28 UNIVERSITETI I PRISHTINS HASAN PRISHTINA FAKULTETI EKONOMIK MENAXHMENT DHE INFORMATIK

PUNIM DIPLOME

Tema : Menaxhimi I Riskut dhe Sigurimet Subjekti : Kompania e sigurimeve Dardania

Mentori : Studenti :Dr.Fatos Ukaj , Prof.Asc. Blinera Surdulli

Prishtin , 2014

PRMBAJTJA :

Hyrje..3 I. RISKU DHE RREZIKU1.1.Koncepti I Riskut ... 41.2.Risku dhe menaxhimi I tij . 51.3.Prcaktimi I madhsis s rrezikut..... 7 1.4.Burimet e riskut.81.5.Klasifikimi I riskut.81.6.Llojet e rreziqeve..91.7.Karakteristikat e rreziqeve..101.8.Mundsit pr parandalimin e rrezikut..111.9.Rreziku dhe sigurimet.12 II. SIGURIMET 2.1.Koncepti I sigurimit..13 2.2.Rndsia e sigurimit.14 2.3.Parimet e puns n sigurime.14 2.4.Funksionet e sigurimit.14 2.5.Subjektet e sigurimit...15 2.6.Elementet e sigurimit..15 2.7.Llojet e sigurimit.16 2.8.Kartoni I Gjelbr.18III. KOMPANIA E SIGURIMEVE DARDANIA 3.1.Dardania kompani siguruese ne Kosov193.2.Produktet individuale t sigurimeve..193.3.Produktet e biznesit t sigurimeve.24 Konkluzion .27 Literatura ..28

Hyrje

Q nga momenti kur sht paraqitur gjinia njerzore , vet njeriu dhe pasurit e tij I jan nnshtruar rreziqeve t shumta , q Ia kan rrezikuar jetn dhe shkatrrimin e gjith asaj q ai e ka arritur gjat viteve duke punuar. N jetn e prditshme ne ballafaqohemi do dit me rreziqe t natyrave t ndryshme, ndaj t cilave tentojm t ushtrojm t ashtuquajturin kontroll mbi rrezikun, si p.sh kalimi i rrugs, vozitja me makin , humbja e vendit te puns, rritja e mimeve, fatkeqsit natyrore, vjedhjet etj. Si ne, ashtu edhe bizneset n procesin e zhvillimit t veprimtaris s tyre, shoqrohen me shum rreziqe, t jashtme e t brendshme, rreziqe kto t cilat nse nuk menaxhohen rrezikojn arritjen e objektivave afariste.[footnoteRef:2] [2: Bakraqi , Xhevat . Menaxhmenti i rrezikut dhe sigurimet,Prishtin ,2007 fq. 7]

Forcat natyrore e shpesh her edhe moskujdesi njerzor ndikojn q t rrezikohet jeta dhe puna e tij. Pasojat ekonomike nga shkatrrime t tilla jan t mdhaja andaj njeriu mundohet q tI zbus apo ti evitoj ato prmes sigurimit. Sigurimi realizohet nga institucione apo kompani t sigurimit t cilat marrin premin nga I siguruari por me kt rast bartin rrezikun mbi vete, ku n rast t realizimit t rrezikut pala siguruese duhet ti bj kompenzim pals s siguruar n baz te marrveshjes ose kontrats s br n mes tyre. Qllimi I ktij punimi sht njohja dhe natyra e riskut , si mund t zvoglohet dhe menaxhohet ai , ndrlidhja e tij me sigurimet , njohja e sigurimeve dhe rndesia q ato kan pr shoqerin bashkkohore. N fund , tregohen disa nga sigurimet t cilat ofrohen nga kompania e sigurimeve Dardania , e cila operon n tregun e sigurimeve ne Kosov .

I. RISKU DHE RREZIKU

1.1.KONCEPTI I RISKUT DHE RREZIKUT Jeta e njeriut sht dinamike dhe me sprova nga m t ndryshmet , sa q shpesh rrezikojn edhe vet ekzistencn e tij.Nj prej sprovave jan edhe rreziqet me t cilat prballen, rreziqe kto duke filluar nga ato m t lehta deri tek ato q rezultojn me humbjen e jets s tyre. Dmet e psuara nga ndodhja e dukurive t rrezikshme kan qen relativisht t larta dhe shpesh jasht mundsis pr tu rigjeneruar nga personat e atakuar nga dmi. Fjala rrezik vjen nga gjuha latine RISKO, nga ajo frnge RISIQUE dhe nga anglishtja RISK . Risku sht nj koncept shum i rndsishem pr individin dhe pr shoqrit tregtare por ai dallon nga rreziku pavarsisht karakteristikave t prbashkta q kan.RISKU sht ngjarje e rastit , ngjarje e mundshme e ardhshme q ka nj ndikim n nj objektiv t paracaktuar dhe nse ndodh jo domosdoshmerisht do t ket ndikim negativ , ngase mund t ket edhe ndikim pozitiv mbi at objektiv.Risku nuk mund te parandalohet , ai drejtohet .RREZIKU sht nj ngjarje e rastit , ngjarje e mundshme e ardhshme q nuk sht e lidhur domosdoshmrisht me nj objektiv t caktuar. Nse rreziku materializohet ka vetm ndikim negativ.Rreziku duhet t parandalohet nse sht e mundur. Me qllim q ta kuptojm m mir dallimin mes riskut dhe rrezikut do ta ilustrojm me nj shembull : Cdo mjet automobilistik mund t dal jasht kontrollit t drejtuesit t tij.Kjo sht nj ngjarje e mundshme. Nj individ q deshiron t kaloj rrugn automobilistike mund t goditet aksidentalisht nga mjeti automobilistik q humbet kontrollin. N kt kontest , humbja e kontrollit t automjetit sht nj ngjarje e mundshme n t ardhmen q prbn nj rrezik pr jetn e individit q kalon rrugn . Por nse kalimi i rrugs bhet me nj objektiv t caktuar , pr shembull pr t arritur n shkoll n orn 08:00 fiks , ather kjo ngjarje rreziku kthehet n nj ngjarje risku.Nse kalimi i rrugs nuk ka nj objektiv t paracaktuar megjithse ,n rast ndodhje t ksaj ngjarje , pasoja sht e njejt, pra goditja e individit q kalon rrugn dhe ngjarja nuk prbn nj ngjarje risku.[footnoteRef:3] [3: Dhuci,O.,Njohurite baze per Riskun dhe drejtimin e tij Tirane, Shqiperi , 2011]

Pr riskun ka tre prceptime t gabuara : Risku sht gjithmon I keq Disa lloje t riskut jan shum t kqinj sa duhet t eliminohen me cdo lloj kostoje. Me riskun cdo individ duhet t sillet ne mnyr t sigurte[footnoteRef:4] [4: Dhuci,O.,Njohurite baze per Riskun dhe drejtimin e tij Tirane, Shqiperi , 2011]

Risku nuk mund t jet as I mir e as I keq , risku sht thjesht risk . Eliminimi I tij pa krahasuar koston dhe prfitimet sht nje vendim joekonomik dhe I dmshm.

1.2.RISKU DHE MENAXHIMI I TIJ Risku shte probabiliteti I ndodhjes s nj ngjarje t caktuar , q mund t ket ndikim pozitiv apo negativ mbi at objektiv. Risku nuk mund t eliminohet , por ai menaxhohet. Menaxhimi I riskut sht proces i identifikimit , vlersimit, kontrollit dhe monitorimit t atyre ngjarjeve ose situatave potencialisht t dmshme pr arritjen e objektivave t t gjith njsis publike dhe konceptohet pr t dhn garanci t arsyeshme se kto objektiva do t arrihen. Prandaj, menaxhimi i riskut i referohet rrugve prmes t cilave mund t evitohet risku i aktiviteteve. Menaxhimi I riskut mund t bhet prmes dy metodave : 1.Metoda e kontrollit fizik, me t ciln zvoglohet numri dhe madhsia e dmit, e kto jan: Shmangia me rrezikun, Zvoglimi i madhsise s rrezikut (me mjete fizike, me stanadardizim, edukim etj.)

2.Metoda e kontrollit financiar me t cilat sigurohen mjetet pr mbulimin e dmeve , e kto jan :

Mbajtja (vetmbajtja) e rrezikut (me shitjen e pasuris, formimin e fondit pr vetmbajtje, huat, shoq. aksionare vetanake); Transferi i rrezikut (kontratat: hedging, leasing), dhe Sigurimi.[footnoteRef:5] [5: Bakraqi , Xhevat . Menaxhmenti i rrezikut dhe sigurimet. Prishtin 2007 fq. 167]

Sipas Arthur C. Williams Jr dhe Richard M. Heins procesi i menaxhimit t rrezikut zakonisht prfshin disa hapa :

1 Prcaktimin eobjektivave torganizats,2 Identifikimi iekspozimit trreziqeve prhumbje,3 Matja e ktyre rreziqeve,4 Przgjedhjaealternativave,5 Zbatimin enj zgjidhje(implementimi), dhe6 Monitoriminerezultateve[footnoteRef:6] [6: http://www.answers.com/topic/risk-management (me dat 20.05.2014)]

Prcaktimi I objektivave t organizats sht hapi I par I menaxhimit te rrezikut. Objektivat identifikojn rezultatet specifike q nj organizat krkon t arrij.[footnoteRef:7] [7: Kume,Vasilika.Menaxhimi Strategjik.Tirane,1999 fq.180]

Identifikimi I rrezikut sht element themelor n procesin e menaxhimit t riskut. Gjat identifikimit t rrezikut sht e nevojshme q t prcaktohet natyra e rrezikut , t definohet rreziku si dhe t sistemohen shkaqet dhe pasojat e rrezikut t sendndrtuar.

1.2.1.Vlersimi I riskut Vlersimi I rrezikut sht par n procesin e menaxhimit t rrezikut n t cilin prcaktohet intensiteti dhe shpeshtsia e ndonj rreziku (zjarri, vjedhjet etj) n baz t dhnave mbi ecurin e dmeve n t kaluarn.Pr t vlersuar rrezikun siguruesit duhet: T grumbullojn informatat n baz t t cilave do t mund t pranojn ose refuzojn rrezikun e ofruar. T vlersohet cilsia e rrezikut t ofruar nga aspekti i hazardit eventual. T mbaj llogari mbi mundsin e heqjes dor nga sigurimi.

1.2.2.Kontrolli I riskut Ekzekutimi i strategjis s prgjigjes s riskut, monitorimit t riskut, inicimi i planeve t kontigjencs dhe shikimi pr risqe t reja. Prcaktimi i sistemit t menaxhimit t ndryshimit n lidhje me ngjarjet q krkojn ndryshimin formal t qllimit, buxhetit ose skedulit t projekteve sht gjithashtu element I rndsishem I kontrollit te riskut

Matja e rrezikut bhet n baz t distribuimit t probabilitetit, kthimit t pritur, deviacionit standard dhe koeficientit t variacionit.

1.2.3.Distribuimi I probabilitetit Distribuimi i probabilitetit tregon shansin e ndodhjes s qdo rasti apo rezultati t veqant. Probabiliteti mund t caktohet n dy forma: objektivisht dhe subjektivisht. Vlersimi objektiv bazohet n ndodhit e mparshme, prkatesisht n rezultatet e ngjashme t cilat kan ndodhur me par. Ndrsa prcaktimi subjektiv sht thjesht nj opinion I nj individi lidhur me mundsine se mund t ndodh nj rezultat.

1.2.4.Kthimi I priturNorma e kthimit t pritshm llogarit kthimin pr nj njsi t investuar. Ajo sht e barabart:

1.2.5.Devijimi standard si mats i riskutInvestitort prher i prcjell pasiguria, jo vetm e kthimit t investimeve, por edhe pasiguria q fitimi i realizuar t mos jet i barabart me fitimin e pritur. Formula pr llogaritjen e devijimit standard sht: Devijimi st. = (ki-k)2Pi

1.2.6.Koeficienti i variacionit Nj mats tjetr shum i prdorshm i riskut sht Koeficienti i Variacionit. Ai sht mats standard i riskut pr nj njsi t kthimit.Llogaritet duke pjestuar deviacionin standard me kthimin e pritshm.[footnoteRef:8] [8: Mustafa, Isa. Menxhimi Financiar. Prishtin, Kosov, Botimi I tret, fq 184]

1.3.PRCAKTIMI I MADHSIS S RREZIKUTN ekonomin e sigurimeve vlersimi adekuat i madhsis reale t rrezikut i jep mundsi siguruesit t siguroj mbules adekuate me mjete t nevojshme. Madhsia e rrezikut, prve vlers s lnds, t paraqitur pr sigurim, varet edhe nga karakteri dhe lloji i rrezikut, lokacioni i lndes, masat preventive dhe represive, etj.Faktort vendimtar pr prcaktimin e madhsis s rrezikut jan m se vijon: Shuma e sigurimit ose vlera e lnds; Kohzgjatja e sigurimit pr t cilin sht ofruar mbulim prmes sigurimit; Intensiteti i dmit x 100 Shkalla e probabilitetit x 100 Dmi m i madh i mundshm, PML- Probable maximal loss

1.4.BURIMET E RISKUT Risku sht nj koncept i rndsishem n analizat financiare, prkatsisht n efektet n stabilitetin e mimeve dhe n normn e kthimit. Risku sht I kushtzuar me besueshmrin e kthimit n t ardhmen.Risku konsiderohet n dy mnyra: Risku i portofolios-ku rrjedhja e paras prfaqson kombinimin e nj numri m t madh t mjeteve. Risku i nj mjeti-i llogaritur mbi bazn individual[footnoteRef:9] [9: Mustafa, Isa. Menxhimi Financiar. Prishtin, Kosov, Botimi I tret, fq 182]

Risku mund t shkaktohet nga nj sr faktorsh , si : koha , teknologjia njerzit ,financat, menaxhimi , politika etj.

1.5.KLASIFIKIMI I RISKUT

Biznesi varet nga kushtet e brendshme t organizats, t cilat mund t definohen si faktor t brendshm organizativ dhe nga rrethanat e jashtme, t cilat m s shpeshti jan jasht ndikimit dhe kontrollit t firms.Duke u mbshtetur nga kjo q cekm risku ndahet: Risku i biznesit dhe risku financiar Risku sistematik dhe risku jo-sistematik Risku i nj mjeti dhe risku i portfolios[footnoteRef:10] [10: Mustafa, Isa. Menxhimi Financiar. Prishtin, Kosov, Botimi I tret, fq 189]

1.5.1.Risku I biznesit dhe risku financiar

Risku i biznesit influencohet nga nj numr i faktorve, prfshir ndryshimet n shitje dhe n shpenzimet operative, diversitetin e prodhimeve, fuqin tregtare t firms dhe zgjidhje e teknologjis prodhuese.Risku financiar iu referohet ndryshimeve shtes n t ardhurat e fituara nga kompania, si rezultat i aksioneve mbi t cilat realizohen t ardhurat fikse si p.sh aksionet preferenciale.

1.5.2.Risku sistematik dhe josistematik

Risku sistematik ka efekte mbi t gjitha subjektet n menyr sistematike.Brenda kuadrit t nj ekonomie risku sistematik konisderohet si risk ndaj t cilit nuk mund t mbrohesh (si risk q tani per tani nuk mund t evitohet) kurse risku jo sistematik ose specifik ka efekte t vecanta vetm pr nj ndrmarrje.Kto jan efekte q mund t parashikohen e ndaj t cilave mund t merren masa preventive reduktimi apo mnjanimi.[footnoteRef:11] [11: http://www.slideshare.net/Menaxherat/risku-dhe-kthimi (date 21.05.2014)]

1.5.3.Risku I nj mjeti dhe risku I portofolios Risku i nj mjeti t vetm lidhet me veprimet e veanta t cilat I ndrmer nj firm si jan blerja e makinerive dhe paisjeve, shitja e produkteve apo shrbimeve me kredi blerse. N kt kuptim mjetet apo paisjet munden me qen me cilsi jo adekuate ose blersit mund t mos I kthejn borxhet pr mallin e bler pr ka firma bart riskun pr do veprim ve e ve. Risku i portfolios prfshin mjetet t cilat jan m pak riskoze n krahasim me rastin kur ato do t vepronin si t izoluara. Prandaj shum mjete finaciare jan pjes prbrse t nj protofolio t ktyre pjesve si p.sh bankat, fondet pensionale etj. Dallimi n mes t ktyre dy risqeve qndron n at se n rast t humbjes tek risku I nj mjeti firma do t duhej t paguante pr secilin mjet ve e ve kurse te risku I portofolios pa marr parasysh vlern e mjeteve si t ndara pagesa do t shkonte ne nj lloj pakoje m gjersisht n mnyr t prmbledhur pr t gjitha mjetet.

1.6.LLOJET E RREZIQEVERreziqet e mundshme nga aspekti I determinanteve , m s shpeshti grupohen n dy grupe t mdha: Rreziqe joekonomike Rreziqe ekonomike[footnoteRef:12] [12: Bakraqi , Xhevat . Menaxhmenti i rrezikut dhe sigurimet. Prishtin 2007 fq. 105]

Rreziqet joekonomike perfshijn ato rreziqe qe vijn nga natyra , rreziqe me karakter luftarak , tensione sociale e politike etj. Kurse rreziqet ekonomike prkatesisht rreziqet e shkaktuara nga determinantet ekonomike, ne esenc mund t jen teknike , fizike dhe financiare .[footnoteRef:13] [13: Bakraqi , Xhevat . Menaxhmenti i rrezikut dhe sigurimet. Prishtin 2007 fq. 106]

Vec ktyre , rreziqet jan t ndara n shum grupe t tjera , si n figuren e mposhtme :

Fig.1.Llojet e rreziqeve[footnoteRef:14] [14: Bakraqi , Xhevat . Menaxhmenti i rrezikut dhe sigurimet. Prishtin 2007 fq. 108]

1.7.KARAKTERISTIKAT E RREZIQEVEQ t kategorizohet nj rast si rrezik duhet t prmbush konditat e mposhtme:a. Rasti te i cili ka mundsi t ndodh dmi, pra, vetm rasti i cili ka probabilitet (0