UYGARLIK TARİHİ 1. HAFTA KEŞİFLER VE YAYILMA

UYGARLIK TARİHİ 1. HAFTA

KEŞİFLER VE YAYILMA

Hazırlayan: Yrd.Doç.Dr. Nurşen Gök

Kaynakça: Howard Zin, Amerika, Birleşik devletleri Halklarının Tarihi, İmge Kitabevi,2005; Chris Harman, Halkların Dünya Tarihi,İstanbul, 2011.

KEŞİFLER ÖNCESİ DÜNYA

• Dünyanın İlişkilenmesi: • Roma imp. Sonuna doğu, Avrupalılar kuzeyden baltık denizine, İskoçyaya; güneyden büyük sahraya,; doğudan İndus nehrine-belki cavaya- gidilebiliyordu.

• • 9.10.yy Normanlar Görenlanda Kuzey Amerikanın kuzeydoğu kıyılarına gitmişti.

• • Müslüman gemileri 9. dan 12.yy değin Arabistan, İran, malezya, Çin tanımışlardı. 13yy Papanın elçileri Karakumda, markopolo Çin, Japonya,Çin Hindi, Molük adaları hakkında bilgi alarak Hindistan kara yoluyla Avr.ya döndü,

• • Afrikada Müslümanlar Zengibar, Madagaskar kıyıları içerde Nijer nehri havzası, sudan ile ticarette.

• (Server Tanilli, Uygarlık Tarihi, İstanbul, 1981, s.54,55)

M.S. 1000’de 3000 yıldır kıtada var olan erken tarım imp. Koşulları aşılır.

• Dünya nüfusu• M.Ö. 2000 30 milyon• M.Ö. 1000 50 milyon• İnsanın hayatına demir girer • VE• M.Ö. 500 100 milyon• M.S. 1. yy 200 milyon

• Daha fazla insan daha fazla tarım demek.• Ancak zenginlik henüz üretilemiyor. Ticaret gerek. Kıt kanaat geçinen tarımcının talebi…Ticaretin

oranı yavaş arttı. Mesafeler uzadı. Ürün çeşitlendi. Toplum için zenginlik katlanarak arttı.• Yüzyıllar içinde zenginlik arttı.• Değişim özellikle üç bölgede hissediliyor:• Mö. 200’den itibaren para ekonomisi çok gelişmiş bir ticaret sistemine sahip olan ÇİN• Çok verimli bir tarıma ve ticaret kentlerine sahip olan HİNDİSTAN• İSLAM DÜNYASI büyük bölümü..• Bu yıllarda Batıya giden Müslüman tacir hangi manzarayla karşılaşır?• 600-1500 büyük imp.lar dönemi. Ekonomide ve toplumda büyük değişimleri engelleyen sıkıntılar

hal sürüyor. Ancak giderek büyüyen ticaret ağları ve refahını ticaretten edinen kentlerin varlığı ortaya çıkar.

• clive Ponting, Dünya Tarihi, İstanbul, 2011,s. 323-324

• 1000 dolayları Çin erken toplumları etkilemiş olan büyük sıkıntıların bazılarından kurtulmayı başarmış, Avrasya’daki ilk toplum oldu. Ekonomide tarımı, endüstri üretimini, ticareti ve finansı etkileyen, bununla birlikte devlet, devletin vergilendirme sistemi ve kullanabildiği zenginlik açısından yankıları olan temel dönüşümler sağlandı.

• 1250’de Çin açık ara önde,• Ponting, .324

Çiftçilik ve yaşam biçimleri:

• Avrasya toplumlarının On kişiden dokuzu tarıma bağımlı. Özgür köylü topraksız işçi yada serf.tarıma bağlı işler yapıyor. Dokuma, sepicilik, değirmencilik…

• Rusya kış uzun hayvanalrı hayatta tutmak.• Japonya pirinç üretiyor ama halk akdarı otle geçiniyor..• 11.yy fransa 26 genel kıtlık• Pescara’da 1560 geç bir tarih halkın çoğu toprağa kazılmış çukurlarda

yaşıyor• Ev eşyası Çin gibi zengin toplumlarda alışılmış bir şey..• Hamam sadece İslam ülkesinde..• Atık şehirden uzaklaştırma sadece çin de var..• Siena 13.yy çöpler kent meclisince domuzlara yediriliyor..• Et balık sadece festivallerde..zengin yiyeceği..• Levantta İslam dönemi yaşam ömrü mö.9000lerle aynı, ms. 1200

iskandinavyada ortalama 18 yıl..• Papalar 12. yy sonu 90 yaşında ölmüşlerdi..• Ponting, s.324-325

• (1000 civarı )Yeni ürünlerin yayılışı: islamın yükselişi…• Ticaret büyük ölçekli…• 100-1250 Çin yy.lı Sung toplumu ticarileşme buluşlar…• 1200’lerde dünya Moğol imp..1300lere kadar hakimiyet 401-

415Ponting 326 vd• 1350-1500 Toparlanma:Çin Minglerin yükselişi • Ponting 15.3 (s.423-426)Çin ve çevresinde yer alan dünya:

Büyük seyahatler: Cheng Ho dönemi (1371-1433) Yunan’daki müslüman bir aileden

• İlk seyahat1405-1411: cava tayland Srilanka; Hindistan sahilinde Kalikut ve Koçin; 1425 Sumatra ve Hint okyanusunu geçerek Hürmüz. Aden

• Son üç seyahat doğu afrikaya, Mogadişu mozambik madagaskar…

• ERKEN (KEŞİF) SEFERLERİ VE ASYA TİCARETİ

n

NOTLARIM:Ponting Temel Sav: Dünya tarihi açısından 15. yy. avrupadaki en önemli gelişmelerden birisi Avrupanın Atlantik’e açılmış olması Portekizde Reconquistanın tamamlanmasından (1249) çok sonr Denizci Henry…Portekizlerin yolculukları, Akdenizin doğusundaki İslam Hakimiyetinin ve Hint Okyanusuna giden yolların çevresinden dolaşmak amacıyla yapılmış uzun vadeli bazı planların parçası olmamıştı 451…sınırlı olsada belirsiz bir keşif ruhu yada mistik bir Avrupa yayılmacı dinamiğinin sonucu..kolayca elde edilebilen karlar görünür hale gelir gelmez uzun zaman periyodunda gelişti...Portekizin yapmaya çalıştığı Batı Afrika altınlarına kavuşmak. ( Bojadur burnunu ilk dolaşan portekizli 1434de. Vasco de Gama 1498’de Ümit burnunu dolaşırr.Atlantike açılmanın mikro ölçekte ilk sergilendiği yer Atlantik adaları. İlk yarar Kanarya adalarından…Gruptaki yedi adada yaşayan Guançeler Avrupalıların yok olmaya sürüklediği ilk grup.köle olarak satıldılar..vb…sonra diğer adalar Maderiya ve Asorlar…Asorlar hariç adalardan yararlanma şeker plantasyonları…kereste hammadde sömürüsü sona erdiğinde şeker başladı…453Atlantik ekonomi dünyasının önemli iki unsuru: plantasyonlar, plantasyonlarda çalışmak üzere köle ticareti..(köle ticaretinin çok fazla yan kazanımları da var)Amerika keşfii öncesi bile Atlantik dünyasının ana hatları belli olmuştu. (Batıya yön veren Metinler CII. Eski Dünyanın Yeni dünyaya katkısı nedir içinde Ginenin Keşfi ve Fethedilmesi kroniği, Gomes Eannes De Azuara s.510 de kölelerin yol açtığı acıma duygusu bölümü) Kuzey ve Güney Amerikanın “keşfi “ o zamana kadar Avrasya sınırları içinde büyük ölçüde kıt kanaat bir yşam sürdürmüş olan Avrupanın konumunu esaslı bir şekilde değiştirdi; Avrupalılara büyük karlar ve güç elde edebilecekleri bir Atlantik ticaret dünyası yaratma fırsatı verdi. Bu konumuna dayanarak 300 içinde dünyanın en önemli bölgelerinden biri haline geldi(460)Amerika kıtasına yapılan ilk seyahatten 400 yıl sonra Avrupanın dünyanın en önemli bölgesi olması Avrupaya özgü bir mucize değildir. Bu olgu, Irksal üstünlük, Avrupa karakteri gibi nedenlerle açıklanamayacağı gibi, tek bir büyük İmparatorluk yerine bir küçük devletler topluluğu olması, farklı bir aile yapısı,özel mülkiyet, uyulması gereken kontrat, serbest Pazar, biriken zenginlik, kapitalizmin ortaya çıkması, bilimsel rasyonal akılın Avrupanın mirası olması, benzersizliği, görüşleri etrafında yapılandırılamaz. Tek büyük avantajı rastlantısal coğrafi konumu ve “daha önce Avrasya tarihine egemen olan tarımsal ve ticari toplumların modelinden farklı bir yönde, temel bir dönüşümü gerçekleştirmek üzere olması.(462) Erken Dönem Dünya Ekonomisi(469): İspanyolların Amerika kıtasından elde edecekleri zenginlik biçimini değiştiren 1545 Bolivya Andlarında Potosi gümüş yataklarının keşfi (473) 16. yy sonu hala Atlantik ekonomisi gelişmiş değil…köleliği yaratmış olan, plantasyon sisteminin gelişmiş olması ve onun yarattığı kar..uzun zamandır yerleşik hale gelen ırka ve dine dair görüşler Afrikalıların sömürülmesi için haklılık sağladı…Plantasyonlar köle emeğine dayansa da özellikle şeker üretiminde yatırım gerektiren büyük ölçekli kapitalist tarım örnekleriydi…tamamına yakını ihraç..17.yy Atlantik ekonomisinin gelişmesi köleliği de….Hollandalıların Batı Hindistan kumpanyasıErken Dönem İngiliz kölelik düzeni: İngilizlerin Amerikayla ilk temasları, başlangıgıçta Hollandalılar gibi, Drake ve Hawkins gibi adamların korsanlıklarıyla sınırlı…(479)….1620de şiryket bir bulur yol parası karşılığı beyaz adam..yerli ucuz iş gücü rolünü reddetmiştir…bu sayede Virjinyada ing kolonisi hayatta kaldı..1660 itibaren büyük çlçekli köle ticaretine başlar İngilizler…hollandalılardan öğrenilen şeker …ve beyazın artık denetimci olarak kullanılması…17.6. s. 481 18.yy plantasyon ekonomileri… .köle ticareti en dinamik sektör…

İpek Yolu ve Umman denizi Ticareti

İbn-i Batuta ve Marco Polo tarafından takip edilen rotalar

Makro Polo (1254-1324) İbn-i Batuta (1304 – 1368/1369)

MİNG ÇİNİ VE ZHENG HE DÖNEMİ GENİŞLEME

Büyük seyahatler: Cheng Ho dönemi (1371-1433) Yunan’daki müslüman bir ailedenİlk seyahat1405-1411: cava tayland Srilanka; Hindistan sahilinde Kalikut ve Koçin; 1425 Sumatra ve Hint okyanusunu geçerek Hürmüz. AdenSon üç seyahat doğu afrikaya, Mogadişu mozambik madagaskar… (Ponting 15.3 (s.423-426)

Çin 15.yy seyahatleri bir keşif seyahati değil binlervce yıldır ticaret ağının parçası olan sık gidilen yolarda yapılan yolculuklar (Ponting 15.3 (s.423-

426)Çin ve çevresinde yer alan dünya: Büyük seyahatler:

• Cheng Ho dönemi (1371-1433) Yunandaki müslüman bir aileden

• İlk seyahat1405-1411: cava tayland Srilanka; Hindistan sahilinde Kalikut ve Koçin; 1425 Sumatra ve Hint okyanusunu geçerek Hürmüz. Aden

• Son üç seyahat doğu afrikaya, Mogadişu mozambik madagaskar…

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=d%C3%BCnya+haritas%C4%B1&source=images&cd=&cad=rja&docid=EupJqcLNVpPOHM&tbnid=YCdD0ptmqvwTbM:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fcopkusagi.blogspot.com%2F2009%2F12%2Fdunya-haritas-ve-kuzey-merkezcilik.html&ei=vZIkUaWbIMvDtAaP9IDIBA&bvm=bv.42661473,d.bGE&psig=AFQjCNGovImKiQveH_tu8htYCwoe0CW3iQ&ust=1361437747540460

Avrupalılar tarafından inşa edilecek Olan Atlantik

Dünyasının Ana özellikleri• Kuzey ve Güney Amerikanın keşfinden önce bile Avrupalıların inşa

edecekleri Atlantik dünyasının ana hatları belli olmuştu:

• Yerli Halkın zorla ele geçirilmesi

• Afrikadan köle ticareti yapmak

• Avrupaya mal temin etmek için ticari plantasyonların genişletilmesi

• Ponting:s454

• Atlantik ve Hint Okyanuslarında AVRUPA GENİŞLEMESİ: MERKANTİLİST (TİCARET) ÇAĞ (1500-1750) /

Atlantik ve Hint Okyanuslarında AVRUPA GENİŞLEMESİ: MERKANTİLİST ÇAĞ

(1500-1750) /

• Merkantilist-Ticari dönemde dünya ekonomisinin doğumu• Merkantilizm ve pazarın inşası: siyasi ve ekonomik• İspanyollar ve Portekizliler tarafından Amerika’nın Fethi• Yerel ticaret ağlarının (Aztek ve Maya imparatorluklar tarafından düzenlenen) Atlantik

ticareti (İspanyol ve Portekiz kronu tarafından düzenlenen) ile değiştirmesi.• İspanyol ve Portekiz genişlemesi arasındaki farklar.• 15. Yüzyılda Afrika'da ve Hint Okyanusunda Portekizler: Ticari üslerin kurulması ve bir

ticaret ağı. • Amerika'da İspanyollar: bir imparatorluğun kurulması.• Demografik çöküş ve kölelik: Bir plantasyon ekonominin kuruluşu.• Latin Amerika'daki yeni siyasi ve ekonomik yapıların ortaya çıkması.• Gümüş Akışı: Avrupa için karma bir nimet • İspanyol ve Portekiz gücünün düşüş nedenleri.• Hollandalnın (Duch) yükselişi: Alçak Ülkelerin iç koşulları, tüccar ve zanaat

loncalarıarasındaki ve şehir ve kırsal arasındaki mücadele.

• Merkantilizm

• Plantasyon ekonomisi

• Piri Reis ve Colomb haritaları

• Avrasya’nın geri kalanının bakış açısından Avrupa’nın etkisi alışılmış bir tarihi olgunun diğer bir örneği olarak görülebilir, söz konusu olan zengin ve uzun süredir yerleşip oturmuş toplumların üzerine şiddetle çullanan ve kısa vadeli önemli bir bozulmaya yol açan çeperde kalmış bir toplumdu.

• Ponting.s462

• Avrupa’nın (Amerika konusunda) sahip olduğu tek büyük avantaj coğrafi konumuydu…

• Ve• 1750’lere geldiğinde başta Hindistan olmak

üzere oturmuş toplumların zararına söz sahibi olmaya başlayacak…

• “daha önce Avrasya tarihine egemen olan tarımsal ve ticari toplumların modelinden farklı bir yönde, temel bir dönüşümü gerçekleştirmek üzereydi ..

Merkantilizm

• Merkantilizm: 16.yy.ın iktisadi düşüncesi Batı açısından Merkantilizmdir. Tacir anlamına gelen Latince kelime “merkantor”dan gelen bir kelime.

• “Bir ülkenin zenginlik kaynağı nedir ?” sorusuna Batıda verilmiş ilk tutarlı yanıttır.

• Server Tanilli, Uygarlık Tarihi, İstanbul, 1981, s.74,75.)

• Merkantilistlere göre:• • Bir ülke ne denli para ve değerli madene

sahip olursa o denli zengin sayılır. Ohalde olabildiğince çok değerli madenin ülkeye girmesini sağlamak gerekir.

• • Ülkeye değerli madenin girişi dış ticaretle olur. Ülkeye en çok gelir sağlayan ticaret ise, ülkenin kendi tacirleri aracılığıyla ve kendi ticaret filosuyla yapacağı ticarettir.

• • Dış satım maddeleri hammadde değil de işlenmiş mallarsa daha çok kar bırakır


• Merkantilist politikanın başarıya ulaşabilmesi için devletin iktisadi alana müdahale etmesi gerekir. Bu denetimden amaç “sermaye birikimini “ ulusal sınırlar içinde korumaktır. Böylece başka uluslar karşısında güçlenmektir.


• Gelişen ticaret burjuvazisini koruyacak üst kuruluş ulus devlet oldu. 16.yy devlet düşüncesini Batı açısından ortaya koyan düşünür “Makyevelli” oldu.

• Öteki ülkelerden daha çok ulus devlet niteliği kazanmış olan İngiltere-İspanya ile birlikte- merkantilizmin ilk uygulandığı ülke oldu.


• (Merkantilizmde korunan üretici, Osmanlı sisteminde korunan tüketici)

• • Keşif sonrası • Papa 9. alxandr Portekiz isp arasında 1493’de dünyayı bir boylam çizgisi çekerek bölüştürdü. Asor adası 370 mil batısından geçen çiginin doğusu (afrika asya) Portekiz, batısı (amerika) ispanya..

• • Portekiz Hint okyanusu işgalleri..• • Venedik, Mısır müslm. Hükümdar iş birliği..Süveyş

kanalı çalışır sonra selim ilgilenir zira mısır Osm hakimiyetine…Selim süveyş kanalı açtırmaya çalışır..Kanuni Hintteki türk devletleriyle el ele vermek ister…

• • Portekizkızıl denizden Çinde Kantona değin sömürge…..Amerikada brezilya ayrıca sömürge

• (Server Tanilli, Uygarlık Tarihi, İstanbul, 1981, s.57.)

Atlantik ve Hint Okyanuslarında

AVRUPA GENLEŞMESİ:MERKANTİLİST- TİCARET ÇAĞI (1500-1750) /

Documents

UYGARLIK TARİHİ 1. HAFTA KEŞİFLER VE YAYILMA