Matja dhe Monitorimi i Sedimentimit në Basenin e

Bovillës (Tiranë) dhe Ulzës (Mat)

Dr. Abdulla Diku

Menaxher projektesh, DIAVA CONSULTING shpk

Kuadri i prezantimit

• Hyrje • Objektivat e studimit • Hipoteza e punimit • Metodologjia • Zona e studimit • Parcelat e monitorimit te erozionit • Marrja dhe analizimi i mostrave te sedimentit • Percaktimi i kostos ne vend te erozionit. • Percaktimi i vlerës potenciale te erozionit të tokës • Intervistimi i grupeve te interesit ne zonen e projektit • Parametrat qe te maten

Pergjithesime

Kuadri i studimit • Shqipëria ka ndërmarrë studime për të identifikuar metodologji për

vlerësimin e dy lloje të pagesave për shërbimet mjedisore; 1. për menaxhimin e qëndrueshëm në pjeset e siperme te bazeneve

me qellim qe te perfitojne edhe aktoret e zonave qe jetojne ne pjeset e poshtme te tyre; dhe

2. për menaxhimin e qëndrueshëm dhe shfrytëzimin e pyjeve dhe prodhimeve të tyre prejpërfitimeve nëpërmjet sekuestrimit te karbonit dhe zvogëlimin e përdorimit të lëndëve djegëse fosile.

• Studimi mbi matjen e sedimenteve dhe monitorimin e erozionit ne Ujmbledhesin e Ulzes ka nisur nga Janari i vitit 2016, dhe do te zgjase per tre vjet. Ky studim eshte vazhdim in je studimi te meparshem te projektit te BB-PROFOR dhe qe ishte zbatuar nga CNVP ne bashkepunim me partnere te ndryshem, dhe bazohet ne Menaxhimin e Qendrueshem te Pyjeve dhe menaxhimin e burimeve ujore në Ujembledhesin e Ulzës.

Hyrje; Erozioni dhe Sedimentimi

• Erozioni (shkaku)

• Erozioni eshte largimi i shtreses se siperme te tokes nga: uji, graviteti, akulli, era.

• Sedimentimi (pasoja)

• Sedimentimi është një proces fizik i depozitimi te grimcave te ngurta ne zona te caktuara, kryesisht ne liqene dhe rezervuaret e ujit.

Kush e shkakton erozionin?

• Klima (Reshjet, Ngrija-shkrirja-thatësira, Era)

• Toka (Struktura, Tekstura, Lenda organike, Pershkueshmeria ujore)

• Topografia (Pjerresia, Gjatësia e shpatit te pjerret, Forma)

• Mbulesa e tokes (Shkalla dhe lloji i mbuleses se tokës me bimesi)

Ndikimet e erozionit

• Erozioni i tokes - nje kercenim kombetar” (H.H. Bennett, 1928).

• Efektet ne vend: reduktimi i thellesise se tokes, humbja e lendes organike dhe ushqyesve te bimeve, dhe reduktimi i aktivitetit biologjik.

• Efektet jashte vendit: mbushja e rezervuarve, demtimi i rrugeve dhe strukturave te tjera, etj.

• Humbja vjetore e tokes: 20-70 t/ha (World Bank, 2007).

• Kostoja vjetore e erozionit: 60 milion US $ /vit ose 86 US $ per 1 ha te tokes bujqesore (Binaj et al. 2012).

Ndikimi i erozionit ne jetegjatesine e rezervuarit

te hidrocentralit te Ulzes

129.5 m

128.5 m

2013

55 vjet te funksionimit

Matja e thellesise ne rezervuarin e Ulzes

Sedimentimi ndikon ne kapacitetin ujembajtes te rezervuarit te hidrocentralit . (Mbushja vleresohet ne rreth 40 milion m3 sedimente)

Nga studime te meparshme, tregohet se mbushja me sedimente vleresohet ne rreth 40 milion m3 sedimente, ose 35% e volumit te rezervuarit).

Objektivat e studimit

Objektivi i pergjithshem: Te studioje erozionin e tokes ne lidhje me topografine dhe mbulesen bimore ne basenin e Bovilles dhe Ulzes per te siguruar te dhena sasiore per humbjen aktuale te tokes dhe tendencen e saj, te cilat mund te perdoren per llogaritjen e pageses per sherbimet mjedisore dhe per te ndihmuar permiresimin e planifikimit te perdorimit dhe ruajtjes se tokes.

Objektivat specifike: • Te percaktoje sasine e tokes qe humbet aktualisht nga erozioni ujor dhe

vleresoje dhe tendencen e humbjes ne zonen e studimit. • Te percaktoje koston ne vend te erozionit te tokes ne basenin e Ulzes. • Te analizoje lidhjen midis erozionit te tokes dhe perdorimit te tokes ne

zonen e projektit. • Te rrise ndergjegjesimin ndermjet fermereve, perdoruesve te ujit,

autoriteteve kombetare ose lokale per rendesine e aplikimit te praktikave te mira te menaxhimit dhe pageses per sherbimiet mjedisore per ekonomine dhe ekologjine e zones

Shkaku Pasoja

Zona e studimit – Bazeni i Lumit Mat Baseni lumit Mat eshte nje sistem dinamik i shkembimit te flukseve te rrjedhieve ujore dhe shtresave te tokes

BOVILLA

Metodologjia • Eksperimentet jane ngritur ne 7 tipe te perdorimit te tokes (Pyje, pyje te

degraduara, siperfaqe te kullotura, siperfaqe te mbikullotura, toke bujqesore, pemtore, siperfaqe boshe)

• 4 klasa pjerresie (0-20%, 21-40%, 41-60% dhe mbi 60%).

• Parcelat e erozionit kane forme te rregullt & parregullt, siperfaqe rreth 100 m². Ne fund parcelat kane nje fuçi me volum prej 200 l).

• 45 siperfaqe prove ne Ulëz dhe 25 ne Bovillë

Tipi i tokes

Pjerresia % sip eksperimentale sipas fshatrave

F.1 F.2 F.3

0-20% 21-40% 41-60% > 61% 0-20% 21-40% 41-60% > 61% 0-20% 21-40% 41-60% > 61%

Chromic cambisoil 4 4 1 5

Regosoil 1 1 1 1

Rendzina 1 1

Cambisoil 3 1

Colluvial soil 1 1

Luvic cambisoil 2 2 1 1 1

Luvisoil 1 1

Haplic cambisoil 1 2

Klasifikimi i siperfaqeve eksperimentale sipas tipit te tokes dhe pjerresise se terrenit

3

1

2

0 0 0

5

1 1

4

2

4

1 1 1

5

0 0

1

0

4

0 0 0 0 0 0

1

0

1

2

3

4

5

6

Nu

mri

sip

pr

eks

pe

rim

en

tale

Fshati Lis

Fshati Suc

Fshati Kurdari

Klasifikimi i siperfaqeve prove sipas perdorimit te territorit

3

1

2

0 0 0

5

1 1

4

2

4

1 1 1

5

0 0

1

0

4

0 0 0 0 0 0

1

0

1

2

3

4

5

6

Nu

mri

sip

pr

eks

pe

rim

en

tale

Fshati Lis

Fshati Suc

Fshati Kurdari

Klasifikimi i siperfaqeve prove sipas perdorimit te territorit

Marrja dhe analizimi i mostrave te sedimentit

• Pas çdo reshje behen keto matje: • Volumi i ujit (ne litra). • Permbajtja e fuçise perziehet dhe merren 3 mostra ne

shishe plastike prej 0.5 litra (1.5 litra ne total per fuçi) • Uji bashke me sedimentet lihet te dekantoje per rreth 48

ore dhe pas largimit te ujit te paster permbajtjet e tri shisheve mblidhen ne nje ene me kapacitet 1 liter, qe me tej lihet te dekantoje per rreth 1 jave.

• Matet sasia e sedimentit ne ene per te gjetur volumin e tij. • Sedimenti vendoset ne nje ene 1 liter, ku sedimentet e

prodhuara gjate nje viti nga çdo parcele erozioni mblidhen se bashku.

• Behet lidhja ndermjet; perdorimit te tokes, pjerresise, intensitetit te reshjeve dhe sasise se sedimentit

Marrja dhe analizimi i mostrave te sedimentit

• Ne fund te vitit, matet volumi total i sedimenteve dhe percaktohet permbajtja e lendes se thate ne termostat ne 105oC dhe sedimentet analizohen ne laborator per permbajtjen e lendes organike, N, P, K.

Percaktimi i kostos ne vend te erozionit. • Behet duke perdorur metoden e kostos së zëvendësimit: • KE= HU*ÇU Ku: HU = Humbja e ushqyesve të bimëve (ton) dhe ÇU = Çmimi i tregut për ushqyesit e bimëve (US$/ton). ÇU = CP/PU • Ku: CP = Çmimi i tregut për plehun kimik (US$/ton). • PU = përmbajtja e ushqyesve në 1 ton pleh kimik (ton)

Percaktimi i vlerës potenciale te erozionit të tokës

• Përdorimi i Ekuacionit Universal te Humbjes se Tokës te Rishikuar (RUSLE)

• A = R * K * LS * C * P Ku; • A– Humbja e tokës në ton/ha/vit • R- faktori eroziv i reshjeve • K- faktor i erodimit të tokës • L- faktori i gjatësisë së shpatit • S- faktori i pjerrësisë së shpatit • C- faktori i menaxhimit të mbulesës • P- faktori i mbeshtetjes së praktikave te perdorimit te tokes

Analiza kimike e mostrave te tokes dhe matja e sedimenteve ne laboratorin e UBT

Matje te tjera;

• Parametrat qe maten: • Volumi i ujit dhe sedimenteve ne fuçi. Thellesia e rrjedhes siperfaqesore: HRS = VRS / SPE, ku: • VRS: volumi i rrjedhes siperfaqesore. • SPE: siperfaqja e parceles eksperimentale. Koeficienti i rrjedhjes: KR = (VR / P) * 100, ku: • VR: Volumi i rrjedhes siperfaqesore. • P: reshjet e përgjithshme. Volumi i sedimentit te gërryer: VS = THS * SPE, ku: • THS: thellësia e sedimenteve. Humbja e tokës ( gr/m2): HT = PS/SPE, ku: • PS: pesha e sedimenteve: • Te dhenat e humbjes se tokës konvertohen ne t/ha.

Intervistat me fermeret

Informacionit per:

• Bimet e kultivuara.

• Klasat e përdorimit te tokës.

• Kërkesat e blegtorisë për foragjere.

• Klasat e pjerresise se tokës bujqësore.

• Metodat e plugimit te tokës.

• Sasine e ujit të përdorur për ujitje

• Sasinë e plehrave të përdorura.

• Gatishmërine e aktorëve ne zone për të paguar për kontrollin e erozionit

Matja e erozionit ne token e abandonuar

- Matja erozionit eshte bere bazuar ne matjen e profileve te seksioneve terthore te kanaleve te erozionit brenda siperfaqes. -Kjo siperfaqe ka qene perdorur deri ne vitin 1990 si toke bujqesore por mungesa e kanaleve kullues ne te ka bere qe erozioni ujor te shkaktoje mjaft gerryerje. - Siperfaqja ne pjesen e siperme qe nuk ka shenja erozioni eshte konsideruar si pika 0 ne vleresim. - Volumi i tokes se gerryer eshte llogaritur rreth 1450 m3 (e.g. 58 m3 ne vit) ose 1160 m3 per 1 ha (46.4 m3/ha/vit).

Ndikimi i perdorimit te territorit ne sedimentim

Klasat e

perdorimit

territorit

Volumi i sedimenteve (dm3/ha)

Volumi sedimenteve

(dm3/ha)

I II III Total

Mesatar

per

siperfaqe

prove

Kullote 53.32 25.82 79.14 5.3

Pyll 24.27 20.8 40.23 85.3 4.4

Toke bujqesore 15.38 27.15 42.53 10.6

Toke e zhveshur 4.41 34.4 14.4

Plantacione 19.2 69.22 88.42 22.1

Kullote me pyll 4.79 4.79 4.8

Pyll me kullote 9.27 9.27 9.3

Pyll i degraduar 52 52 26.0

Totali 116.55 92 176.48 385.03

Ju faleminderit!

Dr.Abdulla Diku

Diava Consulting

www.diava-consulting.com

adiku@hotmail.com

info@diava-consulting.com