MAY SUY NGHÌ VE HU^ÒNG PHÀT TRIÉN UtJ TIÉN CÙA XÀ HÒI HOC VIÉT NAM.NÀNG

• • •

CAO NÀNG Lire VE LY LUÀN VA PHl/CfNG PHÀP LUÀN DÀP ÙNG DÒI HÒI CÀP BACH CÙA SV PHÀT TRIÉN NGÀNH XÀ HÒI HOC

Ò VIÉT NAM

TS VÙ MANH LOI

ViénXd hói hoc

Cò nhiéu eàeh khàe nbau trong viée nhìn nhàn lai chàng duòng dà qua cùa xà bòi hpc Viét Nam tu sau ngày dàt nude thòng nhà't dèn nay. Mot eàeh ddn giàn, ta ed thè eoi chàng duòng này gòm hai giai doan. Giai doan 1975 dèn kboàng dàu nbùng nàm 1990 dupc dàc trUng bài nhùng nò lUc nhàm thièt làp ngành xà bòi hpc nhu ebuyèn ngành kboa hpc xà hòi dòc làp va khàng djnh tàm quan trpng cùa xà bòi hpc dòi vói sU pbàt trién kboa hpc xà bòi cùng nhU trong tiém nàng dàp ùng càc nhu càu xà bòi cùa nò. Co thè nói day là tbòi ky thai nghén chuyèn ngành XHH ò nude Viét Nam xà bòi ebù nghìa, tbòi ky thoàt khòi ehiée ò trièt hpc de co dupe mot tèn riéng cùa mình. Hoat dóng cùa nhùng ngùòi làm xà bòi hpc tbòi ky này chù yé'u là hoat dòng cùa nhùng ngUÒi kbòng chuyèn'

l.Cùng co mot vài ngUÒi dUdc dào tao co he thòng ò nuóc ngoài ve xà iiòi hoc trong tbòi ky này, song so'này chi là thiéu so.

49

cùng nbau hpc hòi tìm eàeh khàng djnh chò dùng cho mot ngành xà bòi hpc mói day tiém nàng là xà bòi hpc.

Giai doan hai, tu dàu nhùng nàm 1990 dèn nay, dành dàu sU pbàt trién ó at ve so lupng va phàn nào dà ve chat lupng càc ed sd nghièn cùu va dào tao cùng nhu dpi ngù ngUÒi làm xà bòi hpc chuyèn nghiép. sii bùng nò so' lUpng càc còng trinh nghièn cùu dù càc loai dudi màu ed sàc ào "xà bòi hpc", sU pbàt trién cùng é at kbòng kém cùa dù càc loai àn pbàm dành cho tham khào cùng nhU giàng day ve xà bòi hpc. Tbòi ky này trèn càc phUdng tién thòng tin dai ebùng cùng xuàt bién nhiéu bài, cà bào viét, bào ndi, làn bào bình, dành cho dòng dào quàn ebùng nhàn dàn cùng dudi danh nghìa "càc két qua nghièn cùu xà bài hpc". Sinh boat cùa cóng dóng nbùng ngUdi làm xà bòi hpc d Viét Nam tbòi ky này bèt sue nhòn nhip va sài dóng. Hdi tbào, Hòi nghi, tàp huàn, nghièn cùu thiic dja. trao ddi quòc té, doàn ra, doàn vào bèt sue tàp nàp. Nghièn cùu xà bòi hpc cùng dành dUpe sii chù y va dàt bang cùa nhiéu ed quan va tò chUc kbòng ebuyèn ve xà bòi hpc. Va ngbiùn cUu xà bòi hpc cùng dupe nhiéu ed quan va td chUc kbòng chuyèn ve xà bòi hpc tbUe bién. Tbòi ky này ed thè dupc gpi là tbòi ky bèt sue làng man cùa xà hòi hpc Viét Nam bién dai.

The rèi thè ky 21 dèn. Màc dù tbude do tbòi gian chi là tUdng ddi, viée chuyèn sang nàm 2000 bay 2001 cùng chàng co gì dàc bièt hdn viée chuyèn sang nàm 1993 bay 1994 ve màt tbòi gian vàt ly, song qua nhiéu biéu trUng dà dupc gàn cho mde tbòi gian vàt ly này. NgUÒi ngUÒi "tòng két thè ky 20", nhà nhà "chuàn bj bànb trang buòc vào thè ky XXI". Nhùng ngUòi làm xà bòi hpc ebùng ta cùng dùng lai, làe dàu, nhin lai chàng dudng di qua va tu duy ve vièn cành trong thè ky day hUa ben này.

50

,1 NbUng ebùng ta thàt kbòng may'. Trong khi nhiéu ngUÒi vàn tièp tue cho phép bàn tbàn mình thà ben mot eàeh làng man va tUdng lai tUdi sàng trong the ky 21, phàn dòng nhùng ngUòi làm trong xà bòi hpc, ké cà sinh vièn, ma tòi co djp ndi chuyèn gàn day déu bàn khoàn trUdc nhùng thàch thùc to lòn dang dàt ra cho chuyèn ngành xà bòi hpc non tré cùa ebùng ta. Trong bue tranh van boa ve boat dóng xà bòi hpc tbòi gian qua, ebùng ta bòng nhàn ra bòi ebùng su dung thuàt ngù vò tói va ma dién hinh là bòi ebùng "phàn tram", "khung ly thuyé't", "già thuyé't", "bién dòc làp", "bién phu thupe", "mò bình thòng ké", bòi chùng "xù ly mày tinh" v.v... Duòng nhU ehi càn thu nhàp mot dòng so' liéu thòng qua viée phòng vàn bang bang bòi va tinh càc ty le % là dù dàm bào chat xà bòi hpc. Mot "trUÒng pbài" khàe lai khàng khàng ràng càc thòng tin djnh tinh mài là nén tàng dich thiic cho xà bòi bpc^ "TrUÒng pbài" thù ha lai thièn ve trich dàn tran lan càc tèn tuoi khó dpc tu Tàu sang Tày de làm nói bàt cài chat " xà bòi hpc " cùa minh. Rdi "trUÒng pbài" thù tU tbi dùt khoàt ràng xà bòi hpc cùng càn dpc làp nhU dòc làp dàn toc vày, ràng ehi eó ngUdi Viét Nam mói san sinh ra dUpe càc y tuòng xà hòi hpc tòt cho Viét Nam.

Trong nhUng Hòi tbào gàn day ve cóng tàe giàng day va

nghièn cùu xà hdi hpc d Viét Nam, càc dai biéu tham dii bòi

tbào dà cùng nbau xàc djnh nhiéu vàn de càp thièt dang dàt

ra trUde sii phàt trién ngành xà bòi hpc ò nuóe ta. Xin phép

1. Ó day tòi kbòng niuò'n nói "khòng may ve màt càm xùc" khi chùng ta màt di su xa xi' lac quan cùa nhùng nàm 1990. Ve phUdng dién hoc thuàt, tinh cam này là dàu hièu lành manb cùa sU pbàt trién chàc chàn hon trong tU((ng lai.

2. Xin xem thòm tham luàn cùa Nguyén Hùu Minh ve vàn de dinh tinh va dinh lUcfng trong xà bòi hoc.

51

kbòng nbàc lai d day tàt cà càc vàn de càp thièt d\ióc de càp

dèn, ma ehi xin nèu mot so vàn de quan trpng ma tòi nghì eó

nguón góc tu sU yèu kém ve ly luàn va phUdng phàp luàn.

TrUóe bèt. dò là su tàch rdi giùa càc càp dò vài nbau. giùa ly thuyé't \ài thilc nghièm, va giiia xà bòi hoc vói tliilc té xà hòi.

Chùng ta ed rat it nghièn cùu ly thuyét va nbùng nghièn cùu eó tinh ly luàn cao. Nhùng nghièn cùu bièm boi này chi dùng lai d mùc dò tòng thuàt càc ly thuyét san eó vói mot vài nhàn xét cà nhàn cùa nghièn cùu. Con vàng bòng càc nghièn cùu cò già tri xày diing ly thuyét ma trong dò thè bién mòi quan he khàng khit giUa càc càp dd ly thuyét vài nbau. Càc nghièn cùu thiic nghièm cùng dUpe thiic bién dudng nhU trong sU ed làp bàt ky ly thuyét nào. Cùng ed nhiéu bài viét luàn vàn kboa hpc cùng nèu phàn ly thuyét, nhUng phàn này chù yèu chi là mot bàn liét ké tèn cùa mot sd ly thuyét, thàm chi chi là tèn cùa mot sd kbài niém dUpe gàn thèm tu "ly thuyét", càc tàe già cò le già djnh ràng ai cùng bièt nbùng ly thuyét dd va ai cùng biéu nò giòng minh, nén khòng thày trình bay nói dung cùa ly thuyét dd là gì, tinh pbù bdp cùa nd ddi vài vàn de dUpe lua chpn de nghièn cùu nàm d chò nào, ed bàn dupc truyén tài ò càc chi bào cà thè do ludng (tilde bang càc thòng tin djnh tinh bay djnh lUdng nhu thè nào, ddn vi phàn tich là gì, nói dung nghièn cùu quy dinh phUdng phàp nghièn cùu nhU the nào, v.v... Tdi dà thày nhiéu nhàm làn té hai trong eàeh biéu ve khung ly thuyét, mòi quan he giùa khung ly thuyét vói càc thù tue nghièn cùu dupc trinh bay sau dà, nhUng nhàm làn ve càc già thuyét nghièn cùu, bién dòc làp. bién phu thupe. v.v... Co mot bài viét thàm chi di dèn nhùng két luàn kbòng eó lién quan gì dèn muc dich nghièn citu dàt ra d nhùng trang dàu cùa bào cào.

52

Trong giàng day, càc càp dò ly thuyé't cùng dUde giàng day tàch biét nbau, va tàch bièt vài càc chuyèn de xà bòi hpc tbUe nghièm. Diéu này khién cho sinh vièn rat lùng tùng trong lành bòi ed he thòng mòi quan he giùa càc càp dò ly thuyét khàe nbau. Khi pbài lUa chpn nhùng ly thuyét làm djnh budng cho càc nghièn cùu cu thè cùa mình, sinh vièn gap rat nhiéu khó khan trong viée tìm kiém mòi quan he giùa ly thuyét va càc vàn de thUe nghièm.

Su tàch rdi xà bòi hpc vói thiic tién xà bòi eó le thè hién rò net nhat trong cài eó thè dUpe gpi là bòi ebùng "kién nghj". Mot càn bò cùa Vién Xà hòi hpc gàn day dà than phién mot eàeh eó ed sd ràng ed qua nhiéu nghièn cùu kièu "kién nghj" ma chàng de làm gì, chàng bièt kién nghj ai, va cùng chang thày ai dùng nhùng kién nghj dd. Khòng rò tu khi nào ma "kién nghj vj kién nghj" duòng nhU dà trò thành mot thòng le khà pbd bién, trong khi, "kién nghi vi nhàn sinh" thì tìm mài chàng ra.

Thù hai, dà là sU tàch rdi giùa ly thuyét va phUdng phàp.

Càc phUdng phàp nghièn cùu xà bòi hpc dxióc giàng day

hoàn toàn dòc làp, va dUÒng nhU chùng ed già tri dòc làp dòi

vói càc ly thuyét XHH, duòng nhu eó thè dùng bàt ky phUdng

phàp trong bàt ky nghièn cùu nào nèu muón. Day là diéu

nhàm làn khà pbd bién bién nay. Nhiéu ngUÒi de dàng dòng y

ràng phUdng phàp là cóng cu giùp cho viée thu nhàp, xù ly, va

ly giai thòng tin. NhUng it ai nhó ràng viée thu nhàp, xù ly,

va ly giai thòng tin dò nhàm muc dich phuc vu cho su ho trp

hoàc phàn bàc càc luàn dièm xà bòi hpc cò tinh ly luàn thùc

chat cu thè (substantive sociologieal points). Bàn chat ly luàn

cùa càc nói dung xà bòi hpc dupc nghièn cùu, vi thè phài là

diéu quy djnh phUdng phàp tbich hpp dUpe su dung chù

53

khòng phài ngUpe lai. Càc nói dung ly luàn dUde nghièn cùu khàe nbau sé ddi hdi càc nghièn cùu khàe nbau cùng nhU càc thù tue thu nhàp va phàn tich tbdng tin khàe nbau. Trong mot cuón sàch bàn ve phUdng phàp. nhà xà bòi hpc Bernad P. Cohen (1989; 22) dà khàng djnh ràng "ly thuyét xà bòi hpc va phUdng phàp xà bòi hpc là khòng thè tàch rdi". Tièc thay. diéu này con chua dUpe tbào luàn sàu trong gidi nghièn cùu, va cdn chUa dUde de càp dèn thoà dàng trong cà càc boat dòng nghièn cùu làn dào tao d Viét Nam.

Thù ha. là sU yèu kém trong viée xày diing kbài niém va thao tàe boa càc kbài niém (conceptualization and operationalization of concepts).

Xày diing kbài niém va thao tàe boa kbài niém là còt lòi cùa mòi quan he giùa càc càp dò ly thuyét khàe nbau va giùa ly thuyét vài thiic nghièm. Trong khi càc hpp phàn này con dupc xem xét trong sii tàch biét thì sii yèu kém trong viée xày (luiig va thao tàe boa kbài niém là diéu de biéu. Trèn bình dién thiic tién, sU yèu kcm này thè bién rd nhàt trong vi$c xày diing he thòng chi bào va xày diing bang hdi cho nghièn cUu djnh lupng bay bang kiém kè càc thù tue thu nhàp thòng tin djnh tinh. Két qua tbUdng thày trong càc nghiyn cùu yèu ve xày diing va thao tàe boa kbài niém là nhUng bang chUng md ho va nbùng két luàn cUc doan.

Thu tu, là sii yèu kém ve ed sd phUdng phàp luàn cùa viée su dung càc phUdng phàp nghièn cUu. cà ve djnh tinh làn djnh lupng.

Diéu này cò lièn quan màt thièt dèn dièm thù hai dxlóc

trinh bay d trèn. Song do tàm quan trpng dàc biét nò dàng dupc bàn riéng d day. trong mòi loai phUdng phàp nghièn cùu, co nhùng nguyén tAc co nhùng phUdng phàp luàn càn pbài

54

tuàn thù de dàm bào nhùng phUdng phàp dupc su dung cho két qua tòt. Nhiéu sai sdt trong viée àp dung càc phUdng phàp nghièn cùu, theo tói, bàt dàu tu sii vi pham nhùng nguyén tàe ed tinh phUdng phàp luàn này. Su thiéu thòng nhà't trong eàeh biéu ve già trj cùng nhU nhùng gidi han cùa càc phUdng phàp djnh tinh va càc phUdng phàp djnh lupng trong nhiéu trUÒng bdp dà dàn dèn nhùng tranh luàn khòng càn thiét ve viée phUdng phàp nào là dàc trUng cho càc nghièn cùu xà bòi hpc hdn. Viée su dung co biéu qua càc phUdng phàp djnh lUpng dòi hòi sii hièu biét nhà't djnh ve càc kbài niém thòng ké ed bàn va mot chùt ky nàng mày tinh. Nhà xà bòi hpc khòng nhàt thièt phài giòi thòng kè nhu nhà thòng kè hpc, nhUng càn hièu dupc y nghìa ma nhùng dai lupng thòng kè phàn ànb, nhàm làn thòng tbuòng va nguy hièm nhà't là niém tin ràng càc quan he thòng kè tu nò (tàch rdi vói nhùng càn nbàc ve ly thuyét) phàn ànb càc mdi quan he nhàn qua. Dól vói nhiéu ngUÒi khàe, nhùng khó khan trong viée hièu nhùng quan he thòng kè de day tdi chò khuàe tu già trj cùa càc phUdng phàp djnh lupng.

Sau sii bùng nd ve hòi chùng "phàn tram" vào dàu nhùng

nam 1990, tbòi gian gàn day ò Viét Nam chùng kién sii hòi

sinh cùa càc phUdng phàp djnh tinh vài nhiéu ky thuàt thu

thàp va phàn tich thòng tin mói. Mot àn tupng de dành lùa

con ngUÒi là càc phUdng phàp djnh tinh de su dung va khòng

dòi hòi mot kién thùc chuyèn ngành dàc biét nào ngoai t rù

mot sd thù tue cò tinh ky thuàt ma ai cùng de dàng hpc dUpc.

Su thUe càc phUdng phàp djnh tinh va viée phàn tich dù liéu

djnh tinh là cóng viée bèt sue khó khan, dòi hói nhiéu kinh

nghièm nghièn cùu cùng nhU nbùng nguyén tàe chat che càn

phài tuàn theo de trành di dèn càc két luàn chù quan dà djnh

trUdc.

55

Diéu khà pbd bién trong phàn Idn càc bào cào nghièn cùu là càc tàe già it khi bàn tòi nhùng gì ma phUdng phàp nghièn cùu dupc chpn khòng thè làm dUpc. hoàc nbUng tiém nàng sai léch cùa chùng. Viée tbào luàn song phàng ve nhùng gidi han cùa pbudng phàp trong càc nghièn cùu là rat càn thiét nhàm giùp cho ngUÒi dpc biéu dùng hdn nbùng gì tbUe sU dUpe truyén tài trong bào cào kboa hpc.

Trèn day là mot so vàn de càn thièt dvXóc tbào luàn trong càc bòi tbào gàn day ve xà hdi hpc ma tdi thày ed lièn quan dèn tinh trang yèu kém ve ly luàn va phUdng phàp luàn trong ddi ngù nhùng ngUdi làm xà bòi hpc d Viét Nam bién nay. Viée nàng cao nàng lue ve ly luàn va phUdng phàp luàn rò ràng là mot dòi hòi càp bàcb cà trong lình vile nghièn cUu cùng nhu giàng day xà bòi hpc.

Nàng cao nàng lUc ve ly luàn va phUdng phàp luàn trUóc bèt ddi hdi nd liic chù dòng cùa mòi ngUòi. Ngoài ra, chùng ta cò thè xày diing mot vài ed che tàp thè nhàm giùp dd va hpc hdi làn nbau.

Thù nhàt, ed thè tao mot dién dàn chuyèn bàn ve càc vàn de ly luàn va phUdng phàp luàn de nhùng ngUÒi làm xà bòi hpc cùng nbau trao dòi nbùng vàn de dUpe nhiéu ftgUdi quan tàm. Dién dàn này ed thè dudi hinh thùc seminar tbUÒng ky, hoàc bang tin, hoàc thàm chi mot tò tap ehi chuyèn ve ly luàn va phUdng phàp luàn, nhu kièu tap ehi Sociologieal Methodology cùa My.

Thu hai. sua ddi va hoàn thièn thèm nhùng dòi hòi chuan ve bình thùc va nói dung cùa càc luàn àn xà bòi hpc. Dang thùc chuàn dang dupc àp dung bién nay vùa cùng nbàc, vùa sd sài ve nhùng dòi hdi trong càc phàn trình bay ve phUdng pha|) va phUdng phàp luàn.

56

Thù ha, nàng càp càc chUdng trinh giàng day càc bdp phàn ve càc càp dò ly luàn, thiic nghièm, va phUdng phàp tai càc ed sd dào tao xà bòi hpc. Dòng thòi, bién soan càc giào trình thòng ké ùng dung trong xà bòi hpc pbù hpp vói trình dò nhùng ngUÒi khòng chuyèn ve toàn thòng kè. Viée bién soan này nén dUpc tbUe bién vài sU tham già cùa càc chuyèn già thòng kè làn càc chuyèn già xà bòi hpc. Càc giào trình ve phUdng phàp djnh tinh cùng càn dupc bién soan theo quan dièm he thó'ng, eó tinh tói nhùng dòi hòi ly thuyét dòi vài càc thù phàp ky thuàt cu thè.

Thù tu, td ebùc djeh, tdng thuàt, lupe thuàt càc tài liéu ly luàn va phUdng phàp luàn nhàm hpc tàp kinh nghiérn cùa càc ddng nghiép ò nUóe khàe.

Cuòi cùng, cài tién viée thành làp càc nhóm xét duyét nghièm thu càc de tài nghièn cùu vài sii tham già tich cUc hdn cùa càc chuyèn già ve phUdng phàp ben canh càc chuyèn già xà bòi hpc chuyèn ngành.

57