Matomeni Nigrita Emfyliou

8/19/2019 Matomeni Nigrita Emfyliou

1/12

Matomeni Nigrita Emfyliou

Η Ματωμένη Νιγρίτα του Εμφυλίου ( Μια διερεύνηση τραγικών γεγονότων , από τον Γ . Μπαρτζούδη)

Με την έναρξη του εμφυλίου (31.1.1946, επίθεση ανταρτών στο Λιτόχωρο), η

περιοχή Νιγρίτας γίνεται πεδίο εμφυλιακών συγκρούσεων. Στα γύρω βουνά αρχίζουν

τη δράση τους ανταρτικές ομάδες με αρχηγό τον Διπλαράκο, παλιό Ελασίτη.

Η χωροφυλακή Νιγρίτας εκτελεί επανειλημμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις

στα λημέρια των ανταρτών, όπως αναφέρουν οι εφημερίδες της εποχής (εφημ.

Εμπρός, 12.9.1946, 6.2.1947, 10.6.1947).

Προς υποβοήθηση της χωροφυλακής, η στρατιωτική διοίκηση ιδρύει, κατά το

πρώτο 6/μηνο του 1947, ένοπλες ομάδες από τοπικούς «εθνικόφρονες» πολίτες, τους

Μάυδες, σε όλα σχεδόν τα χωριά (και στη Νιγρίτα). Αποκλειστικός σκοπός των

Μάυδων ήταν η υπεράσπιση των χωριών τους από επιθέσεις ανταρτών. Το πλήρες

όνομά τους ήταν Μονάδες Αυτοάμυνας Υπαίθρου (ΜΑΥ). Κατά τον Κ .Πασχάλη,

υπεύθυνος για την οργάνωση των Μάυδων στην περιοχή Σερρών ήταν ο ταγματάρχης Σπυρίδης1 που είχε ενταχθεί στο δυναμικό των αξιωματικών της 35ης

Ταξιαρχίας.

Ο γράφων θυμάται ότι στην περιοχή Νιγρίτας (από Τερπνή έως Τριάδα) δρούσαν,

συμπληρωματικά με τους Μάυδες, τα κινητά «αποσπάσματα» του Νεραντζή

Θεοχαράκη και του Παπούλια (Ζαπρούδη), υπαγόμενα προφανώς στον Σπυρίδη. Το

«επίσημο» όνομά τους φαίνεται ότι ήταν Μονάδες Αποσπασμάτων Διώξεως (ΜΑΔ).

Αλλά και σε ολόκληρη τη Χώρα, οι εξελίξεις στη διάρκεια του καλοκαιριού του

1947 είναι ραγδαίες. Στις 9.7.1947, και ενώ υπήρχαν φήμες για αθρόα έξοδο

κομμουνιστών στο βουνό, γίνονται μαζικές συλλήψεις2 χιλιάδων αριστερών σε όλη

την Ελλάδα.

Στην πολύπαθη Νιγρίτα, ο εμφύλιος θα αποκαλύψει το τρομακτικό του πρόσωπο

την «21 Ιουλίου 1947: Αποφράδα μέρα», όπως την ονομάζει ο Παύλος Τσακιρίδης στο βιβλίο του « Όταν ο χρόνος αφηγείται...». Αποφράδα, διότι κατά τη διάρκεια

εισβολής ανταρτών μέσα στην πόλη, δολοφονήθηκαν αγρίως δεκάδες άμαχα θύματα,

όπως εκτίθεται στη συνέχεια, ενώ ταυτόχρονα έγιναν παρανάλωμα του πυρός πολλά

σπίτια κλπ.

Σημειώνεται ότι η καταγραφή σημαντικών ντοκουμέντων, που παραθέτει ο

Τσακιρίδης για την «αποφράδα μέρα», αποτελεί τη βάση για τη διερεύνηση που

ακολουθεί. Χρησιμοποιούνται βεβαίως και άλλα πρόσθετα ντοκουμέντα, που

βοηθούν ώστε να φωτιστεί όσο το δυνατόν περισσότερο η σκοτεινή αυτή υπόθεση.

1 Ο Σπυρίδης ανήκε στην Π.Α.Ο, μέχρι το τέλος του 1943. Τότε, λόγω παύσης κάθε βοήθειας από τους Άγγλους, η ΠΑΟ διέλυσε τα ένοπλα τμήματά της. Ο Σπυρίδης δεν υπάκουσε και δέχτηκε οπλισμό από τους Γερμανούς, οπότε η ΠΑΟ τον απεκήρυξε. Στο δεύτερο 6/μηνο του 1944 το συμμαχικό

στρατηγείο (ταγ/χης Μίλλερ) τον συμπεριέλ αβε στις Εθνικές Ομάδες Ανταρτών, παρέχοντας πρόσθετο

οπλισμό κλπ. Στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1944, οι ομάδες αυτές, υπό τον συν/ρχη Παπαπέτρου,πέρασαν τον Στρυμόνα, προκειμένου να ενωθούν με τις δυνάμεις του Τσιαούς-Αντών και να διεκδικήσουν από τον ΕΛΑΣ την «απελευθέρωση» της Αν. Μακεδονίας. Ένα τμήμα (περίπου 350ένοπλοι), παγιδεύτηκε και συνελήφθη από τους Βουλγάρους, που τους παρέδωσε στο ΕΑΜ Σερρών. Όλοι φυλακίστηκαν και στη συνέχεια σφαγιάστηκαν στο δρόμο προς Βροντού. Ο Σπυρίδης όμως, μαζί με τον ταγ/ρχη Κοτρίδη κ .ά, που αποτελούσαν προπομπό του τμήματος, κατόρθωσαν να ενωθούν με τον Τσιαούς-Αντών. Σύμφωνα με τον Κ .Πασχάλη, με την ίδρυση του «Εθνικού Στρατού», ο Σπυρίδης περιελήφθη στον Β’ Πίνακα αξιολόγησης αξιωματικών (που υστερούσαν σε «αυταπόδεικτη»

εθνικοφροσύνη) μαζί με όσους είχαν συμμετάσχει στον ΕΛΑΣ.2 Σύμφωνα με τον Ζαούση (η Τραγική Αναμέτρηση), τον Ρούσο ( Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού

Έθνους ) και άλλους συγγραφείς.

1


2/12

1. Ο μακάβριος κατάλογος των άμαχων θυμάτων Τιμώντας τη μνήμη των 32 θυμάτων, προτάσσουμε τον κατάλογο με τα ονόματά

τους (σύμφωνα με τα ντοκουμέντα που παρουσιάζει ο Τσακιρίδης ):

- Ευδοξία και Χρυσάνθη (της οικογ. Β. Μαντζιούνη).

- Ελένη, Χρυσούλα και Κων/ νος (της οικογ. Στεργ. Μαντζιούνη).

- Δημήτριος, Ευαγγελία και Φανή Μαρχαβίλα.- Ελένη, Αργύριος και Μάριος (ή Μάρκος) Φακής.

- Διον. Σιούλας και η οικογένειά του (Στεργιανή, Αλέξανδρος και αβάπτιστο θήλυ)

- Ευφροσύνη, Αθανασία, Ιουλία και Μαρούλα Φράγκου

- Ευτέρπη Καντρή, Τασίτσα Κασαδέλη (ταυτιζόμενη ίσως με την Αναστ . Δημητρίου)

- Δ. Κισσάς, Λεων. Στέκας, Γ. Καραμπάσης, Κ . Σταματιάδης (που ήταν κρατούμενοι).

- Η σύζυγος και τα δυο παιδιά του Αχιλλέα Κακαρύκα

- Κακαλιώ Ελένη, Γεώργιος Μπότζας, Παπαγεωργίου Ελισάβετ.

- Γκολτσιάκης (Κολτσιάκης;) Βαγγέλης (κρατούμενος στις φυλακές ).

Τα 7 τελευταία θύματα αναφέρονται στο ημερολόγιο του Ν. Φακή, και προστίθενται

στα 25 της «επίσημης κατάστασης» που ανακοίνωσε η Υποδιοίκηση Χωροφυλακής

Νιγρίτας την 22.7.1947.

Πέρα από τα ως άνω 32 θύματα αναφέρεται και ένα επιζήσαν θύμα, ο πατέρας

Φράγκος, που η δολοφονική «ομάς απέκοψεν την δεξιάν αυτού χείρα» ή, κατ’ άλλη

εκδοχή, «απέκοψε με τσεκούρι τας χείρας» του.

2. Η κυβερνητική άποψη για τα τραγικά γεγονότα Σύμφωνα με την εφημ. Εμπρός της 23/7/1947, «κομμουνιστικαί συμμορίαι

ενήργησαν τας πρωϊνάς ώρας (21 προς 22.7.1947 ) επιδρομήν κατά της ... Νιγρίτης...

Την επίθεσιν ενήργησαν 300 συμμορίται.... Ούτοι κατόρθωσαν να εξουδετερώσουν

το φυλάκιον της ανατολικής πλευράς, εισήλθον εις την πόλιν, εντός της οποίας

επηκολούθησε σκληρά μάχη σώμα προς σώμα μετά της ... χωροφυλακής και η οποία διήρκεσε μέχρι της 3ης πρωινής...

»Οι συμμορίται κατέσφαξαν 30 πολίτας, αδιακρίτως φύλου και φρονημάτων...

Προσεπάθησαν επίσης να απαγάγουν τους εντός των φυλακών ευρισκομένους

αναρχικούς, οι οποίοι όμως ηρνήθησαν να (τους ) ακολουθήσουν .... Κατόπιν της

αρνήσεως αυτής ...οι συμμορίται έρριψαν εναντίον των χειροβομβίδας φονεύσαντες 4

και τραυματίσαντες άλλους 4 εξ αυτών. Σοβαράς βλάβας υπέστη το ταχυδρομείον...

Απετεφρώθησαν 13 οικίαι. Τας πρωϊνάς ώρας, τμήμα της χωροφυλακής Σιτοχωρίου

έσπευσε προς ενίσχυσιν ...τη βοηθεία δε του πυροβολικού η συμμορία κατεδιώχθη

φεύγουσα προς Κερδύλλια όρη... Αι απώλειαι των επιτεθέντων αναρχικών

ανέρχονται εις 12 νεκρούς και πολλούς τραυματίας...

»Ευθύς ως εγνώσθησαν ...τα γεγονότα ο υπουργός Β. Ελλάδος κ . Ροδόπουλος μετέβη εις Νιγρίταν... Ο κ . υπουργός ...είπεν ότι πρόκειται περί κομμουνιστικής

θηριωδίας πρωτοφανούς: Η εναντίον της Νιγρίτης επίθεσις (ετόνισε) και τα

επακολουθήσαντα γεγονότα δεν έχουν χαρακτήρα ενεργείας εναντίον του στρατού

και της χωροφυλακής. Σκοπός των επιδρομέων ...ήτο καθαρώς εκδικητικός. Διότι

μεταξύ των αγρίως σφαγέντων υπό των κομμουνιστών υπήρχον και κομμουνισταί

οίτινες είχον αρνηθεί να γίνουν συμμορίται.

»Η οικογένεια του Ιατρού Σιούλα εσφάγη ολόκληρος, μαζί δε με τα μέλη της

οικογενείας του εσφάγη εν βρέφος μόλις έξ μηνών και μία μικρή υπηρέτρια ... Επίσης

εσφάγησαν αγρίως η Ευφροσύνη Φράγκου και αι τρεις θυγατέρες της, Αθανασία,

Μαρούδα και Ευανθία ηλικίας από 15 έως 20 ετών. ... Ήσαν ...αδελφαί του

παραδοθέντος συμμορίτου Φράγκου όστις εξητάσθη ενώπιον της υποεπιτροπής του

2


3/12

ΟΗΕ3 και απεκάλυψε τα της οργανώσεως των συμμοριτών καθώς και την πλήρη

σύμπραξη αυτών μετά των Σέρβων και Βουλγάρων....Ομοίως εσφάγη η Ελένη Φακή

και τα τέκνα της Αργύριος και Μάριος, διότι ο σύζυγός της, υπεύθυνος Γραμματεύς

του ΕΑΜ Νιγρίτης κληθείς να ανέβη εις τα βουνά επροτίμησε να κατέλθη εις

Θεσσαλονίκην».

Παρόμοια περιγραφή των γεγονότων γίνεται και από την εφημ. Ελληνικός Βορράς της 22 και 23.7.1947 (που παραθέτει ο Τσακιρίδης). Με όμοιο τρόπο

περιγράφουν τα γεγονότα και άλλες «αστικές» εφημερίδες (Βήμα, Βραδυνή,

Ελευθερία, Εστία, Καθημερινή).

Παρατηρείται ότι η εκδοχή της τιμωρίας ομοφρόνων που αρνούνταν να βγουν στο

βουνό , δεν «στέκει» σε ότι αφορά την οικογένεια του γιατρού Σιούλα , αφού όλοι

συμφωνούν ότι ήταν «δημοκρατικός » αλλά όχι κομμουνιστής . Εξάλλου , οι γιατροί και

τότε , όπως και τώρα , χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης απ ’ όλους γενικώς τους πολίτες ,

ιδίως μάλιστα όταν δεν εμπλέκονται σε ακραίες κομματικές αντιπαραθέσεις .

Για τους ίδιους ως ανωτέρω λόγους , δεν στέκει και η «αριστερή» άποψη ( που θα

εκτεθεί στη συνέχεια ), ότι οι δολοφόνοι της οικογένειας Σιούλα ήταν δεξιοί .

Αλλά και για τα υπόλοιπα θύματα , με εξαίρεση τις περιπτώσεις Φράγκου και Φακή ,η εκδοχή της τιμωρίας ομοφρόνων δεν στηρίζεται σε πραγματικά στοιχεία. Δεν

καταμαρτυρούνται «κομματικά» παραπτώματα. Η μαρτυρία του Νίκου Φακή ( περί της

οποίας γίνεται λόγος στη συνέχεια ) ότι ήταν άτομα « χωρίς δράση» και ότι η μόνη

«οργανωμένη» ήταν η Ελένη Φακή , δεν ρίχνει φως επί του προκειμένου.

Το σημαντικότερο όμως , είναι ότι όλες οι κατηγορίες εναντίον των ανταρτών , ως

δολοφόνων , είναι γενικές , αν όχι αόριστες . Δεν καταμαρτυρείται συγκεκριμένα ούτε

ένας αντάρτης που να έχει σφαγιάσει ένα συγκεκριμένο θύμα! Όπως θα δούμε στη

συνέχεια του παρόντος , το ίδιο ισχύει και για την αντίθετη , την «αριστερή» άποψη.

3. Η αριστερή άποψη για τα ίδια γεγονότα Σε πρώτο χρόνο, η αντίδραση της αριστεράς για τα τραγικά γεγονότα είναι όχι μόνο ουδέτερη αλλά και ελλιπής.

Στο φύλλο του Ριζοσπάστη της Τετάρτης 23/7/1947 (το οποίο φαίνεται ότι αγνοεί

ο Τσακιρίδης ), αναφέρεται κατά λέξη: Τη νύκτα της Δευτέρας, δύναμη από 400

περίπου άνδρες του Δημοκρατικού Στρατού, υπό τους Μαύρο και Αθανασάρα,

εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση εναντίον των κυβερνητικών δυνάμεων Νιγρίτας.

Προηγούμενα είχαν αποκοπεί οι τηλεφωνικές γραμμές ώστε να είναι αδύνατη η

επικοινωνία. Η πόλη περικυκλώθηκε απ’ όλα τα σημεία. Επακολούθησε 2ωρη

σφοδρή μάχη με τη δύναμη της χωροφυλακής που βρισκόταν στη Νιγρίτα. Οι άνδρες

του Δημοκρατικού Στρατού επετέθησαν ύστερα κατά της φρουράς των φυλακών. Το

σχετικό επίσημο τηλεγράφημα αναφέρει ότι «οι κάτοικοι...έσπευδαν να κρυβούν προς το κέντρον της πόλεως». Το πρωί στις 2 οι αντάρτες μπήκαν σε συνοικία της πόλης.

«Αι πυρποληθείσαι οικίαι υπερβαίνουν τας 10. Δύο χωροφύλακες σκοτώθηκαν.

Αγνοείται η τύχη 2 άλλων. Ανευρέθη το πτώμα ενός συμμορίτου». Οι δυνάμεις του

Δημοκρατικού Στρατού απεχώρησαν τις πρωινές ώρες. Στην επίθεση πήραν μέρος

και αντάρτισσες. Ο υπουργός Β. Ελλάδος κ .Ροδόπουλος ανεχώρησε χθες για Νιγρίτα.

Το παραπάνω κείμενο εκφράζει τις απόψεις του ανταποκριτή του Ριζοσπάστη , με

εξαίρεση τις φράσεις που βρίσκονται μέσα σε εισαγωγικά και αποδίδονται στο «επίσημο

τηλεγράφημα». Αποτελεί το κείμενο αυτό μια «ζεστή» είδηση των πρώτων ωρών. Ο

3 Η υπόψη « υποεπιτροπή του ΟΗΕ» λειτουργούσε στα πλαίσια της Ειδικής Επιτροπής των Ηνωμένων

Εθνών για τα Βαλκάνια (United Nations Special Committee on the Balkans), που σύμφωνα με τον Ζαούση, συνεστήθη στις 19/12/1946, μετά από προσφυγή της ελληνικής κυβέρνησης, προκειμένου να διερευνήσει την καταγγελία ότι οι βόρειοι γείτονες ενίσχυαν τους αντάρτες.

3


4/12

διακεκριμένος στρατηγός ( και κατοπινός δικτάτορας ) Θεόδωρος Πάγκαλος σημειώνει

στα απομνημονεύματά του ότι , τις πρώτες ώρες από τη λήξη μιας μάχης όλοι λένε την

αλήθεια ( ποιος πολέμησε ηρωικά , ποιος δείλιασε κλπ . ). Όσο περνά όμως ο χρόνος ,

υπεισέρχονται διάφορες σκοπιμότητες και όλοι τα γυρνούν.

Το κρίσιμο όμως σημείο είναι ότι ο Ριζοσπάστης της 23.7.1947 περιορίζεται ,

αποκλειστικά και μόνο , στην περιγραφή του επιχειρησιακού σκέλους της επίθεσης των ανταρτών , και μάλιστα κατά τρόπο σχεδόν πανομοιότυπο με τις «αστικές » εφημερίδες .

Δεν κάνει ούτε απλή μνεία για σφαγές αμάχων. Σαν να μην συνέβη τίποτε!

Ασφαλώς , ο ανταποκριτής του Ριζοσπάστη είδε και άκουσε ότι και οι συνάδελφοί

του των «αστικών» εφημερίδων. Γιατί ΑΠΕΚΡΥΨΕ την είδηση της ημέρας που ήταν η

σφαγή δεκάδων αμάχων; Μήπως , η εντύπωσή του τις «πρώτες ώρες » ήταν ότι οι

σφαγές ήταν έργο των ομοϊδεατών του και γι’ αυτό προτίμησε να σιωπήσει; Μήπως ο

ανταποκριτής έστειλε πληροφορίες για τις σφαγές αλλά ο Καραγιώργης ( τότε διευθυντής

του Ριζοσπάστη και στη συνέχεια εξέχων μεγαλοκαπετάνιος του « Δημοκρατικού

στρατού»), τις κράτησε στο συρτάρι;

Μόνο σε δεύτερο χρόνο, το ΚΚΕ θα κάνει λόγο για τις σφαγές, αντεπιτιθέμενο

στις κυβερνητικές κατηγορίες: Πράγματι, από το αμέσως επόμενο φύλλο (24.7.1947),ο Ριζοσπάστης ξιφουλκεί: Ο Καραγιώργης έχει περάσει από διύλιση τις «αστικές »

εφημερίδες ( κάνοντας μάλιστα και μια εκτενή ανασκόπηση ). Αντιλαμβάνεται , κάτι που

έχει επισημανθεί ήδη , ότι οι κατηγορίες εναντίον των ανταρτών είναι αόριστες . Γιατί να

μην αντιστρέψει τις κατηγορίες , όταν μάλιστα τα περισσότερα θύματα είναι αριστεροί ;

Έτσι, το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΚΕ εξαπολύει την αντεπίθεσή του με το

πολύ λογικό ερώτημα: «Ποιος τίμιος άνθρωπος θα δεχθεί ότι οι αντάρτες σφάζουν

τις οικογένειές τους και τους φυλακισμένους ομόφρονές τους»; Ταυτόχρονα με το

ως άνω αμείλικτο ερώτημα, δίνει τη δική του εκδοχή για τους δράστες της σφαγής:

- «Μόλις έφυγαν οι αντάρτες, οι κρατικές και παρακρατικές οργανώσεις πέρασαν

από το μαχαίρι όσες αριστερές οικογένειες πρόφτασαν». Το ίδιο επαναλαμβάνει και

στο επόμενο φύλλο (σε άρθρο του με τον τίτλο «πτωματολογία»): «Ο Δημοκρατικός

Στρατός μπήκε στην Νιγρίτα ανδρικά και, όταν ... απεχώρησε, οι ...του κυβερνητικού

στρατού και οι Μάυδες, που θα είχαν κρυφθεί στα υπόγεια, βγήκαν και πέρασαν από

μαχαίρι τους δημοκρατικούς άνδρες και γυναίκες και φυλακισμένους». Προφανώς το

παραπάνω «θα» σημαίνει ότι δεν έχει κάποιες πληροφορίες αλλά πιθανολογεί ή εικάζει.

- Ο Φράγκος, λεει ο Ριζοσπάστης, «είναι στέλεχος του Αγροτικού Κόμματος στη

Νιγρίτα και όχι παραδοθείς ‘συμμορίτης’... Ούτε εξετάστηκε στον ΟΗΕ..... Με τις

συνηθισμένες σκευωρίες, καταδικάστηκε σε θάνατο αλλά πήρε αναστολή, όπως

πολλοί άλλοι τότε, με τις ενέργειες της Ερευνητικής Επιτροπής. Η κυβέρνηση

προσπάθησε να τον παρουσιάσει στην Επιτροπή και να καταθέσει υπέρ των

κυβερνητικών απόψεων αλλά απέτυχε. Στους εκβιασμούς του φασιστικού κράτους,που ήθελε να παζαρέψει τη ζωή του θύματος και της οικογένειάς του, ο Φράγκος

απάντησε: ‘Πάνω από τη γυναίκα και τα παιδιά μου βάζω την πατρίδα μου. Εγώ δεν

πρόκειται να υποκύψω σε άτιμους εκβιασμούς’». Σε άλλο σημείο, η εφημερίδα του

ΚΚΕ σημειώνει: Ο Φράγκος, «ουδέποτε, καθ’ ά γνωρίζομεν, υπήρξε συμμορίτης».

Αφήνει έτσι , για καλό και για κακό , ένα αιωρούμενο ενδεχόμενο: Να ήταν αντάρτης ο

Φράγκος αλλά να μην γνώριζε το κόμμα!

Πέραν των ανωτέρω, στον Ριζοσπάστη της 25.7.1947 δημοσιεύεται το αποσταλέν

την προηγουμένη (24.7.1947) τηλεγραφικό αίτημα της «Κεντρικής Επιτροπής του

Πολιτικού Συνασπισμού των Κομμάτων του ΕΑΜ», προς το «Κλιμάκιο της

Επιτροπής Ερεύνης του ΟΗΕ», για να μεταβεί επιτόπου και να εξετάσει τα τραγικά

συμβάντα της Νιγρίτας.

4


5/12

Τις επόμενες μέρες , ο Ριζοσπάστης θα προκαλεί και θα μέμφεται τις αστικές

εφημερίδες διότι όχι απλώς σιωπούν για το αίτημα του ΕΑΜ αλλά και εμφανίζονται

βέβαιες ότι αυτό θα απορριφθεί από την επιτροπή του ΟΗΕ . Στην πραγματικότητα , και

οι δύο πλευρές ήταν βέβαιες ότι το αίτημα θα απορριφθεί : Η επιτροπή είχε συσταθεί για

να εξετάσει την κατηγορία περί εμπλοκής ξένων κρατών ( Αλβανίας , Βουλγαρίας ,

Γιουγκοσλαβίας ) στον ελληνικό εμφύλιο και όχι για να εξιχνιάζει δολοφονίες στο εσωτερικό της χώρας . Τηρουμένων των αναλογιών , είναι σαν να ζητάμε από την

σημερινή Φρόντεξ του ανατολικού Αιγαίου , να βρει τους ενόχους για ένα ναυάγιο στον

Θερμαϊκό Κόλπο!

Παραπέρα , είναι σημαντικό να διερευνηθεί αν ο Θανάσης Φράγκου , «στέλεχος του

Αγροτικού Κόμματος », κατέθεσε ή όχι στην επιτροπή του ΟΗΕ . Επισημαίνεται κατ΄

αρχήν ότι το υπόψη « Αγροτικό Κόμμα» ήταν βραχίονας 4 του ΚΚΕ . Επίσης , το να

παρουσιαζόταν τότε ένα στέλεχος του ΚΚΕ και να κατέθετε υπέρ των «εθνικών

θέσεων», συνιστούσε ασυγχώρητη προδοσία έναντι των πρώην ομοφρόνων του.

Χαρακτηριστική είναι μια παρόμοια υπόθεση που περιγράφει ο Κ .Πασχάλης στο

βιβλίο του «Βασίλης Ραφτούδης»: Ο Κλέων Τόλιος, πρώην καπετάνιος του ΕΛΑΣ,

τρόφιμος του Μπούλκες, θα διεισδύσει και πάλι στην Ελλάδα στα μέσα Οκτωβρίου 1946, ως μέλος 25/μελούς ομάδας υπό τον Ραφτούδη. Ο τελευταίος, θα τον στείλει με

μυστική αποστολή στην πόλη των Σερρών, όπου όμως θα συλληφθεί από την

Ασφάλεια. Τότε θα «ανανήψει»: Θα δώσει στις εφημερίδες δήλωση μετανοίας και

τον Μάρτιο του 1947 θα καταθέσει «δεόντως» στην επιτροπή του ΟΗΕ, παίρνοντας

τη διαβεβαίωση ότι θα απελευθερωθούν τα μέλη της οικογένειάς του, που επίσης

είχαν συλληφθεί, και ότι «θα φυγαδεύσουν τον ίδιο και την αρραβωνιαστικιά

του ...στο εξωτερικό». Αμέσως μετά την κατάθεσή του, θα φύγει μαζί με την

αγαπημένη του στην Αθήνα, όπου θα παραμείνει για λίγο υπό καθεστώς προστασίας

και «θα μπαρκάρει για την Αργεντινή, όπου θα μείνει μέχρι το τέλος της ζωής του».

Μια ζωή καθόλου « χαρισάμενη». Ένας «ζωντανός θάνατος »!

Τέτοια «ζωή», τέτοιο και χειρότερο θάνατο , επιφύλασσαν οι πρώην σύντροφοι και

για τον Θανάση Φράγκο , αν τολμούσε να «καταθέσει». Και αν τολμούσε , θα απαιτούσε

ασφαλώς ανταλλάγματα. Τί ανταλλάγματα; Έναν «ζωντανό θάνατο», σαν αυτόν που

«πέτυχε» ο Κλέων Τόλιος ; Μήπως κάτι καλύτερο; Μήπως μια απόλυτη μυστικότητα;

Οι δημόσιες παλικαρίσιες κορόνες , που προβάλλει ο Ριζοσπάστης , θα μπορούσαν να

ρίξουν στάχτη στα μάτια. Η θανατική καταδίκη από το στρατοδικείο ήταν επίσης ένα

πολύ καλό άλλοθι. Όμως , η αναστολή της θανατικής ποινής θα μπορούσε να κινήσει

την περιέργεια στους αείποτε φιλύποπτους μηχανισμούς του ΚΚΕ . Η εξορία του

Φράγκου στα Γιούρα τον απομάκρυνε κάπως από τους μηχανισμούς αυτούς .

Δεν αναρωτήθηκαν άραγε , ο Καραγιώργης και οι άλλοι ( έστω και εκ των υστέρων )

γιατί η επιτροπή του ΟΗΕ , που δεν δέχτηκε να διερευνήσει τη σφαγή των δεκάδων αμάχων της Νιγρίτας , είχε σπεύσει να παρέμβει για την σωτηρία του Φράγκου και

άλλων θανατοποινιτών , καταδικασμένων από το στρατοδικείο; Μήπως το γεγονός ότι

από την παρέμβαση της επιτροπής γλίτωσαν την εκτέλεση «πολλοί άλλοι τότε», ήταν για

να μην κινηθούν οι υποψίες του ΚΚΕ προς έναν «προστατευόμενο» μάρτυρα , όπως θα

μπορούσε να ήταν ο Φράγκος ; Ίσως να αναρωτήθηκαν αλλά να έθεσαν κατά μέρος το

ερώτημα για να δώσουν άλλη προτεραιότητα: Η απόσειση της κατηγορίας για την άγρια

σφαγή των αμάχων της Νιγρίτας ήταν μείζον θέμα για τον « Δημοκρατικό στρατό».

4 Σύμφωνα με τον Κωστούδη (η Εαμική Αντίσταση και ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας στην περιοχή

των Σερρών), το 7ο

Συνέδριο του ΚΚΕ, (1 έως 6.10.1945), αποφάσισε ώστε όλα τα μέλη του ΚΚΕ που προέρχονταν από το Αγροτικό Κόμμα να επιστρέψουν σ’ αυτό. Ήτοι, το ΚΚΕ είχε ανοιχτό δίπορτο για

τα μέλη του, ώστε να πηγαινοέρχονται στο Αγροτικό Κόμμα, ανάλογα με τις περιστάσεις.

5


6/12

Εξάλλου ίσως σκέφθηκαν ότι , ούτως ή άλλως , ο Φράγκος είχε πληρώσει ήδη αρκετά με

την εξολόθρευση της οικογένειάς του.

Περιττό να σημειωθεί ότι όλα τα ανωτέρω είναι εύλογες εικασίες . Σίγουρη

απάντηση στα ερωτήματα μπορεί να δοθεί μόνο αν προστρέξει κανείς στα αρχεία της

υπόψη επιτροπής του ΟΗΕ , και διαπιστωθεί έτσι αν υπάρχει ή όχι κατάθεση Φράγκου.

Κάτι τέτοιο εκφεύγει των φιλοδοξιών του παρόντος .Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση , καθόλου ασήμαντη: Η είδηση ότι «η

κυβέρνηση προσπάθησε» να παρουσιάσει τον Θανάση Φράγκο στην Επιτροπή του ΟΗΕ

κλπ , έφτασε οπωσδήποτε στο βουνό. Και εκεί , υπήρχαν κάποια στελέχη ( όπως ο

καπετάν Μαύρος που θα γνωρίσουμε στη συνέχεια ) που δρούσαν , ως ένα βαθμό ,

αυτόνομα. Για την «ακεραιότητα» του Θανάση Φράγκου , ίσως να είχαν πεισθεί οι

«καλαμαράδες » του ΚΚΕ . Δύσκολα όμως θα πείθονταν και οι σκληροτράχηλοι των

βουνών , που είχαν ήδη «διδαχτεί » από την περίπτωση του Κλέωνα Τόλιου , ενώ

επιπλέον δεν χρειάζονταν άνωθεν εντολή για να εφαρμόσουν τον νόμο του αίματος !

4.Η περίπτωση

των

θυμάτων

στις

φυλακές

Η κυβερνητική άποψη, ότι δράστες των σφαγών στις φυλακές ήταν οι αντάρτες,

εκφράζεται με το ρεπορτάζ της εφημ. Εμπρός, όπως έχει προεκτεθεί. Η ίδια περίπου

άποψη εκφράζεται και από την εφημ. Ελληνικός Βορράς, όπως παρατίθεται από τον

Τσακιρίδη, αλλά και από την Καθημερινή (που το σχετικό απόσπασμα αναδημοσιεύει

ο Ριζοσπάστης την 24.7.1947).

Αναφέρθηκε ήδη ότι ο Ριζοσπάστης, έκανε μια «άχρωμη» αναφορά στο φύλλο

της 23.7.1947 (όπως και η «αστική» εφημ. Ελευθερία). Την επομένη όμως, ο

Ριζοσπάστης επανήλθε δριμύτατος, αποδίδοντας τη σφαγή των φυλακών στους

«κυβερνητικούς» και στους «Μάυδες».

Μια τρίτη εκδοχή δίνει το Βήμα της 23.7.1947 (σύμφωνα με απόσπασμα που

αναδημοσιεύει ο Ριζοσπάστης): «Οι συμμορίται, κατά την εναντίον των φυλακών επίθεσίν των, εκάλεσαν τους ομόφρονάς των κρατουμένους να επιτεθούν κατά της

φρουράς έσωθεν ίνα επιτευχθεί ταχύτερον η εξόντωσίς της. Η φρουρά των φυλακών

όμως αντέταξεν άμυναν, εκ των πυρών δε των συμμοριτών εναντίον του κτιρίου των

φυλακών εφονεύθησαν τέσσαρες κρατούμενοι ομόφρονές τους».

Ίσως η εκδοχή που δίνει το Βήμα να είναι πιο κοντά στα πράγματα: Μια επίθεση

εναντίον φυλακής συνεπάγεται θύματα , κατά πάσαν πιθανότητα , όπως συμβαίνει μέχρι

και σήμερα , χωρίς απαραίτητα να είναι δολοφόνοι οι επιτιθέμενοι αντάρτες ή οι

αμυνόμενοι φρουροί . Οι αντάρτες επιτέθηκαν για να ελευθερώσουν τους φυλακισμένους

ομόφρονές τους , όχι βέβαια για να ...τους στείλουν στα σπίτια τους αλλά για να τους

πάρουν μαζί τους στο βουνό. Από την άλλη μεριά οι φρουροί ( χωροφύλακες ) είχαν

καθήκον να αποκρούσουν τους επιτιθέμενους και να αποτρέψουν τη διαφυγή των κρατουμένων. Τα θύματα των φυλακών μπορεί να χτυπήθηκαν είτε από αντάρτικα είτε

από χωροφυλακίστικα πυρά. Αν κάποιος κρατούμενος αποπειράθηκε να βγει από τη

φυλακή για να συνταχθεί ( ή μη ) με τους αντάρτες , οι φρουροί - χωροφύλακες τον

πυροβόλησαν. Συνεπώς , μπορούμε να πούμε χωρίς ενδοιασμό ότι οι εκατέρωθεν

κατηγορίες , περί δολοφονιών στις φυλακές , δεν στέκουν ( τουλάχιστον μέχρις

αποδείξεως του εναντίου).

5. Οι αρχηγοί των ανταρτών (Αθανασάρας και Μαύρος)Ο Αθανασάρας, που σύμφωνα με τον Τσακιρίδη ήταν ο Αθανάσιος Τσιρόπουλος

από το Σκεπαστό, είναι αυτός που στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας, «την τελευταία Κυριακή του 1944 ...μπήγει ...το μαχαίρι στο στήθος» του

6


7/12

κατοχικού Νομάρχη Νιγρίτας Κ . Γρήγουρα. Αργότερα, σε εκκαθαριστική επιχείρηση

του στρατού «καίγεται από τις βόμβες Ναπάλμ ...έξω από το Σκεπαστό».

Για τον καπετάν Μαύρο, γνωρίζουμε ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Γιώργος

Παυλίδης, όπως αναφέρει ο Κωστούδης (μέλος της «κομματικής επιτροπής» Σερρών

κατά την κατοχή). Ο Κωστούδης τον πρωτογνώρισε τότε, στην κατοχή, όταν τον

επισκέφτηκε στο σπίτι του (στο Σιτοχώρι;) μαζί με τον Τσαρουχά ( μετέπειτα βουλευτή της ΕΔΑ). Διηγείται ότι ήταν «άγριος, μαύρος ...Η μαυράδα τον έκανε πιο άγριο... Η

συμπεριφορά του δεν μ’άρεσε ...το είπα στον Τσαρουχά. Τον ρώτησα αν μπορούμε

να τον εμπιστευόμαστε. Μη φοβάσαι, μου λεει, είναι αναρχικός, δυο φορές

διαγράφηκε από το κόμμα, αλλά νερά δεν κάνει. Εμείς τη δουλειά μας να κάνουμε».

Σύμφωνα με τον Κ .Πασχάλη, στο Μπούλκες, σε μια από τις «δίκες παρωδίες»,

καταδικάστηκε μαζί με άλλους 95 και ο «καπετάν Μαύρος, ταγματάρχης του 19ου

συντάγματος του ΕΛΑΣ και ένας από τους σκληρότερους και μαχητικότερους

καπετάνιους». Όλοι τους, «με τη συνοδεία ένοπλης φρουράς ...μεταφέρθηκαν στα

σύνορα Γιουγκοσλαβίας-Ελλάδας. Εκεί τους ελευθερώνουν από τα δεσμά και τους

διώχνουν στην Ελλάδα... Ο καπετάν Μαύρος επικεφαλής λίγων ανδρών ...κατέφυγε

στις οροσειρές των Κρουσίων και του Βερτίσκου. Εκεί θα δημιουργήσει μία μικρή ένοπλη ομάδα ...την οποία στις αρχές του ’47 θα εντάξει στις δυνάμεις του

Δημοκρατικού Στρατού». Στη συνέχεια «η δράση του περιορίστηκε στη μεταφορά

οπλισμού από τη Βουλγαρία ... Έζησε ως πολιτικός πρόσφυγας στη Βουλγαρία. Μέχρι

τον θάνατό του ...δεν αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις του με το Κόμμα».

Από τη χρονική συγκυρία, αλλά και από αφηγήσεις Κωστούδη και Κ .Πασχάλη,

προκύπτει ότι η ηγεσία των Αθανασάρα και Μαύρου στο αντάρτικο της περιοχής

Νιγρίτας, το καλοκαίρι του 1947, ήταν περιστασιακή. Είχαν αντικαταστήσει τον

Διπλαράκο, που είχε τραυματιστεί σοβαρά, και τον καπετάν Λεωνίδα (Κοκρανίδη),

που είχε περιπέσει σε δυσμένεια. Φαίνεται ότι, κατά την τραγική εκείνη νύχτα της

Νιγρίτας, το γενικό πρόσταγμα είχε ο πρώην ταγματάρχης του ΕΛΑΣ, καπετάν

Μαύρος. Μήπως η δυσμενής μεταχείρισή του στη συνέχεια ( ως κουβαλητή όπλων ) έχει

σχέση με το μακελειό στη Νιγρίτα;

6. Η διήγηση του Χρήστου Φράγκου Πρόκειται για απόσπασμα από το βιβλίο του «Στα χρόνια της Σιωπής». Σύμφωνα

με την αφήγηση Φράγκου, «ορισμένοι» αντάρτες, κατέβηκαν «αθόρυβα» στη Νιγρίτα

την 2α πρωινή (της 22.7.1947 ). «Πήραν τρόφιμα ...και απεχώρησαν στα γύρω

υψώματα, δίχως να πειράξουν κανέναν, κατά τις 2.30». Ύστερα από μιάμιση ώρα

«στις 4 η ώρα, ξεχύθηκαν οι χωροφύλακες και με δεξιούς παρακρατικούς άρχισαν να

σφάζουν οικογένειες αριστερών».

Κατά την αφήγηση αυτή , δεν έπεσε ούτε ντουφεκιά αντάρτικη εκείνη τη βραδιά! Διαψεύδονται έτσι ακόμα και τα δημοσιεύματα του Ριζοσπάστη!

Χαρακτηριστική είναι η σκηνή που περιγράφει ο Χρήστος Φράγκος για το

μακελειό στο πατρικό του σπίτι: « Ένας χωροφύλακας, ενώ όλοι τον γνωρίζουν ότι

ήταν στην ομάδα των δολοφόνων της οικογένειάς μου, δρασκελίζοντας σε λίγο τις

σφαγμένες αδερφές και τη μάννα μου ...βλέποντας τον (πατέρα) να σηκώνεται κάπως

(ζωντανός) ( sic) τον ρωτά ποιος το έκανε αυτό;!!».

Αλήθεια , τι άραγε αναμένεται να κάνει ένας δολοφόνος που επιστρέφει «σε λίγο»

στον τόπο του εγκλήματος και βλέπει ένα από τα θύματά του να ανασηκώνεται; Θα

ρωτήσει τον ...αναστημένο «ποιος το έκανε αυτό» ή θα του δώσει τη χαριστική βολή;

Υπάρχει όμως και μια παράπλευρη πληροφορία στην αφήγηση αυτή. Όλοι , λεει ,

γνωρίζουν την ομάδα των δολοφόνων. Σαφέστατα υπονοεί ότι και αυτός ο ίδιος γνωρίζει τους δολοφόνους . Κανένας όμως , ούτε ο αφηγητής , δεν κατονομάζει κανέναν.

7


8/12

Τέλος , σημειώνεται ότι ο Χρήστος Φράγκος , όντας εξόριστος στη Λήμνο , έχει μάθει

τα γεγονότα των σφαγών από τηλεγράφημα της αδερφής του Αριάδνης . Και είναι

σημαντικό να επισημανθεί ότι η ημερομηνία που έμαθε τα γεγονότα των σφαγών , τόσο

ο ίδιος όσο και η αδερφή του , τοποθετείται ασφαλώς μετά την 24.7.1947, ημέρα κατά

την οποία είχε δοθεί η κομματική γραμμή από τον Ριζοσπάστη , μια κομματική γραμμή

που είναι γνωστό σε όλους ότι οι κομμουνιστές τηρούν με θρησκευτική ευλάβεια.

7. Η διήγηση της Φωτεινής Δούζη Πρόκειται για απόσπασμα από το βιβλίο της «η γιαγιά μας η αντάρτισσα». Η

αφηγήτρια δηλώνει απερίφραστα ότι οι γείτονες των οικογενειών που σφαγιάστηκαν

ήταν «αυτόπτες μάρτυρες». Περιγράφει και μια συγκινητική σκηνή: «Ο Αργυράκης

(Φακής ) για μια στιγμή ξέφυγε και έτρεξε να κρυφτεί πίσω από το αλέτρι. Κατόπι του

και ο φονιάς. Παρακαλούσε και εκλιπαρούσε με ...τρεμουλιαστή φωνούλα... Μη με

σκοτώσεις θείε Τρ... Δεν συγκινήθηκε ο ελεεινός. Το σκότωσε».

Τη συγκινητική αυτή σκηνή , λεει ότι της την είπε « μια γειτόνισσα». Ποια γειτόνισσα;

Και γιατί η αφηγήτρια την αναφέρει ...τραυλίζοντας ; Ποιος ήταν αυτός ο ελεεινός

«Τρ...»; Γιατί δεν τον κατονομάζει ούτε η «γειτόνισσα» αλλά ούτε και η αφηγήτρια , που

σαφώς υπονοεί ότι τον ήξερε;

Οι γείτονες , λεει , ήταν αυτόπτες της σφαγής . Τί είπαν και ποιοι ήταν οι «αυτόπτες »;

Γιατί δεν τους κατονομάζει;

Τέλος , και στην περίπτωση αυτή , είναι προφανές ότι η αφηγήτρια έλαβε γνώση για

τη σφαγή της Νιγρίτας μετά την 24.7.1947, ήτοι μετά την γνωστοποίηση της κομματικής

γραμμής από τον Ριζοσπάστη.

8. Η διήγηση του Νίκου Φακή Πρόκειται για απόσπασμα από το προσωπικό ημερολόγιό του. Σύμφωνα με την

αφήγηση αυτή, οι σφαγές δεν άρχισαν στις 4 το πρωί, όπως λεει ο Χρήστος Φράγκου,αλλά στις 2 το πρωί. Ειδικότερα σημειώνει: « Ώρα 2 τη νύχτα ...ο αστυνόμος μαζί με

χωροφύλακες άρχισαν τη σφαγή από τη συνοικία Αγίου Γεωργίου. Σκοτώνουν τον

γιατρό Σιούλα ... Στις 3 η ώρα έφτασαν στο σπίτι μου, σκότωσαν τη γυναίκα μου....

Αυτά τα βλέπουν οι γείτονες, τα βλέπει ο αδερφός μου που το σπίτι του ήταν ακριβώς

δίπλα στο δικό μου». Σε άλλο σημείο της αφήγησής του λεει: « Όλοι οι Νιγριτινοί

γνωρίζουν πολύ καλά ποιος έκανε τα εγκλήματα».

Γιατί άραγε «όλοι οι Νιγριτινοί », και ιδιαιτέρως ο αδερφός και οι γείτονες , που

« βλέπουν» τα εγκλήματα , δεν έχουν κατονομάσει ούτε έναν από τους χωροφύλακες που

ο αφηγητής θεωρεί σφαγείς της οικογένειάς του; Ο κόσμος της Νιγρίτας ήταν και τότε

( όπως και τώρα ) πολύ μικρός . Επρόκειτο περί « μιας δρακός ... χωροφυλάκων», λεει το

έγγραφο της Αγροτικής Τράπεζας ( που θα αναφερθεί στη συνέχεια του παρόντος ). Ήταν 30 όλοι και όλοι , λεει η εφ. Ελληνικός Βορράς ( αν και αλλού κάνει λόγο για λόχο

χωροφυλακής ). Προφανώς όλοι οι χωροφύλακες ήταν γνωστοί με τα μικρά τους

ονόματα. Καλύτερα απ ’ όλους τους γνώριζαν οι αριστεροί : Κάθε τόσο καλούνταν για

«ανακρισού λα» και δέχονταν παντοίου είδους «φιλοφρονήσεις » από χωροφύλακες και

αστυνόμους 5. Περιττό βέβαια να τονιστεί ότι πασίγνωστοι ήταν και οι καταγόμενοι από

τη Νιγρίτα Μάυδες , που ο Ριζοσπάστης επίσης ενοχοποιεί .

Αναφέρει όμως και μια συγκεκριμένη σκηνή ο Νίκος Φακής, για το μακελειό στο

σπίτι του Φράγκου (διαφορετική από εκείνη του Χρ. Φράγκου): «Το πρωί, όταν πήγαν

η αστυνομία με τον παπα Τριαντάφυλλο, να μάθει τί έγινε, ο γέρος (Φράγκος ) ρωτάει

5 Ο γράφων θυμάται πολύ καλά ότι αυτή η ταχτική ακολουθούνταν μέχρι τη Μεταπολίτευση του 1974.

8


9/12

τον Τσάντη (διοικητή χωροφυλακής Νιγρίτας ): Εσείς δεν μας πυροβολήσατε; Και ο

Τσάντης: Τρελλός είναι πάρτε τον».

Ναι. Φυσιολογικά ο Φράγκος σε καμία περίπτωση δεν θα περίμενε επίθεση από

τους ομοϊδεάτες του αλλά από τους χωροφύλακες , με τους οποίους θα είχε συχνές και

όχι ευχάριστες «δοσοληψίες ». Όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση ο γερο-Φράγκος

αντέδρασε απρόσμενα ...ήπια! Το φυσιολογικό θα ήταν να έλεγε στον Τσάντη: Δεν πας στο διάβολο χασάπη! Τί είχε να χάσει; Η οικογένειά του σφαγιάστηκε και ο ίδιος έμεινε

ανάπηρος και ποιος ξέρει με τι πόνους στα κομμένα χέρια του. Περιορίστηκε όμως να

ρωτήσει τον Τσάντη «εσείς δεν μας πυροβολήσατε»; Γιατί ; Μήπως είχε αμφιβολία για

την ταυτότητα των σφαγέων;

Τέλος , ο Νίκος Φακής εμμέσως πλην σαφώς , προσπαθεί να απορρίψει την « μομφή»

ότι , όντας στέλεχος της αριστεράς , διέφυγε στη Θεσσαλονίκη για να μην βγει στο βουνό ,

ενέργεια που κατά την κυβερνητική άποψη προκάλεσε την εκδικητική σφαγή της

οικογένειάς του από τους αντάρτες : Ήμουν «εκτοπισμένος στη Θεσσαλονίκη» , λεει.

Όμως οι εκτοπισμοί εκείνη την εποχή ( όπως και αργότερα ) γίνονταν σε μακρινά νησιά.

Στη Θεσσαλονίκη , όπως και στις Σέρρες , διέφευγαν τότε από μόνοι τους πολλοί

αριστεροί , είτε για να μη βγουν αντάρτες στο βουνό είτε για να αποφύγουν διώξεις δεξιών συγχωριανών τους ( είτε και για τα δύο ). Μέχρι και σήμερα υπάρχουν στις

Σέρρες και στη Θεσσαλονίκη φυγάδες αριστεροί ( ή απόγονοί τους ) της εποχής εκείνης .

Επισημαίνεται ότι ο Ριζοσπάστης τηρεί σιγήν ιχθύος για την «κατηγορία», ότι οι

αντάρτες κατέσφαξαν την οικογένεια του Νίκου Φακή , διότι «κληθείς να ανέλθη εις τα

βουνά επροτίμησε να κατέλθη εις Θεσσαλονίκην». Γιατί ; Μήπως υιοθετεί την

κατηγορία; Σίγουρα ναι , θα μπορούσε να πει κανείς , έχοντας υπόψη την προεκτεθείσα

«οιονεί παραδοχή» του Φακή , αλλά και την γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε την

εποχή εκείνη στο αντάρτικο , όπως εκτίθεται αμέσως παρακάτω:

Ο « Δημοκρατικός στρατός » αντιμετώπιζε προβλήματα στο να προσελκύσει μαχητές

στις τάξεις του. Σύμφωνα με τον Ρούσο , «το 1946 είχαν στρατολογήσει καταναγκαστικά

10.100, το 1947 ...έφτασαν τους 27.840». Και βέβαια οι ιθύνοντες του αντάρτικου

γνώριζαν πολύ καλά ότι οι βιαίως στρατολογούμενοι δεν ήταν ιδανικοί μαχητές . Επίσης ,

όπως αναφέρει ο Ζαούσης , στην 3η Ολομέλεια του ΚΚΕ (11 έως 15.9.1947, λίγο μετά

το μακελειό της Νιγρίτας ) διατυπώθηκαν «επικρίσεις ...για τους οπορτουνιστές και

αναποφάσιστους των πόλεων που δίσταζαν να βγουν στο βουνό». Στην ίδια ολομέλεια ,

ο αρχικαπετάνιος Μάρκος Βαφειάδης επισήμανε την «αδυναμία του ΚΚΕ να αφυπνίσει

την ιδεολογική συνείδηση των αριστερών στις πόλεις , ώστε να εξέλθουν και αυτοί στα

βουνά.... Το φθινόπωρο του ’47 στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία το 90% των

ανταρτών ήταν χωρικοί και μόνο ένα 10% προερχόταν από τις πόλεις ».

Κάτω από αυτές τις συνθήκες θα ήταν αδιανόητο ο Ριζοσπάστης , το όργανο του

ΚΚΕ , να αναλάβει την υπεράσπιση κάποιου στελέχους , που απέφευγε την στράτευση ,όπως συνέβαινε τότε ( κατά πάσαν πιθανότητα ) με τον Νίκο Φακή αλλά και με χιλιάδες

αριστερούς .

Μέσα σε τέτοιο κλίμα , δεν θα ήταν καθόλου αφύσικη μια αιματηρή εκδίκηση , κατά

της οικογένειας του Νίκου Φακή , από έναν σκληρό και ατίθασο αντάρτη , όπως ο

καπετάν Μαύρος ( με ή χωρίς άνωθεν εντολή ).

9. Μαρτυρίες από επίσημα έγγραφα Δύο τέτοια έγγραφα παρουσιάζει ο Τσακιρίδης. Ένα από αυτά είναι το από

24.7.1947 του υποκαταστήματος της ΑΤΕ Νιγρίτας. Στο έγγραφο αυτό φαίνεται,

μεταξύ άλλων, ότι έγινε επίθεση «αναρχικών από της 10ης

εσπερινής της 21ης

μέχρι

4ης πρωινής της 22ας», ότι «κατά ταύτην διεδραματίσθησαν τραγικά γεγονότα σφαγών,

9


10/12

εμπρησμών και λεηλασίας» και ότι «οι ... υπάλληλοι και το υποκατάστημα δεν

εθίγησαν ...χάρις εις ...τον ηρωϊσμόν μιας δρακός γενναίων χωροφυλάκων».

Ο προσεκτικός συντάκτης του εγγράφου , μόλις που αφήνει να εννοηθεί ότι τα

«τραγικά γεγονότα σφαγών» διαπράχθηκαν από τους αντάρτες . Έτσι και αλλιώς όμως ,

η μαρτυρία αποδυναμώνεται από το γεγονός ότι όλος ο διοικητικός μηχανισμός εκείνης

της περιόδου ελέγχονταν από την κυβέρνηση και συνεπώς ακολουθούσε την εκάστοτε κυβερνητική γραμμή.

Το άλλο επίσημο ντοκουμέντο είναι η από 14.9.1947 απόφαση του Δήμου

Νιγρίτας, με την οποία εγκρίνεται δαπάνη «διά την φωτογράφησιν εις 10 στάσεις των

24 θυμάτων της συμμοριακής κρούσεως».

Στο έγγραφο αυτό παρατηρούμε ότι, δύο περίπου μήνες μετά το μακελειό, και

παρά την οξύτατη κομματική διαμάχη για την ταυτότητα των εγκληματιών, η

Δημοτική Αρχή Νιγρίτας θεωρεί ότι οι δολοφονηθέντες άμαχοι είναι «θύματα της

συμμοριακής κρούσεως». Βέβαια, πρόκειται για μια Δημοτική Αρχή διορισμένη, που

σίγουρα δεν περιλάμβανε αριστερούς στη σύνθεσή της. Πρόκειται όμως για 7 βέρους

Νιγριτινούς που δύσκολα θα έκαναν λόγο για «θύματα της συμμοριακής κρούσεως»,

εις επήκοον όλων των συμπολιτών τους (και των συγγενών των θυμάτων), αν δεν πίστευαν ότι δράστες των εγκλημάτων ήταν οι αντάρτες. Είναι μια μαρτυρία που

κατέθεσαν τότε οι: Αλεξ. Μπάκας (Δήμαρχος), Π. Βιτόπουλος (Πρόεδρος Δ.Σ.), Θ.

Γεροτζιάφας, Α. Αραμπατζής, Γ. Θηλυκός, Κ . Υφαντής, Π. Ρήγας (δημοτικοί

σύμβουλοι).

10. Ο κομμουνιστής φωτογράφος Όπως παραθέτει ο Τσακιρίδης, «το αποτρόπαιον θέαμα» των 32 θυμάτων,

«εφωτογραφήθη υπό φωτογράφου κομμουνιστικών φρονημάτων», σύμφωνα με

δήλωση του υπουργού Βορείου Ελλάδος (Ροδόπουλου), που δημοσιεύτηκε στην

εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» την 23.7.1947, μαζί με φωτογραφίες από το μακελειό. Σχετική είναι και η ως ανωτέρω απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου

Νιγρίτας. Όμως, ο Τσακιρίδης, συνδυάζει τα δύο παραπάνω δεδομένα με ένα

περίεργο λογικό άλμα, και αναρωτιέται: «Τις φωτογραφίες στην εφημερίδα ποιος τις

έδωσε»; Επιστεγάζει μάλιστα το λογικό του άλμα με την παροιμία «ο Θεός αγαπάει

τον κλέφτη αγαπάει και τον νοικοκύρη»!

Η κοινή λογική μπορεί να δώσει περισσότερες της μιας απαντήσεις στο ερώτημα

του Τσακιρίδη. Να μια πιθανή εξήγηση: Ο Ροδόπουλος ζήτησε κάποιον φωτογράφο.

Ο Δήμαρχος του είπε ότι υπάρχει στη Νιγρίτα ένας και μοναδικός επαγγελματίας

φωτογράφος αλλά είναι κομμουνιστής. Τόσο το καλύτερο θα απάντησε ο υπουργός!

Ο Δήμαρχος κάλεσε τον φωτογράφο, αναλαμβάνοντας και τα έξοδα φωτογράφησης.

Έδωσε τις φωτογραφίες στον υπουργό και αυτός με τη σειρά του στον δημοσιογράφο του Ελληνικού Βορρά που τον συνόδευε. Διότι φυσικά, ο υπουργός δεν ζήτησε τις

φωτογραφίες για να τις καταχωνιάσει στα ...άδυτα του υπουργείου του. Αυτή δεν

είναι η τακτική που ακολουθούν οι ταγοί μας μέχρι και σήμερα; Σημειώνεται επίσης

ότι, 5-10 χρόνια αργότερα (που ο γράφων ήταν περίπου μόνιμος κάτοικος Νιγρίτας),

ένας μόνο φωτογράφος υπήρχε στη Νιγρίτα. Δεν αποκλείεται να ήταν περισσότεροι

του ενός τότε (το 1947) και να επιλέχτηκε επίτηδες ο εξ αυτών κομμουνιστής!

11. Τελικές Κρίσεις και Συμπεράσματα Από τα στοιχεία που παρατίθενται, το μόνο βέβαιο συμπέρασμα που βγαίνει είναι

ότι τη νύχτα της 21 προς 22.7.1947, δεκάδες Νιγριτινοί έχασαν τη ζωή τους. Με

εξαίρεση ίσως τα 5 θύματα στις φυλακές, αδίστακτοι εγκληματίες δολοφόνησαν δεκάδες άμαχους, κατονομαζόμενους από διάφορες πηγές.

10


11/12

Αυτοί που δεν κατονομάζονται από καμία πηγή, είναι οι δολοφόνοι. Είναι

γνωστοί σε «όλους», λένε φίλοι και συγγενείς των θυμάτων, υπονοώντας ότι τους

ξέρουν και οι ίδιοι. Όμως δεν τους κατονομάζουν ούτε οι ίδιοι, όπως κάνουν και

«όλοι».

Όλοι καταδεικνύουν με ευκολία την αντίθετη κομματική παράταξη: Είναι οι

αντάρτες λένε οι μεν, είναι οι χωροφύλακες και οι Μάυδες λένε οι δε. Μέχρι εκεί όμως. Όνομα κανένα. Απόλυτη σιωπή από όλους τους Νιγριτινούς, τόσο της

σκοτεινής εκείνης εποχής όσο και σήμερα: «Γιατί αποφεύγουν στη Νιγρίτα να

αναφερθούν σε αυτά τα γεγονότα» ακόμα και σήμερα; αναρωτιέται ο Τσακιρίδης.

Η απάντηση σε αυτό το «γιατί» είναι απλή: Εκείνη την αιματηρή νύχτα, κανένας

δεν είδε κατά πρόσωπο κανέναν δολοφόνο. Ίσως ούτε τα ίδια τα θύματα, πριν

αφήσουν την τελευταία τους πνοή. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του μόνου

επιζήσαντος θύματος, του πατέρα Φράγκου, όπως έχει ήδη αναφερθεί.

Έτσι, όσο εύκολα κατονόμαζαν (ή κατονομάζουν) οι Νιγριτινοί την παράταξη

που έκανε το έγκλημα τόσο δύσκολα θα «έκαιγαν» έναν συμπατριώτη τους που

ανήκε στους Μάυδες ή έναν χωροφύλακα ή έναν αντάρτη που ΔΕΝ τον είδαν με τα

μάτια τους να δολοφονεί. Και αυτό, περιποιεί τιμή στους Νιγριτινούς. Πάνω από τα κομματικά πάθη θέτουν το ήθος.

Σε ότι αφορά τους «γείτονες» των θυμάτων, σημειώνεται κατ’ αρχήν ότι όλες οι

επιδρομές, σε σπίτια κλπ, εκείνη τη μαύρη εποχή γίνονταν με καταιγισμό πυρών. Και

όταν πέφτει τουφεκίδι, όλοι τρέχουν να κρύψουν το κεφάλι τους, όπου βρουν. Αυτό

κάνουν όχι μόνο οι άμαχοι αλλά και οι εμπειροπόλεμοι στρατιώτες. Στην προκειμένη

περίπτωση, οι πιο ψύχραιμοι από τους «γείτονες» θα βγήκαν από τα σπίτια τους, για

να δουν τί είχε γίνει, μετά από κάποιον εύλογο χρόνο, ας πούμε 5 λεπτά το ενωρίτερο,

αφότου σταμάτησε ο καταιγισμός πυρών. Ένας εκπαιδευμένος στρατιώτης θα

σήκωνε κεφάλι σε ένα ή σε μισό λεπτό. Και αυτός όμως, ίσως να διέκρινε μέσα στη

νύχτα το πολύ-πολύ τη σκοτεινή σιλουέτα του ή των δολοφόνων. Δολοφόνων

ειδικευμένων σε καταδρομικές σφαγές, που φυσικά, όταν ορμούσαν πάνω στα

ανυπεράσπιστα θύματά τους, δεν ...επιδείκνυαν τις ταυτότητές τους ούτε ...φώτιζαν

τα πρόσωπά τους!

Προς επίρρωση των ανωτέρω, παραθέτω μια προσωπική εμπειρία: Την

13.11.1948, οι αντάρτες εισέβαλαν στο σπίτι μου και επιστράτευσαν βιαίως τον

πατέρα μου. Τα πυρά σταμάτησαν μόνο όταν μπήκαν στο σπίτι. Τότε ...σηκώσαμε τα

κεφάλια μας και είδαμε τα πρόσωπά τους (ότι ...είδαμε, από την τρομάρα που είχαμε).

Φυσικά, αν είχαν σκοπό να μας σκοτώσουν, ούτε τα πυρά θα σταματούσαν, ούτε τα

κεφάλια μας θα σηκώναμε, ούτε θα τους ...βλέπαμε.

Από την όποια αξιολόγηση των διαθέσιμων στοιχείων, που επιχειρήθηκε στο

παρόν πόνημα, προκύπτουν κάποιες ενδείξεις, ασθενείς ή ισχυρές, που δικαιώνουν τη μια ή την άλλη άποψη (ή και καμία). Αποδείξεις ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ εναντίον

ουδενός. Ένα είναι σίγουρο: Ότι τα θύματα του μακελειού υπήρξαν. Και όπου

υπάρχουν θύματα υπάρχουν και φονιάδες ή δολοφόνοι. Δολοφόνοι δυστυχώς

άγνωστοι μέχρι σήμερα, με κίνητρα όχι κατ΄ανάγκη κομματικά. Έτσι, περιοριζόμαστε

να εικάζουμε (συνήθως ανάλογα με την κομματική μας προτίμηση), ότι ήταν

δολοφόνοι αριστεροί ή δολοφόνοι δεξιοί.

Όμως δεν πρέπει αποκλειστεί και η περίπτωση ενός «ακταρμά» δολοφόνων: Να

επέπεσαν οι «επίλεκτοι» αντάρτες του καπετάν-Μαύρου στα σπίτια Φράγκου και

Φακή. Να βρήκαν ευκαιρία κάποια κακοποιά στοιχεία για να κατασπαράξουν

αδύναμα και ανύποπτα θύματα, είτε από κομματική υστερία, είτε από ιδιοτελή

κίνητρα. Σε κάθε περίπτωση, η σφαγή της οικογένειας Σιούλα παραμένει η πιο σκοτεινή. Ήταν άραγε μια τυφλή σφαγή για τη σφαγή; Ήταν μια «αγριότητα» που θα

11


12/12

12

μπορούσε να αποδοθεί σε έναν «αναρχικό» σαν τον καπετάν-Μαύρο; Όμως τέτοιοι

«μαύροι» δεν έλειπαν τα χρόνια εκείνα και από την παράταξη των «εθνικοφρόνων»!

Η εκδοχή ενός «ακταρμά» δολοφόνων δεν είναι τωρινή. Ο γράφων θυμάται τις

ακριτομυθίες των απλών ανθρώπων, λίγα χρόνια μετά το μακελειό της Νιγρίτας. Οι

απλοί αυτοί άνθρωποι, που δεν διάβαζαν ούτε Ελληνικό Βορρά ούτε Ριζοσπάστη,

ήταν περίπου πεπεισμένοι για τον «ακταρμά». Και πρέπει να σημειωθεί ότι, κατά κανόνα και σε ανύποπτο χρόνο, το λαϊκό αισθητήριο αναζητά την αλήθεια, χωρίς να

επηρεάζεται από τα κομματικά χαλκεία.

Τέλος, και αυτή η «μεσοβέζικη» εκδοχή του «ακταρμά», ότι δηλαδή κατά πάσαν

πιθανότητα οι δολοφόνοι μοιράζονταν ανάμεσα σε αντάρτες, χωροφύλακες κλπ, είναι

ελλιπής (και όχι μόνο). Διότι και έτσι εξακολουθούμε ενοχοποιούμε όλους τους

χωροφύλακες ή/και όλους τους αντάρτες. Πόσο άδική είναι μια τέτοια γενίκευση,

καταδεικνύεται από τις παρακάτω προσωπικές μαρτυρίες:

α) Το 1947, συμπεριλαμβανομένης και της αποφράδας μέρας της σφαγής των αμάχων,

υπηρετούσε στην Χωροφυλακή Νιγρίτας, ως ενωματάρχης, ένας φέρελπις νέος από

την Αγία Παρασκευή (τότε Ξυλότρο), ο Νάσιος Αδαμάνος ή Αβαμάνος. Όλοι τον

εκτιμούσαν για την ακεραιότητα και τον καλοσυνάτο χαρακτήρα του. Και όταν στις 15.12.1947 έπεσε νεκρός, στη διάρκεια και πάλι μιας εισβολής ανταρτών στη Νιγρίτα,

τον έκλαψαν όλοι οι χωριανοί δεξιοί και αριστεροί!

β) Το καλοκαίρι του 1948, ο Αντώνης Ουζούνης του Βαγγελούση, ένας χωρικός αλλά

αγνός ιδεολόγος αριστερός, που στη ζωή του δεν σκότωσε ούτε ...μυρμήγκι, διέφυγε

στο βουνό, όταν αποκαλύφθηκε ότι έδινε πληροφορίες στους αντάρτες. Όταν

αργότερα είχε την ευκαιρία, δεν θέλησε να εκδικηθεί ούτε καν αυτόν που τον

κατέδωσε. «Και αυτός και εγώ κάναμε αυτό που πιστεύαμε», έλεγε. Αργότερα άφησε

τα κόκκαλά του στη Βουλγαρία.

Χιλιάδες είναι οι « Νάσηδες» και οι «Αντώνηδες» που είχαν συνταχθεί τα χρόνια

εκείνα με τη μια ή την άλλη παράταξη. Διαπράττουμε ιεροσυλία στη μνήμη τους όταν

καταδεικνύουμε την παράταξή τους ως «παράταξη δολοφόνων». Τέτοιες ταχτικές,

μπορεί να «δόξασαν» κάποτε τους υπεύθυνους των κομματικών γραμμών. Σήμερα,

70 χρόνια από τότε, δεν έχουμε καμία δικαιολογία να συνεχίζουμε «το ίδιο βιολί». Αν

μη τι άλλο, δίνουμε «στέγη προστασίας» στους πραγματικούς δολοφόνους!

Απεναντίας, υπάρχει κάτι καλύτερο που μπορούμε και πρέπει να κάνουμε: Να

ερευνούμε για περισσότερα στοιχεία που θα μας οδηγήσουν στην εξατομίκευση όλων,

ει δυνατόν, των δολοφονιών.-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Αλέξανδρος Α. Ζαούσης, Η Τραγική Αναμέτρηση, Τόμος Α, Αθήνα 19922. Βαγγέλης Κωστούδης (Αλέξης), Η Εαμική Αντίσταση και ο Δημοκρατικός

Στρατός Ελλάδας στην περιοχή των Σερρών, Αθήνα 2010

3. Κώστας Πασχάλης, «Βασίλης Ραφτούδης», Αθήνα 2006

4. Γεώργιος Ρούσος, Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Ζ

5. Παύλος Τσακιρίδης, Όταν ο χρόνος αφηγείται..., Σέρρες 2015

6. Αθανάσιος Φροντιστής, Π.Α.Ο. Ιστορία ...κλπ, Θεσσαλονίκη 1977

7. Εφημερίδες: Ελευθερία (23.7.1947, 17.12.1947), Εμπρός (12.9.1946, 6.2.1947,

10.6.1947, 23.7.1947, 17.12.1947), Ριζοσπάστης (23, 24 και 25.7.1947)

Σέρρες, Μάρτιος 2016

Γ. Μπαρτζούδης

Documents

Matomeni Nigrita Emfyliou