MANAS DESTANI - Turuz · 2018-07-13 · SEMETE1{227murapimnan aynlbaymm! Alip kelgen Tay-buurul, anI colunan cobc)ymun!' Tulu boyun top\;ulap Ka~Ip ketken kIl~k ~oro Semetey em kUlldu

$Page 1: MANAS DESTANI - Turuz · 2018-07-13 · SEMETE1{227murapimnan aynlbaymm! Alip kelgen Tay-buurul, anI colunan cobc)ymun!' Tulu boyun top\;ulap Ka~Ip ketken kIl~k ~oro Semetey em kUlldu$
SEMETE1{ 227

~

murapimnan aynlbaymm!Alip kelgen Tay-buurul,anI colunan cobc)ymun!'Tulu boyun top\;ulapKa~Ip ketken kIl~k ~oroSemetey em kUlldu deyt.K~Ip bargan collundaManastIn uulu S:emeteyemdi cete bardl deyt.Anda ayttl Seme~tey:'Aleyke salam, IClrk ~oro, barIii!Ak-sakalil KIrgm-~al, kanm!Ta§tan akkan bu.lagIm,bit Kudaydan kol§konum

Almambetim, Il1lagIm!-AtIiimn ba§m bura tur,astIii cerge tufa tur!Attan koontiii k~LldIbI, ~orom?Tondon koontiii kaldIbI, ~orom?A§tan koontiii kaldIbl, ~orom?

Enebolup ilrotkon, ~orom,ata bolup buululckan, ~orom-men atadan ca§ lcaldlm, ~orom,men akIldan bo§ kaldIm, ~orom!O~-ko§oy-minel1l Talastakumar oynop utuppus,altIrm§ kundus, rmii camhiArkandan alip cutuppus:kumar oynop utuppus,cetimi§ kundus, mlii camhiCerkenden allp (:utuppus!

Ayagi Talas, ba~f Ta§kenakIm lli§tip catIppis!-Tokto, ~orom, toktogun!AtIiimn ba§m bura tur!KIiikaylaba ctiriip let!'C;oronun astIn kostoyKan Semetey saildl deyt,kak astIna kelgende,toktop kaldl Sel1l1etey,attan lli§tip kaldl deyt.

Tay-buurulday killtigtintuura tartuu kIldll deyt!Toktobodu ~orollor,ctiriip ketip kaldt deyt.Semetey atIna mindi,kirk ~orogo aktnjI: .'Tokto, ~orom, !toktogun!Aynalayn koy-go§ko, ~orom,Sagiskanday sap-ka§ka, ~orom!-Azuularlii arkag:lp,at oltimti bolosu.n!Muruttanii serbt:yip,er oltimti bolosun!

MypanblMHaH aupbm6aUMblH!AJIbln KeJIreH Tau-6yypYJI,

100 aHbI )KOJIYHaH )KOOOUMYU!'

TYJIY 60lOH TOnqYJIan

Kaqbln KeTKeH KblpK qopo

CeMeTeU 3M KYYAY AeUT.

Kaqbln 6apraH )KoJIYHAa1

05 MaHaCTblH YYJIY CeMeTeU

3MAJ1 )KeTe 6apAbI AeuT.

AHAa aUTfbl CeMeTeu:

'AJIeuKe canaM, KblPK qopo, 6apbl~!

AK-caKaJIJIbI KblprbIH-qan, KapblM!

11 0 Taurrau aKKaH 6YJIarbIM,

6J1p KYAauAaH KomKoHYMAJIMaM6eTJfM, blHarblM!-

ATbl~HbIH 6amblH 6ypa TYP,

aCTbl~ )Kepre TYpa Typ!115 Arrau KeeHY~ KaJIAbl6bl, qOPOM?

TOHAOH KeeHY~ KanAbI6b1, qOPOM?AmnH KeeHY~ KaJIAbl6b1, qOPOM?

3He 60JIyn YpeTKOH, qOPOM,

an 60JIyn 6YYJIYKKaH, qOPOM-

120 MeH aTaAaH )Kam KanAbIM, qOPOM,

MeH aKblJIAaH 60m KaJIAbIM, qOPOM!

Yq-KOmOU-MJ1HeH TanaCTa

KYMap DUHon yTynnyc,

aJITblMbIm KYHAYC, MbI~ )I(aM6bl

1 2 5 ApKaHAaH anbIn )I(yTynnyc:

KYMap DUHon yTynnyc,

)I(eTJ1MJ1m KYHAYc, MbI~ )I(aM6b1

)l(epKeHAeH anbIn )KyTynnyc!

A51rbl Tanac, 6am TamKeH

130 aKbIM TYmyn )I(aTblnnJ1C!-

TOKTO,qOPOM,TOKTOryH!ATbl~HbIH 6amblH 6ypa TYp!

Kbl~KaUJIa6a )Kypyn KeT!'

qOPOHYH aCTbIH KOCTOU

135 KaH CeMeTeu canAbI AeuT,

KaK aCTbIHa KeJIreHAe,

TOKTon KaJIAbI CeMeTeu,

aTfaH TYmyn KanAbl AeuT.

Tau-6yypYflAau KYJIyryH140 TYypa npTYY KbmAbl AeuT!

TOKTO60AY qOpOJIOp,)I(ypyn Kemn KaJIAbI AeuT.

CeMeTeU aTbIHa MJ1HAJ1,

KblpK qoporo aKbiPAbl:145 'TOKTO, qOPOM,ToKTorYH!

AuHanauH Keu-reIIIKe, qOPOM,

CarblcKaHAau can-KaIIIKa, qOPOM!-

A3YYJIapbI~ apKarbln,aT eJIYMY 60JIOCYH!

15 0 Mypyrrapbl~ cep6euJ1n,

3P eJIYMY 60JIOCYH!

miraslmdan donmem ben!Getirilen Tay-buurul'uslkI siirecegim ben."

Diigmeleri hep diigmeleyipka~lp gien ktrkyigidiSemetey kovaIadl.

Ka~lp gittikleri yolda,Manas'm oglu Semetey,arkalanndan yeti§ti.a zaman,Semetey dedi ki:

"Selamunaleykiim, hepinize kIrk yigit!Ak sakal Ktrgm~al, ihtiyanm!Ta§tan akan bulaglm,Anah'm bana verdigi,Almambet'im, can dostum!Aumn ba§lm ~evir,oldugun yerde dur!Atta gonliin mil kaldl, yigidim?Ktyafette gonliin mil kaldl, yigidim?A§ta gonliin mil kaldl, yigidim?Ana olup bana ogreten, yigidim,ala olup beni biiyiiten, yigidim,ben babadan yetim kaldlm, yigidim,ben akIldan eksik kaldlm, yigidim!U~-ko§oy ile Talas'takumar oynaYlp kazandlk,altml§ kunduz, bin camblYIArkan'dan kazanlp aldlk biz,kumar oynaYlp kazandlk biz,yetmi§ kunduz, bin camblYlYarkent'ten allp kazandlk biz!

Ayagl Talas, ba§l Ta§kentHakktma dii§en pardi bu!Durun, yigitlerim, durun!Atlann ba§ml ~evirin!Segirtmeyin, gelin siz!"Yigitlerin arasmaHan Semetey aum siirdii.Tam ortalanna gelince,Semetey aum durdurdu.Attan a§aglya inipyiiriik au Tay-buurul'u,hediye sundu.Fakat yigitler durmadl,

yonanna gittiler.Semetey auna bindi,kIrk yigide haykIrarak:"Durun, yigitler, durun!Camm yigitlerim,saksagan gibi ~evik yigitlerim!Di§lerimizi glclrdaupatlarl ~atlatallm biz!

BIYlklanmlzl biikerek,erlere olUm sa~alIm biz!

MANAS DESTANI228

TOKTO,qOPOM,TOKTorYH!3HeKeMAeU KaHbl6eu,

KaHblKeUre KaUpbIn6auM!

155 THnm, qOPOM, ceHAeH aupbIn6auM!'KblpK qOPO aTKa MHHAH AeUT,KblpK qOPO xypyn KeTTH AeUT.

ATTaH TymTY CeMeTeu,

MOUHYHa KYPYH canAbl AeuT,160 6alIIblH TapTYY KbInAbl AeuT!

qoponop KeCYH an6aAbI,60n60u xypyn KeTTJ1 AeuT.

KaH 6anaCbI CeMepTeU

aqyy KenKn TypAY AeuT.

165 ATKa MHHAH ceKHpKn,

KaparaMbIH xapMaCblqereAeKmH KbIUMaCbl,

Y~KYCY 60nOT, yqy Kypq,Kaparau Hau3a xanbipAbl-

170 .)1<:00 KamTbI!' 6aKblPAbI,

MaHacran ypaaH qaKblPAbl,

CeMeTeUnen 6aKb1PAbl,

KblpK qOPOHY KatlblPAbl!Au-6anKa-MKHeH 6Kp CaJIAbI,

17 5 aHAa KatlKaH tlOpoHYH

apKa MOUHYH Chin can.I(bl!

A3yynapblH apKaUTbln,aT enYMY KbInAbl AeUT:

MYPYTTapblH cep6euTHn,180 3P enYMY KbInAbl AeuT!

CeMeTeu KblpK tlOpOHY KblPAbl AeuT,

TOHYH TOHon anAbi AeuT,

aTbIH auAan aJIAbi AeuT,

CeMeTeu yure KenAH AeuT!

185 AxbI6auAblH KaTbIHbl

60lOHAa KanraH 3KeH AeuT:

AnMaM6eTTKH KaTbIHbl

60IoHAa KanraH 3KeH AeuT.

MaHacTblH yyny CeMeTeu

190 aTTaH 6YTKa TYlIIKeHAe,

3KH KaTblH TYYAY AeuT.

bHp 6ana Kyn YlIITan TYlIITY,

6Kp 6ana KaH YlIITan TYlIITY!

CyuHreHAeH CeMeTeu

195 aHAa TYPyn aUTTbl AeuT:

.ATaAaH anTOO 60n60AYM-

ap xa~rbICTblK 6alIIbiMAblAnAa Taana KYApeT

)l(a~rKC He )l(a3aAbl~ 6alIIblMAbl?

200 3HeAeH eKee 60n60AYM-

ap)l(a~rblCTblK 6alIIblMAbi)l(a~rbIC He )l(a3aAbI~ 6alIIblMAbl?

He an6aAbl~ )l(alIIbIMAbl?

)l<:a~rbICTbIKTbIH aHbll-lal1

205 aprblMaK )l(HUAbIM, aT )l(HHAbIM-

Tokto, <;:orolm, toktogun! Durun, yigitlerim, durun!

Enekemdey Kamooy, Annecigim Kamkey'den,Kamkeyge k:ayrIlbaym! Kamkey'den ayrIlmam ben!Tipti, <;:oroml, senden ayrIlbaym!' Yigitlerim, sizden de ayrIlmam ben!"KIrk <;:oro atka mindi deyt, Fakat kIrk yigit atlara hindi,kIrk <;:oro ctirtip ketti deyt. kIrk yigit ytirtiytip gitti.Attan tti§tti Semetey, Semetey atmdan indi,moynuna kulrun saldl deyt, boynuna torbasml sardl,ba§m tartuu kIldl deyt! sonra ba§lm uzatIp sundu!yorolor kostin albadl, Yigitler hi<;: aldlrmadl,bolboy ctirtip ketti deyt. bakmadan ytirtiytip gitti.Kan balaSI ~;emertey Ran <;:ocugu Semetey,a<;:uu kelip turdu deyt. bulla pek fen a klzml§tI.Atka mindi sekirip, Ata binip segirtti.karagaydm (:armasl yam agacmm yarmasl,<;:egedek"1in laymasl, kesilmi§ bir aga<;: dall,ufikusu bolot, u<;:u kur<;:, kokti <;:elik, ucu sivrikaragay nayza caplrdl- kara <;:am karglslm salladl,'Coo ka§tI!' baklrdl, dti§man ka<;:tI, diye baglrdl,Manastap Ul~aan <;:akIrdl, Manas'm cenk nidasml baglrdl,Semeteylep baklrdl, Semetey nidaslm baglrdl,kIrk <;:oronu ka<;:lrdl! kIrk yigidini kovaladl!Ay-balka-mlinen bir saldl, Ay balta ile bir giri§ti,anda ka<;:karJ c;:oronun oradan ka<;:an yigitlerinarka moynun SlY saldI! enselerini par<;:aladl!Azuulann arkaytIp, Di§lerini glclrdatIpat oltimti klldl deyt: atlarl oldtirtip serdi.muruttann :;erbeytip, BIYlklarml kaldIrlp,er oltimti klidl deyt! erleri oldiirtip serdi!Semetey kIrk <;:oronu kIrdl deyt, Semetey kirk yigidi klrdl,tonun tonop aId I deyt, tistlerini soyup aldl,atIn aydap 2lldl deyt, atlarlm da alarak,Semetey tiygo keldi deyt! eve geldi Semetey!AcIbaydm IcatIm AclbaY'ln karlSI,boyunda kalgan eken deyt: karmnda <;:ocuklu kalml§tI,Almambettin katIm Almambet'in karlsl daboyunda kalgan eken deyt. karmnda <;:ocuklu kalml§tI.ManastIn uulu Semetey Manas'ln oglu Semetey,attan butka tti§kondo, attan atlaYlp inince,eki katln tuudu deyt. iki kadln dogurdu.Bir bala kill u§tap tti§tti, Bir <;:ocuk elinde gill ile dogdu,bir bala kan u§tap tti§tti! bir <;:ocuk da kan ile dogdu!Stiyngondon Semetey Sevincinden Semeteyanda turup ayttI deyt: 0 zaman dedi ki:'Atadan alt,:>o bolbodum- "Atadan -altI 'r'ocuktan biri dogmadlm,ar cafiglstll<: ba§lmdl beni neden, btiytik Allah'lm,AIda Taala Ktidrot yalmz ba~lma yarattIn,cafigis ne c;lzadlfi ba~lmdl? almma yalnlzllk yazdm?Eneden ok()o bolbodum- Anadan -iki 'r'ocuktan biri dogmadim.arcafiglstlk ba~lmdl beni neden boyle yalmz yaratlp,cafigls ne c:lzadlfi ba~lmdl'? alnlma yalnlzllk yazdm?Ne albadlfi ca~lmdl? Neden almadln «ocuklukta canlml')Cafiglstlktln aYlnan Bak yalmzllktan korkup ben,arglmak ci:{dlm, at ciydlm- soylu attar se«tim. at Ylgdlm,

SEMETE"{ 229

11m

bir tanesi bile yan§ atl C;:lkmadl!Bak yalmzllktan korkup ben,kahramanlar topladlm, erler c;:aglrdlmbir tanesi bile karde§ gibi C;:lkmadl!(Yine de) §iikiirler olsun Tanrl'ya!"AIm ylldlzlI klsraklar kestirdi,halkl etrafina topladl,alaca klsraklar kestirdi,halkl a§a c;:aglrdl.<::ec;:-dobO yuksekligince et Ylgdlrdl,ISlk-kol kadar et suyu koydu.

Kamkey'i getirtti,memelerini emdirdi:yeni dogan bu iki ~ocuksut karde§im olsun diye,halka biiyiik bir a§ verdi.<::ocuklara ad koydurmak ic;:inhalkl oraya topladl.Gill tutup dogan ~ocugaKill-~oro adml verdi.Kan tutup dogan ~ocugaKan-~oro adlru verdi.ikisi altI giinde baba dediler,ikisi iki giinde ana dediler,

degneklerden yay yaptIlar,kaml§lardan ok yaptIlar,

gak diyen karga blrakmadllar,guk diyen kuzgun koymadllar,biiyiiyiip bir er oldular,at yelesi ~ekip biiyiidiller,davalarl ikisi goriip halletti,du§mana ikisi kar§l koydu.iki bahadlr olup C;:lktIlar!Han Manas'm ~ocugu

Semetey ~ocuk,evinde kallp bey oldu,yurdunu tamYlp han oldu!Onun nurlu huzurundaiki yigit bekledi,onun Iiitutkar yarundanaynlmadl bu yigitler.

Dag yamacmdayamac;: yuksekligince klZll

sogiitler yiikseldi!Vermeye gelinceverici Tanrl Jar oldu.

Tepenin etrafinda,tepe yiiksekligince klZll

sogiitler yiikseldi!Saklnmaya gelince,sakman Tanrl Jar oldu!Han c;:ocugu Semeteyevde oturup iizilliirdii,yigitler dedi ki:

6HP 6YYAaHqa 6on6oAY!)Ka~rbICTblKTbIH aHbIHaH

a3aMaT )((HHAbIM, 3P )((HHAbIM-

6Hp TYyraHqa 6on60AY!210 ApMaHbIM QOMYP KYAarra!'

Te6en.neH 6aiiTan COMY,

TerepeK 3nHH )((HiiAbI:

anaAaH 6aHTan coiiAY,

amapra 3nHH )((HMbI.

215 qeQ-AeOOAeii 3T Kbln.nbl,

bIcblK-KeKAeii 'IbIK KbInAbI.

KaHbIKeMH )((eTenen,3MmernH oocaHAbIpbIn an.nbI:

')Ka~bI TYyraH 3KH 6y 6ana

220 3MmeKTem 6onyn anaM!' Aen,

3nre ToiiAY TapTTbl AeiiT.

'Eanara aT KoiiJJ.Ypyn anaM"' Aen,

3n.nH 6Hp 'Iorynryn an.nbl AeiiT.K yn YDITan TYmKeH 6anaHbI

225 'Kyn-'Iopo' KOron allAbl AeiiT,

KaH ymrnn TymKeH 6anaHbI

'KaH-'I°po' Koron allAbI AeiiT.

8Kee anTbI KeHAe 'Arn!' Aen,

eKee 3KH KYMe '3He!' Aen,

230 'IbIpnblKTaH )((aaHbl KbIn.nbl AeiiT,

'IbIAeH OKTY KbIn.nbl AeHT-'KaK!' 3TKeH Kapra Koii6oAY,

'KYK!' 3TKeH KY3rYH Koii6oAY.

3pece TapTbin 3P )((eTTH,2 3 5 aT )((anbIH rnpTbin 'Io~oiiAY-

AOOHbI eKee AOOnaAbl,

)((OOHbI eKee )((OOnaAbl.

8Kee 6aTbIp QbIKTbI AeiiT!

KaH MaHaCTbIH 6anacbl,

2 4 0 CeMeTeHAeH QYHarbI

yiiAe )((aTbIn 6Hii6onAY,3nHH 6HnHn KaH 6on.ny!

EepHIIITenyy )((aHbIMa

6HPAe TYPAY 6y QOPO:245 a6blpaKTYY )((aHblHAa

aHpbln6aii TYPAY 6y QOpo.'EenH aMaHa 6eprnHQe,

6enAeH KbI3bln

Tan 6YTKeH!'-

EepepHHe KenreMe,250 6epeQH KYAaH )((ap 6YTKeH!

'):\e6eneHe 6eprHHQe,AooeAeH Kbl3bln

Tan 6YTKeH!'

)KenepYHe KenreHAe,

)((eneQy KYAaH )((ap 6YTKeH!255 KaH 6anaCbl CeMeTeH

vitAe onTYPAY carblHbln,Qoponop Typyn aHTTbl AeHT:

bir buudan'ia bolbodu!

CanglstIktm ay:manazamat ciydlm, ,er ciydlm-bir tuugan~a bolbodu!Armamm ~()ndur Kudagga!'Toboldon bay tal soydu,togorok elin ciydl:aladan bay tal soydu,a§arga elin ciydll.~-dob6doy et bldl,Islk-kokdoy ~lk bldl.

Kamkeydi (:etell~p,em§egin oosandmp aIdl:'Canl tuugan eki bu balaem§ekte§ bolup aIam!' dep,elge toydu tarttI deyt.'Balaga at koydurup alam"' dep,eldi bir ~ogultup aldl deyt.Kill u§tap tti§kon balam'Kill~oro' koyup aldl deyt,kan u§tap tu§koll balam'Kan~oro' koyup aldl deyt.Okoo altI kondo' Ata!' dep,okoo eki kundo 'Ene!' dep,~lrplktan caam }~lIdl deyt,~lden oktu bldl deyt-'Kak!' etken kaJ'ga koybodu,'Kuk!' etken kuzgun koybodu.Erese tartlp er cl~tti,at calm tartlp ~onoydu-doom okoo dooladl,coom okoo cooladl.Okoo batIr ~lktl deyt!Kan ManastIn balasl,

Semeteydey ~unagluydo catIp biy hoIdu,elin bilip kan boldu!Beri§teIuu camruiabirde turdu bu ~()ro:ablraktuu camndaaynlbay turdu bill ~oro.'Beli aylana befl~in~e,beldey klZl1

tal btitkOlrl!'-Bererine kelgendle,bereyi Kuday CaJ: biitkon!'Dobolono bergim~e,dob6doy klZl1

tal btitkOlrl!'

Coloriino kelgende,col~ii Kuday calf biitkon!Kan balasl Semt:teyiiydo olturdu sai:lmp,

~orolor turup ayttI deyt:

230 MANAS D]~STANI

3

3

3

3

, Aynalayn ~umaglm,

nege saglmp olturduft?Esifte neme tti§tii deyt,bir-de neme bildift?' deyt.Anda ayttlft ~;emetey:

'Aynalayn K.m~oro,beri kel~i ka§lma!

Kagllayn Kii]~oro,beri kel~i ka§lma!Kulca karmap alganda,

kulagm kesip salganda,kok-~lblk mllltlk alganda,anda ugup kalgamm:Aklndm klsl Ay~tirokoymoktuudan usta eken,aylga ~Ikpas tIastuu eken:Aklndm klsl Ay-~iirokkekseligi barcl'eken!kerettigi bard'eken!O~kon otto timlsat,Aklndm klsl Ay~tirokolgon candl tilrgizet!Kok~ontin ul:llu Umiitoy

Ay-~tirokttin koyosti.Taraza clldls crlkkanda,taft sargarJp atkanda,~oro birift Kok-~ebi~ke minifter,~oro birifi Kok-boriigo minifter!Tay-buurulday kiiliikttimaa allp beriiler!Akmdl kosto:y ctiromtin,

Akln-kanga baramm,Aklndm klsm Ay-~tirokca kolum-minen alamm,ca coo-minen alamm!'Taraza clldls (rlkkanda,taft sargarJp altkanda,

Ktil~oro-mel1l Kan-~orotiydon ~Iglp keldi deyt,biri Kok-ooriistin miniptir,biri Kok-.~ebi~in miniptir,Tay-buurulday ktiltiktti

ko§top allp keliptir.Atka minip aldl deytKan Semetey ~unagl,Aklndl k6stoy ctirdti deyt,Akln-kanga bardl deyt,el ~etine cetti deyt.Ktitigtim kire, kiln bata,catlk tildti, §irin sos,

cak§1 tuugan ][(til-~oro,am ~aklrdl Semetey:'Ktin carlgl Ktil-~orom,atka minip ala koy!-

3

3

3

3

'Ai1HanauH qYHarblM,

Here carblHblU omypAY~?

260 3CH~e HeMe TYWTY AeUT,

6Hp-Ae HeMe 6HnAH~?' AeUT.

AHAa aUTTbl~ CeMeTeu:, Ai1HanatiH KaH-qopo,

6epH KeJIqH KaWblMa!

265 KarblnauH Kyn-qopo,

6epH KenqH KaWbIMa!

Kynxca KapMan anraHAa,KynarblH KecHU canraHAa,

K9K-qbl6b1K MblnTblK anraHAa,

270 aHAa yryu KanraMblH:

AKblHAblH KblCbI AU-qYP9K

ouMOKTyyAaH YCTa 3KeH,aMra qblKnaC HaCTYr 3KeH:

AKblHAblH KblChl AU-qYP9K

275 KeKcenHrn 6apA'3KeH!

KepeTmrn 6apA'3KeH!8qK9H OTTY TaMblcaT,

AKblHAblH KblChl AU-qYP9K

9nreH )l(aHAbl THprH3eT!

280 K9KQ9HYH yyny YMYT9U

AU-qypeKTYH K9U9CY.Tapa3a )l(blnAblC qblKKaHAa,

Ta~ caprapblu aTKaHAa,

qOPO 6HpH~ K9K-qe6HqKe MHHH~ep,

285 qOPO 6HpH~ K9K-6epyre MHHH~ep!

Tati-6yypynAau KynYKTYMaa anblu 6epH~ep!

AKblHAbI K9CTeu )l(ypeMYH,

AKbIH-KaHra 6apaMblH,

290 AKblHAblH KblCblH AU-qypeK

)l(a KonYM-MHHeH anaMblH,

)l(a )l(OQ-MHHeH anaMblH!'

Tapa3a )l(blnAblC qblKKaHAa,

Ta~ caprapblu aTKaHAa,295 Kyn-qOpO-MeH KaH-qopo

yuAeH qblrblU KenAH AeuT,

6HpH KeK-6epycYH MHHHUTHP,6HpH KeK-qe6HqHH MHHHnTHP,

Tau-6yypynAau KynYKTY300 KOWTOU anblU KenHuTHp.

ATKa MHHHU WAbl AeUT

KaH CeMeTeU qYHarbl,

AKblHAbl KeCTeu )l(YPAY AeUT,

AKblH-KaHra 6apAbl AeuT,305 3n qeTHHe )l(eTTH AeuT.

K yyrYM KHpe, KYH 6aTa,

)l(aTblK THnAY, WHpHH C9C,

)l(aKWbl TyyraH Kyn-qopo,

aHbl qaKblpAbl CeMeTeu:

310 'KYH )l(apblrbl Kyn-qOpOM,aTKa MHHHU ana KOU!-

"Sevgili yigit kahraman,niye iiziiliiyorsun? EHannna nc:geJdi?Fena bir §,ey mi i~ittin?"0 zaman Semetey dedi ki:

"Carom ]K,an-~oro,beri gel §oyJe kar§lma!Carom I<:ill~oro,sen de gc~l §oyle kar§lma!

Dag k~u avlaymca,kulagml k,esip sallnca,ye§il 9ubuk tiifegi elime almca,bir ses i§itmi§tim:"Aktn'm ktZI Ay-~iirok,el i§inde ustadlr,

misafirlige gitmez mah9uptur,Aktn'm ktZl Ay-~iirok,maharette iistiine yok,zekasl e§sizdir! ~,

Sonmii§ ate§i yakar 0, 1Akm'm kIZl Ay-~iirok 1.olen caro diriltir!

Kok~o'niin oglu Umiitoy,Ay-~iirok'iin ni§anllsl.Terazi YlldlZI ~lkInca,tan yeri Sarartnca,

biriniz, yigidim, Kok-gebi~'e binin,biriniz, yigidim, Kok-borii'ye binin!Yiiriik atlm Tay-buurul'u,bana allp getirin,Akm'a gideyim,AkIn Han'a varaYlm ben,AkIn'm klZl Ay-~iirok'ii,ya dostluk ile allrlm,ya zor ile almm."Terazi YlldlZl ~lkIncatan saranp atarken,Kiil-~oro ile Kan-~oro,evden ~lktllar,biri Kok-borii'ye binmi§ti,biri Kok-~ebi~'e binmi§ti,yiiriik at Tay-buurul'u da,

tutmu§ getiriyorlardl.0 da ata bindigen~ Han Semetey,AkIn'a gitti,AkIn Han'a vardl,il smmna dayandl.Alaca karanllk baslp gun batlnca.tatll dilli, §irin sozlu,

guzel dogan Kul-~oro'yu,Semetey ~aglrdl:"Gun l§lgl Kul-l;orom,atma bin sen!

3

SEMElEY 231


3nAHH aCTbI TbIM XaTa,

3n apanan 6apa KOU, qOPOM!

315 AKbIMbIH KbICbI AU-qypeK

oryc KbICTbI KOmqy anbln,

KbIpK XHnrITJf 6amqbI anbln,

AKbIMbIH KbICbI Aft-qypeK

OUH 6aIUTaH qbIKKaMbIp,

320 )KbIraqbI 6apbln KanraMbIp,

GepenH KHiin 6enceHHn,

GepH ypraHAau Te~cenlm,

KYAepYAeu 6bInKbIllAan,

Kyqyryrreu qbI~KbIllAan,325 Aft-qypeK 6Hp OHMO xypreMyp!

ATKa MHHHn ana KOU, qOPOM!

Aft-qypeK KeCTeu Calla KOU, qOPOM!

Aft-qypeKKe 6apa KOU, qOPOM!"CeMeTeU qYHaK KellAH!" Aen,

3 3 0 Aft-qypeK KYnarbIHaCalla KOU, qOpoM!'

)l(aKlIIbI ryyraH K yn-qopo

aTKa MHHHn anAbi AeHT,

AKbIMbI KeCTeu canAbI AeuT,


3 3 5 AKbIHbI~ra 6apAbI AeuT,3nAHH aCTbI TbIM xaTa,

AU-qypeKKe 6apAbI AeuT,OUHAO xypreH AU-qypeK

KYAepYAeu 6bInKbinAan,340 KyqyrYTTeu qbI~KbInAan",

AHAa KellAbI~, Kyn-qopo!"CeMeTeU qYHaK KellAH!" Aen,

KynarbIHa CallAbI AeuT,Aft-qypeK qbIrbln KellAH AeuT,

3 4 5 CeMeTeU qYHaK anAbi AeuT,

YUYH KeCTeu qyrouAY,

An yuYHe 6apAbI AeuT,

6apbln XaTbln KanAbI AeuT,

Kyn-qopo-MHHeH KaH-tJopo350 aTfbI KomTon anAbI AeuT,

XbInKbIHbI KeCTeu canAbI AeuT,

eKee XbInKaa 6apAbI AeuT.

AMa rypraH XbInKbIHbI

6Hp qorynTa anAbI AeuT,355 eKee Ke~em KbinAbi AeuT.

AHAa aUTfbI~ Kyn-qopo:, AftHanauH KaH-qopo,

aTKa TOKYM CanblnnbIC,

3P KanTbI 6onynnyc,

360 KeK-qe6HqTJ1 MHHeuH!

iTKenAYY copno, Mauny 3T

KanMaKTbI KeCTeu 6apauH!

MeH KanMaKKa 6apraH COl\,

aMa rypraH KanMaKTaH

Ktitigtim kire, I.tin bata, Alaca karanllk baslp gtin batmca,eldin astI tIm cata, halk da dinlenmege ~ekildi,el aralap bara k,OY, ~orom! halk arasmdan g~, yigidim!AkIndm kISl Ay-~tirok AkIn'm kIZl Ay-~tirok,otus kIstI ko~~u allp, yamna otuz kIz allp,kIrk cigitti ba§~rl allp, kIrk yigidi oncti tutupAkIndm kIslAy-~tirok Akm'm kIZl Ay-~tirok,

oyn ba§tan ~lkkandlr, oyunlara ba§laml~tIr,clga~l banp kaljgandlr, gtire~~i gibi ~lkml~tIr,rereli kiyp belsenip, yelegi omuzuna atIp,beri urganday t~;nselip, beri vuracak gibi dontip,

ktidoriidoy bllkI.ldap, ceyan gibi titreyerek,kti~tigtittoy ~lnlaldap, enik gibi seslenmi~tir.Ay-<;tirok bir oyndo ctirgondtir! Ay-~tirok i~te bOyle oynamaktadlr!Atka minip ala koy, ~orom! Ata bin de sell, ey yigidim!Ay-~tirok kostoy sala koy, ~orom! Ay-~tirok'e ~lk git, yigidim,Ay-<;tirokk() bara koy, ~orom! Ay-<;tirok'e var da, yigidim,"Semetey ~unal<: keldi!" dep, Semetey yigit geldi, de,

Ay-<;tirok kulagma Ay-~tirok'tin kulagmasala koy" ~orom!' bunu soyle, yigidim!"

Cak§l tuugan Kill-~oro Gtizel dogan Kill-~oro,atka minip aldl deyt, atIna hindi,AkIndl kostoy Saldl deyt. Akm'a gitti.Ktitigtim kiTe, k:tin barn, Alaca karanlIk baslp gtin batInca,AkImnga bardl i:leyt. AkIn'm yurduna vardl,Eldin astI tlm c,ata, il dinlenmege ~ekilmi~ti,Ay-~tirokko bal1:1l deyt. 0 da Ay-<;tirok'e vardl,

Oyndo ctirgon Pl.y-~tirok Ay-<;tirok oyunda egleniyordu,ktidoriidoy bllkIldap, ceylan gibi titriyordu,kti~tigtittoy ~lnlaldap... enik gibi sesleniyordu...Anda keldln, Kiil-<;oro! 0 zaman geldin Kill-~oro,"Semetey ~unak keldi!" dep, Semetey yigit geldi diyerekkulagma saldl deyt. kulagma flsladm bu sozti.Ay-~tirok ~lglp keldi deyt, Ay-<;tirok dl~arl ~lktl,Semetey ~unak aldl deyt, Semetey yigit onu kaptl,tiytin kostoy ~ujgoydu. evine stirdti atIm.AI tiytino bardlldeyt, Evine vardl,banp catlp kaldl deyt. Vanp orada kaldl.

Kill-<;oro-minen Kan-~oro Kill-<;oro ile Kan-~oroattI ko~top aldl i:leyt, ata yedek aldllarcllkml kostoy saldl deyt, at stiriistine dondiller,okoo cllkaa bardl deyt. ikisi de stiriiye geldiler.Anda turgan cII]am Orada dura atlanbir ~ogulta aldll:leyt, topladllar,okoo kene~ kIld. deyt. ikisi ba~ ba~a gorii~ttiler.Anda ayttln Kill-~oro: Kill-~oro sell ~oyle dedin:'Aynalayn Kan-~oro, "Camm Kan-~oro,atka tokum salIjPPls, ata ko~um sallyoruz,er kaltl boluppus, a~lIktan pek kuruyoruz,Kok-~ebi~ti mineyn! ben Kok-~ebi~'e bineyim.itkeldtiti sorpo, maylli et ~orbasl, eti yagll olan,Kalmaktl kostoy barayn! Kalmuk'a dogru varaYlm!Men Kalmakka bargan son, Kalmuklara varmca ben,anda turgan Kalmaktan orada duran bir Kalmuk'tan

,c:~,

232 MANAS r;IESTANI

365 3KH KYHaH HPHKTH anaHH! eki kunan irikti alayn! iki ko¥ alaYlm.MOHHYHaH 6aHnan canaHH! Moynunan baylap salayn! Boynuna ip baglayaYlm!KeK-tJeOJ1tffeH KynYXKe Kok-¥ebi¥tey kiiliikko Yiiriik atlm Kok-¥ebi¥'inap-ra canbin anaHH! arta sallP alayn! slrtma salaYlm!KaHTa oyrKa canaHH! Kayta butka salayn! Doniip geleyim!

370 TYTKytJTaH tJaTblp TJiKenJ1! Tutku¥tan ¥atlr tikeli! Tutam~tan ¥adlr dikelim!Tynraa Ka3aH acanbl! Tulgaa kazan asall! Ocaga kazan asallm!Kaoblpraa OTyH xaranbl! Kablrgaa otun cagall! Kaburgasmdan ate§ yakallm!9KOOOYC OJ1p TOHHY ananbl!' Okoobiis bir toynu alall!' tkimiz bir §enlik yapallm!"Kypyn KanraH Kyn-tJopo Kurup kalgan Kiil-¥oro Kuruyup kalasl Ktil-¥oro

375 KeK-tJe6J1tJKe MJ1MJ1 TeM, Kok-¥ebi¥kl~ mindi teyd, Kok-¥ebi¥ atIna bindi,KanMaKTa KeCTeH tJyroHAY: Kalmakta kl5stoy Itugoydu: Kalrnuklara dogru gitti.anAblraTKaH KaH-tJ°po aldlgatkan I<::an-¥oro Zavalll Kan-¥oro da,KeK-oepYHY MJ1MJ1, Kok-ooriinU rnindi, Kok-oorii atIna bindi,XblnKbIHbI J1MepJ1n KeJIAJ1 AeHT. cllkml irnerip keldi deyt. at siiriilerini eve stirdti.

380 KeK-oepYAeH KynyKTY Kok-ooriidciy ktiliiktii Yiiriik atl Kok-oorii'yiioaca xaTbIn anAbI AeHT, basa catIp a:ldl deyt, giizelce orttii,wblpAaraH Kapa KeMeHTeH §lrdagan kala kementey ¥ift kat kara kIl abaYI da

aHKbIpaHaH CanAbI Ae~, aykIranan s.lldl deyt, kendi iizerine orttii;KaH-tJopo YKTan enYII KanAbI AeHT. Kan-¥oro ulctap oliip kaldl deyt. Kan-¥oro UYUYUD ~ittl.

385 KeKtJeHYH yyny YMyreH Kok¥oniin \lulu Urniitoy Kok¥o'niin oglu Urntitoy,

TYYHY Tyyra ypynTyp, tuunu tuUg~l uruptur, sancak Ustiine sancak toplattI,KOnAY Konro ypyrrryp. koldu kolgo uruptur. ordu iistiine ordu toplattl.

)KennJiAereH Tyy-MHHeH, Celpidegen tuu-rninen, Dalgalanan sancaklar ile,xep MaiimKaH KOn-MJ1HeH, cer may§kall1 kol-minen, yeri saran ordu ile,

390 aHtJblrbl anTblH Tyy-MHHeH, aY¥lgl altln tuu-rninen, nakl~lan altIn hilalli sancak ile,anTbl caHanaw KOn-MJ1HeH altI sanala§ kol-minen altI birlik ordu ile

YMyreii tJYHaK XYPAY AeHT, Umtitoy ¥unak ciirdti deyt, ytiriidii Umtitoy yigit,CeMeTeHre KenAH AeHT. Semeteyge keldi deyt. Sernetey'e geldi.

ApbIwTyy-oynaK oawblHAa, An§tuu-bulak ba§mda, Artl§tuu-bulak ba§mda,395 anTbI cry TonrOH Ken XblnKbl, altl suu tolj~on kop cllkl, altI su yatagl dolusu at stirilsilnil,

anTbI caHAaH anTbI Mbl~ altl sand an altI mln altI Ylgmdan altl bin taneyi

aHAan anAbl YMyreH! aydap aId I {Jrntitoy! allp gotiirdil Umtitoy!TaKanYYAaH TaH KOHOOH, Takaluudan tay koyboy, Nal vurulmu~ tay blrakmadl.TaMranYYAaH aT KOHOOH, tamgaluuda,n at koyboy, damga vurulmu§ at blrakmadl,

400 TaH-oYYPYnAaH oeneK HeMe KanOaAbl! Tay-buurulcjan bolok neme kalbadl!Tay-buurul'dan ba§kaslnl koymadl

KeKQeHYM yyny YMyreii Kok¥ontim uulu Urntitoy Kok¥o'niin oglu Umtitoyanbln XYPY~ KeTTJ1 AeHT. allp ctirtip Icetti deyt. allp bunlan gitti.AnAbIraTKaH KaH-tJopo Aldlgatkan Kan-¥oro Zavalll Kan-It°ro iseYKTan enyn KanAbI AeHT. uktap oltip kaldl deyt. uykuda sanki oltip kalrnl§tl.

405 Kypyn KanraH Kyn-Qopo Kurup kalgan Ktil-¥oro Kuruyup kalasl Ktil-ltoroKanMaKKa oapraH Typ6aH6bl?- Kalmakka bargan turbaybl?- ¥lklP Kalmuk'a gitmedi mi?3KJ1 KYHaH J1pJ1KTJ1 anblnTblp. Eki kunan irikti allptIr, iki ko¥ getirmi~ti,MoHHYHaH oaHnan canblnTblp, moynunan baylap sallptlr, boynundan baglaml§tl,KeK-tJeOJ1tJTeH KynYKKe Kok-¥ebi¥tl~y ktiltikko ytirtik atl Kok-¥ebilt'in

410 apTa canbln anblnTblp, arta sallp allptlr, arkaslna ytiklemi§ti,XblnKblHblH xaTKaH xepre KenHnTHp. cllklnm catkan cerge keliptir. atlann yattlgl yere gelmi§ti.AMaraH-3ne XblnKblCbl- Aydagan-ele cllklsl- Stirtiler gottirillmti~til!'CaHaTbIH aHTbln oepeHH!' 'Sanatm aytlp bereyn!' "Atlan bir sayaYlm" dedi.AnTbl caHAaH anTbI Mbll{, Altl sandan altI mln, Altl Ylgmdan altl bin.

415 TaKanYYAaH TaHbl XOK, takaluudan taYI cok, nalll taydan hilt yak,KynYMYYAaH oecH XOK!- kulunduudan besi cok!- analardan hi¥ klsrak yak!Ka3blnbln HCH KanblnTblp. Kazillp isi kallp~lr, Sadece yere gomiilii izi kalml~.

caprapbln XYPTY KanblnTblp! sarganp curtu kallptlr! sararml§ bir yurl kalml~1

~~,.t~

SEMETE" 233

3KH KeCYH allaMan, Eki kosiin alafid;ap, iki gozii ~a~km a~lldl,420 3KH 6yryH CaJlaHJ(aIl, eki butun salafidap, iki ayagmdan derman gitti,

Kyn-qopo 6aHKym qyroMY, Kill-~oro bayku§i ~ugoydu, Kill-~oro, bayku~, ~lklp gitti,aJlAblraTKaH KaH-qOpoHYM aIdlgatkan Kan~roronum zavalli Kan-~oro'nunKaK yCTyHeH qbIKTbI AeiiT: kak iisllinon ~lkltI deyt: tam online gelip durdu:'3, KaH-qOpO, )KaTIlaii KaJI!' 'E, Kan~oro, catpay kal!' "Ey Kan-~oro, yatIp durma!"

4 2 5 K yn-qopo ryPYIl aiiTaT AeiiT: Kill~oro turup ~Lytat deyt: Kill-~oro dedi ki:, AnAbiraTKaH KaH-qopo, 'Aldlgatkan Kan~oro, "ZaVaIII Kan-~oro,

Kapa OOCbI~ KaH roncYH! kara ooslfi kan tolsun! kara agzma kan dolsun!Kaiipbmrblcblc KYH ryyCYH! KaynIglsls kiln tuusun! Sana ugursuz bir giin dogsun!MbIHAbI TypraH )KblnKbIHbI! MIndl turgan cllkIm! Rani burada duran atIar!

430 EHp OOCHHa )KHH roncYH! Bir oosina c:in tolsun! Agzma kusmuk dolsun!EepeKecHc KYH ryyCblH! Berekesis kiln lliusm! Bereketsiz giin dogsun!ATa~, aiiHaJlaiiH repeMe Atafi, aynalayn Itoromo Eyvah sevgili efendime,"8n6eii THpy KaJlAbIM!" AeIl, "Olboy tirii kaId.lm!" dep, "Olmedim diri kaldlm!" deyip"8qIleii )KapbIK 60MYM!" AeIl, "~pOy carlk boldum!" dep, "I~lglm sonmedi!" deyip,

435 repeMe KaHTHIl6apaMbIH? toromo kantip baramm? efendime nasll gideyim?KaHTHIl 6apbIll aiiTaMbIH? Kantip barlp ayl11mm? Nasll gidip soyleyeyim?qaMYYAa 3MH qaMbI KepepMYH, <;afiduuda emi ~aiidl korormiin, Toz ~lkaramn tozunu goriiyorum,qap6aKTbI 6Hp cepIlmHIl6arapMbIH!- ~arbaktI bir serp~ip bagarmm!- kaleyi dovii~iip koruyaYlm!8nceM, ceiiTKe KeqeiiH! Olsom, seytke ke~eyn! Oliirsem §ehit saYIIaYlm!

440 8mypceM, Ka3a KbInaiiH!' Oillirsom, kaza kI1ayn!' Oldiiriirsem gaza kIlml~ olaYlm!"KypYIl KanraH K yn-qopo Kurup kalgan Kill~oro Kuruyup kalasl Kill-~oro,3KH KYHaH HPHKTH aJlAbI AeiiT, eki kunan irikti aldI deyt, iki ko~u aldI,)Kepre KeTepYIl qaIlTbI AeiiT, cerge kotoriip ~aptI deyt, kaldmp yere ~arptI,aii caHbIH )KynYIl aJlAbI AeiiT. ay samn culup ~Lldl deyt. kurbanlIk gibi budunu kopardl.

445 KeTKeH )KbInKbIHbIH KeTYHeH Ketken cI1kImn kollinon Giden atlarm pe~indenKyn-qopo 6aiiKym qyroMY. Kill-~oro bayku~ ~ugoydu. zavalll Kill-~oro atIm siirdii.A3aMeTTeii qYHarbIM, Azamettey ~un~lgIm, Azametli yigidim,)KaKmbI ryyraH CeMeTeii cak~l tuugan Semetey giizel dogan SemeteyyiiAe )KaTbill 6HnAH AeiiT, iiydo catIp bildi deyt, evde otururken ana malum oldu,

450 YMeH bI~paHblIl qbIKTbI AeiiT, iiydon Ifiramp ~IktI deyt, inleyerek ~lktI evden,yiire Ky~peHYIl KHPAH AeHT. iiygo kiifironiip kirdi deyt. i~ ~ekerek girdi eve.AKblHAbIH KbICbI Aii-qypeK Akmdm klSI Ay-~iirok AkIn'm klZI Ay-~iirok,Kononyy KYMraH aJlAbI AeiiT, kololuu kumgan aldl d6yt, baklrlI ibrigi aIdl,Kony-6eTHH )KyYAY AeHT: kolu-betin cuudu deyt: elini yiiziinii YIkadl,

455 6eAepnyy KYMraH aJlAbI AeiiT, bederliiii kumg~m aldl d6yt, siislenmi~ ibrigi aldl,6eTH-KonYH )KyYAY AeHT. beti-kolun cuudu deyt. elini yiiziinii YIkadl.'AHHanaHH aH )KapKbIH, TepeM, 'Aynalayn ay c;arkIn, torom, "Sevgili ay I~lgI, efendim,bI~paHbill tlbIKTbI~blC, TepeM, Ifiramp ~lktIfiIS, torom, inleyip ~IktImz, efendim,Ky~pepYIl KHPAH~HC, TepeM- kiifiroriip kirdiiiiis, torom- i~ ~ekip girdiniz, efendim,

460 6Hp HeMeHH 6HnAH~Hc, TepeM? bir nemeni bildifiis, torom? bir ~ey mi duydunuz, efendim?EHn6ece~Hc, aH )KapKbIH, TepeM Bilbesefiis, ay c:arkm, torom DuymadIysamz, ay I~IgI, efendimHeCH~ KYnAY~YC, repeM?- nesifi killdiifiiis.. torom?- ni~in gilldiiniiz, efendim?MYPYTYMY ~bmK 3TTH~, TepeM, Murutufidu bIll, ettifi, torom, BIYIglm oynattIn, efendim,3PAHMH conK 3TTH~, TepeM- erdifidi salk ettiifi, torom- dudaglm titrettin, efendim,

465 6aqbIM 6Hp aiiTbill 6am 6onQy, TepeM! ba~Im biT aytlp ba~ bol~u, torom! haydi ~abuk soy Ie, etendim!"AHAa aiiTTbI~, CeMeTeii: Anda ayttlfi, Semetey: 0 zaman Semetey dedin ki:'AKblHAbIH KbICbI Aii-tlypeK, Aony, 'AkIndm klSI Ay-~iirok, dolu, "Akm)n klZI Ay-~iirok, karlIn,bI~paHbill QbIKKaHbIM, Aony, lfiramp ~Ikkamm, dolu, inleyip ~Ikl~ImIn sebebi, karlIn,Ky~peHYIl KHpreHHM, Aony, kiifironiip kirge:nim, dolu, i~ ~ekip giri~imin sebebi, kadln,

470 KeKtleHYH yyny YMYTeu, Aony, Kok~oniin uulu Umiitoy, dolu, Kok~o'niin oglu Umiitoy, kadln,aJlTbI CaHaJlaW (?) Kon-MHHeH, altI sanala~ (?) kol-minen, altI birlik ordusu ile,aiiWbIrbl anThIll TYY-MHHell, aY~IgI altm tuu-minen, nakl~lan altm hilalli sancak ile,

234 MANAS iDESTANI

~

TaKanyy~aH TaH KOHOOH, takaluudan tar koyboy,

TaH-6yypYJIAaH KynyryM Tay-buurulday kiiIiigiim475 KOillTon 6apa xaTbIpbI! ko§top bar~l caun!

YiiYM~ery XbInKbIMHbIH Uyiimdogii cllklmmnCaHaThIH aHTbIn6epeHH!- sanaun ayup bereyn!-AJITbI caH~aH anTbI MbI~ Alu sandan alu mliiaMan 6apa xaTbIpbI! aydap bara c:aun!

480 "YKTaraH KUillU YHKY anaT, "Uktagan ki§i uyku alat,TyH KaTKaHKUillU XbInKbI anaT!"- tiin katkan Jki§i Cllkr alat!"-EyryH anbln an 6apca, Biigiin allp al barsa,

Kyn-qopo mpy-~e 6onco, Kiil-¥oro tiru-de bolso,3pTe~ 6up 6apcaM MeH anaM! erteii bir baJ~am men alam!

485 AJIALlraTKaH KaH-qopo Aldtgatkan ][(an-¥oro

enyn KanraH 6uneM'~u, oIiip kalgan bilem'di,eqyn KaJ1raH 6uneM'~u- 6¥iip kalgan bilem'di-

Kyn-qopo mpy 6onco, Kiil-¥oro tiru bolso,6ep6eHT6u'ne Ka6ap~bI? berbeytbi'le kabardl?

490 AJIAblraTKaH K yn-qopo Aldlgatkan Kiil~oro

KeTyHeH KyyraH ryp6aii6bI? kotUnon kuugan turbaybl?qa~yy~aH qa~bIH KepyDTYP, ~aiiduudan I~aiim koriiptiir,K yn-qopo qap6aKKa xere 6apbInTblp- Kiil-¥oro ¥aIbakka cete bar:tpur-aiiillblrbi anTblH ryy 3KeH, aY§lgI alun Ituu eken,

495 anTbI caHanam Kon 3KeH! alu sanala§ lcol eken!)KacoocbIH aHpbln canraH Typ6aH6bI? Casoosm aynp salgan turbaybl?)KbmKbIHbI aH~aTbIn 3KeH ryp6aii6bI? Cllkrm aydatIp eken turbaybl?

TaH-6yypyn~aH KynYKTy Tay-buurulday kiiIiiktiiKoillTOTyn anraHryp6aH6bl? ko§totup algan turbaybl?

500 AJI~blraTKaH K yn-qopo Aldlgatkan f~iil-¥oro

KYH6ereH xepu Kyn 6on~y, kilybogi)n cf:ri kiil boldu,xanbIH~an xa6bIp-qOK oon~y! calmdap cabrr~ok boldu!Kyn-qopo TaH-6yypyn KepreH~e: Kiil-¥oro Ta~{-buurul korgondo:'8nceM, ceHTKe KeqeM!' ~en, 'Olsom, seytke k6¥em!' dep,

505 'iqRMe 6bIqaK canaM!' ~en, 'i¥ime bl¥ak salam!' dep,'TepeMHeH KaHTJ1n KanaM?' ~en. 'Toromnon ~:antip kalam?' dep.AJI~blraTKaH Kyn-1Jopo Aldlgatkan I<:ill-¥oroKaparaH HaHca )Kanblp~bl, karagay naysa caplrdl,MaHac-raH ypaaH 6aKbiPAbl, Manastay ur~lan baktrdl,

5 10 CeMereHnen 1JaKbIPAbl, Semeteylep ~:aktrdl,anAblraTKaH Kyn-1Jopo aldlgatkan Kill-¥oroanTbl caHanaIll Ken KOJIAY altI sanala§ kop koldu

Kyn-1Jopo Ka1JbIpbIn Calla 6epAu AeHT, Kiil-¥oro ka¥mp sala berdi deft,K yn-1Jopo apanan Kupun 6apAbl AeHT, Kiil~oro aralap kirip bardl deft,

515 TaH-6yypynAY TYTKaH KRIIIUHR Tay-buuruldu tutkan ki§iniK yn-qopo aprblTa Koron TaIIITaAbl, Kill-¥oro argllta koyup ta§tadl,

TaH-6yypynAaH KynYKTy Tay-buuruld~IY kiiIiiktiiKonYHaH xynyn anAbl AeHT! kolunan culup aldl deft!AcMaHAa 6ynYT TYTynAY. Asmanda bulut tutuldu.

520 AJI~bIraTKaH K yn-1Jopo Aldlgatkan Kiil-¥oroanTbl caHanaIll Ken KonAY altI sanala§ kijp kolduapanaH Ka1Jbln KYTynAY. aralay ka¥lp ~:utuldu.

KaH-1JOpOro 6apAbl AeHT: Kan~orogo bardl deft:'AHHanaHH KaH-1Jopo, 'Aynalayn K~m~oro,

525 aTTbl KOIIITon ana Kep! attl ko§top ala kor!TepeMAY KeCTeH Calla Kep! Toromdil kostoy sala kor!

nalli bir tar blrakmadan,yiiriik atim Tay-buurul'u daallp buradan gotiirmesi!Evimdeki atlarlmmsaYIsmI sana soyleyeyim:altl YIgmda altl bin,

aIIp hepsini gotiirdii!Uyuyan insan uykusunu alIr,gece bekleyen insan at ka~Inr!OnlarI bugiin allp ka~Irdlysa,Kiil~oro da eger hayattaysaerkenden hen gidip elinden alaYlm!ZavallI Kan~oro'nun

oldiigiinii biliyorum.,soniip gittigini biliyorum.Kiil-~oro eger hayattaysa,vermez miydi haber?ZavallI Kiil-~oroarkasmdan gitmiyor mu?Toz ~Ikaranlann tozunu gordii,

Kiil~oro kaleye vardI,nakl§larI alt!n hilalli sancak,altl birlik ordu i§te orada!Askerlerini sIraya koymamI§ ml?AtlarI hep siiriip gotiirmemi§ mi?Tay-buurul adlI yiiriik at!yedege allp gotiirmemi§ mi?ZavallI Kiil-~oro'nunyanmayan her tarafl kill oldu,parlaYlp kor gibi yandl!

Kiil~oro Tay-buurul'u goriince,"algero §ehit olurum!" dedi,

"Bogriime bI~ak sokaYlm!" dedi,"Efendimi nasI! blrakInm?" dedi."Zavalli Kiil-~oro,kara ~am karglYI salladl,Manas'm cenk sesi ile baglrdl,Semetey'in cenk sesi ile baglrdl,zavallI Kiil-~oro,alt! birlik biiyiik orduyu

Kiil-~oro kovaladI,Kiil-~oro aralarma girdi,Tay-buuruI'u tutan ki§iyiKiil~oro ran tarafa itti,Tay-buurul adlI yiiriik atl,elinden ~ekip aldI!Gokyiiziinii bulut kapladl.ZavallI Kiil-~oro,alt! birlik biiyiik ordu arasmdan,

ko§arak ka~Ip kurtuldu.Kan-~oro'nun yamna vardl,"Ah sevgili Kan-~oro,at! yedegine allver,efendimin online gotiiriiver!

SEMETEY 235

TepeM "YqaHH!" Aece KaHaT )l(OK, Torom "Uc;ayn!" dese kanat cok, Efendim u~aYlm dese kanadl yok,"MHHeHH!" Aece, aTbl )l(OK! "Mineyn!" des(:, atI cok! bineyim dese atI yak!"KaMbIIlI 6aIlIbi KaneM!" Ae! "Kaml~ ba~l ka.lem!" de! Kaml~ ba~l kalem, de

530 TepeMe "Aya-H canaM!" Ae! toromo "Dua-i :salam!" de! Efendime benden selam, de!)Ke1TIf KYHAeH apbl 6ap, Cetti ktind4)n aI:I bar, Yedi gtinde oraya git sen,)l(eTrH KYH1(eH 6epH Ken! cetti ktindo,n reri kel! yedi gtinde geri gel!Apbl 6apblIlI )l(eTH KYH, Arl ban~ ceti kiln, Oraya varl~ yedi gtin,6epH KenHIlI )l(eTH KYH! reri keli~ ceti kun! beri geli~ yedi gtin!

535 AHrbIPAaH 6onyn anbIIlIbIn, Ayglrday bolup all~lp, Sonra ayglr gibi dovti~tip,6YKa1(aH 60nyn qenHIlIHn, bukaday bolup ~eli~ip, bogalar gibi ~eki~ipOH 6eIlIHH OHpOH KbmapMbIH, on be~in oyron kIlarmm, on be~ini yere sererim,

TorycYH corYM KbInapMbIH- togusun sogum kllarmm- dokuzunu da keserim,aHIlIblrbI anTbIH Ken KonAY! aY~lgl altin kop koldu! nakJ~lm altIn hilalli kalaballk orduyu!

540 CHnep KaHTa KenmHqe, Siler kayta kelg:in~e, Sizler buraya gelinceye dek,)l(eHenTneH )l(aThIn anapMbIH. conoltpOy catIp alarmm. buradan gitmem beklerim ben.)Kern KYHAeH ceo Kanca~, Ceti ktindon sel:l kalsan, Yedi gtinden fazla kaIlrsan,ceo )l(ereH Kapra Mara )l(OK, sen cegen kargal maga cok, beni yiyen karga sana yar~maz,MeH )l(ereH Kapra cara )l(OK!' men cegen karga saga cok!' seni yiyen karga bana yar~maz!"

5 4 5 K yn-qopo rypyn KanAbI AeHT, Kill-~oro turup kaldl deyt, Kill-~oro orada kaIdl,

allAbIraTKaH KaH-qopo aldlgatkan Kan-~oro zavallI Kan~oro,aTTbI KOIlITon anAbI AeHT, attI ko~top aldl deyt, atI yedegine aldl,YH1(Y KeCTeH CallAbI 1(eHT. tiydti kostoy saldl deyt. evine dogcu yollandl.An YHYHe 6apAbI AeHT, Al tiytino bardl deyt, Evine vardl,

550 TepecY-MHHeH canaMAaIlIbill anAbI AeHT. torosti-minen salamd~lp aldl deyt. efendisiyle selaml~tl,AHAa Typyn CeMeTeH Anda turup Semetey 0 zaman Semetey,KaH-qOpOro aHTTbl AeHT: Kan~orogo aytltl deyt: Kan-~oro'ya ~oyle dedi:'KoIlIToroH aTbI~ KYPYCYH, qOPOM! 'Ko~togon atln kurusun, ~orom! "Getirdigin at kurusun, yigidim!

AHAaraH )l(bmKbI~ KYPYCYH, qOPOM!- Aydagan cIlkIn kurusun, ~orom!- Getirdigin at stiriisti kurusun, yigidim!555 Kyn-qopo 3CeH 6ap6'3KeH?' Kill~oro esen b,:lrb'eken?' Kill-~oro'ya bir ~ey olmadl ya?"

CeMeTeHAeH 6y 6aTblp Semeteydey bu batIr Semetey gibi bir er,KaH-qOpoHY o~60roH: Kan-~oronu ontlOgon: Kan-~oro'nun davram~lrn begenmedi:'AnTbl caHanaIlI Kon 6onco, 'AltI sanala~ koll bolso, "Altl birlik ordunun kar~lslnda

anAblraTKaH )l(a~bICTbl aIdlgatkan canIstl zavalllYI tek b~ma560 anTbI KYHre KOHAY 6y, altI ktingo koydu bu, altI gtinlligtine blrakml~tI 0,

"8nyn KallAbI!" AeCe~qH, "Ollip kaldl!" de:sen~i, ollip kaldl demez misin,"8qyn KallAbl!" Aece~qH!' "~tip kaldl!" de:sen~i!' son tip gitti demez misi!l?"Tono 60lOH TOnqynan, Tolo boyun topl~ulap, Yukandan ~agl dtigmelendi,TonorOH 60lOH ynqynen, tologoy boyun ijp~illop, ttim baglanm bagladl,

565 CeMeTeH qYHaK )l(YPAY AeHT. Semetey ~unak (;tirdti deyt. Semetey yigit ~lklp gitti.

AnAblraTKaH Kyn-qopo Aldlgatkan Kill-~oro ZavallI Kill-~oro,OH 6eIlIHH OHpOH KbmraH TYp6aH6bl? on be~in oyron IkIlgan turbaybl? on be~ini yere vurmaz ml?TOryCYH corYM KbmraH Typ6aH6bl? Togusun sogum kIlgan turbaybl? Dokuzunu kesip dogramaz ml?KapaH KbmraH KeK-qe6Hq, Karan kIlgan Kt.k-~ebi~, Pek gti~lli olan Kok-~ebic;:

570 TepT TYSlrbl 60noTToH, tort tuyagl bolottoy, dart tImagl da ~elik gibi,qaT KaHKbl KonoTToH, ~at kaykl kolottoy, bacak araSI yol vermez ge~it gibi,KbIHraH KaMblIlI KynaKryy, klygan kaml~ kulaktuu, kesilmi~ kaml~ kulakll,KblC 6ana1(aH CbISlKTYY, kIs baladan sIyaktuu, klZ ~ocuk gibi vticutlu,

)l(ypreHY 6ypreAeH, ciirgonti btirgodcjy, zlplayan bir rife gibi,575 ceMHpreHH ceMooAeH, semirgeni somblodoy, semizligi ttifek harbisi gibi,

KapaH KanraH KeK-qroHq karan kalgan Kok~ebi~ ~ok kuvvetli Kok-~ebic;:'i)l(eTH KYHY )l(yrYPAY. ceti ktinii ciigtirdii. yedi gtin ko~turdu.)KeTH KYHAeH eTKeH co~, Ceti ktindon otkon son, Yedi giin sonra

apKacbIHaH )l(OOpbIAbl, arkasman coondl, atIn arkasl yara oldu,580 aSlrbIHaH aKCa1(bl, ayagman aksadl, ayaklarl aksadl,

MANA:S DESTANI236

e~e KaCCa~ eKce~y, 000 kass;lft oksodii, yoku~ yukarl gitsen inledi,bm~bIH KaCCa~ )Keme~H.- IldlY kassaft cetpedi.- yoku~ a~agl gitsen yilriimedi.AJI~blraTKaH Kyn-qopo 6aHryw Aldlgatk;ln Kiil~oro baygu~ Zavalll Kiil-Ct°ro, bayku~,3KH KeCYH allaMan, eki kosiin alaftdap, iki gozil ~a~km aCtlldl,

585 3KH 6yrYH canaMan, eki butun salaftdap, iki ayagmdan derman gitti,an~bIraTKaH K yn-qopo 6aHryw aldlgatkan Kiil-Ctoro baygu~ zavallI Kiil-Ct°ro, bayku~,eKcen TYpraH TYp6aH6bI? oksop turgan turbaybI? inleyip kalmadI ml?KeKqeHYH yyny YMYTeH Kok<;onuin uulu Umiitoy Kok<;o'niin oglu UmiitoyKapa-~e6en )Kap-MoIOH kara..dob'DI Car-moyun kara yaglz Car-moyun'u

590 KOWTOH KapMaTbin MHHreH TYp6aH6bl? ko~ton k;armatIp mingen turbaybI? yedekten Ctekip binmemi~ mi?)Kep opTocy 6on~y6y? Cer orto~;u boldubu? Yerin ortasl degil mi bu?Canbin qbIKKaH TYP6aH6bI? SalIp CtIkkan turbaybl? Sallp oraya gelmez mi?MaHacTbIH yyny CeMeTeH ManastIn uulu Semetey Manas'in oglu Semetey)Kyrypyn Kene )KaTKaHbIH ciigiiriip kele catkamn yiiriiyiip gelmekte iken,

595 YMYTeH Kepyn TypraH Typ6aH6bI? Umiitoy koriip turgan turbaybl? Umiltoy'ii gormez mi?KOWYH KecTeH qyroH~Y. Ko~un kl:>stoy Ctugoydu. Onun kondugu yere ko~tu.3)KeCHHeH TYyraHbI ~ Ecesinen tuugam KIz karde~inin ogullarl,3KH )K33H 6ap 3KeH, eki ceei bar eken, iki yegeni vardl,ara aHTTbI~ YMYTeH: aga ayttIft Umiitoy: onlara dedin ki Umiitoy:

600 '3)KeMHeH TYyraH )K33HM, 'Ecemnen tuugan ceeim, "Ktz karde~imden dogan yegenlerim,KeK-6epy, cynTaHbIM, Kok-borii, sultamm, mavi kurt, sultanlarlm,)KOOHbI )Koonan CanbinlIbIC, coom coolap sallppls, dil~manla saVa§tIk biz,KO~y Konro YPYIIIIYC, koldu k{Jligo uruppus, orduyu orduya vurduk biz,Kon cauaTbIH 6HnrncneH.- kol sanaltm bilgispey.- ordunun saYlsmI bildirmeyiz biz.

605 Keqe KYHY-TYHY KapMawKaH KeCte kiinii-tiinii karma§kan Diin, gece giindiiz durmadanKyn-qopo Kyny Typ6aH6bl? Kiil-Ctoro kulu turbaybl? Kiil-Ctoro kulu sava~madl ml?MaHacTblH yyny CeMeTeM ManastIn uulu Semetey Manas'm oglu Semetey

TaH-6yypyn~y MHHHIITHP, Tay-buuruldu miniptir, Tay-buurul'una hindi,3MH Kene )KaTlIaH6bl?' emi kele catpaybl?' yola Ctlkml~ gelmiyor mil?"

61 0 AJI~bIraTKaH K yn-qopo Aldlgatkan Kiil-Ctoro Zavalll Kiil-CtoroCeMereH KeCTeH qyroH~Y: Semetey kostoy Ctugoydu: Semetey'e dogru fIrladl,'3neHKH canaM, aH )KapKblH, TepeM, 'Eleyki !;alam, ay carkm, torom, "Aleykiimselam, ay J~lgl, efendim,caK-canaMaT 6on~y~6y, TepeM, sak-salamat bolduftbu, torom, iyi misin, efendim,caHaa~a MeHH an~bI~6bl, TepeM, sanaafta meni aldlftbl, torom, beni unutmaYIP, efendim,

615 3CH~e MeHH an~bl~6bl, TepeM?' esifte me:ni aldlftbl, torom?' hatIrladm ml beni, efendim?"AH~a aHTTbI~, CeMeTeH: Anda ayttIft, Semetey: 0 zaman Semetey dedin ki:'3neHKH canaM, aM )KapKbIH, 6aTblp, 'Eleyki salam, ay carkln, batlr, "Aleykiimselam, ay 1~lgl, bahadlr,caK-canaMaT )KaTKaHbIM, 6aTblp, sak-salamat catkamm, batIr, sag selamet, geldim, bahadlr,caHaaMa ceHH anraMblH, 6aTblp, sanaama seni algamm, batIr, seni unutmadlm, bahadlr,

620 3ceH-aMaH )KaTKaHbIM, 6aTblp, esen-aman catkamm, batIr, sag salim geldim, bahadlr,3ceMe ceHH anraMblH, 6aTblp!' eseme s(:ni algamln, batIr!' seni hatIrlmdan Ctlkarmadlm bahadtr!"AH~a aMTTbl~-Kyn-qOpo: Anda ayttlft-kiil-Ctoro: Sen de dedin ki Kiil-Ct°ro:'AMHanaHH aM )KapKbIH, TepeM, 'Aynala:yn ay carkm, torom, "Camm ay 1~lgl, efendim,KapaH KbmraH KeK-lJe6HlJ, TepeM, karan kllgan Kok-CtebiCt, t6rom, Ct°k giiCtlii K6k-CtebiCt, etendim,

625 )KeTH KYHY )Kyryp~y, TepeM! ceti kiinii ciigiirdii, t6r6m! yedi giin yol aldl, efendim')KeTH KYH~eH eTKeH co~, Ceti kiillidon atkan soft, Yedi giinden sonra, efendim,apKacblHaH )KOOpbl~bl, TepeM, arkaslnan coorldl, t6r6m, arkasl yarn oldu, efendim,aSlrblHaH aKca~bl, TepeM! ayaglnan aksadl, t6r6m! ayagl aksadl, etendim!eAe KyycaM, eKceAY, TepeM, ado kuusam, 6ksodii, t6rom, Yoku~ yukarl gitsem inledi, efenliim,

630 bm~blM KyycaM, )KeTlIeAI1, TepoM! (IdlY kullsam, cetpedi, torom! yoku~ a~agl gitsem varmadl, etelldim!KapaH Kbmrall KeK-lJe6H't Karan kllgan K6k-c.;ebiCt Giic.;lii K6k-CtebiCt'e,eweryH~eH ernerYH, TepeM, 6~6giind6n 6~ogiin, tor6m, ° giinden bu giine, efendim,lJOII qan~blpbllI an6aAblM, TopeM: c.;6p Ctaldlrlp albadlm, torom: yiyecek c.;op bile veremedim, efelldim,ernerYH~eH elllerYH, TepeM, o~ogiindl61l 6~6giin, t()r6m, 0 giinden bu giille, efendim,

SEME'TEY 237

635 cry KanThIphII1 an6MhIM, TepeM! suu kaptmp albadlm, torom! su bile veremedim, efendim!qen 'IanAhIphIU anatiH, TepeM! ~op ~aldmp alayn, torom! ana otvereyim, efendim,

Cry KanThIphII1 anatiH, TepeM! Suu kaptmp alayn, torom! i~ecek su vereyim, efendim!KeTY~HeH )lCeTe 6apatiH, TepeM! Kotiifinon cete barayn, torom! Sonra arkandan geleyim, efendim!

qhI~hIphlrhIH )lCaCnaraH, TepeM, ~Ifimgln caspagan, torom, Hedefini §a§mayan, efendim,640 'IhI~hIpraH YHYH 6acnaraH, TepeM, ~lfilrgan iiniin baspagan, torom, sesini kIsmayan, efendim,

MaHac ypaaH 6aKhlphII1, TepeM, Manas uraan bakmp, torom, Manas nidasIrn bagmp, efendim,CeMeTetinen 'IaKhlphII1, TepeM, Semetey'\ep crakmp, torom, Semetey dire haykInp, efendim,Ka'lKaH )lCOOHhl cypaca~, TepeM, ka~kan c:oorn surasafi, taTom, ka~an dii§marn sorgulasan, efendim,)lCeHenTneti )lCOOHhI TOKTOCCO~, TepeM!'conoltpciy coorn toktossofi, torom ! 'yenilmez dii§marn durdursan, efendim!'

645 A3aMeTTeti 'IYHarhl Azamettey ~unagl "Bu azametli gen~ yigit,')Koo!' AereHAe cyiiHreH, 'Coo!' degende siiyngon, dii§man deyince sevinir,aT YCTYHAe KuiiHreH, at iistiindo kiyngen, at iizerinde giyinir,aT KynaK1'aH Kyy'anraH, at kUlaktan kuu'algan, atln kulagmdan i§aret kapar,aThIIIIKaH )lCOOAaH TUnu anraH, atl§kan coodan tili algan, dii§marnn niyetini ogrenir,

650 Ka'lhlpraHHaH KaiiTnaraH, ka~lrgannan kaYtpagan, saldlrandan ka~maz,KaiiphillhII1 )lCO06hlH aiiTnaraH, kaynllp coob'ln.aytpagan, ka~amak cevap vermez,coPAypraH Haii3a TapTnaraH, sordurgan na~{za tartpagan, mlzragIrn geri ~ekmez,cYMcaiihIU )lCOO6hlH ai1maraH!- sumsaYlp coclbm aytpagan!- aglr ba§ll cevap vermez!

Taii-6yypynAaii KynYKTY Tay-buurulda,y kiiliiktii Yiiriik atl Tay-buuruI'u655 TaKhlMra canhIU anAhI AetiT, taklmga ,sallp aIdl deyt, dizleriyle slkl§tlrdl,

KonTyKKa Koron canAhI AeiiT koltukka koyup saldl deyt koltugunun altlna

KaparaiiAhIH )lCapMaChIH, karagaydln calrmasm, kara ~amdan yanlarak'IereAeKTlfH KhIiiMachIH, ~egedektin klymasln, kopanlml§ bir dal1y~KY3Y 60noT, Y'ly KYP'l, ufikuzu bolot, u~u kur~, yuvasl ~elik, ucu keskin,

660 YtlYHa canraH u~una salgan ucu sert ~elikten bu dal1

Kapa KYP'l!- kara k\lr~!- koltugunun altlna klstlrdl!TeMuPAeH KhillraH e6eHAY Temirden kll!~an ooondii Demirden yaptlml§ namlusu6anAaK anThIH Eaii-6onoT, baldak altln Eiay-bolot, kabzasl altln Bay-bolot,6aIIIKa 'Ianca )lCaii6onoT!- ba§ka ~apsa cay bolot!- ba§a ~arpsa ikiye baler!'Caphl )lCaa Kecepre 'San caa kostirgo Kocaman san yay ile

665 6epY-TunAYY 'Ian )lCe6e oorii-tildiiii ~a] cebe kurt dilli oku VaT onun,OH 6apMaK KyqYH chlHatinhl, TepeM!- on barmak ku!~iin slnayl1, torom!- on parmagln guciinii bir dene, efendim!

a~ 6epeKTeH caiihlIIIhII1, Ofi borokton saYl§lp, Sag bobrekten sokturup,con 6epeKTeH con6yn sol borokton solbup sol bobrekten

cyypyn anhIUIhII1, TepeM, suurup' all§Ip, torom, ~lkanp, efendim,6up KYMapAaH qhIrblUIhln! bir kumardan ~lgl§lp! biT kumar deneyelim!

670 CeMeTeifAeti qYHaKTblH Semeteydey ~unaktln Semetey gibi bir yigidinatiAbI~bIHaH aii KOpKOT, aydlfilnan ay Ikorkot, l§lglndan ay korkar,

Kynne~YHeH KYH KOpKOT!' kiilpofiiinon kiln korkot!' l§lglndan giine§ korkar!"CeMeTetiAeii qYHarbl Semeteydey ~ll1nagl Semetey bu pek gen~ yigit,MaHaCTan ypaaH 6aKb1PAbl, Manastap urmln baklrdl, Manas nidasl ile hayklrdl,

675 CeMeTeiinen qaKblPAbl, Semeteylep ~akIrdI, Semetey deyip baglrdl,Kaparaii Haii3a )lCanhlpAbl, karagay nayza capudl, kara ~am karglslnl salladl,')Koo KaUITbl!' Aen 6aKbIPAbl! 'Coo ka§tl!' dc~p bakIrdl! dii§man ka~tl diye baglrdl!AnTbI caHanaUI Ken KonAY Altl sanala§ k~)p koldu Altl birlik biiyiik ordunun i~ineCeMeTeH apanan Kupun KeTTH AeHT. Semetey aralap kirip ketti deft. Semetey dallp girdi.

680 AnTbl caHanaIII Ken Kony Altl sanala§ klop kolu Altl birlik biiyiik orduaT COOpblCblH canAbl AetiT, at soonsln SaI~jl deft, atlanm geri ~evirip,)lCaiinbln KaqbII1 )lCYPAY AeHT. cayllp ka~lp cilrdii deyt. dagilip ka~lp gittiler.Apanan KHpHn CeMeTeii Aralap kirip Semetey Semetey yanp aralanna girince31{KeHUITeH 3P caSIT, efikey§ten er sayar, yama~tan erleri yuvarladl.

685 3KHHH KaTMap 6up caSIT, ekini katmar bir sayar, ikisine birden sapladl.

)lCenel{rYUITeH 6Hp caSIT, colofigii§ton bir say at, tepeden a§agl yuvarladJ,

.tim.dim!jim.

MANAS DESTANI238

torttii katmar biT sayat!

Semeteydey ~unaglitelgi tiygen taandayirkiltip saYlp kirdi deyt,borii tiygen koylordoyboliip saYlp kirdi deyt.Azuularm ar'kaYIP'at oliimii boluptur,muruttann serbeyip,er oliimii boluptur!Kok~ontin uulu Umtitoykol astma ~lktl deyt,koldu biT tolctotup aldl deyt.AY~lgl altm tuu-minen,aItI sanaIa§ lcol-minenSemeteydin bir astIna saldl.Karan kllgall Tay-buurul

kIygan kam:l§ kulaktuu,kIs baIadan :slyaktuu,boon tolo k;1Z1 eken,moynu tolo call eken,kara ter baslp aIdl deyt,i~i kop aIdl deyt-

Semetey mi![1gen Tay-buurulbolboy kele catat d6yt!Arkasl camaln kuuruldu!Kok~oniin Ululu UmiitoyaltI sanala§ Jkop koldonka§kaYlp ~l~~lp suuruldu.Semeteydin ka~ar ceri kuuruldu,

AldIgatkan ][(iil-~oroKok~ebi~tey ktiltigtin~op ~aldlTgan turbaybl?Suu kaptIrg:an turbaybl?Caydak lTgI]P mindi deyt,nayzasm culup aldl deyt,Manastap uraan bakInp,

Semeteylep ~akIrlp,altI sanala§ kop kolduKiil-~oro toktotup tufa kaldl.Kok~oniin \lulu Umiitoy

kaytIp kopk:o kirgin~e,burn tartlp t.ergin~e,

kurup kalgan Ktil-~orolrglta koyup saldl deyt,kara-dobOl Car-moyun

karmap allp' ~lktl deyt!Kiil-~orosu boldu deyt,Kan-~orosu boldu deyt,Semetey ~unak boldu deyt,O~oti ba§m ko§up aldl deyt.O~oti ba§m ko§kon son,kara korgo tursun bu!Kapkall §aar kaltfi curt

Tep1TY KaTMap 6Hp CaRT!

CeMeTeMeH tJYHarblHTenrH TJlHreH ~aH

690 HpKHnTJIn caHbm KHPAH AeHT,

6epy TJlHreH KOHnOPAOH

6enyn CaHbm KHPA" AeHT.

A3yynapblH apKaHbm,aT enYMY 6onynTYP,

695 MypYITapblH cep6eHHn,

3P enYMY 6onynryp!

KeKtJeHYH yyny YMyreHKon aCTblHa tJblKTbl AeHT,

KonAY 6Hp ToKToTyn anAbi AeHT.700 AjitJblrbl aJlTblH ryy-MHHeH,

aJlTbl caHanaw Kon-MHHeH

CeMeTeHAHH 6Hp aCTblHa canAbl.

KapaH KbinraH TaH-6yypyn

KblHraH KaMblW KynaKTYY,

705 KblC 6an8AaH CblRKTYY,

6oopbl Tono Ka3b1 3KeH,

MOHHY TOnoxanbi 3KeH,

Kapa Tep 6acbln anAbl AeHT,

HtJH Ken anAbl AeHT-

710 CeMeTeH MHHreH TaH-6yypyn

6on6oH Kene XaTaT AeHT!

ApKacbl xaMaH KYYPYnAY!

KeKtJeHYH yyny YMyreHanTbl caHanaw Ken KOnAOH

715 KawKaHbm tJblrbm cyypy nAY.

CeMeTeHAHH KatJap )KepH KyypynAY.AnAbiraTKaH K yn-tJopo

KeK-tJe6HtJTeH KynyryH

'Ien 'IanAblpraH Typ6aH6bl?

720 Cry KanTblpraH Typ6aH6bl?

)KaHAaK blprbm MHHI:(H AeHT,

HaH3acblH xynyn anAbl AeHT,

MaHac-ran ypaaH 6aKblpbm.

CeMeTeHnen tJaKblpbm,

7 25 anTbl caHanaw Ken KOnAY

Kyn-'Iopo ToKToryn Typa KanAbl.

KeK'IeHYH yyny YMyreHKaHTbm KenKe KHprHH'Ie,

6ypa TapTbm 6eprHH'Ie.730 Kypyn KanraH Kyn-'Iopo

blprblTa KOIOn CanAbl AeHT,

Kapa-Ae6en )Kap-MoIOHKapMan anbm tJblKTbl AeHT!

Kyn-'Iopocy 6onAY AeHT,

735 KaH-'IopoCY 6onAY AeHT.CeMeTeH 'IYHaK 6onAY AeMT.

Y'ley 6awblH Kowyn anAbl AeMT.

Y'ley 6awblH KOWKOH CO~,

Kapa Kepre TypCYH 6y!740 KanKanbl waap Kanbl~ )KypT

dordiine birden sa p ladl! ;i~~'if

Semetey.bu pek gen<; yigit, "',

kargaya men akbaba gibi,

etrafIna sapllyordu,

koyun siiriisiine saldlran kurt gibi

etrafIna sapllyordu.

Di§lerini glclrdatlp

atlara oliim sa<;makta idi.

BIYlklanrn burup,

erlere oliim sa<;makta idi!

Kok<;o'niin oglu Umiitoy,

ordunun online fIrladl,

ka<;an orduyu durdurdu.

Nakt§larl altmhilalli sancak ilealtl birlik biiyiik ordu ile '

Semetey'in kar§lsma <;lktl.

Gii<;lii Tay-buurul

keskin kaml§ kulakll,

bir ktz <;ocuk viicutlu,

bogru Jag dolu,

boynu yele dolu,

kara bir ter bastl onu,

her tarafIndan bo§andl,

Semetey'in bindigi Tay-buurul,

artIk ilerleyemedi!

Dermarn kalmadl gitti!

Kok<;o'niin oglu Umiitoy

altl birlik biiyiik ordunun online

<;lktp durdu.

Semetey ka<;acak yer bulamadl.

Zavallt Kill-<;oro ise

Kok-<;ebi<; yiiriik atIna

ot yedirmiyor mu?

Su i<;irmiyor mu?

AtlaYlp atIna hindi,

<;ekip karglsml aldl,

Manas nidasl ile hayktrdl,

Semetey nidasl ile hayktrdl,

altI birlik biiyiik orduyu

Kiil-<;oro durdurdu.

Kok<;o'niin oglu Umiitoy,

doniip kalaballga girince,

atIrn <;evirince

kuruyup kalasl Kill-<;oro

hiddetle ona saldtrdl,

kara yaglz Car-moyun'u

yakalaYlp aldl bu er!

Ay, Kill-<;oro'su kalktI bak,

Kan-<;oro'su da kalktI bak,

Semetey yigit de kalktI.

U<;ii beraber kalktIlar.

U<;ii beraber kalktnca

kara bir mezar degil mi bu?

~ehrin kalaballk halkl,

SEMETEY 239

m\iI:

at soonsm saldl deyt!-

Azarnettey ~unaglazuulann arkayup,at oliimii boldu deyt:muruttardl serbeytip,er oliimii boldu deyt!

Semeteydey ~unaglaltlml§ at bir cerdebiT toktotup kl~tti deyt;

kurup kalgan Kill~orocetimi§ at biT c:erdebiT toktotup kcStti deyt;

kurup kalgan ICan~oros6ksen attI biT ,cerdebiT toktotup k~:tti deyt!Topcrulugu biT tutamtopusun alar ki§i cok,bii~illiigii biT tilltambulun alar ki§i cok!

Topunu ciydl deyt,dallffiboo taldap kiydi deyt!Attl aynp aldlldeyttondu tonop aldl deyt,erdi bay lap aldil deyt,cllktm aynp al.jl deyt!Semetey iiygo ciiriip bardl deyt.Kok~oniin uulu Umiitoyiiy kotoriip renji deyt,koy semisin soydu deyt,kol kuu§urup turdu deyt.Semeteydey bu ~unakii~iin~ii kiinii tim cattl,'Er timksm!' dep ayttl:altIn~1 kiinii tim cattl,'At tImksm!' dep ayttl.Anda ayttlfi Semetey:'CatIk tildii, §irin sos,

cak§l tuugan Kul~oro,ii~iincii kiinii catkamm,"Er tImksm!" degenim:altIn~l kiinii catkamm,"At tlmksm!" degenim.

Cak§l tuugan Kill-~oro,atka minip ala koy!Umiitoygo bara koy!

Umiitoy taYlm bolu~u,men oziim ceei bolu~u."Bir taYlfi bar ele,ala ka~lp men keldim!""Alam!" dese, .AlIsm! de!Aigan cerde-de bolso,Atlm bolso, minsin! de!Tonum bolso, l<:iysinJ de!Meni ceen ktlsm! de!

atlanrn dondtirtip ~evirdi!Bu azametli gen~ yigit

di§lerini glclrdatlp,atlara oltim sa~tl,

blYlklarlrn burarak,erlere oltim sa~tl!

Semetey yigit,aItml§ atl hep bir yerdebirden durduruverdi.Kuruyup kalasl Ktil-~oro,yetmi§ at! hep bir yerdebirden durduruverdi.Kuruyup kalasl Kan-~oroseksen at! hep bir yerdebirden durduruverdi!Dtigmeleri bir avu~ba§llgml alacak ki§i yok,ziynetleri bir avu~servetini alacak ki§i yok!

daglar gibi ba§ltk YIgdl,~in pamugu se~ip giydiler!Atlarl taksim ettiler,elbiseleri yagmalaYlp aid liar,erkekleri bagladllar,at stirtistinti taksim ettiler!Sonra Semetey evine gitti.

Kok~o'ntin oglu Umtitoy~adtr kurdu,koyunun semizinden kestirdi,kol dev§irip selam verdi.Semetey bu yigit oglanti~ gtin orada rahat ratti,erler dinlensin diyerek,altt gtin orada kaldl,atlar dinlensin diyerek.Sonra dedin ki Semetey:"Tatlt diIli, §irin sozlti,

gtizel dogan Ktil~oro,ti~ gtin kalt§lma sebep,erler din lens in diyedir,altt gtin kalt§lma sebep,atlar dinlensin diyedir.Gtirel dogan Kill-~oro,haydi artlk bin ala sen!

Umtitoy'tin yanma git!Umtitoy §imdi daYlm olsun,hen ona yegen olaYlm.Senin bir taym vardl, deonu gelip ka~lrml§ttm, de.Bir §ey alaYlm derse, alsm, de!Daha ne isterse alsm,attml isterse, binsin, de,elbisemi isterse, giysin, de,beni yegeni kllsm, de,

aT COOpbICbIH can.nbI AeRT!-

A3aMe1Teu tJYHarbI

33yynapbIH apKaUTbIn,aT enYMY 6onAY AeRT:

745 MypYITapAbI cep6euTHn,

3P enYMY 6onAY AeuT!

CeMeTeMeU tJYHarbIanTbIMbIIlI aT 6Hp xepAe

6HP TOKTOTYn KeTTH AeuT;

750 Kypyn KaflraH K yn-tJopo

xeTHMHIlI aT 6Hp xepAe

6Hp TOKTOTYn KeTTH AeiiT;

Kypyn KanraH KaH-tJopo

ceKceH aTTbI 6Hp xepAe

755 6Hp ToKTOTYn KeTTH AeiiT!

TontJynyry 6Hp TyraMTOnYCYH anap KHIlIH XOK,

6yqynyry 6Hp ~M6ynyn anap KHIlIH XOK!

760 TonYHY xHiiAbI AeiiT,

AanbIM600 TanAan KHUAH AeiiT!ATTbI aiipbln afl1(bI AeRT

TOHAY TOHOn anAbI AeuT,

3PAH 6aiinan afl1(bI AeuT,

765 XblnKbIHbI aupbIn anAbI AeiiT!

CeMeTeii yiire xypyn 6apAbI AeuT.

KeKtJeHYH yyny YMyreRyu KeTepyn 6epAH AeiiT,Koii ceMHCHH COMY AeliT,

770 Kon KYYIllypyn TypAY AeRT.

CeMeTeMeii 6y tJYHaKytJYHtJy KYHY THM xaTTbI,

'3p THHbIKCbIH!' Aen aiiTTbl:

anTbIHtJbI KYHY THM xaTTbl,

775 'AT TbIHbIKCbIH!' Aen aRTTbl.

AHAa aiiTTbI~ CeMeTeR:

')l(aTbIK THnAY, IlIHPHH roc,

xaKIlIbI TYyraH Kyn-qopo,

ytJYHXY KYHY xaTKaHbIM,

780 "3pTbIHbIKCbIH!" AereHHM:

aJITbIHtJbI KYHY xaTKaHbIM,

"AT TbIHbIKCbIH!" AereHHM.

)l(aKIlIbI TYyraH Kyn-qopo,aTKa MHHHn ana KOR!

785 YMyrei1re 6apa KOi1!

Y Myrei1 TaiibIM 6onyqy,

MeH e3YM X33H 6onyqy.

"BHp rniibl" 6ap 3ne,ana KatJbln MeH KenAHM!"

790 "AnaM!" Aece, AnCbIH! Ae!

AnraH xepAe-Ae 6onco,ATbIM 6onco, MHHCHH! Ae!

TOHYM 6onco, KHiicHH! Ae!

MeHH X33H KbIncbIH! Ae!

~~

MANAS JDEST ANI240

795 83Y TaM 60ncYH! Ae!

AK OM )Ka~rbIC 60nyqy,

MeH-Ae)Ka~rbIC 60nyqy,eKee6yc )Kypyn qO~ 60n06yc,6upu6uc MaMbm 6on06yc!

800 ATa Kapbl6ana )KOK-

)Kyp1TY KapaH cana6blc!'

)KaTbiK TUnAY, lliUPUH cec,

)KaKllibl TYyraH Kyn-qopo

aTKa MUHun anAbl AeMT,805 YMyTeMY KeCTen canAbl AeMT.

KeKqeHYH yyny YMyTeMcanaMAbl aMTbIn anAbI AeMT.

AHAa auTTbl~ Kyn-qopo:'3 YMYTeM, YMyTeM,

810 MeHUH ropeM CeMeTeM

"YqYHqy KYHY )KaTKaHbIM!" AeuT,

"3p TbIHbIKCbIH!" AereHUM,

anTblHqbl KYHY )KaTKaHbIM!" AeMT,

"AT TbIHblKCbIH!" AereHuM!

815 MeH )K33H 6onyqy,

ceH TaU 6onyqy!-

Eup TaMbl~ 6ap 3ne,ana KaqbIU MeH KeMUM!

"AnaM!" Aece~, KOlO~YC!

820 "KOSlM!" Aece~, KOlO~YC!

AnraH )KepAe-Ae 60nco,

aTblM 60nco, MUHU~UC,

TOHYM 60nco, KUUM~UC!MeHH )K33H Kbmbl~blc!

8 2 5 83y~ TaU 6ony~yc!

MblHTuu )KYPYU qO~ 60n06yc!

ATa Kapbl 6ana )KOK,

6upu6uc enyn Kana6bIC-

)KYPTTY KapaH cana6blc,830 )KaKllibl enC6, 6ap'eneT,

)KaMaH ence, 6Hp eneT!

AprbIMarblH ceMupAM,aqKaH KypcaK TolonAY!'"3MH YMYTeM TYPYU aMTaT:

835 'MeH Konro TYlliKeH MeH AeMMMH,

MeH KOPKOHYMHaH aHTaMbIH,

6y KOU Ke6M~ qblH 60nco,

ap yaKTaH 6Hp yaK,aTa~blCl;aH 6a6a~blc,

840 ana )KYPYU Tou60AY,

aq K6CTyrYH TOM60AY!3M MblHqa anblll KeneCMH-

3M MblHbl anbln HeTeCMH?

MeH He MypacKa )KeTeMMH?

845 Ey KOU Ke6u~ qblH 60nco

"ATbl 60nco, MHHrMCCMH,

TOHY 60nco, KMMrHccMH!",MblHbl )K33H KbmaMH,

Ozii lay bolsun! de!Ak oy caiil~ls bolu~u,

men-decaiigls bolu~u,okoobiis ciiriip ~oii bolobus,biribis maYlp bolobus!Ata karl baJa cok-curttu karaJIl salabls!'Catlktildii, §irin sos,

Cak§l tuug~Ln Ktil-~oroatka mlinip aldl deyt,Umtit()ydii kostop saldl deyt.Kok~c'niin uulu Umtitoysalamdl aytlp aldl deyt.Anda ayttliii Kiil-~oro:'E Umtito:f, Umtitoy,menin torcim Semetey"U~iin~ti kiinii catkamm!" deyt,"Er tlmkSlJIl!" degenim,altln~l kiinti catkamm!" deyt,"At tlmksm!" degenim!Men ceen bolu~u,sen lay bo]lu~u!-Bir taYlii tlar ele,ala ka~lp rnen keldim!"Alam!" d6seii, koyuiius!"Koyam!" deseii, koyuiius!Algan cerde-de bolso,atlm bolso, miniiiis,tonum boll so, kiyiiiis!Meni ceen kll1iilS!Oziin lay Ii>olunus!Mmtip ctiriip ~on bolobus!Ata kart bala cok,biribis olulp kalabls-curttu kar:ln salabls,Cak§1 olsij, bar' olot,caman ols:o, bir olot!

Argimaglill semirdi,a~kan ku~,ak toyuldu!"'Emi Umiitoy turup aytat:'Men kolj~o tii§kon men deymimen kork,onumnan aytamln,bu koy kf:bin ~m bolso,ar uaktan bir uak,atanlstan babanls,ala ciiriip toybodu,

a~ kostiigiin toybodu!Em mln~a al1p kelesin-em mlm :llip netesin?Men ne muraska cetemin?Bu koy k,6bin ~m bolso"Atl bolso, mingissin,tonu bolso, kiygissin!",mlm ceen kllayn,

Bu soziin eger dogru ise.

"Atl istiyorsa bindirirsin.

elbiseyi istiyorsa giydirirsin!"onu yegen kllarlm.

kendi de day 1m olsun, de!0 zaten yalmz ya§lyor,ben de yalmz ya§lyorum,beraber kuvvet buluruz,tek kal1rsak zaY1f oluruz! "Baba ihtiyar, ~ocuk yak,yurdu kuvvetli kIlanz'"Tatl1 dilli, §irin sozlti,

giizel dogan Kiil-~oroala binip yola ~lkt1,

Umiitoy'e gitti.Kok~o'ntin oglu Umtitoyselam verip selam ald1.0 zaman Kill-~oro dedin ki:

"Ey Umtitoy, Umtitoy, ~benim efendim Semetey,ii~ gun burada yat1§lm, dedi,erler dinlensin diyedir,altl gun yatl§lm benim,atlar dinlensin diyedir, dedi.Ben §imdi sana yegen olaY1m,sen de bana daY1 01, dedi.Senin biT taym vard1,onu al1p getirdim ben,almak istersen al onu,b1rakmak istersen buak!~imdi biT dilegin varsa,atlm1 isterseniz a\1p hillin,elbisemi de giyin!Beni yegen kt\1n! .Siz de bana dayt olun!Boyle ya§arsak gti~lti oluruz,baba ya§\1, ~ocuk yak,birimiz oltip ka\1nz,buyuk biT yurt kura\1m biz,iyiler birlikte oltirler,fenalar tek oltirler!Soylu attn artlk semirdi,a~ karnm da doydu!"~imdi Umutoy dedi ki:

n, "Onun eline dti§ttim ben,bell korkumdan soyltiyorum,bu dedigin dogru isebildik bileliatalanmz babamz,

a\1p allp doymadllar,a~ gozleri hi~ doymadl!Hem bu kadar allp getiriyorsun,hem benden allp ne ediyorsun?

SEME1:EY 241

03YM TaW 6onowH!'

850 Kyn-tJopo aTKa MHHHn an~bl,

CeMeTew KOCTon tJyrow~y,

CeMeTewre aiiTTbl ~eiiT:

'KOKtJOHYM yyny YMYTOWceHH ")K33H KbmaiiH!" ~eiiT,

855 "O3YM Taii6onoiiH!" ~ewT."Ey anraH KaTblH an6aiiMblH!

MeHH Taii KbinaiiH ~ece,

TOHY 6onco, KHiirJfCCHH,aTbl oonco, MHHrJfCCHH!"'.

860 CyiiHro~oH CeMeTeW

Taii-6yypyn KynyK'rYanbln KenHn MHHrJfCTJ1-

MaHacraH KanraH ryp6aw6bl?

)KaKacbl aJrrblH, )l(eH;H )l(ec,

8 6 5 aK KypOKO Toproii KOC,

6apa~blH ory 6aTnaraH,

KapaHblH ory OTnorOH,tJblH 6MaHa ToproH KOC

anbln KenHn KJfiirJfCTJ1,

870 ATTbI MHHHn anAbl ~eiiT,

TOH~y KHiin an~bl ~eHT-

03Y Taii6on~y ~eiiT,CeMeTeii )l(33H 6on~y ~eiiT.

YMYTOH )l(ypyn KeTJ1n Kan~bl ~eHT.

875 Aii-tJypOKTY anraH COH;,CeMeTew )l(aTbln Kan~bl ~eiiT.

Aii-tJYPoK-MHHeH CeMeTeii

Typyn )l(aTbln KanraH~a,

)l(aKlIIbl TyyraH CeMeTeii

880 TYH~O )l(aTbm TYlll KOP~Y.

3pTeH TYPyn KanraH~a,CeTeMeii TYPyn aHTaT ~eHT:

'AiiHanaiiH Kyn-tJopo,

KarbmaiiH KaH-tJopo,

885 TYH~O )l(aTbln TYlll KOP~YM!-

TepeK TYnTeH Tep6en~H,TeH;HC TynTeH tJawnan~bl!)KanblpMaraH 6aii TepeK

)l(aTKaH )l(epHH; OliO )l(ep:

890 KO)l(O, Mon~o 6apblcbl6YTKOH )l(epHH; OlllO )l(ep!KetJe onYK-MHHeH TJ1pHKTJ1H

ap6arblH 3MH KatJblp~bIK,

onYK-MHHeH TJ1pHKTJ1H895 ap6arbl aTKa MHHHn an~ '3ne-

ap6aKTbi KO3ron TalllTMbIK!

Tapa3a )l(bm~bIC tJbIKKaH~a,

TaH; caprapbln aTKaH~a,6HpHH; KOK-tJe6HtJTJ1 MHHMH;ep,

900 6HpMH; KOK-6opYHY MHHMH;ep!KapaH KbmraH 4oH;-6alllTblH

600pbl Tono Ka3bl 3KeH,

kendim de ona daYI olurum!"Kill~oro ata bindi.

Semetey'e dogru yollandl.Semetey'e dedi ki 0:

"Kok~o'niin oglu Umiitoyseni "Yegen kllaYlm,kendim de daYI olaYlm." diyor,"Aldlgl kadml istemiyorum!" diyor,"Beni daYl ktlaYlm diyorsa,ktyafeti varga giydirsin.at! varga bindirsin!" diyor.Sevin~ten Er Semetey.

Tay-buurul'u getirtti,getirtip onu bindirdi.Manas'tan miras kalmaml§ mlydl?Yakasl alt!n, yeni baklr,~aYlr ku§u gozlli ak zlrhlmi~erisine ok batmayanhi~ bir ok i§lemeyen,

toykar gozlli saglam zlrhml.allp gelip giydirdi.0 da at! allp gitti.elbiseyi de giyindi.kendi ona daYI oldu.Semetey de yegen oldu.

Umiitoy ~ekip gitti.Ay-~iirok'ii aldlktan sonraSemetey rahat ya§adl.Ay-~iirok ile Semeteyberaberce yatarlarken

giizel dogan Semetey,gece bir riiya gordii.Ertesi giin kalkt!gl yakit,Semetey dedi ki:"Camm Kill-~oro,camm Kan-~oro,uyurken bir riiya gordiim!Kayak dibinden sallandl,deniz dibinden ~alkalandl!egilmeyen kavagln dayatt!gl yer bu yerdir,hocalann, mollamn dadogdugu yer bu yerdir!

Olmii§lerle dirilerin,ervahlm da §imdi ~aglrdlk,olillerle dirilerin,eryahl atlara bindiler,bu ervahl kovaladlk biz!Terazi Ylldlzi ~Iklnca,tan yeri saranp atmcabiriniz Kok~ebi~'e binin,biriniz Kok-borii'ye binin!

Gii~lii C;on-ba§'lnbogrii Jag dolu,

oziim tay boloyn!'Kiil-~oro atka minip aldl,

Semetey kostop ~ugoydu,Semeteyge ayttI deyt: '

'Kok~oniim uulu Umiitoyseni "Ceen kllayn!" deyt,"oziim tay boloyn!" deyt."Bu algan kalln albaymm!Meni tay kIlayn dese,tonu balsa, kiygissin,atI balsa, mingissin!"'.

Siiyngondon :SemeteyTay-buurul kiJliiktii

allp kelip mingisti-Manastan kaI:gan turbaybl?Cakasl altIn, I::efii ces,ak kiirok6 torgoy kos,barafidm ogu batpagan,karamn ogu Gltpogon,~m badana torgoy kos

allp kelip kiygisti,AttI minip aldl deyt,tondu kiyp aldl deyt-ozii tay boldu deyt,Semetey ceen boldu deyt.Umiitoy ciiriip ketip kaldl deyt.

Ay-~iiroktii algan sofi,Semetey catIp kaldl deyt.

Ay-~iirok-minlen Semeteyturup catIp kalganda,cak~l tuugan ~;emeteytiindo catIp tii~ kordii.Erten turup kalganda,

Setemey turup aytat deyt:.Aynalayn Kiil-~oro,kagllayn Kan-~oro,tiindo catIp tii1i kordiim!-Terek tiipten terbeldi,tefiis tiipten ~1Jlypaldl!Caplrmagan bay terekcatkan cerifi o:~o cer:koco, moldo banslbiitkon cerifi o~o cer!Ke~e oliik-mililen tiriktinarbagm emi ka~lrdlk,oliik-minen tiiriktinarbagl atka minip ald'ele-arbaktI kozgop ta~tadlk!Taraza clldlS ~Ikkanda,tafi sarganp atJ<anda,birifi Kok~ebi~ti minifier,birifi Kok-bonJnii minifier!Karan kllgan (;ofi-ba~tlnboon tala kazl eken,

MANAS DEST ANI242

boynu yele dolu.

hi~ bir u~ak binemez! "Yelesi tepe gibi kabank,yagl kalm baglrsak gibit~te onu getirin! :!~Ak-boz klsragl alallm! ~jRan babamm mezarmdakurban edip gelelim!"Terazi ylldlZl ~lkInca,tan sararlp atlnca

Kan-~oro Kok-bOrti'ye bindi,Kill-~oro Kok-~ebi~'e hindi,beraberinde bir kIsrak gotiirdii,biT de yedek at aldl,

Semetey'e getirdi.Semetey de ata hindi,

Semetey ,!,lklp gitti.Akm'm kIzl Ay-,!,iirokzincirli tulum ile ,!,ini kaseyi

Ak-,!,iirok koltuguna Slkl~tlnp,Semetey'in kar~lsma ,!,lktl:"Atlmn ba§lm ,!,eyir, efendim,sen burada dur, efendim!Gece ~~r~~~ go,~~iin, .

yiiregimi yakan bu rtiyaYlhen sana yoraYlm,sonra da buradan gideyim!Kavak dibinden sarslldl;deniz dibinden I;:alkalandl,efendim, sayle ne demek bu?

alii ile dirilerinervahl ata binmi§lerdi,ervahm dirligi kal;:ml§ demektir.Gage Ul;:an san alaca aglayacak,

I;:ok ihtiyar ya§lllar aglayacak,gakteki ekin kargasl aglayacak,altl ya§mdaki I;:ocuk aglayacak,ben rtiyandan korkuyorum!Sen bu seferden vazgel;:sen!Ba§ka bir seier yola I;:lksan!Nakl§lan altm hilalli sancak

altl birlik ordu gardtim,dalgalanan sancaklar gardtim,yer titreten ordu gardiim!Gel §U seterden vazge<;! :;;

bir klsrak boynu gorrne sen!

Bir kIsraga bindiripdaym agaya ko~turuPTay-buurul'u aim!Tay-buurul'a binince

0 zaman sefere <;:lkIn!

MOHHY TOnO )l(anbl 3KeH,

KYnAap KYPYK CanraH )l(OK,905 )l(an~bl )l(aHAaK MHHreH )l(OK!

)Kanbl YHnynAe~ 6onroH,Ka3b1-KapTa Te~ 6onroH!

3pTeH OUIYHY ana 6epH~ep!

AK -60c 633HH ananbl!

910 KaH aTeKe 6eiiTHHe

a3btp TaHbm KenenH!'

Tapa3a )l(blnAblC ~bIKKaHAa,

Ta~ caprapbln aTKaHAa,

KaH-~opo KeK-6epycYH MHHHnTHp,915 Kyn-~opo KeK-~e6H~HH MHHHnmp,

611p 633HH KOUITon anAbl,

6Hp aTTbI KOUITon anAbl,

CeMeTeHre anbm KenAH.

CeMeTeH aTKa MHHHn anAbl,

920 CeMeTeH )l(ypyn Kemn KanAbl.

AKblHAblH KblCbI Aii-~ypeK~HH)I(J1pny KeKep, ~HHH Ke3e

Aii-~ypeK KomyKTan anbmTblp,CeMeTeHAHH KaK aCTblHa ~bIrbmTblp:

925 'ATbI~HbIH 6aUIblH 6ypa Tblp, TepeM,

OUIO )l(epre Typa TYP, TepeM!-TYHAe 6Hp )l(aTbm TYUI Kepce~,

TYHAery TYUIY~ onKOH TYUI,

)l(yperYM 6aUIbI KonKOH TYUI-

930 MeH TYUIY~HY aHTaHH!

OUIO )l(epAeH KaHTaHH!

TepeK TYnTeH Tep6enAH,Te~HC TYnTeH ~aHnanAbI-TepeM, 6y HeMeHH 6ony~y?

935 8nYK-MHHeH mpHKmHap6arbl aTKa MHHHn KanbmTblp,

ap6aKTblH TbIHqbl Kemnmp-

KeKKe yqKaH capbl HHnaHT,

Ken )l(aUIaraH Kapbl HHnaHT,

9 4 0 aCMaHAarbl qap HHnaHT,anTbl )l(aUIap 6ana HHnaHT-

MeH TYUIY~HeH qOqYHMYH!

OUIO canap KOHCO~qy!

KHHHrH canap 6apCa~qbI!945 AHUIbIrbI anTblH TrY KepAYM,

anTbI caHanaUI Kon KepAYM,

)l(ennHnAereH TrY KepAYM,)l(ep MaHUIKaH Kon KepAYM!

OUIO canap KOIO~YC!950 OUIO canap KOH6oco~,

6Hp 6aHTan MOHHYH Kapa6a!

DHP 6aHTanAbl MHHrHCHn,

TaH 3KeHre qanTblpbm,

TaH-6YYPYnAY anbl~bIc!955 TaH-6YYPYnAY MHHreH co~,

OUIO canap 6apbI~bIC!

moynu tolo Call eken,kuldar kuruk salgan cok,cal~l caydali: mingen cok!Call tiyltip ,don bolgon,kaZI-karta tc~n bolgon!Erten o§unul ala beriner!Ak-bos beeni alalt!Kan ateke tl6ytineaZlr ta~'lp k,6Ieli!'Taraza clldlS ~lkkanda,tail sargarIp' atkanda,Kan-~oro F~ok-b6riistin miniptir,

Kill-croro K~ok-~ebi~in miniptir,bir beeni ko§top aldl,bir attl ko§top aldl,Semeteyge altp keldi.Semetey atka minip aldl,Semetey ciiriip ketip kaldl.AkIndm klSI Ay-~iirok~incirlli kokor, ~ini keze

Ay-~iirok koltuktap altpur,Semeteydin kak asuna ~lglpur:'Aunmn ba§m bura ur, torom,o§o cerge 1:ura tur, torom!-Ttindo bir caup tti§ korson,

ttindogti tti§tin opkon tti§,ciirogiim ba§l kopkon tti§-men tii§tinnti aytayn!O§o cerden kaytayn!Terek tiipton terbeldi,tenis tiiptoln ~aypaldl-torom, bu nemeni bolu~u?bllik-min,~n tiriktinarbagl atka minip kaltptlr,arbakun tm~l ketiptir-kokk6 u~lcan san iylayt,kop c3§agan kan iylayt,

asma~dagl ~ar iylayt,alu ca§ar bala iylayt-men tii~ili1non ~o~uymun!

O~o sapar koyson~u!Kiyngi sapar barsan~l !AY§lgl al'tm tuu kordtim,altl sanal:l§ kol kordtim,celpildegl~n tuu kordtim,cer may§kan kol kordtim!

O~o sapar koyunus!O§o sapar koyboson,bir bay tall moynun karaba!Bir bayt21ldl mingisip,

lay ekenl~e ~aptmp,Tay-buul"Uldu altnls!Tay-buuruldu mingen son,O§O sapalr barlnls!

SEMEll!Y243

))1.,~

lydl,

DaYI agana vannazsan,Tay-buurul'u almazsan,biT kIsrak boynuna bakarsanyaman olur seferin!"Aklnln klZI Ay-~iirokkolamna yapl§tI,

dizginine sanldl,Semetey'i blrakmadl,durdu kaldl Ay~iirok.

Semetey kulakSIZIonu dinlemedi, dedi ki:"Senin riiyandan bana ne?Tilki bokundan farkslz!Sen kendin nesin?Sen benim bokum olursun!"Gen~ okiiz derisinden

oriilmii§ kam~IYIeline aId I Semetey,orada duran Ay-~iirok'ederi kam~l ile vurdu!Slrtmdaki ipek lime lime par~alandl,

kaburgasl ~atlrdaYlp kIrlldl!Giizel dogan Ay~iirok,

JeTe YlkiliP kaldl!Semetey kulakslZI,atlm siiriip gitti.

Semetey'in gittigi haberi,Kamkey'e gelmi§ti.Kamkey ata bindi,tek oglunun arkasmdan gitti,

Kamkey yeti§ip agladl:"Ah Semetey, kulakslZlm,atlmn ba§ml ~evir,durdugun Jerde kal!Kargldan kalan bayraglm,biricikten kalan yadiganm,silahtan kalan zlrhlm benim!

Kulakslzlm, Semeteyim,-5u seferden vazg~ yavrum!Ba§ka seter gidersin!

Ay-~iirok'iin riiyasl ~ok korkun~!Yiiregini hoplatml§ 0 riiya!"Aglasa da Kamkeybahadlr dogan Semetey,

soyledigini dinlemedi,Semetey ~Iklp gitti.AglaYlp kalan Kamkey,hi~ durmadan feryat etti,feryadml kesmedi.Goziiniin ya§1 gal oldu,aglamaktan bagn §i§ti,aglamaktan gozleri §i§ti.Kamkey atlna bindi,yine arkaslndan gitti,

In

TaH 3KeHre 6ap6aca~,

TaH-EyypynAY an6aca~,6"p 6aHTan MOHHYH Kapaca~,

960 JKaMaH 6onop canapbr~!'

AKbrHAbf~ KbfCbr AH-qypeK

onY~YHaH °poMY,

qbfn6brpbrHaH qbrpManAbr,CeMeTeHHH JKH6ep6eH

965 JKaTbin anAbf AH-qypeK.

CeMeTeHAeH QYHarbf6on6oH ryPyn aHTTbf AeHT:

'TYllIY~ Mara He 60nOT?

TynKYHY~ 6ory on 6onOT!970 CeHHH e3Y~ He 60nOCYH?-

MeHHH 6oryM ceH 60nOCYH!'

ACHH eryCTyH TepeCHHeH

epYM KbrnraH 6ynAYPCYH

KonYHa anAbf CeMeTeH,975 aHAa rypraH AH-qypeKTy

6YMYPCYH-MHHeH qafiThr'ne!-

;[(apaHcbr Aan-AanbrHaH oonYHAY,Ka6brpra 'ToM!' 3THn Y3YMY!)l(aKlIIbl ryyraH AH-qypeK

980 JKepAe JKaTbfn KanAbf AeHT!

CeMeTeHAeH qYHarbraTTaHbfn JKypyn KeTTH AeHT.

CeMeTeH 6apraH Ka6apbf

KaHbrKeHre TYlIITY AeHT.

985 KaHbrKeH aTKa MHHHn anAbr,

JKaHrbrCTbrH apKaCblHa CanAbl.

KaHbrKeH renHn HHnMbr:'0 CeMeTeH, qYHarblM

aTbr~HbrH 6allIbrH 6ypa ryp,9 9 0 aCTbr~rbl JKepre rypa ryp!

HaHCMaH KanraH JKenemM,

JKa~rbrCTaH KanraH 6enemM,COOTTaH KanraH KysrrbfM!-0 CeMeTeH, qYHarbrM!

995 Ocoo canapAbr KOHCO~qy!

KHHHm canapAbl 6apca~qbr!

AH-qypeKTYH TYlIIY onKOH TYlII,JKyperYHYH 6allIbr KonKOH TYlII!'

iHnaca-Aa KaHbfKeH,1 000 6aTbrp TyyraH CeMeTeH

KaHbrKeH THnHH an6Mbl,

CeMeTeH JKypyn KanAbl AeHT.iHnan KanraH KaHbrKeH,

qbr~rbrpraH (?) YHYH 6acnMbl,1005 qblHrbrpbrrbrH JKaCnMbr.

KecYHYH JKallIbl Ken 6onAY,Hwnan 600pbl KellIYAY,

3KH Kecy IllbllllblAbl.

KaHbrKew aTKa MHHAH AeHT,1010 apKacbllla Can,!\bl AeHT.

Tay ekenge barbasafi,Tay-Buuroldu albasafi,bir bay tal moynun karasafi,caman bolor sa]parlfi !'Aktndlfi ktSl A:'I-~iirokolufiunan oroldu,

~Ilblrlnan ~:lrmaldl,Semeteyni cibelrbeycatlp aldl Ay-~urok.

Semeteyde:'I ~unaglbolboy turup ayttl deyt:'Tii§iifi maga nt: bolot?Tiilkiiniifi bogu 01 bolot!Senin oziifi ne tlOlosun?-Menin bogum sen bolosun!'

Asiy ogiistiin teresinenoriim kllgan buldursunkoluna aldl Semletey,anda turgan Ay~~iiroktii

buldursun-min.en ~aptl' le!-Daraysl dal-dalman ooliindii,kablrga 'Tom!' I~tip iiziildii!

Cak§l tuugan Ay-~iirokcerde catlp kaldl deyt!

Semeteydey ~un.iglattamp ciiriip keltti deyt.Semetey bargan kabarlKamkeyge tii§tii deyt.Kamkey atka minip aldl,canglstln arkasma saldl.

Kamkey gelip iyladl:'0 Semetey, ~unaglmatlfimn ba§1n bura fur,astlfigl cerge tufa turf

Naysadan kalgan celegim,cafiglstan kalgan belegim,soottan kalgan kuyaglm!-0 Semetey, ~unaglm!Osoo sapardl koysofi~u!

Kiyngi sapardl barsafi~l!Ay-~iir6ktiin tii§u opkon tii§,ciirogiiniin ba§l kopkon tii§!'fylasa-da Kamkey,batlr tuugan .5em4~teyKamkey tilin albadl,Semetey ciirfip kaldl deyt.fylap kalgan Kamkey,~lfiglrgan (?) iiniin baspadl,

¥lnglrlgm caspadl.K6siiniin ca§1. k61 boldu,iylap boorl ki>§iidli,eki k6sii §l§ldl.

Kamkey atka miruji deyt,arkaslna saldl deyl:.

MANAS DESTANI244

tylap turup tagl aytat:'0 Sernetey, tufa tur!Aufimn b~:m bura tur!Bolboy bar,a catasm,~iyp koygon rn6Ctit (?) bar!

Kuptan okup algaysm,ak-bos beeni ~algaysm,atekefinin arbagmazlr taYIP algaysm!Aslp koygon kazan bar,sallp koygon tulga bar:birifi eti salgaysm,birifi otun ;algaysm,birifi ottu cakkaysm!Kazanm tes kaynaup algaysm!Kazanm ~iy kobiiktop kaynasa,kan atekefi tirilgeni bolu~u!Kara k~kul kan ~Iksa,kan atekefi bir olgonii bolu~u!Sol borogiifi tayamp,"Soltonurn ekern!" der okiir!

Ofi borogulfi tayamp,"Oyronuffi ekern!" dep okiir!

Atka rninip algaysm,

aynalayn {:afiglslffi,iiydii kostiiy salgaysm"Bu cerde k:aldlfi Kamkey,Sernetey ctiriip ketip kaldl deyt.

<;iyp koy~~on rne~itke (?)Sernetey sallp kirip berdi deyt,kuptan ok up aldl deyt,ak-bos re~ni ~aldl deyt,azlr taYlp aldl deyt.Birifi otun aldl deyt,birifi ottu caku deyt,biri" etti s:aldl deyt-kazan kaynap ~Iku deyt,kara ko~kul kan ~Iktl'U~oo iyla.p kobo kaldl,sol borogtin tayamp,'Soltunullrl ekern!' dep ele,okiiriip koyo berdi deyt!Atka rninip kaldl deyt.

Kafilraktay Klr-ta~ka,KlZll-kly,a, San-ta§kati~oo can~a ~Iglp bardl.Astl aga~:ln karasa,aY~lgl al1:ln tuu kelet,altl sanala~ kol kelet,celpildegen tuu kelet,cer rnay~kan kol kelet!Too<lay tlOlgon bir adam

tor'at minip keliptir,altl sanala~ kop koldu

lHJIall TYPYll Tarbl aHTaT:

'0 CeMeTeH, Typa TYP!ATbI~HbIH 6arublH 6ypa TYP!

EoJI6oH 6apa xaTaCblH,

1015 qHHll KoHroH MeqHT (?) 6ap!

KYllTaH OKYll anraHcblH,

aK-ooc GDHH qanraHCblH,

areKe~HHH ap6arblHaJblp TaHblll anraHcblH!

1 020 ACblll KoHroH KaJaH 6ap,

canblll KOHrOH TYJIra 6ap:

6HpH~ 3'fH canraHcblH,

6HpH~ OTYH anraHcblH,6HpH~ 0Try xaKKaHcblH!

1025 Ka3aHHbI Tec KaHHaTblll anraHcblH!

KaJaHblH qHH Ke6YKTell KaHHaca,

KaH aTeKe~ THpHJIreHH 6oJIyqy!Kapa KOqKYJI KaH qblKca,

KaH areKe~ 6Hp enreHY 6oJIyqy!

1030 COJI 6epery~ TaSlHbln,

"COJITOHYM 3KeM!" Aep eKYP!

O~ 6epery~ TaSlHblll,

"OHPOHYM 3KeM!" Aell eKYp!

ATKa MHHHn anraHCblH,

103 5 aHHanaHH )Ka~rbICbIM,

yHAY KeCTeH canraHcbIH!'

Ey )KepAe KanAbl~ KaHbIKeH,CeMeTeH xYPyn KeTHll KaJIAbl AeHT.

qHHn KOHroH MeqHTKe (?)

1040 CeMeTeH can bill KHpHn 6epAH AeHT,

KynTaH OKYll anAbl AeHT,aK-6oc 633HH qaJIAbl AeHT,

aJblp TaHblll aJIAbl AeHT.

EHpH~ °TYH anAbl AeHT,104 5 6HpH~ OTTY )KaKTbl AeHT,

6HpH~ 31TH CaJIAbl AeHT-

KaJaH KaHHall qblKTbI AeHT,

Kapa KOqKYJI KaH qblKTbl!

Yqee HHJIall Ko60 KanAbl,

1050 COJI 6eperYH TaSlHblll,

'COJITYHYM 3KeM!' Aell3JIe,

eKYPYll KOi10 6epAH AeHT!

ATKa MHHHn KanAbl AeHT.

Ka~blpaKTaH Kblp-TaruKa,1055 KbI3biJl-KbISl, CaH-TaruKa

yqee )Kapblrua qblrblll 6apAbl.

ACTbl ararblH Kapaca,

aHqblrbl anTblH TYY KeJIeT,

anTbl caHaJIaru KOJI KeJIeT,

1060 )KeJInHJIAereH TYY KeJIeT,)Kep MaHruKaH KOJI KeJIeT!

TooAaH 60JIrOH 6Hp a,[laM

Top'aT MHHHll KeJIHllTHp,

anTbl CaHaJIaru Kell KOJIAY

aglayarak dedi ki:"Ah Semetey dursana!AtImn ba§ml ~evir!

Dinlemeyip gidiyorsun,§urada alaca bir tiirbe var,orada bir dua oku,ak boz klsragl kurban et,babaclgmm ruhunuboylece §ad etmelisin!Oraya astlml§ bir kazan var,blrakIlml§ bir migfer var,biriniz eti koysun,biriniz odun alsm,biriniz ate§i yaksm!Kazam ~abucak kaynat,kazandaki et suyu koptirerek kaynarsaban baban dirilecektir!Kara kIztl kan ~lkarsababan hepten olecektir!Sol oogrtine dayamp,"Sultamm babam!" diye hayklr,

sag oogrtine day amp,"Ytice babam!" diye haykIr!Sonra hemen atlna bin,ah biricik sevgili oglum,sonra evine git!"Kamkey orada kaldl,

Semetey ~lklp gitti.Alaca ttirbe'ye

Semetey vanp girdi.Orada bir dua okudu,ak boz klsragl kesti,ooylece kurbamm verdi.Birisi odunu aldl,birisi ate§i yaktl,birisi de eti saldl.Kazan ~abucak kaynadl,kara klZtl kan ~lktl!

U~ti aglamaga ba§ladl.Sol bogrtine day amp,"Sultamm babam!" diye 0,

feryat etmeye ba§ladl!Sonra ata bindiler,

Uguldayan Klr-ta§'taKlzll-klya, San-ta§'tati~ti yan§a ~lktl.Onlerine bakmca gordtiler kinakl§larl altln hilalli sancak geliyor.altl birlik ordu geliyor,dalgalanan sancak geliyor,yer titreten ordu geliyor!Dag gibi de bir adam,bir doru ata binmi§ geliyor,altl birlik bu btiytik orduyu

SEME1EY 245

[Jr,

1065 qOK-qOrYJIryn qoryJIrynryp (?),aH~an KeJIe xaTLlpLI.

CeMeTeH qYHaK K9p~y ~eHT,

K9pyn TYTyn aHTTLl ~eHT:, MHanaHH K YJI-QOPO,

1 070 aTLI~HLlH 6aWLlH 6ypa ryp,

aCTLI~rLl xere rypa TYP!

CarLICKaHAaH 3P TOHon,caHaa6LICThI6acanLl!

K9rYQKeH~eH 3P TOHon,1 075 KgeHy6yCTV 6acanLI!

MHanaHH K YJI-QOPO,

caHJILIll KenreH EO3-YQYK

canLlU 6apLIll TOCYH Kan!

KarLIJIaHH KaH-QOpOM,

1 080 Ka~LlpaKTaH KLIp-TawTLI

canLIll 6apLIll Tocyn Kan!

qLIKaHaKTaH Eo3-ce~Llp

Q~aM ana canLln 6apaHH!

ATTLI rywan canaHH!

1085 AnaiiAaH TYIIlKeH AK-Keme

cYM6YJIeH OKTy ypaHH,

KymTan ~apLI KYSlHH,OTry QarLIll anaHH,

MHJIre~H KLICTaU anaHH,1090 6emMe anLln KaJIaHH!-

THrH Too~aH Top'aTTLI

rum Ky~aiiAaH ruJIeHH!

CeMeTe~eH QYHarLIOTry QarLIll an~LI ~eHT,

1095 Mama KLICTan can~LI ~eHT,

6eruHeH KanLIll Kan~LI ~eHT.

Too~aH Top'aT cypaca~,THK rypa KaJI~LI ~eHT,

Top'aT aHTTLI 3CHHe:

1100 'MeH KepreH~y

Kep~y~6y,TepeM?MeH 6HJIreHAH

6HJI~H~6H,TepeM?EHJIreHHM~H aHTaHH!

CaHJILIll KeJIreH EO3-yqYK

KYJI-QopO KYJIY TOcynTYp!1105 K YJI-QOPOHY Kep~y~6y, TepeM?

Ka~LlpaKTaH KLlP-TaWTLI

KaH-QOpO KYJIY TocynTYp!qLIKaHaKTaH Eo3-ce~Hp

CeMereH QYHaK Tocynryp!

111 0 Anau~aH TyWKeH AK-KeJITe

cYM6eJIeH OKTY ypynTYP,OTTY QarLln anLIllTblp,

6eTJfHeH anLIll KaJIblUTblp,

3M TapTLIll HUMeK 60JIYUTYP!

1115 MeH TaK TYHJIYU KeTepMHH,

6Hp xaCTblpblU canapMblH!

~ok-~ogultup ~ogultuptur (?),aydap kele catm.Semetey ~unak kordii deyt,

korup tutup ayttl deyt:'Aynalayn Kill-~oro,atliimn ba§m bura tur,astliigl cege tufa tur!Saglskanday cSr tonop,sanaablstll basall!Kogii~kondoy er tonop,kooniibiistii b:asall!

Aynalayn Kiil~oro,say IIp kelgen Boz-u~uksallp barlp to~iun kal!

Kagtlayn Kan~orom,kaiilraktay KtI:-ta§tIsallp barlp to§:up kal!<;lkanaktay Boz-seiilr~ldam ala sahp barayn!Attl tu§ap salayn!

Alaydan tii§kuln Ak-keltesiimbiiloy oktu urayn,ku§tap darJ kuyayn,ottu ~aglp ala~{n,miltemdi klSt2lp alarD,betime ahp kalayn!-Tigi tooday tor' attl

tigi Kudaydan tileyn!Semetedey ~unaglottu ~aglp aldl deyt,ma§a klStap saId I deyt,betiDeD kahp '~aldl deyt.Tooday tor'at :,urasafi,tik tufa kaldl dleyt,tor' at ayttl esillle:'Men korgondlii

kordiiiilbii, torom?Men bilgendi

bildiiibii, torom?

Bilgenimdi ay11lyn!Sayhp kelgen iBoz-u~ukKiil-~oro kulu tosuptur!Kiil-~oronu kordiiiibii, torom?

Kaiilraktay KIr-ta§tIKan~oro kulu tosuptur!<;Ikanaktay Boz-seiiir

Semetey ~unal, tosuptur!Alaydan tii§kOIIl Ak-keltesiimbOloy oktu uruptur,ottu ~aglp ahptlr,betiDeD ahp k~lhptlr,em tartlp iymek boluptur!Men tak tiiyliip ketermin,bir castmp salarmm-!

korkun~ giiriiltiilerle,alml~ getiriyordu.Kulakslz Semeteybunu gorerek dedi ki:"Carum Kiil-~oro,atlrun ba~lru ~evir,durdugun yerde dur!Erleri saksagan gibi soyup,

endi~emizi bastlrallm!Erleri giivercin gibi soyup,

gonliimiizii ferahlatahm!Carum Kiil-~oro,

~u sipsivri Boz-u~uk tepeyeko~ orada nobet~i kal!Carum Kan-~oro,

~u uguldayan Klr-ta§'agit seD orada nobet~i ol!-5u kii~iik Boz-senir'ehen gidip duraYlm!Atln ayaklanru baglayaYlm,Alay'dan gelen tiifek Ak-kelte'yebeD kur~unu dolduraYlm,avu~ dolusu barut koyaYlm,sonra da ate~ edeyim,

i~ine me~'aleyi sokup,tiifegi yanaglma daYlyaYlm!Bu dag gibi doru atlTann'dan dileyeyim!"Semetey kulakslz

tiifegin ate~ini ~aktl,me~'aleyi i~ine soktu,yanagma dayadl.Dag gibi doruyu sorarsan,orada dimdik duruyordu,doru at sahibine dedi ki:"Benim gordiigiimii gordiin

mil, efendim?Benim bildigimi biliyor

musun, efendim?

Bildigimi soyleyeyim!-5u sivri Boz-u~uk'un tepesinde,Kiil-~oro kul gozetliyor!Kiil-~oro'yu gordiin mil, efendim?Uguldayan Klr-ffi§in iistiinde,Kan-~oro kul gozetliyor!-5u kii~iik Boz-senir'de de,Semetey kulakslz gozetliyor!Alay'dan gelen tiifek Ak-kelte'ye

degnekle kur~unu itmi~,ate~i ~aklp yakarakyanagiDa dayaml~,i~te tetigi ~ekiyor!Ben hemen biiziiliip ~ekileyim,onu iyice afallataYlm!

MANAS DESTANI246

~I,

"

t

AT KYHpyrYM WYHe Kep!Ko~y qeqRU KOHO 6ep!'

AHAa rypraH CeMeTeH

1120 TapC TeARpe KOHAY AeHT-

TooAaH Top'aT TYH~Y AeHT!AT KYHpyrYH WYMY AeHT.

TOp'aT MRHreH 6y 6aTblp

aHqbIrbl anTbIH ryY-MRHeH

1125 CeMeTeMR KaqblpAbI-CeMeTeH aTKa MRHAR AeHT,

KO~YH aCTbI KbIpra qbIKTbI,

MaHaCTaU ypaaH 6aKblPAbI,

CeMereHneu qaKbIPAbI.

1130 CeMeTeMeH 6y qYHaK

apanan KenHuKRPAR AeHT,

3~KeHWTeH 3P caRT,3KRHR KaTMap 6Rp CaRT!

-r::MeTeH qruarbIHbIH1135 KapaH KanraH 6y qo~-6aw

600pbI Tono Ka3bI 3KeH,

MOHHY rono xanbI 3KeH,

Ka3bI-KapTa Te~ 6onAY,xanbI YHnYu Ae~ 6onAY-

114 0 KapaH KanraH qO~-6ambI

K~bIpaKTaH KbIp-TawTaH3~KeHIlIKe 6apraHAa,6aIllbIH qaHKaU ryPAY AeHT.

MRHHU anca, 6acuaAbI,

1145 XeTHnece, xyp6eAY!

)l(a~rbIc apKacbI KYYPY~Y.CeMeTeH qYHarbIHbIH

aManbI xaMaH TYreHAY.

AnaMaH TYwKeH AK-KenTe

1150 CeMeTeH 6Rp KonYHa anAbI.

AnAbIraTKaH Kyn-qopo

KaHpbInbin Kapau anAbI AeHT,

CeMeTeHAR KepAY AeHT.CeMeTeH KeCTeH qyroHAY:

1155 ' AHHanaHH aH xapKbIH, TepeM,

KapaH KanraH KeK-qe6Rq

TYSIrbIHAa Typa XOK-

rynuapra qanbIIlI 3MecuR?-

KblHraH KaMbIIlI KynaKryy,

1160 KbIC 6anaAaH cbIraKTYY

KeK-qe6HqKe MHHe KOH, ropeM!

EepqR MbIHAaH xaHblMbI, TepeM:ana Kaqbm KyTynca~, TepeM,

eIllTe6eH eqYM anbIpCbIH, TepeM,

1165 KeKTe6eH KerRM anbIpcbIH, TepeM!'

KeK-qe6RqKe MRHR~RC, TepeM,

YHAY KecTeH canbI~bIC, TepeM!'

AHAa aHTTbI CeMeTeH:

'AHHanaHH Kyn-qopo,

1170 aTl'bl MRHRU anaMblH,

At kUyrugUfirl §uy6 k6r!Koldu ~~ip koyo her!'Anda turgan Semeteytars tedire koydu deyt-tooday tor' at tuyldu deyt!At kuyrugun §uydu deyt.Tor' at mingc~n bu batlraY~lgl a.ltln 1uu-minen

Semetey'di kJl~lrdl-Semetey atk;a mindi deyt,koldun astllarga ~Iktl,

Manastap ur;aanbaklrdl,Semeteylep ItakIrdl.Semeteydey bu ~unakaralap kelip kirdi deyt,efikey§ten er sayat,ekini katmar' bir sayat!

Semetey ~unaglmnkaran kalgan bu C;ofi-ba§boon tolo k:lZl eken,moynu tolo call eken,kazl-karta tefi boldu,call uyliip diifi boldu-karan kalgan C;ofi-ba§1

kafilraklAY I<:Jr-ta§tanefikey§ke bal~ganda,ba§m ~aykap turdu deyt.

Minip a.lsa, baspadl,cetilese, curlJOdu!Cafigls arka:sl kuuruldu.

Semetey ~unaglmnamall caman tiig6ndu.Alaydan tii§k6n Ak-kelteSemetey bir koluna aldl.

Aldlgatkan Kill~orokaynllP karap aldl deyt,Semeteydi k6rdu deyt.

Semetey ko:st6y ~ugoydu:, Aynalayn ay carkm, t6r6m,

karan kalgan K6k-~ebi~tuyagmda tulra cok-

tulparga ~all§ emespi?-Klygan kaml§ kulaktuu,kls baladan slgaktuuK6k-~ebi~k,e mine koy, t6r6m!Ber~i mlnd;JlY camfidl, t6r6m:ala ka~lp kutulsafi, t6rom,6§t6b6y 6~ijm allrsm, t6r6m,kektebey ke:gim allrsm, t6r6m!.K6k-~ebi~ke miniiiis, t6r6m,uydu k6st6~{ salliils, t6r6m!'Anda ayttl ~)emetey:

.Aynalayn Kill-~oro,attl minip :lJamln,

At kuyrugumu baglaYlver!Sen orduyu dagltlver!"Orada duran Semetey

pat dire tiifegi bo§alttl.Dag gibi doru at biiziiliip ~ekildi!Sahibi atIn kuyrugunu bagladl.Doru ata binen bu bahadlrnakl§lan altIn hilalli sancak ile

Semetey'i ka~lrdl.Semetey ata hindi,ordunun kar§lsmdaki daga ~lktl,Manas nidasl ile hayklrdl,

Semetey dire bagl!dl.Semetey bu kulakslzordunun arasma girdi,yama~tan erleri yuvarladl,ikisine birden sapladl!Semetey kulakslzmm

gii~lii ~on-ba§'mmb6grii rag dolu idi,boynu yele dolu idi,yagl kalm baglrsak gibi kalm idi,yelesi tepe gibi kabarlk idi.

Gii~lii ~on-ba§uguldayan Klr-ta§'tan,yoku§ a§agl inerken,

ba§ml sallliYlp duruyordu.Semetey iistiine hindi, at adlm atmadl,yedege ko§tu, at yiiriimedi!Semetey ~aresiz kaldl.Semetey kulakslZl~lkmaz bir duruma dii§tii.

Alay'dan gelen tiifegi Ak-kelte'yiSemetey bir eline aldl.Zavalll Kiil-~oro,eftraflna baklndl,

Semetey'i g6rdii,Semetey'e dogru fIrladl,"Camm ay l§lgl, efendim,

gii~lii K6k-~ebi~'inayak tIrnaklanmn ~atall yak,cins bir ata i§aret degil mi bu?Yontulmu§ kaml§ kulakll,yiizii klZ ~ocuktan tatllK6k-c;:ebi~'e sen bin, efendim!Camm b6yle ver, efendim.Allp ka~arak kurtulursan, efendim,allnmaml" 6ciimii allrsln, efendim,,. d. Iallnmaml§ intikamlml allrsln, efen 1m

K6k-~ebi~'e binin, efendim,eve dogru gidin, efendim!"0 zaman Semetey dedi ki:

"Camm Kiil-~oro,hen senin atlna bineyim.

SEMETI~Y 247

yi1~y Kecrei1 CanaMbIH-

MeH KYTynYYMHY HeTeMHH, tJ°pOM,

He MypaTKa JKeTeMHH, tJOpOM?

"8nyn ancaM, tJYI'\Kyp~a!" tJOpOM,1175 "THPy 6oncoM, ~e6e~e!" tJOpOM!

KeK-tJe6HtlTei1 KynYKKe

yqKama MHHHn ananbI!

)Kal'\rbIpaKTaH JKal'\bIC JKon,JKal'\rbIC JKon KeCTei1 KatJanbI!'

1180 CeMeTei1-MHHeH K yn-tJopo

KeK-tJe6HtJTei1 KynYKKe

YtJKaUla MHHHn an~bI ~ei1T,

JKal'\rbIC JKon KeCTen tJyroMY.

)KeAHrep~HH 3P-KbIra31185 ai1tJbIrbI anTbIH TYY-MHeH

CeMeTei1 6HP KeTYHeH KYY~Y!

KapaH KbInraH KeK-tJe6HtJ

8Kee 6HP yqKaUlbID anraH COI'\,

6YTKeH 6ory bI3bI~bI,1190 HtJem3H KbICbI~bI.

ApaH~ai1 0O3bIH aUlTbI,aK Ke6yrYH tJaUlTbI!

KapaH KanraH KeK-tJe6HtJ

TOpT TYSIrbI 6onoTToi1,1195 KypYUlyn KanraH TYSIrbI

TepT tJapMai1 6on~y ~ei1T.)Kal'\rbIC JKonro KHpreH~e,tJaTbI JKepre 6apraH~a,

KeK-tJe6HtJTHH TYSIrbI

1200 6aTnai1 TYPyn an~bI ~ei1T!

8Kee aTTaH TymTY ~ei1T,

JKepre JKaTbID an~bI ~ei1T.

)Ke~Hrep~HH 3P-KbISI3an~bIH KyptJan an~bI ~ei1T.

1205 AcMaH 6ynYT TYTyn~bI.

An~bIraTKaH Kyn-tJopoKeK-tJe6HtJKe MHH~H ~ei1T,Ken Kon~y apanai1 KatJbID KYTYn~bI,

CeMeTei1 JKep~e JKaTCa-~a,

12 1 0 ai1~bIl'\bIHaH ai1 KOpKOT,

Kynnel'\YHoH KYH KOPKOT-JKaTKaH CeMeTei1 tJYHaKTbl

KapMapra KHUlH tJbIKnMbI!

Kypyn KanraH Kyn-tJopo

1215 KYTynyn 6Hp KatJbID tJbIKTbl.

Kapa TYMtJYK KaH-tJopoKaK aCTbIHaH tJblKTbl ~eHT:

'Oi1 Typa TYP, Kyn-tJopo,

aTbII'\HbIH 6aUlbIH 6ypa TYp!

1220CeMeTeMHH KbInraH HUlH Ken 3ne,

CeMeTeH~HH KbIn6araH HUlH JKOK 3ne!K y nJKaHbl KapMan anraH~a,

KynarblH KenH canraH~a,Maa 6ep6eH caa 6epreH!

iiydii kost6y salamln-men kutuluumnu netemin, ~ororne muratka cetemin, ~orom?

"OIiip alsam, ~uiikurda!" ~orom."Tirii bolsom, ,dobOdo!" ~orom!Kok-~ebi~tey ~:iiliikkou~ka§a minip allall!Caiiglraktm caliils col,CafiglS col kostoy ka~alr!'

Semerey-minen Kiil-~oroKok~ebi~tey k:iiliikkou~ka§a rninip aldl deyt,caiigls col kostop ~ugoydu.

COOigerdin Er-'~gazaY~lgl altln tuu-mienSemetey bir kotiinon kuudu!Karan ktlgan Kok-~ebi~Okoo bir U<;k~!lp algan soii,biitkon bogu lZldl,i~egizi klSldl.Aranday Q()Zln a§tI,ak kobiigiin ~a~!tI!Karan kalgan Kok~ebi~tort tuyagl bolottoy,

kuru§up ka.Igan tuyagrtort ~araday bo1du deyt.

Caiigrs colgo kirgende,~atl cerge bargall1da,Kok-<;ebi~tin tuyagrbatpay turup aldl deyt!Okoo attan tii§til deyt,cerge catlp aldr deyt.

cooigerdin Er-klYazaIdln kur<;ap aldl deyt.Asman bulut tutuldl.

Aldlgatkan Kiil--<;:oroKok-~ebi<;ke mindi deyt,kop koldu aralay ka~lp kutuldr,Semetey cerde catsa-da,

aydliilnan ay korkot,kiilpaiiilnon kiln korkot-catkan Semetey <;unaktl

karmarga ki§i <;Ikpadl!Kurup kalgan Kiil-l;:orokutulup bir ka<;llp I;:lktl.Kara tum~uk Kaln-~orokak astlnan <;Iktl deyt:'Oy tufa tur, Kul-l;:oro,atliimn ba§ln bura tur!

Semeteydin kllf~an i§i kop ele,Semeteydin kllblagan i§i cok ele!-Kulcam karmap alganda,

kulagln kepi saljganda,maa berbey saa lrergen!

eve dogru gideyim,n, kurtulup ne yapaYlm, yigidim,

hangi murada ereyim, yigidim?Ollirsem mezara, yigidim,diri kallrsam bir daga, yigidim,

Kok-Qebiy yiiriik ataberaberce binelim biz!Yalmz Canglrak yolu var,bu tek yoldan kaQallm biz!"Semetey ile Kill-yoro,bu yiiriik at Kok-QebiQ'eikisi birlikte bindiler,tek yoldan ilerlediler.

Cediger'in oglu Er-ktyaznakt§lan altln hilalli sancak ileSemetey'in ardma dii§tii,

GiiQlli Kok-QebiQikisi birden iistiine binince,

ba§tan ba§a ktZl§tl,midesi yanmaya ba§ladl.Ardma kadar agzlm aQtl,ak kopiiklerini Saytl!

GiiQlli Kok-QebiQ'indart ayagl da Qelik gibi,ama §imdi ayaklan yumu§adl,dart kaseye doniiverdi.Tek yola girince,karm Jerde degince,

Kok-QebiQ'in ayaklan,yere basamlyordu!ikisi de attan indi,

Jerde yatakaldllar.Cediger'in oglu Er-klyazonlerini Qevirdi.Gokyiiziinii bulut kapladl.Zavallt Kill-Qoro,

Kok-Qebiy'e hindi,koca ordunun iQinden kaQlp kurtuldu

Semetey Jerde yatsa da,aydmllgmdan ay korkar.1§lgmdan giin korkar.Yerde yatan Semetey kulakslzlkaldlracak kimse Qlkmadl!Kuruyup kalasl Kill-Qoro

kaQlp kurtulmu~tu.Kara simall Kan-Qoro,birden online Qlklp dedi ki:

"Dursana, ey KiiI-Qoro.atlmn ba~ml yevir!

Semetey'in yaptlgl i!l Qok.Semetey'in yapmadlgl i~ var ml?Dag koyunu yakalaYlp da,kulagml kestigi vakit.bana degil sana verdi!

MANAS DESTANI248

t~

Sen kil<;u botlsoii-do,men uluu bolsom-do,anda koonilm biT kalgan!Uluu-ba§un (?) toosmda,urdap cllkI alganda,

Cectigerdin IEr-toltoykuuym!~a <;l,glp kelgende,Semete:ydey bu ~unak

lrglta kogup salganda,K11-ciyrendc~y ktiltigilnko§top allp 91kkanda,maa berbey saa bergen-anda ktiOnilm biT kalgan!Koyluu-maldm ak ta§ta

koynu urdap alganda,Karl-~al kIsJ ya91ke

karmap ahp ~lkkanda,maa berbey saa bergen-anda kc)onum bir kalgan!Koonilm bir kalbadl, il9 kaldl.Kel! Er-kIyazga kireli!

SemeteydeJ[\ ~lkkah!Senin ataii Aclbay,am oltlirgon Semetey!Menin atam Almambet,am olttirgon Semetey!Er-klyazga kireli!Cangls cay lap bereli!O§toboy o~tti alall,kektebey kekti alah!'Anda ayttllri Kill~oro:'0 Kuday, batlr Kan-90ro,"At menikil!" dectibi?"A§ meniki!" dectibi?Attan koontiii kaldlbl?A§tan koonilfi kaldlbl?

Olsom, seytke k~emin,olttirsom, kaza kllamm,

i9ime bl9ak salayn!Kantip toromdon tirti kalayn?'

Aldlgatkan Kill-~oroo§o sostti :aytkanda (?),i~i ottoy kuydil deyt,ktiybt;gon ceri kill boldu!

Karagay nayza caplrdl."Coo ka§u!" dep bakIrdl,Manastap uraan ~aklrdl!Alu sanala§ kop kolduaralap kelip kirdi deyt.

Aldlgatkan Ktil-<;oroCectigerdin Er-klYazToo-torunun tisttinonlrglta koyup saldl deyt!Karan kalgan Too-turu

1225 CeH Kyqy 6onco~-Ao,MeH ynyy 60ncOM-AO,aHAa KeeHYM 6J1p KanraH!Y nyy-6awTblH (?) TOOCbIHAa,YPAan XbmKbl anraHAa,

1230 )KeAJ1repAJ1H 3P-TOnrouKyyublHra qblrbln KenreHAe,

CeMeTeHAeU 6y qYHaKblprblTa Koryn canraHAa,

Kbln-xJ1upeHAeu KynyryH1235 KOWTOn anbln qblKKaHAa,

Maa 6ep6eu caa 6epreH-aHAa KOOHYM 6J1p KanraH!KounYY-Man,I\blH aK TaWTa

KOUHY YPAan anraHAa,1240 KapbI-qan KblCbl qaqblKe

KapMan anbln qblKKaHAa,Maa 6ep6eu caa 6epreH-aHAa KeeHYM 6J1p Kanran!KeeHYM 6J1p Kan6aAbl, yq KanAbl.

1245 Ken! 3p-KbISl3ra KJ1penJ1!CeMeTeHAeH qblKKanbl!CeHJ1H aTa~ AXbI6au,aHbI enTYpreH CeMeTeu!MeHJ1H aTaM AnMaM6eT,

1250aHbI enTYpreH CeMeTeu!

3P-KbISl3ra KJ1penJ1!)Kanrblc xaunan 6epenJ1!ewTe6eu eWTY ananbl,KeKTe6eu KeKTJ1 ananbI!'

1255AHAa auTTbI~ Kyn-qopo:'0 KYAau, 6aTblp KaH-qOpO,"AT MeHJ1KJ1!" AeAJ16J1?"Aw MeHJ1KJ1!" AeAJ16J1?ATTaH KeeHY~ KanAbl6bl?

1260 AWTaH KeeHY~ KanAbl6bl?enceM, ceUTKe KeqeMJ1H,enTypceM, Ka3a KbmaMbIH,J1qJ1Me 6blqaK canauH!KaHTJ1n TepeMAeH TJ1Py KanauH?'

1265 AnAblraTKaH Kyn-qopoOliO ceCTY auTKaHAa (?),J1qJ1 OTTOU KYUAY AeuT,Kyu6ereH xepJ1 Kyn 6ofiAY!Kaparau HaU3a xanblpAbl,

1270 ")Koo KawTbl!" Aen 6aKblPAbl,MaHaCTan ypaaH qaKblPAbl!AnTbI caHanaw Ken KonAYapanan KenJ1n KKPAJ1 AeuT.AnAblraTKaH K yn-qopo

1275 )KeAJ1repAJ1H 3P-KbISl3TOO-TOpYHYH YCTYHeHblprblTa Koron canAbl AeuT!KapaH KanraH TOO-TYPY

Sen daha kil~ilk olsan dahen daha bilyilk olsam d~i§te onda gonlilm kaldl! '

ffiuu-ba§ dagmm ilstilndeatlarl ~apul ettigimiz vakit

Cediger'in oglu Er-toltoyizimizden gelirken,bu Semetey kulakslZlonu yere vurunca,KII:-ciyren adll yilriigilnil,

pe§ine taktp gidince,onu bana degil sana verdi,i§te onda gonlilm kaldl!Koyluu-mal'in ak kayasmdakoyun ~apul almca,Karl-~arm ktZl ya~lke'yi

al1p ka~lrdlglmlzda,onu bana degil sana verdi,i§te onda gonlilm kaldl!Bir degil, gonlilm il~ kere kaldl!

Gel, Er-ktyaz'a gidelim,Semetey'den ~lkal1m,senin baban Aclbay'i,

oldilrmil§tU Semetey!Benim babam Almambet'i

oldilrmil§tU Semetey!Gel, Er-klyaz'a gidelim!Ka~lp yalmz ya§ayal1m.Al1nmaml§ o~il alal1m biz!Almmaml§ intikaml alallm biz!"0 zaman Kill-~oro dedi ki:"Ey Allah, bahadlr Kan-~oro,"At benim atlm!" dedi mi o?"A§ benim a§lm!" dedi mi o?Atta ml gonliln kaldl?A§ta ml gonllin kaldl?Olilrsem §ehit olurum,oldilrilrsem gaza kllml§ olurum,

i~ime bl~ak sokaYlm,nasl1 efendimden ayn ya§lyaYlm?'Zavall1 Kill-~oro,bu sozleri soyleyince,

i~i ate§ gibi yandl,yanmayan her taraft kill oldu!Kara ~am karglsml salladl,

dil§man ka~tl dire baglrdl,Manas'm nidasml hayklrdl!Altl birlik bilyilk ordunun,ftrlaYlp arasma girdi.Zavalll Kill-~oro,Cediger'in oglu Er-klyaz'lnToo-toru'sunun ilstilndensl~raYlp ftrladl!Gil~lil Too-toru

SEME1LEY249

"Er ka~km e~~en" deyt.

Aldlgatkan K.iil-~oroaltl sanala§ k,op koldu

aralay ka~lp Icutuldu.Btitkon boyulrl ca§lrdl,

almaday ba§1I1 a§lrdl,andlp karap cattl deyt.'Toromdli ca~{lap salbaspl,At kuyrugun §titioospti?Temir tu:vak, ces bilek

Kok-<;ebi~tey killtigtim~op ~aldll:a bereyn,suu kapura be:reyn!

Uygo ~abuul koygondo,Kok-<;ebi~ke mineynToromntin oliigtino barayn!

Oltigtin kelip alayn,cerge komtip loalayn!Semeteydin ti:{tindoAklndm klsl J\.y-~tirokkekseligi bar 151e,kerettigi bar eJe-o§kon ottu tamlskan,olgon candl tirgisken,adamdan artlk ki§'ele,toromntin kocosonu koldogun-

Ay-~tirokko barayn!'Catlp kalgan ~~an-~oroEr-klyazga ~ui~oydu,Er-klyazga ayttl deyt:'Aynalayn Er klyaz, torom!Altl sanala§ klJI bolso, torom,

kamarga ki§i ~Ikpadl,torom.

Canglstl men karmap

bersem, torom,nemeni klsmal: kllarsm, torom?'Anda ayttln Er-klyaz:

'Aynalayn, Kan-~oro,canglsu karmap sen bersen,

canglstl cay lap salgan son,tiytin ~aap algan son,Karl-~al klSI ~a~lke,

Kill-~oronun katlm,Kan-<;oro, saa neke klyayn!Cakkan ottu o~;tirtip,eldi O§O cerden ko~lirtip,osondtiti bulak Ondtir-suuordottip bir kondurup salayn!Kan klilp seni kotoroyn!'Am ugup Kan-'~oroarkasman bard I deyt,Semeteydi karnlap berdi deyt-

Cedirgerdin Er-klyaz

"3p KaqKbIH 3KeH" AeHT.

1280~bIraTKaH Kyn-qopoanTbI caHanam Ken KOJIAY

apanaH KaqbIn KyrynAY.

EYTKeH 60lOH )KambIPAbI,

anMaAaH 6ambIH ambIPAbl,

1285 aMbm Kapan )KaTTbI AeHT.

'TepeMAY )KaHnan can6acnbl,AT KYHPyryH myy6ecny?

TeMHp TyRK, )Kec 6HneK

KeK-qe6HqreH KynyryM1290 qen qaJIAbIpa 6epeHH,

cyy KaIlTbIpa 6epeHH!YHre qa6yyn KoHroHAO,

KeK-qe6HqKe MHHeHH

TepeMHYH enyrYHe 6apaHH!1295 8nyryH KenHn anaHH,

)Kepre KeMyn CanaHH!

CeMeTeUAHH YHYHAeAKbIHAbIH KbICbl AH-qypeK

KeKcenHrn 6ap 3ne,

1300 KepeTTHrn 6ap 3ne-

emKeH oTTy TaMbICKaH,

enreH )KaHAbI THprnCKeH,

aAaMAaH apTbIK KHm'3ne,

TepeMHYH KO)KOCOHY KonAorYH-1305 Ai1-qypeKKe 6apaHH!'

)KaTbIn KanraH KaH-qopo

3P-KbIR3ra qyroHAY,3P-KbIR3ra aHTTbI AeHT:

'AHHanaHH 3p KbIR3, TepeM!1310 AnTbI caHanam Kon 6onco, TepeM,

KaMapra KHillH qbIKnaAbl,

TepeM.)Ka~rbICTbI MeH KapMan

6epceM,TepeM,HeMeHH KbICMaT KblnapCblH, TepeM?'

AHAa aHTTbl~ 3P-KbIR3:

1315 'AHHanaHH, KaH-qopo,

)Ka~rbICTbl KapMan ceH 6epce~,.

)Ka~rbICTbl )KaHn an canraH CO~,

YHYH qaan anraH co~,

Kapbl-qan KbICbl 4aqblKe,

1320 Kyn-qOpoHYH KaTbIHbl,

KaH-qOpO, caa HeKe KbIRHH!

)KaKKaH oTTy eqypyn,

3nAH OillO )KepAeH Keqypyu,

eceHAYY 6ynaK 8HAYP-cyy1325 epAeTyn 6Hp KOHAYPyn canaHH!

KaH KblnbIn ceRn KeTepeHH!'

AHbI yryn KaH-qOpO

apKacbIHaH 6apAbl AeHT,CeMereHAH KapMan 6epAH AeHT-

1330 )KeAHprepAHH 3P-KbISI3

"Bu er akllru kafilrml§!" dedi.Zavalll Kiil-fioro,altl birlik biiyiik ordunun,arasmdan kafiarak kurtuldu.Govdesini boydan boya gizledi,elma gibi ba§ml filkardl;oradan gozleyip dedi ki:"Efendimi burada yok etmezler mi?At kuyrugunu baglamazlar ml?Demir tJrnak, baklr bilek,

Kok~ebifi yiiriik atlmi

otlamaga sallvereyim,agzl sulansm!Evi fiapul edince de

Kok-fiebifi'e bineyim,efendimin oliisiine gideyim!Oliisiinii buraya getireyim,

topraga gomup blrakaYlm!Semetey'in evindeAkm'm klZI AY-fiiirokkurnaz bir kadm,uzak gorii§lii bir kadm,

sonmu§ ate§i tutu§turur,olen canlarl diriltir,herkesten daha meziyetlidir,efendimin siyanet melegini koruyan

Ay~iirok'e gideyim!"Kan~oronrladl Er-kIyaz'a,Er-klyaz'a dedi ki:"Carum Er-klYaz, efendim!Altl birlik ordusu olsa da, efendim,onu yakallyacak kimse

filkmadl efendim,hen ° tek bir taneyi

yakalarsam, efendim,kIsmetime ne verirsin, efendim?"0 zaman Er-klYaz dedin ki:"Carum Kan~oro,° tek bir taneyi yakalaYlp verirsen,° tek bir taneyi yok edip,evini yagma ettikten sonraKarl-fial'm kIZI ~afilke'yi,

Kiil-fioro'nun kadmlm,Kan-fioro, sana nikah klyarlm!Yanan ate§i sondiirtip,halkl bu Jerden gt)c;tiriip,Ondtir-suu'nun geni§ledigi yerin

yukarlsma yerle§tiririm!Han klllp seni ytikseltirim!"Bunu duyup Kan-fioroarkasmdan yakla§tl,

Semetey'i yakalaYlverdi.Cediger'in oglu Er-klyaz

250 MANAS DESTANI

aH-6aJIKa-MJfHeH 6Hp ~hI,

apKa MOHHYH ChIH C~hI,

)Ka~rhICThI 3M )KaHnan C~hI!

3M )KeAHrepAHH 3P-KhISl3

1335 YUYH KeCTeH qyroHAhI.

KYAaH 6apraH KaH-qOpOKon aCThIHa qhlKThI AeHT:

'KOKYH, KhISl3, Typa TYp!A ThI~HhIH 6aUlhIH 6ypa ryp!

1340 MhIHhIH )KaHhIH 6Hn6ece~,

MeH 6HneMHH MhIHhIH )KaUhIH!-

Keqe KYHY qanKaHAa,

aCMaHAa 6ynYT TyTynraH!TaUlryy Toora K yn-qopo

1345 qhIra KaqhIll KyrynraH!

EYTKeH 60lOH )KaUlhlphln,

anMaAaH 6aUlhIH aUlhIphIll,

aMhIll Kapan )KaThIllThIp.KonAY KaCTaH aiiAa~hlc!

1350 OH OryHYH )Kyny~yc,

TOO OryHYH )Kyny~yc,

CeMeTeiiAeu qYHaKThIH

CerYH epTTen CaJIhI~hIC,

KynYH 6Hp canhIphIll canhI~hIC!'1355 )KeAHrepAJfH 3P-KhISl3

auTKaHhIHAaH KhInAhI AeHT:CeMeTeiiAHH aK cerYH

aTKa can hIll epTTeAY!

CeMeTeHAHH YHYH1360 KeCTen )KYPAY 3P-KhISl3.

AnAhIraTKaH Kyn-qopo

CeMeTeiiAeH )Ka~rhICThIHenreHYH 3MH 6HnreH CO~,

CeMeTeHAHH YHYH1365 KeCTeH qyroHAY Kyn-qopo:

'KOKYH, TepeM enAY!' Aen,

AH-qypeKKe 6apAhI AeHT.AHqhIrhl anThlH TYY-MHHeH,

aJIThl CaHaJIaUl Kon-MHHeH

1370 qhlrhIll KenAH 3P-KhISl3.

MAhlraTKaH Kyn-qopoaTKa MHHHn KHPAH AeHT.

EYKaAaH 60nyn qenHWHn,

aHrhlPAaH 60nyn aJIhlUlhln,1375 KYHY-TYHY )KeTH KYH

KapMawhIn )KaThln aJIAhl AeHT!

K yn-qOpOHYH KeK-qe6Hq

)KeTH KYHY )KyrYPAY,

)KeTH KYHAeH eTKeH CO~,

1380 apKachlHaH )KOOphIAhl,aSlrhlHaH aKCaAhl.

AnAhlraTKaH K yn-qOpoHY

KapMan aJIAhl 3P-KhISl3o~ AanhlHhlH KeMHpqeK

ay-balka-minen bir saldl,arka moJmun SlY saIdl,canglstl c~m cay lap SaIdl!Em Cedi,gerdin Er-klyaz

iiyiin ko~;toy ~UgOydl.Kuday b1lrgan Kan~orokol astm:a ~lktl deyt:'Kokuy, Klyaz, tufa tur!Atlnmn ba§m bura tur!Mlmn c3lym bilbesen,men bilemin mlmn caym!-K~ kiinii ~apkanda,asmanda bulut tutulgan!

Ta§tuu t(lOga Kiil~oro~lga ka~lp kutulgan!Biitkon tlOyun ca§mp,

almaday ba§m a§mp,aiidlp karap catlptlr.Koldu kastay aydanls!Oy otunun culunus,too otunun culunus,

Semeteydey ~unaktlnsogiin orttop sallnls,kiiliin biT sapmp sallnls!'

Cedigerdin Er-klyazaytkamnday klldl deyt:Semetey.jin ak sogiinotko SaIl]) orttodii!

Semeteycjin iiyiinkost6p ciirdii Er-klYaz.

Aldlgatkan Kiil-~oroSemeteydey caiiglStinolgoniin emi bilgen son,

Semeteycjin iiyiinkostoy ~ugoydu Kiil-~oro:'Kokuy, torom oldii!' dep,Ay~iiro~:ko bardl deyt.AY~lgl altln tuu-minen,altl sanala§ kol-minen~lglp kel.ji Er-klyaz.

Aldlgatkan Kiil-~oroatka miniip kirdi deyt.

Bukaday bolup ~eli§ip,ayglrday bolup all§lp,kiinti-tiinii ceti kilnkarma§lp catlp aldl deyt1

Kiil-~oronun Kok-~ebiCtceti kiinii ciigiirdii,ceti kiindlon otkon son,arka..,man coondl,ayagman aksadl.

Aldlgatkan Kiil-Ct°ronukannap aldl Er-klYazon dallmll1 kemirCtek

ay balta ile bir vurdu,ensesinden kInverdi,0 tek bir taneyi yere serdi!

Cediger'in oglu Er-kIyazfirladl evine,Tannmn lanetlisi Kan-~oro,ordunun online ~lku:"Hey KlYaz, dur bakalrm!AtImn ba§ml ~evir!Onun durumunu bilmiyorsanben biliyorum bunu!Dtin ~arpl§lrken 0,gokytiztinti bulut kapladl!

Kayalr daglara Ktil-~oroka~lp kurtuldu.Govdesini boydan boya gizleyip,elma gibi ba§lm ~lkanporadan etrafl gozledi.Orduyu kazlar gibi gtidtintiz!Dtizltikten odun toplaym,dagdan odun toplaym!Semetey kulakslzmmkemiklerini yakmktiltinti serpip sa~m!"

Cediger'in oglu Er-klyaz,denildigi gibi yapu,Semetey'in ak cesedini

ate§e koyarak yaku!Semetey'in evine

dogru ytirtidti Er-kIyaz.Zavallr Ktil-~oro,

Semetey biricigin,oldtigtinti ogreninceSemetey'in evine,dogru seyirtti Ktil-~oro:"Eyvah, efendim oldti!" deyipAy~tirok'tin yamna vardl.NakI§lan alun hilalli sancak ile,alu birlik ordu ile,

~lklp geldi Er-kIyaz.Zavallr Ktil-~oro,aunabinip saldlrdl.Boga gibi vurarak,aygu gibi ~arparak,geceli gtindtizlti yedi gUn,~arpl§u durdu orada!

Ktil-~oro'nun Kok-~ebi~'i,yedi gtin boyle yUrtidU,yedi gUnden sonra daarkaSI hep yara oldu.ayaklan aksadl.Zavallr KUI-~oro'yu

yakaladl Er-klyaz,sag kUrek kemiginin,

SEMETEY

oyo kesip saldl deyt, kIkIrdaglm kesip attl,may kaynatip kuydu deyt! i~ine kaynar yag aklttI!Koco, moldo ciydl deyt, btittin hocalarl, moll alan toplattl,Kill-~oronun katim Kill-~oro'nun kadlmm,Kah~al kISI ~a~lke Kan-~a1'ln kIZI ~a~lke'yi,Kan-~orogo neke kIydl. Kan~oro'ya nikah kIydl.O§o cerden k:OCttirtip, Halki bu yerlerden gOCttirtip,cakkan otun o~tirtip, yanan ate§i sondtirtip,el ~etinen allp banp il hududundan allp gottirtip,suu boyunda kondurup, su boyuna kondurup,'Kan~oro' degen kulun Kan~oro denen kulu,kan kotortip koydu deyt. hanliga ytikseltip ~tkardl.Akindm kist Ay~iirok Akm'm klZI Ay-~iirok'iiiiyiinon alip ,ketti deyt, evinden alip gottirdti,al iiyiino barJgan son, kendi evine gelince,Akindm kIslIl Ay-~iirok Akm'm klZI Ay-~iirok'tiKtyaz oztino neke kIydl deyt. Ktyaz kendisine nikahladl.Anda ayttIn-i~r-kIyaz: 0 zaman Er-kIyaz dedin ki:'Kurup kalgan Kill~oro, "Kuruyup kalasl Kill-~oro,kligan i§in ktip boldu, yaptigm i§ler pek ~ok oldu,kIlbagan i§in cok boldu! yapmadtgl i§ yoktur senin!Togus birdey clikI~1 Dokuz at ~obam hep birden,o§o kuldu allius! bu kiistah kulu yakalaym!Tokmoktop o1ttirtip bennis!' TokmaklaYlp oldiirtin!"Togus birdey clikI~1 Dokuz at ~obam hep birden,tokmoktop aydap ketti deyt. onu tokmaklaYlp kovaladl.Otun algan Kiil-~oro Odun alan Kill-~oro,ottu cakkan K.ill-~oro, ate§ yakan Kill-~oro,kazan askan Kill-~oro, kazan yakan Kill~oro,kardl salgan Kill-~oro, karl Ylgan Kill-~oro,kolottogu tike:nek bozklrdaki dikenlerikokuylap culat Kill~oro! aglayarak toplayan Ktil~oro!Korgon kiinii kurusun, Gordiigii giinler kurusun,i~ken suusu kurusun! i~tigi gular kurusun!Kill-~oro mal Kill-~oro'nun yalmz hay van olup

bolup ~op cebedi, ot yemedigi kaldl,Ktil-~oro it Kill-~oro'nun yalmz kopek olup

bolup blok cebedi- bok yemedigi kaldl,Kill-~oro korbljgondti em kordii! Kill-~oro gortilmemi§ acllar gordii!Akindm klSI Ay-~tirok Akm'm klZI Ay-~iirok'ii,

Er-kIyaz algan turbaybl? Er-klyaz almaml§ mlydl?Alt'ay boyunda kalgan turbaybl? 0 da altl aylik gebe degil miydi?Altl ay kalgan balanlS Aitl aYI dolan bu ~ocuk,Semeteyden turbaybl? Semetey'in oglu degil mi?Aydan, aydan ,ay ottip, Aradan aylar ge~ti,ay on eki ay CII boldu: on iki ay da YII oldu,ktindon, ktindtin kiln ottip, aradan gtinler g~ti,kiln on eki ay cil boldu. on iki aydan Yll oldu.Ay-~iirok erkek tuugan turbaybl? Ay~iirok bir erkek ~ocuk dogurmaz ml?'AY-l;:tirok erkek tuudu!' dep, AY-l;:iirok erkek ~ocuk dogurdu diyedondti oturgan Klyazga tepede oturan Er-klyaz'a,siiytin~ti bargan turbaybl? bir miijdeci gitmez mi?Klyaz aytat bu kepti.: Klyaz §u sozleri soyledi:'Uunln ttibti Ull bolot, "Zehirin dibi zehir olur,

1385 OHO KeCHn CaJIAbl AeHT,

MaH KaHHaTbin KYMYAeHT!

Ko)ICo, MonAO )lCHHAbl AeHT,K yn-qOpoHYH KaTblHbI

Kapbl-qan KblCbl qaqblKe

1390 KaH-qOporo HeKe KbiMbl.

OIIJO )lCepAeH Keqypyn,

)lCaKKaH OTyH eqypyn,

3n qeTJ1HeH anbln 6apblll

cYY 6olOHAa KoHAypyn,

1395 'KaH-qopo' AereH KynYHKaH KeTepyn KOHAY AeHT.

AKblHAblH KblCbl AH-qypeK

YHYHeH anbln KeTTJ1 AetiT,

an YHYHe 6apraH COl\,

1400 AKblHAblHKblCblH AH-qypeKKblSl3 e3YHe HeKe KblHAbi AeHT.

AHAa aHTTbll\-3p-KbISl3:'Kypyn KanraH Kyn-qopo,

KbinraH HIIJHl\ Ken 6onAY,

1405 Kbln6araH HIIJHl\ )lCOK OOnAY!

Toryc 6HPAeu )lCbmKblqbl

01IJ0 KYnAY anbll\blc!

TOKMOKTOn enTYPyn 6epHl\Hc!'

Toryc 6HPAeH )lCblnKblqbl

1410TOKMoKTon aMan KeTTJ1 AeHT.

OryH anraH Kyn-qopo

OTTY )lCaKKaH Kyn-qopo,

KaJaH aCKaH K yn-qopo,

KapAbl canraH Kyn-qopo,

1415 KonOTTOry THKeHeK

KoKyunan )lCynaT Kyn-qopo!

KepreH KYHY KYPYCYH,HqKeH cyycy KYPYCYH!

Kyn-qopo Man

oonyn qen )lCe6eAH,

1420 Kyn-qopo HT

60nyn 60K )lCe6eAH-

Kyn-qopo Kep6ereHAY 3M KepAY!

AKblHAblH KblCbl AH-qypeK

3P-KbISl3 anraH Typ6ai16bl?

AnT'au 60lOHAa KanraH ryp6ai16bl?

1425 AnTbI aH KanraH 6anal\blC

CeMeTeMeH ryp6ai16bl?AuAaH, auAaH ai1 eTyn,

au OH 3KH aH )ICbm 60nAY:

KYHAeH, KYHAeH KYH eTyn,1430 KYH OH 3KH aH )ICbm 60nAY.

Ai1-qypeK 3pKeK TyyraH ryp6ai16bl?'Ai1-qypeK 3pKeK ryYAY!' Aen,AeMY oTypraH KblSl3ra

Cyi1YHqy 6apraH Typ6ai16bl?1435 KblSl3 ai1TaT 6y KenTH:

'YYHbIH Ty6y yy 60noT,

MANAS DI~STANI252

~,i~ I

KYYHblH TY6y KYY 6onoT!-

AKblHAblH KblCbl AU-qypeK6ana~-MHHeH Kypyn Kan!

1440 TyraH 3pKeK 6anaHblH

anMaAaU 6alIlblH anbl~blc!'

KaTblHAap 6anara 6apAbi

6y 6anaHbi KepreHAe,

6anaHblH Kecy qonnoHAou,

1445 6anaHbi enTYpe an6aAbI.

BHp KenHHqeK auTaT AeuT:, AUHanaUH )!(e~Unep,

MeHHH 6Hp MepceTHM )!(OK 3ne,

IIlYHY enTypceK HeTeAH?-1450 Illy 6anaHblH Kecy qonnoHAou,

lIlY 6anaHblH 6alIlbi anMaAau!-

IllYHY enTYp6eu Maa 6epH~ep!

AHaH 3P-Kb1Sl3ra 6apbl~ap,

BHp "8nTypAYK!" Aeu KeprYH!1455 MeH IIlYHY 6ana KbmauH,

MeH 6Hp acblpan anauH!'

AHAa TYpr!iH KaTbIHAapKenHHqeKKe 6epAH AeuT,

KenHHlIleK KouHYHa KaTbill anAbl.

1460Ae~e oTypraH 3P-KblSl3enTyp6ecYH 6HnAH AeuT,

yore KHpHn KeMH AeHT,KbmblqblH KapMaH anAbl AeHT,

Ka6blHaH cyypyn CaMhi AeHT,

1465 KenHHqeKn1H KouHYHaH

6anaHbi cyypyn anAbl AeHT!

BanaHbl cyypyn anraH CO~,

AU-qypeK Typa KanAbl AeHT:

')KeAHrepAHH 3P-KbISl3, TepeM,1470 aKbm 6onco, CO~ KeneT, TepeM,

aqyy 6onco, 6aT KeneT, TepeM!

AnTbl aUbl aHblKbl,

anTbl aubl ceHHKH-

qapaHHaAa 6y 6ana

1475 KaH lIlaapbl~bl 6YCTY?' AeHT.

'By 6anaMHbi enTYp6e!

By 6anaMHbi enTypce~,

aK KYY Ke6HM KHu6eceM,

AKbIH-KaHra 6ap6acaM,

1480 elIlTe6eu eqYM an6acaM,

KeKTe6eu KernM an6acaM-

"AU-qypeK" aTblM KYPYCYH!'

KOPKKoHYHaH 3P-KbISl3AH-qypeKTYH 6anacblH

1485 KoKHYHa canbill 6ePAH!

Kanbl~ TOKAY KbmAbl AeKT,Kon aCTblHAarbl 3MepHH

Ta~ a3aHAaH KYPAY AeUT,KepenH KeqKe TYPAY AeHT.

1490 Banara aT KourOH HeMe )!(OK!

"ii'illJ r

:.

Ip~l

riyanm dibi riya olur!Akm'm ktZl Ay-~iirok~ocugun ile kuruyup kal!Dogan erkek ~ocugununeima gibi ba§lm aIm!"Kadmiar ~ocugun yanma gittiler,~ocugugordiiler ki

gozieri ylldlZ gibi,~ocugu oIdiiremediIer.Bir yeni gelin dedi ki:"Camm yengelerim,benim ~ocugum yok.-5unu oIdiirmenin ne yaran var?

C;ocugun gozleri ylldlZ gibi,yavrucugun ba§l elma gibi!-5unu oIdiirmeyip bana verin!Sonra Er-ktyaz'a gidin,oIdiirdiik deyiverin!Ben onu kendime ~ocuk edineyim,

ogiam yeti§tireyim!"Orada duran kadmIar,

oglam yeni geline verdiIer,gelin ~ocugu koynuna aidl.Dagda oturan Er-ktyaz,oIdiirmedikierini aniadl,gelip evine girdi,klllcml yakaladl,ktmndan slymp savurdu,

gelincigin koynundan~ocugu ~ekip aldl!C;ocugu ~ekip almcaAy~iirok durakaldl:"Cediger'in oglu Er-ktyaz, efendim,insamn akll ge~ gelir, efendim,hiddet ise tez gelir, efendim!Altl aYl onunkialtI aYl seninki!Dogum SIVlSl hala ya§ duran bu ~ocukhangi §ehrini YlktI senin?C;ocukcaglzlml oldiirme,~ocugumu oldiiriirsen,ak kugu elbisemi giyip,Akm Han'ln yamna gidip,senden fen a o~ almazsam,senden intikam almazsam,Ay-~iirok namlm kurusun!"Korkusundan Er-klyaz,

Ay-~iirok'iin ~ocugunutekrar kucagma verdi!Biiyiik bir ziyafet tertipledi,ordusu altmdaki illerisabah ezamnda topladl,ak~ama kadar alakoydu.C;ocuga ad koyacak kimse yok!

kuumn ilibii Ikuu bolot!-Akmdm klSI Ay-c;;iirokbalan-minen kurup kal!Tugan erkek balamnalmaday ba§m allnIS!'Katlndar balaga bardlbu balam korgondo,balamn kosii c;;olpondoy,balam oliliro albadl.Bir kelinc;;ek :aytat deyt:

'Aynalayn cengeyler,menin bir mi~rsetim cok ele,§unu oltiirso~~ netedi?-~u balamn k,osii c;;olpondoy,§u balamn ba§l almaday!-~unu olilirbo,y maa beriner!Anan Er-klyazga bannar,Bir "Olilirdiik!" dey korgiin!Men §unu bala kllayn,men bir aslralp alayn!'Anda turgan katlndarkelinc;;ekke b6rdi deyt,kelin§ek koynuna katlp aldl.Dondo oturgan Er-klyazolilirbosiin bildi deyt,iiygo kirip k,61di deyt,klllc;;m karm:1Y aldl deyt,kabman SUUI"Up saldl deyt,

kelinc;;ektin ~~oynunanbalam suUrulP aldl deyt!Balam suurup algan son,AY-C;;iirok tura kaldl deyt:'Cedigerdin Er-klyaz, torom,akll bolso, s,on kelet, torom,ac;;uu bolso, bat kelet, torom!Aitl aYI amkl,altl aYI seniki-c;;araynada bu balakay §aarlndl bustu?' deyt.'Bu balamnll olilirbo!Bu balamm olilirson,ak kuu kebim kiybesem,Akln-kanga barbasam,o~toboy Oc;:um albasam,kektebey kegim albasam-"AY-C;;iirok" atlm kurusun!'Korkkonunan Er-klyazAy-c;:iir6kililrl balasmkoynuna sallp berdi!Kalin toydu klldl deyt,kol astlnda~:1 elderintan azandan kurdu deyt,kereli kec;;ke: turdu deyt.Balaga at k~)ygon neme cok!

SEM:ETEY253

111,

~ocuk

KetlKe 6elliUH 60JIrOMo, Ke<;:ke be§in bolgondo, Giin ilerleyip be§i buluncaaJITbIH CaKaJI Aft-KO)l(O altIn sakal Ay-koco altIn sakalli Ay-kocoacMaHHaH atiJIaHbill Tylliyn KeMu, asmannan aylamp tii§iip keldi, g6kyiiziinden inip geldi,

)l(epre TYllIyn a.~TTbI ~eHT: cerge tii§iip ayttI deyt: yere inince dedi ki:1495 ')Ke~urep~uH 3P-KbISI3, 6anaM, 'Cedigerdin Er-ktyaz, balam, "Cediger'in oglu Er-kIyaz, <;:ocugum,

3MU Ta~ a3aHHaH eldi tan azmman sabah ezamnda halkl

KYP~y~yc, 6anaM, kurdunus, baIam, topladlmz, <;:ocugum,KepeJIU KetlKe Typ~YH;yc, 6anaM- kereli kec;:ke: turdunus, balam- ge<; vakte kadar beklediniz, <;:ocugum,He llianaTbI~ 6ap 3JIe 6anaM?' ne §apatIn bar ele balam?' bunu ne i<;:in yaptIn, <;:ocugum?"

AH~a aHTTbI~, 3p KbISI3: Anda ayttIn, Er Klyaz: 0 zaman Er-ktyaz dedin ki:1500 'AftHanaHH Aft-KO)l(OM, 'Aynalayn j\.y-kocom, "Camm Ay-kocom,

3JI~U T~ a3aHHaH KypraHbIM, KO)l(OM, eldi tail azannan kurgamm Kocom, halkl sabah ezam toplaYI§lm,Kocom,KepeJIU KetlKe TypraHbIM, KO)KOM, kereli ke<;:ke turgamm, Kocom, ge<; vakte kadar bekleyi§im, Kocom,6up MepcemM 6ap 3JIe, KO)KOM, bir mersetim bar ele, Kocom, burada bir <;:ocugum var benim, Kocom,aT Koropro KUIlIU )l(OK, KO)l(OM!' at kogorgo }.i§i cok, Kocom!' ad koyacak kimse yak, Kocom!"

1505 AH-KO)KO Typyn aHTTbI ~eHT: Ay-koco turup ayttI deyt: Ay-koco dedi ki:'ATbI )l(OK 6ana 6y 60JIco, 6aJIaM, 'AtI cok bala bu balsa, balam, "Adl olmayan <;:ocuk bu ise, <;:ocugum,aT KoHopro KUlliU )l(OK 60JIco, 6anaM, at koyorgo }~i§i cok balsa, balam, ad koyacak kimse yak ise, <;:ocugum,aTbIH Koron 6epeHH, 6anaM!- atIn koyup bereyn, balam!- adml koyuvereyim, <;:ocugum!

CeMeTeHAuH 6anacbI Semeteydin Ibalasl Semetey'in <;:ocugunun1510 "CeHTeK" 60JICYH!' ~eHAu ~eHT. "Seytek" bol:sun!' deydi deyt. adl Seytek olsun!" dedi.

Aft-KO)l(O aTbIH KoHroH co~, Ay-koco atIn koygon son, Ay-koco adlm koyunca,KeKTeH KaHM 60MY ~eHT. k6kt6n kayml boldu deyt. g6zden hemen kayboldu.

)Ke~urep~uH 3p-KbISI3 Cedigerdin Er-klYaz Cediger'in oglu Er-klyaz,)KaTbill KaJIAbI~ 6y )l(ep~e, catlp kaldln bu cerde, orada kaldl.

1515 an~blraTKaH K YJI-tlopo aldlgatkan Kiil-<;:oro Zavalli Kill-<;:oro,)KbIJIKbIHbIH UtlUH~e )l(aTTbI ~eHT. cllktnm i<;:inde cattI deyt. at siiriisiiniin araslnda idi.bIMblH eTKeH 6a3aptlbl IldlY 6tkijn bazar<;:l A§agl gelen pazarcllar,e~e eTKeH )KOJIOOtlbI 006 6tk6n coloo<;:1 yukan giden yolcular

'AH-tlypeK 3pKeK 6aJIa TYY~bl!' Aen, 'Ay-<;:iir6k erl.ek bala tUUdl!' dep, "Ay-<;:iir6k erkek dogurdu!" dire.1520 Ka6ap aHTbill )KYP~y ~eHT, kabar aytlp ciirdii deyt, haberi duyurdular.

KYJI-tl°POHYH KYJIarbIHa Kill-<;:oronun kulagma Kill-<;:oro'nun kulaglna,6y Ka6ap tlanbill Kan6aH6bl? bu kabar <;:allp kalbaybl? bu haber gidip <;:almmaz ml?~bIraTKaH KYJI-tlopo Aldlgatkan Kllil-<;:oro Zavalll Kill-<;:oro,'Ni-tlypeK 6ana TYY~Y!' ~ereHre 'Ay-<;:iir6k bala tuudu!' degenge Ay-<;:iir6k <;:ocuk dogurdu deyince,

1525 K YJI-tlOPO KOlliKO )l(aTn~bl, Kill-<;:oro ko§}~o catpadl, Kiil-<;:oro <;:admnda duramadl.

)Kypery aTTaH TyHJIan 6aTn~bl- ciir6gii attar tuylap batpadl- yiiregi at gibi §ahlandl,'OlliO )Kep~eH KeTeM!' Aen, 'O§o cerden kl~tem!' dep, "Ben buradan gideyim'" dedi.'OlliO CeHTeKKe )KeTeM!', ~en, 'O§o Seytekk<: cetem!', dep, "Bu Seytek'e varaYlm!" dedi.Ka6aKKa 6up )Kyrypyn 6ap~bI. kabakka bir ciigiiriip bardl. bir kuytu yere gitti.

1530 KYJI-tlopO ycTyHe KuHreH Kiil-<;:oro iistiin6 kiygen Kill-<;:oro iistiine giydigi

tlbIp~aMan Kapa KeMeHTeH <;:Irdamal kara Ikementey ke<;:e astarll kara abaslnl)KI1K )KUrI1HeH 6eJI~y ~eHT, cik ciginen b61dii deyt, diki§ yerlerinden aYlrdl,an~bI an~bIHaH ceKTY ~eHT! aId 1 aidman s6ktii deyt! ba§tan ba§a s6ktii!KanraH 3JIe tlYMYCYH kalgan ele <;:uldusun S6kiilen pa<;:avralarl

1535 MoHHYHa aCbln anAbI ~eHT. moynuna aslp aldl deyt. boynuna sardl.)KblnKbl4blHblH aK-caKanbl Kapa-6l1M Cllkl<;:mm ak-s:akall Kara-biy Ak sakal at <;:obam Kara-biy'eK YJI-40PO )Kyrypyn )Kemn KeJI~I1: Kill-<;:oro ciigiiriip cetip keldi: gitti Kill-<;:oro:'0 aKe TaH, Kapa-6I1H, '0 ake tar, Kara-biy, "Ey baba daYI, Kara-biy.

4blp~aMan Kapa KeMeHTeM, aKe, <;:Irdamal kara I.ementey, ake, bak §U ke<;:e astarll kara abam, baba.1540 )KUK )Kl1rl1HeH 6eJIYH~y, aKe, cik ciginen b6liindii, ake, diki§ yerlerinden ayrlldl, baba.

an~bI an~bIHaH cerYJI~Y, aKe! aid 1 aidman s61~illdii, ake! ba§tan ba§a s6killdii, baba!Eup 6aHTan~bl 6epce~tll1, aKe, Bir baytaldl belrsen<;:i, ake, Bana bir klsrak versene, baba.

6up 6aHTaJlAbi MI1HeHH, aKe, bir baytaldl mineyn. ake, bu klsraga bineyim, baba.

.

MANAS DEST ANI254

Ni-qypeKKe MeH 6apaHH, aKe, AY-<ttirokko Ilrlen barayn, ake, AY-'ttirok'e gideyim, baba,1545 XOOH HHHe WOOHa XHn, aKe, coon iyne §oona cip, ake, kalm igne, yiin iplikle, baba,

opOO 60nco, caHAblpbm, aKe, oroo bo150, saydmp, ake, delikleri orsiin, baba,6ype 60nco, Tap1Tblpbm, aKe, btiro bolso, tarttmp, ake, YlrtIklan biizsiin, baba,KaHTa canbm KeneHH, aKe!' kayta sallp ke:leyn, ake!' tekrar doniip geleyim, baba!"AK-caKanbI Kapa-6HH Ak-sakall Kara-biy -Ak sakal Kara-biy

1550 aqy KenHn 6aKb1PAbI: a<tii kelip baklrdl: hiddetlenip baglrdl,'KYMyH aHTKaH CecYH Kep! 'Kuldun aytkan sosiin kor! "~u kolenin ettigi soze bak!OliO Kyn KomKO xaTnMbI, O§o kul ko§ko catpadl, Bu kul <tadmnda durmuyor da6ati6HqecH 3pKeK 6ana ryyraHra baybi<tesi erkek bala tuuganga baybi<tesi erkek <tocuk dogurdu diyexypery a1TaH ryiinan 6aTnMbl! ciirogii attay Ituylap batpadl! ytiregi at gibi §ahlamyor!

1555 Ni-QypeKKe ceH 6apca~, AY-<tiirokko sen barsafi, Sen AY-<ttirok'e gidersen,MeHHH OryHYMAY KHM anaT, menin otunulmdu kim alai, benim odunumu kim getirir,MeHHH KapblMAbl KHM canaT, menin kanmdl kim salat, kanml kim ktirekleyip atar,Ka3aHblMAbI KHM acaT? kazammdl kim asat? kazamml kim asar?Toryc 6HPAeH xbmKblQbI Togus birdey cllkl<tl Dokuz at <tobam hepiniz

1560 TOryc colOn anbl~ap, togus soyul ;Illfiar, dokuz degnek alln,

Xblra Qaan canbl~ap, ciga <taap sahfiar, §unu yere yatmn,Ka6b1praCblH Kaxblp-KYXbIP cery~ep, kablrgasm kaclr-kuclr sogiifior, kaburgasml taklr tukur kmn,6ambIH KeCHn anbI~ap!' ba§m kesip allfiar!' ba§ml kesip alln!"Toryc 6HpAeH XbmKbIQbI Togus birder cllkl<tl Dokuz at <tobam hepsi,

1565 TOryC colOn anAbI AeHT, togus soyul aldl deyt, dokuz degnek aldllar,

KYMY Xblra Qaan CafiAbi AeiiT. kuldu ciga <t~tap saldl deyt. koleyi yere yatlrdllar!AJlAblraTKaH Kyn-Qopo Aldlgatkan I<~iiI-<toro Zavalll KiiI-<toro,enep-en6ec xaH-MHHeH, olor-olbOs can-minen, yarl olmii§ can ile,enKe-ooop anbI-MHHeH opko-boor aJ.l-minen ezilmi§ bogtir, ciger ile

15706am KeTepyn ryPAY AeHT. ba§ kotoriip turdu deyt. ba§lm kaldlrabildi.)KbmKblqbIH 6ambI Kapa-6HH CllkI<tm ba§IKara-biy At <tobalanmn ba§1 Kara-biy,aHaH Typyn MblHbl aHTaT: an an turup mIni aytat: Dna ~unu dedi:

'ATa~HbIH Kepy, Kyn-qopo, 'Atafimn kOlrii, KiiI-<toro, "Ugursuz KiiI-<toro,6y XbmKblHblH KeTYHAe bu cllkmm kotiindo bu at siiriisiiniin arkaslnda,

1575 QOnOK Kapa 6aHTan 6ap, <tolok kara bay tal bar, <tolak bir kara klsrak var,

omo 6aiiTanAbi MHHHnan, o~o baytaldl minipal, bu klsraga bin,6yrYH 6apbm 6yrYH Ken! biigiin banp biigiin kel! bugiin git, bugiin yine gel!6yryHHeH ceH Kanca~, biigiinnon sen kalsafi, Bir giinden <tok kallrsan,KOHAOH 6ambI~ KecneceM, koydoy ba§lfi kespesem, ba~lm koyun gibi kesmezsem,

1580cYYAaH KaHbI~TeKneceM, suuday kamfi tokposom, kamm su gibi dokmezsem,"Kapa-6HH" aTbIM KYPYCYH!' "Kara-biy" atlm kurusun!' Kara-biy adIm kurusun!"

An,nblraTKaH K ynqopo Aldlgatkan KiiI<toro Zavalll KiiI-<toro,qOnOK Kapa 6aHTanAbi <tolok kara I:,aytaldl <tolak kara klsragl,

MoHHYHaH 6aiinan afiAbl AeHT, moynunan bay lap aldl deyt, boynundan baglaYlp1585 KomKO anbln KenAH AeHT. ko~ko allp ~~eldi deyt. ke<teden <tadmna gottirdii.

)KHn KYHmKaH, XHn ono~ Cip kuy§kan, cip olofi ipten kuskunu, ipten kolanl

QaHAblpblHaH 6eKeH TapTbm anAbi AeHT, <tandmnan l>6ken tartlp aldl deyt, kammda slklca bagladl,YHAY KecTeH qyroHAY. iiydii kostoy <tugoydu. sonra da evine yollandI.)KeAHrepAHH 3p-KblS13 Cedigerdin IEr-klyaz Cediger'in oglu Er-klyaz

1590 AeMe onTypraH ryp6aH6bl? dofido olturgan turbaybl? meger dagmda oturmaml~ ml?

Kyn-qOpoHY Kepe KOHAY. KiiI-'toronu koro koydu. KiiI-<toro'nun geldigini gordti.)KeAHrepAHH 3p-KblS13 Cedigerdin Er-klyaz Cediger'in oglu Er-klyazKyn-qOpoHY qaKblpAbl Ktil-<toronu <taklrdl KiiI-<toro'yu <tagIrdl,Kyn-qopo canbm 6apAbi AeHT. Ktil-<toro sallp bardl deyt. KiiI-<toro hemen yanma gitti.

1595 )KeAHrepAHH 3p-KblS13 Cedigerdin Er-klyaz Cediger'in oglu Er-klyazqOnOK Kapa 6ai:h"anAaH <tolok kara baytaldan <tolak kara klsraktanOOAbipa TapTbm canAbI AeHT, oodlra tartllp saldl deyt, onu <tekip yere indirdi,

--=-,.,.~,j=

,

SEMJETEY 255

1I11i ,

lr..

I

Kyn-qOpOHYH TelllYHe3p-KbrSl3 MMHMn an~br ~ei1T,

1600 6yryHAarbr KenMqM

)K:e~Mrep~MH 3p-KbrSl3Kyn-qopoHY renm' ne,KOIII Ka6brpra Kbri1pMbr!AnAbfraTKaH K yn-qopo

1605 coronyn 6apbm xbrrbrn~br!)K:aTbm 3cm an~br ~ei1T,Kyn-qopo 6alll KeTepyn Kan~br ~eHT.

AH-qypeKKe 6ap~br ~ei1T.)K:aKillbr TYyraH aH-qYPeK

1610 K yn-qOpoHY KepreH~e,

KYH6ereH xep Kyn 6o~y,xanbrMan xanObrpT qOK 6on~y!-qbf~bIpbrrbrH xacnMbf;qbI~bIpraH YHYH 6acnMbI!

1615 AnAbIraTKaH K yn-qopoHY

6J1p KyqaKTan ~br ~ei1T:.AJiHanai1H K yn-qopo-qOnOK Kapa 6aH~br"MJ1HeHH!" ~ereH am'3ne,

1620 qbIp~aMan Kapa KeMeHTeH"KJ1Hei1H!" ~ereH TOH6'3ne?'bInan 6oopbr KelllY~y,3KM Kecy qMIIIMM,XOOH MHe, IIIOHa )KMn

1625 qbIp~aMan Kapa KeMeHTeH6YTYH~eH Kbrnbrn 6ep~J1 ~ei1T.EaHTanra MMH~H~ Kyn-qopo,

AH-qypeK Typyn ai1TTbr~ ~eHT:, AJiHanaHH K yn-qopo,

1630 aTbr~HbrH 6alllbrH 6ypa TYP,aCTbr~ xepre TYpa TYP!AJiCMaH KanraH xenern,3pTerH eTKeH xa~rbICbr,anT'aH KbInraH 6enerM,

1635 a CeHTeK qYHarbIelllTe6eH etJYH~e Kanap,KeKre6eH Kern Me Kanap!

3pece TapTbIn 3P xecce,aT xanbIH TapTbrn tJO~OHCO,

164036MH 6MpTaan KenHn 6aK!'ATKa MMH~M Kyn-tJopoXbrnKbrHbI KeCTeH can~bI ~eHT.Kyn KeqMrHn Kan~bI ~en,Toryc 6J1p~eH )KbrnKbItJbI

1645 Toryc aTTbI MHHHnTMp:

'Kyn-qOpoHYHtJO~ xypeKaTTaH TYHnan 6aTna~bI,6aH6HtJe 3pKeK 6ana ryyraHraKyn-qopo KOIIIKO )KaTnMbI!

1650 Kyn-tJopo ceHH OMOH6yc,ceHM~ 6alllbl~, Kyn-qopo,

Kill-~oronum to~iinoEr-klY1lZ minip aIdl deyt,

butundagll:epi~iCedigerdin Er-klyaz

kiiI-~oronu tepti'Ie,

ko~ kablrga klyradl!

AIdlgatkan KiiI-~or<?soyuIup bal'lp ciglidl !Catlp esti aldl deyt,

Kiil-~oro b~l§ kotoriip kaldl deyt.Ay-~iir6kk(j1 bardl deyt.

Cak~1 tuugan ay-~iirok

Kiil-~oronu korgondo,kiiybOgon cer kill boldu,

calmdap calblrt ~ok boldu!-

~Ifilrlgm ca5.padl;~Ifilrgan iiniin baspadl!

Aldlgatkan ][(iil-~oronubir ku~aktap aIdl deyt:

'Aynalayn I<~iil-~oro-~olok kara baytaIdl

"Mineyn!" dlegen atp'ele,~Irdama.l kala kementey

"Kiyeyn!" d4~gen tonb'ele?'Ilap boorl k()~iidii,eki kosii ~i~idi,

coon ine, ~ona cip

~Irdamal kara kementey

biitiindey klilp berdi deyt.

Bay taiga milrldifi Kiil-~oro,

Ay-~iirok tulrup ayttlfi deyt:

'AynaIayn K:iil-~oro,atlfimn ba~m bura tur,

astlfi cerge tufa fur!

Aysadan kal:gan celegi,ertegi O1:kon cafiglsl,all' ay kligan belegi,

a Seytek ~unagl

o~toboy o~iil1do kalar,kektebey keg;inde kalar!Erese tartlp e:r cesse,

at calm tartlp ~ofioyso,

ebin bir taap kelip bak!'

Atka mindi FCiil-~oro

cliklm kosto:y said. deyt.

Kul ke~igip lcaldl dep,

togus birdey clikl~1togus attl miniptir:

'Kiil-~oronun ~ofi curok

allay tuylap batpadl,baybi~e erkelc bala tuuganga

Kiil-~oro ko~ko catpadl!Kiil-~oro seni ofidoybus,senifi ba§lfi, ][(ul-<;oro,

Kill-~oro'nun gogsiineEr-kIyaz ~lkIp oturdu,ayagmdaki ~izme ile

Cediger'in oglu Er-klyaz,Kill-~oro'yu tekmeledi,bir ka~ kaburgaslrn kIrdl!Zavalli Kill-~oro

YlkIIIP yere Ylglldl!Yattlgl Jerde kendine geldi,Kill-~oro ba~lrn kaldlrdl.Ay-~iirok'iin JanIna vardl.Giizel dogan Ay-~iirok

Kill~oro'yu goriince,yanmayan her taraft kill oldu,parlaYlp kor gibi yandl!Bir agladl, bir agladl;aglamaslrn da bastlrmadl!Zavalll Kill-~oro'yukucaklaYlp sanldl:"Carnm Kill-~oro,~u ~olak kara kIsrakbineyim dedigin at mlydl?~u k~e astarll kara abagiyeyim dedi gin elbise miydi?"

Aglamaktan yiiregi eridi,iki gozii ~i~ti,kalm igne, yiin iplikle,ka~e astarll kara abaslrndikip diizeltti.Sen klsragma bindin Kiil-~oro,Ay-~iirok sen de ona ~oyle dedin"Ah sevgili Kill-~oro,atlrnn ba§ml ~evir,durdugun Jerde dur!kargldan kalan bu bayrak,ondan kalan yegane,altl aydan miras kalan,a Seytek kulakslzl,

hep o~ i~in ya~ayacak,allnmaml~ intikaml alacak.Biiyiiyiip erkek olunca,atl yelesinden ~ekip biiyiiyiince,bir bahane bulup gel de gor!"Ata bindi Kiil-~oro,at siiriisiine yollandl.Kole gecikti diye,dokuz at ~obarn hep birden,dokuz ata binmi~ti:

"Kiil-~oro'nun yilce gonlil,at gibi ~aha kalktl,baybi~e erkek dogurdu diye,Kiil~oro k~e ~admnda kalmadl !Kill-~oro seni lslah edecegiz,senin ba~ml, Kill-~oro,

MANAS DESTANI256

Kon 6aKaH-MHHeH COMAOH6yc!' kol bakan-minen somdoybus!' sopa ile ezecegiz!"Toryc 6HPAeH )KblnKblqbl Togus birdey cllkl~1 Dokuz at ~obam hep birden,Toryc tIOqMOP anAbi AeHT, togus ~~mor aldl deyt, dokuz sopa aldllar,

1655Toryc tIaan tIblKTbI AeHT- togus ~aap ~Iktl deyt- dokuzu birden vurdular.tIOnOK Kapa 6aHTaJIAaH ~olok kara baytaldan yolak kara kIsraktanKyn-tIopo TOl\Koryn )KblrbInAbl! Kill-~oro toiikogup clglldl! Kill-~oro yuvarlamp Ylklldl!Kyn-tIOpoAott 6aTblPAbi Kill-c;:orodoy batJrdl Kiil-<;oro bahadlrmaKonOTTory THKeHeK kolottogu tikenek vadideki dikenleri,

1660 KoKyttnaTbIn )KYMYPAY- kokuylatJp culdurdu- inleterek yoldurdular.OTYH anraH Kyn-tIopo, otun algan Kiil-~oro, Odun ta§lyan Kiil-~oro,°TTY )KaKKaH Kyn-tIopo, ottu cakkan Kiil-~oro, ate§i yakan Kiil-~oro,Ka3aH aCKaH K yn-tIopo, kazan askan Kiil-~oro, kazan kaynatan Kiil-~oro,KapAbl canrau Kyn-tIopo!- kardl salgan Kiil-~oro!- karl temizleyen Kiil-<;oro!

1665 Kep6ereHY Kep 60nJJ;y, korbogonii Icor boldu, bir gormedigi §ey mezar oldu,)Ke6ereHU 60K OOMY. cebegeni bok boldu. bir yemedigi §ey bok oldu.A CeHTeK tIYHarbl, A Seytek ~unagl, A Seytek kulakslzl,anTbl KYHAeH "An!" Aen, altl kiindon "Ata!" dep, altJ giinllik iken baba dedi,3KU KYHAeH "3He!" Aen, eki kiindon "Ene!" dep, iki giinllik iken ana dedi,

1670 tIblpnblKTaH )Kaa KbinraH TYp6aH6bl, ~lrplktan caa kllgan turbaybl, degnekten yaylar yaptl,tIblAeH OKTH KbinraH TYp6aH6bl? ~lden okty kllgan turbaybl? kaml§tan da ok yaptl.'KaK!' 3TKeH Kapra KoHroH )KOK, 'Kak!' etken karga koygon cok, Gak diyen karga blrakmadl,'KYK!' 3TKeH KYCKYH KoHroH )KOK! 'Kuk!' etken kuskun koygon cok! guk diyen kuzgun koymadl!ManblH 6up Ae6e KbinbIn )KUHAbl AeHT ,Adalm bir dobO klllp ciydl deyt, Helal yiyecegi tepe gibi Ylgdl,

1675 )KapAbI-MUHeH )Ka6blpKaH cardl-mineIlI cablrkay fakirler ile muhta~lar,CeHTeK anKbl1ll anbIn )KaTT'3ne! Seytek alkl§ allp catt'ele! Seytek'i alkl§ ile yad ettiler.

AnAbiraTKaH Kyn-tIopo Aldlgatkan Kill-~oro Zavalll Kiil-~oro)KbInKbltIbl-MUHeH )KYPAY AeHT, cllkl~l-minen ciirdii deyt, at ~obanlanyla ya§lyordu.Ka6aKKa )KyrypreH TYp6aH6bl? kabakka ciigiirgon turbaybl? Kuytu bir ko§eye ko§tu,

1680 Y CTYHAery )KaMaH KeMeHTeH Ustiindogii caman kementey iistiindeki ~irkin abaYITbiTbIn anraH Typ6aH6bl? tltlp algan turbaybl? didikleyip paraladl.OTOO 6alllbi Kapa-6HH, Otoo ba§l Kara-biy, Otagm ba§l Kara-biy'eara )Kyrypyn KenreH TYp6aH6b1? aga ciigiiriip kelgen turbaybl? ~Iklp geldi.'AHHanattH Kapa-6HH, 'Aynalayn Kara-biy, "Camm Kara-biy,

1685 6up 6attTaJIAbi 6epCel\QH! bir baytaldl bersefi~i! bana bir kIsrak versene!MeH YHYMe 6apaHH! Men iiyiimlo barayn! Evime bir gideyim!YCTYMAery KeMeHTeH Ustiimdogil kementey Uzerimdeki aha)KHK )KHrHHeH 6enYHAY, cik ciginen boliindii, diki§lerinden hep aynldl,

AH-tIypeKKe 6apaHH! Ay-<;iirokko barayn! Ay-~iirok'e gideyim!1690 )l(OOH uHHe, IllOOHa )lCHn, Coon iyne, §oona cip, Kalin igne, yiin iplikle

opoo 60nco, caHAblpbln, oroo bolso, saydmp, deliklerini orsiin,Kattn anbm KeneHH!' kayta allp keleyn!' tekrar doniip geleyim!"Kapa-6utt Typyn aHTaT AeHT: Kara-biy turup aytat deyt: Kara-biy dedi ki:'Anl\HbIH Kepy, K yn-qopo, , Atafimn korii, Kiil-<;oro, "Ugursuz Kiil-~oro,

1695 Tepel\ 3neM, KeqHpAHM, terefi elem, k~irdim, vadi dedim atlattlm,Tel\UC 3neM, eTKycTYM! tei'iis elem, otkiistiim! deniz didim g~irdim!EyrYH 6apbIn 6yrYH Ken!- Biigiin banp biigiin kel!- Bugiin git, bugiin gel!EyryHHeH ceH KanCal\, Biigilnnon seD kalsai'i, bir giinden fazla kallrsan,KOMOH 6alllbiMbi KecneceM, koydoy b:a§lfidl kespesem, ba§lm koyun gibi kesmezsem,

1700cYYAaH KaHblMbl TeKneceM, suuday kamfidl tokposom, kamm su gibi dokmezsem,"Kapa-6HH" aTblM KYPYCYH!' "Kara-biy" atlm kurusun!' Kara-biy adlm kurusun!"qonoK Kapa 6aHTanAbi yolok kara baytaldl yolak kara klsraglK yn-qopo MHHHn anAbI, Kill-~oro minip aldl, allp bindi Kiil-~oro,YHAY K6CT6H qyroHAY. iiydii kostoy ~ugoydu. evine ko§turdu.

1705 YHr6 KHpun 6apAbi AeHT. Uygo kirip bardl deyt. Yardl girdi evine.

SEMI~TEY 257

I

'~i'" "

Cedigerdin :Er-kIYazbir ~akIrtlp aldl deyt,yolok kara baytaldanoodlfa tartlp saldl deyt,t6§iin6 miniip aid! deyt,ko§ kablfga klyrattl, '

616r, 61b6s I:an-minen

Kiil~oro bal§1n k6t6rdii,Ay-~iirokk6 bard! deyt.

tIap aylt!ii j\.y-~iir6k:'Aynalayn Kill-~oro,~olok kara baytaldl

"Mineyn!" degen atp'ele,iistiiiidogii l<:ementey"Kiyeyn!" degen tonb'ele?Argam cam:an kuuruldu,amallm caman tiig6ndii.At anbas ay tuuar,atka salkin kiln tuuar-asnii cerge iura tur!'

Cak§1 tuugan Ay-~iir6kSeytekti emi ~ak1rdl:

'Aysadan kalgan celegim,caiilstan alt'ay kalgan belegim,soottan kalE:an kuyaglm,caiilstan kal,gan tuyaglm!-A Seytek ~ulnaglm,

kar~lgamrnn kanan,tuygunumnun tum~ugu,"Too-toruga minem!" dep,d6iid6 oltur!~an atanaiylap ~Iglp t,ara her,moynun ku~:aktap ala k6r!

Too-toruga minbeseii,anp salgan ok bolsoii,~1~lp salgan bok bolson,menin enelijgim kurusun!'Bala oynop ketip kaldl deyt,Kill-~oro at~~a minip aid I deyt,Kill-~oro keltip bara catkarnnbala k6r6 ko'ydu deyt,

Ay-~iirijktiin aytkan kepteribalarnn esine tii§6 kaldl deyt.D6iid6 oltur,gan KIyazgaSeytek iylap' ~lglp bardl deyt:'Aynalayn ateke,Too-toruga men minem,Cllkl ko§o men baram!'Moynunan ~~u~aktap alat.

Cooigerdin I~r-klyazKill-~oronu craklrdl.Aldlgatkan Kill-~oro:'Lepay takslir?' deydi deyl.Anda ayttln Er-klyaz:

)l(eAHrepAHH 3P-KbISl36Hp qaKbIpTbIU aJlAbI AeUT,qOnOK Kapa 6aUTaJIAaH

OOAbIpa TapTbIU CaJlAbI AeuT,1710 TeIlIYHe MHHHn aJlAbI AeuT,

KOIlI Ka6bIpra KbIupaTTbI,

enep, en6ec xaH-MHHeHK yn-qopo 6aIlIbIH KeTepAY,

AU-qypeKKe 6apAbI AeuT.1 715 tnan aUTTbI~ AH-qypeK:

, AHHaJlaUH K yn-qopo,

qOnOK Kapa 6aiiTaJIAbI

"MHHeuH!" AereH am'3ne,

yCTyMery KeMeHTeU

1720 "KHueuH!" AereH TOH6'3ne?

ApraM xaMaH KyypynAY,

aMaJlbIM xaMaH TYreHAY.

AT apbI6ac au TYyap,

aTKa canKbIH KYH TYyap-

1 725 aCTbI~ xepre Typa TYP!')l(aKIIIbI ryyraH AH-qypeK

CeuTeKTH 3MH qaKbIPAbI:, AHCMaH KanraH xenemM,

xa~bICTaH anT' au KaJlraH 6enerHM,

1730 COOTTaH KaJlraH KYSIrbIM,

xa~bICTaH KaJlraH TYSirbIM!-

A CeuTeK qYHarbIM,

KapqbIraMHbIH KaHaTbI,

TYurYHYMHYH TYMqyry,1735 "Too-Topyra MHHeM!" Aen,

AeMe onTYpraH aTa~aHunan qbIrbIU 6apa 6ep,

MOUHYH KyqaKTan aJla Kep!

Too-Topyra MHH6ece~,1740 aTbIU CaJlraH OK 6onco~,

qbIqbIU CaJlraH OOK oonco~,

MeHHH 3HenHrI1M KYPYCYH!'

EaJla ouHon KeTHn KaJlAbI AeuT,

Kyn-qopo aTKa MHHHn anAbl AeuT,

1745 K yn-qopo Kemn 6apa xaTKaHbIH

6ana Kepe KOMY AeuT,

Au-qypeKTYH aUTKaH KenrepH

6aJ1aHbIH 3CHHe TYIIIe KaJlAbI AeKT.

AeMe onTYpraH KbISl3ra1750 CeKTeK Hunan qbIrbIn 6apAbI AeUT:

, AHHaJlaUH aTeKe,

Too-Topyra MeH MHHeM,

XblnKbI KOIlIO MeH 6apaM!'

MOKHYHaH KyqaKTan aJlaT.

1755 )l(eAHrePAHH 3P-KbISl3

Kyn-qOpoHY qaKbIPAbl.AnAbIraTKaH Kyn-qopo:'nenau TaKcblp?' AeMH Aei1T.

AHAa auTTbI~ 3P-KbISl3:

Cediger'in oglu Er-kIyazonu JanIna ~aglrdl,~olak kara kIsraktan

~ekip a§aglya indirdi,gogstintin tisttine ~Iktl,

birka~ kaburgasml ~atlrdattl,cant clkml§ biT halde

Kill~oro ba§lru kaldlrdl,Ay-~tirok'tin JanIna yardl.Aglayarak dedin ki Ay-~tirok:"Canlm Kill-~oro,~olak kara kIsrakbineyim dedigin at mlydl?-5u tisttindeki ahagiyeyim dedigin elbise miydi?Gtictim artlk ttikendi,~arem artIk kalmadl.Atlann yorulmayacagl ay dogar,atlarl serinletecek gtin dogar,Durdugun Jerde dur!"Gtizel dogan Ay~tirok

Seytek'i §imdi ~aglrdl:"Kargldan kalan bayraglm,biricikten altl ayllk kalan yadiganm,silahtan kalan zlrhlm,biricikten kalan eyladlm!Ah benim Seytek kulakslzlm,kartallmm kanadl,beyaz atmacamm gagasl,Too-toru'ya bin dedagda duran babam

aglayarakkucakla da boynuna sanl!

Too-toru'ya binmezsen,kaybolup giden biT ok olacaksan,sl~llml§ bir bok isenbenim anallglm kurusun!"

<;ocukoynayarak ~lklp gitti.Kill-~oro ata hindi,

Kill~oro giderken~ocuk onu gordti,Ay-~tirok'tin soyledigi soller~ocugun aklma geldi.Dagda oturan Klyaz'a

Seytek aglayarak gitti:"Carum babaclglm,

Too-toru'ya bineyim de,at stiriisiiniin JanIna gideyim!"

KucaklaYlp boynuna sanldl,Cediger'in oglu Er-klyazKill-~oro'yu ~aglrdl.Zavalll Kill-~oro,"Arzun nedir, efendim?" dedi.0 zaman dedin ki Er-klyaz:

~

MANAS DESTJ\NI258

18

18

1760 'A~HbIH Kepy, qHKTHP KYn,ceHHH KbinraHbI~ Kell 6onroH,

KbIn6araH HUIH~ JKOK 6onroH!-

EanaHbI TOQ-TOpyra MHHrn3HII,

JKbInKbIra anbIIl 6apbIIl,

1765 yq KYH )I(bInKbIAa JKaCCbIH!

Yq KYHAeH KHiiH, Kyn-qopo,

yiiro 3ne~ anbIIlKen!

Yq KYHHeH KHiiH anbIII Ken6ece~,

KoiiAoii 6aUIbI~ KeClleceM,

1 770 cYYAaii KaHbI~ TeKlleceM,MeHHH "Ap-KbiSI3" aTbIM KYPYCYH!'

AnAbIraTKaH K yn-qopo

6anaHbI 3pqHTHil aJJAbi AeiiT,

)KbInKblHbI '!eHAell 6apA'3ne.

1775 AHAa aiiTTbI~ Kyn-qopo:, AiiC3]\aH KaJlraH JKenernM,

JKaWbICTaH KanraH 6enernM,

3 CeiiTeK qYHarbIM,

KepreH KYHYM KYPYCYH,1780 HqKeH CYYM KYPYCYH!

YiiAeH KaiiTbIII KenreHAe,

TOryC 6HPAeii JKblnKbIqbI

JKOnYMaH TOCYII KblnbIqbI,qOnOK Kapa 6aKraJIAaH

1785 JKblra qaall canbIqbI!'

AHAa CeiiTeK TYPYII aiiTaT:, AiiHanaiiH K yneKe,

apMaHcbIc AYYHe 6ono6y,aJKanCbIC KHUIH ene6y?

1790YKypYK-MHHeH ceHH OHAOCO,

aii-6anKa-MHHeH COMAOp6YC!'

AHAa aiiTTbI~ Kyn-qopo:, AiiHanaiiH qYHarbIM-

TapTKaHbIHa HUIeHAHM,Taiiqa MeAep 6aiinMblM:

1795 aiiTKaHbIHa HUIeHAHM,

a~a MeAep 6aiinaAbIM!'

AnAbIraTKaH K yn-qopo

cyiiHreHAeH Aar'3neqOnOK Kapa 6aiiTanAbI,

1800 aii6bIp-UIaii6bIp JKoprocy

JKOprocYHa canAbI AewT.Toryc 6HPAeii JKblnKbIqbl

TOryC KenHIl qaIIT'3ne-

qOnOK Kapa 6aKraJIAaH

1805TO~KOlOll 6apbIIl JKblrbInAbI.CeiiTeK qYHaK 6y 6ana

3UIHK 3HAYY aii-6anra

KonYHaH 3MH anAbI AeRT,

Toryc 6HPAeR JKbInKbIqbl

1810 JKbIra qaall canAbl AeRT!

)KepAe JKaTKaH K yn-qopoHY

aTKa MHHrHCHIl aJlAbI.

18

18

18

8

18

18~

185

, Atafimn korii, ~iktir kul,

senin kIIgamfi kop bolgon,kllbagan i§ifi cok bolgon!-Balam Too-torug:a mingizip,

ctlkIga altp banp"ii~ kiln ctlkIda ca5:sm!U~ kiindon kiyn, Kill-~oro,ilygo elefi altp ke.l!U~ kiinnon kiyn altp kelbesefi,

koydoy ba§liil kespesem,suuday kamfi tok:posom,menin "Ar-kIyaz" aum kurusun!

Aldlgatkan Kiil~orobalanl er~itip aldl deyt,ctlkIru ~endep bard'ele.Anda aytufi Kill~;oro:

'Ay_sadan kalgan celegim,cafiglstan kalgan belegim,e Seytek ~unaglm,korgon kilnilm kurusun,i~ken suum kuru~;un!

Uydon kayup kelgende,togus birdey CtlkJl~lcoluman tosup kllt~l,~olok kara baytaldan

clga ~aap salt~l!'Anda Seytek turup aytat:, Aynalayn Kiilo1~o,

armanSlS diiiino bolobu,acalsls ki§i olobii?Ukuruk-minen sl~ni ofidoso,ay-balka-minen somdorbus!'Anda ayttlfi Kiil-~oro:

'Aynalayn ~unag;lm-tartkaruna i§endim,

tay~a mecler bayladlm:

aytkamna i§endilm,at~a meder baylrudlm!'

Aldlgatkan Kiil~;orosiiyngondon dag'ele~olok kara baytaldl,

ayblr-§ayblr cor!~osucorgosuna saldl deyt.

Togus birdey cllkl~ltogus kelip ~apt'ele-~olok kara baytaldan

tofikoyup banp Clglldl.Seytek ~unak bu balae§ik endiiii ay-balgakolunan emi aldl deyt,

togus birdey cll\<ll;:lclga ~aap saldl deyt!Cerde catkan KUI~oronuatka mingisip alldl. .

"Ugursuz, mel'un kul,

yaptIgm i§ler ~ok oluyor aruk,yapmadlgm i§ kalmadl!

yocugu Too-toru'ya bindir,at siiriisiiniin yamna gotUr,ii~ giin siiriide yatsm!

U~ giinden sonra, Kiil-~oro,onu al eve getir!u~ giin sonra getirmezsen,

ba§lm koyun gibi kesmezsem,kamm su gibi dokmezsem,

, Er-kIyaz adlm kurusun!"

Zavalh Kiil-~oro,~ocugu beraberinde gotiirdii,

siiriiye yakla§ular.0 zaman Kiil-l;oro dedin ki:"Kargldan kalan bayraglm,biricikten kalan yadigarlm,a Seytek kulakslzlm,omriim kurus un,i"c;tigim su kurusun!Evden doniip geldigimdedokuz at ~obanl hep birden,

yolumu gozleyecekler,~olak kara kIsraktanbeni yere Ylkacaklar!"0 zaman Seytek dedi ki:

"Ey evgili Kiiloko,aClSlZ diinya olur mu,ecelsiz insan olur mu?Sopa ile sana ders verirlersebiz de onlarl balta ile dograrlz!"0 zaman Kiil-~oro dedin ki:"Camm kulakslzlm,aDana giivendim, ~ocuk gibi iimit

besledim,sozlerine gtivendim,timitle ya§adlm!"Zavalh Ktil-~oro,

sevin~ i~inde~olak kara klsragl,yiiriik aumrahvan ytiriiyti§tine blraktl.Dokuz at ~obam hep birden,dokuzu birden gelip saldlrdl.yolak kara kIsraktan

devrilip yere Ylklldl.Seytek kulakslz, bu ~ocuk,kapl kadar enli ay baltaYI§imdi eliDe aldl,dokuz at ~obamm her birden,

vurup yere Ylku!Yerde yatan Ktil-l;oro'yuala bindirdi.

Documents

MANAS DESTANI - Turuz · 2018-07-13 · SEMETE1{227murapimnan aynlbaymm! Alip kelgen Tay-buurul, anI colunan cobc)ymun!' Tulu boyun top\;ulap Ka~Ip ketken kIl~k ~oro Semetey em kUlldu