška za inovativna mala i srednja preduzeća

Mjera 2.2 –Upravljanje prirodnim i kulturnim resursima i prevencija prirodnih i tehnoloških rizika

Mjera3.2 – sistemiodržive mobil-nosti

Mjera 4.2 –informisanje,publicitet ievaluacija

Mjera 1.3 –socijalne,zdravstvene i radne mreže

Mjera 2.3 –Ušteda energije i obnovljivi izvorienergije

Mjera 3.3 –Mreže komu-nikacije

Mjera 1.4 –institucionalna saradnja

Mjera 2.4 –održivi turizam

upravljačke strukture IPa jadranskog programa

U IPA jadranskom programu glavnu ulogu imaju: Upra­v ljačko tijelo (Managing Authority­ MA), Tijelo za sertifika­ciju (Certifying Authority­CA) i Revizorsko tijelo (Audit Au­tho rity­AA). Ova tijela, uspostavljena shodno zahtjevima IPA implementacione uredbe (u daljem tekstu „IPA IR“), fu nkc­io nišu po principu odvojenosti funkcija, i nisu hijerar hijski povezani tokom sprovođenja svojih aktivnosti.

Osim pomenutih tijela, čije su funkcije odvojene, u okviru Programa postoje i strukture kao što su: Zajednički odbor za praćenje (Joint Monitoring Committee­JMC), Zajednički odbor za evaluaciju (Joint Steering Committee­JSC) i Zajednički te­hnički sekretarijat (Joint Technical Secretariat­JTS), koje oba­vljaju svoje aktivnosti na različitim nivoima odgovornosti, pod koordinacijom Upravljačkog tijela.

upravljačko tijelo je odgovorno za upravljanje i imple-mentaciju Programa, dok je tijelo za sertifikaciju odgovorno za odobravanje troškova implementacije i plaćanja. Tijelo za sertifikaciju je odgovorno za prijem sredstava od Evropske komisije i njihov dalji transfer prema krajnjim korisnicima, preko vodećeg partnera. Za funkcionisanje sistema uprav­ljanja i kontrole odgovorno je revizorsko tijelo. Sjedište ova tri najznačajnija tijela Programa nalazi se u Italiji u Akvili.

Zajednički odbor za praćenje, zajedno sa Ma, vrši ocje nu efektivnosti i kvaliteta implementacije Programa. Prema članovima 110. i 111. IPA IR, odgovornost JMC uklju­čuje, prije svega: razmatranje i odobravanje kriterijuma za selekciju aktivnosti koje će biti finansirane, odobravanje poziva za dostavljanje ponuda, periodična provjera napretka u ostvarivanju specifičnih ciljeva Programa, provjeru rezultata implementacije u odnosu na postavljene ciljeve, razmatranje i odobravanje izvještaja o implementaciji, odobravanje st ra -teških projektnih predloga, razmatranje i odobravanje pre-dloga o izmjenama i dopunama Programa, izradu nac rta pra-vilnika o procedurama svog rada u skladu sa instituc ionalnim, zakonskim i finansijskim okvirima zemalja učesnica itd.

JMC se sastoji od predstavnika centralne, odnosno lo-ka lne vlasti zemalja učesnica. Osim zemalja učesnica, član JMC-a, na savjetodavnoj osnovi, je i predstavnik Evropske ko-misije. Takođe, predstavnici partnerstava za zaštitu životne sredine, kao i ekonomskog i socijalnog partnerstva treba da uzmu učešće, kao posmatrači, u radu JMC­a.

Zajednički odbor za evaluaciju obavlja procjenu predloga projekata nakon koje dostavlja JMC-u svoj izvještaj, u formi liste projekata, rangiranih u skladu sa unaprijed utvrđenim kriterijumima. U obavljanju ovih poslova, koji su predviđeni i članom 110. IPA IR, JSC koristi i podršku JTS­a. Kao što je već navedeno, poslovi procjene projekata se obavljaju prema određenim kriterijumima koji se mogu predstaviti na sledeći način: objektivnost, transparentnost, profesionalnost, ana liza i razmatranje isključivo infor-macija dostavljenih u aplikaciji. Izbor i imenovanje članova JSC vrši JMC. Međutim, JSC mogu sačinjavati i članovi JMC­a, uz pomoć spoljnih eksperata, ukoliko se za tim ukaže potreba.

Zajednički tehnički sekretarijat, sa sjedištem u akvili, formiran je od strane MA, u dogovoru sa državama koje učes­tvuju u Programu. Njegov glavni zadatak je pružanje podrške ostalim tijelima Programa, u obavljanju poslova u njihovoj nadležnosti.

Finansijski plan

Finansijski plan koji pokazuje raspodjelu sredstava ras-položivih do 2009. godine, prema prioritetima Programa je prikazan u sledećoj tabeli:

Tabela 2. Finansijska raspodjela i izvori finansiranjaprema prioritetima (2007­2009)1

Prioritet doprinos za-jednice (85%)

Nacionalno fin-ansiranje (15%)

Ukupno finansir-anje

i 27.132.341 4.788.060 31.920.401,33ii 27.132.341 4.788.060 31.920.401,33iii 27.132.341 4.788.060 31.920.401,33iV 9.044.114 1.596.020 10.640.134,00

Ukupno 106.401.338

46

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Doprinos Evropske unije za finansiranje svakog projekta u okviru prva tri prioriteta iznosiće 85% ukupne vrijednosti projekta, dok će iznos od 15% biti pokriven iz nacionalnih javnih sredstava, kada su u pitanju zemlje članice, odnosno, od strane korisnika, kada se radi o zemljama kandidatima/potencijalnim kandidatima.

Izuzetak predstavlja četvrti prioritet koji se odnosi na tehničku pomoć strukturama koje obavljaju implementaciju i monitoring Programa. Za ovaj prioritet, takođe, treba obez­bijediti 15% kofinansiranja, koje potiče isključivo iz javnih sredstava, isključujući mogućnost kofinansiranja iz privatnih izvora.

Priprema, odabir i implementacija projekata

Prihvatljivim projektima u Jadranskom programu smatr-aće se oni projekti koji uključuju najmanje jednog partnera iz zemlje članice i najmanje jednog iz zemlje sa statusom kandidata, odnosno potencijalnog kandidata. Program se spro vodi kroz dvije vrste projekata, tj. obične i strateške projekte.

Obični projekti predstavljaju najznačajniji oblik sprovo­đe nja saradnje. Svaki od običnih projekata odnosi se na tačno određenu mjeru u okviru datog prioriteta. Za razliku od strateških projekata za koje se opredjeljuju značajno veće sume, za obične projekte se opredjeljuju manji iznosi. Vrijednost običnih projekata kreće se u rasponu od 0.5 do 5 miliona €, pri čemu najduži period implementacije može biti 36 mjeseci. Prilikom korišćenja dodijeljenih sredstava, korisnici moraju imati na umu da maksimalan iznos, na koji mogu imati pravo iznosi 60% ukupne vrijednosti projekta, dok minimalan iznos koji im može biti na raspolaganju iznosi 100.000 €.

Strateški projekti se razlikuju od običnih po tome što mogu pokrivati više mjera i više prioriteta. ovu vrstu projekata karakteriše visok nivo kofinansiranja, dugi rok implementacije uz aktivno učešće visoko­kvalitetnih partnera i nastojanje da se nadograde i oblikuju mreže aktera koji obavljaju aktivnosti od opšteg interesa. Vrijednost strateških projekata kreće se u rasponu od 5 do 12,5 miliona €. Međutim, da bi se obezbijedila adekvatna finansijska sredstva za realizaciju određenog projekta, maksimalna vrijednost za strateške projekte može biti povećana odlukom Zajedničkog odbora za praćenje Jadranskog programa.

Kada su u pitanju obični projekti, Upravljačko tijelo objavljuje poziv za dostavljanje finansijskih ponuda. Poziv za dostavljanje predloga običnih projekata se sastavlja na osnovu prioriteta i sadrži više odjeljaka koji se odnose na jednu ili više mjera. nakon prikupljanja projektnih predloga, na osnovu rezultata evaluacije, sastavlja se rang lista prema čijem redosledu će projekti biti finansirani do iscrpljivanja ukupnog iznosa sredstava opredijeljenog za konkretan poziv.

Procedura odabira strateških projekata je nešto drug-ačija. Na osnovu Programa i odgovarajućih zakonskih rješenja strateški projekti podijeljeni su na strateške projekte koji se biraju na osnovu poziva za dostavljanje ponuda i projekte koji su opisani u članu 95. IPA IR, a koji daju mogućnost pronalaženja zajedničkih aktivnosti za finansiranje, mimo poziva za dostavljanje ponuda.

korisnici, partnerstva i prihvatljivost rashoda

Da bi mogli da konkurišu za sredstva predviđena Ja­dr a nskim Programom, potencijalni korisnici moraju da ima ju pravni status javnog ili privatnog entita. osim toga, neophodno je da imaju potpisan sporazum o partnerstvu, da imenuju vodećeg partnera, kao i da za cijelo vrijeme projekta imaju registrovanu kancelariju na prihvatljivoj teritoriji Programa. Pored navedenog, potencijalni korisnici moraju ispunjavati uslove o nepostojanju konflikta interesa, da se protiv njih ne vodi krivični postupak, da nisu okrivljeni za dostavljanje netačnih i nepotpunih informacija koje zahtijeva Evropska komisija itd.

Da bi se partnerstvo smatralo prihvatljivim, svaki projekat mora uključivati najmanje po jednog partnera iz zemlje kandidata, odnosno potencijalnog kandidata, i po jednog partnera iz zemlje članice. Izuzetak u odnosu na prethodno pravilo predstavlja saradnja Grčke i Albanije i Slovenije i Hrvatske koje su pokrivene drugim programima saradnje.

Po pravilima IPA IR, prihvatljivim rashodima smatraju se oni rashodi koji su stvarno plaćeni između 1. januara 2007. godine i 31. decembra treće godine nakon poslednje budžetske obaveze, za aktivnosti ili dio aktivnosti sprovedenih u državama članicama, a koji su nastali nakon potpisivanja finansijskog sporazuma za aktivnosti ili dio aktivnosti sprovedenih u zemljama korisnicama.

Kao što je već pomenuto u uvodnom dijelu, IPA jadranski program predstavlja nastavak novog jadranskog susjedskog programa INTERREG IIIA, kroz koji je Crna Gora realizovala 11 projekata.

Izrada uputstva za potencijalne korisnike sredstava u okviru IPa jadranskog programa 2007-2013 je u toku, a objavljivanje prvog poziva za dostavljanje predloga običnih projekata očekuje se do kraja jula tekuće godine. Nakon izrade pomenutog uputstva, potencijalni korisnici sa teritorije Crne Gore imaće više informacija i smjernica za prijavu svojih projektnih predloga i pronalaženje partnera.

Milorad Samardžić,Samostalni savjetnik III

Katarina Živković, Samostalni savjetnik II

Sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći

1 - Uredba EK br. 1085/2006 od 17. jula 2006. godine

47

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Politika javne potrošnje u 2008. godini usmjerenaje u cilju povećanja izvornih prihoda Budžeta Crne Gore ibudžeta lokalne samouprave povećanje zarada u javnomsektoru, povećanja učešća kapitalnih izdataka za finansir­anje infrastrukture i nabavku opreme, inteziviranja reformi uoblasti državne uprave, sudstva i obrazovanja, stabilnog funk­cionisanja budžetskih korisnika i smanjenja javnog duga.

Ministarstvo finansija – Državni trezor je, shodno odred-bama čl. 49 i 54 zakona o budžetu (,,Službeni list RCG ″, br. 40/01...71/05 i ,,Službeni list CG ″, broj 12/07 ), u obavezi da pripremi i do 1. juna Vladi dostavi nacrt završnog računa Bu džeta Države.

Shodno navedenim odredbama Zakona, Ministarstvo finansija – Državni trezor je 29. maja 2009. godine dostavilo Vladi Nacrt zakona o završnom računu Budžeta Crne Gore za 2008. godinu.

Vlada je, na sjednici od 18. juna 2009. godine, utvrdila Predlog zakona o završnom računu Budžeta Crne Gore za 2008. godinu, koji treba do 31. jula 2009. godine dostaviti Skupštini Crne Gore (član 50 zakona).

Predlog završnog računa Budžeta Crne Gore za 2009. godinu nalazi se na web sajtu Ministarstva finansija: www.mf.gov.me, a u narednom tekstu daje se osnovna sadržina navedenog akta:

U 2008. godini crnogorska ekonomija je bilježila dina­mičan rast. Procijenjeni BDP za 2008. godinu iznosi 3.338,00 mil. €. Nominalni rast BDP je ostvaren sa stopom od 18,88%, a realan sa stopom od 8,10%, stopa inflacije je veća od pro-jektovane i iznosila je 6,90%, ukupan javni dug čini samo 26,80% bruto domaćeg proizvoda. Ostvarena je i niska stopa nezaposlenosti od 10,80%.

Ukupna konsolidovana javna potrošnja u 2008. godini iznosi 1.556,55 mil €, što je 46,63 % BDP.

Nakon konsolidacije doprinosa koje plaća poslodavac,

javna potrošnja (drugi nivo konsolidacije) iznosi 1.510,64 mil. €, što čini 45,26% BDP.

Tekuća javna potrošnja (konsolidovana javna potrošnja umanjena za ukupne kapitalne izdatke) iznosi 1245,66 mil. €, što čini 37,32 % BDP­a. To ukazuje da je struktura javne potrošnje povoljna i da se popravlja u korist infrastrukturnih investicija.

U 2008. godini, nastavljeno je sa implementacijom kap-italnog budžeta čiji je cilj jasnije preciziranje aktivnosti Vlade koje se odnose na realizaciju strateških projekata koji će se iskazivati kroz kapitalni budžet i izvore finansiranja projeka-ta, efikasnija kontrola realizacije projekata i aktivnosti, kao i kontinuitet informacija po fazama implementacije i godi-nama. Kapitalni budžet je implementiran korz centralizovan sistem, odnosno priprema i implementacija kapitalnih pro-jekata se vrši preko dvje institucije: Direkcije javnih radova i Direkcije za saobraćaj. U 2008. godini za realizaciju kapi-

Predlog završnog računa budžeta Crne Gore

za 2008. godinu

Stanimirka Mijović

48

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

talnih projekata utrošeno je 73,37 mil. €, a rađeno je na 39 projekata preko Direkcije javnih radova i 7 projekata preko Direkcije za saobraćaj.

Posebno je važno istaći da je nivo kapitalnih izdataka u 2008. godini veći za 80,13 % u donosu na prethodnu godinu i čine 4,45 % BDP­a.

nastavljeno je sa implementacijom programskog bu-džeta radi što kvalitetnijeg formiranja strategije za realizaciju vladinih ciljeva. U 2008. godini programski budžet je imple-mentiran kod 16 budžetskih korisnika.

Shodno Zakonu o budžetu, u 2008. godini sastavni dio kako Budžeta Crne Gore, tako i završnog računa čine državni fondovi čime se poboljšava upravljanje javnim finansijama i povećava racionalnost i transparentnost javnih finansija.

Ukupni primici Budžeta Crne Gore u 2008. godini ostva-reni su u iznosu od 1.353,84 mil €, što je 0,74 % više od pla-na od čega se na primitke Budžeta Crne Gore bez državnih fondova odnosi 831,66 mil. € a na primitke državnih fondova 522,18 mil €.

primici državnih fondova

39%

primici budžeta

bez državnih fondova

61%

Konsolidovani tekući prihodi sa primicima otplate datih kredita Budžeta Crne Gore u 2008. godini iznose 1.287,20 mil. €, što je 2,44% više u odnosu odnosu na planirane i čine 38,56 % BDP.

Struktura konsolidovanih tekućih prihoda je: ­ prihodi od poreza 827,98 mil. €, što je 97,76 % planira-

nog iznosa i čine 64,32 % tekućih prihoda; ­ prihodi od doprinosa 339,91 mil. €, što je 15,10 % više

u odnosu na planirane i čine 26,41 % tekućih prihoda;­ prihodi po osnovu taksi 26,59 mil. €, što je 99,45%

planiranog iznosa i čine 2,06% tekućih prihoda;­ prihodi od naknada 38,24 mil. €, što je 88,43% planira-

nog iznosa;­ ostali prihodi 45,48 mil. €, što je 39,97% više u odnosu

na planirani iznos, a čine ih prihodi od kapitala 13,80 mil. €, prihodi od kazni i oduzete imovinske koristi 9,43 mil. €, prihodi od djelatnosti organa 5,38 mil.€ i ostali prihodi 16,88 mil. €;

­ primici od otplate datih kredita 9,00 mil. €, a čine ih otplate po osnovu kredita odobrenih iz Budžeta države za finansijsku podšku preduzećima iz ranijeg perioda, kredita

za samozapošljavanje realizovanih posredstvom Zavoda za zapošljavanje i kredita datih za razvojne projekte posredst-vom Fonda za razvoj.

porezi64%

takse2%

ostali prihodi4% primici od

otplate kredita

1%

naknade3%

doprinosi26%

Ukupni izdaci Budžeta Crne Gore za 2008. godinu iznose 1.423,94 mil. €, odnosno 7,74% više od plana, što je rezul-tat veće otplate duga, obaveza iz ranijeg perioda, kamata, prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja, prava iz oblasti zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja, trans-fera javnim institucijama (odnosno javnim zdravstvenim insti-tucijama) i pozajmica i kredita finansijskim institucijama.

Od ukupnih izdataka na izdatke Budžeta Crne Gore, bez državnih fondova, se odnosi 901,79 mil. € (tekući budžet 828,42 mil. € i kapitalni budžet 73,37 mil. €), a na izdatke državnih fondova 522,15 mil €.

izdaci državnih fondova

37%

izdaci budžeta bez

državnih fondova

63%

Konsolidovani izdaci Budžeta Crne Gore za 2008. godinu iznose 1.272,08 mil. €, što je 3,41% više u odnosu na planirani iznos. Konsolidovani izdaci Budžeta Crne Gore čine 38,11 % BDP.

Struktura konsolidovanih izdataka je:­ bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 21,59%

ili 274,70 mil. €; ­ transferi za socijalnu zaštitu 27,24% ili 346,54 mil. €; - transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javn-

om sektoru 16,80% ili 213,71 mil. €, ­ kapitalni izdaci 11,68% ili 148,54 mil. €; ­ rashodi za materijal za usluge 8,99% ili 114,43 mil. €; ­ pozajmice i krediti 4,91% ili 62,54 mil. €,

49

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

­ tekuće održavanje 1,74% ili 22,15 mil.€;­ kamate 1,77% ili 22,53 mil. €;­ subvencije 1.46% ili 18,59 mil. €; ­ ostala lična primanja 1,71% ili 21,75 mil. €; ­ izdaci za rezerve 0,98% ili 12,44 mil. €;­ renta 0,66% ili 8,36 mil. € i­ ostali izdaci 0,45% ili 5,74 mil. €.

kamate 2% renta

1%

subvencije 1%

pozajmice i krediti 5%

ostali izdaci0%

transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i

javnom sektoru 17%

transferi za socijalnu zaštitu 26%

bruto zarade i doprinosi na

teret poslodavca

22%

kapitalni izdaci 12%

ostala lična primanja

2%

izdaci za rezerve

1%

tekuće održavanje

2%

rashodi za materijal za

usluge 9%

Tekuća budžetska potrošnja (ukupna budžetska potro­šnja umanjena za ukupne kapitalne izdatke) iznosi 1.123,54 € i čini 33,66 % BDP.

Izdaci Budžeta Crne Gore u 2008. godini prema funk-cionalnoj klasifikaciji utrošeni su za:

­ opšte i javne službe 278,88 mil. € ili 15,59% ukupnih izdataka,

­ polove odbrane 47,25 mil. € ili 3,32%,­ javni red i bezbjednost 157,73 mil. € ili 11,08%,­ ekonomske poslove 174,00 mil. € ili 12,22%,­ zaštitu životne sredine 6,21 mil. € ili 0,44 %, ­ poslove stanovanja i zajednice 6,62 mil. € ili 0,46%,­ zdravstvo 187,56 mil. € ili 13,17%,­ sport, kulturu i religiju je utrošeno 23,44 mil. € ili

1,65%,­ obrazovanje 147,22 mil. € ili 10,34% i­ socijalnu zaštitu 395,01 mil. € ili 27,74% ukupnih iz-

dataka.

zdravstvo 13.20%

socijalnu zaštitu 27.70%

obrazovanje

10.30%

sport, kulturu i religiju je utrošeno 1.60%

ekonomske

poslove 12 20%

zaštitu životne sredine 0.40%

poslove stanovanja i zajednice

0.50%

javni red i bezbjedno

st 11.10%

polove odbrane 3.30%

opšte i javne službe 19.60%

Suficit Budžeta Crne Gore za 2008. godinu iznosi 15,12 mil. €. Iz ostvarenog suficita, privatizacionih prihoda u iznosu od 24,82 mil. € i depozita prenesenih iz prethodne godine u iznosu od 70,10 mil. €, finansirana je neto otplata duga po osn ovu pozajmica i kredita rezidentima u iznosu od 40,72 mil. €, stare devizne štednje 8,23 mil. €, restitucije 6,79 mil. €, ostalih obaveza iz prethodnih godina 42,76 mil. € i neto otplata duga po osnovu ino­kredita u iznosu od 11,54 mil. €. Važno je napomenuti da je Vlada Crne Gore u cilju podrške bankarskom sistemu, shodno odredbama člana 4 stav 1 Za-kona o mjerama za zaštitu bankarskog sistema (»Službeni list CG«, broj 64/08), izvršila prijevremeni otkup duga prema bankama budžetskih korisnika i preuzetog duga od Željeznice Crne Gore u iznosu od 41,81 mil. €. Preuzeti dug Željeznice Crne Gore od banaka konvertovan je u akcijski kapital države u tom akcionarskom društvu.

Državni dug na 31.12.2008. godine iznosi 894,7 mil €, od čega je spolji dug 481,7 mil. € i čine ga angažovana (povučena) kreditna sredstva po pojedinim kreditima, a unut­rašnji 413,00 € mil. €. Garancije Crne Gore za kredite javnih preduzeća iznose oko 62,6 mil. €, što je 7,00% ukupnog drž­avnog duga. Državni dug čini oko 79,3% u 2007. godini, a u 2008. godini 69,51% tekućih prihoda sa primicima od ot-plate kredita Budžeta Crne Gore.

Spoljni dug je, u odnosu na kraj 2007. godine, uvećan za 19,6 mil. €, jer je iz postojećih kredita angažovano 36,40 mil. € (od Međunarodne organizacije za razvoj ­ IDA, Kreditne banke za razvoj KfW, Evropske banke za obnovu i razvoj ­ EBRD, Mađarskog robnog kredita, Poljskog kredita, kredita kod Societe Generale banke i transfernog robnog kredita Vlade Francuske za EPCG),a umanjeno na osnovu redovnih otplata glavnice u iznosu od 16,80 mil. €.

Rast unutrašnjeg duga u iznosu od 137,91 mil. € je uzrokovan usvajanjem Zakona o obeštećenju koris-nika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, kojim je planirana isplata zaostalih penzija u iznosu od 105,00 mil. €, Zakona o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Republike Crne Gore kojim je dug uvećan za 27,6 mil. € i početkom realizacije projekta Direkcije za saobraćaj u cilju rješavanja uskih grla u saobraćaju

Neizmirene obaveze Budžeta Crne Gore na dan 31.12.2008. godine iznose 88,86 mil. €, a odnosi se na obaveze Budžeta bez državnih fondova u iznosu od 24,52 mil. € i obaveze državnih fondova 64,34 mil. €. Treba nagla-siti da se radi o bruto neizmirenim obavezama, te da su evi-dentne međusobne obaveze državnih fondova, s jedne strane i budžeta bez državnih fondova, s druge strane, u iznosu od 21,74 mil. €. U obavezama je prikazana i decembarska pen-zija u iznosu od 24,57 mil. €, koja se po zakonu isplaćuje un-azad, odnosno nakon isteka mjeseca i 3,48 mil. € po osnovu socijalne zaštite, iako je u toku 2008. godine isplaćeno po 12 mjesečnih iznosa po ovom osnovu.

50

Depoziti Budžeta Crne Gore na dan 31.12.2008. godine iznose 96,58 mil. € i 38.477,69 unci zlata, što po tržišnoj cijeni iznosi 23,61 mil. €, deblokiranog od Banke za međunarodna poravnanja (BIS), što ukupno iznosi 120,19 mil. €.

U periodu 2004­2007. godina zabilježen je trend rasta Vladinih depozita dok je u 2008. godini evidentiran pad depozita, a što je, prije svega, uzrokovano primjenom mjera podrške bankarskom sektoru ( prijevremeni otkup duga I kreditne podrška bankarskom sektoru). U toku 2008. godine dva državna fonda (Zavod za zapošljavanje I Fond za obeštećenje ) u cjelosti su integrisani u sistem trezora, te je stanje depozita tih fondova evidentirano kao stanje depozita Konsolidovanog računa trezora.

Kretanje Vladinih depozita u periodu 2004.­2008. godine po korisnicima (bez zlata), je sledeće:(u hilj. €)

o p i s 2004. 2005. 2006. 2007. 2008.

1 2 3 4 5 6budžet Crne Gore sa državnimfondovima koji su u potpunosti integrisani u sistem trezora

13.374,05 50.976,78 58.311,14 91.103,16 30.441,66

republički fond Pio 13.837,00 14.832,00 23.398,00 38.108,34 38.687,98republički fond za zdravstvenoosiguranje 3.568,00 2.842,57 2.322,89 4.043,81 9.846,68

zavod za zapošljavanje Crne Gore 164,00 4.785,00 860,00 2.789,47Fond za razvoj Crne Gore 3.249,00 35.766,00 29.009,00 26.228,15 17.607,96Fond za obeštećenje 4.419,69 5.844,97 4.409,60U k u p n o: 34.192,05 113.622,04 119.746,00 166.682,55 96.581,29

Stanimirka Mijović,samostalni savjetnik I

51

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Globalna ekonomska kriza, kao što je očekivano je imala uticaja na ekonomiju Crne Gore, međutim za razliku od većine ekonomija, formalno tržište rada bilježi pozitivne trendove, tj. rast zaposlenosti uz smanjenje nezaposlenosti.

U zemljama eurozone (EU­16) stopa nezaposlenosti se povećala na 9.6% u maju 2009. godine sa 7.4% u junu 2008. godine. U EU­27 stopa nezaposlenosti se povećala sa 6.9 u junu 2008. godine na 8.9% u maju 2000. godine.

Registrovana zaposlenost u Crnoj Gori u prvih pet mje­seci 2009. godine se povećala za 5.4% u odnosu na isti period prethodne godine, dok se registrovana nezaposlenost smanjila za 14% u junu 2009. godine u poređenju sa janua­rom 2008. godine. Stopa nezaposlenosti se smanjila sa 10.9% na 10.2% u junu 2009. godine. Anketa o radnoj snazi u 2008. godini pokazuje sličan trend, budući da se stopa nezaposlenosti smanjila sa 18% u prvom kvartalu na 16.5% u četvrtom kvartalu, s tim da je stopa u četvrtom kvartalu u odnosu na treći porasla za 0.3 procentna poena.

Grafik 1 : Stopa rasta formalne zaposlenosti u Crnoj Gori

2 0%

1 4%

0 9%

2 5% 2 5%

1 1%

2 2%

0 4%

0 1%

1 7%1 9%

2 9%

5 2%

5 7%

4 9%4 50%

5 40%

0 2%

0 6%

0 4%

1 0%

1 8%

3 0%

2 0%

10%

0 0%

10%

2 0%

3 0%

4 0%

5 0%

6 0%

7 0%

Izvor: MonStat

U prvih pet mjeseci 2009. godine prosječan broj za­po s lenih je bio 171.270. trend promjene zaposlenosti u

posmatranom periodu prati promjene u ekonomskoj akti-vnosti u ekonomji, tj. dolazi do samanjenja zaposlenosti u sektoru industrije, dok u sektoru poljoprivrede i usluga za-poslenost raste. Tako, prosječna zaposlenost u industriji se smanjila za 6.5%, pri čemu je smanjenje u sektoru rudarstva bilo 10.5%, u sektoru prerađivačke industrije za 6.4% i u se ktoru proizvodnje električne energije za 4.7%. U sektoru usluga najveći rast zaposlenosti se bilježi u građevinarstvu za 22.5%, djelatnosti hotela i restorana za 20.2% i za 18% u aktivnostima vezanim za nekretnine.

Da li je stvarno kriza uticala na tržište rada, biće očigledno tek sa objavljivanjem rezultata ankete o radnoj snazi za prva dva kvartala. Međutim, sigurno je da će se uticaj krize najviše odraziti na sezonsko zapošljavanje i zapošljavanje stranaca.

Grafik 2: Stopa nezaposlenosti i realna stopa rasta BDP­a

212% 20 7%22 7% 22 4%

18 5%

14 5%12 6%

10 9%

0 2%

19% 2 5%4 4% 4 2%

8 6%

10 7%

8 1%

-5.0%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Stopa nezaposlenosti Realna stopa rasta BDP-a

Izvori: MONSTAT, zavod za zapošljavanje

Uprkos pozitivnim trendovima u registrovanoj zapo sle­nosti, postoji zabrinjavajući trend u registrovanoj nezapo­slenosti, budući da se povećava broj korisnika nadoknade za nezaposlena lica, na koju imaju pravo osobe koje imaju makar 6 mjeseci radnog iskustva. U januaru 2008. godine broj korisnika nadoknade za nezaposlenost je bio 9222, dok je u martu pravo na nadoknadu za nezaposlena lica koristilo 12.294 osoba.

Uticaj globalne ekonomske krize na tržište rada

Komentar

52

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Pregled kretanja trendova nezaposlenosti u drugim zemljama

Ukoliko se posmatraju podaci o visini stope nezaposle nosti u zemljama Evrospske unije, uočljivo je da je do najvišeg rasta ove stope došlo u baltičkim zemljama i Irskoj (Grafik 3). Tako, shodno podacima Eurostata u periodu jun 2008 – maj 2009. godine stopa nezaposlenosti se u Estoniji povećala za 11 procentnih poena, u Irskoj za 5,8, Letoniji za 9,9 i Litvanji za 9,2 procentna poena.

Grafik 3 : Kretanje stope nezaposlenosti u odabranim EU zemljama

6.9

8.9

7.0

9.0

4.6

15.6

5.9

11.7

6.4

16.3

5.1

14.3

0.02.04.06.08.0

10.012.014.016.018.0

EU-27 EU-25 Estonija Irska Latvija Litvanija

Jun-08 Maj-09

Izvor: EUROSTAT

ako posmatramo podatke o registrovanoj nezaposlen osti, u periodu mart 2008 – mart 2009. godine, registrovana nezapo-lenost je, takođe, najviše porasla u Baltičkim ze mljama. U Estoniji se utrostručio broj ljudi koj traže pos a o, u Letoniji i Litvaniji je taj broj udvostručen, dok je u Tur skoj došlo do rasta od 60%. U isto vrijeme registrovana nezap oslenost se smanjila u Bjelorusiji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Makedoniji, Kosovu, Srbiji i Tadžikistanu.

Grafik 4: Stope rasta registrovane nezaposlenosti u zemljama Evrope i Centralne Azije (ECA)u periodu mart 2008 – mart 2009. godine

Izvor: Labor Market Monitoring in Europe and Central Asia Countries: Recent Trends, World bank.

Promjene u registrovanoj nezaposlenosti praćene su i drugim negativnim trendovima. Broj upražnjenih radnih mjesta koje nude agencije za zapošljvanje je ostvario značajan pad, kao i racio onih koji traže posao prema jednom upražnjenom mjestu. Ovaj odnos na Kosovu iznosi više od 500 tražilaca posla na jedno upražnjeno mjesto, u Bosni i Hercegovini više od 200, a u Jermeniji, Letoniji i Trurskoj oko 100. U ovom pogledu izuzetak je Bjelorusija, gdje je broj upražnjenih radih mjesta, na početku 2009. godine, bio veći od broja ljudi koji traže posao.

53

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Koje grupe će biti najviše ugrožene krizom? Iskustvo iz prethodnog perioda govori da mladi, stariji, nekvalifikovani radnici, žene i radnici migranti u su najčešće najranjivije grupe u situacijama opšteg pada ekonomske aktivnosti. Istovremeno, mnogo su manje šanse za zaposlenje u ovakvim uslovima, osoba bez radnog iskustva, tek diplomiranih ili za one koji su duži period nezaposleni.

Do sada, na osnovu podataka iz zemalja regiona Evrope i centralne Azije se ne može izvesti zaključak koje bi to grupe sta no vništva mogle biti najviše pogođene krizom. Recimo podaci EU­10 zemalja pokazuju da je se nezaposlenost mla dih skoro utrostručila u Baltičkim zemljama, dok je pala u Sloveniji. Ro dni dispariteti nisu isti u svim zemljama, recimo u Estoniji i Litvaniji došlo je do porasta nezaposlenost muška raca, po gotovo u karakterističnim sektorima građevinar stva i pro izvodnje, dok je nezaposlenst žena u Bugarskoj i Slovačkoj pala u periodu mart 2008 – mart 2009. godine.

Ipak, ono što se može uočiti je da će najviše pogođene grupe biti radnici migranti. Podaci Svjetske banke o iznosima doznaka iz inostranstva, pokazuju da su u periodu 2000- 2007. godina u regionu ECA, u većini zemalja su ovi iznosi dos ti gli sljedeće nivoe: preko 36% u Tadžikistanu, 35% u Moldaviji i 18% u Jermeniji. U situacijima kada dođe do pada ekonomske aktivnosti, u zemljama koje karakteriše veliki broj radnika migranata, posljedično radnici ostaju bez zaposlenja i vraćaju se u rezidentne zemlje, u kojima dolazi do pritiska na domaće tržište rada. Istovremeno, radnici migranti su, obično, prvi među onima koji, u uslovima kriza, bivaju otpu š­teni, upravo zbog njihove koncentracije u najranjivijim sekto-rima (turizam, građevinarsvo), a i obično su zaposleni na odre đeno vrijeme ili „na crno“.

Preporuke Međunarodne organizacije rada

Preporuke međunarodne organizacije rada (ILO) za nacionalne politike u cilju smanjenja nezaposlenosti i uticaja globalne ekonomske krize na nezaposlenost* su sljedeće:

1. odgovarajući miks mjera aktivne i pasivne politike na tržištu rada

2. prilagođavanje transfera socijalne zaštite i penzija, sa ciljem izbjegavanja njihovog obezvređivanja

3. podrška preduzećima, posebno MSP sektoru u pre­va zilaženu problema problema sa likvidnošću i dobijanju kre­dita

4. javne investicije u infrastrukturu5. usmjerena pomoć vulnerabilnim grupama6. restrukturiranje preduzeća na socijalno odgovoran

način 7. jačanje institucija koje pružaju usluge za nezaposlenim

licima

8. podsticaji i investicije u energetski efikasne tehnologije i “zelene poslove”

9. razvijanje socijalnog dijaloga.

* * *

Budući da je kriza globalna, mjere samo na lokalnom nivou ne mogu riješiti sve probleme, već će oporavak ekono­mije, tj. nastavljanje trenda rasta, a samim tim i razvoja trž i ­šta rada, zavisti od rješavanja problema na globalnom nivou. Razvoj situacije u narednom periodu u velikoj mjeri zavisi od dešavanja u svjetskoj ekonomiji, što će imati uticaja i na dešavanja u ekonomiji Crne Gore (turistička sezona, način rješavanja krize u sektoru prerađivačke industrije, privati­zacija u energetskom sektoru).

Ako uzmemo u obzir preporuke koje je dala međunaro dna organizacija rada, sve od tih preporuka se već implementiraju u Crnoj Gori. Naime, Zavod za zapošljavanje je započeo sa re-alizacijom posebnog programa za podsticaj zapošljavanja na sjeveru, dizajnirani su posebne mjere podsticaja za zapošlja-vanje teže zapošljivih osoba, nadoknade za nezaposlena sta­r ija lica su značajno povećane (tzv. minimalne penzije za sta­r ije nezaposlene). Podrška MSP sektoru je ostvarena kroz obe z bjeđivanje kreditnih linija za MSP sektor od EIB­a i KfW, u saradnji sa komercijalnim bankama u Crnoj Gori. Za drugu polovinu godine je planirano otpočinjanje radova na izgradnji autoputa, dok će problemi u sektoru prerađivačke industrije biti rješavani restrukturiranjem i podršci najznačajnijih preduzeća u sektoru, dok se projekat podsticanja i kreditiranja energetski efikasnih programa već implementria.

mr Ana Krsmanović,samostalni savjetnik

Bojana Bošković,samostalni savjetnik I

1 - José Manuel salazar-xirinachs, executive director, employment sector, iLo

54

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

zakonom o akcizama (.”Sl.list RCG”, br. 65/01 i 76/05, i “Sl.list CG”, br. 76/08), propisana je obaveza obilježavanja akciznih proizvoda, duvanskih proizvoda i alkoholnih pića (osim piva i stonog vina), akciznim markicama. Posljedn-jim izmjenama Zakona o akcizama koje su izvršene krajem 2008. godine predviđeno je i korišćenje posebnih (eviden-cionih) akci znih markica za obilježavanje duvanskih proiz-voda i alkoholnih pića, koji se prodaju u slobodnim carinskim proda vnicama (SCP).

Izgled i sadržaj akcizne markice, način i pos t upak njenog odobravanja, štampanja i izdava nja, kao i način vođenja evi­dencija o izdatim, iskoriš ćenim i neiskorišćenim akciznim markicama, bliže su uređeni Uredbom o obilježavanju duvan­skih proizvoda i alkoholnih pića kontrolnim akciznim marki­cama (“Sl.list RCG”, br. 82/05 i “Sl.list CG”, br. 22/09).

Akcizna markica za obilježavanje duvanskih proi zvoda i alkoholnih pića, prema rješenjima sad ržanim u citiranoj uredbi, sadrži slovnu oznaku, grb Crne Gore i natpis „Crna Gora ­ Ministarstvo fina nsija“, oznaku serije i serijski broj ak-cizne markice. Veličina akcizne markice za obilježavanje du-vanskih proizvoda iznosi 45x19 mm i štampa se u posebnim bojama, i to:

- u plavoj – za duvanske proizvode koji su proizvedeni u zemlji (oznaka D),

­ u žutoj – za duvanske proizvode iz uvoza (oznaka U),- u zelenoj - za duvanske proizvode koji se otpremaju

radi prodaje u SCP („for export only“),- u crvenoj – za duvanske proizvode koji se izvoze, a

za koje ino dobavljač nije dostavio akcizne markice (oznaka „E“).

Takođe, cigarete koje se prodaju u SCP obilje žavaju se posebnom markicom, dimenzija 50x25 mm koja se lijepi preko box-a cigareta.

Veličina akcizne markice za obilježavanje alkoholnih pića iznosi 90x19 mm i štampa se se u pos bnim bojama, i to:

­ u narandžastoj ­ za alkoholna pića proizvedena u zemlji (oznaka D),

­ u plavoj ­ za alkoholna pića iz uvoza (oznaka U),­ u zelenoj ­ za alkoholna pića koja se otpremaju radi

prodaje u SCP („for export only“),­ u crvenoj ­ za alkoholna pića koja se izvoze, a za koje

ino dobavljač nije dostavio akcizne markice (oznaka „E“).

Uredbom o izmjenama i dopunama Uredbe o obilježa­vanju duvanskih proizvoda i alkoholnih pića kontrolnimakciznim markicama („Sl.list CG”, br. 22/09), propisana je obaveza isticanja maloprodajne cijene na akciznim mar-kicama, za cigarete koje se stavljaju u promet na carinskom

Procedure u vezi štampanja i izdavanja

akciznih markica

55

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

području Crne Gore. Ovo rješenje, koje će se primjenjivati od 1. januara 2010. godine, ima za cilj zaštitu prava pot ro šača kako bi se onemogućilo da trgovci, u slu čaju povećanja malo-prodajnih cijena cigareta, zatečenih na zalihama, te ciga rete prodaju po već im cijenama.

Shodno odredbama citirane Uredbe, akcizna markica za obilježavanje duvanskih proizvoda mora biti nalijepljena na ambalaži ispod celofanskog ili drugog omotača, tako da je vidljiva i da se ne može odstraniti, a da se ne ošteti ambalaža. Akcizna markica za obilježavanje alkoholnih pića, lijepi se preko zatvarača flaše ili druge ambalaže, tako da se flaša ne može otvoriti, a da se markica ne iscijepa.

Navedenim rješenjima, omogućena je efikasnija kon-trola obračunavanja i plaćanja akcize, a posebno za cigarete, s obzirom da se rok za plaćanje akcize, vezuje za momenat preuzimanja akciznih markica od Poreske uprave.

Zahtjev za izdavanje akciznih markica podnosi se Po re­skoj upravi, jednom mjesečno i to od 1. do 15­og. u mje secu za naredni mjesec, a ako se radi o prvom štampanju markica ili o količinama većim od uobičajenih u prethodnim mjesec-ima, najmanje 30 dana prije preuzimanja akciznih markica. Navedeni zahtjev koji proizvođači i uvoznici podnose na posebnom Obrascu, sadrži podatke o količini akciznih mar-kica, tehničkim elementima za njihovu izradu, slovnu oznaku, seriju i vrstu.

U zahtjev za izdavanje akciznih markica, proizvođači i uvoznici podnose i sledeće dokaze:

- da je upisan u Centralni registar kod Privrednog suda,­ da je uvoznik odnosno proizvođač upisan u Registar o

markama duvanskih proizvoda agencije za duvan, - da je upisan u registar akciznih obveznika kod Poreske

uprave (za proizvođače).

Proizvođači, odnosno uvoznici duvanskih proizvoda i al-koholnih pića, akcizne markice preuzimaju u roku od 10 dana od dana dobijanja obavještenja od strane Poreske uprave, da su te markice odštampane. Tada su dužni podnijeti i instru-ment osiguranja plaćanja (bankarsku garanciju koja je napla-tiva na prvi poziv), u visini obračunate akcize.

Pored navedenog, predmetnom uredbom propisana je obaveza, za proizvođače, odnosno uvoznike duvanskih pro­izvoda i alkoholnih pića, vraćanja oštećenih, odnosno nei­

skorišćenih akciznih markica Poreskoj upravi u roku od 15 dana po isteku kvartala. Takođe, oštećene i potpuno uništene kao i neiskorišćene akcizne markice, na predlog Poreske up-rave, uništava Komisija formirana od strane Ministarstva fin-ansija.

Ružica Bajčeta, samostalni savjetnik II

u Sektoru za poreski i carinski sistem

jovica Petričević, samostalni savjetnik I

u Sektoru za poreski i carinski sistem

Jovica Petričević

56

Godišnja skupština Borda Guvernera eBrd-a

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) osnovana je 1991. godine, sa ciljem da se ubrzaju i ojačaju procesi tržiš­nih reformi i tranzicije u zemljama centralne i istočne Evrope i stvore uslovi za efikasno funkcionisanje otvorenih tržišnih privreda u tim zemljama. Vlasnici Banke su Vlade 60 država i dvije međuvladine organizacije. EBRD, sa svojim kapitalom, predstavlja najvećeg pojedinačnog investitora u regionu.

Banka koristi svoju blisku saradnju sa vladama država u regionu kako bi promovisala stvaranje što boljeg i efikasnijeg poslovnog okruženja. Pravilo poslovanja EBRD­a je saradnja samo sa onim zemljama koje su posvećene demokratskim principima.

EBRD, između ostalog, omogućava finansiranje projekata u oblasti bankarstrva i privrede, i to putem finansiranja novih inicijativa, kao i finansiranjem postojećih kompanija. Takođe, Banka finansijski pomaže i proces privatizacije i prestrukturiranja državnih preduzeća i unaprijeđenja usluga na nivou opština. Kao takva, Banka ima izuzetan uticaj na ekonomije država centralne i istočne Evrope.

Osamnaesta Godišnja Skupština EBRD­a, koja je obuhvatila učešće visokih predstavnika vlada, država, vodećih finansijskih korporacija, preduzetnika iz malih, srednjih i velikih preduzeća regiona, kao i predstavnika civilnog društva, održana je 15. i 16. maja 2009. godine, u Londonu. Godišnjoj Skupštini EBRD­a prisustvovala je i delegacija Ministarstva finansija, predvođena potpredsjednikom Vlade i ministrom finansija, dr Igorom Lukšićem.

Tokom Godišnje Skupštine Borda Guvernera, glavna tema razgovora bila je trenutna finansijska i ekonomska situacija u svijetu. Pored uticaja na ekonomije država, fina ­

nsijska kriza negativno je uticala i na poslovanje među­narodnih finansijskih institucija, kao i EBRD­a, koji je po prvu put u posljednjih 10 godina pretrpio gubitak, i to u visini od 620 miliona eura. Međutim, svi učesnici Skupštine izrazili su generalno zadovoljstvo mjerama koje je EBRD preduzeo u cilju ublažavanja svjetske ekonomske krize i ocijenjeno je da su pomenute mjere, koje su donijete u decembru 2008. godine, pravovremene, odlučne i efikasne. Takođe, istaknuta je uspješna saradnja međunarodnih finansijskih institucijama u cilju prevazilaženja finansijske krize, kao i spremnost da se, ukoliko bude neophodno, poveća obim poslovanja Banke.

Istovremeno Guverneri su iznijeli svoja mišljenja o ak-tu elnoj ekonomskoj krizi i predstavili mjere koje su vlade pojedinih država donijele, kao i prijedloge mjera koje bi EBRD mogao da preduzme u cilju ublažavanja posljedica krize. Pored učešća na redovnom dijelu sastanaka Borda Guve rnera, delegacija Ministarstva finansija imala je i više bilateralnih sastanaka sa predstavnicima međunarodnih fi­nansijskih institucija: Credit Suisse, Moodys, Evropska inve-s ticiona banka (EIB), Japanska agencija za međunarodnu saradnju (JICA), kao i sa visokim predstavnicima EBRD­a, na čelu sa predsjednikom, Tomasom Mirowom.

Predstavnici prethodno navedenih renomiranih institu-cija izrazili su zadovoljstvo rezultatima koje je postigla crno-gorska privreda u prethodnom periodu. Takođe, interesovali su se za aktuelnu situaciju, vezano za najvažnija crnogorska privredna pitanja, kao i za naše projekcije glavnih ekonomskih pokazatelja u Crnoj Gori. Zajednički je konstatovano da je, kao i u većini zemalja, uticaj ekonomske krize usporio završetak procesa tranzicije. U cilju lakšeg prevazilaženja novonastale situacije i finalizacije procesa tranzicije, Vlada Crne Gore preduzima sve neophodne aktivnosti koje se odnose na restrukturiranje i modernizaciju državnih preduzeća, dalji

Ministarstvo finansija kroz prizmu sastanaka međunarodnih

finansijskih institucija

Međunarodna saradnja

57

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

razvoj infrastrukture, kao i uspostavljanje savremenih upra-vlja čkih standarda.

Tokom sastanaka, razgovarano je o budućim kapitalnim projektima u Crnoj Gori, kao i o planiranom rebalansu bu-džeta. Kao prioriteti u cilju budućeg razvoja, predstavljene su investicije u sektore turizma i energetike, dok su kao najbitniji projekti naznačeni izgradnja autoputa Bar – Boljare, izgradnja elektrana na rijeci Morači, kao i restrukturiranje nekih kompanija, poput Kombinata aluminijuma Podgorica i Željezare Nikšić.

Iz navedenih finansijskih institucija izražena je spre m­nost za nastavak saradnje i uključivanje u realizaciju pome­nutih kapitalnih projekata, što bi bilo od izuzetne važnosti za njihovu uspiješnu realizaciji.

U periodu nakon Godišnje Skupštine Borda Guvernera EBRD­a, nastavljena je saradnja sa pomenutim finansijskim institucijama, u cilju konkretizacije prethodno navedenih projekata. Kao rezultat uspješnih pregovora koji su vođeni i u Londonu, u cilju realizacije kreditnih sredstava namijenjenih malim i srednjim preduzećima, Ministarstvo finansija potpisalo je, 02. jula 2009. godine, sa EIB­om, Ugovor o garanciji, na iznos od 91 milion eura. Očekuje se da će crnogorske ko­mercijalne banke, uskoro, potpisati Ugovore o kreditu sa EIB­om, za pripadajući dio iznosa kredita. Navedena sredstva će, zajedno sa sredstvima koja su obezbijeđena u saradnji sa Njemačkom bankom za razvoj (KfW), u visini od 50 miliona eura, predstavljati važnu podršku ne samo projektima malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori, već i crnogorskoj ekonomiji uopšte, usljed pozitivnog efekta upliva novca u domaće nov­čane tokove.

sastanci Holandske konstituence

Sastanci Holandske Konstituence održavaju se svake godine u nekoj od zemalja članica. Svrha organizovanja sastanaka je razgovor o pitanjima bitnim za privrede članica Konstituence. Pomenuti sastanci, takođe, predstavljaju pril­iku za ministre finansija i guvernere centralnih banaka zema­lja članica Konstituence da razmijene utiske o aktuelnim ekonomskim pitanjima, o kojima Konstituenca treba da ima zajednički stav na sastancima izvršnih direktora Međuna­rodnog monetarnog fonda (MMF) i Svjetske banke. Broj glasova svake članice zavisi od iznosa njene kvote. Kvota Crne Gore u MMF-u iznosi 27,5 miliona specijalnih prava vučenja, a procentualno izraženo 0,02% učešća u ukupnom kapitalu Fonda. Svjetska banka je organizovana tako da zemlje članice predstavljaju akcionare. Broj akcija, odnosno udio koji država ima, baziran je približno na veličini njene eko nomije.

Konstituenca okuplja zemlje koje sarađuju sa MMF­om i Svjetskom Bankom i kao takva zastupa interese zemalja čla nica u Grupaciji Svjetske banke i MMF­a. Zemlje članice

Holandske Konstituence su: Holandija, Bosna i Hercegovina, Kipar, Gruzija, Moldavija, Makedonija, Rumunija, Ukrajina, Jermenija, Bugarska, Izrael, Hrvatska, i Crna Gora, kao naj­mla đi član Konstituence.

Holandska Konstituenca ima dobro uspostavljen dij alog između svojih trinaest članica, koji omogućava adekvatno predstavljanje i zaštitu interesa svake zemlje poje dinačno. Holandija predano radi na intenziviranju dija loga među članicama, nudeći značajnu tehničku po moć na svim nivoima državne administracije, koja pokri va različite oblasti koje su značajne za članice.

Ovogodišnji sastanci Holandske Konstituence Svjetske banke i MMF odžani su u Bečićima, u periodu od 14. – 16. juna, u organizaciji Ministarstva finansija Crne Gore i Ce­ntralne Banke Crne Gore (CBCG).

U ime domaćina, prisutnim delegacijama dobrodošlicu su poželjeli Predsjednik Vlade Crne Gore, gospodin Milo Đu­kanović i potpredsjednik Vlade i ministar finansija, gospodin Igor Lukšić.

Sastanci su predstavljali priliku za iznošenje stavova povodom trenutne globalne ekonomske krize i njenog uticaja na svjetsku ekonomiju. Takođe, dat je i osvrt na uticaj koji je

Dragan Darmanović

Marko Vukašević

58

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

kriza imala na pojedine države, a predstavljene su i mjere koje su vlade i centralne banke pojedinih država preduzele, u cilju prevazilaženja krize. Na tu temu, visoki zvaničnici Svjetske banke, i MMF­a održali su niz prezentacija, koje su izazvale interesovanje prisutnih predstavnika članica Holan­dske Konstitience.

Pored redovnog dijela programa, delegacije zemalja članica Holandske Konstituence imale su priliku da pri su­stvuju bilateralnim sastancima sa predstavnicima Hola ndske delegacije, kao i visokim predstavnicima Svjetske ba nke i MMF-a.

Crnogorska delegacija, koju su sačinjavali najviši pre­dstavnici Ministarstva finansija i CBCG, održala je niz bila­teralnih sastanaka. Ministar finansija, dr Igor Lukšić, sa saradnicima i predstavnicima CBCG­a, sastao se sa g­dinom Age Bejkerom, izvršnim direktorom MMF­a i g­dinom Rudom Trefersom, izvršnim direktorom Svjetske banke; kao i potp­redsjednikom Vlade i ministrom finansija Holandije, g­dinom Vouterom Bosom i Predsjednikom Centralne banke Holandije, g-dinom nutom Velinkom. Pored navedenih sastanaka, mi-nistar Lukšić održao je i sastanke sa ministrom finansija Gruzije, g­dinom Kahom Baindurašvilijem i g­dinom Andrijom Kravecom, ministrom finansija Ukrajine.

Na pomenutim sastancima bilo je riječi o aktuelnoj svjetskoj ekonomskoj krizi i mjerama koje je Vlada Crne Gore, u saradnji sa CBCG, preduzela u cilju prevazilaženja nje nih negativnih posljedica. Takođe, crnogorska strana je uvaženim gostima predstavila projekte predviđene za na­re dni period, koji su od izuzetnog značaja za nastavak pro­

gresa crnogorke privrede. Sa druge strane istaknuto je za-d ovoljstvo postignutim rezultatima u procesu tranzicije i uključenja međunarodne ekonomske tokove i izražena na da da će se, zajedničkim snagama, u najskorije vrijeme, pro­naći adekvatan model za prevazilaženje trenutnog stanja u svjetskoj ekonomiji.

Takođe, pored zvaničnog dijela, domaćin je za prisutne goste obezbijedio i bogat zabavni program, koji je obuhvatio posjete kulturno-istorijskim znamenitostima i prirodnim lje-potama crnogorskog primorja sa zaleđem.

Zajednička je ocjena svih učesnika, da je Crna Gora, iako najmlađi član Konstituence, bila odličan domaćin tako značajnog događaja i da je pokazana spremnost Crne Gore da i u budućnosti bude organizator sličnih kongresa.

Dragan Darmanović,načelnik odsjeka za međunarodnu saradnju

Marko Vukašević,savjetnik u odsjeku za međunarodnu saradnju

59

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

U periodu od 4 – 7. juna 2009. godine, u dvadeset i se dam država članica Evropske unije (u daljem tekstu: EU), održani su sedmi po redu izbori za Evropski parlament (u daljem tekstu : EP). Rezultate višestranačkih izbora (vidjeti Tabelu 1.), koji su u medijima bezmalo okarakterisani i kao pobjeda desnog centra, karakteriše trijumf Evropske naro dne partije (podrška oko dvije petine biračkog tijela) nad svojim glavnim političkim oponentom Partijom evropskih socijalista.

Interesantno je primijetiti da u vrijeme globalne ekonom-ske krize, rastuće nezaposlenosti, aktuelne neizvjesnosti preuzimanja Lisabonskog ugovora, EP je ostvario minimum svoje legitimnosti, tj. skromni odaziv od 43,01%. Iako, gene­ralno gledajući, političke partije i odaziv biračkog tijela bilježe pad (osim Zelenih koji bilježe porast od oko 2%), za političke elite širom Evrope mnogo veće iznenađenje predstavlja na­gli uspon desničarski orijentisanih partija (većina od 36% mandata) i pad socijaldemokratskog horizonta («La stampa»).

tabela 11

Izborni rezultat: u susret novom Evropskom parlamentu (raspored poslaničkih mjesta u odnosu na ukupan broj 736)

265

8455

184

3555

30 28

Evropska narodna partija

Alijansa liberala i demokrata Evrope

Zeleni / Slobodna evropska alijansa

Par ija evropskih socijalista

Ujedinjena evropska ljevica/ Nordijska zelena ljevica

Reformsko krilo evropskih konzerva ivaca

Demokrati za slobodnu Evropu

Ostali

Najmlađi član novoizabranog EP­a a je dvadesetpetog­odišnji Emilie Turen iz Danske, do je najstariji Ciriano de Mita (Italija) sa punih osamdeset i pet. Ženski dio parlamentarne populacije aktuelnog sastava iznosi 35,3%, dok muškarci

čine 64,6%. Parlamentarci koji su dobili ubjedljivo najveći podršku su Silvio Berluskoni (2,7 mil. glasova) i Indrek Tarand (Estonija) sa 25,8% glasova. Svoje kabinete zamijeniće posla­ničkim klupama čak osam bivših premijera, među kojima je i Alojz Peterle (Slovenija).

Mada jedino neposredno birano tijelo od strane građa­na EU, koje donosi blizu dvije trećine evropskih propisa, od­o brava budžet od 133,8 milijardi €2, odobrava članove Ev­ro pske komisije i Evropske centralne banke, vrši kontrolu izvršne vlasti, svi su izgledi da ni sami birači ne prepoznaju njegov uticaj na svakodnevni život evropske porodice, počevši od klimatskih promjena do tarifa za mobilnu telefoniju, ili se jednostavno radi o apatičnosti na nacionalnom nivou – bez obzira na njeno lijevo ili desno krilo.

Izbori za Evropski parlament

Ana Ivanović

Nina Vukotić

60

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Od prvih parlamentarnih izbora održanih još 1979. godine, kada i EP bilježi početnički entuzijazam u biračkom odazivu (za sada rekordnih 61,99%), svaki sljedeći izbori bilježe pad interesovanja javnosti (vidjeti Tabelu 2.). Paralelno sa prethodnim tokovima, evropski osnivači, međutim, idu u suprotnom pravcu. Sa svakim novim ugovorom tj. sa svakom novom izmjenom osnivačkih ugovora moć EP kontinuirano raste. Tako da od početne, više konsultativne uloge, koja je trebala da predstavi uvod i odmjeravanje kohezionih snaga buduće EU, danas imamo situaciju da ukoliko se određeni akt želi usvojiti u Evropskoj zajednici (važi za većinu politika I stuba EU – prim.aut.) on mora biti u identičnom tekstu usvojen od strane EP- a i Savjeta Evropske unije. Prethodno navedeni postupak, poznat kao „saodlučivanje“ suštinski predstavlja pravo veta za parlament i uslovima njegove limitirane legislativne kompetencije najjači pravni instrument.

Tabela 23.Izlaznost na parlamentarnim izborima

za period 1979 – 2009 (u %)

Istorijski gledano EP se prvi put sastao 10. septembra 1952. godine. Jedna od najstarijih zajedničkih institucija, Parlament je započeo kao „Zajednička skupština“ Evrop-ske zajednice za ugalj i čelik (EZUČ). Bila je ovo konsulta-tivna skupština 78 parlamentaraca delegiranih iz redova nacionalnih parlamenata zemalja članica, bez zakonodavnih ovlašćenja. Razvoj Parlamenta od njegovog osnivanja svjedoči o evoluciji struktura Unije bez jednog jasnog „vrhovnog pla-na“. 1958. godine su Rimskim ugovorima osnovane Evrop-ska ekonomska zajednic i Evratom. Zajedničku skupštinu su dijelile sve tri zajednice (koje su imale zasebne izvršne or-gane), a svoje ime je promijenila u „Evropska parlamentarna skupština“. Tri zajednice su se spojile Ugovorom o spajanju iz 1967. godine, a tijelo je preimenovano na svoje sadašnje ime „Evropski parlament“ 1962.

Parlament čini 785 članova Evropskog parlamenta, koji predstavljaju drugo po veličini demokratsko biračko tijelo na svijetu (nakon Indije) i, sa 342 miliona građana sa biračkim pravom, najveće nadnacionalno biračko tijelo u istoriji. Par-

lament se bira na neposrednim izborima sa univerzalnim pravom glasa, u skladu sa nacionalnim izbornim zakonod-avstvom, na svakih pet godina počev od 1979. godine. Izbori za Evropski parlament održavaju se u svakoj državi članici posebno, nezavisno (mada ponekad istovremeno) od nacio-nalnih ili lokalnih izbora. U Parlamentu su predstavnici više velikih sveevropskih političkih grupacija, kao i najvažnijih politikčih stranaka zemalja članica. Svaka zemlja članica bira unaprijed određen broj poslanika, koji se određuje prema broju stanovnika. Ukupan broj članova Evropskog parlamen-ta trebalo bi da bude 732; međutim, od 1. januara 2007. ima 785 članova, što je posledica pristupanja Rumunije i Bugar-ske, pošto raspored broja članova po zemljama ne uzima u obzir države koje pristupe EU u periodu između dvaju izbora. Prema važećim pravilima, broj članova je trebalo da bude ponovo smanjen na 732 nakon održanih izbora, ali je kom-promis nađen na broju 736.

Evropski parlament i Savjet EU su u suštini dva doma u dvodomnoj zakonodavnoj grani vlasti u Evropskoj uniji, pri čemu je zakonodavna moć zvanično jednako podijeljena između oba doma. Međutim, postoje i neke razlike od nacio-nalnih zakonodavnih tijela. na primjer, ni Parlament ni Savjet nemaju pravo zakonodavne inicijative (Savjet ima ovo pravo u nekim međuvladinim poslovima) u poslovima Zajednice, ovo pravo je zadržano isključivo za Evropsku komisiju (izvršni organ). Ovo znači da Parlament može izmijeniti ili odbaciti predloge zakonodavnih akata, ali da bi se sačinio takav pred-log, Komisija mora da sastavi nacrt zakona prije nego što se o njemu može raspravljati u Parlamentu i eventualno biti usvojen kao pravni akt. Međutim, Parlament ima pravo da zahtijeva od Komisije da sastavi ovakve nacrte.4

Korisno je napomenuti i par činjenica u prilog značaja i obima evropske parlamentarne moći. Parlament sa sjedi-štem u Strazburu, zasijedanjima u Briselu i Sekretarijatom u Luksemburgu, ima budžet od 1,53 milijarde € i košta, u prosjeku, tri eura po Evropljaninu. Evropski poslanik ima platu od skoro 6.000 €, a svakog mjeseca dobija i 4.000 € na ime troškova5. U Evropskom parlamentu zvanično se gov-ori i piše na dvadeset i tri jezika, zbog čega približno trećina zaposlenih radi na prevođenju.

Zaključak se nameće sam: danas, tj. u vrijeme održav­anja izbora, imamo instituciju sa de iure najvećom snagom od njenog konstituisanja, a sa de facto najslabijom podrškom onih, koji joj pravnu snagu i daju.

Ana Ivanović,samostalni savjetnik,

Nina Vukotić,savjetnik

1 - Preliminarni rezultati, do inaoguracione sjednice 14. jula t.g, preuzeti su sa zvaničnog sajta eU: http://www.elections2009-results.eu/en/new_parliament_en.html2 - iznos za 2009. godinu3 - Preliminarni rezultati, do inaoguracione sjednice 14. jula t.g, preuzeti su sa zvaničnog sajta eU: http://www.elections2009-results.eu/en/turnout_en.html4 - Podaci preuzeti sa sajta http://sh.wikipedia.org/wiki/evropski_parlament5 - Podaci preuzetu iz ersTe eU MoNiTora, br. 21, jun 2009. godine

61

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Govornici okruglog stola su bili eksperti: Dace Berkolde, TRIM, srednjoročni ekspert i pomoćnik ministra finansija Le ­to nije, Daiga Lagzdina, TRIM STE i rukovodilac Odjeljenja za državnu pomoć Ministarstva finansija Letonije, Sonja Bećović, savjetnik ministra finansija Crne Gore i Darko Konje vić, pred-stavnik MBA (Montenegro Business Alliance).

u okviru pitanja prihvatanje eu discipline na polju drž-avne pomoći u narednih nekoliko godina koja je izuzetno izazovan zadatak za crnu Goru, mogućnostima kao i poslje-dicama koje potiču od državne pomoći, kao jednog od in-strumenata za ekonomski razvoj crne Gore, obrazložena je situaciju u crnoj Gori po tom pitanju, odnosno da li država dovoljno podržava svoje kompanije i koji su prioritetni sek-tori za podršku, kao i koji instrumenti državne pomoći se najčešće koriste.

Izazovi u pogledu uvođenja i primjene sistema državne pomoći u Crnoj Gori proističu iz kompleksnosti i novosti regu-lisanja državne pomoći uopšte.

Zahtjevi EU prema Crnoj Gori, ali i uopšte, vezani za obla st državne pomoći su sljedeći: potpuna primjena pravi-la koja važe za državnu pomoć, uspostavljanje nezavisnog orga na, odobravanje ili zabrana programa državne pomoći i pojedinačnih sredstava državne pomoći, obezbjeđenje po­vr a ćaja svake nezakonito dodijeljene državne pomoći, ob­ez bjeđenje transparentnosti u oblasti državne pomoći (sa­stavljanje godišnjeg izvještaja), izradu sveobuhvatnog popisa svih programa državne pomoći.

U tom smislu, u cilju implementacije obaveza iz SSP­a, u prethodnom periodu Crna Gora je uradila sljedeće: donijet je Zakon o kontroli državne podrške i pomoći (“Službeni list Republike Crne Gore”, br. 26/07); zatim podzakonska akta: Uredba o bližim kriterijumima, namjeni i uslovima dodjele dr­žavne podrške i pomoći (“Službeni list Crne Gore”, br. 13/08),

Uredba o načinu i postupku podnošenja i sadržaju potrebne dokumentacije za prethodnu i naknadnu kontrolu državne podrške i pomoći (“Službeni list Crne Gore”, br. 13/08), Pra­vilnik o sadržaju godišnjeg izvještaja o kontroli državne pod­rške i pomoći.

Na osnovu pomenutog Zakona o kontroli državne pod­

na okrugLoM stoLu trIM Mne zaVršne konFerencIje, u okVIru koMponente: državna pomoć - na temu

„državna pomoć - novi izazovi ili prepreka

za Crnu Goru i preduzetnike”

Sonja Bećović

Šefika Kurtagić

62

rš ke i pomoći, Odlukom Vlade Crne Gore od 8. novembra 2007. godine osnovana je Komisija za kontrolu državne podrške i pomoći, koja se sastoji od sedam članova, a čiji su zadaci kontrola dodjele i korišćenja, odobravanja, nadg-ledanja i po v raćaja državne podrške i pomoći.

U skladu sa zakonskom obavezom, Odjeljenje za pripre­mu državne pomoći je pripremilo i Godišnji izvještaj o kontroli državne podrške i pomoći u Crnoj Gori za 2007. godinu, koji je urađen na osnovu podataka dostavljenih od strane dava-laca državne pomoći, a u skladu sa metodologijom propisa-nom od strane Evropske komisije u oblasti izvještavanja o državnoj pomoći, prvi takve vrste u Crnoj Gori.

Takođe, Odjeljenje je uradilo i popis državnih pomoći, tzv. Inventar.

Cilj državne pomoći je podrška strategiji Vlade Crne Gore u pravcu povećanja privrednog rasta, sprovođenja str ukturnih reformi i boljeg upravljanja javnim finansijama, po sebno u di-jelu rashoda. Struktura državne pomoći na osnovu Godišnjeg izvještaja u 2007. godini, ima pozitivan trend – povećanje učešća horizontalne državne pomoći u ukupno dodijeljenoj državnoj pomoći. S obzirom da ova kate gorija državne pomoći u najmanjoj mjeri izaziva po remećaj konkurencije na tržištu i čiji pozitivni efekti su višestruki, u narednom period (2008. i 2009. godina) su intenzivirana ulaganja u razvoj ma-lih i srednjih preduzeća, koje za krajnji efekat ima povećanje

zapošljavanja i uvođenje novih tehno logija. U zemljama u tranziciji posebno je u praksi potvrđena direktna veza između aktivnosti malih i srednjih preduzeća, kao najdinamičnijeg el-ementa same ekonomije i rasta produktivnosti.

Takođe je u aktivnim mjerama politike zapošljavanja stv arana mogućnost za novo zapošljavanje, obrazovanje i obuku.

Osnovni indikatori dostignutog višeg stepena razvoja će se ogledati i u usmjeravanju javnih sredstava u: istraživanje i razvoj, program zaštite životne sredine, uštede energije i pove­ćanje korišćenja alternativnih i obnovljivih izvora ene rgije.

Instrumenti državne pomoći koji su najviše zastupljeni u prethodnom, analitički uporedivom periodu ­ 2007. godina, su:

a2 – poreske olakšice i socijalna davanja, zatim a1 – sub vencije, kamate, donacije, otpis duga i umanjeni iznosi prilikom prinudnih poravnanja; C1 – zajmovi pod povoljnim uslovima i zajmovi preduzećima u poteškoćama; B1 – državni i finansijski transferi u formi udjela u kapitalu; C2 – ostale mje re (rezervacije, opšta ili ubrzana amortizacija itd.); i D­ garancije.

Prema raspoloživim podacima iz Godišnjeg izvještaja za 2008. godinu, najveću zastupljenost imaju instrume­nti: a1 - subvencije, kamate, donacije, otpis duga i uma-

63

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

njeni iznosi prilikom prinudnih poravnanja i C1 - zajmo vi pod povoljnim uslovima i zajmovi preduzećima u pote­škoćama.

Što se tiče instrumenata koji se koriste, iako su za pr e­du zetnike atraktivnije državne subvencije, praksa, ipak, po­kazuje da su daleko efikasniji povoljni zajmovi ili garancije, jer država sa manje sredstava pomaže više kompanija.

jedan od problema sa kojima su se odjeljenje i komi-sija suočavali u radu i implementaciji propisa, bio je nedo-voljna i nepotpuna informisanost o svim proceduralnim mje rama za korišćenje državne pomoći.

U tom cilju, eksperti EU su održali seriju tematskih sem­inara u smislu potpune edukacije za organe državne uprave, preduzeća, javni servis i vršioce pravosudnih funkcija.

Drugi problem sa kojim se u svom radu susrijeću Komi­sija za kontrolu državne podrške i pomoći i Odjeljenje za pri­premu državne pomoći sarađujući sa javnom upravom, je nedovoljno vrijeme za obradu notifikacije državne pomoći i njihova potpunost u smislu kompletnih pravnih podloga i svih neophodnih elemenata programa državne pomoći, kao što su opravdani troškovi, intenzitet, kumulacija itd.

Što znači državna pomoć i koji se instrumenti mogu

kor istiti za dodjelu državne pomoći, koja je razlika između gen eralnih (opštih) mjera kao takvih i mjera državne pomo-ći; kao i razlika između politike državne pomoći i politike kontrole državne pomoći?

“Osim kada je drugačije utvrđeno u Ugovoru o EZ, svaka pomoć koju dodijeli država članica iz državnih sredstava u bilo kom obliku, a koja narušava ili prijeti da naruši konkurenciju, tako što daje prednost određenim preduzećima ili proizvodnji određenih roba, ukoliko utiče na trgovinu između država čla­n ica, nekompatibilna je sa zajedničkim tržištem”. (član 87. Ugo vora o osnivanju EZ).

Da bi neka mjera bila klasifikovana kao državna pomoć, treba da odgovara kriterijumima koji treba da budu ispunjeni istovremeno:

• Mjera treba da bude finansirana iz državnih sredstava i dodijeljena ili neposredno od strane države ili posredno od strane nekog tijela ovlašćenog od države;

• Mjera treba da predstavlja ekonomsku prednost koju određeno preduzeće ne bi dobilo pod normalnim uslovima poslovanja;

• Mjera mora da bude i “selektivna”, tj. da se odnosi sa mo na određena preduzeća, na pojedine privredne sektore ili djelove teritorije neke države članice;

• Pomoć mora da ima efekat narušavanja tržišne kon­ku rencije i poslovanja u okviru Evropskog ekonomskog pros-tora.

Najjednostavniji način da se objasni suština državne

po moći jeste da se razdvoje opšte mjere od posebnih. U slu­čaju opštih mjera ne radi se o državnoj pomoći i posebnim ograničenjima: može se dati novac bez ikakvih ograničenja, naravno ukoliko država ima opredijeljenih sredstava. Ipak, ako država odluči da podrži određenu industriju, regiju ili pre­duzeće, onda se to mora usaglasiti sa posebnim pravilima prije dodjeljivanja javnih sredstava.

U isto vrijeme treba naglasiti da država nije obavezna da obezbijedi bilo koja finansiranja. Naravno, ona to može da uradi, i na taj način kreira politiku državne pomoći, pod uslo­vom da je obezbijedila dovoljno sredstva za taj cilj.

Postoje dvije različite stvari – politika državne pomoći i kontrola državne pomoći. To znači da sektorska ministarstva odlučuju šta hoće da pomažu, koje projekte podržavaju, koji sektori imaju prioritet, ali da Komisija za kontrolu državne pomoći ustanovljava okvir u kojem javna sredstva mogu biti dodjeljivana. U kreiranju politike koja bi pomagala razvoj eko­nomije u državi, kompanije treba da sarađuju sa državnim institucijama i poslovnim udruženjima.

Pozitivni efekti državne pomoći su višestruki, počev od efe kata u kreiranju ekonomske politike u cilju privlačenja stranih investicija, racionalnom planiranju budžeta i vođenju odgovarajuće politike regionalnog razvoja.

Poreska politika Crne Gore je veoma stimulativna i, u skladu sa pravilima SSP­a, može biti veoma privlačna inve stitorima, u smislu da se poreske olakšice smatraju kao investicije. Sveo-buhvatne poreske reforme u Crnoj Gori čine ovu oblast istovre-meno i jednom od naših glavnih aduta u cilju stvaranja povoljnog okvira za dinamičan rast naše eko nomije.

osim privrede i investitora, i građani imaju koristi od drža vne pomoći.

Postoji dosta dobrih primjera gdje i građani imaju kori sti od državne pomoći. Jedan od tih primjera je u slučaju pomoći bankama. Ovo je veoma značajna vrsta pomoći, naročito posljed-njih mjeseci. Dajući pomoć bankama, korist se prosljeđuje, takođe, i građanima, osiguravajući njihove de pozite položene kod banaka. Takođe, korist imaju i građani koji imaju kredite kod banaka – sa dodatnim garancijama bankama, država uvo-di i dodatne uslove bankama – da ne mogu promijeniti uslove kredita, kao na primjer podizanje kamatne stope.

Crna Gora na adekvatan način implementira sistem ko­ntro le državne pomoći koji je saglasan sa međunarodnim pravilima u ovoj oblasti. Dostignuća Crne Gore na ovom polju imaju važan pozitivan uticaj na proces evropskih integracija Crne Gore.

Sonja Bećović,savjetnik ministraŠefika Kurtagić,viši savjetnik III

64

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Zakonom o regulisanju obaveza i potraživanja po osnovu ino duga i devizne štednje građana i Zakonom o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Crne Gore propisana je isplata obveznica konvertovane devizne štednje, sa početkom na dan 1. jul 2009. godine.

Naime, uslovi, način i rokovi isplate devizne štednje kod ovlašćenih banaka na teritoriji Crne Gore utvrđeni su Za-konom o regulisanju obaveza i potraživanja po osnovu ino duga i devizne štednje građana (bez obzira na prebivalište vlasnika štednje), i vrši se od 1. jula 2004. do 2017. godine.

Predviđeno je da se u 2009. godini izvrši isplata za 66 hiljada vlasnika obveznica konvertovane devizne štednje, koji imaju pravo na naplatu istih. Isplata će se vrši preko poslovnih banaka i Centralne banke Crne Gore - regionalni centri. Takođe, devizne štediše, koje imaju deviznu štednju položenu kod ovlašćenih banaka na teritoriji Crne Gore, a nijesu podigli prvu ratu i ne posjeduju potvrdu o konverziji devizne štednje u obveznice, treba da se obrate banci kod koje su imali štednju (Podgoričke banke Societe General Group ­ za bivše štediše Podgoričke banke, Atlasmont banke ­ bivše štediše Beranske banke i Pljevaljske banke i Prve banke CG ­ bivše štediše Nikšićke banke).

Do sada je, isplaćeno i otkupljeno obveznica u vrijed-nosti od 48,5 mil. €, a dug iznosi 137,2 mil. €.

Zakonom o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Crne Gore utvrđeni su uslovi, način i rokovi isplate devizne štednje položene kod banaka sa sjedištem van teritorije Crne Gore. Isplata devizne štednje građana vrši se od 1. jula 2007. preko poslovnih jedi-nica Crnogorske komercijalne banke. Međutim, određen broj građana ­ vlasnika devizne štednje položene kod ovlašćenih banaka van teritorije Crne Gore, nijesu uspjeli da ostvare pra-vo na isplatu devizne štednje u zakonom predviđenom roku (do 6. januara 2008. godine), i obratili su se Ministarstvu fi-nanija zahtjevom da im se omogući da ostvare to svoje pra-vo. Uvažavajući navedene razloge zbog kojih vlasnici devizne štednje nijesu u zakonom propisanom roku ostvarili pravo na isplatu (nezavršeni ostavinski postupci, nedobijenje potvrda o stanju devizne štednje od matičnih banaka i sl.), Zakonom o izmjenama i dopunama zakona o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Crne Gore (“Službeni list CG”, broj 20/09), produžen je rok za podnošenje zahtjeva za isplatu devizne štednje i isplatu, do 30. maja 2009. godine.

Stoga, u periodu od 20. marta do 30. maja 2009. godine, Crnogorskoj komercijalnoj banci je podneseno 524 zahtjeva za isplatu, po kojima je isplaćena prva rata (od po 380,00€) u iznosu od 171,5 hilj. € i druga rata (od po 530,00€) u izno-su od 188,7 hilj. €, što ukupno čini 360,2 hilj.€.

Do sada, isplaćeno je i otkupljeno obveznica u vrijed-nosti od 3,8 mil.€, a dug iznosi 34,1 mil. €.

Budžetom Crne Gore za 2009. godinu opredijeljena su sredstva, za isplatu i otkup obveznica devizne štednje građana, u iznosu od 20,1mil. € i to:

­ za isplatu šeste rate štednje položene kod ovlašćenih banaka na teritoriji Crne Gore 7,5mil. €;

­ za isplatu treće rate štednje položene kod banaka van teritoriji Crne Gore 2,6 mil. €

­ za otkup obveznica devizne štednje 10,0 mil. €.

Takođe, obveznice devizne štednje mogu se koristiti i prije roka dospijeća, za kupovinu akcija državnih preduzeća i preduzeća koja su u vlasništvu fondova koja su u procesu priva-tizacije, kupovinu stanova, rezidencijalnih prostorija, poslovnih prostora, zemljišta ili druge imovine u državnoj svojini, za koje Crna Gora odredi da se mogu kupovati obveznicama koje nije-su dospjele za naplatu, isplatu poreskih obaveza obveznicama koje dospijevaju za naplatu u godini na koju se odnose poreske obaveze i mogu se prodavati na berzi, preko ovlašćenih lica na tržištu hartija od vrijednosti (brokera).

Marina Popović, samostalni savjetnik I

Isplata obveznica konvertovane devizne štednje

Marina Popović

65

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

1. dobijanje akreditacije

Pojmovi akreditacija i prenošenje odgovornosti za upr -avljanje sredstvima Evropske unije definisani su zakono­davnim okvirom za primjenu Instrumenta pretpristu pne pom-oći (IPA), a to su: Uredba o sprovođenju IPA (u daljem tekstu „IPA IR“) kao i Okvirni sporazum1, koji svaka zemlja korisnica pomoći potpisuje sa Komisijom Evropskih Zajednica. Na taj način Okvirni sporazum postaje obavezujući dokument za sve zemlje potpisnice i prihvata propisane kriterijume za dodjelu akreditacije od strane Evropske Komisije (u daljem tekstu „Komisija“).

Članom 11. IPA IR­ Opšti zahtjevi­pododjeljak 1, definisa­no je da će se Komisija, prije donošenja odluke o prenošenju odgovornosti za upravljanje na zemlju korisnicu, bez obzira da li je riječ o komponenti, programu ili mjeri, uvjeriti da država ispunjava sve uslove iz člana 56(2) Uredbe (EZ, Euroatom) br. 1605/2002 (u daljem tekstu „Finansijska uredba“), naročito u vezi sa uspostavljenim sistemima upravljanja i kontrole. Član 56. Finansijske uredbe podrazumijeva da sistem re­vi zije, računovodstva i javnih nabavki zemlje korisnice, fu­n kcioniše u skladu sa pravilima koji su uspostavljeni u zemljama Evropske unije, odnosno u skladu sa pravilima i zakonima Evropske zajednice, kao i u skladu sa međunarodno priznatim standardima.2 Pored navedenih uslova, koje zemlja mora ispuniti, neophodno je i da su na snazi akreditacije nacionalnog fonda, nao i operativnih struktura. na taj na-čin, po ovako definisanim zahtjevima, sistemi upravljanja i kontrole, koji su uspostavljeni u zemlji korisnici, obezbjeđuju efikasne kontrole u sledećim oblastima: sredinama u koji ma se vrši kontrola (u vezi sa osnivanjem organizacije i njenim upravljanjem), oblastima planiranja i upravljanja rizi kom, kontrolnim aktivnostima, aktivnostima monitoringa i ko muni-kaciji.

Uredbom IPA IR utvrđeno je da, kada je određenim lici­ma data odgovornost za neku aktivnost koja se odnosi na upravljanje, sprovođenje i kontrolu programa, zemlja korisnica

pomoći omogućava tim licima da izvršavaju svoje dužnosti, uključujući i slučajeve gdje nema hijerarhijske veze između njih i tijela koja učestvuju u toj aktivnosti. Na taj način, zemlja korisnica pomoći je u obavezi da navedena lica ovlasti, da, kroz formalne radne dogovore između njih i tijela o kojima je riječ, uspostave sljedeće:

a) odgovarajući sistem za razmjenu informacija, ukl ju­čujući mogućnost zahtjeva informacije i pravo pristupa do­kumentima i zaposlenima na licu mjesta ukoliko je potre-bno;

b) standarde koji moraju biti zadovoljeni;c) procedure koje se moraju poštovati.

Službenik nadležan za akreditaciju (ili kako je u Crnoj Gori definisan Ovlašćeni službenik Vlade za akreditaciju­Cao3), je odgovoran za akreditaciju Nacionalnog službenika za ovjeravanje (NAO)4, samim tim i nacionalnog fonda, obzirom da nao rukovodi ovom jedinicom. Prije nego što akredituje nao, Cao se mora uvjeriti da su ispunjeni svi uslovi koji su navedeni članom 56(2) navedene Finansijske

dobijanje, povlačenje i obustava akreditacije za

decentralizovano upravljanje sredstvima Evropske unije

Nataša Kovačević

66

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

regulative, kao i kriterijumi koji su navedeni u Aneksu IPA IR (Kriterijumi za dodjelu akreditacije). Ovo mora biti podržano revizorskim mišljenjem, i to mišljenjem spoljnjeg revizora, koji je funkcionalno nezavisan od svih aktera u sistemima upravljanja i kontrole. Revizorsko mišljenje treba da se za­sniva na istraživanjima obavljenim prema međunarodno pri­znatim revizorskim standardima.

Cao treba da obavijesti Komisiju o akreditaciji nao-a, najkasnije istovremeno sa obavještenjem o akreditaciji pr-ve Operativne strukture. Takođe je dužan da obezbijedi sve relevantne prateće informacije koje zatraži Komisija. U slučaju bilo kakvih izmjena koje se tiču NAO­a ili Nacionalnog fonda, dužan je da obavijesti, kao i da proslijedi Komisiji svoju procjenu o mogućim posljedicama u slučaju nekih izmjena u vezi sa NAO ili Nacionalnim fondom, koje se tiču finansijskog menadžmenta, pa samim tim i utiču na važnost akreditacije. Ukoliko je takva izmjena značajna, CAO, takođe, obavještava Komisiju o svojoj odluci koja se tiče akreditacije.

Što se tiče akreditacija Operativnih struktura, bez obzira o kojoj IPA komponenti je riječ, odgovoran je NAO. Prije dodjele akreditacije operativne strukture, nao treba da se uvjeri da operativna struktura koja se akredituje ispunjava sve uslove utvrđene članom 11. IPA IR, što je identično kao i u slučaju akreditacije NAO­a i Nacionalnog fonda. To zna­či da se NAO mora uvjeriti da su ispunjeni svi uslovi koji su navedeni članom 56(2) već spomenute Finansijske uredbe, kao i svi kriterijumi koji su navedeni u Aneksu IPA IR. I u slučaju akreditacije operativnih struktura, kao i u slučaju akreditacije nacionalnog fonda i nao-a, dokumenta moraju biti podržano revizorskim mišljenjem, i to spoljnjeg revizora koji je funkcionalno nezavisan od svih aktera u sistemima upravljanja i kontrole. Takođe, revizorsko mišljenje treba da se zasniva na istraživanjima obavljenim prema međunarodno priznatim revizorskim standardima.

Potrebno je istaći da je NAO taj koji treba da obavijesti Komisiju o akreditaciji operativnih struktura i da obezbijedi sve relevantne prateće informacije koje zatraži Komisija, uključujući i opis sistema upravljanja i kontrole.

Neophodno je napraviti razliku između nacionalne akre­

ditacije, kada se u stvari ključni nosioci u procesu dodjele akreditacije, Cao i nao, uvjere da, nakon imenovanih nosi-oca funkcija, napisanih procedura i uspostavljenog sistema upravljanja i kontrole, postoji opravdanost od strane naci-onalnih vlasti da se podnese aplikacija za narednu fazu, a to je prenošenje odgovornosti za upravljanje5 od strane Komisije, što predstavlja akreditaciju dodijeljenu od straneKomisije.

Dakle, prije prenošenja ovlašćenja nad upravljanjem, Komisija razmatra dostavljene akreditacije za nao-a, nacio-n alni fond i Operativne strukture (CAO podnosi Komisiji apli­kaciju za decentralizovano upravljanje za nacionalni fond, dočim NAO podnosi za relevantne operativne strukture). Isto vremeno, Komisija ispituje procedure i strukture svih relevantnih tijela ili organa u zemlji korisnici, što može pod­razumijevati provjere na licu mjesta od strane njenih službi ili revizorske firme koju su angažovali.

Može se desiti da Komisija postavi neke dodatne uslove, ako uvidi da nisu svi uslovi iz člana 11. IPA IR ispunjeni. Ovi dodatni uslovi moraju biti ispunjeni u određenom periodu koji Komisija utvrditi, kako bi prenošenje odgovornosti za upravljanje ostalo na snazi. odluka Komisije o prenošenju odgovornosti za upravljanje treba da sadrži spisak ex ante kontrola, ukoliko postoje, koje treba da obavi Komisija prilikom tendera, raspisivanja poziva za ponude, dodjele ugovora i grantova. Ovaj spisak može biti različit za komponente ili programe. Ex ante kontrole se primjenjuju, u zavisnosti od komponente ili programa, do perioda kada Komisija dozvoli decentralizovano upravljanje bez ex ante kontrola, što pod-razumijeva tzv. EDIS odnosno prošireni DIS. Takođe, Kom­isija može definisati i obustavu ili povlačenje prenošenja odgovornosti za upravljanje u odnosu na određena tijela ili organe.

2. Povlačenje ili obustava akreditacije

Bez obzira na to što je Komisija donijela odluku o preno­šenju odgovornosti za upravljanje, Cao je odgovoran da ko-ntinuirano prati da li se ispunjavaju svi uslovi dodijeljene akreditacije, kao i da obavještava Komisiju o svim značajnim izmjenama u vezi sa njom. Ukoliko neki uslov koji je utvrđen

1 - okvirni sporazum između vlade Crne Gore i komisije evropskih zajednica o pravilima za saradnju koja se odnose na finansijsku pomoć ez Crnoj Gori u okvirusprovođenja iPa (službeni list Crne Gore br 01/08-Međunarodni ugovori) i Uredba komisije (ez) br. 718/2007 od 12. juna 2007. godine, kojom se sprovodi okvirnauredba iPa- iPa ir-Poglavlje ii-sistemi upravljanja i kontrole, članovi 11-17. -Commission regulation (eC) No 718/2007 of 12 June 2007 implementing Councilregulation (eC) No 1085/2006 establishing an instrument for pre-accession assistance (iPa)2 - vidjeti član 56(2)Uredbe savjeta (eC,eUraToM) br. 1605/20002 od 25 juna 2002-Council regulation (eC, euratom) No 1605/2002 of 25 June 2002 on theFinancial regulation applicable to the general budget of the european Communities3 - Cao - ovlašćeni službenik vlade za akreditaciju je ministar finansija, dr igor Lukšić4 - Nao – Nacionalni službenik za ovjeravanje je pomoćnik ministra trezora, dušan Perović5 - Prenos odgovornosti za upravljanje sredstvima evropske unije (conferral of management) predstavlja poslednju fazu u tzv. mapi puta za dis u slučaju iPa,odnosno prvi korak ka samostalnom upravljanju sredstvima eU, kada evropska komisija donosi odluku o decentralizovanom sistemu.6 - vidjeti član 50.iPa ir: Nao, koji prvenstveno snosi odgovornost za ispitivanje nepravilnosti, vrši finansijska prilagođavanja gdje se otkriju nepravilnosti ili nemaru poslovanju ili operativnim programima, tako što će poništiti cijeli ili dio doprinosa zajednice za određene poslove ili operativne programe. Nao uzima u obzirprirodu i težinu nepravilnosti i finansijski gubitak za doprinos zajednice. U slučaju nepravilnosti, Nao zajednici nadoknađuje doprinos isplaćen korisnici, u skladu sanacionalnim procedurama naknade.

67

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

članom 11. IPA IR nije ispunjen, ili se više ne ispunjava, CAO je dužan da obustavi ili povuče akreditaciju NAO­a i da o tome bez odlaganja obavijesti Komisiju, uz objašnjenje o svojoj odluci. Isto tako, prije obnavljanja akreditacije, Cao se mora uvjeriti da su svi uslovi ponovo ispunjeni. neophodno je da dato uvjerenje bude potkrijepljeno revizorskim mišlje-njem. U vremenskom periodu u kojem je akreditacija NAO­a povučena, ili obustavljena od strane CAO, Komisija će prestati da vrši prenos sredstava državi korisnici. Dakle, kada akreditacija nije na snazi, nijedna isplata izvršena od strane nacionalnog fonda sa ovih računa se neće smatrati prihvatljivom za finansiranje od strane Zajednice. Takođe, svi računi će biti blokirani, bez obzira o kojoj komponenti je riječ, jer se akreditacija odnosi na rad nacionalnog fonda ili nao-a.

Što se tiče akreditacije Operativnih struktura, onda kada Komisija izvrši prenos odgovornosti za upravljanje, nao je odgovoran da prati kontinuirano da li se ispunjavaju svi uslovi ove akreditacije, a isto tako i da obavijesti Komisiju i CAO­a o svim značajnim izmjenama u vezi sa njom. U slučaju kada neki od navedenih uslova iz člana 11. IPA IR nije ispunjen, ili se više ne ispunjava, NAO je dužan da obustavi ili povlači akreditaciju Operativne strukture i bez odlaganja obavještava Komisiju i Cao-a o svojoj odluci, kao i o razlozima svoje odluke. Prije nego što se ponovo dodijeli akreditacija operativnoj strukturi, bez obzira o kojoj komponenti je riječ, NAO se mora uvjeriti da su svi neophodni uslovi ispunjeni kako bi se obnovila akreditacija. ovo uvjerenje mora biti potkrijepljeno revizorskim mišljenjem. Kada je akreditacija Operativne strukture povučena ili obustavljena od strane NAO, Komisija neće vršiti nikakve prenose sreds­tava zemlji korisnici, koja se odnose na programe ili aktivnosti koje sprovodi operativna struktura, u periodu dok je njena akreditacija obustavljena ili povučena. U slučaju da zemlja korisnica se nije usaglasila sa zahtjevima i uslovima vezanim za prenošenje odgovornosti za upravljanje, Komisija može izvršiti finansijske korekcije, što podrazumijeva, da u skladu sa članovima 49­56. IPA IR, zemlja korisnica će biti dužna da vrati sredstva Evropskoj Zajednici.6

U trenutku kada akreditacija nije na snazi, nijedna nova zakonska obaveza preuzeta od strane operativne strukure se neće smatrati validnom, niti se mogu izvršiti bilo kakva plaćanja od strane Operativnih struktura ili potpisati ugovor u tom periodu. I za ovo je odgovoran nao.

3. Povlačenje ili obustava prenošenja odgovornosti za upravljanje

Bez obzira na odluku CAO­a da održava, obustavi ili povu če akreditaciju NAO­a, ili odluku NAO­a da obustavi ili povuče akreditaciju Operativne strukture, Komisija kontinu­irano prati dodijeljenu akreditaciju tako da može da obustavi ili povuče prenos odgovornosti za upravljanje u bilo kojem trenutku, posebno u slučaju kada neki od uslova navedenih u članu 11. IPA IR nije ispunjen ili se više ne ispunjava. Tada će

Komisija prestati da vrši prenose sredstava zemlji korisnici. U slučaju zloupotrebe Komisija može izvršiti finansijske kore­kcije, što podrazumijeva, da u skladu sa članovima 49­56. IPA IR, zemlja korisnica će biti dužna da vrati sredstva Evropskoj Zajednici. Komisija može utvrditi ostale posljedice obustave ili povlačenja posebnom odlukom Komisije.

Nataša Kovačević,pomoćnik ministra,

Sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći

68

Obaveza plaćanja doprinosa za obavezno socijalno osi­gur anje ustanovljena je Zakonom o doprinosima za obave zno socijalno osiguranje („Službeni list CG“, broj 13/07 i 79/08), čija su rešenja u primjeni od 01.januara 2008. godine.

Donošenjem navedenog Zakona o doprinosima za oba­vezno socijalno osiguranje uspostavljen je jedinstveni sistem finansiranja obaveznog socijalnog osiguranja u Crn oj Gori. Pored navedenog, objedinjena su sva tri oblika doprin osa (penzijsko i invalidsko osiguranje, zdravstveno osi guranje i osiguranje od nezaposlenosti) i ujednačena su osnovna rje­šenja u pogledu obveznika, osnovica i rokova za plaćanje tih doprinosa.

Obveznici plaćanja doprinosa za obavezno socijalno osi guranje su osiguranici (zaposleni i samozaposleni), posl­odavci (pravna lica i preduzetnici koji zapošljavaju radnike) i druga lica (poljoprivrednici i dr.), koja su socijalno osigurana, shodno posebnim zakonima, kojima su uređeni pojedini oblici obaveznog socijalnog osiguranja.

Novim Zakonom o doprinosima uređen je institut najvi­še godišnje osnovice za plaćanje doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje i povraćaj tog doprinosa. Članom 14 citiranog zakona propisano je da, ako оsigurаnik оstvаruје prihоdе pо višе rаzličitih оsnоvа (rаdni оdnоs i dr.), dоprinоs zа оbаvеznо pеnziјskо i invаlidskо оsigurаnjе

Povraćaj doprinosa za penzijsko i

invalidsko osiguranje

69

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

оbrаčunаvа sе i plаćа pо svim tim оsnоvimа, dо iznоsа nа­јvišе gоdišnjе оsnоvicе dоprinоsа. Po isteku kalendarske godine, iznos najviše godišnje osnovice se usklađuje sa sto­pom rasta prosječne zarade u Crnoj Gori u prethodnoj kale­ndarskoj godini, a prema podacima оrgаnа uprave nаdlеžnоg zа pоslоvе stаtistike (Monstat). Ministarstvo fin ansija ima ovlašćenje da donese podzakonski akt o uskla đivanju najviše godišnje osnovice.

Najviša godišnja osnovica za plaćanje doprinosa za PIO u 2007. godini iznosila je 20.885,14 €, a za 2008. godinu 23.976,14 €, shodno Pravilniku o usklađivanju iznosa najvi­še godišnje osnovice za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje (»Službeni list CG«, broj 15/08).

Ministarstvo finansija je Pravilnikom o usklađivanju iz­no sa najviše godišnje osnovice za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za 2009. godinu (»Službeni List CG«, broj 9/09) propisalo da ova osnovica za 2009. god­inu iznosi 29.370,80 €. Naime, iznos najviše osnovice za plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za 2009. godinu, u odnosu na najvišu osnovicu za 2008. godinu veći je 22,5% (za koliko je i porasla prosječna zarada u Crnoj Gori u 2008. godini u odnosu na 2007. godinu.)

Shodno odredbama člana 22 citiranog zakona o dop­rinosima, obveznik doprinosa koji je sam platio doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje, odnosno kome je u njegovo ime i u njegovu korist plaćen doprinos iz osnovice koja prelazi iznos najviše godišnje osnovice za kalendarsku godinu, ima pravo na povraćaj više plaćenog doprinosa.

Bliži postupak i način povraćaja više plaćenog doprinosa propisan je Pravilnikom o postupku i načinu povraćaja više plaćenog doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje (»Službeni list CG«, br.38/08 i 27/09), koje je donijelo Minist­rastvo finansija.

Obvezniku doprinosa (fizičko lice) će se izvršiti povraćaj više plaćenog doprinosa po isteku kalendarske godine, na osnovu zahtjeva za povraćaj više plaćenog doprinosa. Ovaj zahtjev se podnosi nadležnom poreskom organu na Obrascu „ZPD” i sadrži podatke o osnovu po kome su plaćeni doprinosi (npr. zaposlenje, obavljanje samostalne djelatnosti, ugovorene naknade, članstvo u bordu direktora, upravnom odboru i dr.).

Obveznik doprinosa je dužan da, uz navedeni zahtjev, podnese dokaze o visini osnovice doprinosa i plaćenom doprinosu po svim osnovama, odnosno izvještaj isplatioca ličnih primanja i drugih prihoda i potvrde nadležnog poreskog organa (za prihode od samostalne djelatnosti).

Npr. ukoliko je fizičko lice, u 2008. godini, ostvarilo pri ho­de po dva osnova (zaposlenje i članstvo u upravnom odboru) i ukupna osnovica za obračunavanje i plaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje po navedenim osnovima u

toj godini prelazi iznos od 23.976,14 €, onda to lice ima pravo na povraćaj više plaćenog doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.

Nadležni poreski organ rješenjem odlučuje o podnese­nom zahtjevu za povraćaj doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje i to rešenje dostavlja se podnosiocu zahtjeva i isplatiocu ličnih primanja i drugih prihoda, a povraćaj više pla ć enog doprinosa vrši se u roku od 30 dana od dana dosta­vljanja rješenja o povraćaju doprinosa.

mr Tatjana Bošković,Samostalni savjetnik u Sektoru za

poreski i carinski sistem

Tatjana Bošković

70

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Razumijevanje kretanja u realnom sektoru ekonomije je conditio sine qua non kada su u pitanju odluke u kreiranju ekonomskog ambijenta (ekonomska politika) ili odluke o izboru pravih instrumenata fiiskalne politike kao i odluka u vezi eventualnih promjena u tom domenu. Jedan od indikatora dešavanja u realnom sektoru koji pokazuje nivo ekonomske aktivnosti je i potrošnja mineralnih ulja (goriva)1. Potrebno je napomenuti da je značajna prednost ovog indikatora to što je procjena moguća s vrlo malim vremenskim pomakom2. akcize na gorivo su podesan pokazatelj potrošnje goriva, jer se plaćaju na količinu, što obezbjeđuje nezavisnost od fluktuacija uvoznih cijena, koje su, imale izuzetno visoke oscilacije u posljednjih godinu dana3. ova analiza sugeriše da kroz naplaćenuakcizu, koja je proporcionalna količini mineralnih ulja na koje je naplaćena (potrošnja mineralnih ulja) možemo imati jedan od vodećih indikatora nivoa privredne aktivnosti u ekonomiji Crne Gore. Kao što je poznato transport čini važan segment u ekonomiji, jer prožima sve grane privrede, a potrošnja goriva je s njim neposredno vezana. U ovoj analizi nije vršena podjela potrošnje na dio koji je vezan za individualne potrebe i dio koji je vezan za obavljanje različitih privrednih aktivnosti, iako smo svjesni činjenice da ova dva segmenta potrošnje imaju različite koeficijente elastičnosti.4

Da bi izračunali potrošnju goriva5 po vrstama i uku-pno, uzeli smo u obzir nekoliko podataka:

1. Podatke o naplaćenim akcizama na pojedine vrs­te goriva i to za bezolovni Benzin 95 , dizel D2 i bio dizel i olovni benzin 98 za period 2006­2009. godine. (podaci po uplatnim računima­Eko kod, trezor)

2. Podatke o visini akciza za pojedine vrste goriva (Za kon o akcizama)

3. Podatke o konverziji zapremine goriva u težinski ekv ivalent (uredba o formiranju maksimalne maloprodajne cijen goriva)

4. “Režim odloženog plaćanja akcize“ (Zakon o akc­izama)

Polazeći od prethodnog inveznim putem dolazi se do podatka o količinama goriva na koje je plaćena akciza, tj. do podataka o potrošnji kroz sljedeće jednakosti:

l

kglpt A

kAK /*

=

ili l

pl A

AK =

gdje je:

lk = količina goriva (zapremina)

tk = količina goriva (težina)

pa =naplaćena akciza

kg/lk=koeficijent za pretvaranje litra goriva u kg

la =akciza po litru

Vrijednost koeficijenata za konverziju pojedinih vrsta goriva je data u sljedećoj tabeli:

vrsta goriva kl/kg al

bezolovni benzin 95 0.772 0.364 dizel gorivo d2 0.85 0.27olovni benzin 98 0.755 0.369

Uobučajeno je da se potrošnja goriva računa u

litri ma, tako da lK u potpunosti odražava na taj način mje renu potrošnju (količinu goriva na koju je naplaćena akciza) uz od 45 dana, jer je režimom odloženog plaćanja akcize imaocima akciznih skladišta dozvoljeno odlaganje plaćanja, tj. akciza naplaćena u ovom mjesecu odnosi se na potrošnju u prethodnih 45 dana. Zbog lakšeg ra­ču nanja, uzet je zaostatak u plaćanju 60 dana. Ovo konkretno znači da je ekvivalent akcizi naplaćenoj u prva dva mjeseca 2009. godine je potrošnja u posljednja dva mjeseca 2008. godine, jer uzimamo u obzir ranije pomenuti režim odloženog plaćanja.

Procjena potrošnje goriva na osnovu naplaćene akcize kao

indikator ekonomske aktivnosti

71

S obzirom da su veličine u gornjoj tabeli konstante proizilazi da je:

U litrima u kilogramima

lK (D2 i ekodizel)= pA* 3,703704 tK = (D2 i ekodizel)= pA

* 3,148148

lK (benzin 95) = pA* 2,747253 (2,785515 )6 tK (benzin 95)= pA

* 2,120879 (2,150148)7

lK (benzin 98) = pA* 2,747253 tK (benzin 98)) =

pA * 2,07416

- Ukupna količina goriva na koju je plaćena akciza

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII2008 2007 2006 2009

Rezultati koji su dobijeni prikazani su na grafiku desno. Na grafiku je prikazana je ukupna potrošnja mineralnih ulja po mjesecima za period 2006 ­2009. godine, kao i po vrstama goriva8.

72

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

1 - sličnu ideju iznosi i robert Peston (biznis urednik bbC) u svom vrlo čitanom blogu na ekonomske i biznis teme u kome tretira potrošnju električne energije kaovodeći indikator privredne aktivnosti http://www.bbc.co.uk/blogs/thereporters/robertpeston/2009/06/corus_jobs_and_electricity_usa.html2 - podaci o naplaćenim akcizama dostupni na dnevnoj osnovi3 - Cijena nafte kretala se u rasponu 150$ /barel u julu – 40$/barel u decembru 2008 , 37 $/barel mart 2009 , 72 $ jun 2009).4 - individualna potrošnja je pri umjerenim fluktuacijama cijene neelastična, dok potrošnja vezana za privrednu aktivnost ima visoki koeficijent elastičnosti.5 - Moramo na pomenuti da je precizniji termin količinamineralnih ulja na koje je plaćena akciza, ali je za potrebe ove analize uzeta pretpostavka da su ove kategorijepodudarne.6 - od 1. Januara 2009 godine smanjena je akciza na bezolovni benzin s 364 na 359 €/1000 litara7 - isto kao 58 - zbog ograničenog prostora nisu prikazani podaci o ukupnoj potrošnji pojedinih vrsta goriva po godinama i mjesecima

1. Potrošnja mineralnih ulja u 2006. godini iznosila je oko 176 mil. litara, 2007 18% više ili 207 mil. litara, dok je potrošnja u 2008. godini bila viša u odnosu na preth odnu godinu za 28% i iznosila je 265 mil. litara. U 2009. godini je vidljiv blagi pad potrošnje goriva (4 %) koji korespondira s umjerenijom privrednom aktivnošću. Podaci Monstata o kretanju indeksa transporta roba u periodu januar-april 2009. godine su u skladu s ovim zaključkom. (98.3)

2. Potrošnja mineralnih ulja u 2006. I 2007. godini ima vidljiv sezonski obrazac. Potrošnja je najveća u ljetnim mjesec ima, što jasno korespondira s vrhuncem turističke kao i građevinske sezone. U 2008. godini ovaj mjesečni obrazac je donekle narušen u posljednjem kvartalu ka-da je došlo do izvjesnog smirivanja potrošnje, što se može objasniti smirivanjem privredne aktivnosti. Blagi pad potrošnje vidljiv je i u prvom kvartalu 2009, a sličan trend može se očekivati i do kraja godine. Na ovaj način kalkulisana potrošnja goriva za prvi kvartal 2009. godine u poređenju s istim prošlogodišnjim perio dom pokazuje pad od 4 %.

Zaključci i predlozi

1. S obzirom na značaj transporta u ekonomiji, kao i na prije navedenu činjenicu o dostupnosti podataka o naplaćenoj akcizi ona može biti tretirana kao jedan od vodećih indikatora nivoa ekonomske aktivnosti.

2. Ako se uzme u obzir činjenicu da su tri veličine u gornjoj jednačini konstante (izuzev naplaćene akcize), može se zaključiti da je potrošnja goriva­količina goriva na koju je plaćena akciza ­ proporcionalna naplaćenoj akcizi, tako da je lako izračunati eventualni finansijski efekat povećanja ili smanjenja akciza.

3. S obzirom na prirodu naplaćene akcize ( na količinu) ona može biti i jedan od instrumenata kontrole prometa goriva (upoređivanje količina i naplaćene akcize)

Vladislav Karadžić,samostalni savjetnik I

Radovan Živković,samostalni savjetnik I

Vladislav Karadžić

Radovan Živković

73

Projekat Svjetske banke - rEParIS

1. osnovne informacije

Put ka Evropi: Program reforme računovodstva i snaženja institucija (The Road to Europe: Program of Accounting Ref­orm and Institutional Strengthening) – REPARIS je regio nalni program usmjeren na kreiranje transparentnog okruženja i efektivnog institucionalnog okvira za finansijsko izvještavanje u jugocentralnoj i jugoistočnoj Evropi. Zemlje učesnice su Albanija, BiH, Bugarska, Hrvatska, Kosovo (UNSCR 1244), Ma kedonija, Rumunija, Srbija, Crna Gora. Moldavija, Turska i

Ukrajina, takođe, učestvuju u određenim regionalnim aktivn­os tima.

Primarni ciljevi regionalnog REPARIS­a su optimizacija ekonomije obima, eliminisanje duplikaciju napora i olakš-avanje razmjene znanja i iskustva između zemalja u regionu. Ključne regionalne aktivnosti REPARIS programa uključuju:

• Akademsko obrazovanje – uspostavljanje modela za curriculum u oblasti računovodstva i revizije

• IFRS Kursevi – Razvoj standardnog seta kurseva o Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja (IFRS)

74

usmjerenih na različite ciljne grupe – uključujući akademski kadar, računovođe, revizore, regulatore, poreznike, itd.

• Uspostavljanje standarda za računovodstvo i reviziju ­ Razvoj obrasca za definisanje odgovornosti, obaveza i ovla­šćenja tijela za uspostavljanje standarda koja su usag lašenja sa najboljom međunarodnom praksom.

• Jačanje profesionalnih revizorskih tijela – Obezbjeđ­ivanje sredstava profesionalnim revizorskim tijelima za unapređenje kvaliteta revizije.

• Profesionalno obrazovanje, iskustvo i provjera zanja – Uspo stavljanje modela sistema u skladu sa zahtjevima 8. EU Direktive u oblasti privrednog prava.

• Jačanje institucionalnog kapaciteta za sprovođenje propisa – Obezbjeđivanje autoriteta i mehanizama regulator nim i supervizorskim tijelima u oblasti bankarskog sektora, osiguranja i tržišta kapitala u sprovođenju i primjeni zdravog računovodstva i revizije u skladu sa acquis communautaire.

• Primjena koordiniranih aktivnosti primjene – uspostavl­janje platforme za koordinaciju regulatora i supervizora u oblasti bankarskog sektora, osiguranja i tržišta kapitala, kao i sistem javnog nadzora revizora u svakoj zemlji.

• Javni nadzor – Razvoj obrasca za definisanje odgovo­rn osti, autoriteta i ovlašćenja nadzornog odbora, koji je u skladu sa acquis communautaire.

• Osiguravanje kvaliteta – Uspostavljanje panela među­narodnih eksperata koji bi prožali savjetodavne usluge o predlozima za obezbjeđivanje kvaliteta.

• Twinning i Secondment – Twinning i secondment su alati za jačanje i razvoj profesionalnih i regulatornih tijela.

• Evropske i međunarodne organizacije ­ Usvajanje ev­rop ske i međunarodne prakse u profesionalnim i regula tor ­nim tijelima kroz transfer vještina i obrazovanje, učešće na sa st ancima, seminarima i radionicama, kao i kursevima koje obezbjeđuju relevantne evropske i međunarodne organi zacije.

• Javni pristup finansijskim informacijama – Usposta­vljanje modela za poštovanje zahtjeva 1. Direktive EU u obla­sti privrednog prava i Direktive o transparentnosti.

2. dosadašnja dostignuća

• Dijagnoza ­ ROSC procjena za svaku zemlju ­ završ­ena

• Podizanje svijesti, informisanosti i stvaranje momen­tuma za reforme – početak

• Lokalni akcioni planovi – započeti• Implementacija lokalnih akcionih planova – započeta• Regionalna izgradnja kapaciteta, tehnička pomoć i

trening – početak

3. Početna faza 2009. godine

4. Faza implementacije – 2010-2014. godina

5. Finansiranje - austrijska razvojna korporacija i vlada luksemburga

učešće crne Gore

U okviru REPARIS projekta do sada su održane četiri radionice, u kojima su učestvovali predstavnici Crne Gore.

Prve radionica je bila organizovana u martu 2009. godine u Beču, za više službenike u Ministarstvima finansija, čiji cilj je bio lansiranje REPARIS programa. Službenici Ministarstva finansija su učestvovali u radu ove radionice.

Druga radionica je bila u aprilu 2009. godine, a ticala se procesa obrazovanja iz oblasti računovodstva i revizije, u aprilu 2009. godine u Beču. Ovoj radionici su prisustvovali predstavnici Ministarstva finansija, Instituta sertifikovanih računovođa i Ekonomskog fakulteta.

Krajem juna 2009. godine su održane još dvije radion­ice, od kojih je prva bila posvećena razmjeni iskustava, nalaženju rješenja za prevazilaženja postojećih problema u oblasti računovodstva i revizije, obrazovanju, dok je druga biti posvećena obrazovanju i razmjeni iskustava starijih služ­benika Ministarstava finansija, kao i pripremi ministarske konferencije, koja bi trebalo da se održi krajem oktobra 2009. godine.

mr Ana Krsmanović,samostalni savjetnik I

Aleksandra Popović,samostalni savjetnik II

Aleksandra Popović

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

U I kvartalu 2009. godine na tržištu lizinga u Crnoj Gori zabilježeno je usporavanje poslovne aktivnosti. Shodno podacima lizing kuća, može se uočiti smanjenje obima poslovanja, što je, prije svega, rezultat opšteg pada ekonomske aktivnosti. Pored podataka za crnogorsko tržište, u tekstu će se dati i pregled podataka o tržištima lizinga u zemljama u regionu, sa osvrtom na zakonsko uređenje oblasti lizinga.

učesnici na tržištu

Na kraju I kvartala 2009. godine, kao i u prethodnom kvartalu, u Crnoj Gori posluje šest pružalaca lizing usluga i to četiri lizing kuće, sa svojstvom pravnog lica i dvije banke, koje u okviru svog poslovanja imaju posebna odjeljena koja se bave lizingom i to: Hypo Alpe Adria Leasing, S­Lesing, Porsche Leasing, NLB Leasing i Opportunity banka i Prva banka Crne Gore osnovana 1901. godine.

Tržište lizinga u Crnoj GoriIzvještaj za I kvartal 2009. godine

i komparativna analiza kretanja tržišta lizinga u okruženju

76

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Usluge i finansijskog i operativnog lizinga pružaju Hypo Alpe Adria leasing, S­ leasing, NLB leasing i Porsche leasing, dok se ostali davaoci lizinga bave finansijskim lizingom. Tri lizing kuće bave se i lizingom nekretnina – Hypo Alpe Adria Leasing, NLB leasing i Opportunity banka, a preostale tri lizing kuće se bave pružanjem usluga lizinga nad pokretnom imovinom.

Sve lizing kompanije direktno ili indirektno u stranom vlasništvu, osim Prve banke Crne Gore koja je u dominatnom domaćem vlasništvu.

struktura plasmana

Korisnici lizinga

U prvom kvartalu 2009. godine na tržištu lizinga u Crnoj Gori je zaključeno ukupno 275 ugovora, što je manje za 60.77% u poređenju sa istim periodom prošle godine.

Tabela 1: Broj zaključenih ugovora po korisnicima lizinga

i kVartal 2008 i kVartal 2009 odnoskorisnici lizinga % Broj ugovora % Broj ugovora %Pravna lica 75.18 527 50.91 140 -73.43Fizička lica 24.68 173 47.27 130 -24.86Preduzetnici 0.14 1 1.82 5 400.00Ukupno 701 100.00 275 -60.77

Od ukupnog broja zaključenih ugovora 140 ili 50.91% odnosi se na ugovore zaključene sa pravnim licima, a 130 ili 47% na ugovore zaključene sa fizičkim licima. Ukoliko uporedimo podatke o učešću ugovora zaključenih sa fizičkim licima u ukupnom broju ugovora, primjetno je da ovo učeše veće nego u istom periodu prethodne godine. Ova činjenica ukazuje na to da lizing društva u Crnoj Gori usmjeravaju poslovne strategije prema fizičkim licima u cilju diverzifikacije rizika i osiguranja optimalne strukture klijenata.

Vrijednost i broj zaključenih ugovora u zavisnosti od tipa lizinga

Kao što je bio slučaj i u prethodnim godinama, u I kvartalu 2009. godine, poslovi finansijskog lizinga imali su značajno učešće u ukupnom broju, kao i vrijednosti zaključenih ugovora.

Tabela 2: Vrijednost i broj zaključenih ugovora u zavisnosti od tipa lizinga

31. mart 2008. godine 31. mart 2009. godinestopa rasta(broj)(3)/ (1)

stopa rasta(vrijednost)(4)/(2)

tip lizingaBroj zaključenihugovora (1)

%Vrijednost zaključenihugovora (2)

%Broj zaključenihugovora (3)

%Vrijednost zaključenihugovora (4)

% % %

opeartivni lizing 70 9.99 3,927,373.63 9.34 19 6.91 271,453.11 3.10 -72.86 -93.09

Finansijskilizing 631 90.01 38,114,022.23 90.66 256 93.09 8,493,298.85 96.90 -59.43 -77.72

Ukupno: 701 100 42,041,395.86 100 275 100 8,764,751.96 100 -60.77 -79.15

U I kvartalu 2009. godine vrijednost zaključenih ugovora iznosi 8.764 miliona eura, što predstavlja pad od oko 79.15% u poređenju sa istim prethodne godine. Od ukupnog broja zaključenih ugovora, preko 93% ili 8.493 miliona eura odnosi se na finansijski, a preostalo na operativni lizing.

Predmet lizinga

Ako pogledamo strukturu broja ukupno zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizinga, očito je da je putnički automobili imaju najveći udio od oko 80% u ukupnom iznosu lizing plasmana.

77

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

tabela 3. Komparativni pregled broja zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizinga

Broj ugovora na dan

Predmet lizinga 31. mart 2008. godine (1) % 31. mart 2009.

godine (2) % stopa rasta(2)/(1)

Putnički automobili 466 66.48 219 79.64 -53.00Privredna vozila (kamioni,autobusi i dostavna vozila) 137 19.54 30 10.91 -78.10

Građevinske mašine ioprema 78 11.13 13 4.73 -83.33

Brodovi 1 0.14 1 0.36 0.00nekretnine 19 2.71 12 4.36 -36.84ostalo Ukupno 701 100.00 275 100.00 -60.77

Udio komercijalnih vozila u ukupnom broju zaključenih ugovora je oko 11%, dok je udio građevinskih mašina i opreme 4.73%, a nekretnina 4.36%. U poređenju sa istim periodom prethodne godine, na lizing tržištu zabilježen je pad učešća komercijalnih vozila i građevinskih mašina i opreme, dok učešće ostalih kategorija bilježi rast učešća u ukupnom broju zaključenih ugovora.

Tabela 4. Komparativni pregled vrijednosti zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizinga

Broj ugovora na dan

Predmet lizinga 31. mart 2008. godine (1) % 31. mart 2009.

godine (2) % stopa rasta(2)/(1)

Putnički automobili 9,365,194.08 22.28 3,853,838.01 43.97 -58.85Privredna vozila (kamioni,autobusi i dostavna vozila) 7,335,957.97 17.45 803,341.59 9.17 -89.05

Građevinske mašine ioprema 6,672,398.38 15.87 996,170.17 11.37 -85.07

Brodovi 18,750.60 0.04 70,000.00 0.80 273.32nekretnine 18,649,094.83 44.36 3,041,402.19 34.70 -83.69ostalo Ukupno 42,041,395.86 100.00 8,764,751.96 100.00 -79.15

Putnički automobili pokazuje najveći udio u i ukupnoj vrijednosti ugovora od oko 44%, dok su nekretnine zastupljene sa oko 35%, komercijalna vozila imaju udio od oko 10%, a leasing građevinskih mašina i opreme oko 12%.

U nastavku se daje pregled kretanja na tržištu lizinga u prvom kvartalu 2009. godine, u zemljama u regionu, sa informacijama o zakonskoj regulativi kojom se uređuje tržište lizinga.

HRVATSKA

Na tržištu lizinga u Hrvatskoj posluje 25 društava, čije poslovanje shodno Zakonu o lizingu, usvojenom 7. decembra 2006. godine, reguliše Hrvatska agencija za nadzor financijskih usluga (HANFA). Agencija vrši nadzor nad poslovanjem lizing društava, prati osnivanje, poslovanje i prestanak rada leasing društava i propisuje kontni okvir za finansijsko izvještavanje i vođenje poslovnih knjiga. Navedeno znači da lizing društvo mora pribaviti odobrenje za obavljanje lizing poslova, kao i da nakon toga redovno Agenciji dostavljanja izvještaje o poslovanju. Istovremeno, Agencija vodi Registar objekata (predmeta) leasinga, u kojem je, shodno Zakonu, obavezan upis lizing društava. Registar pored osnovnih podataka o davaocu i korisniku ugovora, sadrži i detaljno određenje predmeta leasinga, vrijednost objekta leasinga, iznos pojedine naknade, vrijeme trajanja ugovora.

Na tržištu lizinga u I kvartalu 2009. godine zabilježeno je smanjenje poslovnih aktivnosti u poređenju sa istim periodom prošle godine. Broj novozaključenih ugovora u prvom kvartalu ove godine je za 44,9% manji u poređenju sa istim periodom prošle

1 - preračunato po kursu 1 euro - 7.329 kuna na dan 07. 07. 2009.godine2 - preračunato po kursu 1euro - 92.922 dinara na dan 08. 07. 2009. godine

78

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

godine, dok je vrijednost novozaključenih ugovora smanjena za 38.8%. Na dan 31. 03. 2009. godine, na tržištu lizinga broj aktivnih ugovora iznosio je 174,657, čija je ukupna vrijednost 6,495,896,772.27 eura1, što predstavlja rast od 6.2% po broju i 14.8% po vrijednosti ugovora u odnosu na stanje od 31. 03. 2008. godine.

U strukturi portfelja novozaključenih ugovora prema objektima leasinga, došlo je do smanjenja i broja i vrijednosti zaključenih ugovora za svie objekate leasinga u odnosu na I kvartal 2008. godine. Najveće apsolutno smanjenje vri­je dnosti novozaključenih ugovora za 78,39 miliona eura ili 43,2% u odnosu na I kvartal 2008. godine odnosi se na automobile, dok nekretnine u istom razdoblju bilježe sma­njenje vrijednosti novozaključenih ugovora za 61,26 miliona eura ili 65,2%.

Analizirajući finansijski rezultat poslovanja na tržištu

lizinga u I kvartalu 2009. godine, iskazan je gubitak nakon oporezivanja od 6.56 miliona eura, od čega je 11 društava ostvarilo dobit u iznosu od 5.28 miliona eura, dok je gubitak od 11.84 miliona euro ostvarilo 14 društava. Poređenja radi, u istom periodu ostvarena je dobit u iznosu od 2,072,883.97 eura.

Ukupna aktiva učesnika na tržištu lizinga u periodu 01.01. ­ 31.03. iznosi 4,845,539,687.59 eura, dok je u istom periodu prošle godine 4,329,450,068.5 eura, što ukazuje na povećanje od 11.92%.

srBIja

U Srbiji posluje 17 lizing društava, nad kojima nadzor vrši Narodna banka Srbije, shodno odbedbama Zakona o finansijskom lizingu, koji je na snazi od 01. januara 2004. godine. narodna banka izdaje dozvole za obavljanje poslova finansijskog lizinga, daje saglasnost na imenovanje organa upravljanja davaocima lizinga i preuzima korektivne mjere prema davaocima lizinga u slučajevima kada se nadzorom utvrde nezakonitosti i nepravilnosti u njihovom poslovanju. Zakonom se određuje sadržina i forma ugovora o lizingu, kao i svi uslovi u vezi Registra čije je vođenje povjereno Agenciji za privredne registre. Takođe, Narodna banka može propisati lizing društvima obavezu držanja na poseb­nom računu sredstva rezerve, visinu sredstava, stopu izdvajanja tih sredstva, kao i način i uslove njihovog kori­šćenja.

Na tržištu lizinga u Srbiji na dan 31. 03. 2009. godi­na, ukupna potraživanja svih lizing društava iznose 1.038.501.105,73 eura2. Zaključeni ugovori lizing društava, nas tali u periodu 01.01. - 31.03.2009. godine, rezultirali su novim potraživanjima u iznosu od 12.658.591 eura, dok su u istom periodom prošle godine ukupna potraživanja iz­no sila 44,448,834.91 eura. ovo ukazuje na pad iznosa novonastalih potraživanja za 71,52% u I kvartalu 2009. godi­ne u poređenju sa I kvartalom 2008. godine.

U pogledu strukture prema predmetu lizinga, najveći udio u ukupnim potraživanjima lizing društava imaju teretna vozila, autobusi i mini busevi sa učešćem od 39.6%, zatim mašine i oprema (proizvodne mašine, građevinske mašine i poljoprivredne mašine i oprema) sa 26.2% učešća, putnička vozila sa 22.6%, šinska vozila, plovni objekti i vazduhoplavi imaju učešće od 1.1%.

U pogledu strukture prema primaocu lizinga navjeći udio u ukupnim potraživanjima imaju pravna lica sa 86.4%, zatim fizička lica sa 6.3%, preduzetnici sa 4.6% i poljoprivrednici sa 1.1%.

U I kvartalu 2009. godine na nivou tržišta lizinga ostvaren je pozitivan neto rezultat, u iznosu od 9732.04 eura. Ukupna bilansna aktiva svih davalaca lizinga na dan 31. 03. 2009. godine iznosila je 1.37 milijardi eura, dok u istom periodu prošle godine 1.11 milijardi eura, što predstavlja povećanje za 24.31%. u odnisu na isti period prethodne godine.

slovenIja

narodna banka Slovenije prati poslove lizinga i radi godišnje izvještaje na bazi podataka dostavljenih od strane lizing društava. Poslovi lizinga u Sloveniji nijesu uređeni po­sebnim zakonom, već je ova oblast regulisana kroz poje dine odredbe Zakona o bankama i Zakona o potrošačkim kre­ditima.

Poslove lizinga u Sloveniji obavlja 17 aktivnih društava, shodno Izvještaju Udruženja banaka. Kako lizing društva, u sklopu redovnih aktivnosti mogu da odobravaju i potrošaćke kredite, za obavljanje tih poslova potrebno je pribaviti dozvolu Kancelarije za potrošačko kreditiranje.

Na tržištu lizinga u Sloveniji, shodno analizi Udruženja banaka Slovenije, u I kvartalu 2009. godine zaključeno je 12,212 ugovora o lizingu, kao i 13,316 ugovora o potroša­čkim kreditima, vrijednost zaključenih ugovora iznosi 367.53 miliona €, od čega je vrijednost koja se odnosi na lizing poslove 295.00 miliona €. Od ukupnog broja ugovora, na poslove finansijskog lizinga odnosi se 10.000 ugovora, čija je vrijednost 208.97 miliona eura, dok se na poslove operativnog lizinga odnosi 2.212 sklopljenih ugovora, sa vrijednošću od 86.03 miliona eura.

Bosna I HerceGovIna

Lizing poslovi u BIH uređeni su Zakonom o leasingu, koji je usvojen krajem 2008. godine. Ovim Zakonom propisani su uslovi za osnivanje, poslovanje i prestanak rada leasing društva, ugovor o leasingu, prava i obaveze subjekata u po-slovima leasinga, registracija vlasničkih i drugih prava nad predmetom leasinga, upravljanje rizicima, finansijsko izvješ­

79

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

tavanje i nadzor nad poslovanjem leasing društva. Slično kao i zakonskim rješenjima u Hrvatskoj, Srbiji i Makedoniji za obavljanje poslova lizinga društvo mora pribaviti dozvolu za rad, koju u ovom slučaju izdaje Agencija za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine. Za razliku od zemalja okru­ženja u BIH odbedbama ovog Zakona uređuju se i poslovi operativnog lizinga.

Sedam lizing društava sklopilo je u toku 2008. godine ugovore vrijedne 351,7 miliona eura, što je za deset posto manje nego prethodne godine, prema izvještaju Udruženja društava za lizing BiH. Istovremeno, broj ugovora iznosio je 7.218, što je oko 11% manje nego 2007. godine.

U strukturi lizinga, kad je riječ o vrijednosti ugovora, najviše ih je sklopljeno za vozila i nekretnine sa 39% učeća, odnosno 38,4%, na opremu otpada 22,3%, a na ostale aranžmane 0,2%. Kad je riječ o broju ugovora dominiraju vozila sa učešćem od 81,9% u ukupnom broju ugovora..

MakedonIja

U Makedoniji posluje 8 društava sa licencom Ministarstva finansija. Shodno Zakonu o lizingu, čije su posljednje izmjene vršene 2008. godine, poslove lizinga društava kontroliše Ministrarstvo finansija Makedonije. Ministarstvu finansija, kao regulatornom organu, lizing društva dostavljaju izvještaje o radu, finansijske izvještaje i pružaju neophodne uslove za vršenje nadzora. Takođe, Zakonom su definisani uslovi koji se odnose na ugovor o lizingu i registraciji predmeta lizinga u Centranom registu.

Prema podacima Ministarstva finansija Makedonije u toku 2008. godine, zaključeno je 3.268 novih ugovora, sa ukupnom vrijednošću od 65,409,381.31€, dok na dan 31.12.2008. godine, broj aktivnih ugovora iznosi 9.434, čija je ukupna vrijednost 165,192,749.057€.

* * *

Koji je oblik finansiranja adekvatan u vrijeme globalne krize aktuelno je pitanje za sva velika i mala preduzeća koja se bore za svoje mjesto na tržištu. Mnogi autori vide lizing kao nabolje rješenje za mala i srednja preduzeća da finansiraju svoj biznis u uslovima krize, imajući u vidu lakšu proceduru odobravanja, da je lakše, recimo, osnovno sredstvo dobiti na lizing, nego tražiti bankarski kredit za nabavku tog sredstva, a i lizingom se knjigovodstveno se ne opterećuje se bilans preduzeća. Takođe, kao posebnu prednost ovakvog načina, recimo, kupovine automobila navodi se jedna od najčešćih izbjegavanih obaveza ­ porez, jer plaćanje lizing rata privrednicima predstavlja trošak, odnosno poreski priznati rashod. Dalje prednosti su što privredni subjekti ne ulažu vlastita sredstava, plaćanje se prilagođava potrebama i mogućnostima korisnika, a kompanijama je omogućena brza zamjena objekta lizinga. Drugim riječima, lizing operativni i finansijski, omogućuje poslovnim subjektima manja finans­

ijska opterećenja i fleksibilnije upravljanje sredstvima, pa im na taj način otvara mogućnost da ga investiraju u svoj dalji razvoj.

Prezenirajući kretanja na tržištu lizinga u zemljma okr­uženja, za one zemlje za koje su uporedni podaci raspol­oživi, evidentan je pad poslovne aktivnost, što je generalna posljedica smanjene ekonomske aktivnosti. Problemi sa koj-ima se lizing društva u svim zemljama regiona suočavaju, ogledaju se u otežanoj naplati potraživanja, zahtjevima za re­programiranje obaveza ili pak vraćanju predmeta lizinga.

Podaci za prvi kvartal 2009. godine u Crnoj Gori, kao i ostalim zemljama u regionu, pokazuju opadajući trend. Međutim, imajući u vidu da su prvi kvartali u godini i kada ekonomije nisu zahvaćene krizom karakterisani nižim nivoima aktivnosti, nije nerealno očekivati stabilizaciju trendova na tržištu do kraja godine.

Bojana Bošković,samostalni savjetnik I

jelena Vojinović,samostalni savjetnik III

Bojana Bošković

Jelena Vojinović

80

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Srednjoročni budžetski okvir obuhvata planiranje i budžetiranje koje se odnosi na period od tri do pet godina, a služi kao osnova za proces pripreme godišnjeg budžeta. Ključna komponenta srednjoročnog budžetskog okvira odnosi se na precizno procjenjivanje izdataka koji proizilaze iz srednjoročnih strateških politika. Ukupna raspoloživa fiskalna sredstva na srednji rok se određuju na osnovu makroekonomskih projekcija. Prema tome, budžetski plan izdataka za određenu fiskalnu godinu mora se usaglasiti sa makro-ekonomskim okvirom.

Vlada Crne Gore je odlučila da od 2009. godine uvede Srednjoročni budžetski okvir zbog prednosti koje daje ovaj model planiranja, a ogleda se u sljedećem:

• usaglašavanju planiranja budžeta sa međunarodnim standardima,

• uspostavljanju makrofisklane discipline i stabilnosti,• mogućnosti kontrole i upravljanja javnom potrošn jom,• utvrđivanju i realizaciji prioriteta Vlade na duži rok,• izbjegavanju kriza javnih finansija i• davanju podrške ekonomskom rastu i stabilnosti.

Srednjoročni budžetski okvir priprema se po principu «od vrha na dolje» i uvodi finansijske limite (plafone) za budžetske korisnike u višegodišnjem periodu. Implementacija podrazumijeva uspostavljanje limita u srednjoročnom periodu u kumulativnom iznosu, po ekonomskoj klasifikaciji, i po budžetskim korisnicima, dok bi detaljan pregled troškova bio preciziran godišnjim zakonima o budžetu. Ključna prednost uvođenja srednjoročnog budžetskog okvira ogleda se i u poboljšanoj mogućnosti Vlade da izvrši alokaciju sredstava u sklopu programa i organizacionih jedinica, u skladu sa svojom politikom i prioritetima. Budžetska potrošnja u narednom periodu mora da računa na smanjene prilive sredstava u budžet, kao i nekoliko dodatnih faktora:

1. Budžetski deficit mora biti u granicama Mastriških kriterijuma­ 3%

2. Planira se postepeno uravnoteženje budžeta do 2012. godine

3. Smanjena mogućnost zaduživanja 4. Proces priključivanja EU traži izdvajanje značajnih

sr edstava za ove namjene, mada Crna Gora računa na kor­išćenje fondova pretpristupne pomoći (IPA)

5. Početak izgradnje autoputa Bar­Boljare zahtijeva izd­vajanje značajnih sredstava kao dijela preuzetih obaveza

6. Servisiranje spoljašnjeg i unutrašnjeg duga

7. Socijalni program za zaštitu stanovništva najviše ugro-ženog posledicama globalne ekonomske krize;

Imajući sve ovo u vidu, potrebno je kontinuirano an­al i zirati srednjoročnu fiskalnu održivost. Definisanje sred­njoročnog cilja budžetske politike će pomoći usaglašavanju konkurentnih potreba za budžetskim sredstvima. Ekonom­ska i fiskalna politika će se u ovom periodu fokusirati na ublažavanje efe kata ekonomske krize, kako na realni se­ktor ekonomije, tako i na sektor stanovništva. osim toga, Crna Gora kao potencijalni kandidat za ulazak u EU, ima za cilj jačanje institucionalnih i administrativnih kapaciteta, usklađivanje njenih propisa sa propisima Evropske Unije, razvoj građanskog društva, un apređenje regionalne i pre­kogranične saradnje. U sre dnjoročnom okviru 2010­2012 implementiraće se sljede će budžetske politike:

Srednjoročni okvir budžetske potrošnje 2010-2012

Tamara Gačević

Slobodanka Mila Popović

81

• održivost sistema javnih finansijaSmanjenje budžetskih prihoda u I kvartalu 2009. godine jasno govori o tome da je neophodno izvršiti korekciju plana

prihoda do kraja ove godine , što je istovremeno osnova za planiranje prihoda u narednim godinama. Smanjeni prihodi, svakako, opredjeljuju nivo rashoda u sljedećem periodu. Tekuća budžetska potrošnja će rasti u skladu sa projektovanom stopom inflacije (3,3% prosječno godišnje) i postepeno će relativno opadati u odnosu na BDP. Imperativno je obezbijediti redovnost isplate zarada, penzija, socijalnih davanja i servisiranje obaveza po osnovu duga.

• nastavak Implementacije srednjoročnog budžetskog okviraPretpostavka za koncipiranje i primjenu srednjoročnog budžetskog okvira je reforma procesa pripreme i planiranja budžeta

i uvođenje finansijskih limita (plafona) za budžetske korisnike u višegodišnjem periodu. Budžetske aproprijacije za višegodišnji period bi se bazirale na strateškim dokumentima Vlade i pojedinih resornih Ministarstava u skladu sa fiskalnim okvirom ukupne javne potrošnje. Na taj način bi se uveo metod »odozgo na dolje« u procesu pripreme i planiranja budžeta (za razliku od sadašnjeg metoda »odozdo na gore«). Implementacija podrazumijeva uspostavljanje limita u srednjoročnom periodu u kumulativnom iznosu, po ekonomskoj klasifikaciji i po budžetskim korisnicima, dok bi i detaljan pregled troškova bi preciziran godišnjim zakonima o budžetu. Ključna prednost uvođenja srednjoročnog budžetskog okvira ogleda se u stabilnijoj i održivoj fiskalnoj politici, većem kapacitetu za regulisanje budućih budžetskih efekata/rezultata i poboljšanoj mogućnosti Vlade da izvrši alokaciju resursa u sklopu programa i organizacionih jedinica, u skladu sa svojom politikom i prioritetima.

•nastavak implementacije kapitalnog budžeta crne GoreNastavak implementacije Kapitalnog budžeta RCG u nivou od 3,5% BDP­a godišnje u periodu 2010­2012. Planira se

formiranje baze podataka o svim projektima, koji su povezani sa budžetom. Time bi se postigla adekvatna analiza fiskalnih rizika, kao i poboljšao proces donošenja odluka kod izbora prioriteta. Usvajanje novog zakona o koncesijama i privatno javnom partnerstvu će biti značajan regulatorni okvir za upravljanje jednim dijelom investicija.

•nastavak implementacije programskog budžetaKod implementacije programskog budžeta u Crnoj Gori zastupnjen je model Budžetskog programa koji predstavlja glavnu

aktivnost (program) ili grupu aktivnosti ( potprogrami) koji se realizuje preko potrošačkih jedinica. Uvedena su dva nivoa primjene programskog budžeta koji se iskazuju preko programa i potprograma. Reformom programskog budžeta planira se uvođenje logične programske klasifikacije za cjelokupan budžet, kao i priprema IT sistema za monitoring i izvršenje budžeta prema programskoj strukturi. Postepeni prelazak sa linijskog na programski budžet implementira se od 2005. godine. Potpuna implementacija programskog budžeta, koja uključuje indikatore i potpunu primjenu metoda “odozgo na dolje” u procesu pripreme i planiranja budžeta, predviđa se u srednjem roku.

•strategija upravljanja javnim dugomProjekcija kretanja unutrašnjeg duga u periodu od 2010. do 2012. godine zasnovana je na pretpostavkama da će dug po

osnovu restitucije dostizati zakonski limit od oko 10 % BDP­a (već u 2009. godini će dostići ovaj nivo, što je nerealno očekivati, jer je pretpostavka da će svi zahtjevi biti riješeni), dok će otplata obaveza po ovom osnovu iznositi oko 0,5% BDP­a, Iznos otplate obaveze po osnovu zaostalih penzija biće 34,0 mil. eura godišnje i isplatiće se u potpunosti do kraja 2011. godine. Predviđeno je i novo zaduženje u 2009. godini u cilju finansiranja projekata Direkcije za saobraćaj, za rješavanje uskih grla u saobraćaju, u ukupnom iznosu od oko 103,0 mil. eura. Pretpostavka je da će iznos duga lokalnih samouprava ostati na sadašnjem nivou. Otplata obaveze po osnovu devizne štednje iznosiće oko 14,0 mil. eura godišnje. Nije uzet u obzir otkup obveznica stare devizne štednje OB16 i OB17 i DO16 i DO7, kao ni otkup obveznica restitucije, Budžetom za 2009. predviđen je otkup u ukupnom iznosu od oko 20,0 mil. eura.

82

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

U sljedećoj tabeli dat je Konsolidovani bilans budžeta i državnih fondova za period 2010­2012.godine:

o P i sProjekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012mil € % BdP mil € % BdP mil € % BdP

izVorni PriHodi 1280,03 34,46 1353,03 34,52 1449,05 35,05Porezi 812,58 21,87 860,21 21,95 917,62 22,19doprinosi 356,40 9,59 376,22 9,60 404,41 9,78takse 24,96 0,67 26,21 0,67 27,65 0,67naknade 33,50 0,90 35,18 0,90 37,11 0,90ostali prihodi 40,14 1,08 42,15 1,08 47,46 1,15Primici od otplate kredita 12,45 0,34 13,07 0,33 14,79 0,36koNsoLidovaNi izdaCi 1343,28 36,16 1393,59 35,56 1449,05 35,05TekUĆa bUdŽeTska PoTroŠNJa 1160,34 31,23 1205,96 30,77 1252,26 30,29Tekući izdaci 478,44 12,88 495,19 12,63 514,52 12,44Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 270,75 7,29 280,22 7,15 292,03 7,06ostala lična primanja 25,85 0,70 26,75 0,68 27,69 0,67rashodi za materijal i usluge 121,34 3,27 125,59 3,20 129,99 3,14Tekuće održavanje 6,79 0,18 7,03 0,18 7,27 0,18kamate 24,34 0,66 25,20 0,64 26,08 0,63renta 10,31 0,28 10,67 0,27 11,05 0,27subvencije 12,70 0,34 13,15 0,34 13,61 0,33ostali izdaci 6,35 0,17 6,57 0,17 6,80 0,16kapitalni izdaci Tekućeg budžeta i državnih fondova 48,61 1,31 50,31 1,28 52,07 1,26transferi za socijalnu zaštitu 424,46 11,43 442,32 11,29 459,90 11,12transferi inst. pojedinicima nVo i javnom sektoru 213,27 5,74 222,73 5,68 230,53 5,58kapitalni budžet CG 134,33 3,62 137,33 3,50 144,72 3,50

Pozajmice i krediti 30,46 0,82 31,52 0,80 32,63 0,79rezerve 13,71 0,37 14,19 0,36 14,69 0,36sUFiCiT / deFiCiT -63,25 -1,70 -40,56 -1,03 0,00 0,00FiNaNsiraNJe 63,25 1,70 40,56 1,03 0,00 0,00domaće finansiranje -79,80 -2,15 -67,07 -1,71 -71,83 -1,74Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 20,00 0,54 20,00 0,51 8,50 0,21otplata dugova rezidentima 26,28 0,71 26,56 0,68 26,84 0,65otplata glavnice 23,39 0,63 24,39 0,62 24,39 0,59otplata garancija 2,89 0,08 2,16 0,06 2,45 0,06otplata obaveza iz prethodnih godina 73,51 1,98 60,51 1,54 53,48 1,29inostrano finansiranje 80,23 2,16 58,69 1,50 37,82 0,91Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 93,48 2,52 71,80 1,83 51,06 1,23otplata dugova nerezidentima 21,76 0,59 21,76 0,56 21,75 0,53donacije 8,51 0,23 8,65 0,22 8,51 0,21Prihodi od privatizacije i prodaje imovine 49,60 1,34 35,27 0,90 34,01 0,82PoveĆaNJe/sMaNJeNJe dePoziTa -13,21 -0,36 -13,67 -0,35 0,00 0,00

Ministarstvo finansija procjenjuje da će se konsolidovana budžetska potrošnja (sa državnim fondovima) postepeno smanjivati sa 36,16% BDP­a u 2010. godini, na 35,56% BDP­a u 2011. godini, dok će se u 2012. smanjiti na 35,05% BDP­a. Takođe se planira da će tekuća budžetska potrošnja postepeno opadati sa 31,23% BDP­a u 2010. godini, na 30,29% BDP­a u 2012. godini. Deficit budžeta i državnih fondova u 2010. godini planira se u iznosu od 63,25 mil. €, odnosno 1,70% BDP­a. Srednjoročnim okvirom budžetske potrošnje planirano je da konsolidovani bilans budžeta i fondova bude u ravnoteži u 2012. godini.

okvir polaznih pretpostavki za kreiranje ekonomske politike u 2010. godini u osnovi opredeljuju vanredne okolnosti uslovljene uticajem ekonomske i finansijske krize tokom 2009. godine koja se nastavlja i u 2010. godini, što će s visokim nivoom neizvjesnosti uticati na projektovanje makroekonomskih pokazatelja. Osnovu za kreiranje razvoja u 2010. godini čini razrada rizika sa kojima se suočava crnogorska privreda u realnom sektoru, fiskalnom sektoru i finansijskom sektoru.

83

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Zbog novonastale situacije preispitana je realnost planiranih partametara za 2009. godinu, tako da se procjenjuje da će rast domaćeg bruto proizvoda u 2009. godini biti 0% što čini osnovu za sagladavanje mogućnosti razvoja u 2010. godini.

Polazeći od nove procjene za 2009.godinu, osnovni makroekonomski indikatori za period 2010­2012 godina predviđaju sledeće stope rasta:

nominalnu stopu rasta bruto domaćeg proizvoda za 2010. godinu od 5,0%, za 2011.god. 6,5% i za 2012. godinu 7,5%,•realnu stopu rasta bruto domaćeg proizvoda za 2010. godinu od 2,0%, za 2011. god. od 3,0% i za 2012. godinu od 4,0%,•stopu inflacije za 2010. godinu od 3,0%, za 2011. god. od 3,5 % i za 2012. godinu od 3,5%.•

Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012

bUdŽeT(TekUĆi + FoNdovi) 1.242.902.134,69 1.284.846.950,35 1.329.699.943,6141 Tekući izdaci 478.430.000,34 495.175.050,35 512.506.177,12 411 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 270.750.000,34 280.226.250,35 290.034.169,12 412 ostala lična primanja 25.850.000,00 26.754.750,00 27.691.166,25 413 rashodi za materijal i usluge 121.340.000,00 125.586.900,00 129.982.441,50 414 Tekuće održavanje 6.790.000,00 7.027.650,00 7.273.617,75 415 kamate 24.340.000,00 25.191.900,00 26.073.616,50 416 renta 10.310.000,00 10.670.850,00 11.044.329,75 417 subvencije 12.700.000,00 13.144.500,00 13.604.557,50 418 ostali izdaci 6.350.000,00 6.572.250,00 6.802.278,7542 transferi za socijalnu zaštitu 456.450.000,00 471.305.750,00 487.681.451,25 421 Prava iz oblasti socijalne zaštite 50.900.000,00 52.681.500,00 54.525.352,50 422 sredstva za tehnološke viškove 13.460.000,00 13.931.100,00 14.418.688,50 423 Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja 375.860.000,00 387.895.100,00 401.351.428,50 424 ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 10.900.000,00 11.281.500,00 11.676.352,50 425 ostala prava iz zdravstvenog osiguranja 5.330.000,00 5.516.550,00 5.709.629,2543 Transferi institucijama, pojedincima, Nvo i jav. sektoru 214.820.000,00 222.338.700,00 230.120.554,50 431 Transferi institucijama, pojedincima, Nvo i jav. 214.820.000,00 222.338.700,00 230.120.554,5044 kapitalni izdaci 48.610.000,00 50.311.350,00 52.072.247,25 441 kapitalni izdaci 48.610.000,00 50.311.350,00 52.072.247,2545 Pozajmice i krediti 30.460.000,00 31.526.100,00 32.629.513,50 451 Pozajmice i krediti 30.460.000,00 31.526.100,00 32.629.513,5047 rezerve 14.132.134,35 14.190.000,00 14.690.000,00 471 Tekuća budžetska rezerva 12.932.134,35 12.990.000,00 13.490.000,00 472 stalna budžetska rezerva 1.000.000,00 1.000.000,00 1.000.000,00 473 ostale rezerve-sredstva depozita 200.000,00 200.000,00 200.000,00

U sledećoj tabeli dat je prikaz budžeta Države koji se odnosi na Tekući budžet i Budžet fondova za period 2010­2012. godina po ekonomskoj klasifikaciji.

U sljedećoj tabeli dat je prikaz izdataka Tekućeg budžeta za period 2010­2012.godina po ekonomskoj klasifikaciji:

Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012tekUCi bUdŽeT 641.225.582,88 663.238.719,23 686.462.424,4041 Tekući izdaci 459.961.823,00 476.060.486,81 492.722.603,84 411 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 261.170.053,34 270.311.005,21 279.771.890,39 412 ostala lična primanja 24.388.167,11 25.241.752,96 26.125.214,31 413 rashodi za materijal i usluge 115.623.302,50 119.670.118,09 123.858.572,23 414 Tekuće održavanje 6.381.670,99 6.605.029,47 6.836.205,50 415 kamate 23.429.075,84 24.249.093,49 25.097.811,76 416 renta 10.230.027,37 10.588.078,33 10.958.661,07 417 subvencije 12.700.000,00 13.144.500,00 13.604.557,50 418 ostali izdaci 6.039.525,84 6.250.909,25 6.469.691,0742 transferi za socijalnu zaštitu 53.616.104,51 55.492.668,16 57.434.911,55 421 Prava iz oblasti socijalne zaštite 50.900.000,00 52.681.500,00 54.525.352,50 422 sredstva za tehnološke viškove 2.697.304,07 2.791.709,71 2.889.419,55

84

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

423 Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja 18.800,44 19.458,45 20.139,50 424 ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 0,00 0,00 0,00 425 ostala prava iz zdravstvenog osiguranja 0,00 0,00 0,0043 Transferi institucijama, pojedincima, Nvo i jav. sektoru 58.082.644,38 60.115.536,93 62.219.580,72 431 Transferi institucijama, pojedincima, Nvo i jav. sektoru 58.082.644,38 60.115.536,93 62.219.580,7244 kapitalni izdaci 46.219.055,48 47.836.722,42 49.511.007,71 441 kapitalni izdaci 46.219.055,48 47.836.722,42 49.511.007,7145 Pozajmice i krediti 9.413.821,16 9.743.304,90 10.084.320,58 451 Pozajmice i krediti 9.413.821,16 9.743.304,90 10.084.320,5847 rezerve 13.932.134,35 13.990.000,00 14.490.000,00 471 Tekuća budžetska rezerva 12.932.134,35 12.990.000,00 13.490.000,00 472 stalna budžetska rezerva 1.000.000,00 1.000.000,00 1.000.000,00 473 ostale rezerve-sredstva depozita 0,00 0,00 0,00

U sljedećoj tabeli dat je prikaz izdataka budžeta fondova za period 2010­2012. godina po ekonomskoj klasifikaciji:Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012

bUdŽeT FoNdova 601.676.551,81 621.608.231,12 643.237.519,21Tekući izdaci 18.468.177,34 19.114.563,55 19.783.573,27411 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 9.579.947,00 9.915.245,14 10.262.278,72412 ostala lična primanja 1.461.832,89 1.512.997,04 1.565.951,94413 rashodi za materijal i usluge 5.716.697,50 5.916.781,91 6.123.869,27414 Tekuće održavanje 408.329,01 422.620,53 437.412,25415 kamate 910.924,16 942.806,51 975.804,74416 renta 79.972,63 82.771,67 85.668,68417 subvencije 0,00 0,00 0,00418 ostali izdaci 310.474,16 321.340,75 332.587,68transferi za socijalnu zaštitu 402.833.895,49 415.813.081,84 430.246.539,70421 Prava iz oblasti socijalne zaštite 0,00 0,00 0,00422 sredstva za tehnološke viškove 10.762.695,93 11.139.390,29 11.529.268,95

423 Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osigu-ranja 375.841.199,56 387.875.641,55 401.331.289,00

424 ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 10.900.000,00 11.281.500,00 11.676.352,50425 ostala prava iz zdravstvenog osiguranja 5.330.000,00 5.516.550,00 5.709.629,25Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom

sektoru 156.737.355,62 162.223.163,07 167.900.973,78

431 Transferi institucijama, pojedincima, nevladi-nom i javnom sektoru 156.737.355,62 162.223.163,07 167.900.973,78

kapitalni izdaci 2.390.944,52 2.474.627,58 2.561.239,54441 kapitalni izdaci 2.390.944,52 2.474.627,58 2.561.239,54Pozajmice i krediti 21.046.178,83 21.782.795,09 22.545.192,92451 Pozajmice i krediti 21.046.178,83 21.782.795,09 22.545.192,92rezerve 200.000,00 200.000,00 200.000,00

BudŽet drŽave - tekuĆI BudŽet I BudŽet Fondova

Budžet Države, u ovom periodu, ispoljava tendenciju sporijeg rasta, tako da stopa rasta u 2011. godini u odnosu na 2010. godinu iznosi 3,4%, za 2012. godinu u odnosu na 2011. godinu iznosi 3,5%, dok budžet u 2010. godini iznosi 1.242,9 mil. € i manji je od planiranog budžeta za 2009. godinu 33,9 mil. €.

Struktura sredstava budžeta Države za period 2010­2012. godine,i izdvajanja za Tekući i Budžet fondova data su u sljedećem tabelarnom i grafičkom prikazu:

bUdŽeT Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012UkUPNo ( i+ii) 1.242.902.134,69 1.284.846.950,35 1.329.699.943,61i TekUĆi bUdŽeT 641.225.582,88 663.238.719,23 686.462.424,40ii FoNdovi 601.676.551,81 621.608.231,12 643.237.519,21

85

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

2. BudŽet crne Gore Za 2010. GodInu

Budžet Crne Gore za 2010. godinu iznosi 1.242,9 mil. € i iznosi 97,3% projektovanog budžeta za 2009. godinu.tekuĆI BudŽet, u okviru Budžeta Crne Gore, učestvuje sa procentom od 51,59% i iznosi 641,2 mil. € i manji je od projektov­

anog Tekućeg budžeta za 2009. godinu za 45,8 mil. €. Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2010. godinu po vrstama izdataka data je u sljedećem tabelarnom prikazu i grafičkom prikazu:

bUdŽeT Projekcija 2010

i TekUĆi bUdŽeT 641.225.582,884 izdaci 641.225.582,88 41 Tekući izdaci (zarade, mater.i usl.,tek.održ.,subv. i dr.) 459.961.823,00 42 transferi za socijalnu zaštitu 53.616.104,51 43 Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru 58.082.644,38 44 kapitalni izdaci 46.219.055,48 45 Pozajmice i krediti 9.413.821,16 46 otplata dugova 0,00 47 rezerve 13.932.134,35

Najveće izdvajanje iz tekućeg budžeta od 71,7% odnosi se na tekuće izdatke.

tekući izdaci odnose se na bruto zarade i doprinose na teret poslodavaca, ostala lična primanja, rashode za materijal i usluge, tekuće održavanje, kamate, rente, subvencije i ostale izdatke.

Najveći dio ovih sredstava od 62,0% odnosi se na bruto zarade i ostala lična primanja i iznose 285,5 mil. €.transferi za socijalnu zaštitu učestvuju sa 8,4% u tekućem budžetu i iznose 53,6 mil. €, a odnose se na transfere za

socijalnu zaštitu i sredstva za tehnološke viškove.Najveći dio ovih sredstava od 95% odnosi se na transfere za socijalnu zaštitu i iznose 50,9 mil. €, a svega 5% na sredstva

za tehnološke viškove.transferi institucijama,pojedincima, nevladinom i javnom sektoru učestvuju sa 9,1% u tekućem budžetu i iznose 58,1

mil. €.kapitalni izdaci učestvuju sa 7,2% u tekućem budžetu i iznose 46,2 mil. €.ostatak sredstava odnosi se na rezerve koje u tekućem budžetu učestvuju sa 2,2% i pozajmice i kredite sa učešćem od 1,5%.

BudŽet Fondova učestvuje sa 48,41% i iznosi 601,7mil. €Budžet fondova za 2010. godinu veći je za 11,9 mil. € od projektovanog Budžeta fondova za 2009. godinu.

3. BudŽet crne Gore Za 2011. GodInu

Budžet Crne Gore za 2011. godinu iznosi 1.284,8 mil. € i veći je od projektovanog budžeta za 2010. godinu za 41,9 mil. €.tekuĆI BudŽet, u okviru Budžeta Crne Gore, učestvuje sa najvećim procentom od 51,62% i iznosi 663,2 mil. €. i veći je od

projektovanog Tekućeg budžeta za 2010. godinu za 3,4%.Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2011. godinu po vrstama izdataka data je u sljedećem tabelarnom prikazu i

grafičkom prikazu:

bUdŽeT Projekcija 2011

i TekUĆi bUdŽeT 663.238.719,234 izdaci 663.238.719,23 41 Tekući izdaci (zarade, mater.i usl.,tek.održ.,subv. i dr.) 476.060.486,81 42 transferi za socijalnu zaštitu 55.492.668,16 43 Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru 60.115.536,93 44 kapitalni izdaci 47.836.722,42 45 Pozajmice i krediti 9.743.304,90 46 otplata dugova 0,00 47 rezerve 13.990.000,00

86

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

BudŽet Fondova učestvuje sa 48,38% i iznosi 621,6 mil.€Budžet fondova za 2011. godinu veći je za 3,3% od projektovanog Budžeta fondova za 2010. godinu.

4. BudŽet crne Gore Za 2012. GodInu

Budžet Crne Gore za 2012. godinu iznosi 1.329,7 mil. € i veći je od planiranog budžeta za 2011.godinu za 3,5%.tekuĆI BudŽet, u okviru Budžeta Crne Gore, učestvuje sa najvećim procentom od 51,63% i iznosi 686,5 mil. € i veći je od

projektovanog Tekućeg budžeta za 2011. godinu za 3,5%.Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2012. godinu po vrstama izdataka data je u sljedećem tabelarnom prikazu i

grafičkom prikazu:

bUdŽeT Projekcija 2012i TekUĆi bUdŽeT 686.462.424,404 izdaci 686.462.424,40 41 Tekući izdaci (zarade, mater.i usl.,tek.održ.,subv. i dr.) 492.722.603,84 42 transferi za socijalnu zaštitu 57.434.911,55 43 Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru 62.219.580,72 44 kapitalni izdaci 49.511.007,71 45 Pozajmice i krediti 10.084.320,58 46 otplata dugova 0,00 47 rezerve 14.490.000,00

BudŽet Fondova učestvuje sa 48,7% u ukupnom budžetu Države i iznosi 643,2 mil.€.Budžet fondova za 2012. godinu veći je za 3,5% od projektovanog Budžeta fondova za 2011. godinu.tekuĆI BudŽet za 2010. godinu iznosi 641,2 mil. € i najveća izdvajanja od 92,3% odnose se na finansiranje izvršnih

organa, zatim pravosudnih organa 4,0%, a ostatak od 3,7% odnosi se na finansiranje izdataka djelatnosti Predsjednika, djelatnosti zakonodavnih i posebnih organa. Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2010. godinu organima data je u sljedećem tabelarnom i grafičkom prikazu:

r.b. naziV Projekcija 2010

1 PredsJedNik 704.727,892 zakonodaVni orGani 9.460.457,053 PravosUdNi orGaNi 25.776.026,134 izvrŠNi orGaNi 591.800.525,315 PosebNi orGaNi 13.483.846,51 TekUĆi bUdŽeT (1 do 5): 641.225.582,88

tekuĆI BudŽet za 2011.godinu iznosi 663,2 mil. € i najveća izdvajanja od 92,3% odnose se na finansiranje izvršnih organa, zatim pravosudnih organa 4,0%, a ostatak od 3,7% odnosi se na finansiranje izdataka djelatnosti Predsjednika, djelatnosti zakonodavnih i posebnih organa. Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2011. godinu organima data je u sljedećem tabelarnom i grafičkom prikazu:

r.b. naziV Projekcija 2011

1 PredsJedNik 729.393,362 zakonodaVni orGani 9.791.573,043 PravosUdNi orGaNi 26.678.187,054 izvrŠNi orGaNi 612.083.784,645 PosebNi orGaNi 13.955.781,13 TekUĆi bUdŽeT (1 do 5): 663.238.719,23

tekuĆI BudŽet za 2012.godinu iznosi 686,5 mil.€ i najveća izdvajanja od 92,3% odnose se na finansiranje izvršnih organa, zatim pravosudnih organa 4,0%, a ostatak od 3,7% odnosi se na finansiranje izdataka djelatnosti Predsjednika, djelatnosti zakonodavnih i posebnih organa. Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2012. godinu organima data je u sljedećem tabelarnom i grafičkom prikazu:

87

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

r.b. naziV Projekcija 20121 PredsJedNik 754.922,132 zakonodaVni orGani 10.134.278,103 PravosUdNi orGaNi 27.611.923,594 izvrŠNi orGaNi 633.517.067,105 PosebNi orGaNi 14.444.233,47 TekUĆi bUdŽeT (1 do 5): 686.462.424,40

BudŽet Fondova za 2010. godinu iznosi 601,7 mil. € i najveća izdvajanja od 63,6% odnose se na finansiranje izdataka Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja, zatim Fonda za zdravstveno osiguranje 26,5%, Zavoda za zapošljavanje 5,9%, Fonda za razvoj 43,9% i Fonda za obeštećenje 0,1%. Struktura sredstava Budžeta fondova za 2010. godinu data je u sljedećem tabelarnom i grafičkom prikazu:

r.b. naziV Projekcija 20101 FoNd PeNziJskoG i iNvaLidskoG osiGUraNJa 382.807.062,722 FoNd za zdravsTveNo osiGUraNJe 159.356.654,033 zavod za zaPoŠLJavaNJe 35.435.759,564 FoNd za razvoJ 23.710.794,175 FoNd za obeŠTeĆeNJe 366.281,33 FoNdovi (1 do 5): 601.676.551,81

BudŽet Fondova za 2011. godinu iznosi 621,6 mil. € i najveća izdvajanja od 63,6% odnose se na finansiranje izdataka Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja, zatim Fonda za zdravstveno osiguranje 26,5%, Zavoda za zapošljavanje 5,9%, Fonda za razvoj 3,9% i Fonda za obeštećenje 0,1%. Struktura sredstava Budžeta fondova za 2011. godinu data je u sljedećem tabelarnom i grafičkom prikazu:

r.b. naziV Projekcija 20111 FoNd PeNziJskoG i iNvaLidskoG osiGUraNJa 395.078.309,912 FoNd za zdravsTveNo osiGUraNJe 164.934.136,923 zavod za zaPoŠLJavaNJe 36.676.011,144 FoNd za razvoJ 24.540.671,975 FoNd za obeŠTeĆeNJe 379.101,18 FoNdovi (1 do 5): 621.608.231,12

BudŽet Fondova za 2012. godinu iznosi 643,2 mil. € i najveća izdvajanja od 63,6% odnose se na finansiranje izdataka Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja, zatim Fonda za zdravstveno osiguranje 26,5%, Zavoda za zapošljavanje 5,9%, Fonda za razvoj 3,9% i Fonda za obeštećenje 0,1%. Struktura sredstava Budžeta fondova za 2012. godinu data je u sljedećem tabelarnom i grafičkom prikazu:

r.b. naziV Projekcija 20121 FoNd PeNziJskoG i iNvaLidskoG osiGUraNJa 408.779.050,762 FoNd za zdravsTveNo osiGUraNJe 170.706.831,713 zavod za zaPoŠLJavaNJe 37.959.671,534 FoNd za razvoJ 25.399.595,495 FoNd za obeŠTeĆeNJe 392.369,72 FoNdovi (1 do 5): 643.237.519,21

Tamara Gačević,samostalni savjetnik I

Slobodanka – Mila Popović,spoljni saradnik

88

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

ekonomija zavisi od ekonomista isto koliko i vrijeme od meteorologa - jean-Paul kauffmann

Što je zajedničko sljedećim simbolima i slovima : V, U,

,W, L, ? ............ Svi ovi simboli predstavljaju odgovor ili izbor ekonomista o tome koji od simbola na najbolji način oslikava svjetsku ekonomsku krizu i prognozu kretanja u budućem periodu. Lijeve polovine svakog od ovih simbola prestavljaju period od početka krize do danas, tako da je njen oblik sličan kod svih scenarija, dok se koplja lome oko toga kako će izgledati desna polovina. Desna polovina znakova slova prestavlja prognozu o tome na što će ličiti budući

oporavak. Da li će to biti nagli uzlet (slovo V), da li će to biti postepeni oporavak (slovo U ), da li će to biti blagi oporavak uz dugotrajnu stagnaciju (znak kvadratnog korijena), dugi period nestabilnosti (W), katastrofični scenario ( L) ili manje katastrofičan simbol udice ( ) koji zagovaraju ekonomisti Moody’s. Neko će odmah reći: kakva su ovo naklapanja o simbolima krize i koga to zanima. Da li je ovo stvarno „igra staklenih perli” ili sve ovo ima smisla. Kako kaže Stephany Flanders, ekonomski urednik BBC­a, odgovor na ovo pitanje vrijedi milijarde dolara. Pravi odgovor na ovo pitanje je pitanje investicija koje se mjere stotinama milijardi dolara, hiljade novih radnih mjesta ili otpuštanja stotina hiljada zaposlenih. Malu anegdota iz 90­tih godina ­ na pitanje upućeno

Kako iz krize - mogući scenariji i reperkusije

na crnogorsku ekonomiju

89

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

predstavniku Jugometala u Londonu o prognozi kretanja cije-ne aluminijuma na berzi dobijen je odgovor: onaj ko zna taj odgovor može se smatrati milionerom.

Najnoviji izvještaj OECD kaže da se polako, ali sigurno približavamo tački koja će označiti preokret, ali da će opo­ravak biti slab i dugotrajan. Istorija kriza uči da je izlazak iz krize spor i dugotrajan, ukoliko je njen uzrok u problemima finansijskog sektora. Prognoze OECD­a koji reprezentuje 30 najrazvijenijih zemalja svijeta predviđaju pad BDP­a od 4,1% u 2009. godini, dok se za 2010 predviđa oporavak od 0,7%, što je znatno povoljnije od ranije prognoze o rastu od samo 0,1%. Pad svjetske trgovine će iznositi 16%, dok je najnepovoljniji indikator onaj koji predviđa rast stope nezaposlenosti na 10%. Svi se slažu da će prvo doći do opo­ravka finansijskog sektora, dok će oporavak realnog sek­tora kasniti. Ono što je posebno osjetljivo je predviđanje da će do oporavka tržišta rada doći najkasnije. U MMF­om izvještaju „Regionalni ekonomski izgledi­Evropa” prognozira se pad od 4,2% za 2009. godinu i 0,1% za 2010. godinu, dok je za Crnu Goru projektovan pad BDP­a od 2,7% za 2009. godinu i 2% za 2010. godinu. U štampi se ovih dana često koristi kovanica „zeleni izdanci oporavka“ (green sho­ots). Svi su željni da ugledaju jasne signale da je najgore prošlo i da ekonomija ide uzlaznom putanjom, od velikih investitora, vlada, kao i armije nezaposlenih koji su žrtve ovog ekonomskog cunamija. Međutim, kako iznosi Christina Ro mer (predsjedavajući Savjeta ekonomskih savjetnika pre­dsjednika Obame) u svom članku u uglednom londonskom Ekonomistu, ne smije se ponoviti greška iz 1937. godine ka-da je poslije velikog oporavka američke ekonomije poslije velike krize došlo do ponovnog pada ekonomskih aktivnosti i drastičnog rasta nezaposlenosti zbog toga što su monetarne vlasti uvele restriktivnu monetarnu i fiskalnu politiku misleći da je najgore prošlo.

Kakav je uticaj odgovora na izbor simbola kao i svih po-bro janih prethodno iznijetih fakata na našu ekonomiju?

Jasno je da kretanje oporavka svjetske ekonomije ima direktan uticaj na Crnu Goru. Oporavak znači jačanje cijene aluminijuma i čelika, kao i olakšanje sadašnjih nevolja koje je kriza donijela ovim industrijama, snaženje kupovne moći koje će donijeti veće prihode turizmu, lakši pristup jeftinijim izvorima finansiranja kada su u pitanju krupni infrastrukturni projekti koje finansira država, povećanje raspoloživog dohotka i rast lične potrošnje itd. Istovremeno, izostanak oporavka jasno znači dugi niz godina stagnacije ili čak recesije. Ka­kve su reperkusije ovog problema na budžet Crne Gore? Izbor pesimističkog scenarija oporavka može da pruzrokuje potcjenjivanje budžetskih prihoda, a time i odlaganje budžetir­anja sredstava koja nijesu planirana. Svakako da se povećani prihodi rebalansom mogu budžetirati, ali to znači kašnjenje eventualnih kapitalnih investicija ili nepotrebno odlaganje razvojnih projekata. Izbor pretjerano optimističnog scenarija znači potencijalno precjenjivanje budžetskih prihoda i bolna prilagođavanja potrošnje (rebalans).

U svakom slučaju, budžetska potrošnja u narednom per­io du mora da računa na smanjene prilive sredstava u budžet, kao i nekoliko dodatnih faktora:

• Budžetski deficit mora biti u granicama Mastriških kriterijuma, do ­3% BDP­a, uz postepeno balansiranje budžeta u srednjem roku

• Smanjena mogućnost zaduživanja na međunarodnom tržištu novca

• Proces priključivanja EU traži izdvajanje značajnih sredstava za ove namjene, uz korišćenje fondova pretpristu­pne pomoći (IPA)

• Izgradnja autoputa Bar­Boljare daće dodatni impuls eko nomiji, ali zahtijeva izdvajanje značajnih sredstava u sklo­pu ugovorom preuzetih obaveza

• Uredno servisiranje spoljašnjeg i unutrašnjeg duga, da bi se zadržalo povjerenje kreditora i međunarodnih finansi­jskih institucija

• Socijalni program za zaštitu slojeva stanovništva najvi­še ugroženog posledicama globalne ekonomske krize

Odgovor na pitanje oporavka u svakom slučaju znaćemo uskoro. ono što je, svakako, neophodno bez obzira na razrje-šenje tekućih nevolja u ekonomiji, a što su i sugestije preds­tavnika međunarodnih institucija u Crnoj Gori, je okretanje unutrašnjim generatorima rasta. ovo je prioritetni zadatak za našu zemlju i istovremeno veliki izazov.

Istovremeno, neophodno je postići i delikatnu ravnotežu između Države kao „najsigurnijeg” poslodavca i značajnog „igrača” u vremenima krize, i Države kao regulatora i gara­nta očuvanja tržišnog mehanizma i slobodnog protoka ljudi, kapitala, roba i usluga. U ovim vremenima, ovo je veliki izazov i za najrazvijenije tržišne ekonomije, a tim prije još veći izazov za malu i otvorenu postrtranzicionu ekonomiju kakva je cno-gorska.

Vladislav Karadžić,samostalni savjetnik I

Radovan Živković,samostalni savjetnik I

90

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

ukupno ostvareni prihodi budžeta opština (21) za period januar -mart 2009. godine iznose 73,4 mil. € (pros. mjes. 24,5 mil. €) i u odnosu na isti period prethodne godine (116,0 mil. €), smanjeni su za 36,7%. U strukturi ostvarenih prihoda, prihodi lokalnog karaktera (porezi, takse, naknade i ostali lokalni prihodi) učestvuju sa 38,11%, ustupljeni državni prihodi (porez na dohodak fizičkih lica, porez na promet nepokretnosti, koncesione i druge naknade za korišćenje prirodnih dobara i godišnja naknada pri registraciji motornih vozila) 7,07%, sredstva Egalizacionog fonda 4,77% i ostali prihodi (prihodi od prodaje imovine, prenesena sredstva iz prethodne godine, donacije, subvencije budžetskih korisnika i ostali transferi sa centralnog nivoa, pozajmice i krediti) sa 50,05%.

U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih prihoda budžeta opština za period januar­ mart 2009. godine, po izvorima: u €

r.B opštine lokalni prihodi Ustupljeni prihodi

egalizacioni fond ostali prihodi Ukupno

(3 do 6) %

1 2 3 4 5 6 7 81. andrijevica 66.828 5.933 117.332 86.246 276.339 0,382. Bar 1.793.795 482.576 2.807.209 5.083.580 6,923. Berane 345.317 85.999 531.068 472.584 1.434.968 1,954. Bijelo Polje 493.507 116.990 533.657 1.439.550 2.583.704 3,525. Budva 7.434.168 768.373 291.755 8.494.296 11,576. danilovgrad 245.222 79.075 183.254 1.524.930 2.032.481 2,777. Žabljak 71.280 30.157 62.717 324.411 488.565 0,678. kolašin 722.199 30.934 124.090 239.834 1.117.057 1,529. kotor 1.263.171 342.540 5.607.809 7.213.520 9,8210. Mojkovac 138.564 27.377 190.628 157.228 513.797 0,70

Ostvarenje prihoda budžeta

opština za period

januar - mart 2009. godine

Gordana Radović

Slobodanka Burić

91

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

11. Nikšić 1.317.608 290.988 600.680 444.699 2.653.975 3,6112. Plav 130.568 21.774 238.489 67.169 458.000 0,6213. Plužine 622.129 39.613 51.429 2.239.284 2.952.455 4,0214. Pljevlja 1.767.557 158.529 118.872 519.272 2.564.230 3,4915. Podgorica 7.685.086 1.732.688 18.381.172 27.798.946 37,8616. rožaje 202.483 111.410 266.078 3.996 583.967 0,8017. tivat 706.968 208.837 1.169.187 2.084.992 2,8418. Ulcinj 332.159 122.088 145.305 350.650 950.202 1,2919. Herceg novi 2.191.077 399.707 16.200 2.606.984 3,5520. Cetinje 443.461 129.357 170.845 425.631 1.169.294 1,5921. Šavnik 15.528 3.684 170.091 187.319 376.622 0,51UkUPno 27.988.675 5.188.629 3.504.535 36.756.135 73.437.974 100,00% 38,11 7,07 4,77 50,05 100,00

Izvor: Podaci opština za period januar - mart 2009. godine

1. lokalni prihodi budžeta opština

Ukupno ostvareni lokalni prihodi budžeta opština za period januar ­ mart 2009. godine iznose 27,99 mil. €, od čega se na fiskalne prihode (poreze, takse i naknade) odnosi 84,91%, a na ostale lokalne prihode (novčane kazne i kamate, koncesione naknade za korišćenje komunalnih dobara, prihode koje svojom djelatnošću ostvare opštinski organi i službe i ostale prihode) 15,09%.

Ostvareni lokalni fiskalni prihodi opština za izvještajni period iznose 23,8 mil. € (pros. mjes. 7,9 mil. €). U strukturi prihoda po ovom osnovu, najveće učešće se odnosi na naknadu za uređivanje građevinskog zemljišta (52,65%), prirez porezu na dohodak fizičkih lica (10,77%) i naknadu za korišćenje građevinskog zemljišta (7,85%), koji čine 71,27% lokalnih prihoda fiskalnog karaktera. opštine su po osnovu ostalih lokalnih prihoda, za izvještajni period ostvarile 4,2 mil. € (pros. mjes. 1,4 mil. €).

U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih lokalnih prihoda budžeta opština za period januar­mart 2009. godine, po izvorima: u €

redni broj opština Fiskalni prihodi ostali lokalni prihodi Ukupno (2+3) %

1 1 2 3 4 51 andrijevica 64.443 2.385 66.828 0,242 Bar 1.427.453 366.342 1.793.795 6,413 Berane 315.506 29.811 345.317 1,234 Bijelo Polje 389.364 104.143 493.507 1,765 Budva 6.485.680 948.488 7.434.168 26,566 danilovgrad 212.218 33.004 245.222 0,887 Žabljak 64.794 6.486 71.280 0,258 kolašin 689.129 33.070 722.199 2,589 kotor 943.069 320.102 1.263.171 4,5110 Mojkovac 116.883 21.681 138.564 0,5011 Nikšić 1.210.308 107.300 1.317.608 4,7112 Plav 92.845 37.723 130.568 0,4713 Plužine 609.550 12.579 622.129 2,2214 Pljevlja 1.710.309 57.248 1.767.557 6,3115 Podgorica 6.946.164 738.922 7.685.086 27,4616 rožaje 181.030 21.453 202.483 0,7217 tivat 662.007 44.961 706.968 2,5318 Ulcinj 327.681 4.478 332.159 1,1919 Herceg novi 1.169.334 1.021.743 2.191.077 7,8320 Cetinje 135.728 307.733 443.461 1,5821 Šavnik 10.461 5.067 15.528 0,06 UkUPno 23.763.956 4.224.719 27.988.675 100,00 % 84,91 15,09 100,00

92

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

2. ustupljeni prihodi budžetima opština sa centralnog nivoa

Budžetima opština (21) je od zajedničkih prihoda za period januar ­ mart 2009. godine ustupljeno 5,2 mil. € (pros. mjes. 1,7 mil. €), što u odnosu na isti period prethodne godine (8,8 mil. €), čini smanjenje od 40,91%. U strukturi ustupljenih prihoda, porez na dohodak fizičkih lica učestvuje sa 43,96%, porez na promet nepokretnosti 40,12%, koncesione i druge naknade za korišćenje prirodnih dobara 9,33% i godišnja naknada pri registraciji drumskih motornih vozila, traktora i priključnih vozila sa 6,59 %.

U narednoj tabeli daje se pregled ustupljenih prihoda budžetima opština sa centralnog nivoa za period januar ­ mart 2009. godine, po vrstama prihoda:

u €

red. broj opština Por. na doh.fiz.

licaPorez na promet nepokr.

konces. nak. za kor.prir.dob.

God. nak.pri reg.mot.voz.

Ukupno(3 do &) %

1 2 3 4 5 6 7 81 andrijevica 4.561 90 109 1.173 5.933 0,112 Bar 118.827 317.774 16.322 29.653 482.576 9,303 Berane 47.133 17.617 5.831 15.418 85.999 1,664 Bijelo Polje 64.797 9.100 16.533 26.560 116.990 2,265 Budva 133.252 615.166 19.955 768.373 14,816 danilovgrad 32.896 31.575 7.059 7.545 79.075 1,527 Žabljak 9.359 13.264 6.292 1.242 30.157 0,588 kolašin 19.958 8.252 2.524 200 30.934 0,609 kotor 129.530 181.845 9.984 21.181 342.540 6,6010 Mojkovac 11.758 901 4.258 10.460 27.377 0,5311 Nikšić 181.280 24.456 56.995 28.257 290.988 5,6112 Plav 12.825 1.206 7.743 21.774 0,4213 Plužine 7.099 337 31.960 217 39.613 0,7614 Pljevlja 66.829 20.677 54.268 16.755 158.529 3,0615 Podgorica 1.101.173 348.001 180.078 103.436 1.732.688 33,3916 rožaje 21.050 5.055 51.345 33.960 111.410 2,1517 tivat 52.314 139.562 8.745 8.216 208.837 4,0318 Ulcinj 22.974 90.499 298 8.317 122.088 2,3519 Herceg novi 135.418 243.206 3.666 17.417 399.707 7,7020 Cetinje 104.987 12.910 11.460 129.357 2,4921 Šavnik 3.115 229 340 3.684 0,07 UkUPno 2.281.135 2.081.722 483.965 341.807 5.188.629 100,00% 43,96 40,12 9,33 6,59 100,00

3. egalizacioni fond

Opštinama je u periodu januar ­ mart 2009. godine iz sredstava Egalizacionog fonda doznačeno 3,5 mil. € (prosječno mjesečno 1,2 mil. €). Najveće učešće u raspoređenim sredstvima po navedenom osnovu odnosi se na opštine: Berane, Bijelo Polje, Nikšić, Mojkovac, Danilovgrad i Rožaje.

4. ostali prihodi budžeta opština

Opštine su, po osnovu ostalih prihoda (prihodi od prodate imovine, prenesena sredstva iz prethodne godine, donacije, subvencije i ostali transferi, pozajmice i krediti) za period januar ­ mart 2009. godine, ostvarile 36,8 mil. €. U strukturi prihoda po navedenom osnovu, na prenesena sredstva iz prethodne godine odnosi se 89,39%, pozajmice i kredite 5,57%, donacije 2,07%, prihode od prodate imovine 1,59% i na subvencije i ostale transfere 1,38%.

U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih ostalih prihoda budžeta opština za period januar ­ mart 2009. godine.

93

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

u €

r.B opštinePrihodi od prodate imovine

donacije Pozajmice

Prenes. sred. iz preth.god.

subven cije Ukupno %

1 2 3 4 5 6 7 8 91. andrijevica 10.000 76.246 86.246 0,242. Bar 2.807.209 2.807.209 7,643. Berane 711 170.000 55.851 246.022 472.584 1,294. Bijelo Polje 550.000 858.509 31.041 1.439.550 3,925. Budva 119.889 50.000 121.866 291.755 0,796. danilovgrad 20.515 1.504.415 1.524.930 4,157. Žabljak 138.696 185.715 324.411 0,888. kolašin 5.078 225.000 9.756 239.834 0,659. kotor 11.216 5.343.502 253.091 5.607.809 15,2610. Mojkovac 5.593 25.000 126.635 157.228 0,4311. Nikšić 35.457 175.000 70.000 164.242 444.699 1,2112. Plav 60.607 6.562 67.169 0,1813. Plužine 2.239.284 2.239.284 6,0914. Pljevlja 284.000 235.272 519.272 1,4115. Podgorica 198.805 18.182.367 18.381.172 50,0116. rožaje 3.996 3.996 0,0117. tivat 24.700 1.144.487 1.169.187 3,1818. Ulcinj 350.403 247 350.650 0,9519. Herceg novi 16.200 16.200 0,0420. Cetinje 3.085 390.000 32.546 425.631 1,1621. Šavnik 524 2.000 184.795 187.319 0,51UkUPno 584.465 762.000 2.047.509 32.856.239 505.922 36.756.135 100,00% 1,59 2,07 5,57 89,39 1,38 100,00

II - IZvrŠenje rasHoda

Ukupni izdaci lokalne samouprave za period januar –mart 2009.godine planirani su u iznosu od 111.08 mil. €, dok je ukupno izvršenje opštinskih budžeta 52.49 mil. € što čini 47.26% izvršenja u odnosu na plan za period januar – mart 2009. godine.

Najveće izvršenje budžeta je kod opštine Šavnik – 77.99% , Kolašin ­ 76.17%, Tivat – 75.63%, Podgorica – 72.47% u odnosu na plan. Najniži stepen izvršenja u odnosu na plan za period januar – mart 2009. godine je kod opštine Plužine ­ 22.59%.

opštinaizdaci opština januar - mart 2009. god

Plan jan-mart2009 izvršenje jan - mart 2009 % izvršenjaandrijevica 377,059.00 134,525.79 35.68Bar 10,705,855.20 4,938,829.19 46.13Berane 2,303,500.00 1,424,140.34 61.83Bijelo Polje 3,765,000.00 2,498,792.28 66.37Budva 26,947,000.00 8,222,989.80 30.52danilovgrad 1,455,195.00 890,692.81 61.21Herceg novi 5,199,600.00 2,276,460.09 43.78kolašin 1,463,766.00 1,114,896.24 76.17kotor 6,500,155.81 2,677,560.36 41.19Mojkovac 1,039,846.29 323,891.41 31.15Nikšić 9,604,853.93 2,634,472.79 27.43Plav 740,976.75 417,911.51 56.40Plužine 1,012,800.00 228,744.92 22.59Pljevlja 5,575,000.00 2,527,740.02 45.34

94

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Podgorica 24,298,941.60 17,610,304.04 72.47rožaje 1,378,749.50 488,537.59 35.43tivat 1,976,075.00 1,494,461.85 75.63Ulcinj 3,892,992.00 887,349.81 22.79Cetinje 1,910,000.00 1,078,470.00 56.46Šavnik 197,764.64 154,242.69 77.99Žabljak 736,360.00 470,484.71 63.89total 111,081,490.72 52,495,498.24 47.26

Konsolidovani izdaci opština za period januar ­ mart 2009. godine iznosili su 42.08 mil. € što čini, 1.19% procijenjenog BDP­a za 2009. godinu. U strukturi izdataka najveće je učešće kapitalnih izdataka – 20.77 mil. € ili 39.56% ukupnih izdataka, a zatim tekući izdaci (bruto zarade, ostala primanja, rashodi za materijal i usluge, kamate, renta, subvencije i tekuće održavanje) 13.90 mil. € ili 26.48% ukupnih izdataka za period januar – mart 2008. godine. Transferi (transferi za socijalnu zaštitu i transferi institucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru) su iznosili 6.00 mil. € ili 11.43% ukupnih izdataka, otplata dugova 10.41 mil.€ ili 19.82% ukupnih izdata, dok su ostali izdaci iznosili 1.42 mil. € ili 2.70% ukupnih izdataka.

U sledećoj tabeli dat je pregled konsolidovanih i ukupnih izdataka za period januar – mart 2009. god ( u mil. € ) po opštinama i vrstama izdataka:

opštinakonsolidovani izdaci januar - mart 2009. godine

kons. izdaci % BdP-a otplata dugova Ukupni izdaci

Tekući rashodi kapitalni izdaci transferi ostali

izdaciandrijevica 0.07 0.01 0.04 0.00 0.12 0.00 0.01 0.13Bar 0.77 3.34 0.76 0.07 4.93 0.14 0.00 4.93Berane 0.63 0.30 0.19 0.07 1.19 0.03 0.23 1.42Bijelo Polje 0.31 1.06 0.40 0.06 1.82 0.05 0.68 2.50Budva 0.65 0.94 0.24 0.06 1.89 0.05 6.34 8.22danilovgrad 0.49 0.06 0.32 0.00 0.87 0.02 0.02 0.89Herceg novi 1.13 0.25 0.25 0.08 1.71 0.05 0.27 1.98kolašin 0.42 0.29 0.10 0.00 0.81 0.02 0.30 1.11kotor 1.28 0.81 0.43 0.05 2.56 0.07 0.11 2.68Mojkovac 0.19 0.04 0.04 0.02 0.29 0.01 0.03 0.32Nikšić 1.04 0.09 0.48 0.15 1.77 0.05 0.86 2.63Plav 0.11 0.04 0.08 0.00 0.23 0.01 0.19 0.42Plužine 0.11 0.04 0.06 0.00 0.21 0.01 0.02 0.23Pljevlja 1.33 0.90 0.15 0.04 2.43 0.07 0.10 2.53Podgorica 3.67 11.57 1.81 0.54 17.58 0.50 0.15 17.73rožaje 0.24 0.05 0.14 0.01 0.44 0.01 0.05 0.49tivat 0.56 0.69 0.24 0.01 1.49 0.04 0.00 1.49Ulcinj 0.41 0.05 0.08 0.00 0.54 0.02 0.35 0.89Cetinje 0.20 0.10 0.11 0.10 0.51 0.01 0.57 1.08Šavnik 0.11 0.01 0.03 0.06 0.21 0.01 0.01 0.21Žabljak 0.19 0.14 0.03 0.12 0.48 0.01 0.11 0.59total 13.90 20.77 6.00 1.42 42.08 1.19 10.41 52.49% učešća 26.48 39.56 11.43 2.70 80.18 19.82 100.00

III - BudŽetsko ZaduŽenje

Ukupno budžetsko zaduženje lokalne samouprave za period januar ­ mart 2009. godine iznosilo je 25.68 mil. € što je 0,73% procijenjenog BDP­a za 2009. godinu. U strukturi zaduženja, na domaći dug odnosi se 17.62 mil. € što je 68.65 % ukupnog zaduženja, a na inostrani dug 8.05 mil. €, što čini 31.35% ukupnog zaduženja.

U ukupnom zaduženju za period januar – mart 2009. godine, krediti od domaćih finansijskih institucija iznose 6.90 mil. € od čega dugoročni kredit iznosi 6.51 mil. € ili 25.36% ukupnog kreditnog zaduženja za navedeni period. Inostrani krediti učestvuju sa 31.35% ukupnog budžetskog zaduzenja, od čega dugoročni krediti učestvuju sa 31.35% ukupnog budžetskog zaduženja za period januar – mart 2009.godine.

95

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

redni broj vrsta zaduženja total % učešća % BdP-a

i domaći dug 17,629,906.72 68.65 0.501 krediti 6,901,159.28 26.87 0.20a kratkoročni 387,426.33 1.51 0.01 Glavnica 382,800.98 1.49 0.01 kamata 4,625.35 0.02 0.00b dugoročni 6,513,732.95 25.36 0.18 Glavnica 5,899,984.76 22.97 0.17 kamata 613,748.19 2.39 0.022 obveznice 6,384,754.00 24.86 0.183 Garancije 4,343,993.44 16.92 0.12ii inostrani dug 8,050,183.62 31.35 0.231 krediti 8,050,183.62 31.35 0.23a kratkoročni 0.00 0.00 0.00 Glavnica 0.00 0.00 0.00 kamata 0.00 0.00 0.00b dugoročni 8,050,183.62 31.35 0.23 Glavnica 7,160,980.04 27.89 0.20 kamata 889,203.58 3.46 0.03i+ii UkUPNo zadUŽeNJe 25,680,090.34 100.00 0.73

Iv - neIZMIrene oBaveZe

Ukupne neizmirene obaveze lokalne samouprave za period januar – mart 2009. godine iznosile su 30.49 mil. €. U strukturi neizmirenih obaveza najveću stavku čine neizmirene obaveze za kapitalne izdatke – 13.04 mil. €, što čini 42.79% ukupnih neizmirenih obaveza. Obaveze za tekuće rashode iznosile su 8.18 mil. €, dok su obaveze po osnovu pozajmica i kredita iznosile 3.73 mil. € i otplate dugova 3.42 mil. €.

redni broj vrsta neizmirene obaveze total % učešća % BdP-a

i obaveze za tekuće rashode 8,181,415.21 26.83 0.23 obaveze za bruto zarade i doprinose na teret poslodavca 5,019,960.32 16.46 0.14 obaveze za ostala lična primanja 284,983.09 0.93 0.01 obaveze za ostale tekuće rashode 2,876,471.80 9.43 0.08ii obaveze po transferima za socijalnu zaštitu 2,987.00 0.01 0.00iii obaveze za transfere institucijama,pojedincima,Nvo 2,059,104.35 6.75 0.06iV obaveze za kapitalne izdatke 13,045,924.60 42.79 0.37V obaveze po pozajmicama i kreditima 3,733,563.80 12.25 0.11Vi obaveze po osnovu otplate dugova 3,427,067.65 11.24 0.10Vii obaveze iz rezervi 40,245.33 0.13 0.00

UkUPNe NeizMireNe obaveze ( i+ii iii+iv+v+vi+vii ) 30,490,307.94 100.00 0.86

Gordana Radović,samostalni savjetnik I u sektoru za poreski i carinski sistem

Slobodanka Burić,Samostalni savjetnk I u Sektoru za budžet

96

Konsolidovana javna potrošnja u periodu januar­jun 2009. godine procijenjena je na iznos od 572,14 mil. €. Procijenjeni nivo javne potrošnje finansiran je iz poreza u iznosu od 338,26 mil. €, doprinosa 133,61 mil. €, taksi 15,45 mil. €, naknada 49,87 mil. €, ostalih tekućih prihoda 26,07 mil. € i primitaka od otplate kredita u iznosu od 23,32 mil. €.

Ministarstvo finansija procijenilo je ostvarenje budžeta lokalnih samouprava za prvih šest mjeseci 2009. godine, na osnovu plana opština za 2009. godinu i ostvarenja opštinskih budžeta u prethodnim godinama i prvom kvartalu tekuće godine. Takođe, konsolidovani su međusobni transferi Fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje i Fonda za zdravstveno osiguranje.

Tekući javni prihodi procijenjeni su u iznosu od 586,57 mil. € ili 16,58% procijenjenog BDP­a za 2009. godinu (3.538,00 mil. €). U strukturi javnih prihoda, najznačajniji su porezi – 9,56 % BDP­a, i doprinosi – 3,78 % BDP­a.

Konsolidovani javni izdaci za šest mjeseci 2009. godine procijenjeni su na 16,17% BDP­a. Tekuća javna potrošnja (konsolidovani izdaci umanjeni za kapitalne izdatke tekućeg budžeta, Kapitalnog budžeta CG, državnih fondova i lokalnih samouprava) za prvih pola godine iznosila je 482,76 mil. € ili 13,65% BDP­a.

Pojedinačno po ekonomskoj klasifikaciji, najveću stavku izdataka predstavljaju Transferi za socijalnu zaštitu – 160,15 mil. €, što čini 4,53% BDP­a, Bruto zarade – 153,61 mil. € ili 4,34% BDP­a i Transferi javnim institucijama – 87,06 mil. € ili 2,46% BDP­a, dok su kapitalni izdaci iznosili 89,37 mil. € ili 2,53% BDP­a.

U tabeli je dato ostvarenje izvornih javnih prihoda i izvršenje konsolidovanih javnih izdataka sa finansiranjem za prvu polovinu 2009. godine u mil. € i % BDP­a:

Konsolidovana javna potrošnja u Crnoj Gori u periodu

I - VI 2009. godine

97

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

koNsoLidovaNa JavNa PoTroŠNJa

o P i si-Vi 2009Plan ostvarenje

% ostvarenjaostvarenje

u mil. € u mil. € u % BdP-aTekUĆi Prihodi 759,00 586,57 77,28 16,58Porezi 478,71 338,26 70,66 9,56Porez na dohodak fizičkih lica 63,39 46,58 73,47 1,32Porez na dobit pravnih lica 41,73 30,44 72,95 0,86Porez na imovinu 23,30 8,22 35,27 0,23Porez na dodatu vrijednost 228,11 160,17 70,22 4,53akcize 59,95 51,86 86,51 1,47Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 38,89 21,31 54,80 0,60lokalni porezi 18,51 15,32 82,77 0,43ostali republički prihodi 4,84 4,37 90,32 0,12doprinosi 164,36 133,61 81,29 3,78doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 93,16 86,33 92,67 2,44doprinosi za zdravstveno osiguranje 66,72 43,51 65,22 1,23doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,49 3,69 82,21 0,10takse 18,20 15,45 84,92 0,44naknade 59,12 49,87 84,35 1,41ostali prihodi 32,09 26,07 81,24 0,74Primici od otplate kredita 6,51 23,32 357,94 0,66koNsoLidovaNi izdaCi 833,84 572,14 68,61 16,17TekUĆa JavNa PoTroŠNJa 650,18 482,76 74,25 13,65Tekući izdaci 283,41 223,21 78,76 6,31Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 162,49 153,61 94,53 4,34ostala lična primanja 13,77 8,12 59,01 0,23rashodi za materijal i usluge 65,05 39,23 60,30 1,11Tekuće održavanje 7,16 4,38 61,21 0,12kamate 12,64 6,74 53,33 0,19renta 6,19 2,86 46,24 0,08subvencije 12,49 6,08 48,71 0,17ostali izdaci 3,62 2,19 60,46 0,06transferi za socijalnu zaštitu 203,24 160,15 78,80 4,53transferi instit. pojed. nVo i javnom sektoru 124,95 87,06 69,68 2,46Ukupni kapitalni izdaci 183,66 89,37 48,66 2,53Pozajmice i krediti 20,40 3,87 18,99 0,11rezerve 18,18 8,44 46,42 0,24deFiCiT/sUFiCiT -74,84 14,43 0,41FiNaNsiraNJe 74,84 -14,43 -0,41domaće finansiranje -71,03 -32,17 45,30 -0,91Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 2,28 43,31 1.896,44 1,22otplata glavnice rezidentima 17,04 30,11 176,78 0,85otplata obaveza iz prethodnog perioda 56,28 45,37 80,62 1,28inostrano finansiranje 9,20 -6,92 -75,17 -0,20 Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 16,82 1,49 8,86 0,04otplata glavnice nerezidentima 12,46 9,80 78,62 0,28donacije 4,85 1,39 28,61 0,04Prihodi od privatizacije ili depoziti 36,01 7,07 19,64 0,20PoveĆaNJe/sMaNJeNJe dePoziTa -100,66 -17,59 -0,50

98

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

BudŽet crne Gore

Primici Budžeta Crne Gore i državnih fondova za period januar­jun 2009. godine iznose 524,99 mil. €. Izvorni prihodi Budžeta za period januar­jun 2009. godine iznose 501,67 mil. € ili 14,18% BDP­a.

Prihodi po osnovu poreza iznose 306,72 mil. € ili 8,67% BDP­a. Prihodi po osnovu taksi iznose 10,18 mil. € a prihodi po osnovu naknada iznose 11,59 mil. €. Prihodi po osnovu doprinosa iznose 133,61 mil. € ili 3,78% BDP­a. Ostali tekući budžetski prihodi iznose 16,26 mil. €, dok su primici od otplate kredita ostvareni u iznosu od 23,32 mil. €, od čega se 22 mil odnosi na povraćaj dvije rate kredita od strane Prve banke. Konsolidovani izdaci budžeta za prvih pola godine iznose 482,85 mil. € ili 13,65% BDP­a.

konsolidovani bilans budžeta i državnih fondova

o P i si-Vi 2009Plan ostvarenje

% ostvarenjaostvarenje

u mil. € u mil. € u % BdP-aTekUĆi Prihodi 641,39 501,67 78,22 14,18Porezi 429,69 306,72 71,38 8,67Porez na dohodak fizičkih lica 48,94 36,02 73,59 1,02Porez na dobit pravnih lica 41,73 30,44 72,95 0,86Porez na promet nepokretnosti 7,24 2,56 35,33 0,07Porez na dodatu vrijednost 228,11 160,17 70,22 4,53akcize 59,95 51,86 86,51 1,47Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 38,89 21,31 54,80 0,60ostali republički porezi 4,84 4,37 90,32 0,12doprinosi 164,36 133,61 81,29 3,78doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 93,16 86,33 92,67 2,44doprinosi za zdravstveno osiguranje 66,72 43,51 65,22 1,23doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,49 3,69 82,21 0,10takse 11,13 10,18 91,45 0,29naknade 10,42 11,59 111,28 0,33ostali prihodi 19,26 16,26 84,39 0,46Primici od otplate kredita 6,51 23,32 357,94 0,66koNsoLidovaNi izdaCi 713,19 482,85 67,70 13,65TekUĆa bUdŽeTska PoTroŠNJa 592,12 436,27 73,68 12,33Tekući izdaci 247,43 192,07 77,63 5,43Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 144,32 136,38 94,50 3,85ostala lična primanja 10,64 5,94 55,89 0,17rashodi za materijal i usluge 56,49 32,65 57,79 0,92Tekuće održavanje 3,77 1,31 34,64 0,04kamate 11,96 6,17 51,55 0,17renta 5,58 2,50 44,71 0,07subvencije 11,54 5,39 46,66 0,15ostali izdaci 3,13 1,75 55,83 0,05transferi za socijalnu zaštitu 201,60 159,32 79,03 4,50transferi inst. pojedinicima nVo i javnom sektoru 109,40 75,78 69,27 2,14Ukupni kapitalni izdaci 121,07 46,57 38,47 1,32Pozajmice i krediti 18,61 3,07 16,48 0,09rezerve 15,08 6,01 39,82 0,17deFiCiT / sUFiCiT -71,81 18,83 0,53FiNaNsiraNJe 71,81 -18,83 -0,53domaće finansiranje -54,00 -26,41 48,92 -0,75Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 0,00 38,95 0,00 1,10otplata dugova rezidentima 15,64 26,88 171,94 0,76otplata obaveza iz prethodnih godina 38,36 38,49 100,33 1,09inostrano finansiranje 6,00 -7,97 -132,91 -0,23Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 12,62 0,16 1,27 0,00otplata dugova nerezidentima 10,88 8,96 82,35 0,25donacije 4,26 0,83 19,51 0,02Prihodi od privatizacije i prodaje imovine 17,50 0,23 1,29 0,01PoveĆaNJe/sMaNJeNJe dePoziTa -102,31 -15,33 -0,43

99

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

lokalna saMouPrava

Procijenjeni konsolidovani izdaci lokalne samouprave za prvih šest mjeseci 2009. godine iznose 89,56 mil. € ili 2,53% BDP­a. Potrošnja je finansirana iz poreza u iznosu od 31,54 mil. €, taksi 5,27 mil. €, naknada 38,28 mil. € i ostalih tekućih prihoda 9,81 mil. €. Ukupni tekući prihodi lokalne samouprave za pola godine procijenjeni su na 84,90 mil. € ili 2,40% BDP­a.

konsolidovani bilans lokalne samouprave

o P i si-Vi 2009Plan ostvarenje

% ostvarenjaostvarenje

u mil. € u mil. € u % BdP-aTekUĆi Prihodi 117,61 84,90 72,18 2,40Porezi 49,02 31,54 64,33 0,89Porez na dohodak fizičkih lica 14,45 10,56 73,07 0,30Porez na promet nepokretnosti 16,06 5,66 35,24 0,16lokalni porezi 18,51 15,32 82,77 0,43takse 7,07 5,27 74,63 0,15naknade 48,71 38,28 78,59 1,08ostali prihodi 12,82 9,81 76,51 0,28koNsoLidovaNi izdaCi 118,89 89,56 75,33 2,53TekUĆa PoTroŠNJa LokaLNe saMoUPrave 56,30 46,76 83,05 1,32Tekući izdaci 35,98 31,15 86,57 0,88Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 18,17 17,23 94,83 0,49ostala lična primanja 3,13 2,18 69,60 0,06rashodi za materijal i usluge 8,56 6,58 76,85 0,19Tekuće održavanje 3,39 3,08 90,70 0,09kamate 0,68 0,57 84,91 0,02renta 0,61 0,37 60,23 0,01subvencije 0,95 0,70 73,68 0,02ostali izdaci 0,50 0,44 89,71 0,01transferi za socijalnu zaštitu 1,64 0,82 50,23 0,02transferi inst. pojedinicima nVo i javnom sektoru 16,90 11,55 68,35 0,33kapitalni izdaci 62,59 42,80 68,38 1,21Pozajmice i krediti 1,79 0,81 45,16 0,02rezerve 3,10 2,43 78,53 0,07deFiCiT / sUFiCiT 0,07 -4,40 -0,12FiNaNsiraNJe -0,07 4,40 0,12domaće finansiranje -17,03 -5,76 33,82 -0,16Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 2,28 4,36 190,71 0,12otplata glavnice 1,40 3,23 230,86 0,09otplata obaveza iz prethodnog perioda 17,92 6,88 38,42 0,19inostrano finansiranje 2,62 0,49 18,86 0,01Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 4,20 1,33 31,67 0,04otplata dugova nerezidentima 1,58 0,84 52,93 0,02donacije 0,59 0,56 94,58 0,02Prihodi od privatizacije i prodaje imovine 18,51 6,84 36,98 0,19Transferi iz budžeta CG 1,35 0,27 0,00 0,01PoveĆaNJe/sMaNJeNJe dePoziTa 4,75 -2,26 -0,06

Stanko jeknić, samostalni savjetnik IVladislav Karadžić, samostalni savjetnik IRadovan Živković, samostalni savjetnik I

Iva Vuković, viši savjetnik III

100

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

Odlukom o proglašenju nezavisnosti Republike Crne Gore (“Službeni list RCG”, broj 36/06), Crna Gora se obavezala da primjenjuje, odnosno preuzme međunarodne ugovore i sporazume koje je zaključila i kojima je pristupila državna zajednica Srbija i Crna Gora, a koji se odnose na Crnu Goru i koji su u saglasnosti sa njenim pravnim poretkom.

uvodne napomene

Međunarodno dvostruko oporezivanje predstavlja bar­ijeru u razvoju ekonomskih i finansijskih odnosa između zemalja, jer destimulativno djeluje na investiranje kapitala i na obavljanje međunarodnih privrednih djelatnosti. Ono nastaje kada se dohodak ili imovina rezidenta (fizičkog ili pravnog lica) jedne zemlje oporezuje istim ili bitno sličnim porezom kako u zemlji rezidentnosti, tako i u zemlji u kojoj se dohodak ostvaruje, odnosno imovina nalazi.

Poresko zakonodavstvo većine zemalja nastoji da put­e m unilateralnih mjera eliminiše problem međunarodnog dvo strukog oporezivanja. Međutim ove mjere se u praksi nije su pokazale kao efikasne iz razloga što su:

­ opšte, jer ne mogu u dovoljnoj mjeri uvažiti specifičnost por eskih sistema drugih zemalja;

­ nestabilne, jer ih svaka zemlja može jednostrano izmj­eniti ili djelimično ili potpuno povući; i

- nijesu uslovljene reciprocitetom, tj. mogu za posljedicu imati jednostranu poresku žrtvu, odnosno smanjenje pores­kih prihoda bez garancije da će druge zemlje, takođe, primje­niti odgovarajuće unilateralne mjere.

Zaključenjem bilateralnog ugovora o izbjegavanju dvo­s trukog oporezivanja sa zainteresovanom zemljom1 na naje-fikasniji način se otklanja ova barijera, jer se pored elimi­n isanja smetnji koje se ogledaju u nejednakom tretmanu poreskih obveznika stvara pravna i fiskalna sigurnost potre­bna za obavljanje međunarodnih poslovnih aktivnosti.

Porezi na koje se ugovor primjenjuje

Ugovori o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja se primj­enjuju na poreze na dohodak i na imovinu koje zavodi država ugovornica. U slučaju Crne Gore, ugovor se primjenjuje na

por ez na dobit, porez na dohodak i porez na imovinu. Porez-ima na dohodak i na imovinu smatraju se svi porezi koje se zavode na ukupan dohodak, na ukupnu imovinu ili na djelove dohotka ili imovine, uključujući poreze na dobit od otuđenja pokretne ili nepokretne imovine, poreze na ukupne iznose zarada koje isplaćuju preduzeća, kao i porezi na prirast imo­vine.

dohodak od imovine

opšte pravilo u ugovorima o izbjegavanju dvostrukog opo rezivanja je da se dohodak koji se ostvari od nepokretne imovine (uključujući dohodak od poljoprivrede i šumarstva), oporezuje u državi u kojoj se ta imovina nalazi. Ovo rešenje se odnosi i na dohodak koji se ostvari neposrednim korišćenjem, iznajmljivanjem ili drugim načinom korišćenja nepokretnosti, kao i na dohodak od nepokretne imovine koja se koristi za obavljanje samostalnih ličnih djelatnosti. Takođe, ugovorima je regulisano da pokretnu poslovnu imovinu stalne jedinice koju preduzeće države ugovornice ima u drugoj državi opor­ezuje ta druga država.

Dobit koja nastane otuđenjem ostale imovine oporezuje se u državi ugovornici čiji je rezident lice koje je otuđilo imovinu. Ugovori sa NR Kinom i Ukrajinom propisuju rešenje prema

Otklanjanje međunarodnog dvostrukog oporezivanja

Mitar Bajčeta

101

kome se kapitalni dobitak od otuđenja akcija kompanije čija se imovina uglavnom, posredno ili neposredno, sastoji od nepokretne imovine koja se nalazi u državi ugovornici, oporezuje u toj državi ugovornici.

dobit od poslovanja

Pravo na oporezivanje dobiti preduzeća pripada onoj državi ugovornici u kojoj se to preduzeće nalazi. Međutim, ako preduzeće obavlja poslovanje u drugoj državi ugovornici preko stalne jedinice tada dolazi do diobe prava oporezivanja između države izvora i države rezidentnosti, pri čemu država rezidentnosti preduzeća mora priznati preduzeću porez plaćen u državi izvora na dobit stalne jedinice.

Pri određivanju dobiti stalne jedinice kao odbici se priznaju troškovi koji su nastali u vezi sa njenim poslovanjem (uključujući izvršne i opšte administrativne troškove), bilo da su ti troškovi nastali u državi ugovornici u kojoj se nalazi stalna jedinica ili na drugom mjestu. Dobit stalne jedinice podložne oporezivanju može se, ako je to uobičajeno u državi ugovornici, odrediti na osnovu raspodjele ukupne dobiti preduzeća na njegove pojedine djelove. Po pravilu ta dobit treba da se redovno određuje primjenom istog odabranog metoda, osim ako ne postoji opravdan razlog da se taj metod promjeni.

oporezivanje dobiti od obavljanja međunarodnog sao b raćaja

Dobit od obavljanja međunarodnog saobraćaja pomors­kim brodom, vazduhoplovom ili drumskim vozilom, oporezuje

se samo u državi ugovornici u kojoj se nalazi sjedište stvarne uprave preduzeća.

oporezivanje dividendi, kamata i autorskih naknada

Neograničeno pravo oporezivanja dividendi, kamata i autorskih naknada pripada državi ugovornici čiji ih rezident ostvaruje, dok država ugovornica u kojoj su ovi prihodi nastali primjenjuje porez po odbitku po stopama koje su određene u ugovoru. Ugovorom predviđene beneficirane stope poreza po odbitku se primjenjuju samo ako nerezidentni primalac dokaže da ispunjava propisane uslove, tj. da je rezident države ugovornice sa kojom je zaključen ugovor i da je stvarni vlasnik ovih prihoda, a ne da je posrednik između isplatioca i nerezidentnog primaoca.

Država ugovornica čija kompanija isplaćuje dividendu, obično u ugovoru zadržava pravo da oporezuje ovu vrstu prihoda beneficiranom poreskom stopom. Stopa poreza najčešće iznosi 5% od bruto iznosa dividendi ako je stavrni vlasnik ove vrste prihoda kompanija čije učešće u kapitalu kompanije koja je isplatilac dividendi iznosi 25%. Ako je visina učešća u kapitalu kompanije manja od 25%, tada je stopa poreza 15% od bruto iznosa dividendi. Međutim, ovo ne predstavlja unificirano pravilo, tako da je u pojedinim ugovorima2 predviđena jedinstvena poreska stopa koju zemlja izvora primjenjuje na dividende nerezidenata koje isplaćuje njena rezidentna kompanija, bez obzira na visinu učešća u kapitalu.

U skladu sa odredbama zaključenih ugovora neogranič­eno pravo oporezivanja kamata ima država rezidentnosti,

102

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.

1­-­Pregled­Ugovora­o­izbjegavanju­dvostrukog­oporezivanja­koji­se­primjenjuju­u­Crnoj­Gori­može­se­naći­na­sajtu­Ministarstva­finansija­(www.mf.gov.me)2­-­Npr.­češka,­italija,­kina,­kipar,­rumunija3­-­od­1.­januara­2010.­godine­na­kamate­koje­se­isplaćuju­nerezidentnim­pravnim­licima­primjenjivaće­se­stopa­poreza­po­odbitku­od­9%.­(v.­čl.­29­i­43a­zakona­o­izmjenama­i­dopunama­zakona­o­porezu­na­dobit­pravnih­lica­(“službeni­list­CG”,­broj­40/08)).4­-­U­Ugovorima­sa­Francuskom­i­Švedskom­je­predviđeno­rešenje­prema­kojem­isključivo­pravo­oporezivanja­ove­vrste­prihoda­pripada­navedenim­državama.

dok je pravo države izvora ograničeno na 10% od bruto izn­osa kamate. Država izvora je država čiji je rezident isplatilac kamate. Međutim, u skladu sa međunarodnom praksom, bez obzira na stopu predviđenu ugovorom, strani rezidenti se u Crnoj Gori oporezuju po stopi od 5%3 od bruto izno sa kamate, jer je to predviđeno domaćim poreskim zakonodavstvom i u konkretnom slučaju je povoljnije po pores kog obveznika.

Ekskluzivno pravo oporezivanja autorskih naknada pripada državi čiji je rezident primalac ove vrste prihoda. Važećim ugovorima predviđeno je rešenje prema kojem se autorske naknade oporezuju i u Crnoj Gori4, s tim da ako je stvarni primalac tih naknada rezident druge države ugovo­rnice, razrezani porez ne može biti veći od 10% od bruto iznosa autorskih naknada. U ugovorima sa Slovenijom, Češ kom i Letonijom predviđeno je rešenje prema kojem se na naknadu primljenu za korišćenje ili za pravo korišćenja autorskog prava na književno, umjetničko ili naučno djelo, uključujući bioskopske filmove i filmove ili trake za televiziju ili radio (tzv. intelektualna svojina), primjenjuje stopa poreza po odbitku od 5% od bruto iznosa naknade.

oporezivanje zarada i drugog dohotka

Zarade, naknade i druga slična primanja ostvarena iz radnog odnosa oporezuju se u državi rezidentnosti. Međutim, ako rezident rad obavlja u drugoj državi ugovornici tada se lični dohoci oporezuju u toj drugoj državi, osim u slučaju kada su ispunjena sledeća tri kumulativna uslova:

­ da primalac ličnog dohotka ne boravi u drugoj državi u periodu dužem od 183 dana u odnosnoj poreskoj godini,

­ da lični dohodak isplaćuje poslodavac koji nije rezident druge države,

­ da lični dohodak ne snosi stalna jedinica ili stalna baza koju poslodavac ima u drugoj državi.

U važećim ugovorima o izbjegavanju dvostrukog oporezi­vanja je predviđeno rešenje prema kome se djelovi dohotka koje ostvari rezident države ugovornice, a koji nisu regulisani nekim drugim članom ugovora, oporezuju samo u državi rezidentnosti, bez obzira da li su nastali na teritoriji te ili druge države ugovornice.

Metode izbjegavanja međunarodnog dvostrukog opor-ezivanja

U ugovorima su predviđena dva osnovna metoda za izbjegavanje dvostrukog oporezivanja, i to:

­ metod izuzimanja, kod kojeg država rezidentnosti izuzima od oporezivanja dohodak ili imovinu svog rezidenta koji su oporezovani u drugoj državi; i

­ metod poreskog kredita, kod kojeg država rezidentnosti odbija od svog poreza na dohodak ili imovinu iznos poreza koji je njen rezident platio u drugoj državi.

Prilikom primjene oba metoda, država ugovornica čiji je rezident ostvario dohodak ili imovinu koji su na osnovu ugovora izuzeti od oporezivanja u toj državi, može kod obračuna poreza na ostali dohodak ili drugu imovinu tog rezidenta uzeti u obzir dohodak ili imovinu koji su izuzeti kako bi se obezbjedila adekvatna primjena progresivne stope poreza na dohodak, odnosno na imovinu, ukoliko se u toj državi ugovornici primjenjuje progresivno oporezivanje dohotka ili imovine.

Mitar­Bajčeta,­samostalni savjetnik I