Magistarska Teza 2. Verzija

Informativni sistem Beograda

Magistarska teza


1


I Uvod

Predmet, cilj, osnovne hipoteze i očekivani rezultati

rada A.) PREDMET I CILJ

U ovom radu pažnja će biti usmerena na razmatranje informisanja kao podsistema

značajnog za funkcionisanje Beograda, pri čemu će se u analizi poći od najšireg, ali i vrlo

značajnog, definisanja statusa Beograda, kao metropole i regiona, s osvrtom na njegovo

mesto i značaj u političkom sistemu Srbije, a time i u predstojećim reformskim

kretanjima koja između ostalog podrazumevaju i reformu gradskih institucija,

informativnog sistema i pružanje usluga. U prilog navedenom, Radna grupa za izradu

Nacrta zakona o elektronskim komunikacijama je Nacrt stavila na javnu raspravu. Prema

tome ako zakon, bude usvojen biće u potpunosti uskladjen sa regulatornim okvirom EU.

U tom smislu, magistarski rad će se prevashodno baviti mestom i značajem slobodnih,

tačnih i pravovremenih informacija koje omogućavaju efikasnije funkcionisanje lokane

samouprave i uspešniju saradnju sa stanovništvom beogradskih opština. Zakon o javnom

informisanju u odredbi o načelima i slobodi javnog informisanja u članu 2. govori da je

javno informisanje slobodno. Sloboda javnog informisanja je neprikosnovena i niko

nema pravo da je nezakonito ograniči ili da prinudom utiče na rad javnih glasila.Takođe,

s obzirom na to da je reforma lokalne samouprave jedan od bitnih zadataka koji se pred

nama postavlja u bliskoj budućnosti, u ovom radu pažnja će biti posvećena i ulozi

decentralizovanog informativnog sistema i njegovom usklađivanju sa potrebama lokalne

samouprave i stanovništva. Ilustracija značaja decentralizovanog informativnog sistema,

vidi se u naporima koje Republički zavod za informatiku i Internet usmerava ka

projektu „ Preporuke za izradu web prezentacije lokalne samouprave,,. Dokument je

2


nastao u sklopu širih aktivnosti usmerenih na poboljšanje aktuelnog stanja razvoja e

Uprave u Srbiji. Preporuke su rađene sa ciljem izjednačavanje kvaliteta pružanje usluga

svim građanima pred organima lokalne samouprave. Dokazati da pravovremene i

precizne informacije značajne za svakodnevni život, koje stižu do stanovništva gradskih

opština, omogućavaju lakšu i uspešniju komunikaciju između građana i predstavnika

lokalne samouprave. Primer ove uspešne komunikacije ogleda se u sve zastupljenijim

interaktivnom odnosu lokalne samouprave i gradjana, gde građani inicijativama u

okviru svoje mikro sredine signaliziraju organima lokalne samouprave na potencijalne

probleme i predloge za njihovo rešenje. Primer subsidijarnosti koji postaje sve

zastupljeniji i u funkcijonisanju moderne države, a samim tim i funkcionisanju lokalne

samouprave. Prevashodni cilj ovog rada ogleda se u novim načinima i instrumentima koji

će omogućiti lakši i obuhvatniji metod informisanja građana u lokalnoj sredini (Beograd i

njegove opštine). Društveni i naučni značaj ove teme omogućiće zaposlenima u sferi

informativnih sistema lokalne samouprave da ovaj rad koriste kao vodič, pogotovo što

ovakve i slične literature gotovo i da nema, ili bar ne u dovoljnoj meri.

B.) OSNOVNE HIPOTEZE

Reforma političkog i ekonomskog sistema Beograda je preduslov demokratizacije na

lokalnom, ali i širem društvenom nivou. Informacija predstavlja preduslov za

preuzimanje određenih radnji koje će omogućiti građanima da efikasnije, tačnije i brže

dođu do krajnjeg cilja i ostvarenja sopstvenih potreba. Otvorenost i dostupnost

informacija vezanih za sve javne poslove su preduslov demokratskih odnosa u gradu.

Direktno učešće građana u kreiranju budžeta treba da bude usmereno prema potrebama

lokalne samouprave i time indirektno može uticati na planiranje rada komunalnih

preduzeća. Kao najbolji pokazatelji potreba i interesa građana mogu se koristiti različiti

oblici ispitivanja, poput upitnika, anketa i telefonskih intervjua. Građani koji su uključeni

u procese odlučivanja i pružanja usluga (i u oblasti infrastrukture i drugih usluga) biće

daleko zadovoljniji nego građani isključeni iz ovih procesa. Putem ovih instrumenata

3


lokalne sredine mogu se boriti da privuku u svoju sredinu stanovnike nudeći im

pogodnosti kvalitetnijeg života, primerenog njihovim potrebama. Iz tih razloga,

ispitivanje potreba građana kao obavezni standard u radu, predstavlja temelj održivog

razvoja grada i svih njenih službi.

V.) OČEKIVANI REZULTATI

Detaljna analiza postojećih odlika, slabosti, kao i eventualnih prednosti informativnog

sistema u Beogradu i najdelotvorniji način njegovog reformisanja radi efikasnijeg

delovanja u sklopu složenog sistema gradske uprave, odnosno lokalne samouprave.

Dobijeni rezultati bili bi značajni i stoga što, sasvim izvesno, opštinama i gradu nedostaju

mnogi reformski sadržaji koji nisu uključeni u sistem, a podrazumevaju demokratsko

uređenje, javnost rada, dostupnost javnih informacija i slično. Takođe, u očekivane

rezultate može se naznačiti i povećanje poverenja građana preko ostvarivanja dvosmerne

komunikacije i dobijanje preciznih i tačnih informacija od značaja za svakodnevno

uspešno funkcionisanje lokalnih zajednica (od grada, preko opština do mesnih zajednica),

a koje su u neposrednoj vezi, između ostalog, s razvijenim sistemom javnih usluga,

preglednošću načina njihovog obezbeđivanja i transparentnošću podataka o njima, kao i s

decentralizacijom finansijskog sistema. I, konačno, ukazivanje na prednosti i način

funkcionisanja decentralizovanog informativnog sistema u reformisanoj lokalnoj

samoupravi, što bi podrazumevalo davanje prednosti objedinjenoj i kvalitetnoj bazi

podataka i elektronskoj upravi, a koje bi omogućile efikasnije delovanje svih segmenata

lokalne zajednice i ostvarivanje uspešne komunikacije između lokalne vlasti i građana.

1.Reforme lokalne samouprave

1.1.Grad Beograd kao metropola i region

Danas Beograd kao prestonica, u Republici Srbiji, a i na prostoru jugoistočne Evrope

predstavlja značajnu metropolu i u samoj državi najznačajniji region. Zanimljiva je

konstatacija da je Beograd najveći i najznačajni grad na prostoru između Beča i

4


Istambula.Beograd, drumskim i rečnim saobraćajem povezuje Zapadnu i Istočnu Evropu,

i Srednju Evropu sa Bliskim Istokom.Smatraju ga jednom od najznačajnijih evropskih

raskrsnica. Dve različite prirodne celine okružuju Beograd, Panonska nizija na severu i

brdovita Šumadija južno od Save i Dunava. Administrativno je podeljen na 17 opština.

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, Beograd ima 1.576.124 stanovnika.

Prepoznatljiva obeležja Beograda su njegove znamenite građevine i spomenici koji su

poznati i van granica naše zemlje. Beograd je i kulturni i umetnički centar u državi.

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, naših sugrađana pravoslavne veroispovesti

ima 90,68%, islamske 1,29%, katoličke 1,03%, protestantske 0,24%, jevrejske 0,03%,

nepznate veroispovesti 2,02% i ateista 3%.1 U Beogradu se nalaze i sedišta dva

univerziteta čiji je osnivač Republika Srbija, kao i više privatnih univereziteta. U

prestonici rade 280 osnovnih i srednjih škola. Ukupno u beogradskim školama nastavu

pohađa oko 230.000 učenika, a u njima je zaposleno više od 22.000 profesora,

nastavnika, učitelja i nenastavnog osoblja. Pored ovih ustanova u gradu postoji i 16

visokih škola. Najrenomiranija obrazovna ustanova u Srbiji je Beogradski univerzitet,

koji ima 31 fakultet, 8 naučnih instituta i biblioteku. Osnovan je 1905. godine.Na njemu

pohađa nastavu trenutno oko 60.000 studenata, i 1700 poslediplomaca.Do septembra

2004. godine sa univerziteta je izašlo tačno 322.288 diplomiranih stručnjaka, 20.707

magistara i 12.073 doktora nauka.2 Glavni grad Republike Srbije predstavlja ekonomski i

finansijski centar, ne samo Srbije već i u celog regiona. Tu se nalazi 10 ministarstava iz

sfere ekonomije i finansija. Prema podacima iz Agencije za privredne registre (APR) iz

juna 2006. godine u Beogradu postoji 136.810 privrednih subjekata od toga 84.017

privrednih društava. Broj zaposlenih u svim privrednim subjektima u Beogradu po

podacima iz marta 2006. godine je 625.792, od toga 472.079 u privrednim društvima i

153.713 zaposlenih kod preduzetnika.3 U industriji Beograda radi preko 116.000 radnika

zaposlenih u 6.189 preduzeća i 8.242 preduzetnika (radnji), koja ostvaruju 22,5%

društvenog proizvoda privrede Beograda.4Beogradsko područje raspolaže sa izuzetno

velikim zemljišnim potencijalom od oko 322.292 hektara poljoprivrednog zemljišta, što

čini 70% ukupne teritorije grada. Građevinarstvo ima veliku ulogu u privredi Beograda i 1 Stanovništvo,(popis stanovništva, domaćinstva i stanova u 2002.), Beograd maj 2003. strana 12.2 http://www.bg.ac.rs/csrp/univerzitet/istorijat.php,07.12.2009.3 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1559,02.11.2009.4 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1565,03.11.2009.

5


u strukturi ukupnog društvenog proizvoda učestvuje sa oko 11%. U Beogradu se nalazi

najveći deo građevinskih kapaciteta Srbije: u projektovanju 80%, visokogradnji 50%, u

montaži i završnim radovima 60%, a u niskogradnji 100%. Na području Beograda

registrovano je 2.059 građevinskih preduzeća i 3.825 preduzetnika, sa oko 36.000

zaposlenih.5 Beograd je još početkom XIX veka bio drumsko i rečno raskršće srednje

Evrope. Na području Beograda, registrovano je 1.843 preduzeća iz oblasti saobraćaja, sa

oko 45.500 zaposlenih radnika i 10.172 preduzetnika. Beogradski železnički čvor u

kojem se ukršta sedam magistralnih pruga sa međunarodnim saobraćajem raspolaže

velikim kapacitetima. Robni saobraćaj se obavlja u okviru 15 stanica, koje raspolažu sa

85 manipulativnih i industrijskih koloseka dužine 52 km. Ranžirna stanica "Makiš" ima

kapacitet od 600 vagona za 24 časa. Železnički čvor su i 4 linije prigradske železnice, sa

oko 5.6 miliona prevezenih putnika godišnje. Dve autobuske stanice (BAS i "Lasta")

raspolažu sa 80 polaznih i 20 dolaznih perona i sa dnevnim prometom od preko 1500

autobusa. Autosaobraćajna, turistička i druga preduzeća raspolažu sa oko 1500 autobusa,

a javni gradski i prigradski saobraćaj (GSP i "Lasta") raspolažu sa 1090 autobusa. Preko

70% svih špediterskih poslova u Srbiji obavljaju preduzeća iz Beograda. Aerodrom

"Nikola Tesla" je opremljen za promet od 5.500.000 putnika godišnje i dostigao je

povezanost redovnim linijama, sa 39 destinacija u zemlji i svetu. Preduzeća rečne

privrede raspolažu sa oko 700 plovila različitih vrsta i namena, ukupne nosivosti 510.000

tona. Lučki kompleks na Dunavu predstavlja robno transportni centar površine 120 ha.

Pristanište na Savi prima sve tipove putničkih brodova. Beograd je centar PTT saobraćaja

i povezan je sa svim telekomunikacionim centrima u svetu.6 U prestonici se nalazi veliki

deo trgovačkih kapaciteta gde posluje 17.314 preduzeća i 17.553 preduzetnika, od čega

98% privatnih. Trgovina Beograda zapošljava ukupno 82.241 radnika. Kapaciteti

trgovine Beograd ogleda se u 29.0867 prodavnica, površine preko 2.500.000 m2

(maloprodajni objekti, robne kuće, hiper marketi), 22 tržna centra, 14 hala "Beogradskog

sajma", kvantaška i zelene pijace, Luka "Beograd" i auto-pijaca.8 Narodna Banka Srbije

i Zavod za izradu novčanica i kovanog novca predstavljaju dve najvažnije ustanove u

okviru finansijskih organizacija. Pored njih postoje još 27 poslovnih banaka sa svojim 5 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1573,04.11.2009.6 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1577,04.11.2009.7 Zavod za informatiku i statistiku,Beograd u brojkama,Beograd 2009. strana 16.8 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1581,04.11.2009.

6


ekspoziturama po celom gradu, 7 predstavništava stranih banaka, 53 brokerske9kuće i 14

osiguravajućih i reosiguravajućih preduzeća.10Beograd zauzima centralnu poziciju u

jugoistočnoj Evropi, što mu daje jedinstven položaj u evropskom okruženju. Dve

međunarodne plovne reke, međunarodni aerodrom, ukrštanje panevropskih koridora broj

10 i 7, veza sa glavnim železničkim pravcima i četiri železničke stanice, čine Beograd

veoma značajnim investicionim čvorištem. Prednost Beograda je njegovo obrazovano

stanovništvo, makroekonomska stabilnost, pristup zoni slobodne trgovine u zemlje

jugoistočne Evrope, SAD j Rusiju, izgradnja infrastrukture i uređenje građevinskog

zemljišta 11.Ove karakteristike su dovele do toga da Beograd zvanično nazivaju “Grad

budućnosti južne Evrope”. Beograd je glavno telekomunikaciono čvorište Srbije,

povezano sa svim svetskim telekomunikacionim centrima.Oblast telekomunikacija je u

potpunosti u nadležnosti republičkih organa. U oblasti elektronskih medija Grad Beograd

jedino ima osnivačka prava nad RTV Studio B.U Beogradu postoje tri mreže mobilne

telefonije i veći broj Internetprovajdera12. Sistem zdravstvene zaštite je u nadležnosti

Republike Srbije - Ministarstvo zdravlja, a samo deo poslova obavlja Sekretarijat za

zdravstvo.U Beogradu se nalazi 59 zdravstvenih ustanova, i to: 16 domova zdravlja, 4

kliničko-bolnička centra, 3 specijalne bolnice, 5 klinika, 1 klinički centar, 14 zavoda i

instituta sa stacionarom, 12 zavoda bez stacionara, 3 zavoda za zaštitu zdravlja i Apoteka

"Beograd" sa 100 apoteka. Stacionarne zdravstvene ustanove raspolažu sa ukupno 12.035

standardnih bolesničkih postelja. Postoji i veliki broj privatnih apoteka, ordinacija i

klinika.13 U Beogradu postoji preko 1000 sportskih objekata koji pokrivaju čitavu

teritoriju grada i opremljeni su za skoro sve aktuelne sportove, na svim nivoima

takmičenja. Beograd je bio domaćin mnogih velikih sportskih događaja, a klubovi iz

Beograda su bili prvaci Evrope i Sveta. Grad ima 7 stadiona, 16 sportskih centara, 6

bazena, 6 sportskih dvorana, i po 1 hipodrom i golf klub. Beogradski maraton je najveća

i najmasovnija sportska manifestacija u Srbiji, a prvi je održan 1988. godine.14Sa ovim

karakteristikama Beograd predstavlja najznačajniju jedinicu lokalne samouprave u Srbiji.

9 Broker je posrednik u trgovanju sa hartijama od vrednosti i na finansijskom tržištu, a nastupa u ime i za račun svojih klijenata (zastupnik)i u svoje ime, a za račun svojih klijenata (komisionar).Prim.aut. 10 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1587,05.11.2009.11 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1296718,05.11.2009.12 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1504,09.11.2009.13 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1512,09.11.2009.14 http://www.bgdmarathon.org/about.htm,17.12.2009.

7


Za sve demokratske političke sistemima i one koji nastoje to da budu, najvažnije pitanje

je kvalitetan nivo odnosa na relaciji između centralne i lokalne vlasti.15

1.2. Gradske opštine

Gradska opština je deo teritorije Grada Beograda u kojoj se vrše određeni poslovi

lokalne samouprave utvrđeni Statutom grada. Gradska opština vrši poslove iz nadležnosti

Grada, stara se o potrebama i interesima građana sa svog područja, istovremeno

uvažavajući interes građana sa područja drugih gradskih opština i Grada u celini. Gradska

opština može osnivati mesne zajednice i druge oblike mesne samouprave i starati se o

njihovom radu.16 Poslove gradske opštine vrše organi gradske opštine.Građani učestvuju

u vršenju poslova gradske opštine preko izabranih odbornika u skupštinu gradske opštine,

putem građanske inicijative, zbora građana i referenduma, u skladu sa Ustavom,

zakonom,Statutom grada i aktima gradske opštine.Skupština gradske opštine ima od 19

do 75 odbornika.Organi gradske opštine su:Skupština gradske opštine, Predsednik

gradske opštine, Veće gradske opštine i Uprava gradske opštine. Predsednik gradske

opštine predsedava Skupštinom gradske opštine i predsednik je Veća gradske opštine.

Predsednika gradske opštine bira Skupština gradske opštine iz reda odbornika. Veće

gradske opštine čine predsednik opštine, zamenik predsednika opštine i najviše 11

članova. Članove bira Skupština gradske opštine, na predlog predsednika gradske

opštine.17Ukupno ima 17gradskih opština:Čukarica, Novi Beogra, Palilula, Rakovica, Sa-

vski venac, Stari grad, Voždovac,Vračar, Zemun, Zvezdara, Barajevo,Lazarevac,Grocka,

Mladenovac, Obrenovac, Sopot i Surčin.18Na pitanje da li je gradska opština jedinica

lokalne samouprave, jasan odgovor daju Evropska povelja o lokalnoj samoupravi, brojne

teorijske studije i uporedna praksa lokalnih vlasti u svetu.Postojanjem i održavanjem

izbora kojim građani biraju svoje organe vlasti na određenoj teritoriji, ta jedinica dobija

status lokalne samouprave. Veličina, mogućnosti, potencijal, tradicija u državnom

sistemu, gradskim opštinama u Beogradu daju poseban i nezamenljiv značaj jedinice

lokalne samouprave. U drugim velikim gradovima Evrope i sveta takođe dolazi do 15Dr.Mijat Damjanović, Uporedna iskustva lokalnih samouprava, Uvodne napomene, Beograd 2002. godina, strana 14.16 Dr. Snežana Đorđević, Analiza Statuta grada Beograda,strana 5. i 6.17Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS", br. 129/07) član.19,74,78,79,80,81,82,83 i 84; 18 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1906,15.11.2009.

8


sporova između nadležnosti celine i njegovih delova, ali centralizacijom se ti problemi

neće rešiti. Samo će manjkati demokratije i efektivnosti u pružanju usluga. Evropska

lokalna samouprava ove probleme je rešila principom subsidijariteta, što znači da se

nadležnost spušta što bliže građanima i da određene poslove obavlja nivo koji može taj

posao obaviti najefektivnije, najkvalitetnije i za najmanju cenu.19

1.3.Status

A) Grad Beograd

Grad je posebna teritorijalne jedinica i jedinica lokalne samouprave u kojoj građani ostv-

aruju pravo na lokalnu samoupravu (neposredno ili preko svojih slobodno izabranih

predstavnika). Grad ima svojstvo pravnog lica, koga predstavlja i zastupa

gradonačelnik.Grad ima pečat, grb, zastavu, praznik i slavu. Grad Beograd svojim

statutom dozvoljava saradnju i udruživanje sa opštinama i gradovima u zemlji, sa

lokalnim samoupravama drugih država, udruživanje u asocijacije opština i gradova i

saradnja sa nevladinim i drugim organizacijama. Imovinom Grada raspolažu organi

Grada, u skladu sa zakonom, a javnostu u rad je zagarantovana zakonom.20Organi Grada

su: a) Skupština grada Beograda b)gradonačelnik grada Beograda v)Gradsko veće grada

Beograda g)Gradska uprava grada Beograda.Skupština grada Beograda je predstavnički

organ koji vrši osnovne funkcije lokalne vlasti utvrđene zakonom i Statutom grada.

Skupština ima 110 odbornika koji se biraju na lokalnim izborima, na četiri godine.

Skupština grada sastaje se po potrebi, a najmanje jednom u tri meseca.Predsednik

Skupštine grada Beograda organizuje rad Skupštine grada, saziva sednice, predlaže

dnevni red i predsedava sednicama, stara se o ostvarivanju javnosti rada Skupštine grada,

potpisuje akte koje je donela Skupština grada i vrši i druge poslove koje mu poveri

Skupština grada. Predsednika i zamenika predsednika Skupštine grada bira Skupština iz

sastava odbornika, na četiri godine. Sekretar Skupštine grada Beograda se stara o

obavljanju stručnih poslova u vezi sa sazivanjem i održavanjem sednica Skupštine i

njenih radnih tela i rukovodi administrativnim poslovima vezanim za njihov rad.

Sekretara Skupštine i zamenika sekretara postavlja Skupština, na predlog predsednika

19Dr. Snežana Đorđević, Projekat "Podizanje kapaciteta političkih institucija grada Beograda" Organizacija, nivoi vlasti i nadležnosti- komparativna iskustva, strana12-14.20 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 1.i 2. i od člana 6.do člana 17.

9


Skupštine grada, na četiri godine.21 Gradonačelnik grad Beograda predstavlja i zastupa

Grad i vrši izvršnu funkciju u Gradu Beogradu.Gradonačelnika bira Skupština grada, iz

reda odbornika, na vreme od četiri godine, tajnim glasanjem, većinom glasova od

ukupnog broja odbornika.Gradonačelnik ima zamenika koji ga zamenjuje u slučaju

njegove odsutnosti i sprečenosti da obavlja svoju funkciju. Kandidata za gradonačelnika

predlaže predsednik Skupštine.Kandidat za gradonačelnika predlaže kandidata za

zamenika gradonačelnika iz reda odbornika, koga bira Skupština grada na isti način kao

gradonačelnika.Gradonačelniku i zameniku gradonačelnika izborom na ove funkcije

prestaje mandat odbornika u Skupštini grada.Gradonačelnik i zamenik gradonačelnika su

na stalnom radu u Gradu. Gradonačelnik je istovremeno i predsednik Gradskog veća sa

pravom glasa.22 Gradsko veće grad Beograda je organ Grada Beograda koji usklađuje

ostvarivanje funkcija gradonačelnika i Skupštine grada i vrši kontrolno-nadzornu

funkciju nad radom Gradske uprave.Gradsko veće čine gradonačelnik, zamenik

gradonačelnika, kao i članovi koje bira Skupština grada, na period od četiri godine,

tajnim glasanjem, većinom od ukupnog broja odbornika.Kandidate za članove Gradskog

veća predlaže kandidat za gradonačelnika.Kada odlučuje o izboru gradonačelnika,

Skupština grada istovremeno odlučuje o izboru zamenika gradonačelnika i članova

Gradskog veća. Gradonačelnik je predsednik Gradskog veća.Zamenik Gradonačelnika je

član Gradskog veća po funkciji.Skupština grada, na predlog Gradonačelnika, bira 13

članova Gradskog veća.Članovi Gradskog veća koje bira Skupština grada ne mogu

istovremeno biti i odbornici, a mogu biti zaduženi za jedno ili više određenih područja iz

nadležnosti Grada.Odborniku koji bude izabran za člana Gradskog veća prestaje

odbornički mandat.Članovi Gradskog veća mogu biti na stalnom radu u Gradu.23 Gradska

uprava Grada Beograda, kao jedinstven organ Grada, obavlja upravne poslove u okviru

prava i dužnosti Grada Beograda i određene stručne poslove za potrebe Skupštine grada,

Gradonačelnika i Gradskog veća. U okviru Gradske uprave, za vršenje srodnih poslova,

obrazuju se unutrašnje organizacione jedinice (sekretarijati, posebne organizacije i

stručne službe). Rukovodioce unutrašnjih organizacionih jedinica (sekretare i direktore)

postavlja načelnik Gradske uprave. Izvan organizacionih jedinica u Gradskoj upravi

21 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 32;33;36;45;46;47;48: 22 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 51. i 53;.23 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 53; .

10


postavljaju se pomoćnici Gradonačelnika. Organizacija i rad Gradske uprave uređuje se

Odlukom o Gradskoj upravi koju donosi Skupština grada na predlog Gradskog veća. Akt

o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Gradske uprave donosi načelnik Gradske

uprave uz saglasnost Gradskog veća.24 Postoje sledeći sekretarijati: sekretarijat za

finansije, urbanizam i građevinske poslove, komunalne i stambene poslove, imovinsko-

pravne poslove i građevinsku inspekciju, saobraćaj, zaštitu životne sredine, privredu,

kulturu, obrazovanje, sport i omladinu, zdravstvo, socijalnu zaštitu, dečju zaštitu,

inspekcijske poslove i upravu. Za obavljanje određenih poslova iz delokruga

sekretarijata, koji zbog svoje prirode, celovitosti i načina obavljanja zahtevaju

samostalnost i posebno organizovanje obrazovane su uprave, agencije, službe i direkcije

u sastavu sekretarijata. To su: Agencije za budžetsku inspekciju, investicije, javne

nabavke, poslovni proctor, saradnju sa nevladinim organizacijama i evropsku

harmonizaciju, Zavod za informatiku i statistiku, Kancelarija za mlade, Službe za

skupštinske poslove i propise, informisanje, komunikacije i koordinaciju odnosa sa

građanima, opšte poslove, načelnika Gradske uprave, Kabineti predsednika Skupštine

grada, gradonačelnika i zamenika gradonačelnika.25Grad nije metropolitenski region iako

objektivno i formalno bez obzira na Statut, on to jeste, a opštine se, iako objektivno jesu

nivo lokalne samouprave stavlja u funkciju grada. U demokratijama građani formiraju

opštinu, dok ih u ovim rešenjima nema.Grad može i da ukine opštinu (član 23). Uslovi za

ukidanje su široko definisani i nisu precizni i veoma lako se mogu zloupotrebiti.

Izjašnjavanje građana o ukidanju opštine nije Statutrom ni predviđeno. Statut na ovaj

način, Gradu daje velika ovlašćenja, a opštinama i pogotovo građanima gotovo nikakva, i

isključuje ih iz većine procesa koji se tiču donošenja iole važnijih odluka.26

B)Gradske opštine

Statutom grada Beograda određuju se gradske opštine u Gradu, njihova područja, način

obrazovanja, ukidanja i promene područja gradskih opština, poslovi iz nadležnosti Grada

24 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 62;64;65;66;67.i 68.

25 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1902,13.11.2009.26 Dr. Snežana Đorđević, Analiza Statuta grada Beograda, strana 2.

11


koje vrše gradske opštine, organi i način izbora organa gradske opštine, kao i međusobni

odnosi organa Grada i organa gradske opštine. Gradska opština ima svojstvo pravnog lica i

statut kao najviši pravni akt gradske opštine, koji mora biti u saglasniosti sa statutom

grada Beograda27 Organi gradske opštine su: Skupština gradske opštine, predsednik

gradske opštine, veće gradske opštine i uprava gradske opštine. Skupština gradske

opštine ima od 19 do 75 odbornika, u zavisnosti od veličine opštine. Predsednik gradske

opštine predsedava Skupštinom gradske opštine i predsednik je Veća gradske

opštine.Predsednika gradske opštine bira Skupština gradske opštine iz reda odbornika.

Veće gradske opštine čine predsednik opštine, zamenik predsednika opštine i najviše 11

članova. Članove bira Skupština gradske opštine, na predlog predsednika gradske

opštine. Poredeći primera radi statut grada Beograda i statut gradske opštine Novi

Beograd, može se primetiti da su ovi statuti u veoma tesnoj saglasnosti. U prilog

navedenom, može se primetiti da su poslovi gradske opštine regulisani članom 77. statuta

grada Beograda i članom 12. statute gradske opštine Novi Beograd gotovo identični poredeći

sve 32 stavke. Zaključak koji sledi očito govori da statut jedne gradske opštine proizilazi iz

statute Grada, i da oni zajedno čine jednu neraskidivu celinu. Gradska opština je u mnogome

vezana za Grad i ona uglavnom rešava probleme vezane za njenu lokalnu sredinu, a to su

poslovi za koje Grad procenjuje da je gradska opština dovoljno kompetentna da je rešava.

1.4.Nadležnosti

A)Grad Beograd

U samom Statutu princip subsidijariteta ne postoji. Nadležnosti se samo nabrajaju (član

25). Nije obezbeđeno partnerstvo i veća funkcionalna povezanost opština i grada.

Nasuprot tome, u Statutu su nadležnosti Grada uspostavljene kao hijerarhiske,

nefunkcionalane i krute u odnos ova dva činioca lokalne samouprave. Beograd kao

razvijena sredina ima preduslova da koristi sistem subsidijarnosti i znatno ojača opštine,

MZ i ulogu participacije građana, što se očito u ovom Statutu ne vidi. Neke izvorne

nadležnosti su prenete sa opština na Grad (putevi i vodoprivreda).Nadležnosti Skupštine

grada Beograda su da donosi Statut grada i odlučuje o njegovim promenama, donosi

odluke i druge opšte akte i daje autentična tumačenja tih odluka i opštih akata, donosi

27 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 1. i 74.

12


program razvoja Grada i pojedinih delatnosti, regionalni prostorni plan i urbanističke

planove, donosi budžet Grada i završni račun, osniva javna preduzeća, javne službe i

učestvuje u osnivanju preduzeća od interesa za Grad, odlučuje o izgradnji, održavanju i

korišćenju ulica, trgova i drugih javnih objekata od značaja za Grad, odlučuje o

zaduženju Grada i o raspisivanju gradskog zajma, kao i o plasiranju sredstava Grada,

raspisuje gradski referendum, odlučuje o predlozima sadržanim u građanskoj inicijativi i

utvrđuje predlog odluke o samodoprinosu, donosi osnove zaštite, korišćenja i uređenja

poljoprivrednog zemljišta i stara se o njihovom sprovođenju, donosi godišnji program o

pribavljanju nepokretnosti za potrebe organa Grada i Gradske uprave, uz saglasnost

Vlade Republike Srbije, osniva Gradsku upravu, službe i druge organizacije od interesa

za Grad, bira i razrešava predsednika i zamenika predsednika Skupštine grada,

predsednika i članove radnih tela Skupštine grada, postavlja i razrešava sekretara i

zamenika sekretara Skupštine grada, na predlog Gradonačelnika bira i razrešava Gradsko

veće, imenuje i razrešava upravni i nadzorni odbor, postavlja i razrešava direktore

organizacija čiji je osnivač i daje saglasnost na njihove opšte akte, u skladu sa zakonom,

odlučuje o dodeljivanju zvanja počasnog građanina Beograda, plakete Grada Beograda i

drugih javnih priznanja, postavlja i razrešava načelnika i zamenika načelnika Gradske

uprave, na predlog Gradonačelnika, daje mišljenje o zakonima kojima se uređuju pitanja

od interesa za lokalnu samoupravu, pokreće postupak za zaštitu prava lokalne

samouprave pred Ustavnim sudom, daje saglasnost na upotrebu imena, grba i drugog

obeležja Grada, odlučuje o pristupanju u članstvo organizacija gradova u zemlji i

inostranstvu, donosi poslovnik o svom radu, obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom

i Statutom grada 28 Članove radnih tela (saveti i komisije) bira Skupština, iz sastava

odbornika, na predlog odborničkih grupa, a srazmerno broju odbornika koje imaju u

Skupštini grada.29 Nadležnosti gradonačelnika Beograda predstavlja i zastupa Grad,

neposredno izvršava i stara se o izvršavanju odluka i drugih pravnih akata Skupštine

grada, predlaže način rešavanja pitanja o kojima odlučuje Skupština grada, naredbodavac

je za izvršenje budžeta,usmerava i usklađuje rad Gradske uprave, donosi pojedinačne

28 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 31.29 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1014,17.11.2009.

13


akte za koje je ovlašćen zakonom, Statutom ili odlukom Skupštine, vrši i druge poslove

utvrđene Statutom i drugim aktima Grada.30

B) Gradska opština

Opštine nemaju nikakve ingerencije u zdravstvu, čak ni u primarnoj zaštiti. U

obrazovanju opština na osnovu nadležnosti formalno kontroliše rad škole i nije partner

ni roditeljima, a samim tim ni učenicima. Faktički nejasno je kao se taj uticaj na školu i

vrši, što se vidi prilikom analize člana 77. Statuta Grada. Isto tako, opštine samo daju

svoje mišljenje na prostorni i urbanistički plan. Nemaju pravo da aktivno učestvuju u

kreiranju plana.Održavanje javnog reda i mira i raseljavanje nezakonito useljenih stanova

je takođe u nadležnosti opštine, ali Statut ne predviđa postojanje komunalne policije tako

da je realizacija ove nadležnosti praktično nemoguća.Uređenje fasada, zelenih površina i

parkova, po Statutu je nadležnost opština, međutim i ovu nadležnost nepotrebno

centralizuje grad. U Statutu piše da opština ima i može da raspolaže svojinom, što je

jedan od osnovnih postulata razvijene lokalne samouprave, ipak kroz formulaciju ove

svojine očit je nedostatak preduzetničke logike, koja je veoma razvijena u zemljama EU,

a pogotovo u SAD. Pisac Statuta, Skupštinu grada upućuje da traži saglasnost od Vlade

Srbije, kada se potpisuje međunarodni sporazum o saradnji lokalnih vlasti (član 13), dok

u EU ova saglasnost nije potrebna.31 Nadležnosti gradske opštine su da donosi odluku o

organizaciji i radu organa gradske opštine, budžet i završni račun, može da obrazuje

mesnu zajednicu, po pribavljenom mišljenju građana, u skladu sa odlukom skupštine

gradske opštine o načinu obrazovanja, poslovima i načinu finansiranja poslova mesne

zajednice, daje mišljenje na urbanističke planove koji se donose za njeno područje i na

regionalni prostorni plan Grada, daje građevinsko zemljište u zakup, u skladu sa zakonom

i odlukom Grada, radi izgradnje objekta bruto površine do 800 m2, donosi rešenje u

prvom stepenu za izgradnju i rekonstrukciju objekta do 800 m2 bruto površine i

pretvaranju zajedničkih prostorija u stambeni, odnosno poslovni prostor i odlučuje o

postavljanju privremenih objekata na javnim površinama (kiosci i manji montažni

objekti) u skladu sa odlukom i planom koji donosi Grad, sprovodi postupak iseljenja

30 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=514905,17.11.2009.31 Dr. Snežana Đorđević, Analiza Statuta grada Beograda, strana 2 i 3.

14


bespravno useljenih lica u stanove i zajedničke prostorije u stambenim zgradama, stara se

o izgradnji, održavanju, upravljanju i korišćenju seoskih, poljskih i drugih

nekategorisanih puteva, uređuje i obezbeđuje korišćenje poslovnog prostora kojim

upravlja, utvrđuje visinu naknade za korišćenje poslovnog prostora i vrši nadzor nad

korišćenjem poslovnog prostora, stara se o razvoju ugostiteljstva, zanatstva, turizma i

trgovine na svom području, planira i preduzima mere u slučaju elementarnih i drugih

nepogoda u gradskoj opštini i stvara uslove za njihovo otklanjanje u cilju zaštite građana i

materijalnih dobara, organizuje vršenje poslova pravne zaštite svojih prava i interesa, štiti

i unapređuje životnu sredinu i stara se i obezbeđuje uslove za očuvanje, korišćenju i

unapređenje područja sa lekovitim prirodnim svojstvima, stara se i predlaže mere za

uređenje i održavanje spoljnog izgleda stambenih i poslovnih objekata, zelenih površina,

dečjih igrališta, objekata javne rasvete i saobraćajnih znakova, stara se o javnom

obaveštavanju građana o pitanjima od značaja za život i rad građana u gradskoj opštini,

obezbeđuje pružanje pravne pomoći građanima za ostvarivanje njihovih prava, u skladu

sa zakonom, uređuje organizaciju, postupanje i rad mirovnih veća, obrazuje organe,

organizacije i službe za potrebe gradske opštine, uređuje njihovu organizaciju i rad i

osniva preduzeća i izvršava propise i opšte akte Grada i gradske opštine.

Gradske opštine Barajevo, Grocka, Lazarevac, Mladenovac, Obrenovac, Sopot i Surčin,

pored navedenih poslova, donose urbanističke planove za svoje područje, osim

generalnog i planova za primarne objekte jedinstvenog gradskog infrastrukturnog

sistema, izdaju akta o uslovima za uređenje prostora na osnovu planova koje donose,

donose rešenje u prvom stepenu za izgradnju i rekonstrukciju objekata za koje izdaju akte

o uslovima za uređenje prostora na osnovu planova koje donose, daju građevinsko

zemljište u zakup radi izgradnje objekata predviđenih urbanističkim planovima koje one

donose i donose plan za postavljanje privremenih objekata na javnim površinma (kiosci i

manji montažni objekti), obezbeđuju uslove za obavljanje i razvoj komunalnih delatnosti

(proizvodnja i isporuka vode, gasa, toplotne i termoelektrične energije, održavanje

grobalja i obavljanje pogrebnih usluga, obavljanje dimničarskih usluga, usluga pijaca,

kao i za održavanje javnih zelenih površina i dr.) i za njihovo obavljanje, po pravilu,

15


osnivaju javna preduzeća, i staraju se o izgradnji, održavanju i korišćenju lokalnih

puteva, ulica i drugih javnih objekata od značaja za gradsku opštinu.32

1.5. Teritorijalna organizacija

Jedan od većih, a sigurno i najznačajniji region u Srbiji je Grad Beograd. Teritriju Grada,

utvrđenu zakonom, čine naseljena mesta, odnosno područja katastarskih opština33 koje

ulaze u sastav Grada. Granice između gradskih opština Beograda utvrđuju se odlikom

Skupštine grada Beograda, po prethodno pribavljenom mišljenju skupština gradskih

opština.34 Područje gradske opštine čine 17 gradskih opština sa svojim mnogobrojnim

naseljima i katastarskim opštinama. Opštine u Srbiji su veoma različite po veličini i broju

stanovnika, recimo na jugu Srbije one imaju u proseku 10.000 stanovnika, a postoje i opštine

do 300.000 stanovnika (Novi Beograd i Zemun). Kod nas u Srbiji prosek je 60.000

stanovnika, po opštini što ih čini najvećim u Evropi. U poređenju sa francuskim opštinama

koje u proseku imaju 1.500, Nemačke 5.000, Švedske 20.0000 i Britanije 40.000

stanovnika.35 Sedište gradske opštine utvrđuje se statutom gradske opštine.Grad može

promeniti područje postojeće gradske opštine, obrazovati novu ili ukinuti postojeću gradsku

opštinu, pod uslovima utvrđenim statutom Grad. Promena područja postojeće gradske opštine

vrši se izdvajanjem naseljenog mesta, odnosno područja katastarske opštine iz sastava jedne

gradske opštine i njegovim pripajanjem drugoj postojećoj gradskoj opštini. Nova gradska

opština obrazuje se spajanjem dve ili više gradskih opština u jednu gradsku opštinu ili

izdvajanjem dela područja iz jedne ili više postojećih gradskih opština u novu gradsku

opštinu. Grad može ukinuti postojeću gradsku opštinu i njeno područje pripojiti jednoj ili

više postojećih gradskih opština. Gradska opština osniva mesne zajednice, kao manje

organizacije lokalne samouprave. Mesne zajednice se osnivaju za jedno ili više sela, za

naseljeno mesto, dva ili više naseljenih mesta, deo naseljenog mesta, gradsku četvrt, rejon,

stambeni blok, ulicu, deo jedne ili više ulica, koji predstavlja prostornu, funkcionalnu i

32 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1906,17.11.2009. i Statut grada Beograd, član 77.33 Katastarska opština je teritorijalna jedinica koja obuhvata, skoro uvek, područje jednog naseljenog mesta. Moguće je da više naseljenih mesta pripadaju jednoj katastarskoj opštini ili da se veća naseljena mesta izdele na više katastarskih opština.Granice katastarske opštine su geometrijski definisane (karakterističnim tačkama i linijama) i geodetski opisane (koordinatama). Prim.aut. 34 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 18.35 Dr. Snežana Đorđević,Renesansa lokalne vlasti, uporedni modeli, Beograd 2002; strana 408.

16


urbanističku celinu i gde postoje međusobna interesna povezanost građana i mogućnost

njihovog organizovanja. Mesna zajednica, po pravilu, obuhvata područje sa istim brojem

stanovnika.Мesna zajednica ima svojstvo pravnog lica, svoj pečat i račun. Skupština gradske

opštine odlučuje o obrazovanju nove, promeni područja i, ukidanju mesne zajednice na svom

području, većinom od ukupnog broja odbornika skupštine, po predhodno pribavljenom

mišljenju građana sa tog područja. Aktom o osnivanju mesne zajednice uređuje se naziv i

područje, poslovi i organi mesne zajednice, sredstva za rad, javnost rada obaveštavanje

građana.Mesna zajednica razmatra pitanja koja se odnose na stvaranje boljih uslova života u

njoj. U mesnoj zajednici obrazuje se savet mesne zajednice, kao predstavničko telo građana.36

Ovako to izgleda prema Statutu Grada Beograda, u praksi EU to izgleda drugačije. Standardi

EU govore da opština sama može menjati granice, pripajati ili cepati svoju teritoriju. Kod nas

Vlada zauzima stav dali je predložena izmena u skladu sa zakonom i opravdana. Prostor Sr-

bije trebalo bi da ima 7 makroregiona:Vojvodina, Kosovo, Grad Beograd, Šumadija, Po-

drinje (prostor Zapadne Srbije), Istočna Srbija (Timočka Krajina) i Južna Srbija.

Gradovisvakako mogu biti: Beograd, koji bi imao i status regiona ili pokrajine, zatim 6-7

makroregionalnih centara i oko 34 urbanih centara na nivou regionalnog centra.37

1.6.Finansije

Opština samostalno, u skladu sa zakonom, donosi svoj budžet i završni račun.38

Finansijska sredstva, namenjena obavljanju poslova iz nadležnosti Grada, utvrđena su

Ustavom i zakonom. Statut utvrdjuje da grad (član 16) imaju imovinu i da njom

samostalno raspolažu. To isto važi i za i opštine. Statut je izrazito centralizovao finansije

Beograda, grad se definiše kao vlasnik sredstava, dok gradske opštine nemaju finansijsku

autonomiju. Ova sredstva se, odlukom Skupštine grada, raspoređuju Gradu i gradskim

opštinama srazmerno vrsti i obimu poslova koje obavljaju, koja se donosi za kalendarsku

godinu.39 Gradske opštine dakle dobijaju ono što grad odluči da im pripada.40 Poslovi

grada finansiraju se iz izvornih i ustupljenih prihoda, transfera, primanja po osnovu i

drugih prihoda i primanja utvrđenih zakonom. Ovi prihodi, čine budžet Grada ili budžet

36 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član od 19. do 27. 37 Značaj zakona koji regulišu lokalnu samoupravu, Snežana Đorđević, novembar 2007. strana 1i 2 38 Ustav Republike Srbije, Beograd 2006. član 190.39 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), od člana 97. do člana 109.40 Dr. Snežana Đorđević, Analiza Statuta grada Beograda, strana 6 i 7

17


gradske opštine. Budžet gradske opštine mora biti usklađen sa programom razvoja Grada

i određenom dinamikom finansiranja koji je utvrđen aktima Grada.41Statut se malo bavi

izvornim prihodima, a mnogo više namenskim sredstvima, posebno onima koje se

usmeravaju opštinama, stoga su određeni i mehanizmi kontrole i kažnjavanja opština koje

nenamenski koriste sredstva.42Predsednik gradske opštine dužan je da gradonačelnika

izveštava tromesečno, preko gradske uprave za finansije o izvršenju namenskih prihoda

budžeta. U slučaju da gradonačelnik na osnovu izveštaja predsednika gradske opštine i

mišljenja uprave za finansije, oceni da se namenski prihodi budžeta troše suprotno odluci

o budžetu gradske opštine, tada nalaže nadležnoj službi da izvrši kontrolu namenskog

trošenja tih prihoda, ili ako oceni da se namenski prihodi budžeta ne troše efikasno i

efektivno, upozoriće na to predsednika gradske opštine i odrediti mu roka da sve završi

po zakonu. Gradonačelnik može privremeno obustaviti priliv namenskih prihoda budžeta

gradskoj opštini, u slučaju da se predsednik gradske opštine ogluši o upozorenje

gradonačelnika, koji o svemu ovome obaveštava Skupštinu grada na prvoj narednoj

sednici.Grad samostalno raspolaže prihodima i primanjima koja mu pripadaju.Grad se

može zaduživati i zaključivati ugovore o kreditu. Gradska opština, može to isto, ali po

prethodno pribavljenoj saglasnosti gradonačelnika. Grad ima budžet u kojem se iskazuju

svi njegovi prihodi i primanja, rashodi i izdaci. Po isteku godine za koju je budžet donet,

Skupština grada donosi završni račun bidžeta Grada. Budžet i završni račun budžeta

Grada dostupni su javnosti. Za izvršenje budžeta Grada, gradonačelnik odgovara

Skupštini grada. Gradska uprava obavezna je da redovno prati izvršenje budžeta i

najmanje dva puta godišnje obaveštava gradonačelnika. Za finansiranje određenih

potreba ili projekata na teritoriji Grada ili gradske opštine može se raspisati

samodoprinos. Odluku o uvođenju samodoprinosa donose građani referendumom, a

predlog odluke utvrđuje Skupština grada. Za gradsku opštinu ili deo teritorije gradske

opštine predlog odluke utvrđuje skupština gradske opštine. Inicijativu može podneti

najmanje trećina odbornika Skupštine grada, skupština gradske opštine, Gradsko veće i

građani putem građanske inicijative. Uz inicijativu se podnosi i program kojim se

utvrđuju izvori, namena i način obezbeđivanja ukupnih finansijskih sredstava za

realizaciju projekta koji je predmet odluke. Skupština grada odlučuje o pokretanju

41 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), od člana 97. do člana 109.42 Dr. Snežana Đorđević, Analiza Statuta grada Beograda, strana 6 i 7

18


postupka za uvođenje samodoprinosa većinom glasova od ukupnog broja odbornika.

Odluka o uvođenju samodoprinosa donose građani koji imaju izborno pravo i prebivalište

na području na kojem se sredstva prikupljaju. Takođe isto ovo pravo imaju i građani koji

nemaju izborno pravo i prebivalište na teritoriji na kojoj se sredstva prikupljaju ako na

tom području imaju nepokretnu imovinu, aredstvima samodoprinosa se poboljšavaju uslovi

korišćenja te imovine.Novčana sredstva koja se prikupljaju na osnovu odluke o

samodoprinosu prihod su budžeta i strogo su namenskog karaktera.43Za 2009. godinu44

predviđen je tekući priliv od 62.149.511.000, izdaci od 61.679.511.000 i suficit od 470

miliona, koji će biti iskorišćen za otplatu glavnice duga. Amandmanima gradskog veća

budžet je povećan za 41 milion u odnosu na prvobitni predlog, jer će sredstva koja je

grčka vlada namenila za rekonstrukciju objekata na Kalemegdanu, predviđena za ovu

godinu, biti iskorišćena 2009.godine. Ukupna sredstva budžeta Beograda su

71.431.911.000 dinara i veća su od tekućih prihoda za sredstva od inostranih zaduživanja

(oko 4,9 milijardi), novac od privatizacije (dve milijarde), sopstvene prihode korisnika

budžeta (oko 2,2 milijarde), kao i sredstva od prodaje stanova i donacija. Skupština grada

Beograda dobiće 96,3 miliona dinara, gradonačelnik 18,5 miliona, a Služba za opšte

poslove tri milijarde 61 milion dinara i ta sredstava se koriste za obezbeđivanje rada svih

jedinica gradske uprave, plate i naknade za zaposlene i ostale materijalne troškove.

Gradsko saobraćajno preduzeće dobiće subvencije u ukupnom iznosu od 4,5 milijarde

dinara, privatni prevoznici dve milijarde dinara, a "Beovoz" će dobiti 300 miliona

kapitalnih subvencija. Direkcija za puteve će u narednoj godini raspolagati sa 7,399

milijardi dinara, od čega je 1,85 milijarde za popravku i održavanje puteva, a 5,2 milijardi

za kapitalna ulaganja. Za izgradnju i održavanje saobraćajne signalizacije u Beogradu

biće izdvojeno 50 miliona dinara. Za sanaciju i adaptaciju Doma omladine iz budžeta će

biće izdvojena 172 miliona dinara, za rekonstrukciju Malog pozorišta "Duško Radović"

10,4 miliona, za sanaciju bioskopa "Jugoslavija" 66,5 miliona dinara, a za održavanje

Arene 25 miliona dinara. Grad će finansirati kulturne manifestacije sa 207 miliona dinara,

a premijere i posebne programe sa 660 miliona dinara. U budžetu su predviđena i

sredstava za izgradnju više objekata za smeštaj dece i omladine - u Šekspirovoj ulici 109

miliona dinara, a u Ulici Ismeta Mujezinovića 48,5 miliona, dok će za izgradnju objekta

43 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), od člana 97. do člana 109.44 Odbornici Skupštine grada usvojili su budžet 23.12.2008. godine.Prim.aut.

19


za socijalno stanovanje u Ovči grad izdvojiti 400 miliona dinara. Za izgradnju novih

domova zdravlja u Mirijevu, Zemun polju i Kaluđerici biće izdvojeno 281,3 milion

dinara, a za izgradnju tri nove osnovne škole u Borči, Kaluđerici i Zemun polju 567,3

miliona dinara. Iz gradskog budžeta će biti izdvojeno 30 miliona dinara za dotacije

društvenim, nevladinim i verskim organizacijama, a 54,8 miliona dinara za dotacije

političkim strankama. Sekretarijat za sport i omladinu će dobiti 1,606 milijrdi dinara, što

je, u odnosu na 2008. godinu, povećanje od 50,3 odsto, a to povećanje sredstava je

rezultat potrebe da se obezbede sredsta kojima grad učestvuje u organizaciji

Univerzijade. Za te namene iz budžeta je izdvojeno 800 miliona dinara - 108 miliona za

pripremu sportskih objekata, a 692 miliona za prenos preduzeću "Univerzijada" na ime

učešća grada Beograda u finansiranju programa. 45

1.7. Usluge

Reformi i promene u javno komunalnim preduzećima u Evropi usmerene su u pravcu

povećanja efikasnosti JKP, poboljšanja kvaliteta usluga, obnove i razvoja lokalne

infrastrukture, usvajanje standarda kvaliteta i primene regulative EU kao i bolje

korišćenje sredstava fondova EU i drugih finansijskih izvora. Za obavljanje komunalnih

poslova i usluga na teritoriji gradskih opština, Grad Beograd je osnovao sledeća javna

komunalna preduzeća: JKP "Beogradski vodovod i kanalizacija", JKP "Beogradske

elektrane", JKP "Pogrebne usluge", JKP "Parking servis", JKP "Gradske pijace", JKP

"Zelenilo Beograd", JKP "Gradska čistoća", JKP "Infostan", JKP "Beograd put", Gradsko

saobraćajno preduzeće "Beograd" i JP "Gradsko stambeno". Gradske opštine: Barajevo,

Grocka, Mladenovac, Lazarevac, Obrenovac, Sopot i Surčin, osnovali su svoja javno

komunalna preduzeća za grejanje, vodovod, kanalizaciju, zelene i stočne pijace i lokalna

groblja. Grad Beograd je osnivač i sledećih preduzeća i organizacija:"Direkcija za

građevinsko zemljište i izgradnju Beograda" JP, "Urbanistički zavod Beograda"JP, Javno

radiodifuzno preduzeće RTV "Studio B", Turistička organizacija Beograda, JP "Sava

centar", JP "Ada Ciganlija", JP "Beogradska tvrđava" "Arena Beograd" d.o.o, JP

"Hipodrom Beograd", Javno vodoprivredno preduzeće "Beogradvode", Grad Beograd je

45http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2008&mm=12&dd=23&nav_id=335868,26.11.2009.

20


pojedine komunalne poslove poverio sledećim preduzećima: SP "Lasta" - delatnost

javnog prigradskog i lokalnog prevoza putnika u linijskom saobraćaju na teritoriji Grada

Beograda, EPS-EDB "Javno osvetljenje"-delatnost održavanja mreže i objekata za javnu

rasvetu, Preduzeće"Dimničar"-dimničarska delatnost, Veterinarska stanica Beograd -

delatnost kafilerije.46 Reformi i promene u javno komunalnim preduzećima u Evropi

usmerene su u pravcu povećanja efikasnosti JKP, poboljšanja kvaliteta usluga, obnove i

razvoja lokalne infrastrukture, usvajanje standarda kvaliteta i primene regulative EU kao i

bolje korišćenje sredstava fondova EU i drugih finansijskih izvora.Reforme JKP očekuju

i Beograd. Strategija razvoja JKP u Beogradu, pokazuju dobar pravac u pokušaja da se

modernizuje način rada i da se uvedu standardi u određenoj oblasti. Izrađenu i usvojenu

Strategiju razvoja preduzeća imaju samo Beogradske elektrane (za period 2005-2010,

izrađenu uz pomoć švedske fondacije SIDA), dok je strategija preduzeća “Javno

stambeno” i “Pogrebne usluge” u pripremi.GSP (Gradsko saobraćajno preduzeće)

Beograd koristi GUP iz 2004 kao okvir razvoja infrastrukture i objekata. Ostala JKP

nemaju strategije razvoja. Građani su, u izrade ovih strategija, bili uključeni putem

različitih oblika istraživanja tržišta (Beogradske elektrane, Stambeno), putem anketa ili

upitnika i putem razgovora, pisama itd. Preduzeća koja imaju strategiju ističu da ona ne

utiču previše na njihovo poslovanje. Često se kao razlog neprimenjivanja strategija i

planova ukazuje na nedostatak finansija. Osnovni razlog međutim leži u činjenici da u

Srbiji zaista nije došlo do modernizacije načina organizacije i rada kako JKP tako i

mnogih drugih javnih aktera (države, lokalnih vlasti itd). Strategije obično kreira neko

van preduzeća.Ona se ne donosi na osnovu potreba građana a pošto JKP nije razvilo

moderan menadžment u kome su identifikovani standardi i stalno se prati, meri i

usavršava način rada, normalno je da strategija nije instrument od velike praktične

koristi. Identifikovani problemi u radu JKP su:nedovoljna komunikacija i koordinacija sa

drugim JKP na nivou grada, nedovoljna saradnja sa gradskim organima i učešće vlasti u

rad JKP bez odgovornosti za nastale pogrešne poslovne poteze, finansije, netržišne cene

usluga i nedostatak sredstava za modernizaciju i razvoj, neefikasno sudstvo i zastareli

propisi. Korišćenje informacione tehnologije u velikoj meri modernizuje rad preduzeća i

većina JKP je taj napor napravilo, za sada se koriste call centri i dežurne službe, kao i

46 Komunalni vodič kroz Beograd, Beograd 2005. strana 42. do 139.

21


internet stranice za korisnike usluga. Informacione tehnologije se koriste i u drugim

aspektima, pa tako Beograd Put koristi GPS sisteme za praćenje vozila, za sisteme

svetlosne signalizacije i za kamere za nadgledanje. Javno stambeno preduzeće ima

elektronske baze za korisnike usluga, za evidentiranje prijava call centru i evidenciju

sudskih postupaka. Pogrebne usluge informacione tehnologije koriste u dve opšte svrhe:

informatičke poslove (umrežavanje groblja i direkcija u jedinstveni integrisani

informacioni sistem) i za odnose sa javnošću i marketing preduzeća. Beogradske

elektrane koriste informacione tehnologije i za sistem upravljačke informatike za

automatski rad postrojenja (DCS sistem). U Srbiji je izražen problem slabog

menadžmenta u javnom sektoru. Stoga je bitno odrediti nivo razvijenosti menadžmenta u

JKP. Javno stambeno, Pogrebne usluge i Sava Centar smatraju da im je potrebno još

stručnjaka u ovoj oblasti, dok ostala JKP procenjuju da već imaju kvalitetan menadžment.

Većina JKP organizuje različite oblike dodatne edukacije za rukovodeći kadar

(savetovanja, seminari, razna predavanja u preduzeću, doškolovanja na visokoškolskim

ustanovama) kojima pokušava da unapredi kapacitete.GSP Beograd je uveo ISO

9001:2008 standarde kvaliteta za menadžment preduzeća. Beogradske elektrane su tokom

2003/2004, pa sve do kraja 2006 sprovele brojne obuke za visoki i srednji menadžment

kroz Projekat korporativnog razvoja Na osnovu tog projekta, u firmi funkcioniše Tim za

korporativni razvoj koji se trudi da podigne kvalitet menadžmenta.Bitna karakteristika

reformi javnih usluga je svest davalaca usluga da su potrebe građana i korisnika usluga

osnov kreiranja paketa usluga a zadovoljstvo korisnika kvalitetom usluga osnovni

pokazatelj uspešnosti rada preduzeća.Problem tržišnog poslovanja JKP u Beogradu je

veoma bitno pitanje. Javni funkcioneri i rukovodstva JKP drže se mišljenja da poslove

koje obavljaju ova preduzeća zbog njihovog javnog karaktera, ne treba da rade po

tržišnim principima.Na ovaj stav se oslanjaja i partokratska politika stranaka koje

participiraju u vlasti posle pobede na izborima. Prihod JKP su prilično različiti, na

godišnjem nivou za 2009. godinu izgledaju ovako: 158 miliona (Beograd Vode), preko

644 miliona (Sava Centar), 800- 900 miliona (Pogrebne usluge) pa 1,8 milijardi (Javno

stambeno), 12 milijardi dinara (GSP), do 18 milijardi dinara (Beogradske elektrane).

Beograd put nije dao podatke.Beograd kao ogromno tržište, za naše prilike, sa velikim

obimom poslovanja ulazi u sferu tržišnih principa poslovanja. Beograd vode imaju na

22


godišnjem nivou do15 investitora. Beograd put ima oko 1016 kupaca (podatak za 2008

godinu). Javno stambeno ima 14.000 zgrada sa 260.000 stanova. Pogrebne usluge imaju

godišnje oko 12.500 sahrana i kremacija. Dežurna služba godišnje odgovori na preko

1.500 poziva građana. Razni oblici kontakata sa strankama na godišnjem nivou kreću se

preko 160.000.Beogradske elektrane imaju 3496 korisnika gasa, 31 000 korisnika

potrošne tople vode i oko 289 000 korisnika grejanja. GSP preveze godišenje oko 478

miliona putnika (2008).Uspešnost naplate se takođe razlikuje od preduzeća do

preduzeća,najveća je kod Beograd vode (skoro 100%), Sava Centar i GSP Beograd (95%)

kao i kod Pogrebnih usluga (91%). Sasvim solidna je i naplata Javnog stambenog (85%) i

Beogradskih elektrana (80%), dok je najniža kod Beograd puta (64%) i Sava Centra

(60%, za zakup poslovnog prostora). Subvencije su posebna kategorija, primera radi

Beograd put nema subvencije. Beograd za Sava Centar vrši subvencije u visini do 4%

ukupnog prihoda koje ovo preduzeće zaradi. Pogrebne usluge dobijaju 5-7%

subvencija,državanje beogradskih grobalja. GSP „Beograd“ je subvencionisan sa 45,3%.

Beogradske elektrane su dotirane sa ukupno 6% njenog godišnjeg prihoda.Način izbora

direktora i upravnih i nadzornih organa veoma je bitno za upravljanje JKP. Dilema koja

se postavlja u procesu izbora direktora, je da li se bazirati na profesionalnom kriterijumu

ili izbor prepustiti stranačkim dogovorima.47 Interesantno je da u Statutu nije posvećen

prostor pružanju javnih usluga. Grad Beograd bi trebalo da bude lider u procesima

modernizacije usluga, u procesima modernizacije rada javno komunalnih preduzeća, u

procesima uvođenja konkurencije, davanja koncesija, privatizacije, kreiranja javno

privatnih partnerstava itd.U ranijim raspravama se otvorilo kao krupno pitanje

neefikasnost rada javno komunalnih preduzeća, partijski principi postavljanja direktora i

članova upravnih i nadzornih odbora kao i zloupotrebe fondova. Otuda se predlagalo da

pored modernizacije JKP, grad dobija pravo na davanje koncesija a da procedure izbora

direktora, kao i članova upravnih i nadzornih odbora budu javni (CV na sajtu grada uz

obrazloženje odluke, kao i javni 6mesečni izveštaji o načinu rada tih preduzeća).Statut

samo reguliše da članove upravnih i nadzornih odbora bira skupština grada dok se način

izbora direktora tih preduzeća uopšte ne pominje.

47 Dr.Snežana Đorđević,Sadržaj, alternative i izazovi reforme JKP, strana od 1.do30.

23


1.8. Izborni sistem

Lokalna samouprava je pravo građana da upravljaju javnim poslovima od neposrednog,

zajedničkog i opšteg interesa za lokalno stanovništvo, neposredno i preko slobodno

izabranih predstavnika u jedinicama lokalne samouprave.48 Gradski ili opštnski odbornici

biraju se na četiri godine.Izborno pravo građana ostvaruje se neposredno, tajnim

glasanjem. Odbornici se biraju na osnovu lista političkih stranaka, njihovih koalicija,

drugih političkih organizacija i lista koje predlažu grupe građana.49 Pravo da bira

odbornika ima punoletan, poslovno sposoban državljanin Republike Srbije koji ima

prebivalište na teritoriji jedinice lokalne samouprave u kojoj ostvaruje izborno pravo. Za

odbornika može biti izabran punoletan, poslovno sposoban državljanin Republike Srbije

koji ima prebivalište na teritoriji jedinice lokalne samouprave u kojoj je predložen za

odbornika. Odbornički mandate raspodeljuju se između izbornih lista srazmerno broju

dobijenih glasova koji je osvojila svaka od izbornih lista. Izbor za odbornike raspisuje

predsednik Narodne skupštine. Izbore za odbornike sprovode izborne komisije jedinica

lokalne samouprave i birački odbori.50 Izbornu komisiju u stalnom sastavu čine

predsednik i najmanje šest članova koje imenuje skupština jedinice lokalne samouprave,

na predlog odborničkih grupa u skupštini jedinice lokalne samouprave, srazmerno broju

odbornika a u proširenom sastavu i po jedan opunomoćeni predstavnik podnosilaca

izborne liste koji je predložio najmanje dve trećine kandidata od ukupnog broja

odbornika koji se bira.51 Analizirajući stanje na terenu posle lokalnih izbora 2004. godine,

po proporcijalnom modelu, glavna zamerka je mali broj kandidata za odbornike iz

seoskih mesnih zajednica, pošto se političke stranke opredeljuju za candidate iz centtra

opštine. Zato se često čuje mišljenje da izbori po većinskom principu daje najboljeg

kandidata, bolju teritotijalnu zastupljenost i smanjenu priliku manipulisanjem konačnom

izbornom listom. Retko se pominje mešoviti izborni model, koji je zbog prethodnih

zamerki možda i najcelishodniji, gledajući iz ugla demokratičnosti, što praktično znači

da bi političke stranke tražile kvalitetne candidate za odbornike. Član 191. Ustava Srbije

predviđa da“opština odlučuje o načinu izbora izvršnog organa” što daje mogućnost da

48 Zakon o lokalnoj samoupravi, član 2.49 Zakon o lokalnim izborima, član 2, 3. i 5.50 Zakon o lokalnim izborima, član 6, 7, 8. i 10.51 Poslovnik gradske izborne komisije, član 2.

24


skupštinama opština da izaberu način izbora (direktni ili posredni) i na tajh način odrede

model vlasti, slab ili jak gradonačelnik, koji bi važio za datu opštinu. Uvreženo je

mišljenje da opštine ne znaju da izaberu, da im treba dati nametnuta rešenje, što je

izgovor kojima političari odbijaju decentralizacije i jačanje političke snage lokalnih

vlasti. U praksi situacija je sasvim drugačija, opštine izuzetno dobro znaju da iskoriste i

prepoznaju, dobre instrumente i da često pokazuju bolje rezultate od centralnih organa

vlasti.52

1.9. Dometi reforme u Beogradu

Srbija je posle oktobarskih događaja iz 2000. godine ušla u fazu reforme kompletnog

društva i države. One nisu mimoišle ni Beograd, u njemu su se naprotiv reformska

kretanja najviše i osetila. Relativno usporeno približavanje Srbije EU, ipak Beograd

izdvaja i svrstava zvanično u “Grad budućnosti južne Evrope”, jer je on posvim

statističkim podacima predstavlja motor razvoja cele države. U drugoj fazi Takmičenja za

evropske gradove i regione budućnosti u 2006. i 2007. godini, koje organizuje časopis

„Fajnenšel tajms” („Financial Times”), Beograd je 16. marta 2006. u Kanu proglašen za

„Grad budućnosti južne Evrope”. Pored Beograda, nagrade su dobili Pariz kao „Grad

budućnosti zapadne Evrope”, Brno kao „Grad budućnosti centralne Evrope”, Baku kao

„Grad budućnosti istočne Evrope” i London „Grad budućnosti severne Evrope”, koji je

proglašen i za „Grad budućnosti Evrope 2006/07”. U prvom krugu glavni grad Srbije

izabran je za „Grad budućnosti centralnog dela jugoistočne Evrope”. Region južne

Evrope, gde je Beograd „Grad budućnosti”, pored Srbije obuhvata i Sloveniju, Hrvatsku,

Bosnu i Hercegovinu, Makedoniju, Albaniju, Bugarsku, Rumuniju, Grčku, Tursku i

mediteranska ostrva Kipar, Maltu, Siciliju, Korziku i Krit.53 Dolazak stranih turista govori

dovoljno, 2001. godine u Beograd je došlo150.382 stranih turista i zabeležilo 349.188

noćenja, a već 2008. godine 376.917 turista iz inostranstva sa 1.052.812

noćenja.54Upoređujući broj zaposlenih u Beogradu dolazimo do sledećih podataka, u

20001.godini bilo je 555.826 zaposlenih, a 2008. više za 62.000 zaposlenih u odnosu na

52

?Snežana Đorđević, Značaj zakona koji regulišu lokalnu samoupravu ,novembar 2007.strana 4 -6 53 http://www.beograd.org.yu/cms/view.php?id=1223836,17.12.2009.54 Beograd u brojkama, Zavod za informatiku i statistiku,Beograd 2009. strana 16.

25


2001. godinu.55 Životni standar se popravio, a plate su umnogome redovnije u odnosu na

2001.godinu. Prosečna bruto zarada u 2008. godini u odnosu na 2001. godinu porasla je

za 533,13% ili više od pet puta.56 Srpska privreda u poslednje tri godine beleži izuzetno

visok rast od 7% u proseku, a Beograd učestvuje čak sa 1/3 u društvenom proizvodu

zemlje koji je u 2006. iznosio preko 31 milijarde dolara. Među sektorima koji ostvaruju

najbrži rast nalaze se telekomunikacije, građevinarstvo, saobraćaj i trgovina.Beograd se

nalazi ubedljivo na prvom mestu u Srbiji po prilivu stranih ulaganja. Ukupna vrednost

investicionih projekata u glavnom gradu kreće se oko 3,5 milijarde dolara, a stranim

kompanijama najinteresantnije su uslužne delatnosti, trgovina, telekomunikacije,

bankarstvo, ali i razvoj nekretnina i proizvodne grane.57 Indeks realnog prometa robe na

malo od 103 poena indeksne vrednosti u 2000. godini, porastao je na 300 u 2008.58

Gradsko saobraćajno preduzeće Beograd na osnovu statističkih podataka beleži stalni

napredak. Presek je urađen za 2001. i 2008. godinu. Ukupan broj linija u dnevnom

saobraćaju sa 118 došao je na 139, dužina mrežne linije u kilometrima beleži rast sa

1439,4 na 1917,8 kilometara, prosečan broj vozila u inventaru sa 1087 na 1188 i

ostvareni kola–kilometri u hiljadama sa 50.598,7 na 76.836,7.59Minimalna ulaganja u

infrastrukturu grada, pogotovo u saobraćajnice, obilaznicu oko Beograda, mostove i

mrežu puteva i povećanja broj vozila60 poslednjih decenija dovele su do velikih gužvi u

saobraćaju. Posebno se to odnosi na tri najznačajnija mosta u prestonici. U Beogradu

postoji 8 mostova, od kojih 7 premošćavaju Savu i samo jedan Dunav. Mostovi

uglavnom povezuju Novi Beograd i gradsko jezgro. Pre nekoliko godina prihvaćen je i

plan za novi most preko Ade Ciganlije. Pripremni radovi počnu su krajem leta 2008,

sama izgradnja krajem iste godine, dok je završetak izgradnje mosta predviđen za avgust

2011. godine. Prema Generalnom urbanističkom planu do 2021. godine na Dunavu su

planirana ukupno tri nova mosta. Jedan je Borča-Zemun, drugi je u zoni Rospi ćuprija-

Ada huja i treći u Vinči, koji je sastavni deo obilaznice oko Beograda. Trenutno je

Pančevački most jedina drumska veza obala Dunava na čak 110 kilometara njegovog

55 https://zis.beograd.gov.rs/upload/G_2008S%2004.pdf,23.12.2009.56 Beograd u brojkama, Zavod za informatiku i statistiku,Beograd 2009. strana 1057 http://www.beograd.org.yu/cms/view.php?id=1296759,23.12.2009.58 Statistički godišnjak Beograda za 2008. godinu, Zavod za informatiku i statistiku strana 274.59 http://www.gsp.co.rs/statistika1.htm,23.12.2009.60 Broj vozila u Beogradu 2000. godine bio je 314.705, a 2008. broj je porastao na 436.053. Prim. aut.

26


toka.61Razvoj uz auto-put. Velika preduzeća. Obilaznica oko Beograda je planirani

autoput oko Beograda koji bi trebalo da omogući izmeštanje tranzitnog saobraćaja iz

prestonice Srbije. Obilaznica je trenutno u izgradnji, a njena ukupna dužina bi trebalo da

bude oko 69km. Deonica Ostružnica-Orlovača, 7,717 kilometara (pušten u saobraćaj 10.

novembra, a deonica Avalski put - Bubanj potok, 7,4 kilometra nije ni započeta).

Izgradnja obilaznice se finansira iz Nacionalnog investicionog plana, Gradskog budžeta,

kredita Evropske banke za obnovu i razvoj i Evropske investicione banke.62

Telekomunikacije su jedna od oblasti koja se najviše i najbrže harmonizovala sa

regulativom EU i dovela do širokog uvođenja novih elektronskih servisa za privredu,

građane i poštanske usluge, kao i realizaciju projekta elektronske uprave, uz primenu

principa jednog šaltera. Statistički gledano napredak je očit. U fiksnoj telefoniji 2000.

godine bilo je 704.218 instaliranih priključaka, a 2008. godine 1.015.968, u mobilnoj

telefoniji u Beogradu je 2000. godine bilo 291.259 pretplatnika mobilne telefonije,a

2006. godine 758.592 pretplatnika.63 U Srbiji, a samim tim u Beogradu danas postoje tri

mobilna operatera, a u poslednjoj deceniji u gradu je analogna telefonija potpuno

zamenjena digitalnom. Velika izdvajanja poslednjuh godina osetila su se u školstvu64 i

zdravstvu. Investicije su bile usmerene u izgradnju novih objekata i obnovu starih. Ovi

statistički parametri govore o reformisanju mnogih sektora u gradu. Koliki će dometi

reforma biti, najviše zavisi od samih Beograđana i njihove energije usmerene ka

približavanju Beograda metropolama EU. Evropska unija je glavni strateški cilj i Srbije

čiji je Beograd prestoni grad.

2. Informativni sistem

2.1.Mesto i značaj u reformama

61 http://www.bg-info.org/saobracaj_u_beogradu/details-59/mostovi-u-beogradu.html,23.12.2009.62 http://sr.wikipedia.org/wiki/Obilaznica_oko_Beograda,25.12.2009.63 Statistički godišnjak Beograda za 2008. godinu, Zavod za informatiku i statistiku strana 269.64 Prema podacima Skupštine grada Beograda investicije se mogu porediti sa periodom između 1970. i 1985. godine, kada je u školske objekte grada najviše ulagano.

27

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%86%D0%B8%D1%98%D1%83_%D0%B8_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D1%98

http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Nacionalni_investicioni_plan&action=edit&redlink=1

http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bubanj_potok&action=edit&redlink=1

http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Avalski_put&action=edit&redlink=1

http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Orlova%C4%8Da&action=edit&redlink=1

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B0


Možda najprecizniju teoriju šta je informacija, dao je Umberto Eko. Ona glasi ”kad zna-

mo koji će se od dva događaja ostvariti, imamo informaciju”65.Šta je u stvari funkcija

informacije? Bez obrade i upotrebe informacije ljudska vrsta teško da bi se održala u

prirodi, jer je slabije genetski opremljena za preživljavanje, od ostalih živih organizama.66

Čovek je vremenom usavršio, način obrade i upotrebe informacija, i stvorio informativni

sistem, koji se danas uglavnom ispoljava kroz različite vrste medija. Masovni medijumi

su komunikativne tehnike (štamparski slog,radio-zvuk, filmska i TV slika, strip slika i

fotos).67Oni mogu biti nezavisni ili pod uticajem određenih političkih, finansijskih i

društvenih grupa. Mediji postaju nezavisni, tek kad su politički slobodni i finansijiski

nezavisni.68 Ogovornost medija ne ograničava se, na ulogu protivteže moći države, kao

što kaže liberalna tradicija. Ona postaje institucionalna dimenzija i ujedno nameće javne

obaveze. Ta funkcija služenja zajednici zadržava tekovine liberalizma, počevši od

postojanja privatnih medija, ali stvara put za istinsko učešće građana u slobodi političkog

izražavanja.69Moderni mediji su već danas postali prvorazredni politički, kulturni,

društveno-vaspitni, zabavno-rekreativni, komercijalni i uopšte civilizacijski činioci. Zato

nije čudo što se svi značajni društveni centri moći bore da osvoje kontrolu nad makar

malim delom moćne medijske galaksije.70 Demokratičan u osnovi, težnjama i u

postupcima, kapitalizam danas trijumfuje gotovo u čitavom svetu. Posle pada Berlinskog

zida, novi svetski giganti u oblasti medija počinju odlučne bitke za osvajanje novih tržišta

multimedija i velikih magistrala informacija. Dvadeset godina kasnije, gotovo sva tržišta

informacija su apsolutno osvojena i slobodna.71Pre1993.godine u Srbiji nije bilo slobode

u javnim medija. Te godine, nekoliko stanica, među kojima i beogradski Radio B92 i

NTV Studio B, osnovalo je Asocijaciju nezavisnih elektronskih medija (ANEM). Ideja je

bila da se ujedine izolovani mediji, što je bio početak, ka ukidanju monopola medija pod

kontrolom države. Kada je opozicija pobedila na lokalnim izborima i posle velikih

građanskih protesta 1996./97. u tridesetak najvećih gradova Srbije, lokalnim radio i TV

65 Umberto Eko,Estetika i teorija informacije, grupa autora, Beograd 1977. strana 12.66 Miroljub Radojković i Toma Đorđević, Osnove komunikologije, Beograd 2001; strana 193.67 Toma Djordjević, Teorija masovnih komunikacija , Savez inženjera i tehničara Jugoslavije, Beograd, 1989. strana 116.68http://www.fpn.bg.ac.rs/pages/p_id3/data/nm_jm_11_slobodni_nezavisni_i_odgovorni_mediji.ppt#263,6,Nezavisni mediji,26.02.2010.69 Danijel Korni, Etika informisanja, Beograd 1999; strana 123.70 Borislav Džuverović, Javno mnjenje, grupa autora, Beograd 1994. strana 184.71 Fransis Bal, Moć medija, Beograd 1997. strana 12.

28


stanicama ukazala se mogućnost da promene medijsku sliku i ugroze monopol državnih

radio i TV stanica. ANEM je u junu 1997. formirao Radio mrežu od 19 pridruženih

nezavisnih lokalnih stanica (uključujući i manji broj televizijskih stanica) širom Srbije i

Crne Gore, čime su znatno povećani uticaj i prostiranje mreže. Do juna 1998. ANEMovu

Radio mrežu već je činilo 35 stanica, sa ukupnim brojem od 1,6 miliona slušalaca - čime

je prvi put ugrožen Radio Beograd (sa 2,4 miliona slušalaca).Tokom 1998. i 1999. vlast

pojačava represiju protiv stanica članica ANEMa - jednom broju pridruženih članica

zabranjen je rad, druge je preuzeo režim. Prve nedelje bombardovanja, vlasti su preuzele

kontrolu nad ključnom stanicom mreže - Radiom B92. U toku tromesečnog

bombardovanja zatvoreno je osam stanica članica ANEMa. No, do avgusta 1999. godine

sve pridružene članice koje su bile zatvorene tokom bombardovanja NATO-a vratile su

se u etar. ANEM je postao pravni subjekt u decembru 1997. godine. Registrovan je na

osnovu srpskog Zakona o preduzećima kao poslovna asocijacija čiji su osnivači tri

stanice (Radio B92, Radio Boom 93 i RTV Bajina Bašta), sa tridesetak stanica koje su,

posle promene vlasti, na prvoj Skupštini u maju 2001. dobile status punopravnih članica.

Oko 100 radio i TV stanica podnelo je zahtev za prijem u Asocijaciju i neke od njih su

postale pridružene članice.72 Na veliku žalost nije se daleko odmaklo u reformi sistema

informisanja, ako izuzmemo ove pionirske pokušaje u stvaranju nezavisnih medija. Dok

se u Evropi raspravlja o digitalizaciji, pronalaženju novog biznis modela poslovanja i

novim medijima, Srbija priča davno ispričanu priču o privatizaciji i vlasništvu medija,

podeli frekvencija za analogno emitovanje i kontradikciji zakona.Tranziciju u Srbiji

definiše nepodeljeno opredeljenje da se sada, u 2009. godini, odgovara na izazove iz

1989. godine, a sve u cilju priprema za ulazak u EU 2019. godine. 73 Tačno je to da nismo

uspeli da obezbedimo istinsku nezavisnost regulatora u odnosu na vlast, da konkursi za

izdavanje dozvola nisu bili u dovoljnoj meri transparentni,da pojedine odluke na javnim

konkursima ne razumemo, da nismo zadovoljni transformacijom državne nacionalne

televizije u javni servis, (naš javni servis nije izgradio prepoznatljivost i suviše liči na

komercijalne televizije; često ih uspešno tuče njihovim oružjem, ali je manje uspešan

kada treba da uspostavlja standarde, da diktira kvalitet koji bi komercijalne televizije

morale da prate) i da je privatizacija, koja je bila predviđena da bi se rešili određeni

72 http://www.anem.rs/sr/oAnemu/istorijat.html, 03.01.2010.73 http://www.nuns.org.yu/dosije/specijal1/01.jsp,26.02.2010.

29


problemi, zaustavljena, a da nisu ponuđeni odgovori ni na jedan od tih problema koji su i

danas gorući (nisu obezbeđeni sistemski mehanizmi zaštite lokalnih javnih medija od

neposrednog uticaja lokalnih vlasti na njihovu uređivačku politiku i izbor rukovodećih

kadrova, nisu obezbeđeni ravnopravni tržišni uslovi za privatne medije u sredinama u

kojima postoje i privatni i javni mediji). Naša medijska reforma pokazala se kao

neuspešna, i to neuspešna pre svega zbog toga što smo je sprovodili, ili je nismo

sprovodili, u odsustvu jasne javne medijske politike. Zato je danas neophodno definisati

takvu politiku i dati nove odgovore na pitanja na kojima je naša reforma pala, ali i na

izazove nove medijske realnosti u koju nas tehnologija neumitno vodi.74 Prema

istraživanjima stanja u lokalnim medijima u Srbiji iz 2002. godine postoji nekoliko

veoma zanimljivih poređenja. Ovde će mo navesti samo one koji se tiču štampanih

medija. Primera radi u lokalnim štampanim medijima u Srbiji, odnos zaposlenih prema

obrazovnom profilu izgleda ovako: osnovna škola 33%, srednja škola 42% i viša i visoka

škola 25%. U 2002, godini, štampani tiraž lokalnih novina iznosio je do 1000 primeraka

38%, od 1001 do 2000 primeraka 24%, od 2001 do 3000, blizu 17% i preko 3000

primeraka preko 21%. Dinamika izlaženja štampanih medija izgleda ovako,

sedmodnevno 35%, petnaestodnevno 22%, mesečno 28% i periodično 15%. Vlasništvo

prostora u kojem su smeštene lokalne novine raspoređeno je tako da 62% je u rukama

države, 25% privatno i 13% zakup. Vlasnička struktura novina je 57% u rukama države,

2% mešovito vlasništvo, 32% privatno i 9% ostalo. Oko 21% novina je učlanjeno u neku

od profesionalnih organizacija.75

2.2. Zakonska regulativa

Država je bitan agens informaciono-komunikacionog sistema zbog toga što postavlja

zakonske okvire njegovog delovanja.76Zakoni u zemljama tranzicije često su menjani.

Zemlje koje su uspele da završe tranziciju, postavši članice EU prošle su kroz tri talasa

74 http://www.nuns.org.yu/dosije/specijal1/01.jsp, 26.02.2010.75 Snježana Milivojević i Srećko Mihailović, Lokalni mediji u Srbiji i razvoj lokalne zajednice, empirijsko istraživanje, Beograd 2002. godina76 Miroljub Radojković/Branimir Stojković, Informaciono-komunikacioni sistemi , CLIO, Beograd, drugo izdanje,2009. strana 45.

30


promene zakona. U prvom talasu su donošeni zakoni koji su pomogli kidanje političke

veze i uspostavljanje osnovnih novih pravila i to su zakoni o medijima, opšti zakoni o

informisanju, zakon o radiodifuziji, uspostavljanje novih tela, itd. Drugi talas su činili

zakoni koji se odnose na uspostavljanje medijskog tržišta, znači privlačenje kapitala,

zakon o nedozvoljenoj koncentraciji, privlačenje kapitala, itd, i tek u trećoj fazi i to

uglavnom kada su ove zemlje postajale kandidati za članstvo u EU, ugrađivale su istinske

evropske standarde u svoje zakone. Većina zemalja jugoistočne Evrope, opet po

komparativnim istraživanjima koja se rade, sada se nalaze negde na granici između druge

i treće faze. Srbija je unutar prve i druge faze, bez obzira na novi Zakon o informisanju

iz 2009. godine.77 Asocijacija nezavisnih elektronskih medija (ANEM) smatra da Zakon o

javnom informisanju (31. avgust 2009. godine), ni kroz izmene koje je pretrpeo

usvajanjem određenih amandmana, nije u dovoljnoj meri napravljen da zaštite slobode

izražavanja, u skladu sa standardima demokratskog društva, a da su propisane kazne u

slučaju kršenja zakona za osnivače medija, direktore i urednike previsoke. Na ovaj način

kreira se novi osnov za izbegavanje privatizacije javnih medija što je i zakonska

obaveza.78 Ovaj zakona „briše medije sa spiska živih" i krši član 10 Evropske konvencije

o ljudskim pravima, koji garantuje slobodu izražavanja. Takođe se prilikom pisanja ovog

zakona svesno zaobilazila stručna i zainteresovana javnost.79Sam zakon nedvosmisleno

govori. Javno informisanje je slobodno i u interesu javnosti. Javno informisanje ne

podleže cenzuri. Niko ne sme, ni na posredan način, da ograničava slobodu javnog

informisanja, naročito zloupotrebom državnih ili privatnih ovlašćenja, zloupotrebom

prava, uticaja ili kontrole nad sredstvima za štampanje i distribuciju javnih glasila ili nad

uređajima za emitovanje i radiofrekvencijama, kao ni bilo kojim drugim načinom

podesnim da ograniči slobodan protok ideja, informacija i mišljenja. Niko ne sme da vrši

bilo kakav fizički ili drugi pritisak na javno glasilo i njegovo osoblje, kao ni uticaj

podesan da ih omete u obavljanju posla. O povredama slobode javnog informisanja

odlučuje sud, po hitnom postupku.80 Ogovornost medija ne ograničava se, na ulogu

77http://www.politickiforum.org/index.php?vrsta=tribina&kategorija=&tekst=15&naredba=prikaz&br_stranice=Snježana Milivojević,24.02.2010.78 http://www.rtv.rs/sr_lat/drustvo/anem-ce-insistirati-da-se-hitno-izmeni-zakon-informisanju_145773.html, 26.02.2010.79 http://www.naslovi.net/2009-07-22/press/rade-veljanovski-zakon-o-informisanju-gura-srbiju-sve-dalje-od-eu/1247963,27.02.2010.80 Zakon o javnom informisanju, usvojen 31.08.2009. godine; član 2.

31


protivteže moći države, kao što kaže liberalna tradicija. Ona postaje institucionalna

dimenzija i ujedno nameće javne obaveze. Ta funkcija služenja zajednici zadržava

tekovine liberalizma, počevši od postojanja privatnih medija, ali stvara put za istinsko

učešće građana u slobodi političkog izražavanja.

2.3. Koordinacija i saradnja na liniji gradopštinamesna zajednica

Sam Statut, samo u članu 37. decidno, ali prilično uopšteno i neprecizno govori o

informisanju. Doslovno Grad, preko svojih organa, u skladu sa ustavom i zakonom, stara

se o javnom informisanju od lokalnog značaja i obezbeđuje uslove za javno

informisanje.81Javnost rada, određena Statutom, obezbeđuje se izdavanjem promotivnih I

informativnih publikacija, saradnjom sa medijima, prezentovanjem odluka i drugih akata

javnosti i postavljanjem internet prezentacija.82 U Beogradu postoje dva nivoa vlasti: grad i

gradska opština. U okviru opštine, Statut predviđa i postojanje mesnih zajendica (MZ)

kao poseban i najniži nivo organizacije vlasti. Relacije i odnosi između ovih nivoa vlasti

postavljene su na stari već preživeli način, hijerarhijski, gde u celoj proceduri nedostaje

partnerski odnosi saradnje, demokratske procedure i pravila.Subsidijarnost gotovo i da ne

postoji. Ova manjkavost se inplicira i na sistem informisanja cele prestonice i predstavlja

veliki problem u modernom funkcionisanju grada. Grad treba status metropolitenskog

regiona, veći obim nadležnosti i finansijske autonomije. Kao vrlo složena celina, on

mora razviti odnose saradnje i partnerstva sa opštinama, MZ i konačno sa građanima,

zbog čijih interesa grad i postoji. Smanjene nadležnosti gradske opštine dovode do stanje

finansijske zavisnosti što očito građane postavlja u vrlo inferioran odnos prema uticaju

na rad organa vlasti. Na ovaj način gradske opštine imaju mali kapacitet, a njihova

iskorišćenost je ispod svakog minimuma.Zbog toga treba ići na dalju decentralizaciju

poslova prema MZ, prvenstveno jer su opštine velike i samim tim udaljrene od

građanima. Kao što je grad hijerarhijski postavljen kao nadređen opštini, tako se i opština

postavlja, prema mesnoj samoupravi i prema građanima. Istraživanja i stavovi građana

apostrofiraju nedovoljnu saradnju grada i opština, kao veliki problem. Posebno je to

izraženo novim Statutom iz 2008. godine gde je uspostavljen centralistički sistem sa

81Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 37.82 Statut grada Beograd ( "Službeni glasnik RS” br. 129/07), član 17. stav 1.

32


velikom koncentracijom nadležnosti i finansija u gradu, problem nepostojanja saradnje u

skoro svim oblastima rada, postaje još drastičniji i teži i opštine a posebno građane,

stavlja u veoma lošu poziciju. Statut Beograda je mesnu samouprava definisao kao

neobaveznu, organizaionu jedinicu, sa formalnim nadležnostima i bez većag

demokratskog potencijala. Opštinski funkcioneri istražujući ove političke odnose, došli

su do zaključka da bi MZ mogle preuzeti određene poslova koje bi efikasnije i

efektivnije mogle obaviti od opštine i pogotovo grada.To su sledeći poslovi:informisanje

građana,obezbeđivanje dokumenata (one stop shop tj. jednošalterska služba),

identifikacija najbitnijih problema ali i potreba građana, kreiranje projekata itd.83Opšti

zaključak nedvosmisleno govori da je koordinacija i saradnja na liniji grad-opština-mesna

zajednica, gotovo nepostojeća. Sistemski ovi odnosi nisu regulisani, pogotovo se to

odnosi na informativni sistem koji međusobno ni na jedan način, ne povezujenema tri

nivoa vlasti u Beogradu.

2.4. Gradske opštine

U okviru Službe za Skupštinske poslove gradskih opština, između ostalog predviđeno je,

da se ona bavi informisanjem javnosti o radu Skupštine opštine, predsednika i Veća

gradske opštine i drugih organa, kao i vođenje protokola i odnosa sa javnošću.84 Jedan od

najvažnijih i osnovnih preduslova za razvoj lokalne samouprave je dobra dostupnost

informacija, a u vreme razvijenih informacionih tehnologija, to je prisustvo na internetu

koji je bez ikakve dileme početak ka ekonomskom i društvenom razvitku.85Prezentacije

gradskih opština na Internetu razlikuje se od opštine do opštine, neke su to uradile na

kvalitetan način ( Novi Beograd, Stari grad, Palilula, Voždovac, Vračar, Zvezdara) neke

na manje kvalitetan način. Svejedno, u svim gradskim opštinamam Internet prezentacija

omogućava građanima da se relativno dobro informišu o onome što ih najčešće interesuje

i zanima. Bilteni i novine su karakteristične i prepoznatljive za određene opštine. Izlaze

sporadično, i bez neke određene vremenske ujednačenosti. Tiraži variraju, u zavisnosti od

trenutne situacije i potrebe gradske opštine. Informator o radu gadskih opština sadrži

83 Dr. Snežana Đorđević, Projekat "Podizanje kapaciteta političkih institucija grada Beograda" Organizacija, nivoi vlasti i nadležnosti- komparativna iskustva, strana 12-14 i 20-21.84 http://www.novibeograd.rs/dokumenti/Informator2009-jul.pdf, 01.03.2010.85 http://www.skgo.org/upload/SITE/Publikacije/Casopisi/LS_37-2009.pdf, 01.03.2010.

33


podatke koji su od značaja za način ostvarivanja prava zainteresovanih lica na pristup

informacijama od javnog značaja. Sačinjen je u skladu sa zakonom, članom 39. Zakona o

slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja i Uputstva za objavljivanje

Informatora o radu državnih organa.Svako zainteresovano lica koje zatraži ima pravo na

osnovu zakona o pristupu informacijama od javnog značaja da sazna svaku informaciju u

posedu vlasti, osim u slučajevima u kojima je Zakon drugačije propisao. Ako vlast

tražiocu neosnovano uskrati informaciju, tražilac može da se obrati Povereniku za

informacije od značaja i da na drugi način, predviđen Zakonom, ostvari svoja pravo.

Televizija i radio Studio B su jedini elektronski informativni sistemi u gradu, gradske

opštine nemaju ovu vrastu elektronskih medija, što i kroz informativne sisteme govori da

je u Beogradu visok stepen centralizacije. SMS servis i govorni automat (predstavljaju

rešenje računske telefonije koje omogućuje korisnicima da putem telefona glasom ili

preko telefonske tastature pristupe velikoj količini informacija ili da iniciraju određene

radnje),a koristi se za naručivanje izvoda iz matičnih knjiga rođenih, venčanih, umrlih i

uverenje iz knjige državljana, ali taj sistem je nažalost dosada uvelo manji broj gradskih

opština.

„Prvi korak koji smo preduzeli je bila izrada internet

3 . Činioci informativnog sistema Beograda (opština)

3.1.Bilten, novine i informator

Bilten je kratak izvještaj ili informacija u pisanom ili elektronskom obliku. Novine su

štampani mediji koji objavljuju razne vesti iz društvenog, političkog, kulturnog i

sportskog života, izveštavaju o dnevnim događajima, donose priče, romane u nastavcima

i stripove, objavljuju oglase, reklame itd. Novinari su ljudi koji su za svoj poziv odabrali

pisanje za novine. Delatnost pisanja i izdavanja novina naziva se novinarstvo ili

34


žurnalistika ( francuski: journal, žurnal = novine). Pored dnevnih novina, postoje nedeljne

novine (nedeljnici), polumesečne novine ( polumesečnici), mesečne novine ( mesečnici)

i godišnje novine ( godišnjaci). Informator je periodična specijalizovana publikacija koja

je od interesa za čitaoce. Razvojem Interneta informatori prerastaju u mejling liste,

sajtove i elektronsku poštu, a mnoge kompanije u okviru podrške korisnicima, periodično

distribuiraju informatore, poštom ili internetom.Bilten je naziv za novine koje interno

informišu građane i organe jedne gradske opštine ili opštine van teritorije Beograda.Neke

gradske optine i njihove informativne službe ovaj bilten nazivaju informator. Da kojim

slučajem dve različita pojma ne nazovemo jednim imenom, za nas će informator biti onaj

dokument o radu državnih organa, u ovom slučaju organa Opštinske uprave. Informator

je izrađen na osnovu podataka dostavljenih od strane ovlašćenih lica organizacionih

jedinica Opštinske uprave, kao i opštih akata organa opštine.Bilten ili novine gradskih

opština u Beogradu, prema istraživanju autora, broji 8, 16, 32 ili čak 48 strana. U

zavisnosti od veličine tiraža, trenutne potrebe i političkog trenutka, u kome se nalazi data

opština. Tiraži su od 1.500 do preko 30.000 primeraka. Najčešće izlaze tromesečno

primer za to su novine ili bilten koji izdaje opština Savski venac,a često se poslednjih

nekoliko godina u ovoj opštini dešavalo, da novine izlaze kao dvobroj. Karakterističan

primer opštine koja izdaje bilten mesečno je Stari grad. Zanimljivo je istraživanje koje je

sprovela grupa autora vezano za stanje lokalnih medija u Srbiji u 2002. godini. Ovde će

mo izneti neke indikativne brojke koje dosta govore. Informator o radu državnih organa,

a samim tim i gradskih opština po zakonu ima obavezu da izlazi redovno. Primera radi,

od 2005. godine, kada je Uputstvo za objavljivanje informatora o radu državnih organa,

stupilo na snagu, GO Novi Beograd je izdala do danas ukupno 8 informatora. Prvi

informator je izašao decembra 2005. godine, sledeći u januaru 2007. godine. U 2008.

godini izlaze tri informatora u januaru, julu i oktobru, a 2009. godine dva u martu i julu.

Dok je u tekućoj 2010. godine izašao ovih dana, tačnije u martu. Informator sadrži u

proseku između 100 i 170 strana, i sadrži deo o samom informatoru, spisak propisa,

organizacionu strukturu Gradske opštine, adresu i radno vreme, organizaciju uprave i

njenu šemu, pravilnik o organizaciji i sistematizaciji radnih mesta u Upravi Gradske

opštine, opšti brojčani podaci o zaposlenima, opis postupka i način postupanja sa

građanima, način komunikacije sa građanima, budžet za tekuću i nekoliko predhodnih

35


godinu, podaci o sredstvima za rad, podaci o vrstama i načinu čuvanja informacija,

podnošenje zahteva za pristup informacijama od javnog značaja i obrazac zahteva, akti

opštine itd.86

3.2. Internet \ sajt grada

Web sajt ili websajt (en: Web site) je grupa web stranica koje čine jednu celinu. Može

biti smešten na lokalnom računaru, intranetu, serveru ili web serveru. Neki su dostupni

svim ljudima, a neki imaju ograničen pristup samo članovima ili drugim određenim

grupama korisnika. Web sajt može imati svoju internet domenu ili poddomenu. Moć

Interneta potiče od činjenice da su ove veze decentralizovane. Ni za jedan niz

informacionih mreža ne može se reći da njom upravlja neka kompanija.87 Niko nije

vlasnik Interneta, niti ga bilo ko finansira. Internet je nastao i danas egzistira kao

umrežavanje mreža. On nema definisanu ni konačnu strukturu.88 Prvi internet web sajt

se u javnosti pojavio 1991. godine. U SR Jugoslaviji internet se prvi put pojavio u

februaru 1996. godine i to posredstvom Akademske mreže i Beotelneta. U početku

najveći problemi su bili uspostavljanje veze sa provajderom, preopterećene i nestabilne

veze, a količina informacija na mreži bila je veoma ograničena.89 Prvi značajniji uticaj

Interneta na informacionom planu dobijen je 1999. godine, tokom rata nas Kosovu,

stroga kontrola informacija koju je Miloševićev režim sproveo u Srbiji, ne uspeva da

priguši veliku količinu informacija koje stižu putem Interneta.90 Statički web sajtovi su

oni koji sadrže neke informacije koje se ne menjaju i ne osvežavaju duže vremena, ili

nikad dok oni postoje. Dinamični web sajtovi su oni čiji se sadržaj često osvežava i

dopunjava novim informacijama. To su na primjer portali sa vestima, forumi, wikipedia i

drugi web sajtiovi, na kojima možete svakodnevno, ili čak i svakih nekoliko minuta, naći

neki novi sadržaj i nove informacije. Ovakvi web sajtovi su većinom mnogo popularniji i

mnogo posjećeniji od statičkih. Dinamični web sajtovi su svi sajtovi sedamnaest gradskih

opština Beograda i zvanična internet prezentacija Grada Beograda. Sajt Beograda je

među deset najbitnijih u kategoriji "Informacije", a u obrazloženju Redakcije časopisa PC 86 http://www.novibeograd.rs/dokumenti/Informator2010.pdf,08.03.2010.87 Prof. Dr. Vladimir Štambuk, Internet i politika, izbor tekstova, Beograd 1999.; strana 57.88 Prof. Dr. Vladimir Štambuk, Kibernetika informatika Internet, Beograd 1998; strana 222.89 Branimir Stojković, Identitet i komunikacija, Beograd 2002; strana 232-233.90 Đovani Gocini, Istorija novinarstva, Beograd 2001; strana 413.

36


stoji: "Zvanični sajt Beograda je obavezna početna tačka za sve njegove građane i goste.

Prvi tu mogu saznati koje sve službe omogućavaju funkcionisanje grada i pronaći

njihove kontakt informacije, a drugi se mogu upoznati s istorijom Beograda i bitnim

lokalitetima." Od 2001. godine, kada je uspostavljen u novom konceptu i sadržaju, sajt

prestonice je osvojio desetak domaćih i stranih priznanja. Po istraživanju pretraživača

Pogodak, sajt Beograda je druga najkredibilnija domaća Internet lokacija.Na prvom

regionalnom web festivalu Web Fest, održanom 2007. godine, u kategoriji e-Uprava, sajt

Beograda bio je treći po glasovima publike. Internet prezentaciju Beograda, za potrebe

Službe za informisanje Gradske uprave, kreirala je marketing agencija AgitPROP.91

Najobimniji materijal promotivnog i informativnog tipa ikada urađen o glavnom gradu

Srbije. Na oko 700 Internet strana u jezičke 4 verzije (srpski ćirilica i latinica, engleski i

nemački), obuhvaćeni su svi sadržaji od interesa za građane i posetioce Beograda, od

komunalnih pitanja do kulture i umetnosti. Sadrži preko 800 fotografija i ilustracija, kao i

Foto galeriju Beograda. Pored pomenutih statičnih web strana, tu je i par desetina hiljada

strana sa vestima, oglasima i aktima.92Sajt Beograda je svojevrstan Web portal sa

eksternim linkovima ka svim važnim gradskim i republičkim institucijama. Podeljen je u

11 odeljaka: Upoznajte Beograd, Život u Beogradu, Gradska vlast, Kontakt, Beoinfo

vesti, Nedeljni BG vodič, Servisne informacije, Gradski oglasi, Akta Gradonačelnika,

Beo-kom servis i Foto galerija. Beoinfo vesti mogu da se preuzimaju i putem RSS

feeda.U saradnji sa firmom "Contrast", vlasnikom elektronske mape Beograda

"PlanPlus", samo za posetioce koji dođu sa sajta Beograda obezbeđen je poseban prikaz

na mapi svih gradskih organa, ustanova i preduzeća, uz aero-foto snimak ispod mape

grada. Trenutne vremenske podatke na svakih 20 minuta, kao i vremensku prognozu za

tri dana obezbedio je "Meteos". WAP verzija sajta za pregledanje preko mobilnih

telefona nalazi se na adresi wap.beograd.rs.93 Odeljak "Upoznajte Beograd" sadrži

najbitnije činjenice o gradu, istoriju, prikaz znamenitosti, pregled ustanova kulture i

umetnosti, kao i informacije o turizmu i religiji.U odeljku "Život u Beogradu" date su

informacije o obrazovnim i naučnim institucijama, ekonomiji i biznisu,

telekomunikacijama i saobraćaju, sportu i rekreaciji, zdravstvu, životnoj sredini i

91 http://www.agitprop.rs/novosti/vesti/9-sajt-beograda-ponovo-meu-50-najboljih.html,10.03.2010.92 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1297628,10.03.2010.93 http://www.agitprop.rs/reference/radovi/internet.html,10.03.2010.

37


socijalnoj zaštiti. Tu je i vodič za investiranje u Beogradu.Organi gradske vlasti, gradske

opštine, gradska preduzeća i ustanova, kao i državna uprava, prezentovani su u odeljku

"Gradska vlast"Interakcija sa posetiocima omogućena je u odeljku "Kontakt" kroz web

formulare za pitanja gradskoj i opštinskim vlastima, prijavljivanje na mailing listu,

prijavu linkova, knjigu utisaka i anketu. Tu su i adresari gradskih organa, preduzeća i

ustanova.Posebni odeljci na sajtu su: Beoinfo vesti je dnevni pregled informacija i

fotografija o radu gradskih vlasti i gradskih preduzeća i ustanova, sa arhivom vesti od

maja 2000. godine. Beoinfo vesti mogu da se preuzimaju i putem RSS feeda. Nedeljni

BG vodič je pregled kulturnih, zabavnih, sportskih i sajamskih događaja. Servisne

informacije su dnevni izveštaji o stanju gradskih komunalnih sistema.Gradski oglasi su

oglasi, tenderi i konkursi gradskih vlasti, gradskih komunalnih preduzeća i drugih

gradskih ustanova. Akta Gradonačelnika je poseban modul prezentacije sa pregledom

dokumenata koje donosi Gradonačelnik Beograda. Beo-kom servis je vodič kroz gradske

komunalne usluge, koji pruža prvi nivo usluga elektronske uprave.94VladaRepublike

Srbije je izdala juna 2008. godine, dokument pod naslovom Preporuka za izradu web

prezentacija organa državne uprave, oslanjajući se na isto izdanje Preporuka Republičkog

zavod za informatiku i Internet iz 2005. godine.Ova Preporuka predstavlja opšti pristup i

praktična uputstva kojih se treba pridržavati pri razvoju web prezentacija organa državne

uprave.Ključni elementi izrade Internet prezentacije su grafičko rešenje, navigacija, sadr-

žaj, funkcionalnost, tehnologija, konvencija imenovanja domena organa državne uprave,

izrada obrazaca, dokumenata i tabela, izrada sistema za upravljanje sadržajem,impleme-

ntacija, testiranje, obuka i održavanje.95Poredovog dokumenta Republičke Vlade,

Republički zavod za informatiku i Internet u saradnji sa Ministarstvom za telekomunika-

cije i informaciono društvo, Stalnom konferencijom gradova i opština i Zavodom za

informatiku i statistiku Grada Beograda, organizuju obuku za predstavnike opština koje

žele samostalno da unaprede svoje Internet prezentacije, a cilj ove obuke je

osposobljavanje lokalnih samouprava za ažuriranje, unapređenje i samostalnu izradu

Internet prezentacija koje su u skladu sa preporukama za izradu Web sajtova organa

državne uprave i lokalne samouprave.Predstavnici opština kojima su u projektu „Izrada

Internet prezentacija lokalnim samoupravama“ naprevljeni Web sajtovi, kao i onih

94 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1297628,10.03.2010.95 Preporuke za izradu web prezentacija organa državne uprave, Beograd jun 2008. godine

38


lokalnih samouprava koje su zainteresovane za samostalnu izradu ili unapređenje

postojeće Internet prezentacije. Na osnovu analize prikupljenih podataka može se

zaključiti da postoji velika razlika u razvijenosti elektronskih servisa lokalnih

samouprava. Postoje opštine koje nemaju elektronske servise, niti Internet prezentacije sa

minimumom informacijama o opštini. Ovaj projekat je pokrenut da bi se pospešio razvoj

lokalnih samouprava koje su nerazvijene u ovoj oblasti, a nemaju neophodne kadrovske,

infrastrukturne ili finansijske resurse. Planira se kontinuirano održavanje izrađenih

Internet prezentacija, kao i obuka za zaposlene u lokalnim samoupravama kojima su

prezentacije izrađene, i zaposlene u lokalnim samoupravama koje su zainteresovane da

svoje Internet prezentacije unaprede i promene.96 Cilj projekta je da do kraja godine sve

opštine u Srbiji imaju zvanične internet prezentacije. Na osnovu istraživanja ministarstva

pokazalo se da tek svaka peta opština u Srbiji ima kvalitetna rešenja za internet

prezentaciju, dok 75% opština ima IKT infrastrukturu na zadovoljavajućem nivou, a 11

opština što je 9 % uopšte nema zvaničnu internet prezentaciju.97

3.3. Javne informacije

Međunarodna načela profesionalne etike u novinarstvu, bila su pripremljena pod

pokroviteljstvom UNESKO na sastancima međunarodnih i regionalnih organizacija

novinara od 1978. do 1983. godine, a objavljena na četvrtom konsultativnom sastanku,

koji je predstavljao 400.000 aktivnih novinara u svim delovima sveta, u Parizu 20.

novembra 1983. godine. Prvo načelo ove organizacije je Pravo naroda na istinitu

informaciju, koja doslovno glasi “narodi i pojedinci imaju pravo na objektivnu sliku

stvarnosti na osnovu tačnog i potpunog informisanja, i na slobodno iskazivanje svog

mišljenja u različitim kulturnim ii komunikacijskim medijima”.98 Pravo na javno

informisanje obuhvata naročito slobodu izražavanja misli, slobodu prikupljanja,

istraživanja, objavljivanja i širenja ideja, informacija i mišljenja, slobodu štampanja i

distribucije (rasturanja) novina i drugih javnih glasila, slobodu proizvodnje i emitovanja

radio itelevizijskog programa, slobodu primanja ideja, informacija i mišljenja,kao i

96 http://www.rzii.gov.rs/?current= 194 i 19597 http://www.rzii.gov.rs98 Stevan Nikšić i Ana Davičo, Etika novinarstva, Beograd 2004. godine; strana 317.

39


slobodu osnivanja pravnih lica koja se bave javnim informisanjem. U javnim glasilima

slobodno se objavljuju ideje, informacije i mišljenja o pojavama, događajima i ličnostima

o kojima javnost ima pravdani interes da zna, osim kada je drugačije određeno

zakonom.99 Informacije od javnog značaja, jeste informacija kojom raspolaže organ

javne vlasti, nastala uradu ili u vezi sa radom organa javne vlasti, sadržana u određenom

dokumentu, a odnosi se na sve ono o čemu javnost ima opravdan interes da zna. Da bi se

neka informacija smatrala informacijom od javnog značaja nije bitno da li je izvor

informacije organ javne vlasti ili koje drugo lice, nije bitan nosač informacije (papir,

traka, film, elektronski mediji i sl.) na kome se nalazi dokument koji sadrži informaciju,

datum nastanka informacije, način saznavanja informacije, niti su bitna druga slična

svojstva informacije.100 U Beogradu je za javne informacije zadužen zvanični organ

"Služba za informisanje". Ona obavlja poslove koji se odnose na: blagovremeno i

potpuno informisanje građana Beograda o radu Skupštine grada Beograda i njenih radnih

tela, funkcionisanje Gradske uprave, preduzimanje radnji u ostvarivanju osnivačkih prava

Grada u oblasti informisanja, uređivanje i izdavanje ''Beogradskih novina'', organizovanje

konferencija za novinare za potrebe Gradonačelnika, Skupštine grada, Gradske uprave i

javnih komunalnih preduzeća, uređivanje i distribuiranje dnevnog pregleda gradskih vesti

Beoinfo, organizovanje informisanja u vanrednim situacijama (poplave, sneg, zemljotresi

i druge vanredne situacije), objavljivanje oglasa, konkursa i tendera za potrebe Skupštine

grada i Gradske uprave, uređivanje i održavanje Internet prezentacije Grada Beograda

( www.beograd.rs),organizovanje medijskih kampanja i akcija Gradonačelnika, Skupštine

grada i Gradske uprave, izradu analitičkih materijala o javnom informisanju, uređivanje i

izdavanje publikacija od značaja za Grad Beograd, koordiniranje komunikacije Gradske

uprave sa javnošću, izdavanje ''Službenog lista Grada Beograda'', obezbeđivanje uslova

za rad akreditovanih novinara u Skupštini grada Beograda, davanje mišljenja i odobrenja

za upotrebu grba i zastave Grada i pripremu i praćenje akata vezanih za upotrebu grba i

zastave Grada, čuvanje foto i bibliotečke dokumentacije i stručne i administrativne

poslove za ovlašćeno lice za postupanje po zahtevu za davanje informacija od javnog

značaja.Skupština grada Beograd je osnivač Javnog radiodifuznog preduzeća "Studio

99 Zakon o javnom informisanju usvojen, 31.08.2009. godine; član 1. i 4.100 Zakon o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, član 2.

40


B".101Služba za komunikacije i koordinaciju odnosa sa građanima osnovana je aprila

2003. godine, s ciljem unapređenja i sistematskog vođenja poslova odnosa sa javnošću

kroz sve dostupne komunikacione kanale.Služba za komunikacije i koordinaciju odnosa

sa građanima vrši stručne, operativne, organizacione i administrativno-tehničke poslove

koji se odnose na rad „Informacionog centra“ i „Beogradskog pozivnog centra“ i to:

komunikaciju sa građanima u vezi sa pružanjem usluga javnih komunalnih preduzeća i

drugih subjekata, kojima je Grad poverio obavljanje komunalnih delatnosti, koordinaciju

odnosa između Gradske uprave i javnih komunalnih preduzeća i drugih subjekata kojima

je Grad poverio obavljanje komunalnih delatnosti, ostvarivanje saradnje sa

informacionim centrima tih subjekata u cilju unapređenja njihovog odnosa prema

građanima, pripremu za izdavanje publikacija u oblasti ostvarivanja prava građana na

komunalne usluge.Poseban sektor delovanja Službe jeste „Beogradski pozivni centar“

koji objedinjava komunikaciju građana sa svim javnim komunalnim preduzećima i

drugim subjektima, kojima je Grad poverio obavljanje komunalnih delatnosti kroz

jedinstveni informativni centar.Zadaci Službe za komunikaciju i koordinaciju odnosa sa

građanima (Beokom servis) jesu:podrška info-službama komunalnih preduzeća u

organizaciji, tehnici i edukaciji zaposlenih, prikupljanje i obrada informacija o stanju

gradskih komunalnih sistema (kvarovi, radovi i dr.) i plasiranje izveštaja putem

medija,prijem i obrada primedbi građana na rad gradskih komunalnih sistema,ažuriranje

baze podataka o gradskim komunalnim sistemima,formira informacionog sistema

gradskih komunalnih preduzeća, priprema publikacija i promotivnih materijala

namenjenih građanima u cilju odgovarajućeg obaveštavanja i edukacije.102 Zavod za

informatiku i statistiku vrši poslove koji se odnose na: pripremu plana i programa razvoja

jedinstvenog informacionog sistema za Grad i gradske opštine, saradnju u oblasti

informacionog sistema od interesa za Republiku,stručnu koordinaciju i saradnju,

organizaciju i rad na uvođenju, razvoju i korišćenju informatičke tehnologije za subjekte

od interesa za Grad i gradske opštine, kao i u odnosu na Republiku,utvrđivanje

metodologije, tehnologije, organizacije i standarda jedinstvenog informacionog sistema

Beograda,izradu idejnih, glavnih i izvođačkih projekata za potrebe Grada i njihovu

eksploataciju,izradu, održavanje i korišćenje zajedničkih i specifičnih baza podataka za

101 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=2054,11.03.2010.102 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=2070,11.03.2010.

41


zadovoljenje potreba Grada i gradske opštine, javne nabavke dobara i usluga računarske

opreme i periferija i komunikacione opreme, stručne konsultantske usluge kod izbora

hardvera,softvera i aplikativnih rešenja za potrebe Grada i gradskih opština, računarske

usluge zainteresovanim korisnicima,razmenu podataka i saradnju u oblasti informatike i

statistike sa institucijama u zemlji i inostranstvu, pripremu programa i utvrđivanje razvoja

metodoloških rešenja u statističkim istraživanjima od posebnog interesa za Grad, razvoj

statističke informacione osnove, organizaciju i sprovođenje statističkih istraživanja na

području Grada, statističke analize, računarsku obradu i objavljivanje rezultata

statističkih istraživanja, vođenje evidencije od interesa za Grad i druge poslove u ovoj

oblasti u skladu sa zakonom, Statutom grada i drugim propisima. Zavod vrši i poslove

vezane za korišćenje i održavanje sredstava za automatsku obradu podataka za

organizacione jedinice, kreiranje korisničkih profila i definisanje prava pristupa

podacima, postavljanje i održavanje računarske mreže, vođenje evidencije informatičke

opreme sa servisnim intervencijama i druge poslove za potrebe informatičko-tehničke

podrške u Gradskoj upravi.Zavod vrši kao poverene poslove državne uprave u oblasti

vođenja statističkih registara i učešće u pripremanju programa i metodologije statističkih

istraživanja od interesa za Republiku, kao i druge poslove koje Republika poveri Gradu u

oblasti statistike.Jedinstvenim informacionim sistemom grada Beograda (JISB)

obuhvaćeni su svi gradski organi uprave i svi organi 17 beogradskih opština. Prava

korišćenja u direktnom pristupu strogo su definisana i kontrolisana na nivou korisnika

(gradskih organa, opština, javnih preduzeća i slično).103

3.4. Javno radiodifuzno preduzeće RTV "Studio B"

Elektronski mediji omogućavaju simultanost i sveprisutnost, a sadašnjost je dopunjena

slikama prošlosti. U informativnim tv-emisijama gledaoci istovremeno vide ono što se

upravo dogodilo, kao i dokumentarne slike onoga što se već dogodilo u prošlosti.Ovakvi

mediji u sve većoj meri nisu samo prenosioci nečega što se nezavisno od njih događalo

već su i stvaraoci događaja. Veliki sportski i muzički spektakli se organizuju samo uz

pretpostavku njihove medijske prezentacije i eksploatacije.104 Televizija je

103 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=2050,12.03.2010.104 Branimir Stojković, Kulturna politika evropskih integracija, Beograd 1995; strana 46.

42


najprihvaćenije i najprodornije sredstvo javnog komuniciranja. TV program prosečan

gledalac apsorbuje između 3 i 6 časova dnevno. Najverniji gledaoci su deca, domaćice i

penzioneri, a TV je za zaposlene i studente prihvatljiv u večernjim časovima. Televizija

je stalno otvoreno polje za sukobljavanje mišljenja i obogaćivaje duha nacije, ona je

idealno mesto za razvoj demokratsko uređenog društva.105Danas je gledanje televizije

najpopularnija zabava na svetu. Na kraju XX veka u britaniji oko 94% domaćinstava ima

barem jedan TV prijemnik. Britanci prosečno provedu preko 25 sati nedeljno gledajući

televiziju. U SAD je ustanovljeno da prosečni gledalac dnevno provede 5 sati ispred

televizora. Procenjeno je da je sahranu princeze Dajane u septembru 1997. godine koja je

iz Londona prenošena u celom svetu, gledalo oko dve i po milijarde ljudi.106 Radio Studio

B je 1. aprila 1970. osnovala grupa novinara dnevnog lista "Borba", kao prvu stanicu

izvan sistema državnih elektronskih medija. Uređivačka politika je bila potpuno

revolucionarna za to vreme - gradski radio sa mnogo muzike i maksimalno tri minuta

govora između dve muzičke numere. Već 1971. pokrenut je i Drugi program na srednjim

talasima i to prevashodno muzički, sa vestima na svaki sat, što je dovelo do toga da ovaj

program, zbog vesti, bude izuzetno slušan. Kasnije je pokrenut i Treći program, sa

isključivo ozbiljnom muzikom, a osnovani su i produkcija gramofonskih ploča i

produkcija TV reklama.U osamdesetim godinama 20. veka zaštitni znak Studija B bio je

pesnik i pisac "za malu i veliku decu" Duško Radović. Njegovi aforizmi i humorističko-

satirični komentari u čuvenoj emisiji "Beograde, dobro jutro" bili su iskren i topao pogled

sa 21. sprata "Beograđanke" na Beograd i Beograđane. Duško Radović je kreirao i logo

Studija B. Drugi znak prepoznavanja Studija B je takođe iz Jutarnjeg programa - Đoko

Vještica, novinar, urednik i voditelj koji je uspostavio nove standarde komunikacije sa

komunalnim preduzećima direktnim uključenjima njihovim rukovodilaca u program i

nimalo nežnim propitivanjem o stanju komunalnih sistema. Nezavisna televizija "Studio

B" prvi put je pokrenuta 28. marta 1990. godine, ali su joj tadašnje vlasti ubrzo zabranile

rad. Nedržavni i netržišni mediji, stalna su kost u grlu državne vlasti, i služe prvenstveno

kao sredstvo komunikacije za građane koji žive u izdiferenciranom i horizontalno

organizovanom civilnom društvu.107 Konkurencija se javlja u sferi medija kao prirodna

105 Miodrag Ilić,Televizijsko novinarstvo,Beograd 2003. strane 9-17.106 Dejvid Mek Kvin, Televizija, Beograd 2000; strane 13-14.107 Džon Kin, Mediji i demokratija, Beograd 1995. strana 9.

43


posledica, iz potrebe da TV program, kao jedinstven proizvod, bude bolje kotiran na

tržištu.108 NTV Studio B ponovo kreće 19. novembra 1990. kao jedina stanica sa

uređivačkom politikom potpuno drugačijom od tadašnjih državnih medija. U to vreme je

Studio B postao privatno akcionarsko društvo. Sledeći pokušaj gašenja Studija B bio je 9.

marta 1991. kada su režimu smetale slike sa ulica Beograda na kojima se dešavao prvi

veliki opozicioni protest. Studio B ipak nije bio ugašen, ali su kasnije vršeni veliki pritisci

na njegove poslovne partnere i oglašavače.Od 1996. osnivačka prava nad Studijom B

preuzima Skupština grada Beograda (tada pod kontrolom socijalista), a time i pravo da

imenuje rukovodstvo, što je dovelo do odlaska jednog broja poznatih novinara. Deo njih

se vraća 1997. posle promene gradske vlasti, ali potom opet dolazi do velikog političkog

upliva u novinarski posao, što je kulminiralo 17. maja 2000. Tada je oružanom

policijskom akcijom Studio B zauzet, raspuštena dotadašnja uređivačka ekipa i dovedeni

su novinari prorežimskih medija.109 Posle 5. oktobra 2000. godine, stvari se menjaju.

Medjutim, početkom 2001. godine, oprema je bila toliko zastarela da je bilo pitanje

trenutka kada će RTV STB prestati sa radom, zbog tehničke neopremljenosti.

Zahvaljujući sluhu tadašnjih gradskih vlasti odlučeno je da se kompletna radio-televizija

obnovi. Kupljena je nova tehnika, uvedena savremena tehnologija, renovirane

prostorije... Televizija je tako"umivena" počela da funkcioniše u maju 2004. a radio,

kompletno obnovljen 2007 godine. RTV Studiob B danas poseduje reportažna kola,

mobilne linkove i emituje program 24 sata dnevno. Pošto je preraspodelom frekvencija

STB dobio frekvenciju za region grada Beograda, od 2008. godine jasno je promenjen

programski koncept u gradsku, urbanu radio-televiziju. Pošto je preraspodelom

frekvencija STB dobio frekveciju za region grada Beograda, od 2008. godine jasno je

promenjen programski koncept u gradsku, urbanu radio-televiziju. STB, 2010.godine

emituje sedam sati dnevno živog gradskog informativnog programa, pravi različite

emisije, emituje kavalitetan muzički i serijski program. Od 2007. razvija se sajt, a od

2009. i teletekst. Od 2009., Studio B se priključio projektu Nacionalne sinergije, tako da

u jednom delu programa preuzima, istovremeno kad i više regionalnih i lokalnih

televizija u Srbiji, kvalitetne filmove, serije i dečiji program110.Danas je Studio B gradska

108 Miodrag Ilić, Medijske imperije, Beograd 1997. strana 151.109 http://www.beograd.org.yu/cms/view.php?id=2207,12.03.2010.110 http://www.studiob.rs/onama.php,12.03.2010.

44


RTV kuća, koja u svom sastavu ima:TV Studio B - 24 sata programa, sa vestima, kontakt

i talk show programima, muzikom, filmovima, serijama i dokumentarnim programima.

Radio Studio B ima 24 sata programa, sa vestima, kontakt i talk show programima i

mainstream muzikom. Sve informacije važne za funkcionisanje grada, vesti iz zemlje i

sveta, razne teme, nalaze se na www.studiob.rs.

II Uporedne analize rada informativnog

sistema Beogradopštine, studije slučajeva

1. Novi Beograd

Na osnovu "Informatora o radu Gradske opštine Novi Beograd" iz marta 2010.godine,

nosilac posla oko funkcionisanja informativnih sistema u Gradskoj opštine Novi

Beograd je Služba za skupštinske poslove. Pored ostalih poslova ova Služba se bavi i

informisanjem javnosti o radu Skupštine opštine, predsednika gradske opštine, Veća

gradske opštine i drugih organa, zatim u njenoj nadležnosti je i protokol i odnos sa

javnošću, kao i sačinjavanje odgovora na dopise upućene predsedniku gradske opštine,

Veću gradske opštine i načelniku uprave. U okviru Kabineta predsednika opštine, postoji

zadužena osoba za poslove odnosa sa javnošću i informisanje. Za ovu vrstu posla, po

sistematizaciji radnih mesta u opštini, potreban je VII stepen stručne spreme, fakulteta

društvenog smera, poznavanje rada na računaru i jednog svetskog jezika. U opisu poslova

za ovo radno mesto, određeno je sledeće: stara se o kontaktima sa medijima, obavlja i

druge poslove informisanja javnosti, imenovanih, postavljenih i zaposlenih lica, ažurira

web sajt i press kliping, priprema materijal za predstavnike sredstava javnog

informisanja, informiše javnost o radu Opštine, priprema i uređuje Bilten o radu Opštine,

odgovara na pitanja pravnih i fizičkih lica preko interneta i obavlja druge poslove po

45


nalogu šefa.111 Stub informativnog sistema Gradske opštine Novi Beograd predstavlja

zvanični sajt opštine. Sajt je jednostavno najjeftiniji način da se dođe do informacije, zato

su lokalne vlasti na ovoj opštini odlučile da informacije preko interneta i oficijalnog sajta

opštine budu glavni izvor informacija. Postoji još jedan razlog, Novi Beograd je po

statističkim podascima opština sa najviše stanovnika u Beogradu, ali i sa blizu 48.000

zaposlenih.112U poslednjoj deceniji zbog regulisanih imovinsko-pravnih odnosa po

pitanju građevinskog zemljišta na teritoriji gradske opštine Novi Beograd otvoreno je

mnogo preduzeća i firmi. Tendencija rasta cena nekretnina, dovodi do priliva mlađe

zaposlene populacije, a odliva starijeg stanovništva, koje prodaje svoje nekretnine i

odlazi u opštine gde je cena stambenog prostora nešto niža. Mlađa populacija je logično

naviknuta na korišćenje interneta i informacija preko web sajtova, što je novobeogradsku

lokalnu vlast opredelilo za ovakav način informisanja građana Novog Beograda. Životno

doba je najvažnije za brzinu širenja informacionih magistrala. Mladi prvi usvajaju nove

navike, oni su vrlo brzi u prihvatanju i korišćenju informatičkih sredstava, koja već

ukazuju na masovno korišćenje internet informacionih pravaca. Da bi se ove navike u

korišćenju interneta generalizovale, potrebno je da prođe najmanje jedna generacija (20

do 25 godina).113 Sajt se redovno ažurira, i postoji varijanta na latinici i ćirilici.

Najznačajniji segment na web sajtu www.novibeograd.rs je arhiva vesti, koja poseduje

svakodnevne servisne i dnevne informacije vezane za teritoriju opštine Novi Beograd. U

periodu od 1. januara do 31. marta 2010. godine, ukupno u arhivi vesti postoji 73

informacije. Informacije su iz različitih segmenata funkcionisanja opštine, teme su

isključivo lokalne, novobeogradske i svakodnevne. Komunalni problemi i njihovo

rešavanje je najčešće pominjano u arhivi vesti, ali isto tako kao vest se pominju i razne

manifestacije, izložbe, konkursi, sportska takmičenja između škola, prezentacije,

informacije o skupštinskim sednicama, razna obaveštenja, javni poziv i apeli

sugrađanima, mesečni i godišnji izveštaji komunalnih inspekcija, informacije o

međuopštinskoj saradnji...Sam sajt je podeljen u 7 delova: O Novom Beogradu, O

opštini, Privreda, e-Uprava, NBG info, Kontakt i Korisni linkovi. Odeljak "O Novom

Beogradu" sadrži najvažnije podatke o opštini, (činjenice, fotografije, kultura, crkve,

111 Informator o radu Gradske opštine Novi beograd, mart 2010. godine, strana 61.i 64.112https://zis.beograd.gov.rs/upload/G_2008S.pdf, 27.03.2010. 113 Antoan Iris, Informacione magistrale,Beograd 1999. godina, strana 113.

46

http://www.novibeograd.rs/


obrazovanje, zdravstvo, sport, turizam, saobraćaj, ambasade i mapa Novog Beograda). U

delu "O opštini" date su informacije o (Gradskoj opštini Novi Beograd, preduzeća i

ustanove GO Novi Beograd, republička i gradska preduzeća i ustanove, opštinski

projekti, međunarodna saradnja, dokumenta, statut GO Novi Beograd, informator o radu

GO Novi Beograd, strateški plan opštine i nagrade i priznanja). Tu je i deo "Privreda" sa

podatcima o (lokacija i tržište, infrastruktura, ljudski i prirodni resursi, privredni sektori,

bankarstvo, ulaganja i industrijske zone). Segment "E-Uprava" je podeljen u 12 delova

(Odeljenje za opštu upravu, naručivanje dokumenata putem Interneta, naručivanje

dokumenata putem govornog automata, SMS Servis, proverite birački spisak, zahtevi za

birački spisak, odsek za opštu upravu, pisarnica i arhiva, odeljenja za građevinske i

komunalne poslove, imovinsko-pravne i stambene poslove, društvene delatnosti i

inspekcijske poslove). "NBG info" je posebno značajan zbog teme o kojoj se bavimo u

ovom radu, a podeljen je na (vesti, arhiva vesti, kalendar događaja, NBGD Danas i

youtube kanal). Deo "Kontakt" sadrži (adresa i radno vreme, važni telefoni, kamera u

zgradi opštine, WiFi, linkovi i postavite pitanja). Poseban deo čine "Korisni linkovi" sa

sledećim sadržajem (Novobeogradska kulturna mreža, Kancelarija za mlade, predložite

Predsedniku opštine Nenadu Milenkoviću, Građanin inspektor prijavite komunalni

problem, Centar za razvoj lokalne ekonomije Novog Beograda (CRLE), Stalna

konferencija gradova i opština, Sportski centar "Novi Beograd" i Merenje alergenog

polena).114 Sa dnevnim listom Danas, GO Novi Beograd je izdavala NBGD Danas,

zamišljen kao bilten, koji je u periodu od juna 2004. godine, do aprila 2008.godine izašao

u šest brojeva (2004. u junu i septembru, u 2005.septembru, u 2006. u februaru, u 2007. u

januaru i poslednji broj izlazi aprila 2008. godine). Bilten je imao 8 strana, i isključivo se

bavio pitanjima i temama vezanim za Novi Beograd, počevši od komunalnih problema,

preko izveštaja sa manifestacija, skupova, kulturnih događaja...Svih 6 brojeva i danas se

nalaze na zvaničnom web sajtu opštine, u delu NBG info, odeljak NBGD Danas. Youtube

kanal kao deo segmenta NBG info u video i audio formi prati izjave predsednika opštine

Nenada Milenkovića povodom važnijih događaja vezanih za život opštine. Posebno

značajno je uspostavljanje sistema WiFi, kao odgovor na potrebe građana u Opštini Novi

Beograd. Bežično umrežavanje, WiFi, nije nova tehnologija ali je tek od skoro postala

114 http://www.novibeograd.rs/,10.04.2010.

47


jedna od glavnih upotrebnih servisa. Koje su pogodnosti korišćenja bežičnih mreža?

Prednosti prenosivih kompjutera su jedna od glavnih pokretača usvajanja bežičnih mreža.

Danas, oko 50% novih laptop kompjutera sadrže ugrađene komponente koje podržavaju

korišćenje bežičnih tehnologija. Svi najnoviji modeli Apple laptopova sadrže i WiFi i

Bluetooth (mogućnost korišćenja radio signala za prenos podataka i umrežavanje).WiFi

tačke su sada postavljene da pokriju šalter salu i salu za konferencije. Da biste pristupili

ovoj usluzi, potrebni su vam lap top kompjuter ili PDA (džepni kompjuteri) koji imaju

ugrađenu WiFi mogućnost i koji poseduju program za razgledanje Internet sadržaja.

PayGo (plati i kreni) bežično vreme za korišćenje možete kupiti uz pomoć vaše platne

kartice (najčešće kreditne ili debitne) preko Interneta, ali se opština Novi Beograd uz

saradnju sa svojim provajderom odlučila da ovaj servis ne naplaćuje. WiFi tačke u svetu

postoje u ulaznom holu administrativnih zgrada, kafeu, restoranu, konferencijskom centru

i trgu/pijaci.... Današnja radna snaga, opremljena sa PDA, laptopovima i ostalim sličnim

mobilnim uređajima, zahteva pristup mreži ma gde da se nalaze, bez maltretiranja koja

dolaze sa fiksnom mrežom. WiFi omogućava svakoj vrsti elektronske komunikacije i

poslovanju da postavi mrežu mnogo brže, po nižoj ceni i da sa većom fleksibilnošću nego

što bi to bilo sa fiksnim, žičnim sistemom. Produktivnost se takođe povećava jer radnici

mogu ostati povezani sa mrežom duže i mogu sarađivati sa svojim kolegama i

saradnicima kako je i kada je to potrebno. WiFi mreže su fluidnije od fiksnih mreža.

Mreža više nije fiksna stvar već se može napraviti ili razmontirati u toku popodneva

umesto dana i nedelja koje su potrebne za stvaranje struktuirane mreže kablova.115

"Predložite Predsedniku opštine Nenadu Milenkoviću" pripada grupi korisnih linkova

koji su tako oynačenih na web sajtu opštine. Osnovna ideja ovog linka sastoji se u dobroj

komunikaciji na liniji predsednik opštine-građani. Početkom 2009. godine u pisanoj

formi Novobeograđanima je poslato, na kućne adrese, pismo predsednika opštine. Cilj

pisma je povratna informacija, koja bi pomogla da se iz prve ruke čuje od građana koji

su gorući problemi u opštini. Kako ih prevazići? Koje su nove ideje i predlozi. Na ovaj

način lokalna vlast bi racionalnije trošila budžetska sredstva, a građani koji su bliže

problemu slali opštini signale na prave i velike komunalne probleme. Predlozi su slani na

adresu Opštine Novi Beograd, sa naznakom "Predlozi predsedniku opštine", i na e-mail

115 http://www.novibeograd.rs/?jez=&p=54,56,64;11.04.2010.

48


adresu [email protected]. Pored elektronske forme građanima je bila dostupna

i kutija u holu opštine i Uslužnog centra u blok 70, a pisma su mogla biti dostavljena i u

18 mesnih zajednica na Novom Beogradu. U okviru ideje da Novi Beograd izgleda lepše

i urednije, građani se mogu uključiti u akciju " Građanin inspektor, prijavite komunalni

problem ". Potrebno je ispunite formular, koji ukazuje na problem, sa ili bez fotografije, i

poslati na adresu klikom na dugme “Slanje”. U roku od 48 časova dobija se odgovor o

statusu rešavanja opdređenog problema.Publikcija NBG (www.nbg-online.net).Besplatna

mesečna publikacija, izlazi od maja 2008.Plastificirane tvrde korice, ekstra kvalitetan

papir, u punom koloru.Ova publikacija se distribuira u zgradi opštine Novi Beograd,

poslovnoj zgradi GTC kapija, Sava Centar, šoping centri Immo centar, TC

Piramida,Deltacentar,TurističkaOrganizacija Beograda i palata „Beograđanka“, kao i

prostor TOB-a u palati „Albanija“.Tiraž je 30.000 primeraka. Publikaciju izdaje

marketinška agencija BG Impressum, koja se bavi reklamom i propagandom.116 Cilj

agencije je da osavremeni i poboljša kvalitet lokalnih medija, pod sloganom "Misli

globalno, deluj lokalno!". Štampanje ne finansira Gradska opština Novi Beograd, a

jedina veza ovog reklamnog biltena i opštine je, da publikacija koristi pojedine

informacije koje se nalaze na web stranicama opštinskog sajta. BG Impressum je za dve

godine izdala 13 brojeva publikcija NBG. U 2008. godini 5 brojeva (maj, jul-avgust,

septembar, oktobar i decembar), u 2009. godini ukupno 7 brojeva (februar, mart, april,

maj, jun-jul, avgust i novembar) i u tekućoj godini januarski broj.Časopis ukupno ima 52

strane. O Novom Beogradu ukupno ima tekstova na 14 strana, uglavnom sa komunalnim

temama,intervijui, predstavljanjem određenih službi, najave događaja, info telefoni i

kulturni sadržaj. Od toga, primera radi u poslednjem broju iz januara 2010. godine

(Novogodišnje izdanje), 16 strana je sa reklamnim sadržajem. Na osnovu reklama,

publikacija NBG se najvrećim delom i finansira. Od strane 41. do 50. časopis je na

engleskom jeziku, prvenstveno zbog velikog broja stranih državljana koji su poslom

vezani za teritoriju opštine Novi Beograd. Marketinška agencija BG Impressum, sličan

projekat radi i na opštini Vračar. Časopis izlazi pod nazivom "V kao Vračar". Dosada je

od od aprila 2007. do marta 2010. godine izdato ukupno 23 broja. Uređivačka politika

ove publikacije je potpuno istovetna biltenu NBG. Izlazi na 40 do 44 strane, u zavisnosti

116 http://www.bgimpressum.com/,16.04.2010.

49


od broja, a tiraž je 7000 primeraka. Pored svega u dnevnim novinama, radio stanicama i

velikom broju televizijskih programa, prvenstveno na kanalima RTV "Studio B", može se

pročitati, čuti i videti mnoštvo informacija o Novom Beogradu i njegovim žiteljima.

2. Zemun

U Službi za skupštinske poslove i informisanje Gradske opštine Zemun, postoje dve

unutrašnje organizacione jedinice, odsek za skupštinske poslove i grupa za informisanje i

protokol, kao i segment ’’Zemunske novine’’ koji pripada datoj Službi, ali funkcioniše

separatno, u okviru redakcije kojom rukovodi glavni i odgovorni urednik, odnosno

zamenik.Odsek za skupštinske poslove obavlja stručne i organizacione poslove za

Predsednika Opštine, Skupštinu opštine, Veće i njihova radna tela i odborničke grupe

Skupštine, kao i stručne, organizacione i administrativno-tehničke poslove za potrebe

mesnih zajednica, njene organe i tela i druge poslove u skladu sa Odlukom o obrazovanju

mesnih zajednica. Grupa za informisanje i protokol, koja nas posebno interesuje

koncentrisana je na sledeće poslove: saradnja sa medijima, priprema saopštenja za

javnost, odgovore novinarima, zakazuje i priprema medijske nastupe, priprema pres

material za novinare, organizuje konferencije za štamšu, priprema presek dnevne štampe

i kvalitetnu analizu novinskih članaka svakog meseca, redovno informiše javnost o svim

dešavanjima na treritoriji opštine, uređuje opštinsko informativno glasilo, priprema

tekstove i uređuje opštinski sajt, obavlja poslove internog informisanja, obavlja

distribuciju i arhivu elektronske pošte obavlja stručne, organizacione i administrativno-

tehničke poslove oko organizovanja poseta i prijema kod Predsednika, zamenika

Predsednika i članova Veća, priprema odgovarajuće informatičko-analitičke izveštaje i

druge materijale iz delokruga rada Uprave za potrebe organa opštine, učestvuje u

organizaciji zvaničnih manifestacija opštine u svim segmentima, obavlja stručne,

organizacione i administrativno tehničke poslove na izdavanju glasila “Zemunske

novine”, kao i obavljanje drugih poslova u skladu sa zakonom i podzakonskim aktima.

Zvanični portal GO Zemun i bilten za interno informisanje gradjana.“Informatoro radu

50


Gradske opštine Zemun” nije na web sajtu. Informator ne postoji ni u elektronskoj ni

pisanoj formi, a zakon na to obavezuje. Državni organ, najmanje jednom godišnje,

izrađuje informator sa osnovnim podacima o svom radu. Precizne podatke o načinu

izrade informatora možemo naći u Zakonu o slobodnom pristupu informacija od javnog

značaja (“Sl.glasnik RS”,br.120/2004) članovi 39.40.i 41. Web sajt je redovno ažuriran.

Postoji samo ćirilična verzija, ako izuzmemo deo na engleskom jeziku. U delu

“Najnovije vesti”, u periodu od 1. januara do 31. marta 2010. godine, ukupno je

objavljeno 36 informacije. Informacije su isključivo lokalne, kao i na sajtovima u gotovo

svim beogradskih opština. Najčešće se u vestima na sajtu pominju komunalni problem,

manifestacije, obeležavanje verskih praznika, izložbe, sportska takmičenja, razne

humanitarne akcije i donacije, kao i međunarodna saradnja...Zvanična prezentacija

Gradske opštine Zemun, na web sajtu podeljena je u osam delova: Naslovna, Opštinska

vlast, Opštinska uprava, O Zemunu, Arhiva vesti, Mapa sajta, Kontakt i Foto galerija.

Prvi deo „Naslovna“ sadrži nekoliko veoma važnih segmenata (Municipality of Zemun –

prezentacija GO Zemuna na engleskom jeziku, Servis za građane-izvodi iz matične

knjige rođenih, venčanih i umrlih, državljanstvo, kao i razni zahtevi odelenja za građevi-

nsko-komunalne i opšte poslove, Korisni linkovi-Grad Beograd, Narodna kancelarija

Predsednika Republike, Narodna Skupština Republike Srbije, Vlada Republike Srbije,

Beo-kom servis, Beograd put, JKP Zelenilo Beograd, Gradske pijace, GSP Beograd,

Infostan, Stalna konferencija gradova i opština, Zavod za informatiku i statistiku, Birački

spisak Grada Beograda i Sveobuhvatna reforma propisa, Najnovije vesti, Obaveštenja i

Vreme, koje web sajt preuzima od Meteosa,sa podacima i prognozom za narednih 4dana).

Odeljak „Opštinska vlast“ nabraja rukovodstva Skupštine Gradske opštine Zemun

(predsednik, sekretar, odbornici i komisije), zatim i rukovostva Gradske opštine Zemun

( predsednik, njegov zamenik, pomoćnici, ćlanovi veća i javno pravobranilaštvo).

Segment „Opštinska uprava“ je podeljen u tri dela, ( načelnik uprave, interna budžetska

kontrola i organizacione jedinice koje su podeljene u osam službi i odelenja).Odeljak „O

Zemunu“, podeljen je u 9 delova: opšti podaci su podeljeni u još tri dela, zatim istorija,

kultura koja je podeljena u još osam stranica, potom saobraćaj i telekomunikacije,

turizam i ugostiteljstvo, privreda, prosveta, zdravstvo i sport.“Arhiva vesti“ čuva podatke

za 2009. godinu. „Mapa sajta“, „Kontakt“ sa tri stranice: gde se nalazimo, adresar i

51


korisne adrese i telefoni. Kao poslednji deo je „Foto galerija“ sa fotografijama Zemuna i

njegovih gradonačelnika.Posebno važan je deo „Servis za građane“ gde stanovništvo u

elektronskoj formi može naručiti potrebna dokumenta, ili odpštampati razne vrste

zahteva. Kod dela „Obaveštenja“ građani mogu otvoriti sledeće stranice: Statut Gradske

opštine Zemun, Javni oglas za uvid u birački spisak, Izborna komisija i formulari za

podnošenje kandidature, Odluke o izradi plana generalne i detaljne regulacije dela

Gradske opštine Zemun, JP „Poslovni prostor“, Zemunske novine, Servis građana i

Dežurna služba građevinske inspekcijeU okviru sajta nalazi se i zvanična web prezentcija

pozorišta i opere Madlenijanum, sa važećim repertoarom nekoliko banera: organizacija

NALED, Kancelarija za lokalni ekonomski razvoj u okviru koga su vodič za investitore i

listing komunalnih cena i usluga.Pored ovog zvaničnog sajta Gradske opštine Zemun,

postoje još nekoliko altrnativnih web sajtova čiji kreatori su privatna lica, koji ovaj posao

rade iz ljubavi ili finansijke koristi.Nabrojaćemo neke posećenije sajtove(infozemun.com,

mojzemun.com, zemun.info...). Na ovim sajtovima ima puno reklamnog, informativnog,

kulturnog, komunalnog sadržaja. Svakako uloga ovakvih alternativnih sajtova nije

zanemarljiva, ali je nedovoljno popularisana među građanima. Tu se piše o vremenskoj

prognozi, ekologiji, dnevne kursne liste, ankete, planiranim isključenjima vode i struje,

sportu i rekreacijni, preduzećima, restoranima, klubovima i hotelima u Zemunu, i još o

mnogo čemu. Gradska opština Zemun ima i svoj zvanični bilten za interno informisanje

građana i organa u GO Zemun, sa nazivom „Zemunske novine“. Ovaj bilten izlazi već

punih 20 godina, i ukupno je do sada izašlo 317 brojeva. U zavisnosti od uređivačke

politike i budžeta određivan je bio tiraž i broj strana biltena. U 2008. godini tiraž je

iznosio 2000 primeraka na 36 strana, a 2009. tiraž je povećan na 5000 primeraka, sa nešto

kvalitetnijim papirom i štampom, ali zato je smanjen broj strana na 16. Poslednja tri broja

iz 2009. nalaze se na opštinskom web sajtu u elektronskoj formi.117Bilten je okupiran

problemima i temama koje se tiču isključivo Zemuna, počevši od komunalnih pitanja,

preko izveštaja sa manifestacija, skupova, kulturnih događaja...Svi događaji su

potkrepljeni velikim brojem fotografija. Na poslednjoj strani korica biltrena, nalazi se

info vodič za građane sa važnim adresama i telefomnima u opštini, njenoj upravi, mesnim

zajednicama, kao i komunalnim preduzećima, kulturnim i zdravstvenim ustanovama i

117 http://www.zemun.rs/nova/prezentacija/zemunske_novine.html,05.05.2010.

52


službama i servisima Grada Beograda.Služba za informisanje i protocol( u daljem tekstu

PR služba )ima raznolik tim ljudi:dva novinara, poslovni sekretar, etnolog i antropolog,

andragog, teolog, lektor i redakcija Zemunskih novina sastavljena od iskusnih novinara i

publicista.Vezana je uz kabinet predsednika, tako da je dobro pozicionirana. Šef službe je

iskusan klinički psiholog, što olakšava prihvatanje ideja i prepoznavanje potreba, čini

komunikaciju lakom, i neverbalnu i verbalnu unutar tima, same službe. Ova raznolikost,

zapravo poželjna i emocionalna i intelektualna širina svakoga člana tima, čini dobru

osnovu za uspešan PR. Nova organizaciona šema Opštine, PR službi otvara vrata za šire

delovanje, naročito na poboljšanju interne komunikacije, što uslovno vodi boljoj

eksternoj komunikaciji.Plan rada za 2006. godinu PR službe jeste okosnica promena u

kulturi organizacije. Naročito je važna kampanja koja se odnosi na položaj MZ. Cilj je

prenošenje svih dešanja iz centra Opšine na periferiju, naročito na vangradske MZ.

Stanovništvo tih mesnih zajednica se uglavnom bavi poljoprivredom i stočarstvom, ali je

razvijena i mala privreda, tako da sadržaj PR aktivnosti mora da bude primeren.Akcija

izmeštanja nekih šaltera na teritoriju MZ, ima za cilj stvaranje radnog efekta, veće

angažovanosti tamo zaposlenih i prenošenje korporativne kulture i korporativnog

identiteta na mikro planu. Tu je važna dimenzije dvosmerne komunikacije i povratna

informacija koja je jedino validna na nivou lokalne zajednice. Tako će primljena

informacija o potrebama građana sa te MZ biti pravilno « pročitana « i prosleđena dalje,

kako bi se odgovarajuće reagovalo,odgovorilo.Aktivnosti PR službe odnose se na sve in-

dentifikovane javnosti: prvenstveno građani, pomenuti projekti u okviru opštinske

uprave, posebni projekti, proslave praznika, proleće i leto na Dunavu, Lidu, Gardošu

učestvovanje u tribinama i razgovori građana sa odbornicima opštine i članovima

opštinskog veća, ista praksa u okviru MZ, na određene teme koje zanimaju građane, a

izdvojile su se kao potrebne u analizi paketa za sugestije i pritužbe, moguće je da opština

bude organizator posebnih razgovora sa komunalnim preduzećima, kao bi se pomoglo da

se određeni problemi reše mobilizacija građana od strane opštine da se izvrši pritisak na

gradske, republičke vlasti, da se neki problemi lokalne zajednice reše uy pomoć

udruženja građana, pomoć opštine u realizacaziji svakog projekta i zajedničke akcije. Sa-

radnja sa Udruženjem Roma i učešće u projektima EU u segmentu socijalizazije romske

zajednice, poboljšanja uslova života, uključivanja Roma u institucije i provođenje

53


planske edukacije romske dece. Briga o izbeglicama i raseljenim licima, koordinacija

akcija sa Komeserijatom za izbegla i raseljena lica, NVO, humanitarne akcije. Na nivou

opštine oformiti kancelariju koja bi u ličnom kontaktu informisala izbegla i raseljena lica

o njihovim pravima, pomagala u ostvarivanju tih prava, savetovala ih i uključivala u

projekte edukacije, socijalne programe i programe uključivanja u lokalnu zajednicu.

Važan segment treba da bude ostvarivanje saradnje sa ljudima od uticaja i značaja, ta

sradnja mora da bude kontinuirana i na opštu korist. Mobilizacija persona od uticaja

Opštini pomaže da trenutno mnoga zatvorena vrata otvori.Animiranje privrede od strane

opštine da bude učesnik određenih društvenih, kulturnih, sportskih i humanitarnih akcija.

Naročito u segmentu pomoći deci, ugroženima i zapostavljenima iz bilo kog razloga. Na

inicijativu opštine saradnja kroz projekte,akcije između privrede i prosvete , zdravstava i

kulture.Opština sa svoje strane privredi nudi prostor i pomoć u realizaciji sajamskih

aktivnosti, organizovanje seminara i konferencija značajnih za razvoj privrede,

promocija privrede koja se razvija na teritotiji opštine. Mogućnost edukacije građana, u

delu poljoprivrede, stočarstva i projekata koje privreda nudi garđanima. Saradnja sa

Poljoprivrednim fakultetom, Institutom za kukuruz, Centrom za pesticide i zaštitu životne

sredine i Veteronarskim zavodom na projektima edukacije u prigradskim MZ. U ovaj

projekat treba da budu uključene i firme koje se bave prodajom proizvoda za

poljoprivredu i stočarstvo. Poboljšati saradnju sa institucijama iz Grada i Republike,

potrebno je animirati(Republički i Gradski zavodi za zaštitu životne sredine, Ministarstvo

za nauku i zaštitu životne sredine, Institut za istraživanja u poljoprivredi ...)i sve instituci-

je ovoga karaktera da učestvuju u ovakvim edukativnim kampanjama Opštine. Zatim sve

NVO čiji je delovanje vezano za razvoj ovih delatnosti. Organizacije pri zemljama EU

koje bi pomogle da se uvedu evropski standardi u poljoprivredi i stočarstvu.Realizacija

projekata u saradnji sa: Gerentološkim zavod, Domom za lica sa invaliditetom, Školom

za decu sa specijalmim potrebama, Školom za decu sa oštećenim vidom ....projekti bi se

realizovali u saradnji sa NVO, Udruženjima roditelja, institicijama kulture, Pozorištima...

Animiranje studenata Više medicinske škole da uzmu učešće u ovakvim projektima

humanitarnog i edukativnog karaktera. Saradnja sa opštinskim, gradskim i republičkim

Crvenim krstom (zajednički projekti). Projekti zdravstvene prevencije sa Zdravstvenim

ustanovama koje se nalaze na teritoriji Opštine, sprovode se zajedno za Gradskim i

54


Republičkim zavodom za zaštitu zdravlja, i odnosi se na odsek prevencije, odnosno

opštu prevenciju.Poseban projekat je prevencija bolesti zavisti, ciljna grupa su deca i mla-

di. Donacije Vlada zemalja EU za projekat Umetnošću protiv droge. Na projektima

zaštite sloboda i prava deteta, preporučuje se veza sa UNICEF, NVO, kao i sa

Ministarsvom za ljudska i manjinska prava, saradnja sa školama i socijalnim ustanovama.

Saradnja sa Verskim zajednicama zajedno sa Ministarsvom vera na Projektima za razvoj

tolerancije i suživota. Afirmacija osobenosti versko- kulturnih zajednica i prezentazija

kulturne baštine i uticaja jednih na druge. Učešće Opštine u verskim svetkovinama i

projektima koje organizuju verske zajednice. Pomoć da se u sardnji sa Gradom i

Gradskim i Republičkim zavodom za zaštitu spomenika realizuju projekti obnove

hramova. Na istom nivou treba animirati zaintersovane javnosti da učestvuju u

projektima obnove starog gradskog jezgra, i važnih kulturno- istorijskih zdanja (Zavičajni

muzej, Gardoš kula...). Uz saradnju sa Društvom prijatelja dece Zemuna, Turističkim dr-

uštvom Zemun i gradskim turističkim savezom, kao i sa Ministarstvom za trgovinu,

turizam i usluge raditi na promociji Zemuna, kao mesta susreta dve kulture, istoka i

zapada.Povezivanje sa diplomatskim korom, zajedničke prezentacije i razmena kulture i

umetnosti.Povezivanje i saradnja sa susednim Opštinama, sa Gradovima u regionu i šire.

U okviru akcije povezivanja sa Gradovima sveta, ostvariti saradnju sa Privrednom

komorom Beograda i Srbije. A u segmentu kulture i umetnosti Opština može da bude

most povezivanja i razmene stvaralaštva i baštine. Povezivanje sa lokalnim samouprava-

ma u zemljama članicama EU, kao i sa lokalnim samoupravama zemalja koje su prošle

kroz period tranzicije i čije nam iskustvo može biti korisno i primenjivo. Svi projekti

vezani za razvoj lokalne samouprave se kordiniraju sa Ministarstvom za državnu upravu i

lokalnu samoupravu. Planirano i kontinuirano dvosmerno komuniciranje sa javnostima,

otvara nove puteve, uspostavlja i održava poverenje, razumevanje i spremnost na

zajedničku akciju Opštine i njenih javnosti.118

III Koncept vlasti u gradu i opštinama

118 Prim.autora: ovaj deo predstavlja stručnu analizu tima grupe za informisanje i protokol u okviru Gradske opštine Zemun u periodu od 2006. do 2007.godine. Analiza je publikovana interno, 2007. godine, u okviruSlužbe za informisanje i protokol Gradske opštine Zemun.

55


1. Demokratski koncept organizacije vlastiVlast možemo smatrati najvažnijim elementom zajedničkog delovanja u jednom društvu.

Naravno, nema svako zajedničko delovanje strukturu vlasti, ali se na svim područjima

zajedničkog delovanja pokazuje najdublji uticaj tvorevina vlasti. Vlast i način na koji se

ona vrši stvaraju od nekog bezobličnog zajedničkog delanja, zajedničko udruživanje.

Vlast je zbog toga poseban slučaj moći. Ova moć, znači mogućnost da se sopstvena volja

nametne ponašanju drugih i ona se u savremenom društvu stiče kao vlast po sili autoriteta

dobijenog na nekoj vrsti izbora.

Demokratija je sporan pojam: ne postoji prihvaćena ili ustaljena definicija ovog termina,

već samo izvestan broj rivalskih definicija. Stoga ne postoji jedan jedinstveni model

demokratske vladavine, već samo izvestan broj konkurentskih verzija. Ali prema njenoj

načešćoj upotrebi može se uz opasnost uopštavanja govoriti o jednoj opšteprihvaćenoj

definiciji: to je „oblik političkog sistema i života koji omogućava narodu ili najširim

slojevima društva posredno ili neposredno učešće u procesu upravljanja društvenim

poslovima, odnosno uticaj na vršenje javne vlasti u kome se u upravljanju javna vlast vrši

u interesu naroda,tj. društvene većine, uz garantovanje osnovnih prava i sloboda čoveka i

građanina, posebno manjinskim grupama“. Demokratija takođe znači istovetnost izražene

volje naroda sa državnom voljom. Ukoliko ona ima oblik neposredne demokratije ona

predstavlja neposredno pokoravanje manjine većini, a ukoliko je ona u obliku

predstavničke demokratije ona takođe predstavlja ovo pokoravanje ali u posrednom

obliku, tj. u obliku smenjivanja državnih organa koji su izgubili većinu i dolaska na vlast

novih organa koji su dobili većinu. Pokoravanje manjine većini, pak, u oba slučaja znači

da se manjina ponaša onako kako većina odluči, bez pokušaja da se odluci većine

suprotstavi silom, odnosno ona pretpostavlja tolerisanje vlasti većine od strane manjine.

Iz ovoga se može izvesti da je osnovno načelo demokratije da svi politički subjekti

moraju biti slobodni u političkoj delatnosti, pa i oni koji su protiv demokratije. Oni imaju

pravo da se bore da dobiju većinu, makar isticali da će, kada dođu na vlast, ukinuti

demokratiju.

56


Demokratski sistem obuhvata kako državnu strukturu i njenu aktivnost tako i onaj složeni

sistem odnosa i kanala preko kojih društvo utiče na vršenje državne vlasti, pa i one

aktivnosti koje nisu usmerene na javnu vlast već na ostvarenje uslova i mogućnosti

zajedničkog življenja.

Tradicionalni pojam demokratije od direktne participacije građana na atinskim trgovima,

i ništa više od toga, danas se znatno proširuje pa tako on uključuje neke osnovne

pretpostavke a jedna od njih je i civilno društvo. Radi se zapravo o aktivnoj autonomiji

različitih društvenih segmenata u privredi (preduzeća, sindikati, komore), u kulturi

(univerziteti, naučne institucije, udruženja), u informisanju (radio, televizija, štampa), te o

aktivnoj autonomiji verskih zajednica, strukovnih asocijacija, nevladinih agencija,

udruženja građana, fondacija i drugih oblika društvenog organizovanja i horizontalnog

povezivanja bez posredovanja države. Kada se na ovaj način razmišlja o državi i njenoj

ograničenosti civilnim društvom nužno se nameće još jedna pretpostavka demokratije.

To je ograničenost države pravom, pri čemu se ne misli samo na pozitivno pravo već na

čitav kompleks načela humanosti, slobode, pravde i sl. koji spadaju u civilizacijska

dostignuća. Ta načela ustvari imaju poseban status i zovu se dobro poznatim imenom

„prirodna prava“ koja su i danas zaštićena međunarodnim pravom. Pored ovoga

možemo grubo nabrojati i ostale elemente koji čine demokratiju, pa tako imamo

transparentnost, političku jednakost i ekonomsko socijalna jednakost koju možemo

nazvati i egzistencijalna nužnost, jer naravno onaj koji nije u stanju da postoji fizički

svakako to ne može ostvariti ni politički. Zatim, savremeni demokratski politički sistem

podrazumeva i načelo odgovornost nosilaca javne vlasti i mehanizme ostvarivanja i

utvrđivanja te odgovornosti, načelo kontrabalansa i političkog pluralizma,

dekoncentracije vlasti po vertikalnim i horizontalnim linijama i jedno od najvažnijih jeste

institucija izbora za organe političke vlasti. Slobodni i pošteni izbori podrazumevaju dve

stvari: prvo, oni podrazumevaju slobodan i lični izbor građanina odnosno birača, drugo

oni pretpostavljaju da oni koji su izabrani zaista vrše tu vlast, odnosno vrše kontrolu nad

onima koji odlučuju u užem operativnom smislu. Na kraju ovog niza važno je

napomenuti da demokratije ne uključuju sve ove elemente u jednakoj meri. Ona se u

realnom životu javlja i funkcioniše u različitim oblicima, sa različitim stepenima razvoja

pojedinih oblika i uslova, sa različitim teškoćama, problemima, manjkavostima i brojnim

57


neispunjenim obećanjima. Od tih neispunjenih obećanja uglavnom se navodi opstanak

nevidljive moći, uporno trajanje oligarjije, ukidanje posredničkih tela, neobrazovani

građanin.

Iako su ovo neki glavni atributi i epiteti demokratije oni nemaju univerzalno shvatanje.

Ovo se može odrediti u zavisnosti od različitih društveno političkih uglova iz kojih se

posmatra:

Liberali demokratiju shvataju individualistički, kao pristanak putem glasačke

kutije, pri čemu se demokratija izjednačava sa konkurentskim i regularnim

izborima. Ona uvek mora da se odvija u ustavnom okviru kako bi se sprečila

tiranije većine.

Konzervativci prihvatju demokratsku vladavinu ali uz modifikaciju o potrebi

zaštite svojine i tradicionalnih institucija od nevaspitane volje mnogih. Socijalisti

tradicionalno prihvatju jedan oblik radikalne demokratije, zasnovan na narodnom

učešću i želji da se ekonomski život dovede pod javnu kontrolu i odbacuju

liberalno gledište kao kapitalističko.

Anarhisti prihvataju radikalnu demokratiju zalažući se za neprestano učešće i

radikalnu decentralizaciju. Izborna i predstavnička demokratija puka je fasada

koja pokušava da sakrije dominaciju elita i mase pomiri sa njihovim

ugnjetavanjem.

Fašisti prihvatju ideje totalitarne demokratije, smatrajući da je istinska

demokratija apsolutna diktatura pošto vođa ima monopol na ideološku mudrost i

sam može da artikuliše istinske interese naroda.

U svemu prethodno navedenom dotakli smo se dva osnovna oblika demokratije :

neposredna (skupština svih punopravnih građana) i posredna (skupština predstavnika koje

narod bira na duži ili kraći rok).

Iz ova dva glavna oblika izvode se po svojim različitim karakteristikama i nekoliko

modela demokratije, to su:

-Liberalna demokratija → Moglo bi se reći da je liberalna demokratija oblik

političkog sistema organizovan u okviru liberalizma ili oko vrednosti slobode. U

svim varijantama liberalne demokratije, bilo klasičnim, modernim ili

neoliberalnim, liberalizam je osnovna premisa, okvir i formativna snaga

58


demokratije. U poslednjim decenijama model liberalne demokratije imao je veliki

uticaj na tranzicione procese, posebno u postkomunističkim zemljama. U nekima

od tih zemalja, liberalizam je značio početak i zenit demokratije. Postoje različiti

vidovi liberalne demokratije od kojih su najznačajniji klasični, moderni i

neoliberalni model. Klasična liberalno-individualistička demokratija bi se mogla

vezati za Lokovo poimanje demokratije. Na pitanje zašto su ljudi napustili

„prirodno stanje“ i prišli društvu, Lok odgovara da je primarna motivacija za to

bila očuvanje njihovih „života, slobode i imovine – svojine“. Ovu ideju – trijadu

je kasnije, uz malu modifikaciju („život, sloboda sleđenja sreće“), preuzeo Tomas

Džeferson i implantirao u Deklaraciju o nezavisnosti. Moglo bi se reći da ova tri

pomenuta prava, odnosno slobode, uz predstavničku vladavinu, stoje u osnovi i

jezgru ovog modela. U nešto modernijoj i savremenijoj formi model liberalne

demokratije pokazuje ekskluzivno naglašavanje individualizma, indiferentiranost

prema stalnim i sistematskim nejednakostima, vezanost za nacionalne državne

institucije kao i njeno prećutno saučestvovanje sa nacionalizmom itd. Neoliberalni

model zasniva se na samom liberalizmu, a manje demokratičnosti (to znači:

privatizaciju javnih preduzeća, odbacivanje državnih regulacija, smanjenje javnih

birokratija i plata itd). U osvajanju i popunjavanju ovog neoliberalnog horizonta

nastaju i razvijaju se procesi razgradnje demokratije.

Poliarhija (Robert Dal) → Dalova poliarhična demokratija u svojoj najkraćoj

varijanti ističe dve glavne osobine demokratije: participaciju i kompeticiju.

Osnovne odlike poliarhije u široj varijanti su: - vlast je u rukama izabranih

zvaničnika - izbori su slobodni i pošteni (alternativa sa najvećim brojem glasova

se deklariše kao pobednički izbor) - opšte pravo glasa, praktično sva odrasla lica

imaju pravo glasa - ne postoje ograničenja na pravo kandidature za neki položaj -

sloboda izražavanja i pravo da se kritikuje i protestvuje - građani imaju pristup

različitim izvorima informacija - autonomije udruživanja.

Konsocijacija (konsocijaciona demokratija) → Ovaj model je svoj razvijeni

oblik dobio u radovima Arenda Lajpharta. Ovaj model političkog sistema je

dizajniran za multietnička ili multinacionalna društva. Njegovo, specifično

razlikovanje je to što se naglašava proces pregovaranja između političkih elita.

59


Donošenje odluka u konsocijaciji je moguće samo uz punu saglasnost elita. Zbog

toga je sam Lajphart zove još i konsesualna demokratija. Konsocijacija se od

poliarhije razlikuje u dve tačke. Prvo, ona ne uključuje participaciju osim kada se

pod participacijom shvataju izbori. Drugo, ona isključuje većinsko odlučivanje.

Diskurzivna demokratija → sa svojim istaknutim zastupnikom Habermasom

javlja se kao alternativa kako svemoćnoj državi, tako i liberalnoj demokratiji.

Ovaj model demokratije više sledi civilno društvo nego državu i više je u

saglasnosti sa širim nego sa uskim definicijama politike. Drugim rečima,

diskurzivna demokratija se opire ekonomskoj racionalnosti u socijalnom i

političkom životu i zalaže se za određenu vrstu komunikativne racionalnosti.

Komunikativna racionalnost pretpostavlja da se preferencije i stavovi ne tretiraju

kao nešto unapred dato ili nepromenljivo i da individualne potrebe kao i javni

interesi mogu biti javni i kao takvi i raspravljani.

Participaciona demokratija → U osnovi ovog modela demokratije stoji sam

proces odlučivanja. Naime, ovaj model demokratije nastoji da projektuje i razvije

sistem demokratije koji će omogućiti direktnu participaciju i uticaj građana u

procesu političkog odlučivanja na svim nivoima političke organizacije koji

zahtevaju njihov angažman. Tako je ovaj model demokratije razvijan u suprotnoj

teorijskoj poziciji ne samo prema liberalnoj, već i prema predstavničkoj,

elitističkoj i korporativnoj formi demokratije. Participaciona demokratija nastoji

da uključi demokratiju u sferu rada i različite forme aktivnosti civilnog društva u

proces odlučivanja. Odlučivanjem u sferi rada građani mogu postići više socijalne

i ekonomske jednakosti koja je nužan preduslov za demokratsku participaciju u

višim oblicima političkog odlučivanja.

Kosmopolitska demokratija (Dejvid Held) → Heldov model kosmopolitske

demokratije nastoji da proširi okvire demokratije kako bi izašao u susret

globalističkom preuređenju društva i politike. Held se zalaže za dozirano i

kontrolisano utapanje države u globalnu zajednicu, pri čemu bi država zadržala

neke od svojih osnovnih funkcija.

Model multikulturnog građanstva (Kimlika) → Kimlikin model

multikulturnog, multietničkog građanstva nastoji da inkorporira manjinska prava

60


u liberalnu teoriju. On ističe tri grupe manjinskih prava: a) pravo na distinktan

tretman ili priznavanje prava b) prava samoupravljanja c) priznavanje prava

predstavljanja. Svako od te tri vrste grupnih prava može jednostavno zaštititi

članove manjinske kulturne grupe od ekonomskih pritisaka ili političkih odluka

većine. Kimlika brani koncept diferenciranog građanstva kao nešto što je naspram

koncepta univerzalnog, nediferenciranog građanstva koje mnogi teoretičari

smatraju kao esencijalni element liberalno-demokratskog ideala. Međutim, on

smatra da grupno diferencirana prava pružaju način ispunjenja liberalnih težnji

prema slobodi i jednakosti.

Diskurzivno-poliarhična liberalno-socijalna demokratija → ona sadrži i

integriše svojstva već pomenutih modela demokratije.

Utvrđivanje značenja i značaja pojma demokratije kao što smo iz prethodnog videli nije

lak zadatak zbog toga što je pojam demokratije verovatno najkontraveznija reč koja se

koristi u savremenom političkom diskursu. Možemo reći da je demokratija pojam koji

skoro da se opire svakom definisanju.

Savremeni mislioci prilikom tumačenja demokratije kao političkog metoda često se

pozivaju na mišljenja koja se tiču mehanizma izbora političkog vođstva. Građanima je

data mogućnost da biraju između rivalskih političkih lidera i vođstava koji se takmiče za

njihove glasove. Između izbora odluke se donose od strane izabranih političara. Prilikom

sledećih izbora građani mogu zameniti izabrane predstavnike, odnosno uskratiti im

poverenje ili ih pak zadržati na vlasti, ukoliko je većina bila zadovoljna donetim

odlukama njihovih predstavnika. Ova mogućnost biranja predstavnika na izborima često

se smatra odrednicom pojma demokratije.

Demokratska metoda je ono institucionalno uređenje dolaženja do političkih odluka u

kojem pojedinci dobijaju mogućnost da konkurenstskom borbom pridobiju glasove

građana. Kao oblik vlasti, demokratija je određena terminima koji se odnose na izvore

autoriteta vlasti, ciljevima kojima služi vlast i procedurama konstituisanja vlasti.

U drugim sistemima ljudi mogu postati vođe rođenjem, pomoću sudbine, bogatstva,

putem nasilja, kooptiranjem i tako dalje. U demokratiji lidere bira narod na izborima, i to

je njena osnovna procedura, i odnosi se na sve nivoe vlasti. Pored ove osnovne procedure

možemo dodati i mogućnost da oni koji su izabrani moraju svakodnevo biti uslovljeni

61


reakcijom birača na odluke koje izabrani predstavnici donose. Demokratija, dakle,

podrazumeva i odgovornost, ali i odgovor izabranih i njihove odluke. Demokratija dakle

u mnogo čemu konvergira i preklapa se sa legitimnošću. Prema tome demokratija se

može odrediti kao sistem u kojem postoje sledeće karakteristike:

Kompetencija između pojedinih političkih subjekata i pretendenata na političke

pozicije;

Participacija građana u procesu političkog odlučivanja;

Odgovornost političke elite ili klase upravljača pred sopstvenim biračkim telom

Odgovornost vlade treba da bude u skladu sa preferencijama građana. Politička jednakost

jeste ključna odrednica demokratije. To zahteva da građani imaju mogućnost da

formulišu svoje preference, da izraze svoje preference ostalim građanima i vladi putem

individualne i kolektivne akcije, i da njihove preference imaju jednaku važnost i težinu.

Kriterijumi određenja demokratije često se podvode u sledeće osnovne kategorije:

Kompeticija između individua i organizovanih grupa, političkih partija koje se

bore za efektivnu poziciju u vlasti u regularnim vremenskim intervalima,

isključujući primenu sile i nasilja;

Politička participacija, sa visokim nivoom učešća građana u izboru svojih

predstavnika i lideras, pri čemu su osnovna pretpostavka fer i pošteni izbori bez

isključivanja pojedinaca i grupa iz tog procesa;

Građanske i političke slobode, od slobode izražavanja i štampe, do udruživanja u

cilju političke kompeticije i participacije.

Da bi vlada u toku određenog vremenskog perioda, trajnije mogla da bude odgovorna

prema zahtevima svojih građana kao politički jednakih subjekata – svi punopravni

građani morali bi u celini da imaju sledeće mogućnosti:

Da formulišu svoje zahteve

Da svoje zahteve iznesu pred sugrađane i vladu putem individualnih ili

kolektivnih akcija

Da njihovi zahtevi budu jednako vrednovani od strane vlade, odnosno da se ne

pravi nikakva diskriminacija s obzirom na sadržaj zahteva ili izvor iz koga dolaze.

Među teoretičarima demokratije ne postoji potpuna saglasnost oko definisanja, a naročito

ne oko merenja demokratije. Ipak za određivanje toga da li neki sistem ispunjava

62


demokratske standarde ili ne, većina autora119 polazi od Dalovih kriterijuma izloženih u

njegovom delu „Poliarhija“ . Dal navodi sledeće institucije poliarhije:

Biranje funkcionera. Kontrola nad odlukama vladajuće strukture u sferi politike

je po ustavu povereno izabranim funkcionerima;

Slobodni i pošteni izbori. Izabrani funkcioneri se biraju na čestim i pošteno

sprovedenim u kojima je ponuda relativno neuobičajena;

Opšte pravo glasa. Praktično svi punoletni građani imaju pravo učešća na

izborima za funkcionere;

Pravo na kandidovanje na funkciju. Svi punoletni građani imaju pravo da se

kandiduju na funkcije u vladajućoj strukturi, iako postoji veći broj uslova koji se

ne traže kada je reč o biračkom pravu;

Sloboda izražavanja. Građani imaju pravo da iznose svoje mišljenje o široko

definisanim političkim pitanjima, bez opasnosti od kažnjavanja, što uključuje

kritiku funkcionera vlade, režima, društveno – ekonomskog uređenja i vladajuće

ideologije;

Alternativne informacije. Građani imaju pravo da zahtevaju alternativne izvore

informacija. Osim toga, alternativni izvori informacija postoje i zaštićeni su

zakonom;

Autonomija udruživanja. Da bi ostvarili svoja prava, uključujući i sva gore

navedena prava, građani imaju pravo da stvaraju relativno nezavisna udruženja i

organizacije, uključujući nezavisne političke stranke i interesne grupe;

Aparat sile – civilna kontrola.Vojska i policija moraju biti podvrgnuti civilnoj

kontroli, a civili koji ih kontolišu moraju i sami biti podvrgnuti demokratskom

procesu, odnosno izabrani na fer i poštenim izborima;

Razvojem i usložnjavanjem savremenih društava dolazi do veće raznovrsnosti političkog

tela i intenziviranja neslaganja i konflikata, što dovodi do razvoja novih političkih

institucija. Zbog svega toga moderna predstavnička demokratija razlikuje se od drugih

političkih sistema. Poliarhija je istorijski ishod napora za demokratizaciju i liberalizaciju

političkih institucija nacionalnih država – kao poseban tip političkog poretka i režima;

119 Slaviša Orlović „Politički život Srbije izmeđ partokratije i demokratije“ str 567-572

63


kao sistem političke kontrole u kojoj najviši funkcioneri u upravljanju režimom

motivisani da prilagode svoje ponašanje kako bi dobili na izborima u političkom sistemu

sa ostalim kandidatima, partijama i grupama; sistem političkih prava; i kao izbor

političkih institucija potrebnih demokratskom procesu u širim relacijama moderne

države.

Proces tranzicije i demokratizacije od nedemokratskih ka demokratskim režimima

obuhvata nekoliko faza – od krize i sloma starog režima do slobodnih izbora i

konsolidacije demokratije. Svaki analitičko-kritički istraživački rad koji se bavi

političkom teorijom države, odnosno konceptom organizacije vlasti mora postaviti pitanje

odnosa demokratije i autoritarizma i pozabaviti se tranzicijom iz autoritarne do

demokratske političke kulture. Iako je demokratija režim koji je na prvi pogled prirodnija

od autokratije, pa samim tim i jača od s obzirom da se zasniva na slobodnom pristanku

masa, to ipak ne znači da demokratija nema izvesne slabosti, koje čine da, u poređenju sa

autokratijom, demokratija ima slabije političke osnove, koji je čine, pod određenim

okolnostima nestabilnim režimom. Ta slabost potiče iz njene unutrašnje protivrečnosti.

2.Autoritarni koncept organizacije i/ili

funkcionisanja vlastiAutokratija ili autoritarni koncept organizacije i funkcionisanja vlasti se zasniva na

monopolu političke delatnosti za vladajuću grupu koja progoni svaku opoziciju i

pokušava da se zauvek održi na vlasti. Ona je po samoj svojoj suštini pozvana da

upotrebljava sva sredstva, pa i silu kako bi se održala. Nasuprot tome, demokratija se

zasniva na načelu slobodne političke delatnosti svih subjekata koji se bore za vlast

dobijanjem većine. Ukoliko jedan politički subjekt dobije većinu, on samim tim vrši vlast

u demokratiji, a to znači stiče suverenost i može donositi kakve god hoće političke

odluke. On tako može doneti odluku o ukidanju demokratije u zavođenju autokratije, i tu

se upravo zapaža slabost demokratije koja dolazi usled njene unutrašnje protivrečnosti.

Razumljivi su različiti pogledi na ovakve protivrečnosti. Jedni su za strogo poštovanje

demokratskih načela, za puštanje slobodne delatnosti neprijatelja demokratije, za to da se

ovi koriste demokratskim slobodama da bi ih ukinuli, da se koriste sa onim što im daje

64


protivnik za šta oni otvoreno govore da neće dati istom protivniku kada dođu na vlast.

Drugi su, naprotiv, za ograničenje demokratskih sloboda u ovom slučaju, to jest za

davanje demokratskih sloboda samo onim koji garantuju da će ih pošovati. Na prigovor

da se na taj način sužava demokratija i zapada u paradoks, oni govore da je to nužni

element demokratije, i da demokratija u suprotnom slučaju ne bi ni postojala.

Tranzicija od autoritarnog režima ne mora nužno da vodi u demokratiju, već i nešto

liberalizovanijem ali takođe autoritarnom režimu. Za režime koji se nalaze u širokom

rasponu od autoritarnih do liberalno –demokratskih, koriste se različiti nazivi, kao što su:

režimi u procesu demokratizacije, pseudo-demokratija, kvazi- demokratija, polu-

demokratija, neslobodna demokratija ili diktatura sa demokratskom odorom ili oblandom,

demokratura ili kako se još naziva restriktivna neslobodna demokratija, kompetitivni

autoritarizam, delegativna demokratija. Svi ovi izrazi ukazuju na deficit demokratije,

odnosno demokratiji slabog intenziteta, a nije redak slučaj da se koriste i pojmovi sasvim

kontrarnog značenja kao što su demokratski despotizam ili autoritarna demokratija.

Skoro svaka definicija demokratije zasniva se na mogućnosti izbora predstavnika.

Analiza demokratije otvorenog, slobodnog i poštenog izbora jeste minimalna definicija

demokratije. Sve ovo naravno nije dovoljno za neku ozbiljniju analizu samog pojma

demokratije. Uvek postoji opasnost da oni koji su izabrani ne budu najmoćniji donosioci

odluka i postoji mogućnost da političke vođe mogu da budu izabrane demokratskimk

sredstvima, a da pritom ne poseduju swtvarnu vlast. Oni jednostavno mogu da budu

produžena ruka ili marionete neke druge interesne grupe. Ukoliko najmoćniji kolektivni

donosioci odluka nisu izabrani na izborima, politički sistem nije demokratski.

Kada se govori o minimalnom konceptu demokratije obično se koristi termin izborna

demokratija To znači da je u novim demokratijama, nakon jednopartijskih, vojnih ili

ličnih diktatura, došlo do takvih promena da sada režimi koji su na vlasti imaju neku

formu pluralizma, međupartijske kompeticije i izbora, ali da još nema dovoljno osnova da

se smatraju demokratskim režimima U njima se održavaju periodični izbori kako bi se

zadovoljili interni i eksterni faktori i dobila nekakva demokratska legitimacija. Međutim,

u njima se izbegava rizik koji izbori nose, jer se nastoji da se zauzme ambivalentna

pozicija između kontrole izbornog toka i izborne kredibilnosti. Većina režima niti je u

potpunosti demokratska, niti je potpuno i otvoreno autoritarna i svi oni zauzimaju široku i

65


maglovitu zonu između liberalne demokratije i zatvorenog autoritarizma. Zato se ovi

režimi pre mogu nazivati izbornim autoritarizmom nego izbornom demokratijom. Kako

bi se pre svega ovo razgraničilo moramo napraviti distinkciju između izbornih

demokratija i izbornih autoritarizama. Ova distinkcija počiva na ideji da su izbori

neophodan, ali ne i dovoljan uslov za savremenu demokratiju.

Samo uvođenje izbornog prava bez ostalih elemenata demokratskog

konstitucionalizma120 koja su u prethodnom poglavlju razmatrana – kao što je vladavina

prava, odnosno politička odgovornost nije dovoljno. Granica napuštanja demokratske

osnove nastaje onog trenutka kada se ugrozi makar i jedna od konstitutivnih normi koje

čine izbornu demokratiju. Teško je da sve demokratske norme idealno u svakom trenutku

budu zadovoljene, a ni pojedinci nekada nisu u potpunosti jednaki. Izvor demokratskog

ideala jednakosti upravo i potiče iz vremena kada građani nisu bili politički jednaki usled

ekonomskog ili nekog drugog razloga kao što su obrazovanje ili poreklo.

Danas izbori podrazumevaju univerzalno biračko pravo bez ograničenja u svojini,

obrazovanju, polu, etnicitetu. U demos su uključene sve punoletne mentalno zdrave

osobe. Niko ne bi sme da bude isključen iz izbora, iako je bilo čak i primera političkih

ubistava i atentata (Zair 1991 i Jermenija 1994) u kojima su režimi nastojali da

defragmentuju opoziciju ne dozvoljavajući joj da se ujedini, ojača i nastupi kao

alternativa postojećem režimu.

Jugoistočno – azijske izborne autokratije, kao i subsaharske zemlje jesu mešavina

slobode i kontrole. Tamo režimi rutinski ignorišu ustavna ograničenja svoje moći i

građane permanentno lišavaju osnovnih prava i sloboda.

3. Koncept partokratije kao činioca koji značajno

ugrožava procese i sadržaje života u gradu

120 Shvaćeno šire od pojma ustava

66


Partokratija121 u bukvalnom prevodu znači vladavinu partija, odnosno stanje političkog

sistema u kojem su političke partije u prevlasti nad konstitucionalnim državnim telima.

Koren pojma partokratije, dakle, vezuje se za konstitucionalizaciju partijske države u

postfašističkim demokratijama Nemačke, Austrije i Italije, a kasnije i mnogih drugih

država u kojima je bilo sličnih situacija. Na početku Vajmarske republike korišćen je

termin” partijska država” u negativnom kontekstu, kao termin koji je bio usmeren protiv

demokratije i republike. Smatralo se da se radi o fuziji partije, države i ekonomskih elita

u političke mreže karakteristične po patronaži, klijentizmu i korupciji.

U predstavničkoj demokratiji partije su značajan medijator između građana i vlade,

odnosno partije su legitimne u posredovanju političke volje naroda i vlasti. Partije moraju

prepoznavati, a zatim i predstavljati volju naroda. Ta njihova neprikosnovenost sve više

savremenu demokratiju razumeva kao partijsku demokratiju. Sa druge strane, okupacija

države od strane vladajuće partije ili koalicije, vodi ka partijskoj državi, što znači da

partija monopoliše artikulisanje političke volje. Postavlja se pitanje – šta je sa ostalim

segmentima civilnog društva i akterima u političkom procesu kao što su mediji,

građanske inicijative i udruženja, sindikati i društveni pokreti, kao i pojedine institucije

koje su nezavisne od partija, kao što je na primer sudstvo. Pojam “partijska država”

govori o nastojanju partija da zagospodare svim ustanovama i svoju političku moć prošire

na sve oblasti društvenog života.

Partokratija znači stanje u kojem političke partije dominiraju državom i koloniziraju sve

segmente društva, od javne administracije (državne uprave, javnih preduzeća, javnih

servisa, upravnih odbora), do svih ustanova obrazovanja, medija i kulture. Ovo ukazuje

na to da političke partije pokušavaju da se ponašaju kao patroni, dok se inidividue, dakle

građani koji nisu pripadnici partija od strane partija vide kao klijenti. Na taj način

dolazimo do situacije da je bez partijske knjižice kao dokaza pripadnosti partiji nemoguće

učešće u obavljanju javnih poslova. Sve ovo dovodi političko društvo u apsurd, zbog toga

što u ovakvim uslovima građani uviđaju da je narušen siste vrednosti i sistem zasluga

(meritokratija), umesto čega dominiraju partijsko članstvo, lojalnost i poslušnost.

Značajan broj članova političkih partija nema nikakvih neposrednih koristi, povlastica ili

privilegija za svoje članstvo u partiji. Mnogi žrtvuju svoje slobodno vreme, ponekad i

121 Engl. Partitocracy, franc. Partitocratie, nem Partitokratie,ital. Partitiocrazia

67


svoju radnu snagu i sopstveni novac kako bi sproveli ideje i dostigli ciljeve koje smatraju

politički ispravnim. Međutim u većem broju slučajeva učlanjivanjje u partije dešava se

proračunato, zbog toga što partijesvom članstvu najpre dodeljuju položaje i funkcije. Pri

tome uvek postoji mogućnost da se pozicije u javnim službama ne dodeljuju prema

kompetencijama, već prema partijskoj pripadnosti, što partije koriste za kontrolom nad

službama. Ovakvom kontrolom ekonomije, javnih finansija i medija, partije na vlasti

stvaraju razgranatu mrežu “klijenata” kojima daju privilegije i povlastice u vidu unapred

nameštenih tendera, povoljnih kredita, stanova, čime birače i podržavaoce vezuju za sebe.

Birači uzvraćaju podrškom partijama na izborima ne uviđajući da to zapravo ne vodi

nikakvim stvarnim promenama u društvu i na ovaj način dolazi do okupacije države od

strane partija u kojem državni aparat postaje klijentistički rezervoar partija.

Partokratija uništava meritokratiju i ugrožava osnovne tekovine svakog demokratskog

društva. Sistem uvažavanja znanja i sposobnosti za radno mesto, zamenjuje se

raspodelom položaja po političkoj liniji i prema lojalnosti i na kraju dovodi do podele

plena koji je politički uslovljeni profit, odnosno plen koji bi trebalo da pripadne državi i u

krajnjoj instanci korisnicima budžeta koji u ovakvom sistemu vremenom počinju da

bivaju socijalno ugrožena kategorija.

Jedan od načina na koji partokratija može biti zauzdana jeste veće prisustvo javnosti u

organizovanju i funkcionisanju svih nivoa vlasti. A naročito gradskih i opštinskih,

obzirom da se radi o sistemima koji zbog svoje veličine mogu brzo i efikasno biti

konsolidovani.

Javno mnenje i sloboda govora se mogu tumačiti na mnogo različitih načina. U

ovom radu polazimo od stava da predstavljaju suštinske odrednice za javni politički

dijalog u demokratiji. U narednom delu rada bavićemo se primerom javnog servisa u

svetlu analize Džona Kina. Mi ćemo na ovom primeru još jednom prikazati odnos prema

javnosti i javnom mnenju izražen u teorijama Rolsa i Habermasa, a ujedno i odnos prema

slobodi govora koju smo prikazali putem Milovog principa. Milov koncept odbrane

slobode štampe će nam pomoći da prikažemo i odredimo odnos države i javnog servisa u

Kinovoj postavci. Prikazaćemo rešenja koja bi mogla da ponude ova dva demokratska

koncepta, jedan političkog liberalizma i drugi deliberativne demokratije, kada bi ih

68


primenili na Kinov model. Kratko ćemo, u ovom kontekstu, pomenuti perspektive i

potencijale novih interaktivnih individualnih medija.

Mediji i demokratija - Džon Kinova analiza

Ogled Džona Kina „Mediji i demokratija’’ je pisan pod uticajem tendencija koje su

se javile u političkoj teoriji demokratije krajem osamdesetih godina. On nastoji da kritički

rekonstruiše liberalne i participativne modele demokratije, i stoga predlaže novi model

tzv. demokratije autonomije. Kin, želi da prevaziđe suprotstavljena tumačenja

univerzalnih ideja demokratije kao što su sloboda, jednakost i pravda, kao i jednostrane

akcente dotadašnjih oblika demokratije. Nastoji da premosti nepomirljivost

individualizma i kolektivizma, ili „minimalne’’ države i „interventne’’ države. Pristup

uobličavanju modela demokratije autonomije je dvostran i obuhvata reformisanu i

adaptiranu državu na jednoj, kao i rekonstruisano civilno društvo, na drugoj strani. Putem

javnog servisa Kin ispituje odnose unutar demokratskog društva i države. Njegov rad je,

pored povremenih i očekivanih „unutrašnjih’’ kritika na Habermasov račun, u velikoj

meri inspirisan deliberativnom demokratijom. Prvo ćemo izneti kako Kin određuje svoju

poziciju, potom ćemo još jednom, sada u drugačijim okolnostima, prikazati stavove

Habermasa i Rolsa.

Sloboda medija- Kinova analiza

Svoj rad Kin započinje prikazom istorije borbe za slobodu štampe. Ističe da postoje

najmanje četiri vrste argumenata u korist slobode štampe:

Teleološki pristup kritikuje državnu cenzuru u ime razuma koji je pojedincu

podario Bog.

Prirodnopravna teorija slobode štampe predstavlja ideju da upravljanje štampom

treba da se rukovodi pravom pojedinca. Nalazimo je u radovima Loka, Pejna i Tindala.

69


Utilitaristička teorija izjednačava državnu cenzuru nad javnim mnenjem s

dozvolom despotskog vladanja i smatra je protivnom načelu maksimalnog uvećanja

sreće onima kojima se vlada. Predstavnici su Bentam i Džejms Mil.

Ideja dostizanja istine kroz nesputanu javnu raspravu među građanima. Dž.S. Mil

je najuticajniji zastupnik ovog tipa odbrane slobode.

Kin polazi od teze da Mil zanemaruje činjenicu da mnogi iskazi nemaju nameru da

otkrivaju istinu, već da zabave, potresu, pohvale ili nadahnu. Kao pojašnjenje Milovog

stava dodajemo mišljenje I.Berlina koji smatra da on brka dva shvatanja: prvo, da je

svaka prinuda rđava a nemešanje dobro po sebi, što predstavlja klasični vid „negativne’’

slobode, sa drugim koje kaže da ljudi trebaju težiti istini koja se može pronaći samo u

slobodi.(1992,211) Oba viđenja su liberalna, ali nisu istovetna. Veza među njima je u

najboljem slučaju empirijska ili čak neusaglasiva. Trebalo bi dodati, u čemu takođe

sledimo I.Berlina, da je Mil, svesno ili nesvesno, pretpostavljao da ljudsko znanje nije

nikada u načelu potpuno i da je uvek nesavršeno, te da nema jedne univerzalno važeće

istine.(276)

Takođe, Kin ističe da Milov ogled zanemaruje postojanje pluraliteta međusobno

nesamerljivih istina. Nedostatak pluraliteta predstavlja ključni problem svih

ranomodernih teorija koje brane slobodu štampe, bez obzira koja su im načela (Bog,

prirodno pravo, sreća, istina). Jedan od načina da se šteta, koju nesamerljivost može

proizvesti, ublaži je da se odrede granice, tj. pravila ponašanja. Milov princip štete

predstavlja teorijski inspirativnu i vrlo široku odbranu slobode pojedinca. Njime

određujemo granicu, tj. uslove kada društvo tu granica slobode pojedinca sme narušavati.

„Sektaštvo’’ tih nesamerljivih stavova možemo svesti na najmanju moguću meru

putem zabrane izražavanja ako ono u nekim okolnostima može da potakne na loše

postupke. Princip štete možemo aktivirati samo kod direktne štete. Probleme govora

mržnje i promovisanja fašističkih ideja tim putem ne možemo rešiti. Pored toga, istina ne

pobeđuje uvek svoje protivnike, što brojnim primerima ilustruje sam Mil. Zato je Mil

svestan da je istini neophodan saveznik u vidu slobode štampe, zaključuje Kin. Najbolji

politički sistem je po Milu predstavnička demokratija, što obrazlaže u delu „Rasprava o

predstavičkoj vladi’’. Predstavnička demokratija udružena sa slobodom govora, štampe i

70


okupljanja predstavlja mehanizam kojim se vlast može nadzirati i usmeravati u smeru

maksimalne dobrobiti svih građana.

Razlog zašto se Kin uopšte vraća na ova ranomoderna shvatanja o slobodi štampe

leži u tome što on smatra da ove dileme i pitanja danas ponovo imaju „životni značaj’’,

sada u kontekstu sukoba i rasprava po pitanju politike u oblasti medija. Podele se jasno

vide u odnosu prema javnom servisu kao, pretpostavimo, glavnom kreatoru političkog

javnog mnenja i bitnom faktoru za javnost vladinih postupaka. Na jednom kraju imamo

zastupnike tržišnog liberalizma a na drugom one koji zagovaraju jake, centralizovane

državne servise. Kin traži jedan Aristotelovski princip mere, između ova dva ekstrema.

Tržišni mediji-Deregulacija

Deregulacija predstavlja totalni obračun sa svakim vidom državne regulacije u sferi

medija i ona je „idee fixe’’ tržišnog liberalizma. Za medije pod državnim uticajem

zastupnici deregulacije tvrde da su skupi, neefikasni i opterećeni restriktivnim navikama.

Pored toga prebacuje se javnim servisima da zanemaruju interese reklamne industrije.

Najzad, tržišni liberali napadaju i paternalizam medija pod državnom zaštitom. Ta

monopolska javna regulacija medija je za njih vrsta socijalizma čije je vreme isteklo:

„Umesto da vlasti dodeljuju frekvencije korisnicima koji se biraju po političkim

merilima, delove spektra treba iznajmljivati, prodavati ili licitirati po tržišnoj ceni.’’(50)

Tržište po tržišnim liberalima predstavlja lek za sve iznete probleme.

Protivnici tržišnog liberalizma, smatraju da je ponuđeni recept uvod u

„amerikanizaciju’’ medija, u jedno „stilizovano varvarstvo’’. Kao drugu opasnost Kin

ističe tendenciju koncentrisanja medijskog kapitala. Svuda gde su prisutne tržišne sile

stvaraju tendenciju globalnog objedinjavanja vlasništva (Merdok, Berluskoni). Sitni i

nezavisni igrači nemaju šta da traže. Čak i reklame rade u korist oglašavača i biznisa, a

protiv građana. Kin zaključuje kako je prošlo vreme kada je tržišna utakmica garantovala

slobodu komunikacije.

Ideal „slobode štampe’’ koji su revitalizovali upravo tržišni liberali sada Kin koristi

protiv njih: „Danas, naprotiv, prijatelji ’slobode štampe’ moraju shvatiti da tržišta

komunikacija ograničavaju slobodu komunikacija, te da tržišno-liberalna ideologija

slobode individualnog izbora na tržištu mišljenja u stvari predstavlja pravdanje povlastica

71


korporativnog govora i pruža veće mogućnosti izbora ulagačima nego građanima.’’(70)

Sada, po Kinu, korporativni donosioci odluka cenzurišu, oni određuju koja će mišljenja

dobiti pristup „tržištu mišljenja’’.

Kin zastupa tezu da širenje korporativističkih mehanizama i „nevidljivih’’ oblika

lokalne, nacionalne i nadnacionalne vlasti, koje zbirno naziva demokratskim

Levijatanom, podstiče političku cenzuru. „Revidirana teorija ’slobode štampe’ mora uzeti

u obzir te nove oblike mešanja države u proces javnog definisanja i kruženja

mišljenja.’’(74) Kin prikazuje pet tipova političke cenzure: vanredna ovlašćenja,

naoružana tajnost (policijske i vojne službe), laganje („metode defaktualizacije’’

predstavnici za štampu, brifinzi...), državno oglašavanje (pro)vladine: novine, javne

ličnosti, stručnjaci) i korporativizam (interesne grupe, lobiji). Ove tendencije govore o

porastu neodgovorne političke moći i partokratije. Takvo stanje stvari ima karakteristike

autoritarizma što bilo dovoljno da u ovoj teoriji vidi klicu partokratije na koju moramo

dobro da obratimo pažnju. Kin ne iznosi ovu tezu, ali uočava paradoks gde upravo mnogi

tržišni liberali štite takve tendencije i priskaču u pomoć jednom starom učenju o

državnom suverenitetu.

„Ključni problem je u tome što tržišni liberalizam nije u stanju da ostvari

’liberterske’ vrednosti koje zagovara. On pada u sopstvenu klopku ’slobode izbora’(...)

Tržišni liberalizam je zaljubljen u autoritarnu i ’nevidljivu’ državnu vlast, koja je u

suprotnosti sa slobodom komunikacije unutar pluraliteta građana.’’-zaključuje Kin.(87)

Mediji u javnoj službi

„Temeljno revidirani model javne službe mora imati za cilj da doprinese stvaranju

istinske zajednice različitih oblika života, ukusa i mišljenja, da podari moć pluralitetu

građana unutar nezavisnih, samoorganizovanih civilnih društava, koje služe kao temelj

državnim ustanovama i istovremeno ih prevazilaze.’’- predstavlja siže Kinovog modela.

(96)

Kako Kin zamišlja javni servis?

72


Prioritet predstavlja razobličavanje i ukidanje cenzorskih metoda savremene

državne vlasti, tj. svako mešanje u bilo koji aspekt javnog opticaja mišljenja. Sloboda i

ravnopravnost komunikacije se po Kinu moraju zaštititi ustavom.

Američki ustav i njegov Prvi amandman predstavljaju paradigmu takvog

zakonodavstva. Postoje brojni problemi u tumačenju ovog amandmana, kao što je

određivanje vrste govora koje on sankcioniše. Kin navodi primer: Dopuna zakona

opravdava ograničavanje slobode govora ako se time izbegava opasnost po imovinu i

ljude zavisi od stepena „zla’’ koji je u proporciji sa verovatnoćom njegovog ostvarivanja.

(98) Sporna je (zlo)upotreba ovog amandmana od strane korporativnog shvatanja slobode

štampe.

Kin se pita kako se izboriti sa neodgovornošću nadnacionalnih političkih ustanova.

Jednu vrstu rešenja vidi u raznim oblicima parlamentarnog nadzora (primer-Evropski

parlament), dok drugu čini mogući razvoj međunarodnog civilnog društva (primer-

Univerzalna deklaracija o pravima čoveka čl.19).(102) Ovi predlozi se suočavaju sa

problematikom državnog suvereniteta. „Propadanje suvereniteta’’ nas primorava da

ponovo razmislimo o klasičnoj teoriji „slobode štampe’’, smatra Kin.(107)

Mreže komunikacije koje se razvijaju „ispod’’ i „mimo’’ struktura državne vlasti

mogu da omoguće građanima da se postepeno emancipuju i da neguju vrline

demokratskog građanstva. Klevetanje vlasti u demokratiji predstavlja contradictio in

adiecto, kaže Kin, i dodaje da postoji opasnost u ograničavanju komunikacionih medija u

ime očuvanja suvereniteta. Sloboda komunikacije ipak nije proces koji se sam od sebe

stabilizuje, u čemu se Kin ne slaže sa Habermasom koji polaže velike nade u same

komunikacijske procese.

Kinov revidirani model komunikacije u javnoj službi formulisan je u kategorijama

političke demokratije: „Mediji u javnoj službi zahtevaju postkapitalističko civilno

društvo, zajamčeno demokratskim državnim ustanovama.’’ (113) On se zalaže za

„ukidanje robnog karaktera medija i njihovo ’ponovno utemeljenje’ u društvenom životu

civilnog društva’’.(114) Time Kin usvaja praksu levo orijentisanih teorija i upušta se u

vrlo problematično ograničavanje slobode tržišta.

Bitan zadatak po Kinu predstavlja, u cilju jačanja slobode medija, stvaranje

politički odgovornih nadnacionalnih regulativnih tela, koja rešavaju pitanja vlasništva,

73


reklame, tarifa i uslova pristupa mrežama. Treba izbegavati cenzorske i birokratske

oblike regulacije, pa se moraju koristiti publicitetom u borbi protiv nedovoljnog

publiciteta. Ovaj zahtev za javnošću intervencija na tržištu je u duhu Kantovog poziva na

javnost, kao merilom ispravnosti političkih akata, ovog puta regulacionih tela, ali ovo

rešenje sa sobom povlači pitanja o karakteru i mogućnosti funkcionisanja tog tela. „Javno

finansiranje, neprofitne i zakonski zaštićene medijske ustanove civilnog društva suštinski

su sastojak revidiranog modela javne službe’’(117) Kinovi netržišni i nedržavni mediji bi

trebali da što više koriste nove tehnologije, koje su, potencijalno, jedna vrsta

„demokratske tehnike’’.(119)

Dakle, Kin kaže da bi u praksi trebalo ostvariti: novi ustavni dogovor, državnu

regulaciju i ograničavanje privatnih medijskih tržišta, te razvijati pluralitet netržišnih,

nedržavnih komunikacionih sistema. U revidiranom modelu se „sloboda komunikacije’’

sastoji od mnoštva sastavnih sloboda, koje se potencijalno mogu sukobljavati. Alternativa

nejednakostima komunikativne slobode Kin ne vidi u uklanjanju oblika medijskog

predstavljanja, već u umnožavanju najraznovrsnijih medija koji su jedan drugome

protivteža.

Šta demokratija znači u ovakvom kontekstu? Kin kaže da ju je najbolje shvatiti kao

„sistem proceduralnih pravila s normativnim implikacijama’’.(124) Time se specifikuje

ko ima pravo donošenja odluka i kojim procedurama ih donosi. Kin zaključuje da su

razdvajanje civilnog društva od države, te njihova demokratizacija, nužni uslovi za

ostvarivanje istinskog pluraliteta pojedinaca i grupa. Pojam demokratizacije udružuje sa

revidiranim modelom medija u javnoj službi.

Kin priznaje da ovo novo shvatanje demokratije i medija u javnoj službi tek treba

razraditi. Vezi „slobode štampe’’ i demokratije trebaju nova opravdanja. Prednost

demokratije nije u jamčenju konsenzusa i dobrih odluka, već u tome što građanima

omogućava da ponovo razmotre svoj sud, ističe Kin prednost ovakvog karaktera

demokratije. „Demokratske procedure i mediji u javnoj službi nezaobilazni su korektiv

veri u decentralizovanu anonimnost tržišta, kao nadmoćni samokorektivni

mehanizmi...’’(131) Demokratija i novi javni mediji su za Kina refleksivna sredstva

kontrole vlasti. Demokratija predstavlja vladavinu javnosti koja (javno) prosuđuje.

74


Sloboda komunikacije je projekat bez konačnog rešenja u stalnom kretanju, zaključuje

Kin.

Habermasova ocena Kinovog modela

Habermas komentariše Kinov rad u jednoj široj analizi odnosa civilnog društva i

sfere političke javnosti.122(452-457) Govoreći o debati gde sa jedne strane imamo civilno

društvo utemeljeno u liberalnoj tradiciji a sa druge političku javnost koju on zastupa u

deliberativnoj demokratiji, Habermas analizira recepciju njegove stare teorije javnog

mnenja u kontekstu ponovnog otkrivanja civilnog društva.(453) Priznaje da je liberalna

tradicija plodno tle za javnu komunikaciju, ali dodaje kako su oblici razmene i

organizacije, institucije koje pomažu političku javnost, još bitniji. U tom ključu analizira

pojam asocijacije, veza udruženja kao deo javnog mnenja.

Džon Kin pripisuje ovim asocijacijama zadatak i funkciju redefinisanja odnosa

između civilnog društva i države putem dva međuzavisna i simultana procesa:

proširivanje socijalne jednakosti i slobode, i restrukturiranje i demokratizaciju države.

Habermas ističe da Kin referira na asocijacije koje formiraju mišljenja. Drugačije nego

političke partije, koje su se u velikom broju slučajeva stopile sa državom, ove asocijacije

nisu deo administrativnog sistema ali nastoje da ostvare politički uticaj putem javnih

medija. Ovaj uticaj ostvaruju zato što ili direktno učestvuju u javnoj komunikaciji ili zato

što programski karakter njihovih aktivnosti pruža primere putem kojih oni implicitno

doprinose javnoj diskusiji. Slično Kinu i drugi autori su, kako Habermas kaže, povezivali

ovu asocijaciju sa funkcijom uspostavljanja konteksta sprovodljivog putem političke

komunikacije, kroz dovoljno uverljive argumente, zrelih građana ohrabrenih na

„odgovorno ponašanje’’.(454)

Demokratizacija i revidirani javni mediji su deo Kinovog projekta koji možemo

oceniti kao potpuno saglasan sa Habermasovom deliberativnom demokratijom. Habermas

takođe namerava da prevaziđe jednostavnu dihotomiju medija: slobodnog tržišta i

državne kontrole. Habermas tako javnost odvaja i od države i od tržišta, i prebacuje je na

122 Tekst povodom engleskog izdanja„Public Sphere’’ objavljen u zborniku radova: Habermas and the Public Sphere, Priredio: Craig Calhoun, The MIT Press, Cambridge, Massachusttes, and London, 1992.

75


demokratiju i javni diskurs koji dolaze i sa tržišta kapitala i iz razvoja moderne

intervencionističke države.

Kin i Habermas posmatraju javni servis iz jedne nove socijaldemokratske pozicije.

Veruju da institucionalna rešenja donose socijalnu i društvenu pravdu. Kin nastoji da

ponovo odredi institucionalni domen javnog servisa i da upotrebi slobodu štampe za

ograničavanje, kako tržišnih medija tako i državne regulacije. Njegov model može

predstavljati jedno od rešenja za institucionalno umnožavanje učesnika u debati.

Asocijacije o kojima smo govorili su taj novi oblik demokratizovanog civilnog društva

čiji se glas putem novog modela javnog servisa jasnije čuje. Pluralizam i autonomija bi

tako ostali sačuvani na način koji bi zadovoljio i Habermasa i Kina. Kinov revidirani

javni servis, naravno, ne pred(po)stavlja „idealnu situaciju diskursa’’, ali svakako da

nastoji da u aktuelnom teorijskom kontekstu obezbedi što manje „iskrivljenu’’ situaciju

javnosti, svejedno da li od strane partokratije ili od strane korporativnog interesa.

Ako razmišljamo o pitanju pluralizma i političkog konsenzusa, o kojima brine

Habermas, neizbežno moramo razmišljati o domenu polja javnosti kojim olakšavamo

maksimum učešća javnosti i debatu o suštinskim političkim pitanjima. Veliki porast broja

i mogućnosti komunikacijskih tehnologija (Internet, kontakt emisije na TV-u i radiju,

SMS) stvara nove sfere javnosti. One omogućavaju veću pristupnost diskusijama o

političkim temama. Potencijal ovih novih prostora u stvaranju zdravije javnosti zaslužuje

pažnju.

Demokratske tehnologije- InternetKin smatra da javni mediji moraju koristiti nove tehnologije.(1995,119) Možemo

zamisliti da postoji verovanje da će nove tehnologije, prevashodno Internet,

premrežavanjem planete i olakšanjem pristupa na planu građanske participacije povratiti

davno izgubljenu „idealnu’’ strukturu direktne demokratije polisa. Internet zaista jeste

otvorio veliko polje mogućnosti. Pojedinac je u stanju da samostalno i slobodno kreira i

konzumira informacije iz „sajber prostora’’. Korišćenje Interneta je krajnje

individualizirano. Ali sa druge strane, iako Internet nije komunikacijska institucija, poput

klasičnih medija, postoje mišljenja da su standardi ponude i prijema do te mere uobličeni

da se može govoriti o globalizaciji standarda.

76


Da li su njime mogućnosti manipulacije javnim mnenjem umanjene? Da li smo se

na taj način približili „virtuelnoj idealnoj situaciji diskursa’’? Upitna je pre svega

dostupnost i uslovi pristupa Internetu, jer postoje mnogo različitih okolnosti, pre svega

ekonomskih i infrastrukturnih, usled kojih je većini čovečanstva onemogućen pristup

Internetu. Ovoj vrsta prigovora je izložena i Habermasova vera u mogućnost

univerzalnosti javnog diskursa. Uloga i potencijal Interneta su nesporni, ali ponekad

idealizovani. Nas interesuje odnos prema javnosti i slobodi govora koji postoji na

Internetu, pa ćemo ilustracije radi izneti neke kontraprimere. Problemi Interneta se kreću:

od zloupotrebe podataka o korisnicima, preko strogih moderatora (cenzora), do

mogućnosti instaliranja internet filtera kojima se vrši selekcija pristupa.

U prvom slučaju, Internet-provajder kontroliše vezu sa svetskom računarskom

mrežom, pa može da sačuva podatke o svemu što korisnici rade. Postoji mišljenje da

provajderi te informacije prodaju. Informacije mogu biti mnogo detaljnije od navoda o

polu i starosti. Kompanije mogu imati uvid u to da li određeni korisnici Interneta

posećuju anonimne forume alkoholičara, otvaraju li porno-stranice, kupuju li lekove

preko Interneta, ili, pak, učestvuju u diskusijama pro-fašističkih aktivista. Različite strane

od osiguravajućih kuća i marketinških agencija do političkih partija su potencijalno

zainteresovane za ovakve informacije. O bezbednosnim službama, nećemo ni govoriti.

Usluge koje se temelje na praćenju ponašanja korisnika Interneta predstavljaju

narušavanje prava na privatnost. Da i ne govorimo o mogućnosti stvaranja dosijea o

korisnicima.

U drugom slučaju možemo govoriti o relativnim standardima po kojima se

dopuštaju ili zabranjuju nečiji komentari. Takva situacija može stvoriti neograničenu

(samo)volju moderatora. Kod problema instaliranih internet filtera (na računaru ili na

mreži) u javnim bibliotekama ili drugim mrežama je slična situacija. U američkoj

stručnoj javnosti se vodi debata povodom zakonskog akta kongresa CDA

(Communications Decency Act) i CIPA (Children’s Internet Protection Act) koji

zabranjuju pristup internet adresama koje sadrže dečju pornografiju, opscenosti i sadržaj

štetan za maloletnike. U tim zakonima postoji veliki cenzorski potencijal, što ilustruju

77


brojnim primerima besmislenih zabrana (od dela Šekspira do Biblije), smatraju zaštitnici

slobode govora i Prvog amandmana (First Amendment Center)123.

Iako se za internet misli da je neregulisan, on je zapravo vrlo jasno zakonski

određen. Gotovo svaka država ima neki zakon koji se odnosi na Internet. Na primer,

govor mržnje regulisan je Krivičnim zakonom u Nemačkoj i primenjuje se i na Internet,

dok je u Americi takvo izražavanje slobodno. Poznate su zabrane pristupa kritički

nastrojenim sajtovima kineske vlasti. Zbog toga sve češće dolazi do međudržavnih

sporova vezanih za sadržaj na Internetu, jer postoje mnoga pitanja na koja savremeno

internet pravo često nema jasan odgovor, baš zbog političkih, kulturnih, religijskih i

drugih razlika među državama. Potrebno je naći neki nadnacionalni pravni konsenzus

koji će prevazići ova razlikovanja „pozadinskih teorija’’. Ove probleme prepoznajemo u

iznetim teorijama javnog uma, Habermasovom i Rolsovom viđenju odnosa javnosti i

demokratskog društva. Njihove teorije su prosto nezaobilazne, a po svemu sudeći biće i

još dugo, u svakom ozbiljnom razmatranju ovih tema.

Problemi medija u demokratskom društvu se pojavom Interneta podižu na jedan

„viši’’ nivo, ali nipošto ne nestaju. Pojava jednog građanskog onlajn-novinarstva,

razmena informacija i mišljenja, forumi i blogovi, nesumnjivo podižu građansku svest i

podstiču aktivizam. Mogućnosti individualnog pristupa i univerzalnost Interneta nisu

sporni, ali nisu ni idealni. Možemo reći da putem tog demokratskog umrežavanja

proširujemo polje komunikacija, ali smo opet trajno daleko od „idealne situacije

diskursa’’. Ipak, moramo istaći da su Habermasovi stavovi umnogome anticipirali razvoj

novih sredstava komunikacije i vrlo dobro su procenili njihovu potencijalnu vrednost.

Sa druge strane, pitanje slobode pojedinca i granica slobode govora u sferi medija,

na primer kod govora mržnje ili pornografije ili korporativne cenzure medijski

neisplativih sadržaja, ostaje otvoreno ukoliko jasno ne odredimo granice. Možemo samo

izneti stav da će u ovoj oblasti biti još puno posla za teoretičare i zakonodavce.

Široko polje javnosti koje uokviruju pojmovi javnog mnenja i slobode govora

predstavlja značajan poligon na kome se sukobljavaju političke teorije današnjice.

Aktuelnost ovih tema je nesporna, i sva je prilika da će još dugo biti na repertoaru, a

razloge možemo tražiti, kako u tradicionalnim problemima vezanim za tumačenje

123 http://freedomforum.org/publication/.

78


ustrojstva demokratije i liberalnih zahteva, tako i u procesu globalizacije i gladi

savremenog sveta za informacijama i novim sredstvima komunikacije.

Izvor od kog smo krenuli je Kantova politička teorija, a dva pravca u kojima se

može razvijati predstavljaju teorije Rolsa i Habermasa. Putem javnog uma Rols i

Habermas grade modele kojima obrazuju odgovorno javno mnenje demokratskog

društva. Javni um, koji Rols i Habermas interpretaciji održati, nastoji da pomiri zahtev

samouprave, autonomnosti i javnosti. To je ideja da se individualni i kolektivni plan

pomire putem „preklapanja’’ zahteva javnog mnenja i javnog uma. Pristupi Rolsa i

Habermasa se razlikuju po domenu svoje primene, po sredstvima predstavljanja i po

pitanju perspektive.

Slobodno iznošenje mišljenja pred čitalačkom publikom Kant naziva javnom

upotrebom uma. Zakone kreiramo u skladu sa maksimom transcendentalnog javnog

prava. Hipotetički test javnosti predstavlja jedan autentičan i inspirativan način da se

uspostavi mehanizam kontrole političkih odluka, kako unutar države tako i među

državama. Test, kao što je u radu prikazano, ne uspeva da ostvari jasan prelaz sa

teorijskog na realni nivo, da odredi nivo opštosti, kao ni da donese sud o pravednosti

svake ispitane maksime. Takođe, Kantovo viđenje javnog mnenja kao regulativne snage

na širem među državnom planu je problematično. Ovo nas vodi zaključku da Kantovo

oslanjanje na javnu upotrebu uma kao „surogata’’ prinudnih mera nije dovoljno, što Rols

i Habermas nastoje da koriguju u svojim teorijama.

U svojoj osnovi, Rolsova ideja javnog uma zadržava Kantovo shvatanje

legitimizacije državnog uređenja kroz društveni ugovor za koji svi građani treba da daju

svoj pristanak. Takođe u kantovskom duhu, Rols odvaja javnu upotrebu uma od njegove

nejavne koju primenjuje na širi drugi plan, kulturu zaleđa. Svaka upotreba uma je

društvena, nema kantovske privatne, s razlikom u procedurama i u domenu primene. Rols

vrlo jasno i precizno određuje sadržaj, način primene i nosioce javnog uma. Time želi da

izbegne zloupotrebe i sukobe, jer na tom ograničenom domenu politike se moraju složiti

najrazličitije sveobuhvatne doktrine. Srž ideje javnog uma predstavljaju kriterijum

reciprociteta i dužnost uljudnosti, koje usklađuju taj unutrašnji individualni izbor sa

opštim političkim pitanjima. U predstavničkoj demokratiji su onda sami građani idealni

zakonodavci koji imaju moć da smene one koji zloupotrebljavaju javni um. Slično je i na

79


međunarodnom planu. Rolsov model od Kanta nasleđuje hipotetičku prirodu testa,

ugovorni karakter i centralnu ulogu javnog uma.

Habermas se kreće u drugom pravcu. U početnoj fazi predstavlja odnos dobre i loše

javnosti i rekonstruiše razvoj javnog mnenja. Specifičnost njegove javnosti je u uvođenju

kritičke dimenzije kao suštinske odlike. Habermas, suprotno Rolsu, u deliberativnoj

demokratiji insistira na javnom dijalogu u kome ne isključuje nejavni aspekt individualne

perspektive. Javnost je proširena na sve zvanične i nezvanične razgovore o javnim

temama. Deliberativna demokratija je zasnovana na epistemološko-etičkom konceptu

„neiskrivljene komunikacije’’ čije ishodište Habermas vidi u onome što on opisuje kao

„idealnu situaciju diskursa’’. To znači da ukoliko je komunikacija slobodna i ideološki

neiskrivljena, slobodni građani će u demokratskoj raspravi doći do zajedničke koncepcije

dobrog života. Javnom upotrebom uma unutar takve prakse komunikacije bolji argument

će pobediti. Habermas tako reafirmiše kantovski proceduralni aspekt javne upotrebe uma.

Pored unutrašnjih problemi ovih teorija, opštih i međusobnih kritika koje smo

tokom rada prikazali, libertarijanci kritikuju deliberativnu demokratiju i politički

liberalizam da prevazilaze poziciju negativne slobode i samim tim ugrožavaju slobodu.

Kritikuju njihov politički projekat koji nadilazi puku odbranu slobode pojedinca. Iako

polaze od odbrane slobode pojedinca i njegove autonomije, oni nastoje da učine i više od

toga, da ga pomire sa kolektivom. Ovo predstavlja deo njihovog kantijanskog nasleđa,

njihove vere u moć javnog uma.

Današnja situacija odnosa medija i politike predstavlja oblast gde su problemi

pozicioniranja granice sloboda „od životnog značaja’’. Različite vrste globalnih uticaja

koje ostvaruju političke i ekonomske sile zahtevaju nanovo promišljanje ustrojstva javnih

medija. Javni servis zahteva dvostranu odbranu, od državno-političkog i tržišno-

ekonomskog pritiska. Habermasova deliberativna koncepcija može biti teorijska pozadina

jednog koncepta kojim možemo pre svega razumeti, a potom u perspektivi i rešavati ove

probleme. Takođe, po pitanju novih tehnologija kakav je Internet, rešavanje principa

njihovog jedinstvenog i pravednog uređenja na globalnom planu može imati korisnu

teorijsku podlogu u njihovim teorijama. Sa druge strane utopijski elementi i hipotetički

karakter ih onemogućavaju da ih smatramo jedinim poželjnim arbitrom. Zaštita sloboda u

vidu zahteva za minimumom države treba da bude onaj korektiv koji će ih svuda pratiti i

80


nadgledati da bi se, institucije ojačale liberalnom tradicijom, a sve u cilju sprečavanja

mogućnosti da se demokratskim putem javno mnenje odluči za neki oblik diktature.

IV Ostali informativni sistemi gradskih

opština u Beogradu

1. Bilteni

a.Način izrade

Bilten za interno informisanje građana, izrađuje se na klasičan novinarski način.U zavi-

snosti od broja urednika, novinara i njihovih unutrašnjih i spoljašnih saradnika, oblasti i

teme o kojima pišu,podele se među njima, obično na osnovu odluke urednika ili njegovog

81


zamenika. Vrlo često oni koji redovno pišu za bilten već unapred imaju određene teme i

jednu ili više oblasti o kojima redovno izveštavaju. Takvi tekstovi nisu naručeni, obično

su kreativni, analitični i bave se opštim temama, za razliku od aktuelnih političkih intervi-

jua,analiza i istraživanja,koja neretko sastavlja sam urednik ili novinar od većeg iskustva.

Najčešće prilikom konsultacija oko prve šeme broja u dogovoru učestvuje neko od člano-

va Izdavački savet, Opštinskog veća,Potpredsednik,a često i Predsednik Gradske opštine,

koji predstavljaju osnivača i izdavača, a to je gradaska opština.Kasnije se u detaljnije

uređivanje broja pored Glavnog i odgovornog urednika i njegovog zamenika uključuje i

lice koje je zaduženo za dizajn i pripremu za štampu. Obično idejno rešenje i grafičku

pripremu rade osobe, koje opština angažuje na osnovu ugovora o delu. Uglavnom teme i

tekstovi su iz svih domena funkcionisanja i delovanja jedne Gradske opštine.Sakupljeni

aktuelni tekstovi i fotografije planski se rasporede na već unapred određene stranice. Po-

stoji plan rasporeda tekstova i fotografija koje prate sadržaj. Plan je uglavnom ustaljen i

retko sklon promenama. Kad je broj definitivno pripremljen, ide poslednja faza pred

štampu, to je lektorisanje. Lektor je obično deo tima za informisanje i protokol, u okviru

službe za skupštinske poslove i informisanje jedne od gradskih opština.Posle lekturisanja

tekstova ide u štampu. Privatne štamparije i štamparija AD Politika uglavnom obavljaju

ovaj deo posla za biltene gradskih opština Beograda. Posle svega prethodno navedenog,

na red dolazi distribucija, kao poslednja faza pred dolazak broja u ruke čitaoca.

b.Informativna i upotrebna vrednost

Informativna vrednost biltena koji izlaze u opštinama Beograda je na dosta visokom

nivou. Ono što je posebno dobro je to da je izbor svih tema aktuelan, raznovrstan, pisan

jednostavnim jezikom, kvalitetno dizajniran i grafički obrađen i na taj način pristupačan

široj čitalačkoj publici. Sve redakcije biltena u Gradskim opštinama imaju veoma iskusne

novinare, koji su svoja iskustva sticali u vodećim beogradskim dnevnim pisanim

medijima ili u radu u informativnim službama javnih i privatnih preduzeća. Gotovo svaki

broj biltena za veće tekstove informativnog sadržaja, vezuje i odgovarajuće fotografije.

Nedostatak je taj da zbog povremenog, i često neredovnog izlaženja brojeva neke teme

82


prestaju da budu aktuelne i na taj način, iako su možda bitne ne nađu mesta u izlazećem

broju. Zbog malog tiraža i navike građanstva na korišćenje interneta i čitanje gradskih

rubrika u dnevnim listovima radi informisanja o lokalnim temama, upotrebna vrednost,

biltena nije velika. Bilteni nisu preterano interesantni stanovništvu, prevashodno zato što

tretitraju ipak "male" teme i događaje. U informativnom svetu koji se bavi velikim i

zanimljivim zbivanja, tema, kao npr. izložbe u nekoj osnovnoj školi ili popravka trotoara

u nekoj manje prohodnoj ulici u određenoj opštini u poređenju sa globalnim događajima

gubi trku.

2. Službe informisanja

Služba za informisanje obavlja poslove koji se odnose na blagovremeno i potpuno info-

rmisanje građana Beograda o radu Skupštine grada Beograda i njenih radnih tela,

funkcionisanje Gradske uprave, preduzimanje radnji u ostvarivanju osnivačkih prava

Grada u oblasti informisanja,uređivanje i izdavanje ''Beogradskih novina'', organizovanje

konferencija za novinare za potrebe Gradonačelnika, Skupštine grada, Gradske uprave i

javnih komunalnih preduzeća, uređivanje i distribuiranje dnevnog pregleda gradskih vesti

Beoinfo,organizovanje informisanja u vanrednim situacijama (poplave, sneg, zemljotresi

i druge vanredne situacije), objavljivanje oglasa, konkursa i tendera za potrebe Skupštine

grada i Gradske uprave, uređivanje i održavanje Internet prezentacije Grada Beograda,

organizovanje medijskih kampanja i akcija Gradonačelnika, Skupštine grada i Gradske

uprave, izradu analitičkih materijala o javnom informisanju, uređivanje i izdavanje

publikacija od značaja za Grad Beograd, koordiniranje komunikacije Gradske uprave sa

javnošću, izdavanje ''Službenog lista Grada Beograda'', obezbeđivanje uslova za rad

akreditovanih novinara u Skupštini grada Beograda, davanje mišljenja i odobrenja za

upotrebu grba i zastave Grada i pripremu i praćenje akata vezanih za upotrebu grba i

zastave Grada, čuvanje foto i bibliotečke dokumentacije, stručne i administrativne poslo-

ve za ovlašćeno lice za postupanje po zahtevu za davanje informacija od javnog značaja.

83


Skupština grada Beograd je osnivač Javnog radiodifuznog preduzeća "Studio B".124 Kao

najkarakterističniji primer Služba za informisanje jedne Gradske opštine u Beogradu je

primer sa opštine Savski venac gde ova služba vrši poslove uređivanja i izdavanja lista

ili biltena i drugih publikacija namenjenih internom informisanju koje se ne distribuiraju

javno, saradnje sa sredstvima javnog informisanja, organizovanja konferencije za

novinare, okruglih stolova, pripreme informacija za novinare i službena saopštenja,

pripreme, ažuriranja i uređivanja stranica na VEB sajtu – vesti i aktuelnosti, odnosi sa

javnošću, saradnja sa drugim opštinama i institucijama na planu unapređivanja sistema

informisanja i organizovanja TV produkcija vezanih za aktuelna dešavanja na opštini

Savski venac, po Zakonu o dostupnosti informacija vrši dostavu informacija po

zahtevima zainteresovanih lica.Služba IT (informacione tehnologije) kao uži system u

opštini, vrši poslove koji se odnose na: organizaciju, upravljanje, održavanje, razvoj be-

zbednosti i racionalno korišćenje informacionog sistema, obuku radnika Opštinske

uprave za rad na sistemu, pružanje stručne pomoći korisnicima sistema,predlaganje akata

i uputstava kojima se propisuje pravilno korišćenje IS; pripremanje izveštaja, obrazaca i

formulara, održavanje telekomunikacione opreme i veza.125Odnosi sa novinarima, kao i

funkcionisanje službe informisanja jedne Gradske opštine u perspektivi trebalo bi da

izgleda, primera radi, onako kakao ga je zamislilo i analizrao tima grupe za informisanje

i protokol u okviru Gradske opštine Zemun u periodu od 2006. do 2007.godine.126

3. Prezentacija opštine na Internetu

4. Informativni sistem ostalih beogradskih opština

124 http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=2054, 03.01.2010.125 Informator o radu Gradske opštine Savski venac, januar 2006. godine, strana 18.126 Prim.autora: ovaj deo predstavlja stručnu analizu tima grupe za informisanje i protokol u okviru Gradske opštine Zemun u periodu od 2006. do 2007.godine. Analiza je publikovana interno, 2007. godine, u okviruSlužbe za informisanje i protokol Gradske opštine Zemun.

84


Odsek za informisanje i odnose s javnošću

U Odseku se obavljaju redovne radne aktivnosti na izdavanju Informatora Gradske

opštine Stari grad, na saradnja sa medijima, izradi "Pres klipinga", ažuriranju i

administraciji internet prezentacije opštine. Informator opštine Stari grad u 2009. godini

izašao je u jedanaest brojeva na 32 stranice, u tiražu od 32.000 primeraka, a od broja 26.

(Decembar) tiraž se povećao na 35.000 primeraka. Osnovna namena Informatora je da

omogući javnost rada i informiše građane o radu opštinskih organa. Javnost je redovno,

pored stalnih rubrika (Hronika, Tema, Intervju, Starograđani, Sport, Kultura, Baština) i

povremenih rubrika (Slike Starog grada, Dečja strana, Jubilej, Zdrava strana i iz EU

ugla), tokom 2009. g., izveštavana o odlukama, inicijativama i merama, kao i o

humanitarnim akcijama i drugim akcijama organa opštine Stari grad, JP Poslovni prostor

i SRPC „Milan Gale Muškatirović“. Kontinuirano se pratio rad nevladinog sektora i

društvenih organizacija čije programe i projekte finansira i pomaže Opština.Poseban

prostor u listu je posvećen deci, radu Predškolskih ustanova, osnovnim i srednjim škola i

uspehu talentovanih učenika, kao i radu i aktivnostima novoosnovane Kancelarije za

mlade. Građanima Starog grada su u okviru Informatora dostavljani i: upustvo za postupa

nje u slučaju požara-„Ne paniči pozovi 93“, koje je distribuirano uz broj 23. (Septembar),

epidemiološke maske koje su insertovane uz broj 24. (Oktobar), dezificijensi za higijenu

ruku – „Čiste ruke – život bez bolesti“, koji je distribuiran uz broj 25. (Novembar), a

početkom decembra uz broj 26. dostavljen je „Kalendar za 2010. godinu“.

Obrenovac

5. Beograd kao informativna celina

85


Beokom servis je služba za komunikacije i koordinaciju odnosa sa građanima. Osnovana

je aprila 2003. godine kao deo Gradske uprave grada Beograda s ciljem unapređenja i si-

stematskog vođenja poslova odnosa sa javnošću kroz sve dostupne komunikacione kana-

le. Sredinom 2004.god Skupština grada rešila je da pomogne neupućenim sugrađanima i

osnovala ``Beokom servis``, odnosno Službu za komunikaciju odnosa sa građanima.

Princip rada ``Beokoma`` je takav da, kada osobe sa problemom pozovu broj 3246-796,

službenici zapisuju prijavu i nalaze odgovore na pitanja, ili ih jednostavno upućuju na

nadležno osoblje. Oblasti koje on pokriva vrlo su različite, od zahteva vezanih za

popravke ulica i javnog osvetljenja, uređenje zelenih površina, uvođenje telefona, do

obaveštenja o obnovi i izgradnji škola i vrtića. Iako cene stanova u Beogradu dostižu

neverovatne cifre, ponekad je isto toliko začuđujuće sa koliko se nemarnosti i nebrige

njihovi vlasnici odnose prema zgradi u kojoj stanuju, kako piše Politika. A, upravo

nepažnja ponekad može da prouzrokuje veliki problem. Nedavno je u soliteru na

Konjarniku buknuo požar, a prouzrokovao ga je opušak cigarete. Bačen namerno, na

terasu je pao slučajno i zapalio smeće koje se tu našlo. Uz pomoć vetra požar se naglo

proširio, ali zahvaljujući brzoj i efikasnoj intervenciji vatrogasaca nije bilo povređenih,

kao ni veće materijalne štete.Ovo bi mogao da bude dobar povod da stanari uklone sa

požarnih stepenica sve kabaste predmete koji vatrogascima mogu da budu prepreka.

Neretko, građani drže stari nameštaj tamo gde mu nije mesto. U slučaju požara, drvo se

brzo upali, a vatra lako rasplamsava. Uostalom, namena tih stepenica i jeste da olakšaju

posao vatrogascima i, naravno, omoguće brže spasavanje ljudi ukoliko je to potrebno.

Zato one nikako ne smeju da budu zatrpane stvarima upozorava Snežana Voštinarov,

direktorka Beokom servisa.U vreme kad izlazimo iz zime, na samom pragu proleća

mnogi građani prave veliko spremanje stanova, terasa, podruma i dvorišta. Često ne znaju

šta da rade sa dotrajalom belom tehnikom, nameštajem i drugim kabastim predmetima

koji im bespotrebno zauzimaju prostor. U Beokom servisu i za ovu vrstu problema imaju

rešenje.Većina Beograđana zna da svake prve subote u mesecu ekipe JKP Gradska

čistoća besplatno nose sve stare stvari koje samo treba ostaviti pored kontejnera. To je

dobra prilika da se stanari reše nepotrebnih i neupotrebljivih predmeta. Ukoliko neko

renovira stan i ima šut, potrebno je da ga spakuje u odgovarajuće kese, a Gradska čistoća

će ga odneti uz minimalnu nadoknadu.Beokom servis od svog postojanja, a na leto će

86


proslaviti peti rođendan, pruža veliku pomoć Beograđanima da lakše i brže reše

komunalne probleme, ali i da dobiju sve neophodne informacije. Zovu nas iz svih delova

grada. U toku zime uvek su aktuelna pitanja u vezi sa centralnim grejanjem. Tu su i

svakodnevni problemi koje građani imaju sa vodovodom, čistoćom, zelenilom... Nedavno

su stanarima u prigradskim naseljima podeljene plastične kante za smeće sa ciljem da sve

bude čistije i urednije. Nažalost, bilo je slučajeva paljenja plastičnih kontejnera.

Sagorevanje plastike štetno je po okolinu, ali oni koji to čine, očigledno ne razmišljaju. O

ekologiji i zaštiti životne sredine i ubuduće će se voditi računa. U toku je akcija sađenja

stabala koju je započelo Ministarstvo za zaštitu životne sredine u nadaleko poznatom

Jevremovcu u Botaničkoj bašti, a nastaviće se širom grada da bi bilo što više zelenila.

Parkovi su pluća grada i treba ih čuvati i negovati. Građani mogu na terasama da posade

cveće, što će svakako doprineti i lepšem i prijatnijem izgledu, ali će, takođe, uticati i na

bolje raspoloženje smatra direktorka Beokom servisa.Razlozi zbog kojih se građani

obraćaju Beokom servisu su različiti. Nekad se žale na nedovoljno mesta za parkiranje,

nekad im smeta glasna muzika u komšijskom stanu ili što neko baca smeće kroz prozor.

Ipak, mnogo veći problem predstavlja pucanje vodovodne cevi. Građani najčešće zovu

jer je potrebna hitna intervencija i vremena za čekanje nema. U takvim situacijama

reagujemo brzo. Neke upućujemo na pravu adresu i objasnimo šta da rade da bi što pre

rešili problem. Uostalom, zato i postojimo da bismo pomagali građanima. Vodimo računa

i o starijim sugrađanima koji su često nemoćni da sami reše problem ne samo zato što

možda nemaju dovoljno novca, već i zato što nisu u stanju da sami traže majstore.

Planiramo i štampanje brošure u kojoj će biti niz korisnih saveta za bezbedan život u

stanu. Želimo da kvalitet usluga podignemo na najviši nivo, ali i građani treba da

sarađuju i vode brigu o stanu i o zgradi u kojoj žive kaže Snežana Voštinarov.Budite

pažljiviji i povedite računa o tome kako izgledaju zajedničke prostorije, kao i u kakvom

su stanju vodovodne i električne instalacije u zgradi i znajte da i to utiče na vrednost vaše

nekretnine.

87


V Mogućnosti kvalitetnijeg načina

informisanja lokalne zajednice

1. Ispitivanje potreba građanaŠiroko je rasprostranjeno

mišljenje da je istraživanje komunikacija američki izum koji su potom uvezle

druge zemlje, prilagođavajući mu stil i metode sopstvenim uslovima.127Ja-vno

mnjenje je manifestacija kolektivnih stavova i predstava.128Dvosmerna

komunikacijau okviru masovne difuzije poruka među subjektima komunikativne

prakse najvažnija je kao deo fidbek reakcija masovnog auditorijuma na primljene

poruke.129

V svi delovi Snježana Milivojević

127 Mek Kvejl Denis, Stari kontinent – novi mediji , NOVA, Beograd, 1994. strana 33.128 Dr. Toma Đorđević, Političko javno mnjenje, Beograd 1989; strana 59.129Toma Djordjević, Teorija masovnih komunikacija , Savez inženjera i tehničara Jugoslavije, Beograd, 1989. strana 143. i 144.

88


2. Instrumenti za ostvarivanje kvalitetnog

informisanjaNavešćemo bitne instrumente i načine koji bi doveli do poboljšanja

rad u jednom infor-mativnom sistemu u okviru samog Beograda kao celine, i manjih

informativnih podsiste-ma, kao što su gradske opštine. Prvo što omogućava protok

kvalitetetnih i validnih informacija do građanstva, jesu redovna saopštenja za štampu i

elektronske medije, zatim posebna saopštenja koja pokrivaju rubrike (privreda, kultura,

umetnost,socijalna pi-tanja,humanitarne akcije,prosveta i zdravstvo), kao i pres materijal

sa raznim informacija-ma, publikacijama, biltenima,

informatorima,novinama,fotografijema,video zapisima koji čine deo redovnog materijala

za novinare. Automatski takve informacije idu u gradske rubrike određenih medija.Pres

kliping svakodnevno do 9,00 časova, trebalo bi dostavlja-ti gradskim i opštinskim

funkcionerima, a prema potrebi i onima koji su učestvovali ili učestvuju u projektima

zajedno sa Gradom ili određenom Opštinom.Kvantitativna i kvali-tativna analiza

pisanim medija(dnevne štampe) upućuju kakav je stav medija prema lokalnoj samoupravi

i uopšte o dešavanjima i događajima na njenoj teritoriji. Da li je taj stav neutralan,

odnosno informativnog karaktera. Većinom su predmeti analize pisani u formi vesti i

izveštaja. Tekstovi u formi komentara, da li oni bili negativan ili pozitivan po stavu u

zbiru daju prednost pozitivnom, afirmativnom stavu. Analiza pokazuje da je medijski

prostor koji je namenjen privredi, komunalno-inspekcijskim poslovima, kulturi, prosveti,

zdravstvu i svim socijalno-humanitarnim akcijama otvoren.Što će reći da su ove teme

uvek dobro došle i interesantne slušaocima, gledaocima i čitaocima. Baza podataka

Službe za informisanje i protokol,trebalo bi da raspolažu svim relevantnim informacija-

ma, segmentisane po javnostima i predmetu.Baza podataka vezane za novinare biltena ta-

kođe moraju da budu ažurirane (redakcija, urednici, novinari, važni datumi vezani za

medije i za novinare lično).Pres kliping se radi svakoga dana, a kvalitativna analiza na

kraju meseca, sve se arhivira po mesecima i godinama. Posebna arhiva je rezervisana za

bilten kao svojevrstan dokument dešavanja i događaja, arhivirane su i sve fotografije, jer

redakcije po pravilu imaju svoga foto-reportera.Potrebno je posedovati digitalnu kameru

kako bi se medijima mogli važni događaji i na taj način prezentovati.Naravno svi snimlje-

89


ni materijali bi po pravilu trebalo da budu arhivirani na nivou Službe za informisanje i

protokol. Mejling lista mora da bude segmentisana (interno i eksterno), segmentisana po

javnostima i predmetu. Pisma namenjena javnostima od interesa se šalju u skladu sa

propisanom praksom na nivou lokalne samouprave. Prikaz budžeta je zakonom regulisan.

Kao dobra praksa uvodi se „radni doručak“ (sa novinarima koji prate gradsku rubriku),

prigodni pokloni, pozivi na prijeme,koktele i neformalna druženja. Dodela godišnjih za-

hvalnica na Dan opštine.Pozivanje novinara na proslave, svečanosti,Slavu Opštine i

javnesvetkovine i manifestacije. Konferencije za štampu moraju biti redovne, minimum

trome-sečno.Gde se prezentuje rada gradskih organa i Opštine, a konferencije za štampu

su organizovane sa povodom događaji, koji su obeležili prethodni period ili obeležiti

naredni.Intervjui se prave sa povodom sa čelnicima gradske i opštinske vlasti.Protokol je

definisan u skladu sa funkcijom, a jedinica lokalne samouprave kao državne ustanove.Da

li je moguće? Komunikacija ne sadrži samo informaciju; ona definiše odnos između

osoba koje komuniciraju. Opština ima misiju, viziju, razlog svog bitisanja i postojanja.

Polazište za kreiranje strategije komuniciranja i za definisanje poruka kojima se dopire do

javnosti je identitet.Cilj je: informisati građane, ostvariti komunikaciju, edukovati –

upoznati ih sa nadležnostima Opštine – namera je unaprediti rad službi i omogućiti

javnost rada opštinske uprave.Učiniti da Opština postane javni, uslužni servis

građana.Opština kao institucija posvećena građanima je mesto susreta i spajanja.

Mesto inicijative, građanske akcije i solidarnosti, mesto humanosti i mesto podsećanja na

sve što zaboravljeno. A ljudi su zaboravili da govore i slušaju. Optimizam da se

ovakva složena i nadasve potrebna komunikacije između Opštine i njenih građana može

ostvariti, leži u činjenici da građani Zemuna još uvek žive u najboljem smislu te reči,

provinciski. Oni se druže i pomažu. Etnička i verska šarolikost, je naučila ljude kako se

čuva osobenost i kao se živi zajedno, i kako se dočekuju oni koji dolaze. Istorija Zemuna

na neiskaziv način uči druge kako je moguće i potrebno živeti zajedno.Ta mikroklima

daje nešto posebno, neobjašnjivo i po malo volšebno osećanje pripadnosti, vezanosti i

potrebe da se ostaje na tom mestu, na čudnoj granici istorije naroda.Lepota različitosti

čini Zemun mestom gde je sve moguće. Stalni susret starog i novog nose potencijal i

kreativnost. Napomena: sve PR akcije koje su na bilo koji načim mogle da imaju

polititičku konotaciju su namerno neobrađene. PR aktivnosti su imale za polazište

90


Opštinu kao instituciju od važnosti za građane i lokalnu zajednicu.

3.Potencijali ekonomskih parametara za

boljeinformisanje i uspešnije uključivanje građanja

4. Marketing \ distribucija 5. Finansije

6. Bendžmarking \ monitoring VI

ZaključakVII Literatura: C. SADRŽAJ (struktura po

poglavljima): I Uvod Predmet, cilj, osnovne hipoteze i očekivani

rezultati rada 1. Reforma lokalne samouprave Grad Beograd kao metropola i

region

1. Gradske opštine

2. Status

3. Nadležnosti

4. Teritorijalna organizacija

5. Finansije

6. Usluge

7. Izborni sistem

8. Dometi reformi u Beogradu

2. Informativni sistem

1. Mesto i značaj u reformama

2. Zakonska regulativa

3. Koordinacija i saradnja na liniji gradopštinamesna zajednica

4. Gradske opštine

91


3. Činioci informativnog sistema Beograda (opština)

1. Bilten, novine i informator

2. Internet \ sajt grada

3. Javne informacije

4. Javnoradiodifuzno preduzeće RTV Studio B

II Uporedne analize rada informativnog sistema Beogradopštine, studije

slučajeva 10

1. Novi Beograd

2. Zemun

III Koncept vlasti u gradu i opštinama 10

1. Demokratski koncept organizacije vlasti

2. Autoritarni koncept organizacije i/ili funkcionisanja vlasti

3. Koncept partokratije kao činioca koji značajno ugrožava procese i

sadržaje života u gradu

92


IV Ostali informativni sistemi gradskih opština u Beogradu 10

1. Bilteni

a.Način izrade

b.Informativna i upotrebna vrednost

2. Službe informisanja

3. Prezentacija opštine na Internetu

4. Informativni sistem ostalih beogradskih opština

5. Beograd kao informativna celina

V Mogućnosti kvalitetnijeg načina informisanja lokalne zajednice 10

1. Ispitivanje potreba građana

2. Instrumenti za ostvarivanje kvalitetnog informisanja

3.Potencijali ekonomskih parametara za bolje informisanje i uspešnije

uključivanje građanja

4. Marketing i distribucija

5. Finansije

6. Bendžmarking i monitoring

VI Zaključak

VII Literatura:

93


94


95

Documents

Magistarska Teza 2. Verzija