MEDYCZNA WOKANDA - nil.org.pl · Ksenia PECUSZOK, Terminologia prawnicza z zakresu chirurgii plastycznej i estetycznej oraz mini-inwazyjnych zabiegów kosmetycznych ... „Medyczna

MEDYCZNA

WOKANDA

ISSN 2081-4143

NR 7POZNA 2015

MEDYCZNA WOKANDA / MEDICAL DOCKET

RADA PROGRAMOWA / ADVISORY COMMITTEE:prof. JUDr Jan Filip (Uniwersytet Masaryka, Brno, Czechy),prof. zw. dr hab. n. prawn. Marian Filar (Uniwersytet im. Mikoaja Kopernika, Toru),dr n. prawn. Attina Krajewska (School of Law College of Social Science and International Relations University of Exeter),prof. dr hab. n. med. Romuald Krajewski (Przewodniczcy Naczelna Izba Lekarska, Warszawa),prof. JUDr Stanislav Mrz (Uniwersytet Mateja Bela Baska Bystrzyca, Sowacja),prof. C. J. J. Mulder, MD PhD (Department of Gastrocenterology and Hepatology VU Univerity Medical Centry, Amserdam),dr n. med. Jolanta Orowska-Heitzman (Uniwersytet Jagielloski, Naczelna Izba Lekarska),prof. n. prawn. Julio Csar Ortiz-Gutierrez (Universidad Externado de Colombia),prof. dr hab. n. prawn. Lech Paprzycki (Prezes Izby Karnej Sdu Najwyszego, Akademia im. Leona Komiskiego, Warszawa),prof. dr n. prawn. Thomas Schomerus (Leuphana Universitat Lueneburg),prof. dr n. prawn. . (Woroneski Uniwersytet Pastwowy),prof. zw. dr hab. n. prawn. Eleonora Zieliska (Uniwersytet Warszawski),dr Giancarlo Antonio Ferro (Ricercatore di Diritto costituzionale Dipartimento di Giurisprudenza Universit degli studi

di Catania)

REDAKCJA / EDITORIAL BOARD:REDAKTOR NACZELNY / EDITOR-IN-CHIEFprof. zw. dr hab. Krzysztof Linke (Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Pozna)

ZASTPCA REDAKTORA NACZELNEGO / DEPUTY EDITOR-IN-CHIEFprof. zw. dr hab. Jacek Sobczak (Sdzia Sdu Najwyszego, Prodziekan Wydziau Prawa Uniwersytetu Humanistyczno-spoecznego SWPS, Warszawa)prof. zw. dr hab. Jerzy Sowiski (czonek redakcji / member of the editorial board)

SEKRETARZ REDAKCJI / ASSISTANT EDITORprof. nadzw. dr hab. Jdrzej Skrzypczak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Pozna, Wielkopolska Izba Lekarska)

ZASTPCY SEKRETARZA REDAKCJI / DEPUTY ASSISTANT EDITORSdr Bartosz Hordecki (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu),mgr Magdalena Zamroczyska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu),mgr Anna Wiliska-Zelek (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

REDAKTORZY TEMATYCZNI / THEMATIC EDITORS:prof. nadzw. dr hab. n. prawn. Joanna Haberko (prawo medyczne),dr hab. Monika Urbaniak (midzynarodowe systemy ochrony zdrowia),dr Bartosz Hordecki (filozofia, etyka i deontologia zawodowa),dr n. med. Krzysztof Kordel (medyczne samorzdy zawodowe, odpowiedzialno zawodowa lekarzy, medycyna sdowa),dr Tomasz Maksymiuk (zdrowie publiczne),lek. Grzegorz Wrona (system ochrony zdrowia)

REDAKTOR STATYSTYCZNY / STATISTIC EDITOR:dr Agnieszka Wiesioowska (Uniwersytet Medyczny, Pozna),

REDAKTOR JZYKOWY / LINGUISTIC EDITOR:mgr Anna Hordecka (jzyk polski, absolwentka Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)dr Ksenia Kakareko (jzyk rosyjski, Uniwersytet Warszawski)

Adres redakcji / Editorial Office: Okrgowy Sd Lekarski Wielkopolskiej Izby Lekarskiej w Poznaniu,ul. Nowowiejskiego 51, 61-734 Pozna, tel. +48 783 993 413, tel./fax 61 855 45 11adres mailowy: [email protected], adres strony internetowej: http://www.wil.org.pl/

Czasopismo recenzowane zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego.This scientific journal is peer-reviewed in accordance with the Ministry of Science and Higher Education guidelines

Redakcja nie zwraca materiaw niezamwionych oraz zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji tekstw.The Editorial Office does not return unsolicited material and reserves the privilege to adjust the format of the article.

WYDAWCA / PUBLISHER:Naczelna Izba Lekarska, ul. Sobieskiego 110, 00-764 Warszawa, tel. 22 559 13 00

ISSN 2081-4143

Prenumerat instytucjonaln mona zamawia w oddziaach firmy Kolporter S.A. na terenie caego kraju. Informacje podnumerem infolinii 0801-205-555 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/

Skad komputerowy MRS, 60-408 Pozna, ul. P. Zootowa 23, tel. 61 843 09 39Druk i oprawa PERFEKT Gaul i Wsplnicy sp.j., 60-321 Pozna, ul. wierzawska 1, tel. +48 61 861 11 8183

Spis treci

Od Redakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

ARTYKUY I STUDIA

Krzysztof LINKE, Komentarz do art. 1 art. 5 Kodeksu etyki lekarskiej . . . . . . 11

Konstanty RADZIWI, Rozdzia IIa Kodeksu etyki lekarskiej zwizki lekarzyz przemysem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Daria BIEKOWSKA, Zwizki lekarza z przemysem farmaceutycznym.Aspekty prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Teresa GARDOCKA, Ochrona prawna genomu ludzkiego . . . . . . . . . . . 47

Monika URBANIAK, Szczepan COFTA, Zasady postpowania lekarza wobec pacjenta komentarz do art. 6 i art. 7 KEL . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Bartosz PAWELCZYK, Pomoc chorym w stanach terminalnych (komentarz do art. 30,art. 31 i art. 32 Kodeksu etyki lekarskiej) . . . . . . . . . . . . . . . 65

Aleksandra STEBEL, Art. 40 i 41 Kodeksu etyki lekarskiej . . . . . . . . . . . 79

Micha PUK, Eksperyment medyczny w wietle Kodeksu etyki lekarskiej.Zagadnienia problemowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Jdrzej SKRZYPCZAK, Zasady prowadzenia medycznych bada naukowych.Komentarz do art. 4851 Kodeksu etyki lekarskiej . . . . . . . . . . . . . 111

Dorota MICHALSKA SIENIAWSKA, Etyczne zasady postpowania w praktyce lekarskiej . 127

Leszek BARTKOWIAK, Tomasz MAKSYMIUK, Zobowizania etyczne lekarza wobecspoeczestwa w wietle zapisw Kodeksu etyki lekarskiej i niektrych propozycji

ich zmiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

* * *

, . . . 159

Piotr STPNIAK, Odpowiedzialno cywilna lekarzy a stosunek zatrudnienia . . . . . 185

Agnieszka WOJCIESZAK, Forma sprzeciwu na pobranie komrek, tkanek i narzdwze zwok ludzkich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Ksenia PECUSZOK, Terminologia prawnicza z zakresu chirurgii plastycznej i estetycznejoraz mini-inwazyjnych zabiegw kosmetycznych . . . . . . . . . . . . . . 207

Mateusz LANGER, Reklama produktu leczniczego a przyjmowanie korzyci przez lekarzaw wietle prawa podatkowego i etyki zawodowej . . . . . . . . . . . . . . 217

Witold SOBCZAK, Grzegorz STRABURZYSKI, Tajemnica zawodowa psychologaze szczeglnym uwzgldnieniem uwarunkowa pracy psychologa szkolnego . . . . 229

SPRAWY MIDZYNARODOWE

Magdalena ZAMROCZYSKA, Przegld orzecznictwa Europejskiego Trybunau PrawCzowieka wydanego w sprawach z aspektem medycznym w 2015 roku . . . . . 241

Anna WILISKA-ZELEK, Przegld orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiejzwizanego z funkcjonowaniem systemu ochrony zdrowia (lata 20152016) . . . . 255

ORZECZNICTWO

Jdrzej SKRZYPCZAK, Orzecznictwo Naczelnego Sdu Lekarskiego z 2015 r. . . . . . 267

Norbert GILL, Orzecznictwo Sdu Najwyszego w sprawach dotyczcych odpowiedzialnocizawodowej lekarzy w roku 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

MISCELLANEA

Grzegorz WRONA, Sprawozdanie Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialnoci Zawodowejza 2015 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

Wojciech CKI, Dane liczbowe obrazujce prac Naczelnego Sdu Lekarskiegow 2015 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

KONFERENCJE I SYMPOZJA

Relacja z I Midzynarodowej Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Sztuka rozmowy

podstaw diagnozy (Aleksandra SESIUK) . . . . . . . . . . . . . . . 377

Sprawozdanie z konferencji naukowej Odpowiedzialno zawodowa zawodw zaufania

publicznego: radcw prawnych i lekarzy, 11 grudnia 2014 r., WNPiD UAM

(Micha PUK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

RECENZJE

Zdrowie publiczne w zarysie, pod red. Moniki Zysnarskiej, Tomasza Maksymiuka(Anna STPNIEWSKA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

Zawody zaufania publicznego? Wybrane zagadnienia odpowiedzialnoci zawodowej radcw

prawnych i lekarzy, pod red. Jacka Sobczaka, Jdrzeja Skrzypczaka, Moniki Urbaniak(Magorzata RADKOWSKA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

Praktyczne aspekty prawa medycznego, pod red. Moniki Urbaniak (Ola KUMIREK) . . 385

INFORMACJA DLA AUTORW . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

4 Spis treci WM 7/2015

Contents

Editors Note . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

ARTICLES AND STUDIES

Krzysztof LINKE, Comment to the Art. 1-5 of the Code of Medical Ethics . . . . . 11

Konstanty RADZIWI, Chapter 2a of the Code of Medical Ethics, entitledRelations of physicians with industry . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Daria BIEKOWSKA, Interaction between physicians and the pharmaceutical and healthindustry. Legal aspects . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Teresa GARDOCKA, Legal protection of human genome . . . . . . . . . . . . 47

Monika URBANIAK, Szczepan COFTA, Code of conduct by the physician towardsthe patient comment to the Art. 6 and 7 of the Code of Medical Ethics . . . . 53

Bartosz PAWELCZYK, Help to patients in terminal stages (comment to the Art. 30, 31and 32 of the Code of Medical Ethics . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Aleksandra STEBEL, Art. 40 and art. 41 of the Code of Medical Ethics . . . . . . 79

Micha PUK, Medical experiment in the light of the Code of Medical Ethics.Problematic issues . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Jdrzej SKRZYPCZAK, Principles of conducting of medical research commentto the Art. 4851 of the Code of Medical Ethics . . . . . . . . . . . . . 111

Dorota MICHALSKA SIENIAWSKA, The ethical rules of medical practice conduct . . 127

Leszek BARTKOWIAK, Tomasz MAKSYMIUK, Physicians ethical commitmentto society in view of the Medical Code of Ethics, and to certain suggestions

of its modification . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

* * *

, Biomedical ethics in the ancient world . . . . 159

Piotr STPNIAK, Civil liability of physicians in relation to the type of their employment . 185

Agnieszka WOJCIESZAK, Form of objection to harvesting cells, tissues and organsfrom the human corpse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Ksenia PECUSZOK, Legal terminology in the field of plastic and aesthetic surgeryand minimally invasive cosmetic procedures . . . . . . . . . . . . . . . 207

Mateusz LANGER, Advertising of Medicinal Products and Physician Benefit in the Lightof Tax Law and Professional Ethics . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

Witold SOBCZAK, Grzegorz STRABURZYSKI, The issue of professional secrecy amongpsychologists, and particularly elements of work of a school psychologist . . . . . 229

INTERNATIONAL AFFAIRS

Magdalena ZAMROCZYSKA, A review of judicial decisions by the European Courtof Human Rights with medical aspects in 2015 . . . . . . . . . . . . . 241

Anna WILISKA-ZELEK, Review of jurisdiction issued by the Court of Justiceof the European Union, related to health system functioning (20152016) . . . . 255

JURIDICTION

Jdrzej SKRZYPCZAK, Review of the Supreme Medical Court in 2015 . . . . . . 267

Norbert GILL, Supreme Court rulings in cases involving professional liability of physiciansin 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

MISCELLANEA

Grzegorz WRONA, Report of the Supreme Screener for Professional Liability in 2015 . 347

Wojciech CKI, Report of the Supreme Medical Court (2015) . . . . . . . . . 361

CONFERENCES

Report from the First International Scientific Training Conference The art

of conversation base of diagnosis (Aleksandra SESIUK) . . . . . . . . . . 377

The report from the conference Professional liability of the professions os public trust:

solicitors and doctors, 11 December 2014, WNPiD UAM (Micha PUK) . . . . . 378

REVIEWS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

INSTRUCTION FOR THE AUTHORS . . . . . . . . . . . . . . . 391

6 Contents WM 7/2015

Od Redakcji

Kolejny numer czasopisma naukowego Medyczna Wokanda, ktry oddajemy do rkCzytelnikw, powicony zosta w swej gwnej czci wzorem poprzedniego rocz-nika problematyce Kodeksu etyki lekarskiej. Warto przypomnie w tym miejscu, ijednym z podstawowych i niezbywalnych praw i obowizkw samorzdw zawodo-wych w tym oczywicie lekarskiego jest ustanawianie zasad etyki lekarskiej, dbanieo ich przestrzeganie, a take sprawowanie pieczy nad naleytym i sumiennym wykony-waniem zawodu przez osoby zaliczane do tego grona, m.in. poprzez sprawowanie od-powiedzialnoci zawodowej czonkw korporacji lekarskiej. Trzeba zaznaczy, e jestto w istocie jedna z najwaniejszych prerogatyw samorzdw zawodowych. W ostat-nim okresie toczya si publiczna dyskusja dotyczca Kodeksu etyki lekarskiej, jakrwnie zasad odpowiedzialnoci zawodowej, w trakcie ktrej pado wiele jak siwydaje niezasuonych uwag krytycznych. Std te w tym numerze, chcc wczysi w publiczn dyskusj co do potrzeby ewentualnej zmiany lekarskiego kodeksu de-ontologicznego, kontynuujemy publikacj opracowa analizujcych poszczeglnezapisy aktualnie obowizujcego Kodeksu. W ten sposb chcemy, aby powsta aktu-alny komentarz do tego niezwykle istotnego dokumentu, uwzgldniajcy dorobekponad wierwiecza funkcjonowania izb lekarskich w Polsce. Wydaje si, e tymbardziej cenny, i te same kwestie podejmowane s z rnej perspektywy, a mianowi-cie lekarzy, prawnikw i etykw. Liczymy, e nastpny numer (MW8) dopeni tegodziea zapocztkowanego w numerze 6. Mamy nadziej, e prezentowane teksty bdpomocne do wypracowania stanowiska w zakresie potrzeby ewentualnych zmianw KEL.

W dalszej czci Studiw i artykuw zamieszczono teksty powicone proble-matyce szeroko rozumianego prawa medycznego oraz bioetyki. Tu Redakcja zdecy-dowaa si m.in. wydrukowa tekst w j. rosyjskim (a wic jzyku kongresowym)autorstwa znakomitego badacza z Rosji prof. W. A. Gutorowa, prezentujcego niezwy-kle ciekawe i kompetentne spojrzenie na kwestie bioetyki w staroytnoci.

Ponadto numer nawizuje do ustalonego ukadu staych rubryk. Std te P.T. Czy-telnicy odnajd rubryk powicon sprawom midzynarodowym, w ktrej zamieci-limy teksty komentujce najbardziej interesujce orzeczenia Europejskiego TrybunauPraw Czowieka i Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Ponadto prezentu-jemy tradycyjnie przegld najwaniejszych orzecze z ostatniego roku NaczelnegoSdu Lekarskiego i Sdu Najwyszego w sprawach kasacyjnych dotyczcych odpo-wiedzialnoci zawodowej lekarzy. Z kolei w czci zatytuowanej Miscellanea, za-mieszczono tradycyjnie sprawozdania organw odpowiedzialnoci zawodowej lekarzy.Na kocu numeru znajduj si sprawozdania z konferencji oraz recenzje publikacjinaukowych.

Na koniec wypada podzikowa tym Wszystkim, bez ktrych nie powstaaby tapublikacja. W pierwszej kolejnoci, sowa uznania nale si Autorom za przygotowaniei wyraenie zgody na druk, niezwykle interesujcych tekstw. Po drugie, podzikowa-nia naley skierowa do wadz samorzdu lekarskiego. Wydanie kolejnego (sidmego)numeru czasopisma, nie byoby moliwe bez wsparcia organizacyjnego i finansowegoWydawcy, czyli Naczelnej Izby Lekarskiej. Warto te w tym miejscu wyrazi wdzicz-no tym wszystkim, ktrzy przyczynili si do tego, aby Medyczna Wokanda dostpnabya oprcz wersji papierowej take elektronicznie na stronie NIL (http://www.nil.org.pl/medyczna-wokanda) i Wielkopolskiej Izby Lekarskiej (http://wil.org.pl/wokanda/).Mamy nadziej, e dziki takim zabiegom, teksty zamieszczone w aktualnym i archi-walnych numerach prawdziwie trafi pod strzechy. Sowa szczeglnego uznania na-le si take Pastwu Recenzentom, niekwestionowanym autorytetom w swoichdziedzinach (medycyny, prawa, etyki), bez ktrych nie wyobraamy sobie prowadze-nia tego pisma, ktre indeksowane jest na licie B Ministerstwa Nauki i SzkolnictwaWyszego. Niniejszym bardzo dzikuj Pastwu za wielki trud woony w trudn i nie-wdziczn prac recenzenta i korektora. Wszystkie Pastwa cenne uwagi z pewnociwzbogaciy t publikacj. List recenzentw publikujemy na kocu numeru. W takisposb speniamy wymagania stawiane przez MNiSW, ale take chcemy uhonorowate osoby. Przypomn tylko w tym miejscu, e zgodnie z wymogami MNiSW, kadytekst poddany jest podwjnej, anonimowej recenzji, przez osob speniajc najwyszewymagane wymogi. Na koniec pozwol sobie podzikowa wszystkim Czonkom Re-dakcji, bez pomocy i spoecznego zaangaowania ktrych nie byoby moliwe, abyMedyczna Wokanda ukazywaa si w takim ksztacie.

prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof LinkeRedaktor Naczelny

8 Od Redakcji MW 7/2015

From the Editors

The Medical Docket, a scientific annual, is aimed at presenting the most serious issuesconcerning professional deontology and professional liability of physicians. Alongwith articles, analyses and current comments on the Medical Code of Ethics, other top-ics are also featured as, for example, relevant decisions of both medical and commoncourts of law related to medical matters, statistics depicting doctors jurisdiction, aswell as reviews of the most noteworthy publications in our field.

The periodicals contents are penned by physicians, pharmacists, lawyers, ethicists,political scientists, and even linguists, affiliated with a number of established scientificcentres. Crucially, among them are those involved with both theory and practice in themedical and legal sphere. The issues concerning current and weighty areas of ethics,medical law and biopolitics constitute an all-embracing connecting link.

Owing to recent modifications our annual has been entered in a list of periodicals in-dexed in part B of the Minister of Science and Higher Education and gained 3 points.We endeavour for our publication to become universally recognised among the interna-tional scientific community. Hence, on the one hand, the internalisation of its Scien-tific Board, and abstracts of all articles also in English, while on the other, compliancewith a number of standards required in reputable scientific periodicals, such as the newsystem of reviewing the featured content (double, anonymous reviews), as well as theinstitution of thematic and linguistic editors, &c.

The current edition of Medyczna Wokanda, a scientific journal, principally fo-cuses as its annual predecessor on issues related with the Medical Code of Ethics. Itis worth remembering here that setting up principles of medical ethics and the concernfor upholding them, as well as being responsible for proper and conscientious perfor-mance of professional duties by the physicians, among other things, by exercising pro-fessional liability is one of the fundamental and inalienable rights and duties ofprofessional self-governments, naturally including the medical one. It is indeed one ofthe most important prerogatives of such self-governments. As far as the Medical Codeof Ethics is concerned there has recently been a public debate about it, and also aboutthe principles of professional liability. The debate has been marked by many, clearlyundeserved, critical remarks. And therefore, joining the public discussion on possiblemodifications to the Code, we continue, in the present issue, the publication of analysesconcerning the particular provisions of the binding Code. Our aim is to thereby createa current commentary on this very important document, encompassing the legacy of thelast, more than 25 years, of medical chambers functioning in this country which is,admittedly, particularly valuable, as it contains issues taken up by representatives ofvarious professions: physicians, lawyers and ethicists. We believe that the next edition(MW8) completes the work commenced in Number 6. We also trust that the featured

contents will contribute to working out the stand on the possible need of modifyingthe Code.

The latter part of Studies and articles in the present edition includes also topicsconcerning the wide ranging issues of medical law and bioethics. The Editors have re-solved to publish an article in Russian (also a congress language), by Prof. W. A. Gutorov,who presents an indeed interesting and competent view on bioethic issues throughoutantiquity.

Aside from that the present issue follows the established editorial pattern. The col-umn devoted to international matters provides commentary on the most thought-pro-voking decisions of the European Court of Human Rights and of the Court of Justice ofthe European Union. Traditionally reviewed are the most important last year judge-ments of the Supreme Medical Court and of the Supreme Court, on cassation issuesconcerning professional liability of physicians. Miscellanea, in turn, customarily fea-ture reports from organs of professional liability of physicians. The present edition isconcluded with reports from conferences and with reviews of scientific publications.

Finally, sincere thanks to all involved in the preparation of this issue. Acknowledge-ments are in order to, first of all, the authors for sending their stimulating texts and theirconsent for publication, as well as to the authorities of the physicians self-government.The publication of this (seventh) edition would not have been possible without organi-sational and financial support of the Publisher, i.e., the Polish Chamber of Physiciansand Dentists (NIL). Our gratitude is owed to those who contributed making MedycznaWokanda available not only in its printed form but also electronically, at the NIL(http://www.nil.org.pl/medyczna-wokanda) and the Wielkopolska Regional Chamberof Physicians and Dentists website (http://wil.org.pl/wokanda/). We trust that, throughsuch actions, the content of the present and of the archival editions becomes indeedwidely available. We also particularly praise the contribution of the Reviewers, unques-tionable authorities in their respective fields (medicine, law, ethics), truly indispensablein running our periodical, indexed in List B of the Ministry of Science and HigherEducation. My sincere thanks to all of you, for your excellent work and enormous effortthat has been put into the preparation and proofreading of the featured content. All yourcomments and remarks have certainly enriched this publication. The Reader will findthe List of Reviewers at the end of the periodical. We thereby fulfil the requirementsimposed by the Ministry of Science and Higher Education but we also wish to honourthis way the persons included therein. It is worth stressing here that, owing to the Minis-trys specifications, each text planned for publication is first subject to a double, anony-mous review, by a person holding the highest, required qualifications.

Concluding, my heartfelt thanks to the Editorial Staff. Without their support and so-cial commitment it would not be possible for Medyczna Wokanda to appear in suchfavourable form.

Professor Krzysztof Linke, M.D., PhD,Editor-in-Chief

10 From the Editors MW 7/2015

Krzysztof LINKEProf. dr hab. n. med., Katedra i Klinika Gastroenterologii, ywienia Czowieka i Chorb Wewntrznych,Wydzia Lekarski II, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Komentarz do art. 1 art. 5 Kodeksu etyki lekarskiej

PRZYRZECZENIE LEKARSKIE

Przyjmuj z szacunkiem i wdzicznoci dla moich Mistrzw nadany mi tytu lekarzai w peni wiadomy zwizanych z nim obowizkw przyrzekam: obowizki te sumiennie spenia; suy yciu i zdrowiu ludzkiemu; wedug najlepszej mej wiedzy przeciwdziaa cierpieniu i zapobiega choro-

bom, a chorym nie pomoc bez adnych rnic, takich jak: rasa, religia, naro-dowo, pogldy polityczne, stan majtkowy i inne, majc na celu wycznie ichdobro i okazujc im naleny szacunek;

nie naduywa ich zaufania i dochowa tajemnicy lekarskiej nawet po miercichorego;

strzec godnoci stanu lekarskiego i niczym jej nie splami, a do kolegw lekarzyodnosi si z nalen im yczliwoci, nie podwaajc zaufania do nich, jednakpostpujc bezstronnie i majc na wzgldzie dobro chorych;

stale poszerza sw wiedz lekarsk i podawa do wiadomoci wiata lekarskie-go wszystko to, co uda mi si wynale i udoskonali.

CZ OGLNA

Art. 1.

1. Zasady etyki lekarskiej wynikaj z oglnych norm etycznych.2. Zobowizuj one lekarza do przestrzegania praw czowieka i dbania o god-

no zawodu lekarskiego.3. Naruszeniem godnoci zawodu jest kade postpowanie lekarza, ktre pod-

waa zaufanie do zawodu.

Postanowienie art. 1 ust. 1 Kodeksu etyki lekarskiej (zwanego w dalszej czci ni-niejszego opracowania: KEL)1 odnosi zasady etyki lekarskiej do oglnych norm

ARTYKUY I STUDIA

1 Kodeks etyki lekarskiej przyjty uchwa Nadzwyczajnego II Krajowego Zjazdu Lekarzyz dnia 14 grudnia 1991 r. w sprawie Kodeksu etyki lekarskiej, zmieniony uchwa nr 5 Nadzwyczaj-nego VII Krajowego Zjazdu Lekarzy z dnia 20 wrzenia 2003 r. (Biuletyn Naczelnej Rady Lekar-skiej 2004, nr 1 (81)).

etycznych. Jak susznie wskazuje Stanisaw Olejnik, etyka lekarska nie moe by,cakowicie autonomiczna, musi si odwoywa do podstawowych zasad moralnychczowieczestwa, do osobowej natury ludzkiej. Odcicie si w niej bowiem od etykioglnoludzkiej byoby czym teoretycznie nieuzasadnionym, a praktycznie w yciui pracy lekarza bardzo szkodliwym. Trzeba uzna, e jest ona uszczegowieniem etykioglnoludzkiej. Zakada si w niej, przejmujc z etyki oglnej, ostateczne przesankihumanistycznej antropologii i aksjologii. Lekarz powinien zatem respektowa normymoralne zwizane z godnoci czowieka jako istoty rozumnej i odpowiedzialnej2. Ety-ka lekarska tym samym nie konkuruje z etyk ogln, lecz ma wobec niej charakterkomplementarny, bowiem jak stanowi art. 1 ust. 1 KEL zasady etyki lekarskiej wyni-kaj z oglnych norm etycznych.

W pluralistycznym, wielokulturowym wiecie z rnymi tradycjami moralnymitrudno poda jeden zestaw norm moralnych, ktry obowizywaby zawsze, niezalenieod okolicznoci. Tadeusz Brzeziski wyrnia relatywizm historyczny, socjologicznyi kulturowy. Uznaje tym samym, e normy zmieniaj si z biegiem czasu, rni siw zalenoci od kultury, a nawet okrelonej spoecznoci, To, co uznawano za moralnew staroytnoci, dzisiaj moe uchodzi za niedozwolone. Rne zachowania podlegajrnym ocenom w zalenoci od kontekstu kulturowego, w ktrym si rozgrywaj. Tosamo zachowanie w jednej grupie spoecznej uchodzi, a w innej nie. Autor Etyki lekar-skiej. przyznaje, e s pewne normy obowizujce w wikszoci kultur, a inne nad-liczbowe zale od sytuacji3. Podsumowujc, wraz ze zmian intuicji moralnychczonkw danego spoeczestwa, zmienia si take etyka i moralno zawodowa4.

Istotny wpyw na etyk lekarsk ma postp w dziedzinie praw czowieka, do ktrychprzestrzegania zgodnie z art. 1 ust. 2 KEL lekarz jest zobowizany5. Midzynarodoweregulacje w tym zakresie stanowi o konsensusie co do pewnych fundamentalnych zasadetycznych, ktre powinny obowizywa wszystkich lekarzy. Prawa czowieka szcze-glnie istotne dla etyki lekarskiej obejmuj prawo do ycia, zakaz dyskryminacji, torturoraz okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowania, wolno wyraania opinii,rwny dostp do usug publicznych oraz do opieki medycznej6. Istotnym drogowska-

12 Krzysztof Linke MW 7/2015

2 S. Olejnik, Etyka lekarska, Wydawnictwo Unia, Katowice 1995, s. 4446.3 T. Brzeziski, Etyka lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012, s. 23.4 K. Szewczyk, Etyka i Deontologia Lekarska, Polska Akademia Umiejtnoci, Krakw 1994,

s. 216.5 W polskim prawie konkretyzacj obowizku przestrzegania przez lekarza praw czowieka

przykadowo mog stanowi: art. 32 (stanowicy, i lekarz moe przeprowadzi badanie lub udzieliinnych wiadcze zdrowotnych, z zastrzeeniem wyjtkw przewidzianych w ustawie, po wyraeniuzgody przez pacjenta zasada autonomii pacjenta), art. 36 (dotyczcy obowizku poszanowania in-tymnoci i godnoci osobistej pacjenta) ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty; art. 20 i art. 22(stanowice o prawie pacjenta do poszanowania intymnoci i godnoci, w szczeglnoci w czasieudzielania mu wiadcze zdrowotnych) ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzecz-niku Praw Pacjenta (Dz. U. 2009, Nr 52, poz. 417 z pn. zm.).

6 Wrd najwaniejszych aktw dotyczcych praw czowieka wskaza naley m.in.: Po-wszechn Deklaracj Praw Czowieka uchwalon przez Trzeci Sesj Zgromadzenia Oglnego Orga-nizacji Narodw Zjednoczonych w dniu 10 grudnia 1948 r. w Paryu; Europejsk Konwencjo ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci sporzdzon w Rzymie 4 listopada 1950 r. wrazz Protokoami zmieniajcymi; Europejsk Kart Socjaln z 1961 r.; Midzynarodowy Pakt PrawObywatelskich i Politycznych z 1966 r.; Konwencj o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub

zem dla lekarzy, mog by regulacje uchwalane przez wiatowe Stowarzyszenie Le-karskie (World Medical Association), w szczeglnoci przyjty w 1949 roku w Londynie,przez III wiatowe Zgromadzenie Midzynarodowy Kodeks Etyki Medycznej,zmieniony nastpnie przez postanowienia przyjte w Sydney (1968 r.), Wenecji (1983 r.),Pilanesbergu (2006 r.)7.

Charakterystycznym elementem, ktrym etyka lekarska rni si od etyki po-wszechnej jest publiczne wyznanie jej syntetycznego ujcia zawartego w przyrzecze-niu lekarskim, ktre stanowi rwnie integraln cz obecnie obowizujcegoKodeksu etyki lekarskiej8. Dokonujc porwnania treci przyrzecze lekarskich naprzestrzeni dziejw stwierdzi mona, e etyka lekarska od wiekw opiera si na za-chowaniu takich fundamentalnych zasad jak: zapewnienie, e lekarze bd suy y-ciu i zdrowiu ludzkiemu; nie bd dyskryminowa pacjentw ze wzgldu na ras,

MW 7/2015 Komentarz do art. 1 art. 5 Kodeksu etyki lekarskiej 13

Poniajcemu Traktowaniu z 1987 r. Uszczegowienie oglnych zasad zawartych w ww. aktach,z punktu widzenia medycyny, zawieraj m.in. Deklaracja Helsiska wiatowego Stowarzyszenia Le-karskiego (World Medical Association WMA) z 1964 r. dotyczca sposobu prowadzenia bada bio-medycznych na czowieku, Deklaracja z Oslo wiatowego Stowarzyszenia Lekarskiego (WMA)z 1970 r. dotyczca aborcji, Deklaracja Tokijska wiatowego Stowarzyszenia Lekarskiego (WMA)z 1975 r. dotyczca tortur, Deklaracja Hawajska wiatowego Zwizku Psychiatrii (World PsychiatricAssociation WPA) z 1977 r. dotyczca etyki psychiatrycznej, Deklaracja Lizboska wiatowej Or-ganizacji Zdrowia (World Health Organization WHO) z 1981 r. powicona prawom pacjenta, De-klaracja Wenecka wiatowego Stowarzyszenia Lekarskiego (WMA) o stanach terminalnych z 1983 r.,Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Godnoci Istoty Ludzkiej Wobec Zastosowa Biologiii Medycyny: Konwencja o prawach czowieka i Biomedycynie uchwalona przez Komitet MinistrwRady Europy w dniu 4 czerwca 1997 r., w Oviedo.

7 Midzynarodowy Kodeks Etyki Medycznej tekst jednolity, dostpny w jzyku angielskimsieci Internet: http://www.wma.net/en/30publications/10policies/c8/index.html; naley rwnie wska-za na Podrcznik etyki lekarskiej, opracowany przez wiatowe Stowarzyszenie Lekarskie, dostpnyw jzyku polskim w sieci Internet: http://www.wma.net/en/30publications/30ethicsmanual/pdf/et-hics_manual_polish.pdf.

8 Powszechnie przyjmuje si, i najstarsz przysig lekarsk jest tzw. Przysiga Hipokratesa(460370 p.n.e.), warto rwnie zwrci uwag na codzienn modlitw lekarzy Mojesza Majmoni-desa (datowan na XII wiek). Pierwsza, znana przysiga lekarska w Polsce pochodzi z XV wiekui skadana bya w Akademii Krakowskiej przez licencjatw medycyny na stopie doktora medycyny.Od 1918 r. w Polsce lekarze skadali Przyrzeczenie lekarskie, ktre podlegao modyfikacjom i przy-jo obecnie form zawart w Kodeksie etyki lekarskiej (zestawienie treci historycznych przyrze-cze lekarskich przytoczono w: K. Osiska (red.), Refleksje nad etyk lekarsk, WydawnictwoArchidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1990, s. 913). Naley take zwrci uwag na uchwalonyw 1949 r. w Genewie przez wiatowe Stowarzyszenie Lekarskie (World Medical Association) tekstmidzynarodowej przysigi lekarskiej, tzw. Deklaracji Genewskiej o aktualnej treci: W chwiliprzyjcia mnie do grona czonkw zawodu lekarskiego: lubuj uroczycie, e powic moje yciesubie ludzkoci; Bd otacza moich nauczycieli nalen im wdzicznoci i szacunkiem; Bd wy-konywa swj zawd sumiennie i z godnoci; Zdrowie mojego pacjenta bdzie moj gwn trosk;Bd zachowywa powierzone mi tajemnice, nawet po mierci pacjenta; Wedle wszelkich moich mo-liwoci bd dba o honor i szlachetne tradycje zawodu lekarskiego; Moje koleanki i koledzy bdmoimi siostrami i brami; Nie dopuszcz, aby wzgldy wieku, choroby lub inwalidztwa, wyznania,pochodzenia etnicznego, pci, narodowoci, pogldw politycznych, rasy, orientacji seksualnej lubpozycji spoecznej wpyway na spenianie mojego obowizku wobec pacjenta; Zachowam najwy-szy respekt dla ycia ludzkiego od chwili jego rozpoczcia, nawet pod wpywem groby nie uyj mo-jej wiedzy lekarskiej przeciwko prawom ludzkoci; Przyrzekam to na swj honor, uroczycie i bezprzymusu.

religi lub inne podstawy; bd chroni tajemnic lekarsk i udziela pomocy kademuchoremu, ktry znajduje si w nagej potrzebie; bd strzec godnoci stanu lekarskiegoi niczym jej nie splami.

Poza obowizkiem przestrzegania oglnych norm etycznych, lekarz musi dbao zachowanie godnoci zawodu lekarskiego art. 1 ust. 2 KEL in fine. Przy czym za na-ruszenie godnoci zawodu uwaa si kade postpowanie lekarza, ktre podwaa za-ufanie do zawodu (art. 1 ust. 3 KEL).

Zawd lekarza jest zaliczany do zawodw zaufania publicznego, o ktrych mowaw art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U.Nr 78, poz. 483 z pn. zm.). Zawodom tym spoeczestwo przypisuje [] wymgposiadania bardzo wysokich umiejtnoci fachowych, zwykle ukoczenia wyszychstudiw oraz odbycia dalszych szkole (aplikacja, specjalizacja)9. Zawodom zaufaniapublicznego towarzyszy czsto pewien etos. Zawody te maj bezporedni wpyw nalosy jednostek i spoeczestwa, su ochronie podstawowych wartoci spoecznych,legitymuj si swoistym powoaniem spoecznym10. Tym samym lekarzowi, jakoprzedstawicielowi zawodu zaufania publicznego stawia si szczeglne wymagania nietylko dotyczce wykonywania zawodu, ale take postawy osobistej.

Zgodnie z etosem lekarskim, dziaalno lekarza kwalifikuje si jako sub wyni-kajc z powoania. Okrelajc wzorcowy model godnej, etycznej postawy lekarza11

naley wskaza na kilka wspzalenych czynnikw:1) lekarz jest kompetentny i zdolny do krytycznego sdu, w tym rwnie do osdu

swych wasnych kompetencji (zasada kompetencji);2) lekarz jest po stronie swojego pacjenta, to znaczy dziaa dla jego dobra i proponuje

mu to, co najlepsze (zasada yczliwoci i dobrodziejstwa);3) lekarz jest w stosunku do pacjenta uczciwy, prawdomwny i szczery, a wic rze-

telnie informuje go o swych diagnozach i prognozach dotyczcych jego stanuzdrowia, proponuje najlepsze dostpne leczenie, nie zatajajc informacji o was-nych ograniczeniach, o innych moliwociach (ewentualnie oferowanych przezinnych lekarzy lub placwki medyczne), swe czynnoci wykonuje za z naleytstarannoci, pobierajc za nie stosownie wycenione wynagrodzenie (zasada rze-telnoci);

4) lekarz jest dyskretny oraz wraliwy i delikatny w obejciu, czyli dochowuje tajem-nicy lekarskiej, odnosi si do pacjenta z szacunkiem i taktem, respektuje jego auto-nomi w stanowieniu o sobie, stara si nie narusza jego prywatnoci i intymnoci


9 P. Sarnecki, Pojcie zawodu zaufania publicznego (art. 17 ust. 1 Konstytucji) na przykadzieadwokatury, w: Konstytucja, wybory, parlament. Studia ofiarowane Zdzisawowi Jaroszowi, red.L. Garlicki, Warszawa 2000, s. 157.

10 M. Michalik, Spoeczne przesanki, swoisto i funkcje etyki zawodowej, w: Etyka zawodowa,pod red. A. Sarapaty, Warszawa 1971, s. 11.

11 Podstawowe zasady oraz zbir zobowiza zawodowych zawiera, w szerszym zakresie, KartaLekarza opracowana przez European Federation of Internal Medicine, ACP-ASIM Foundation orazABIM Foundation (Medical Professionalism in the New Millennium: A Physicians Charter), pierwot-nie opublikowana w jzyku angielskim w: Annals of Internal Medicine (wydanie z dnia 5 lutego2002 r., nr 136, s. 243246) oraz w: The Lancet (wydanie z dnia 9 lutego 2002 r., nr 359,s. 520522).

ponad niezbdn potrzeb, unika sprawiania mu niepotrzebnego cierpienia (zasadataktu i delikatnoci)12.Naruszenie godnoci lekarza stanowi nie tylko niewaciwe zachowanie lekarza

w relacjach z pacjentami, innymi lekarzami, czonkami personelu medycznego lub pra-cownikami placwek, w ktrych wykonuje swoje czynnoci (m.in. oczekiwanie nie-uprawnionych gratyfikacji, brak szacunku wobec innych osb, brak naleytej dbaocio schludny ubir i wygld).

Liczne kontrowersje budzi kwestia przyjmowania przez lekarzy wyrazw wdzicz-noci od pacjentw (np. kwiatw, alkoholi, drobnych upominkw). W tym zakresie na-ley przyj nieprzekraczalne zasady: prezent nie moe warunkowa wykonania wiadczenia jeli wrczany jest w takim

kontekcie, mamy do czynienia z ewidentn korupcj, majc na celu np. przesko-czenie kolejki oczekujcych;

upominek nie powinien by take wrczany przed zabiegiem, ale po, wycznie jakowyraz wdzicznoci za dobrze prowadzone leczenie;

prezent dla lekarza nie powinien przedstawia zbyt duej wartoci, chodzi o zwycza-jowy drobny upominek o wartoci wycznie symbolicznej (kwiaty, bombonierka).Jednake podstawow zasad powinno by przyjcie, e leczc chorego nie naley

nigdy oczekiwa na jakie dodatkowe gratyfikacje, gdy po pierwsze, przyczyniobysi to do niezdrowej atmosfery w relacjach pacjentlekarz, a po drugie, wystar-czajcym darem dla lekarza powinno by ju samo wyleczenie chorego13.

Dba o godno to wystrzega si tego, co podwaa szacunek do lekarza ze stronyotoczenia, co powoduje dezaprobat spoeczestwa. Przy czym chodzi tu o kade za-chowanie, ktre moe przynosi ujm korporacji lekarskiej bez wzgldu na jegozwizek z wykonywaniem zawodu (na przykad lekarz nie powinien pojawia si pub-licznie w stanie nietrzewoci, nie powinien publicznie wyraa si lub zachowywawulgarnie, nie powinien wykorzystywa swojej pozycji do osigania jakichkolwiekkorzyci materialnych lub osobistych)14.

Zwaywszy na szeroki zakres i skomplikowany charakter wymogw etycznych do-tyczcych wykonywania profesji lekarza, aktualno zachowuje stwierdzenie Heliodo-ra wicickiego, i: Medycyna jest bez wtpienia nauk, ale spenianie zawodulekarskiego, opiekowanie si chorym jest i byo zawsze sztuk.

Art. 2.

1. Powoaniem lekarza jest ochrona ycia i zdrowia ludzkiego, zapobieganiechorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu; lekarz nie moe


12 Wzorzec lekarza spolegliwego J. Hartman, Bioetyka dla lekarzy, Wolters Kluwer PolskaSp. z o. o., Warszawa 2012, s. 6674.

13 T. Kielanowski (red.), Etyka i deontologia lekarska, Pastwowy Zakad Wydawnictw Lekar-skich, Warszawa 1985, s. 114.

14 Wydawca: Naczelna Izba Lekarska w Warszawie: Kodeks Etyki Lekarskiej. Komentarz (Bibliote-ka Prawa Medycznego i Bioetyki), oficyna wydawnicza Naczelnej Izby Lekarskiej, Warszawa (skad,amanie, druk i introligatornia Wydawnictwo EMOL), komentarz do art. 1 Kodeksu etyki lekarskiej.

posugiwa si wiedz i umiejtnoci lekarsk w dziaaniach sprzecznych z tympowoaniem.

2. Najwyszym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego salus aegrotisuprema lex esto. Mechanizmy rynkowe, naciski spoeczne i wymagania admini-stracyjne nie zwalniaj lekarza z przestrzegania tej zasady.

Przepis art. 2 ust. 1 Kodeksu etyki definiuje dziaalno lekarza jako sub ludzkocii konkretnemu czowiekowi w zakresie ochrony ycia i zdrowia. Celem tego oglnegopowoania lekarza jest: 1) zapobieganie chorobom (prewencja oglna i szczeglna),2) leczenie chorych (w tym rehabilitacja i rne aspekty opieki nad chorym), 3) niesie-nie ulgi w cierpieniu (nie tylko przy zastosowaniu dostpnych metod leczniczych, aletake poprzez wsparcie duchowe chorego, a w przypadkach nierokujcych nadziei, to-warzyszenie w umieraniu)15.

Zapobieganie chorobom polega przede wszystkim na propagowaniu przez lekarzyczynnoci profilaktycznych dotyczcych w szczeglnoci troski: o higien pacjentw,przestrzeganie regu prawidowego ywienia, aktywno fizyczn, dokonywanie odpo-wiednich szczepie ochronnych, o zdrowe rodowisko ycia pacjentw, przeciw-dziaanie paleniu tytoniu, piciu alkoholu, korzystaniu z narkotykw, naduywaniulekw, nakanianie do prowadzenia waciwego trybu ycia (zarwno poprzez od-dziaywanie na spoeczestwo w wypowiedziach publicznych prewencja oglna, jakte poprzez oddziaywanie na konkretne osoby prewencja szczeglna; patrz rwnie:art. 71 KEL).

Poprzez leczenie chorych naley rozumie cay proces leczniczy poczwszy od roz-poznania choroby, a do wyleczenia chorego.

Niesienie ulgi w cierpieniu dotyczy cierpienia fizycznego i cierpienia psychicznego.Pomoc w tym zakresie moe opiera si na zastosowaniu waciwych rodkw farma-ceutycznych, metod leczniczych lub rehabilitacyjnych, jak rwnie poprzez prowadze-nie rozmw z pacjentem wyjaniajcych, wspierajcych, okazujcych wspczucie,ch niesienia pomocy. W wielu rodzajach schorze istotne znaczenie ma rwnie po-stawa lekarza, ktra moe stanowi wany czynnik leczniczy i poprzez waciwe nasta-wienie pacjenta, moe pomc w walce z chorob.

Istotnym problemem etycznym s przypadki chorb nieuleczalnych, przypadkwwobec ktrych medycyna jest bezsilna. Pojawia si wtedy zagadnienie tzw. uporczy-wej terapii oraz celowoci, a take granic stosowania metod leczniczych majcych nacelu umierzenie blu, w tym utrzymywanie pacjenta przy yciu. W tym miejscu nale-y wskaza na jednoznaczne wytyczne wynikajce z art. 30 oraz art. 31 KEL. Lekarzpowinien dooy wszelkich stara, aby zapewni choremu humanitarn opiek termi-naln i godne warunki umierania, agodzc do koca cierpienia chorych w stanach ter-


15 Podobnie zadania lekarza definiuje art. 2 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty(Dz. U. 1997, Nr 28, poz. 152 z pn. zm.): Wykonywanie zawodu lekarza polega na udzielaniuprzez osob posiadajc wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, wiad-cze zdrowotnych, w szczeglnoci: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorb i zapobieganiuim, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a take wydawaniu opinii i orzeczelekarskich.

minalnych oraz utrzymywa, w miar moliwoci jako koczcego si ycia (art. 30KEL)16. Lekarzowi nie wolno stosowa eutanazji, ani pomaga choremu w popenieniusamobjstwa (art. 31 KEL). Ponadto w stanach terminalnych lekarz nie ma obowizkupodejmowania i prowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania rodkwnadzwyczajnych (art. 32 ust. 1 KEL). Decyzja o zaprzestaniu reanimacji naley do le-karza i jest zwizana z ocen szans leczniczych (art. 32 ust. 2 KEL). W polskim prawiekarnym w art. 150 Kodeksu karnego17 uregulowano przestpstwo stanowice tzw. za-bjstwo eutanatyczne. Powyszy przepis stanowi w 1: Kto zabija czowieka na jegodanie i pod wpywem wspczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolnociod 3 miesicy do lat 5; w 2: W wyjtkowych wypadkach, sd moe zastosowanadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia. Lekarz niemoe rwnie pomaga swojemu pacjentowi w akcie samobjstwa. Przepis art. 151Kodeksu karnego stanowi: Kto namow lub przez udzielenie pomocy doprowadzaczowieka do targnicia si na wasne ycie, podlega karze pozbawienia wolnoci od3 miesicy do lat 5. W uzasadnieniu do rzdowego projektu kodeksu karnego wskaza-no: Nawizujc do Kodeksu karnego z 1932 r., uznaje si, e nie zachodzi potrzebazmian co do pojcia zabjstwa eutanatycznego; nowy kodeks, ktry agodniejsze kara-nie wie z mniejszym stopniem winy oraz doprowadzeniem do samobjstwa przezpomoc (podeganie), niekaranego w niektrych ustawodawstwach, tym samym wypo-wiedzia si, w toczcej si dyskusji naukowej i filozoficznej, przeciwko zniesieniu ka-ralnoci eutanazji oraz pasywnej pomocy do samobjstwa (pozostawienie w zasiguchorego medykamentw przyspieszajcych zejcie miertelne), a wic za witociycia (art. 150151). Ze wzgldu na szczeglny charakter tego przestpstwa i wy-jtkowe okolicznoci, wywierajce silny wpyw na psychik sprawcy, jakie mog za-chodzi w zwizku z realizacj znamion tego przestpstwa, nowy kodeks przewidujemoliwo zastosowania nadzwyczajnego zagodzenia kary, a nawet odstpienia od jejwymierzenia18. Istotne znaczenie dla powyszego zagadnienia ma take fakt, i lekarzma obowizek udziela pomocy lekarskiej w kadym przypadku, gdy zwoka w jejudzieleniu mogaby spowodowa niebezpieczestwo utraty ycia lub cikiegouszczerbku na zdrowiu (art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty19). Jed-nake cz przedstawicieli doktryny prawa karnego uwaa, i do podjcia dziaamajcych charakter uporczywej terapii lekarz zobowizany jest wycznie na wyranedanie samego pacjenta. Przy czym uporczyw terapi definiuj jako stosowanieprocedur medycznych, urzdze technicznych i rodkw farmakologicznych w celupodtrzymywania funkcji yciowych nieuleczalnie chorego, ktre przedua jego umie-ranie, wic si z naruszeniem godnoci pacjenta, w szczeglnoci z nadmiernym


16 Powyszy wymg etyczny zosta potwierdzony w art. 20 ust. 2 ustawy o prawach pacjentai Rzeczniku Praw Pacjenta stanowicym, e: Prawo do poszanowania godnoci obejmuje take pra-wo do umierania w spokoju i godnoci. Pacjent znajdujcy si w stanie terminalnym ma prawo dowiadcze zdrowotnych zapewniajcych agodzenie blu i innych cierpie.

17 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 2 sierpnia 1997 r., Nr 88, poz. 553z pn. zm.).

18 Uzasadnienie rzdowego projektu Kodeksu karnego z 1997 r., s. 184185.19 Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 1997, Nr 28,

poz. 152 z pn. zm.).

cierpieniem; uporczywa terapia nie obejmuje podstawowych zabiegw pielgnacyj-nych, agodzenia blu i innych objaww oraz karmienia i nawadniania, o ile su do-bru pacjenta. Podejmowanie dziaa o takim charakterze uznaj za naruszenie zasadyposzanowania godnoci czowieka. W tym zakresie stwierdzaj, e obowizek do po-dejmowania czynnoci leczniczych (i tak ju zmodyfikowanych, bowiem nakierowa-nych nie na popraw zdrowia, ale na utrzymanie komfortu ycia) zostaje zastpionyobowizkiem odstpienia od interwencji medycznych20.

Zgodnie z ust. 1 art. 2 KEL lekarz nie moe posugiwa si wiedz i umiejtnocilekarsk w dziaaniach sprzecznych z powoaniem do ochrony ycia i zdrowia ludz-kiego, zapobiegania chorobom, leczenia chorych oraz niesienia ulgi w cierpieniu.Przykadowo mona wskaza, i sprzeczne z tym powoaniem byoby chirurgiczneusunicie zdrowej koczyny na danie pacjenta, wykorzystanie wiedzy medyczneji umiejtnoci medycznych przy torturach (patrz rwnie: art. 74 KEL), operacja pla-styczna majca na celu zmian wygldu osoby ciganej, uatwianie osobie skazanejuniknicia odbycia kary wizienia, stosowanie rodkw i metod dopingowych w ce-lach nieleczniczych (patrz rwnie: art. 75 KEL), udzia w eksperymentach medycz-nych, ktre maj na celu zmienianie natury ludzkiej (np. poprzez tworzenie chimerzwierzco-ludzkich), dyskusyjnym, z punktu widzenia etycznego, moe by zabiegaborcji (w sytuacji gdy cia nie zagraa yciu ani zdrowiu matki) lub tzw. sterylizacjina yczenie ubezpodnienia z innych wzgldw ni medyczne.

Najwyszym nakazem etycznym dla lekarza ma by, stosownie do treci art. 2 ust. 2KEL, dobro chorego (salus aegroti suprema lex esto). Przy czym mechanizmy rynko-we, naciski spoeczne i wymagania administracyjne nie zwalniaj lekarza z przestrze-gania tej zasady. W 1999 r. European Federation of Internal Medicine, ACP-ASIMFoundation oraz ABIM Foundation wsplnie rozpoczy przedsiwzicie Zasady wy-konywania zawodu lekarza (Medical Professionalism Project)21. W nastpstwie pod-jtych przez te organizacje prac powstaa Karta Lekarza, ktra zostaa przyjta przezNaczeln Rad Lekarsk, oraz szereg polskich towarzystw medycznych (m.in. PolskieTowarzystwo Lekarskie, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Towarzystwo Chirur-gw Polskich, Towarzystwo Internistw Polskich)22. W tym dokumencie, jako jednz zasad podstawowych wskazano zasad nadrzdnoci dobra pacjenta. Stwierdzono,i zasada ta wynika z powicenia si przez lekarzy subie dla dobra pacjentw. Altru-izm zwiksza zaufanie, ktre ma zasadnicze znaczenie dla relacji midzy lekarzema pacjentem. Mechanizmy rynkowe, naciski spoeczne i wymagania administracyjnenie mog prowadzi do amania tej zasady (to zdanie, stanowice fragment Karty Le-karza, zostao wprost implementowane do art. 2 ust. 2 KEL). Ponadto podkrelono


20 M. Krlikowski (red.), Kodeks karny. Cz szczeglna, t. I: Komentarz do artykuw 117221,Wydawnictwo C. H. Beck, Warszaw a2013, komentarz do art. 150 kk.

21 Wicej informacji w tym zakresie zawarto w sieci Internet, na stronie ABIM Foundation:http://www.abimfoundation.org/Professionalism/Medical-Professionalism.aspx.

22 Karta Lekarza (Medical Professionalism in the New Millennium: A Physicians Charter),pierwotnie opublikowana w jzyku angielskim w: Annals of Internal Medicine (wydanie z dnia5 lutego 2002 r., nr 136, s. 243246) oraz w: The Lancet (wydanie z dnia 9 lutego 2002 r., nr 359,s. 520522); tumaczenie dr med. Piotr Gajewski, Anna Juda, dr med. Jacek Mrukowicz, lek. Woj-ciech Strojny.

wag zasady autonomii pacjenta. Lekarze musz szanowa autonomi chorych, bywobec nich szczerzy, umoliwia im podejmowanie wiadomych decyzji dotyczcychleczenia. Wol pacjenta naley traktowa jako nadrzdn, o ile nie jest ona sprzecznaz zasadami etyki lekarskiej i nie oznacza dania niewaciwej opieki lekarskiej.

Oczywistym jest, i moliwe jest zaistnienie konfliktu pomidzy dobrem choregoa trosk o zdrowie oraz ycie innych ludzi. W szczeglnoci dotyczy to gronych cho-rb zakanych, ktrych zdiagnozowanie moe i powinno w wielu przypadkach stano-wi podstaw do izolacji pacjenta od innych osb oraz do poddania go leczeniu, nawetwbrew jego woli23. W takiej sytuacji lekarz, troszczc si o dobro chorego winien roz-strzyga na rzecz zdrowia publicznego nie tylko, gdy wynika to z przepisu prawa, aletake gdy zdrowie publiczne moe by powanie zagroone24.

Lekarz wykonujc swoj prac najczciej korzysta ze rodkw farmakologicz-nych, koniecznych rodkw zaopatrzenia medycznego, wyspecjalizowanej aparaturymedycznej. W wielu pastwach wiata, w tym w Polsce, wiadczenia zdrowotne finan-sowane s w znaczcej czci ze rodkw publicznych, co czsto take stanowi istotnyczynnik oddziaywujcy na decyzje podejmowane przez lekarzy. Jednake obowiz-kiem medykw jest nabycie rzetelnej wiedzy na temat dostpnej oferty rodkw farma-kologicznych i niekierowanie si w ich wyborze zobowizaniami w stosunku doproducentw, a jedynie dobrem pacjenta, w tym jego interesem ekonomicznym. W pro-cesie leczenia nie mog mie decydujcego znaczenia take wymagania organw ad-ministracyjnych kadce np. gwny nacisk na ekonomiczne aspekty danego rodzajuterapii, czy te modne w danym okresie w spoeczestwie metody leczenia, zabiegi diag-nostyczne, preferencje co do stosowania okrelonych lekw (np. bardzo popularnew ostatnim czasie cicia cesarskie). W kadym przypadku lekarz, dokonujc wyborusposobu leczenia chorego, powinien mie na wzgldzie, i decydujce znaczenie dlapodjcia takiej, a nie innej decyzji ma szeroko pojte dobro pacjenta.

Art. 3.

Lekarz powinien zawsze wypenia swoje obowizki z poszanowaniem czo-wieka bez wzgldu na wiek, pe, ras, wyposaenie genetyczne, narodowo, wyz-nanie, przynaleno spoeczn, sytuacj materialn, pogldy polityczne lub inneuwarunkowania.

W czasach powszechnego konsensu odnonie podstawowych praw czowieka,w tym zakazu dyskryminacji ze wzgldu na jakiekolwiek kryterium, w szczeglnociras, narodowo, wyznanie, sytuacj materialn, pogldy polityczne lub inne uwarun-


23 Obecnie taki obowizek w przypadku okrelonych chorb zakanych wynika z ustawy z dnia5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakae i chorb zakanych u ludzi (Dz. U. 2008,Nr 234, poz. 1570, z pn. zm.).

24 Wydawca: Naczelna Izba Lekarska w Warszawie: Kodeks Etyki Lekarskiej. Komentarz (Bi-blioteka Prawa Medycznego i Bioetyki), oficyna wydawnicza Naczelnej Izby Lekarskiej, Warszawa(skad, amanie, druk i introligatornia Wydawnictwo EMOL, komentarz do art. 2 Kodeksu EtykiLekarskiej.

kowania postanowienie art. 3 KEL wydaje si oczywistoci i nie powinno budzi ja-kichkolwiek wtpliwoci. Powyszy przepis odwouje si do zasady sprawiedliwocispoecznej, o ktrej stanowi Karta lekarza. rodowisko lekarskie musi opowiada siza sprawiedliwoci w systemie ochrony zdrowia, w tym take za sprawiedliw dystrybu-cj jego zasobw. Lekarze powinni czynnie dy do wyeliminowania dyskryminacjiw ochronie zdrowia ze wzgldu na kolor skry, pe, status spoeczno-ekonomiczny,pochodzenie etniczne, religi czy inne kategorie spoeczne25. Lekarz niezalenie odswoich osobistych pogldw winien nie pomoc wszystkim chorym, znajdujcym siw nagej potrzebie, widzc w nich przede wszystkim czowieka, a nie przedstawicieladanego wiatopogldu, orientacji seksualnej czy te czonka danej grupy etnicznej.

Warto zwrci uwag, i w poprzednim brzmieniu powyszego przepisu Kodeksuetyki w miejscu sw: powinien zawsze znajdoway si sowa: zarwno w czasiepokoju, jak i wojny. Naley zatem pamita, i powinno wypeniania przez lekarzaswoich obowizkw z poszanowaniem czowieka, w czasie wojny bdzie rwnie do-tyczy czonkw si wrogich.

Art. 4.

Dla wypenienia swoich zada lekarz powinien zachowa swobod dziaa za-wodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i wspczesn wiedz medyczn.

Przepis art. 4 KEL wyraa oglne przekonanie, e lekarz powinien zachowa swo-bod dziaa zawodowych zgodnie ze swoim sumieniem i wspczesn wiedz me-dyczn. Natomiast w art. 7 KEL stwierdza si, i w szczeglnie uzasadnionychwypadkach lekarz moe nie podj si lub odstpi od leczenia chorego, z wyjtkiemprzypadkw niecierpicych zwoki. Nie podejmujc albo odstpujc od leczenia lekarzwinien wskaza choremu inn moliwo uzyskania pomocy lekarskiej.

Pojcie sumienia lekarza jest nie tylko kategori etyczn, ale w polskim systemieprawnym rwnie kategori prawn. Zgodnie z art. 4 ustawy o zawodach lekarza i le-karza dentysty: Lekarz ma obowizek wykonywa zawd, zgodnie ze wskazaniamiaktualnej wiedzy medycznej, dostpnymi mu metodami i rodkami zapobiegania, roz-poznawania i leczenia chorb, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z naleytstarannoci. Natomiast stosownie do treci art. 39 ww. ustawy: Lekarz moe po-wstrzyma si od wykonania wiadcze zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem,z zastrzeeniem art. 30, z tym, e ma obowizek wskaza realne moliwoci uzyskaniatego wiadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadni i od-notowa ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujcy swj zawd napodstawie stosunku pracy lub w ramach suby ma ponadto obowizek uprzedniego


25 Karta Lekarza (Medical Professionalism in the New Millennium: A Physicians Charter),pierwotnie opublikowana w jzyku angielskim w: Annals of Internal Medicine (wydanie z dnia5 lutego 2002 r., nr 136, s. 243246) oraz w: The Lancet (wydanie z dnia 9 lutego 2002 r., nr 359,s. 520522); tumaczenie dr med. Piotr Gajewski, Anna Juda, dr med. Jacek Mrukowicz, lek. Woj-ciech Strojny.

powiadomienia na pimie przeoonego26. Powoany art. 30 ustawy o zawodach le-karza i lekarza dentysty ma brzmienie: Lekarz ma obowizek udziela pomocy le-karskiej w kadym przypadku, gdy zwoka w jej udzieleniu mogaby spowodowaniebezpieczestwo utraty ycia, cikiego uszkodzenia ciaa lub cikiego rozstrojuzdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpicych zwoki.

Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej w Stanowisku nr 74/13/P-VI z dnia 6 grud-nia 2013 r. w sprawie korzystania z klauzuli sumienia w praktyce lekarskiej stwier-dzio, e:1. Podczas wykonywania zawodu lekarz powinien postpowa zgodnie z nakazami

i zakazami wynikajcymi z przyjtych przez siebie zasad moralnych, wiatopo-gldu oraz wyznawanych przekona religijnych. Lekarze mog zosta pozbawienitego prawa tylko w sytuacjach niecierpicych zwoki, wynikajcych z zagroeniaycia lub cikiego uszkodzenia zdrowia pacjentw. Prawa innych osb, tak dugo,jak nie dochodzi do zagroenia ich ycia i zdrowia, nie mog by podstaw do ogra-niczania lekarza w postpowaniu zgodnym ze wskazaniami swojego sumienia.

2. Lekarz ma prawo do odmowy udziau w procedurach niezgodnych z jego sumie-niem (obejmuje ono w szczeglnoci takie czynnoci jak wykonywanie, uczestnic-two, pomoc, orzekanie o stanie zdrowia majce na celu zakwalifikowanie dozabiegu niezgodnego z sumieniem lekarza).

3. Korzystajc z klauzuli sumienia lekarz powinien przekaza swoje stanowisko pa-cjentowi oraz odnotowa je w dokumentacji medycznej. Nie mona jednak oczeki-wa od lekarza korzystajcego z klauzuli sumienia, aby owiadcza, jaki reprezentujewiatopogld i z jakich wzgldw wiadczenie uzna za niezgodne ze swoim sumie-niem.

4. Korzystajc z klauzuli sumienia, lekarz nie powinien wywiera wpywu na decyzjpacjenta, ani narzuca mu swojego pogldu. Odmowa wykonania wiadczeniazdrowotnego ze wzgldu na niezgodno z sumieniem nie powinna take przyjmo-wa formy uzasadniania medycznego (w szczeglnoci co do skutecznoci lub bez-pieczestwa procedury).

5. Lekarz nie ma obowizku wczeniejszego okrelania swoich pogldw. W zwizkuz tym cakowicie nieuzasadnione s propozycje ustalania list lekarzy o okrelonychprzekonaniach i ewentualna dyskryminacja ich przy zatrudnianiu.

6. Samorzd lekarski powinien udziela pomocy we wszystkich przypadkach nie-uprawnionego nacisku na autonomi lekarzy deklarujcych wol skorzystaniaz klauzuli sumienia.Wobec licznych kontrowersji dotyczcych tzw. klauzuli sumienia, Naczelna Rada

Lekarska wydaa rwnie w dniu 17 padziernika 2014 r. stanowisko w sprawie prawa


26 Zdanie pierwsze utracio moc z dniem 16 padziernika 2015 r. na podstawie wyroku TrybunauKonstytucyjnego z dnia 7 padziernika 2015 r., sygn. akt K 12/14 (Dz. U. poz. 1633), w zakresie, w ja-kim nakada na lekarza obowizek wykonania niezgodnego z jego sumieniem wiadczenia zdrowot-nego w innych przypadkach niecierpicych zwoki, oraz w zakresie, w jakim nakada na lekarzapowstrzymujcego si od wykonania wiadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem obo-wizek wskazania realnych moliwoci uzyskania takiego wiadczenia u innego lekarza lub w innympodmiocie leczniczym.

lekarzy do postpowania w zgodzie z sumieniem (Stanowisko nr 19/14/VII), przypo-minajc w nim o:a) wynikajcym z Kodeksu etyki lekarskiej obowizku udzielania pomocy kademu

pacjentowi bez wzgldu na wiek, pe, ras, wyposaenie genetyczne, narodowo,wyznanie, przynaleno spoeczn, sytuacj materialn, pogldy polityczne lubinne uwarunkowania;

b) wynikajcym z oglnych przepisw dotyczcych wszystkich obywateli (w tymz Konstytucji Rzeczypospolitej oraz ratyfikowanych przez Polsk dokumentwmidzynarodowych)27 prawie do dziaania w zgodzie z wasnym sumieniem;

c) wynikajcym z przepisw dotyczcych wykonywania zawodu lekarza prawie leka-rza do odmowy wykonania wiadczenia niezgodnego z jego sumieniem lub aktu-aln wiedz medyczn;

d) wynikajcym z Kodeksu etyki lekarskiej prawie lekarza do zachowania swobodydziaa zawodowych w zgodzie ze swoim sumieniem i wspczesn wiedz me-dyczn, z jednoczesnym poszanowaniem godnoci pacjenta i majc na uwadzeprzede wszystkim jego dobro zgodnie z zasad Salus aegroti suprema lex esto;

e) stanowisku Naczelnej Rady Lekarskiej w sprawie treci art. 39 ustawy o zawodachlekarza i lekarza dentysty nakazujcej lekarzowi korzystajcemu z klauzuli sumie-nia wskazania realnych moliwoci wykonania wiadczenia budzcego sprzeciwsumienia lekarza w innym miejscu oraz zoeniu wniosku do Trybunau Konstytu-cyjnego o stwierdzenie niekonstytucyjnoci tego zobowizania28.


27 Chodzi przede wszystkim o art. 53 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 18 Midzynaro-dowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, rezolucj nr 1763 Zgromadzenia Parlamentarne-go Rady Europy w sprawie prawa do klauzuli sumienia w ramach legalnej opieki medycznej z 2010 r.(tak: Stanowisko nr 74/13/P-VI Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 6 grudnia 2013 r.w sprawie korzystania z klauzuli sumienia w praktyce lekarskiej).

28 Naczelna Rada Lekarska wystpia w marcu 2014 r. do Trybunau Konstytucyjnego z wnios-kiem o stwierdzenie niezgodnoci przepisu art. 39 ustawy z Konstytucj w zakresie, w jakim:1) nakada na lekarza obowizek wykonania niezgodnego z jego sumieniem wiadczenia zdrowot-

nego, pomimo, e zwoka w udzieleniu tego wiadczenia nie spowodowaaby niebezpieczestwautraty ycia, cikiego uszkodzenia ciaa lub cikiego rozstroju zdrowia;

2) nakada na lekarza powstrzymujcego si od wykonania wiadcze zdrowotnych niezgodnychz jego sumieniem obowizek wskazania realnych moliwoci uzyskania tych wiadcze u innegolekarza lub w podmiocie leczniczym;

3) zobowizuje lekarza korzystajcego z prawa do odmowy wykonania wiadczenia zdrowotnegoniezgodnego z sumieniem do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej.

W ocenie Naczelnej Rady Lekarskiej lekarz ma prawo do odmowy udziau w procedurach niezgod-nych z jego sumieniem (obejmuje ono w szczeglnoci takie czynnoci jak wykonywanie, uczestnic-two, pomoc, orzekanie o stanie zdrowia majce na celu zakwalifikowanie do zabiegu niezgodnegoz sumieniem lekarza). Prawo do skorzystania z klauzuli sumienia nie powinno by ograniczone wewszystkich sytuacjach wskazanych w treci art. 30 ustawy. Odmowa wykonania wiadczenia zdro-wotnego z powoaniem si na klauzul sumienia nie moe mie miejsca tylko w przypadku niebezpie-czestwa utraty ycia, cikiego uszkodzenia ciaa lub cikiego rozstroju zdrowia. Nie jest jednakuzasadnione ograniczenie moliwoci odmowy udzielenia wiadczenia zdrowotnego z powoaniemsi na klauzul sumienia w innych przypadkach niecierpicych zwoki, o ktrych mowa w art. 30ustawy.

Korzystajc z klauzuli sumienia, lekarz powinien przekaza swoje stanowisko pacjentowi oraz od-notowa je w dokumentacji medycznej. Nie mona da od lekarza korzystajcego z klauzuli sumie-

Ponadto Rada stana na stanowisku, e lekarze maj prawo do korzystania z prawado odmowy podejmowania dziaa niezgodnych z ich sumieniem i nie mog by pod-dawani adnym naciskom, dyskryminacji ani represjom z tego powodu. Naczelna RadaLekarska stwierdzia jednoczenie, e stanowiska samorzdu lekarskiego zrzesza-jcego wszystkich lekarzy i lekarzy dentystw w sprawie sumienia maj charakter neu-tralny wiatopogldowo i politycznie.

W dniu 7 padziernika 2015 r., w sprawie o sygnaturze akt: K 12/14, Trybuna Kon-stytucyjny rozstrzygn wniosek Naczelnej Rady Lekarskiej o zbadanie zgodnociart. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z Konstytucj RP oraz aktami pra-wa midzynarodowego i orzek:

1. Art. 39 zdanie pierwsze w zwizku z art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o za-wodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2015, poz. 464) w zakresie, w jakim nakadana lekarza obowizek wykonania niezgodnego z jego sumieniem wiadczenia zdro-wotnego w innych przypadkach niecierpicych zwoki, jest niezgodny z zasadprawidowej legislacji wywodzon z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskieji art. 53 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

2. Art. 39 zdanie pierwsze ustawy powoanej w punkcie 1 w zakresie, w jakimnakada na lekarza powstrzymujcego si od wykonania wiadczenia zdrowotnegoniezgodnego z jego sumieniem obowizek wskazania realnych moliwoci uzyska-nia takiego wiadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym, jest nie-zgodny z art. 53 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

3. Art. 39 zdanie drugie ustawy powoanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim zobo-wizuje lekarza, wykonujcego zawd na podstawie stosunku pracy lub w ramachsuby, korzystajcego z prawa do odmowy wykonania wiadczenia zdrowotnego nie-zgodnego z jego sumieniem do uprzedniego powiadomienia na pimie przeoonego:a) jest zgodny z art. 53 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,b) nie jest niezgodny z art. 53 ust. 7 Konstytucji.

4. Art. 39 zdanie pierwsze ustawy powoanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim zo-bowizuje lekarza korzystajcego z prawa do odmowy wykonania wiadczenia zdro-wotnego niezgodnego z jego sumieniem do uzasadnienia i odnotowania tego faktuw dokumentacji medycznej:a) jest zgodny z art. 53 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,b) nie jest niezgodny z art. 53 ust. 7 Konstytucji.

Uwzgldniajc powoane powyej orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego (obec-nie nie jest jeszcze dostpne uzasadnienie tego rozstrzygnicia), przyj naley:1) lekarz nie moe odmwi wykonania legalnego i medycznie uzasadnionego wiad-

czenia zdrowotnego, powoujc si na klauzul sumienia, w sytuacjach, o ktrych


nia, aby sw decyzj w tym zakresie dodatkowo uzasadnia wymg uzasadniania takiej decyzji orazodnotowywania tego uzasadnienia w dokumentacji jest nieproporcjonalny, poniewa prowadzi doujawnienia jaki lekarz reprezentuje wiatopogld i z jakich wzgldw wiadczenie uzna za niezgod-ne ze swoim sumieniem. W ocenie Naczelnej Rady Lekarskiej nie jest rwnie zasadne danie od le-karza wczeniejszego okrelania swoich pogldw np. poprzez ujawnienie moliwoci powoania sina klauzul sumienia.

mowa w art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, a mianowicie wtedy,gdy zwoka w udzieleniu pomocy mogaby spowodowa niebezpieczestwo utra-ty ycia, cikiego uszkodzenia ciaa lub cikiego rozstroju zdrowia pacjenta29;

2) lekarz ma obowizek uzasadni i odnotowa fakt odmowy wykonania wiadczeniazdrowotnego w dokumentacji medycznej30;

3) lekarz, ktry wykonuje swj zawd na podstawie stosunku pracy lub w ramachsuby jest ponadto obowizany do uprzedniego powiadomienia na pimie swojegoprzeoonego.Wobec zapadego orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego nie jest obecnie jedno-

znaczne, jaki jest zakres obowizku wskazania przez lekarza, ktry odmawia wykona-nia wiadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem, moliwoci uzyskaniatego wiadczenia u innego lekarza bd w innym podmiocie leczniczym. Jednak naleypamita, i zgodnie z art. 7 KEL nie podejmujc albo odstpujc od leczenia lekarzwinien wskaza choremu inn moliwo uzyskania pomocy lekarskiej. Ponadto nale-y mie na wzgldzie, i obecnie art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentystystanowi o powstrzymaniu si od wykonania wiadcze zdrowotnych. Natomiast defini-cj wiadczenia zdrowotnego podaje przepis art. 2 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 15 kwiet-nia 2011 r. o dziaalnoci leczniczej (Dz. U. 2011, Nr 112, poz. 654 z pn. zm.).W myl tej ustawy wiadczeniem zdrowotnym s dziaania suce zachowaniu, rato-waniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne dziaania medyczne wynikajcez procesu leczenia lub przepisw odrbnych regulujcych zasady ich wykonywania.Przepis art. 7 KEL zawa podstawy odmowy, mowa w nim jest bowiem wycznieo prawie lekarza do niepodjcia lub odstpienia od leczenia, a wic tylko jednego z mo-liwych wiadcze zdrowotnych31.


29 Naley uzna za suszne stanowisko Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN nr 4/2013 z dnia12 listopada 2013 r. w sprawie tzw. klauzuli sumienia, stwierdzajce e: Przepisy ustawy i zapisy ko-deksw etycznych nie przyznaj lekarzowi prawa od odmowy wykonania wiadczenia w przypad-kach niecierpicych zwoki. W takich sytuacjach osobiste przekonania moralne przedstawicielazawodu medycznego musz ustpi wobec podstawowego obowizku zawodowego, jakim jest troskao dobro pacjenta (teza 18 i 19 stanowiska Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN nr 4/2013 z dnia12 listopada 2013 r. w sprawie tzw. klauzuli sumienia). Jednake przez przypadki niecierpice zwokinaley rozumie wycznie sytuacje, gdy zwoka w udzieleniu pomocy mogaby spowodowa nie-bezpieczestwo utraty ycia, cikiego uszkodzenia ciaa lub cikiego rozstroju zdrowia pacjenta.

30 Zgodnie ze stanowiskiem Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN nr 4/2013 z dnia 12 listopa-da 2013 r. w sprawie tzw. klauzuli sumienia: [] ustawowy obowizek uzasadnienia i odnotowaniaprzez profesjonalist medycznego faktu odmowy wykonania wiadczenia zdrowotnego, naley zateminterpretowa jako obligujcy go do wskazania konkretnej zasady lub normy o charakterze moral-nym, ktra w jego opinii zostaaby naruszona, gdyby podj si on realizacji danego wiadczenia.Niewystarczajce jest oglne stwierdzenie przedstawiciela zawodu medycznego, e jego zdaniemwykonanie danej procedury byoby niemoralne czy niezgodne z jego wasnym sumieniem (teza17 stanowiska Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN nr 4/2013 z dnia 12 listopada 2013 r. w spra-wie tzw. klauzuli sumienia). W doktrynie prawa przyjmuje si natomiast, e z pewnoci nie monawymaga od lekarza podania motyww, ktre zdecydoway o tym, e uzna, i wykonanie danegowiadczenia zdrowotnego jest sprzeczne z jego sumieniem, bo te motywy nie podlegaj ocenie (tak:E. Zieliska (red.), Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, LEX 2014, komentarzdo art. 39 ustawy, teza 16).

31 E. Zieliska (red.), Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, LEX 2014, ko-mentarz do art. 39 ustawy, teza 4.

Naley wskaza, i zgodnie ze stanowiskiem Komitetu Bioetyki przy PrezydiumPolskiej Akademii Nauk lekarz ma prawo odmwi osobistego wykonania bdwspuczestniczenia w wykonaniu wiadczenia zdrowotnego, jedynie wwczas, gdydziaanie takie bezporednio narusza bd stwarza bezporednie i realne zagroenie dladobra, ktre wedug jego przekona moralnych powinno podlega bezwzgldnejochronie (np. ycia ludzkiego podu)32. Ponadto w opinii Komitetu, przedstawiciel za-wodu medycznego nie moe, powoujc si na klauzul sumienia, odmwi podjciadziaa, ktrych celem jest dostarczanie pacjentowi informacji lub innych rodkw nie-zbdnych do podjcia przez niego wiadomej decyzji dotyczcej dalszego postpowa-nia medycznego, ktre jest legalnie uzasadnione, w wietle aktualnej wiedzymedycznej i sytuacji zdrowotnej pacjenta33.

W opozycji do stanowiska Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN nr 4/2013 z dnia12 listopada 2013 r. stoi opinia Zespou ekspertw Konferencji Episkopatu Polski ds.bioetycznych z dnia 14 lutego 2014 r., wedug ktrej prawidowa interpretacja klauzulisumienia zakada w szczeglnoci co nastpuje: prawo do odmowy udzielenia wiadczenia zdrowotnego z powodu obiekcji sumienia

jest immanentnie zwizane z osobow godnoci czowieka i wynikajc z niej wol-noci sumienia. Ograniczenie klauzuli sumienia moe nastpi tylko w drodzewyjtku w ustawie, o ile jest to konieczne z punktu widzenia zdrowia publicznegooraz prawa do ochrony zdrowia;

sprzeciw sumienia jest podstaw do powstrzymania si od wykonania wiadczeniazdrowotnego. Do zakresu wiadcze zdrowotnych, ktrych dotyczy klauzula sumie-nia, naley zaliczy take wystawianie recept (np. recept na wczesnoporonne rodkiantykoncepcyjne) oraz skierowa na badania specjalistyczne przy uzasadnionymprzekonaniu, e stanowi one cz procedury nakierowanej na zniszczenie dobra,a nie tylko su uzyskaniu informacji o stanie zdrowia pacjenta;

obowizek wskazania realnej moliwoci uzyskania wiadczenia u innego lekarzalub w innym podmiocie leczniczym oraz obowizek odnotowania i uzasadnieniafaktu skorzystania z klauzuli sumienia w dokumentacji medycznej, nie maj charak-teru warunkw, ktrych spenienie decydowaoby o moliwoci skorzystania przezlekarza, pielgniark, poon i farmaceut z klauzuli sumienia. S to tylko dodatko-we obowizki spoczywajce na lekarzu w przypadku powoania si na sprzeciw su-mienia;

podmiot leczniczy moe wyda deklaracj, e nie wykonuje si w nim okrelonychwiadcze zdrowotnych, o ile odmienny wniosek nie wypywa z katalogu rodzajwi zakresu wiadcze zdrowotnych zawartego w statucie danego podmiotu;

ograniczenie klauzuli sumienia, wprowadzone do art. 39 przez odwoanie si doart. 30, dotyczy wycznie niebezpieczestwa utraty ycia, cikiego uszkodzeniaciaa lub cikiego rozstroju zdrowia, natomiast nie obejmuje innych przypadkwniecierpicych zwoki;


32 Teza 22 stanowiska Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN nr 4/2013 z dnia 12 listopada2013 r. w sprawie tzw. klauzuli sumienia.

33 Teza 23 stanowiska Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN nr 4/2013 z dnia 12 listopada2013 r. w sprawie tzw. klauzuli sumienia.

obowizek zapewnienia dostpu do wiadcze zdrowotnych spoczywa na pastwie,a nie poszczeglnych lekarzach czy konkretnych podmiotach leczniczych34.Aktem prawa europejskiego obejmujcym problematyk klauzuli sumienia, w tym

klauzuli sumienia lekarzy, farmaceutw i pielgniarek jest Karta Praw PodstawowychUnii Europejskiej przyjta 7 grudnia 2000 r., podczas posiedzenia Rady Europejskiejw Nicei przez Parlament Europejski, Rad i Komisj Europejsk. Zgodnie z art. 10Karty: kady ma prawo do wolnoci myli, sumienia i religii. Prawo to obejmujewolno zmiany religii lub przekona oraz wolno uzewntrzniania, indywidualnielub wsplnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekona poprzezuprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i uczestniczenie w obrzdach (ust. 1).Uznaje si prawo do odmowy dziaania sprzecznego z wasnym sumieniem, zgodniez ustawami krajowymi regulujcymi korzystanie z tego prawa (ust. 2). Cay artykunosi tytu: Wolno myli, sumienia i religii.

W dniu 7 padziernika 2010 r. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy przyjorezolucj nr 1763 pt. Prawo do sprzeciwu sumienia w ramach legalnej opieki medycz-nej. W rezolucji podkrelono prawo pracownikw suby zdrowia i placwek subyzdrowia do odmowy wykonania lub udzielenia pomocy w przeprowadzeniu aborcji,poronienia, eutanazji lub jakichkolwiek dziaa, ktre mogyby spowodowa mierzarodka lub podu ludzkiego. Cho rezolucje Zgromadzenia Parlamentarnego RE nies stosowane bezporednio w prawie krajowym poszczeglnych pastw czonkow-skich, to jednak czonkowie powinni je szanowa, a dokumenty Rady Europy czstoukierunkowuj aktywno legislacyjn prawodawcw krajowych.

Czste przypadki odmowy wydania skierowania na badania prenatalne lub wydaniaorzeczenia co do dopuszczalnoci przerwania ciy albo odmowy wykonania zabiegudoprowadziy do kilku spraw sdowych. W jednej z takich spraw, dotyczcej odmowyskierowania kobiety na badania prenatalne w sytuacji, gdy byo podejrzenie, e pdcierpi na chorob Turnera (maonkowie mieli ju jedno dziecko urodzone z t wad),Sd Najwyszy ustosunkowa si bezporednio do kwestii klauzuli sumienia. W orze-czeniu z dnia 12 czerwca 2008 r., III CSK 16/08, OSNC 2009, nr 3, poz. 48, SN stwier-dzi m.in., e uprawnienie do przeprowadzenia bada prenatalnych wynika z prawakobiety w ciy do informacji o stanie podu, jego ewentualnych schorzeniach i wa-dach oraz o moliwociach ich leczenia w okresie podowym. Jeeli lekarz z jakichkol-wiek przyczyn, take wiatopogldowych, nie chce wyda skierowania na takiebadania, gdy pacjentka ma do nich prawo, powinien postpi zgodnie z art. 39 ustawyo zawodzie lekarza, tj. wskaza realne moliwoci uzyskania takiego skierowania odinnego lekarza lub w innym zakadzie opieki zdrowotnej oraz uzasadni i odnotowaten fakt w dokumentacji medycznej. O tym, e obowizki te nie s przestrzegane,wiadczy kolejna sprawa, ktra swj fina miaa w Strasburgu. Europejski TrybunauPraw Czowieka w wyroku z dnia 30 padziernika 2012 r. w sprawie 57375/08 P. i S.v. Polska, uzna, e doszo do naruszenia m.in. art. 8 EKPC (dotyczcego prawa do po-


34 Kompletn tre Stanowiska Zespou Ekspertw Konferencji Episkopatu Polski ds. Bioetycz-nych w sprawie klauzuli sumienia z dnia 14 lutego 2014 r. mona odnale w sieci Internet: http://epi-skopat.pl/dokumenty/pozostale/5717.1,Stanowisko_Zespolu_Ekspertow_KEP_ds_Bioetycznych_w_sprawie_klauzuli_sumienia.html.

szanowania ycia prywatnego i rodzinnego) w odniesieniu do okrelenia warunkwdostpu do legalnego przerwania ciy. Uzasadniajc wyrok w tej czci, Trybunastwierdzi, e rzd Polski wywodzi prawo lekarzy do odmowy wykonania okrelonychwiadcze medycznych z powoaniem si na klauzul sumienia z wolnoci przekonasumienia i religii zagwarantowanej w art. 9 EKPC, niemniej jednak pastwo jest zobo-wizane do takiego zorganizowania swego systemu ochrony zdrowia, aby skorzystaniez tego uprawnienia przez lekarzy nie stao na przeszkodzie uzyskaniu przez pacjentkii pacjentw dostpu do usug, do ktrych maj prawo. Chocia co do zasady polskieprawo przewiduje mechanizm pozwalajcy na pogodzenie prawa lekarzy do korzysta-nia z klauzuli sumienia z interesami pacjentw, w szczeglnoci poprzez zobowizanielekarza do wskazania innego lekarza, ktry wykona dane wiadczenie medyczne, nie-mniej jednak badana sprawa wykazaa, e ten wymg nie zosta speniony w przypadkuskarcej P. Personel medyczny, do ktrego zwrcia si ona o pomoc, nie czu si zobo-wizany ani do przeprowadzenia zabiegu przerwania ciy (chodzio o 14-latk, ktrejcia wynika z czynu zabronionego), a rwnoczenie dawa skarcej mylce i wzajemniesprzeczne informacje oraz nie zapewni jej obiektywnego poradnictwa medycznego. Za-brako rwnie skutecznej procedury, w ktrej ramach skarca i jej matka mogyby przed-stawi swoje racje, pomimo e ju we wczeniejszym orzeczeniu ETPC z dnia 20 marca2007 r. w sprawie 5410/03 Alicja Tysic v. Polska, Rzd Polski zosta zobowizany dostworzenia mechanizmu, ktry umoliwiaby kobietom w ciy zamierzajcym si poddazabiegowi aborcji na skuteczne dochodzenie realizacji swego prawa do poszanowania y-cia prywatnego. Warto zaznaczy, e w 2010 r. wprowadzono do ustawy o prawach pa-cjenta przepis art. 31 przewidujcy moliwo wniesienia przez pacjenta lub jegoprzedstawiciela ustawowego sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarskiego, jeeliopinia albo orzeczenie ma wpyw na prawa lub obowizki pacjenta wynikajce z prze-pisw prawa. Procedura ta oceniana jest jednak jako mao efektywna35.

Lekarz ma mie zapewnion swobod dziaa zawodowych, przy czym musz oneby zgodne ze wspczesn wiedz medyczn36. Tym samym ma moliwo wyboruspord rnych metod leczenia dopuszczonych przez nauk jako zgodnych z aktual-nymi zasadami sztuki lekarskiej i wiedzy. Dokonujc wyboru konkretnej metody me-


35 E. Zieliska (red.), Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, LEX 2014, ko-mentarz do art. 39 ustawy, teza 18, przytoczona w caoci.

36 Zgodnie z art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty: Lekarz ma obowizek wykony-wa zawd, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostpnymi mu metodami i rod-kami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorb, zgodnie z zasadami etyki zawodowej orazz naleyt starannoci. Natomiast zgodnie z art. 6 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pa-cjenta: Pacjent ma prawo do wiadcze zdrowotnych odpowiadajcych wymaganiom aktualnej wie-dzy medycznej. Sd Najwyszy w wyroku z dnia 10 lutego 2010 r., sygnatura akt: V CSK 278/09stwierdzi, e: Do obowizkw lekarzy oraz personelu medycznego naley podjcie takiego sposobupostpowania (leczenia), ktry gwarantowa powinien, przy zachowaniu aktualnego stanu wiedzyi zasad starannoci, przewidywalny efekt w postaci wyleczenia, a przede wszystkim nienaraenie pac-jentw na pogorszenie stanu zdrowia. Natomiast w wyroku z dnia 1 grudnia 1998 r., sygnatura akt:III CKN 741/98, Sd Najwyszy stwierdzi, e przy wiadczeniu usug medycznych naley wyklu-czy stosowanie metod i rodkw starych, nierokujcych skutecznoci (lub rokujcych j gorzej), je-li s one powszechnie zastpowane nowymi metodami leczenia (orzeczenie opublikowane w: OSNz 1999 r., nr 6, poz. 112).

dyk powinien zawsze kierowa si dobrem pacjenta oraz nakazem by ograniczaczynnoci medyczne do rzeczywicie potrzebnych choremu, zgodnie z aktualnym sta-nem wiedzy (art. 2 ust. 2 KEL, art. 6 KEL). W trudnych przypadkach, gdy posiadanewiedza i dowiadczenie, nie pozwalaj na ostateczny wybr konkretnego sposobu le-czenia, warto skonsultowa si z innym, dowiadczonym specjalist lub zwoa konsy-lium lekarskie. W przypadku sprzecznoci stanowisk lekarza prowadzcego orazordynatora, ostateczna decyzja powinna pozostawa w rkach ordynatora, poniewa toon ponosi odpowiedzialno za sposb leczenia na oddziale. Lekarz prowadzcy moejednak zada, aby ordynator wyda mu polecenie na pimie.

Art. 5.

Izba lekarska jest obowizana do czuwania nad przestrzeganiem zasad etykii deontologii lekarskiej oraz zachowaniem godnoci zawodu przez wszystkichczonkw samorzdu lekarskiego, a take do stara, aby przepisy prawa nie naru-szay zasad etyki lekarskiej.

Zgodnie z treci art. 5 KEL izba lekarska, stanowica samorzd zawodowy, zobo-wizana jest do czuwania na przestrzeganiem zasad etyki i deontologii lekarskiej orazzachowania godnoci zawodu przez wszystkie osoby wykonujce zawd lekarza i le-karza dentysty na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawyz dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. 2009, Nr 219, poz. 1708 z pn.zm.) samorzd zawodowy lekarzy i lekarzy dentystw reprezentuje osoby wykonujcezawody lekarza i lekarza dentysty, sprawuje piecz nad naleytym wykonywaniemtych zawodw w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Przy czym izby le-karskie s niezalene i w wykonywaniu swoich zada podlegaj tylko przepisom pra-wa37. Lekarz zamierzajcy wykonywa zawd, ktremu okrgowa rada lekarska przy-znaa prawo wykonywania zawodu, zostaje rwnoczenie wpisany na list czonkwtej izby lekarskiej38.

Czonkowie izb lekarskich podlegaj odpowiedzialnoci zawodowej za naruszeniezasad etyki lekarskiej oraz przepisw zwizanych z wykonywaniem zawodu lekarza,zwane przewinieniem zawodowym39. Postpowanie w przedmiocie odpowiedzial-noci zawodowej wszczynane jest i prowadzone przez rzecznikw odpowiedzialnocizawodowej. Jeeli prowadzone przez rzecznika postpowanie doprowadzio do stwier-dzenia zaistnienia przewinienia zawodowego, formuuje on wniosek o ukaranie, kt-ry kierowany jest do waciwego okrgowego sdu lekarskiego. Nastpnie sprawaw przedmiocie odpowiedzialnoci zawodowej lekarza rozpoznawana jest przez okr-gowy sd lekarski i ewentualnie, w drugiej instancji, Naczelny Sd Lekarski. Sdlekarski moe orzeka nastpujce kary: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) kara pienina;4) zakaz penienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochronyzdrowia na okres od roku do piciu lat; 5) ograniczenie zakresu czynnoci w wykony-


37 Art. 2 ust. 3 ustawy o izbach lekarskich.38 Art. 6 ust. 1 ustawy o izbach lekarskich.39 Art. 53 ustawy o izbach lekarskich.

waniu zawodu lekarza na okres od szeciu miesicy do dwch lat; 6) zawieszenie pra-wa wykonywania zawodu na okres od roku do piciu lat; 7) pozbawienie prawawykonywania zawodu40.

Przez godno zawodu naley rozumie wzorzec, jakim w ocenie spoecznej po-winno by zachowanie, sposb bycia i postawa lekarza. Za naruszenie godnoci zawo-du, naley uwaa kade zachowanie, ktre podwaa szacunek do lekarza ze stronyotoczenia, powoduje dezaprobat spoeczestwa. Przy czym chodzi tu o kade zacho-wanie, ktre moe przynosi ujm korporacji lekarskiej bez wzgldu na jego zwizekz wykonywaniem zawodu (na przykad lekarz nie powinien pojawia si publiczniew stanie nietrzewoci, nie powinien publicznie wyraa si lub zachowywa wulgar-nie, nie powinien wykorzystywa swojej pozycji do osigania jakichkolwiek korzycimaterialnych lub osobistych).

Ponadto w art. 5 KEL naoono na Izb Lekarsk obowizek podejmowania stara,aby przepisy prawa nie naruszay zasad etyki lekarskiej. W tym celu organy samorzduzawodowego mog formuowa wystpienia do wadz ustawodawczych: Sejmu i Se-natu Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydenta RP, rzdu, wskazujc na koniecznopodjcia nowej inicjatywy legislacyjnej lub dokonania niezbdnych zmian w ju obo-wizujcych aktach prawnych, przedkada opinie o projektach aktw prawnych. Ce-lowe rwnie wydaje si nawizywanie kontaktu i wsppraca z partiami politycznymioraz organizacjami spoecznymi, w celu zapewnienia jak najpeniejszego odzwiercie-dlenia zasad etyki lekarskiej w obowizujcym prawie. Powysze zadanie moe bywypeniane take poprzez przedstawianie postulatw oraz stanowisk rodowiska lekar-skiego w rodkach masowego przekazu. W obecnie obowizujcym w Polsce systemieprawnym niezwykle istotne znaczenie ma rwnie inicjowanie odpowiednich postpo-wa przed Trybunaem Konstytucyjnym, ktre w rezultacie moe skutkowa usuni-ciem z porzdku prawnego przepisw prawa sprzecznych z zasadami etyki lekarskiej.

Streszczenie

Niniejszy artyku omawia art. 15 Kodeksu etyki lekarskiej. Autor analizuje relacj etyki lekar-skiej i oglnych norm etycznych, jak rwnie zawodu lekarza jako zawodu zaufania publiczne-go. Zwrcono take uwag na relacj lekarzpacjent oraz nadrzdny cel przywiecajcylekarzowi podczas wykonywania zawodu.

Sowa kluczowe: etyka lekarska, godno zawodu lekarskiego, autonomia pacjenta, klauzulasumienia, przewinienie zawodowe, Kodeks etyki lekarskiej

Comment to the Art. 1-5 of the Code of Medical Ethics

Summary

This article discusses the Art. 15 of the Code of Medical Ethics. The author analyzes the rela-

tionship of medical ethics and general ethical standards, as well as the medical profession as the


40 Art. 83 ust. 1 ustawy o izbach lekarskich.

profession of public trust. Attention also emphasize on the doctor-patient relationship and the

main aim of doing the medical profession.

Key words: medical ethics, dignity of medical profession, patient autonomy, medical conscience

clause, professional misconduct, Code of Medical Ethics


Konstanty RADZIWIDr n. med., Minister Zdrowia

Rozdzia IIa Kodeksu etyki lekarskiej zwizki lekarzyz przemysem

Po wielomiesicznej debacie w gronie entuzjastw przygotowujcych w samorzdzielekarskim nowelizacj uchwalonego w 1991 r. Kodeksu etyki lekarskiej, 20 wrzenia2003 r. obradujcy w Toruniu Nadzwyczajny VII Krajowy Zjazd Lekarzy uchwaliuchwa nr 5 zmieniajca uchwa w sprawie Kodeksu etyki lekarskiej. W paragrafie 1punkt 31 brzmia: po art. 51 dodaje si rozdzia IIa i IIb w brzmieniu: Rozdzia IIaZwizki lekarzy z przemysem1. Jeszcze kilka miesicy zajo prawnikom Naczel-nej Izby Lekarskiej ustalenie jednolitego tekstu Kodeksu, ktry zosta opublikowanyw postaci Obwieszczenia Prezesa Naczelnej Rady Lekarskiej z dat 1 stycznia 2004 r.,a nastpnie wydrukowany w formie ksieczki, ktra wraz ze styczniow Gazet Le-karsk (2004) dotara do wszystkich czonkw samorzdu lekarskiego w Polsce2. Odtego czasu kolejne roczniki lekarzy i lekarzy dentystw3 koczcych sta podyplomo-wy w wielu okrgowych izbach lekarskich otrzymuj t niewielk ksieczk wrazz dokumentem Prawa Wykonywania Zawodu. W ten sposb praktycznie wszyscypraktykujcy w Polsce lekarze powinni nie tylko zna, ale take stosowa zasady Ko-deksu. Czy dzieje si tak w obszarze, ktry reguluje dodany w 2004 r. rozdzia IIa opi-sujcy zasady postpowania w przypadku podejmowania zwizkw z przemysemmedycznym? Na ile, dziesi lat po uchwaleniu nowej regulacji, rodowisko stosuje sido zasad, ktre, poprzez swoich przedstawicieli, narzucio samo sobie?

Wrd wielu zagadnie etyki i deontologii lekarskiej problem zwizkw lekarzyz przemysem jest stosunkowo nowy. Wprawdzie kwesti konfliktu interesw dostrze-gano na wiecie ju od kilku dziesicioleci, ale w Polsce by to problem stosunkowomao poznany. Jeli chodzi o wytyczne dotyczce relacji lekarzy i przemysu, to takiedokumenty na wiecie powstaway i wczeniej i pniej. Gdy np. Stay Komitet Leka-rzy Europejskich (CPME) podpisywa deklaracj wspln z Europejsk FederacjPrzemysu Farmaceutycznego (EFPIA)4 lub z Europejskim Stowarzyszeniem Prze-

1 Uchwaa nr 5 Nadzwyczajnego VII Krajowego Zjazdu Lekarzy z dnia 20 wrzenia 2003 r.zmieniajca uchwa w sprawie Kodeksu etyki lekarskiej, http://www.nil.org.pl/dokumenty/krajowe-go-zjazdu-lekarzy?queries_typ_query_posted=1&queries_typ_query=&queries_kadencja_query_po-sted=1&queries_kadencja_query=Nadzwyczajny+VII+Krajowy+Zjazd+Lekarzy&search_page_1405_submit_button=Wy%C5%9Bwietl&current_result_page=1&results_per_page=10&submitted_se-arch_category=&mode=results.

2 http://www.nil.org.pl/dokumenty/kodeks-etyki-lekarskiej.3 W caym dalszym tekcie, dla jego wikszej przejrzystoci, ilekro mowa jest o lekarzu/leka-

rzach, autor ma na myli take lekarza dentyst/lekarzy dentystw.4 http://www.cpme.eu/cpme_-_efpia_joint_declaration_on_the_cooperation_between_the_me-

dical_profession_and_the_pharmaceutical_industry/.

mysu Technologii Medycznej (Eucomed)5, polski samorzd lekarski mia ju swojeprzepisy w tej materii (z ktrych cz znalaza si in extenso w tych dokumentach).Trzeba jednak doda, e w wielu krajach Ameryki Pnocnej i Europy Zachodniej r-nej rangi wytyczne, standardy, a nawet przepisy prawa w tym zakresie istniay juwczeniej.

Polskie zapnienie w tym zakresie miao swoje rdo w tym, e Polska jakomiejsce prowadzenia bada skutecznoci lekw oraz rynek lekw zagranicznych jakonowe zjawiska zaistniay na wiksz skal dopiero na pocztku lat dziewidziesitychdwudziestego wieku. Dopiero wtedy, wraz z nimi, pojawiy si problemy, ktre wyma-gay regulacji. Przepisy bowiem potrzebne s tam, gdzie dochodzi do naruszenia niepi-sanych, dobrych obyczajw i zasad. Osoby zajmujce si etyk medyczn, dostrzegyfakt narastajcej skali narusze zasady obiektywizmu w relacjach z przemysemusiujcym poszerza pole swoich wpyww.

Zauwaono, e znaczca cz relacji lekarzy z przedstawicielami przemysu conajmniej narusza dobre obyczaje, w wielu za miejscach budzi podejrzenie o powodo-wanie nieobiektywizmu np. przy podejmowaniu decyzji o stosowaniu lekw. Corazpowszechniejsza obecno przedstawicieli przemysu farmaceutycznego w gabinetachlekarskich i na oddziaach szpitalnych nie miaa, co byo oczywiste, charakteru czystoinformacyjnego. Pene prezentw (nie zawsze o symbolicznej wartoci) torby tzw.repw pustoszejce po opuszczeniu placwek, niejednemu daway do mylenia. W re-lacjach lekarzy z przedstawicielami firm dominowa zacz daleki od ideau modeltransakcyjny. Praktyki dostarczania gotowych recept z kopi, z ktrych lekarze byliokresowo rozliczani stay si

Documents

MEDYCZNA WOKANDA - nil.org.pl · Ksenia PECUSZOK, Terminologia prawnicza z zakresu chirurgii plastycznej i estetycznej oraz mini-inwazyjnych zabiegów kosmetycznych ... „Medyczna