MALİYE TARİHİ3. hafta

OSMANLI MALİ OSMANLI MALİ SİSTEMİNDE MALİ SİSTEMİNDE MALİ

ÖRGÜT YAPISIÖRGÜT YAPISI

1. OSMANLI DEVLETİNDE MERKEZ 1. OSMANLI DEVLETİNDE MERKEZ MALİYESİMALİYESİ

► HAZİNE HAZİNE Hazine

İç Hazine: Padişah özel gelirleri

Dış Hazine: yönetim sorumluluğu

sadrazam ve defterdarda

► İç Hazine, padişahın rezerv olarak İç Hazine, padişahın rezerv olarak kullandığı kaynak (kredi kaynağı)kullandığı kaynak (kredi kaynağı)

► İç hazine şu sınıflara ayrılır:İç hazine şu sınıflara ayrılır:

- Bodrum hazinesi sarayın - Bodrum hazinesi sarayın

- İfraz hazinesi değerli - İfraz hazinesi değerli eşyaları.eşyaları.

- Çilhane hazinesi İhtiyaçta - Çilhane hazinesi İhtiyaçta

- Has oda hazinesi darphaneye- Has oda hazinesi darphaneye

- Harem-i Hümayun hazinesi- Harem-i Hümayun hazinesi►Dış hazine, devletin gelir ve giderleri, Dış hazine, devletin gelir ve giderleri,

bütçesidir. bütçesidir.

Maliye ÖrgütüMaliye Örgütü

►Defterdar: Padişaha bağlı olarak görev Defterdar: Padişaha bağlı olarak görev yapan en büyük yönetim organı olan yapan en büyük yönetim organı olan Divan-ı Hümayun de dış hazineden Divan-ı Hümayun de dış hazineden sorumludur.sorumludur.

►Bu organ içinde görev yapan diğer Bu organ içinde görev yapan diğer bölümler:bölümler:

►Defterdarlık: Mali işlerden sorumlu en Defterdarlık: Mali işlerden sorumlu en üst makamdır. Ülke sınırları büyüdükçe üst makamdır. Ülke sınırları büyüdükçe coğrafi olarak bölündü. Anadolu coğrafi olarak bölündü. Anadolu Defterdarlığı, Arap Acem Defterdarı gibi.Defterdarlığı, Arap Acem Defterdarı gibi.

►Ruznamçe Kalemi: Gelir ve gider Ruznamçe Kalemi: Gelir ve gider işlemlerinin yapıldığı bürodur. işlemlerinin yapıldığı bürodur.

►Maliye Kalemi: Mali yazışmalar yapılır.Maliye Kalemi: Mali yazışmalar yapılır.►Tarihçi Kalemi: Çeşitli gelirlerden alacağı Tarihçi Kalemi: Çeşitli gelirlerden alacağı

olanlara verilecek ödeme planı hazırlar.olanlara verilecek ödeme planı hazırlar.►Mektupçu Odası: Yazışmaları yürütür.Mektupçu Odası: Yazışmaları yürütür.

Gelir ve Gider Tahakkuklarını Gelir ve Gider Tahakkuklarını İzleyen Kalemlerİzleyen Kalemler

►Muhasebe-i Evvel (Başmuhasebe) Kalemi:Muhasebe-i Evvel (Başmuhasebe) Kalemi:

Gelir ve giderlerle ilgili tüm kalemler izlenir.Gelir ve giderlerle ilgili tüm kalemler izlenir.►Cizye Muhasebesi Kalemi: Gayri Cizye Muhasebesi Kalemi: Gayri

Müslimlerle ilgili kalemler tutulur. Müslimlerle ilgili kalemler tutulur. ►Evkaf Muhasebesi Kalemi: padişah ve Evkaf Muhasebesi Kalemi: padişah ve

devlet büyükleri tarafından vakıflara devlet büyükleri tarafından vakıflara tahsis edilen arazilerden elde edilen tahsis edilen arazilerden elde edilen gelirleri takip eder.gelirleri takip eder.

►Ağnam-ı Celebkeşan Kalemi: Rumeli’de Ağnam-ı Celebkeşan Kalemi: Rumeli’de yaşayan cins koyunlar üzerinden alınan yaşayan cins koyunlar üzerinden alınan bir çeşit vergiyi takip eder. bir çeşit vergiyi takip eder.

►Mevkufat Kalemi: Ayni olarak ödenen Mevkufat Kalemi: Ayni olarak ödenen gelirlerle ilgilenir. gelirlerle ilgilenir.

►Mukataa Kalemi: Mukataa gelirlerinin Mukataa Kalemi: Mukataa gelirlerinin izlenmesiyle görevlidir.izlenmesiyle görevlidir.

►Gider Kalemi: devlete hizmet veren Gider Kalemi: devlete hizmet veren çalışanların maaşlarının izlendiği çalışanların maaşlarının izlendiği kalemdir.kalemdir.

►Büyük Ruznamçe: dış hazineye gelen Büyük Ruznamçe: dış hazineye gelen gelir ve giderlerin tahakkuk ve gelir ve giderlerin tahakkuk ve tahsilatını izler.tahsilatını izler.

►Saymanlık ve İcra Kalemi: Dış Saymanlık ve İcra Kalemi: Dış hazineye gelen nakit paraların ayar hazineye gelen nakit paraların ayar ve ağırlık kontörlünü yapar.ve ağırlık kontörlünü yapar.

►Mali Yargı Kalemi: Merkezi idare ile Mali Yargı Kalemi: Merkezi idare ile mükellef arasındaki ihtilafları çözer. mükellef arasındaki ihtilafları çözer.

2. EYALETLERDE ÖRGÜT 2. EYALETLERDE ÖRGÜT YAPISIYAPISI

► Has İdaresi: Has İdaresi: beylerbeyi, beylerbeyi, sancakbeyi vezirler sancakbeyi vezirler hanım sultanlara hanım sultanlara has şeklinde dirlikler has şeklinde dirlikler verilirdi. Haslarını verilirdi. Haslarını mültezimler eliyle mültezimler eliyle yönetirlerdi.yönetirlerdi.

► Salyane İdaresi: Salyane İdaresi: beylerbeyi ve beylerbeyi ve sancakbeylerine sancakbeylerine dirlik tahsisi yerine dirlik tahsisi yerine eyalet hazinesinden eyalet hazinesinden nakit olarak salyane nakit olarak salyane (yıllık maaş) (yıllık maaş) verilirdi.verilirdi.

OSMANLI DEVLETİNDE OSMANLI DEVLETİNDE TOPRAK MÜLKİYETİ VE TOPRAK MÜLKİYETİ VE

KAMU GELİRLERİKAMU GELİRLERİ

1. Toprak Mülkiyeti ve Dirlik 1. Toprak Mülkiyeti ve Dirlik RejimiRejimi

►Miri Arazi: Mülkiyeti devlete ait, tasarruf Miri Arazi: Mülkiyeti devlete ait, tasarruf hakkı belli bedel karşılığında şahıslara hakkı belli bedel karşılığında şahıslara bırakılmıştır. Tasarruf hakkı mirasçıya bırakılmıştır. Tasarruf hakkı mirasçıya geçerdi. geçerdi.

►Kira bedeli Peşin bedel : 1 kez Kira bedeli Peşin bedel : 1 kez alınır.alınır.

Kira bedeli : arazi Kira bedeli : arazi ürününden belli zamanlarda alınan ürününden belli zamanlarda alınan kiradır. Alınan kiraya Öşür de denilirdi.kiradır. Alınan kiraya Öşür de denilirdi.

► Vakıf Arazi: Vakıflara ait arazilerdir.Vakıf Arazi: Vakıflara ait arazilerdir.► Metruk Arazi: Ortak kullanıma ayrılmış Metruk Arazi: Ortak kullanıma ayrılmış

yerlerdir. Yollar köprüler camiler gibi.yerlerdir. Yollar köprüler camiler gibi.► Mevad Arazi: Ölü arazi parçalarıdır. Çöl, Mevad Arazi: Ölü arazi parçalarıdır. Çöl,

taşlık gibi. Arazi bir kimse tarafından taşlık gibi. Arazi bir kimse tarafından iyileştirilirse kuru mülkiyeti devlete, iyileştirilirse kuru mülkiyeti devlete, tasarruf hakkı iyileştirene ait olur. Miri tasarruf hakkı iyileştirene ait olur. Miri arazi olur. arazi olur.

Osmanlı dirlikleri askeri sınıfa verilmişti. Osmanlı dirlikleri askeri sınıfa verilmişti. Osmanlıda üç yöneten sınıf vardı.Osmanlıda üç yöneten sınıf vardı.

- Seyfiyye Sınıfı (askeri zümre)Seyfiyye Sınıfı (askeri zümre)- İlmiye Sınıfı (hukuçular)İlmiye Sınıfı (hukuçular)- Kalemiyye Sınıfı (bürokratlar)Kalemiyye Sınıfı (bürokratlar)

Osmanlı dirlikleri, dirlik arazisinin gelirine Osmanlı dirlikleri, dirlik arazisinin gelirine göre üçe ayrılır:göre üçe ayrılır:

► Has: Yıllık geliri yüz bin akçeden fazla olan Has: Yıllık geliri yüz bin akçeden fazla olan dirliktir. Şehzade, vezir, beylerbeyi vb. dirliktir. Şehzade, vezir, beylerbeyi vb. verilmiştir. Yıllık gelirin her beş bin akçesi verilmiştir. Yıllık gelirin her beş bin akçesi için bir zırhlı asker beslemek ve savaşlara için bir zırhlı asker beslemek ve savaşlara beraberinde getirme zorunluluğu vardı.beraberinde getirme zorunluluğu vardı.

► Zeamet: Yıllık geliri yirmi bin-yüz bin akçe Zeamet: Yıllık geliri yirmi bin-yüz bin akçe arasında olan dirliklerdir.Subaşı, defterdar, arasında olan dirliklerdir.Subaşı, defterdar, alaybeyi vb. verilmiştir. Yirmi bin akçesi alaybeyi vb. verilmiştir. Yirmi bin akçesi hariç olmak üzere gelirin her beş bin hariç olmak üzere gelirin her beş bin akçesi için bir zırhlı asker beslemek ve akçesi için bir zırhlı asker beslemek ve savaşlara beraberinde getirme zorunluluğu savaşlara beraberinde getirme zorunluluğu vardı.vardı.

►Tımar: Yıllık geliri yirmi bin akçeye Tımar: Yıllık geliri yirmi bin akçeye kadar olan dirliktir. Yıllık gelirin her kadar olan dirliktir. Yıllık gelirin her üç bin akçesi için bir zırhlı asker üç bin akçesi için bir zırhlı asker beslemek ve savaşlara beraberinde beslemek ve savaşlara beraberinde getirme zorunluluğu vardı. Sipahilere getirme zorunluluğu vardı. Sipahilere verilmiştir.verilmiştir.

OSMANLI MALİ SİSTEMİNDE OSMANLI MALİ SİSTEMİNDE KAMU GELİRLERİKAMU GELİRLERİ

İkiye ayrılır.İkiye ayrılır.

1.1. Şeri vergilerŞeri vergiler

2.2. HaraçHaraç

Şeri VergilerŞeri Vergiler

► İslami inanç ve esaslara göre alınan İslami inanç ve esaslara göre alınan vergilerdir.vergilerdir.

►Zekat:Müslümanların dini bir görev Zekat:Müslümanların dini bir görev olarak senede bir kez malı veya olarak senede bir kez malı veya parasının bir miktarını hazine ya da parasının bir miktarını hazine ya da yoksul Müslümanlara vermesidir.Zekat yoksul Müslümanlara vermesidir.Zekat kendi içinde sınıflandırılır:kendi içinde sınıflandırılır:

Sevayim:Deve,manda, sığır,koyun gibi Sevayim:Deve,manda, sığır,koyun gibi hayvanlardan alınan zekattır.hayvanlardan alınan zekattır.

Nukut ve Uruz: Altın ve gümüşten Nukut ve Uruz: Altın ve gümüşten yapılan kıymetli eşyalardan alınır.yapılan kıymetli eşyalardan alınır.

Aşir:Ticari yollar üzerine atanan Aşir:Ticari yollar üzerine atanan memurun aldığı zekattır.Şimdiki memurun aldığı zekattır.Şimdiki gümrük resmi gibi.gümrük resmi gibi.

Rikaz:Maden ve definelerden alınan Rikaz:Maden ve definelerden alınan zekattır.zekattır.

Ariç:Hububat,meyve gibi üründen Ariç:Hububat,meyve gibi üründen alınan zekattır.alınan zekattır.

HaraçHaraç

► Gayri müslimlerden alınan vergilerdir. İkiye ayrılır.Gayri müslimlerden alınan vergilerdir. İkiye ayrılır.

Cizye: Adam başına alınan şahsi vergilerdir.Cizye: Adam başına alınan şahsi vergilerdir.

Haracül Arazi:Topraktan alınan vergi veya hasattan Haracül Arazi:Topraktan alınan vergi veya hasattan alınan hisse. Kendi içinde haracı mukasseme ve alınan hisse. Kendi içinde haracı mukasseme ve haracı muvazzaf olmak üzere ikiye ayrılır. haracı muvazzaf olmak üzere ikiye ayrılır. Birincisi, arazinin hasılatından onda birinden Birincisi, arazinin hasılatından onda birinden yarısına kadar alınır. İkincisi toprağın yarısına kadar alınır. İkincisi toprağın yüzölçümüne göre alınırdı. yüzölçümüne göre alınırdı.

Haracı muvazzaf türleri:Haracı muvazzaf türleri:► Resm-i ÇiftResm-i Çift► Resm-i Zemin (dönüm resmi)Resm-i Zemin (dönüm resmi)► Resm-i Asiyab (değirmen resmi)Resm-i Asiyab (değirmen resmi)► Resm-i TapuResm-i Tapu► Resm-i AruzResm-i Aruz► Resm-i Mücerret Resm-i Mücerret ► Resm-i İspençResm-i İspenç► Resm-i Dühan (Tütün resmi, kışlak resmi)Resm-i Dühan (Tütün resmi, kışlak resmi)► Resm-i ÇiftbozanResm-i Çiftbozan► Resm-i Cürüm ve CinayetResm-i Cürüm ve Cinayet

Haracı Mukasseme çeşitleri:Haracı Mukasseme çeşitleri:►Öşür:Aşağıdaki maddelerden Öşür:Aşağıdaki maddelerden

alınmaktaydı:alınmaktaydı:►Resm-i BağResm-i Bağ►Resm-i ŞıraResm-i Şıra►Resm-i BahçeResm-i Bahçe►Resm-i BostanResm-i Bostan►Resm-i FevakihResm-i Fevakih►Resm-i KovanResm-i Kovan

►Resm-i HarirResm-i Harir►Resm-i PembeResm-i Pembe►Resm-i GiyalıResm-i Giyalı►Resm-i AğResm-i Ağ►Resm-i OdunResm-i Odun

CizyeCizye

►Müslüman olmayan ve eli silah tutan Müslüman olmayan ve eli silah tutan kimselerden alınmaktaydı.kimselerden alınmaktaydı.

►Askerlikten muaf olanların ödedikleri Askerlikten muaf olanların ödedikleri nakdi vergi idi. nakdi vergi idi.

►Kadınlar, çocuklar, ihtiyarlar, hasta ve Kadınlar, çocuklar, ihtiyarlar, hasta ve sakatlar cizye vergisinden muaflardı.sakatlar cizye vergisinden muaflardı.

►Mükellefin ekonomik durumuna göre 3 Mükellefin ekonomik durumuna göre 3 kategoriye ayrılmıştı. 48-24-12 dirhemkategoriye ayrılmıştı. 48-24-12 dirhem

Hayvanlarla ilgili vergilerHayvanlarla ilgili vergiler

► Adet-i Ağnam: her koyun ve keçi Adet-i Ağnam: her koyun ve keçi başına belirli akçe olarak alınırdı.başına belirli akçe olarak alınırdı.

► Ondalık Ağnam Resmi: her koyun ve Ondalık Ağnam Resmi: her koyun ve keçi başına alınırdı.keçi başına alınırdı.

► Otlak Resmi: Sürü başına alınırdır.Otlak Resmi: Sürü başına alınırdır.► Zebiha Resmi: Kesilen hayvan başına Zebiha Resmi: Kesilen hayvan başına

alınırdı. alınırdı.

► Selamet Akçesi: Hayvanların bir yerden Selamet Akçesi: Hayvanların bir yerden başka bir yere götürülmesi sırasında başka bir yere götürülmesi sırasında Geçit resmi veya toprak bastı adıyla Geçit resmi veya toprak bastı adıyla alınırdı.alınırdı.

► Ağnam Bacı: Pazar ve panayır Ağnam Bacı: Pazar ve panayır yerlerinde alınıp satılan hayvanlardan yerlerinde alınıp satılan hayvanlardan alınan vergidir.alınan vergidir.

►Ağıl Resmi: Hayvanların barındıkları Ağıl Resmi: Hayvanların barındıkları yerlerden alınan vergidir.yerlerden alınan vergidir.

► Hınzır Resmi(Canavar Resmi): Rumelide Hınzır Resmi(Canavar Resmi): Rumelide beslenen Domuzlardan alınan vergidir. beslenen Domuzlardan alınan vergidir.

► Yave Vergisi: kaçan hayvanların Yave Vergisi: kaçan hayvanların bulunması halinde alınır.bulunması halinde alınır.

İktisab Resmiİktisab Resmi

Ayda bir kez kadı ile iktisab ağası her Ayda bir kez kadı ile iktisab ağası her türlü sanatkar ve esnafı teftiş etmek türlü sanatkar ve esnafı teftiş etmek ve kullandıkları terazi, arşın gibi ve kullandıkları terazi, arşın gibi araçları kontrol etmekle görevlilerdi. araçları kontrol etmekle görevlilerdi.

Gümrük VergileriGümrük Vergileri

Gümrük vergileri koymaktan Gümrük vergileri koymaktan kaçınmıştır. Karşı tarafın vergi koyması kaçınmıştır. Karşı tarafın vergi koyması sebebiyle vergi koymuştur.sebebiyle vergi koymuştur.

Müslüman tüccarlardan 1/40Müslüman tüccarlardan 1/40

Gayri Müslim tüccarlardan 1/20 Gayri Müslim tüccarlardan 1/20 oranında alınırdı.oranında alınırdı.

Örfi VergilerÖrfi Vergiler

Hükümdar iradesi Hükümdar iradesi ileile

tarh olunurdur.tarh olunurdur.

Tekalif-i Adiye: Savaş giderleri için

alınan vergidir.

Tekalif-i Şakka: Keyfi alınan vergilerdir.

Örfi Vergi Çeşitleri:Örfi Vergi Çeşitleri:

► İmdadiye-i Seferiyeİmdadiye-i Seferiye► İmdadiye-i Hazariye İmdadiye-i Hazariye ► İane-i Cihadiye İane-i Cihadiye ► Mukabele AkçesiMukabele Akçesi► Avarız AkçesiAvarız Akçesi► Menzil MalıMenzil Malı► Tayinat BedeliTayinat Bedeli

► Nan BabaNan Baba► TeamiyeTeamiye► Kürekçi BedeliKürekçi Bedeli► Harc-ı EvamirHarc-ı Evamir► Harc-ı FermanHarc-ı Ferman► Tebşirriyye-i Tebşirriyye-i

Mu’tadeMu’tade► Daire Masrafı vb.Daire Masrafı vb.

Diğer GelirlerDiğer Gelirler

► Maktu Vergiler: bazı ülkelerin Maktu Vergiler: bazı ülkelerin Osmanlıya bağlılığını göstermesi için Osmanlıya bağlılığını göstermesi için alınan vergilerdir.alınan vergilerdir.

► Dış Borçlanmalar: I. Abdülmecit Dış Borçlanmalar: I. Abdülmecit tarafından 1854 ‘de Kırım Savaşı tarafından 1854 ‘de Kırım Savaşı sırasında alınmıştır.sırasında alınmıştır.