Mentor GORDANA JO REZIME - talentibor.comtalentibor.com/...Atanackovic-Jelena-Pavlovic.pdf · JELENA PAVLOVIĆ, učenica VIII razreda OŠ ,, Vuk Karadžić” Kladovo Regionalni centar

Regionalni centar za talente Bor , 3.oktobar 71, 19210 Bor , www.talentibor.com , [email protected]

(c) 2011 Copyright by Regionalni centar za talente Bor, All Rights Reserved 1

MORUNE ''PROBILE '' ĐERDAP BELUGA ''BROKE THROUGH'' DJERDAP

Autori: MILICA ATANACKOVIĆ, učenica VIII razreda OŠ ,,Vuk Karadžić” Kladovo

JELENA PAVLOVIĆ, učenica VIII razreda OŠ ,, Vuk Karadžić” Kladovo

Regionalni centar za talente, Bor

Mentor:

GORDANA JOVANOVIĆ, profesor biologije, OŠ ,, Vuk Karadžić,, Kladovo

REZIME

Uporednim pregledom podataka, nameće se zaključak, da su najznačajniji uzroci rapidnog

smanjenja brojnosti moruna u đerdapskom delu Dunava: izgradnja đerdapskih akumulacija i

pregradjivanje samog toka Dunava, nekontrolisan i neracionalan ribolov, česte i brze oscilacije

vodostaja reke Dunav, zagađenje voda kao i potopljena flota brodova iz drugog svetskog rata koja se

nalazi na toku Dunava nizvodno od brane ,,Đerdap II”.

S obzirom na veliki evolucioni i ekonomski značaj ovih riba, neophodno je: regulisati pitanje

prometa riba i njihovih proizvoda ( kavijara ), razvijanje regionalne saradnje i promotivnih programa u

cilju zaštite ovih vrsta, razvijanje sistema markiranja, intezivitirati rad na veštačkom mrestu radi

poribljavanja i reintrodukcije. Uzgoj mladunaca i hibrida u akvakulturi daje nadu da će oživeti tradicija

spravljenja nadaleko čuvenog ,, Kladovskog kavijara”.

KLJUČNE REČI: jesetarske ribe, moruna, ugožavajući faktori, stepen ugroženosti, održivo

korišćenje, aktivne mere zaštite

SUMMARY

Bu paraller survey data, one can consider that the most significant causes that led to a rapid decrase

in the number of beluga in this part of the Dunabe: construction of the Djerdap’s dams and daming of

the Dunabe, uncontrolled and irrational fishing, frequent and rapid oscillations of the Dunabe’s water

level, water pollution, and also the sunken fleet of ships from World War II, located on the Dunabe

River downstream of Djerdap Dam II.

Given the great evolutionary and economic importance of these fish, it is necessary to regulate the

issue of fish and their products ( caviar ), the development of regional cooperation and promotion

programs ind order to protect these species, developing a labeling system, intensifu the work on

artificialspawn for stocking and reintroduction. Rearing of offspring and the hybrids in aqvaculture

gives hope to revive the tradition of making widely famous Kladovo’s caviar.

KEY WORDS: sturgeon fish, beluga, disturbing fators, degree of vulnerability, sustainable use, active

measures to protect.



UVOD

Ribe iz porodice jesetri ( fam. Acipenseridae) predstavljaju drevnu kičmenjačku grupu,

pretežno migratornih oblika, koje za svoje potrebe razmnožavanja, kroz ciklične migracije,

prelaze u gornje tokove velikih rečnih sistema gde ostavljaju potomstvo, obezbeđujući na taj

način produžetak vrste.

Predstavnici relativno male porodice jesetri, koja je zastupljena sa 4 roda i 25 vrsta,

rasprostranjeni su u vodama koje pripadaju basenima Kaspijskog, Crnog, Jadraskog, Baltičkog,

Azovskog, Severnog i Sredozemnog mora.

U Dunavu, koji pripada crnomorskom slivu, zabeleženo je 6 vrsta jesetarskih riba, svrstanih u

dva roda (Huso i Acipenser)(Janković& Krpo-Ćetković,1995):

Classis: Osteichthes

Subclassis: Actinopterygii-zrakoperke

Superordo:Chodrostei -štitinose

Ordo:Acipenseriformes

Familija:Acipenseridae

Genus:Huso (sp. H. Huso )

Genus: Acipenser ( sp. Acipenser guldenstadti-ruska jesetra, sp. A.sturio-atlantska jesetra, sp.

A.stellatus-pastruga, sp. A.nudiventris-sim , sp. A.ruthenus-kečiga )

Sve vrste ove familije su migratorne , osim kečige koja je isključivo slatkovodna vrsta i stalni

stanovnik Dunava i njegovih velikih pritoka.Sim i atlantska jesetra, dugo nisu primećene u

vodama Dunava.

Osnovne karakteristike

Od morfoloških karakteristika koje izdvajau ovu familiju riba od ostalih i ukazuju na njihovu

reliktnost, treba izdvojiti hrskavičavi unutrašnji skelet ( prisustvo horde tokom celog života ) i

heterocerkno ( nesimetrično ) repno peraje.



Telo im je izduženo, vretenastog oblika, pokriveno sa pet uzdužnih nizova koštanih štitova:

jedan niz se pruža duž srednje linije leđa, dva duž bokova tela ( sa svake strane po jedan ) i dva

trbušna niza. Između ovih redova štitova, smeštena su sitna koštana zrna i pločice.

Zbog modifikovanih ganoidnih krlušti u vidu pločica sa vrhovima okrenutim unazad, jesetarske

ribe se svrstavaju u grupu hrskavičavih ganoidnih riba.

Prednji deo glave je spljošten i izdužen u tzv. rilo ( rostrum). Sa donje strane rila, nalaze se

poprečno postavljena okrugla ili polumesečasta usta, sa gornjom mesnatom usnom, a donjom u

sredini prosečenom. Ispred usnog otvora nalaze se četiri obla brka, čija dužina varira u zavisnosti

od vrste. Kod starijih jedinki vilice su bez zuba.

Trbušna peraja su daleko iza grudnih, a prva žbica grudnih peraja je pretvorena u bodlju.

Leđno peraje se nalazi iza trbušnih, u nivou analnog otvora.

Po svojoj ekologiji i biologiji, sve vrste ove familije, sem kečige, su migratorne, anadromne

vrste. U braktičnoj i slanoj vodi Crnog mora, odrastaju do svoje polne zrelosti kada radi mresta,

kroz ciklične migracije, prevaljuju dugotrajan i naporan put od Crnog mora do svojih plodišta u

Dunavu i drugim rekama crnomorskog sliva, obezbeđujući na taj način produžetak vrste.

Na kamenitom i šljunkovitom dnu reke, polažu lepljivu i bentosnu ikru, a potom se vraćaju

nazad, u more. Mladunci, čim ojačaju, slede put svojih roditelja. Kada odrastaju i postanu polno

zreli, dolaze na plodišta sa kojih su potekli.

Pre izgradnje HE ,,Đerdap I” (slika 1.) plodišta su se prostirala do ušća Tise u Dunav, nekad

uzvodnije, do Budimpešte, pa čak i do Beča. Najpoznatija plodišta crnomorskih migranata u to

vreme bila su u predelu Đerdapa, od Golupca do Radujevca i to: Brnjica, Dobra, Donji

Milanovac, Tekija, Sip, Davidovac, Kladovo, Rtkovo- Korbovo, Vajuga, Velesnica, Ljubičevac,

Brza Planka, Prahovo i Radujevac.Do plovišta uzvodno od Sipa probijale su se samo snažne i

velike jedinke, koje su mogle da savladaju snagu vode kroz Sipski kanal.

Pregrađivanjem Dunava kod Sipa ( 943 km ), jesetarske ribe su mogle da se mreste samo

nizvodno od Sipa. Nakon izgradnje druge brane kod Kusjaka ( 863 km ) plodišta ovih riba u

našem delu Dunava svedena su na 17,8 km rečnog toka, na područje nizvodno od HE ,,Đerdap

II”, do ušća Timoka u Dunav ( 845 km ), odnosno do tromeđe srpsko-rumunsko-bugarske granice

i obuhvataju plodišta Prahovo i Radujevac.



slika 1.-Dunav pre izgradnje brane

Mresne pohode, duge preko 800 km, vrste ove familije preduzimaju dva puta u toku godine, u

proleće i jesen. Prema Bergu ( 1948.) postoje dve forme u odnosu na migracije: ozime i jare.

U proleće ( jare forme) zalaze iz Crnog mora u Dunav, da bi se na plodištima ispod '' Đerdapa II”

izmrestile i odmah nakon mresta napustile slatku vodu i migrirale u Crno more. Ova populacija

riba ulazi u reku sa skoro zrelim polnim produktima, tako da se na putu do plodišta, vrši samo

njhovo dozrevanje.Ozime forme, u vode Dunava, dolaze u jesen sa nezrelim polnim produktima i

prezimljuju na mestima pogodnim za mrest. Za to vreme vrši se fiziološko sazrevanje polnih

produkata i nakon prolećnog mresta vraćaju se u svoje crnomorsko stanište.

Huso Huso –moruna,beluga

Slika 2.- H.huso-moruna, beluga

Moruna (slika 2.) je jedini predstavnik istoimenog roda koji egzistira u sistemu Dunav –

Crno more.

Rasprostranjena u Kaspijskom, Azovskom, Jadranskom i Crnom moru, kao i u velikim rekama

koje se u njih ulivaju. U Dunav je nekada iz Crnog mora zalazila i do Beča. Izgradnjom brane

,,Đerdap II” njen migracioni put je skraćen na 863 km rečnog toka Dunava. Danas je odsutna, ili

ekstremno retka, uzvodno od teritorije Bugarske.



Tokom boravka u morima uglavnom naseljava pelagičnu zonu, na dubini koja zavisi od

prisustva hranidbenih resursa. Tokom migracije se kreće kroz prizemnu zonu reke, mada često

isplivava i do površine.

Boja tela odrasle morune je pepeljasto siva, a trbuh je potpuno beo, u retkim slučajevima

primećen je i albinizam. Telo je masivno,velike i zatupaste glave, kratkog i debelog rila. Brčići su

dugi, s resastim nastavcima, postavljeni ispred velikih, polumesečastih usta. Donja usna je na

sredini presečena. Leđnih štitova ima od 11-15, bočnih 40-60, dok trbušnih ima 9-12. Poslednji

štit kod starijih primeraka skoro iščezava.

Ishrana morune varira sezonski i tokom razvića. Dok se mladje jedinke pretežno hrane

bentosnim invertebratama, adulti su piscivorni predatori u pelagičnim zonama mora i hrane se

pretežno krupnijim vrstama riba . Adulti se tokom migracija isim ribom hrane i rakovima i

mekušcima.

Anadromna je vrsta, sa dve migracije u toku godine: jesenjom i prolećnom. Jesenji migranti

ostaju u toku zime u slatkoj vodi, na samim mestima pogodnim za mrest i daleko uzvodnije, dok

se prolećni migranti mreste bliže ušću. Plodišta predstavljaju kamenito i šljunkovito dno, većih

dubina, na kojima će položiti ikru. Nakon mresta, sledi pauza od nekoliko godina. Mlađ, hraneći

se beskičmenjacima dna, kreće nizvodno ka moru.

Moruna je najkrupnija riba u Dunavu, sa najbržim tempom rasta. Do svoje četvrte godine

može dostići dužinu do jednog metra. Postoje podaci da su nekad lovljene morune preko 7 m

dužine i preko 1,5 t težine. Dostižu starost i do 100 godina. Morune mogu živeti i duže od 100

godina, a polnu zrelost dostižu veoma kasno, sa 12 -18 godina. Pri prosečnoj starosti od 40-45

gidina, teže preko 250 kg i dužine su preko 3m. U privrednom ribolovu preovlađuju primerci od

15 do 30 godina starosti, sa prosečnom težinom 60-200 kg.

Značaj

Pored biološkog i ekološkog značaja, jesetarske ribe imaju i veliki ekonomski značaj zbog

kvalitetnog mesa i kavijara, koji se dobija preradom njihove ikre.

Eksploatacija jesetarskih riba u komercijalne svrhe na ovom području započela je pre više od

2000 godina, još od vremena rimskog carstva.

Najznačajnije mesto, među svim jesetarskim vrstama ovog dela crnomorskog sliva zauzima

moruna. Saglasno istorijskim zapisima, crni kavijar se proizvodi i konzumira na području Donjeg

Dunava bar od XV veka. Još iz 1777.god. postoji pisani dokument koji govori o ribolovu na

morunu ,, kraljicu svih dunavskih riba”.



Danas, brojnost populacija jesetarskih riba rapidno opada. Razlozi za ovo su mnogobrojni. Pre

svega, neracionalni i nekontrolisani lov, čak i u doba mresta, remećenje bioločke ravnoteže usled

pregrađivanja Dunava i formiranja akumulacija kao i velike količine otpadnih voda iz nizvodnih

industrijskih centara. Ovi i drugi razlozi učinili su ove ribe ranjivim i doveli ih na ivcu

istrebljenja.

CILJ

Nedavni ulov jedne jedinke morune sa indentifikacionom markicom u Tekiji, prijatno nas je

iznenadio i podstakao na razmišljanje da još postoji šansa da se ,,kraljica svih dunavskih riba”

vrati na svoje drevno ognjište.

Cilj ovog rada je da kroz uporedni pregled stanja i trend populacija pojedinih jesetarskih vrsta,

njihove stepene ugroženosti i zavisnosti od zaštite, realne potrebe i mogućnosti veštačke

reprodukcije, kao i kroz ekonomski značaj, pruže smernice za usklađivanje aktivne zaštite i

održiviog korišćenja.

METODE

Podaci o ulovu riba potiču od privrednog subjekta i korisnika ribolovnog područja '' Dunav

IV''), kao i od od odgovornih službi iz Zavoda za zaštitu prirode, Nacionalnog parka ''Đerdap'' i

Opštinske uprave Kladovo. U razgovoru sa starim alasima iz Kladova, dobijeni su podaci o

načinu lova i nekadašnjim plodištima. Detalnije informacije o radu mrestilišta i mogućnostima

uzgoja moruna i drugih jesetarskih riba dobijene su od odgovornih ljudi iz PP ''Feniks''.

REZULTATI I DISKUSIJA

Kvalitativni i kvantitativni sastav ulova

Dunav je do pre nekoliko decenija mogao da se nazove jesetrovom vodom. U to vreme,

pre pregrađivanja reke, ulov ovih riba u našem delu Dunava, kretao se oko 100 t godišnje.

Riba se uglavnom lovila na potezu od Golupca do Radujevca, gde se nalazilo 13 prirodnih

plodišta .

U periodu od 1960. do 1965.godine, kada su relativno ažurno sakupljeni podaci o izlovu

jesetarskih vrsta u Srbiji ( Republički zavod za statistiku ), maksimalni ulovi za morunu su 20,7 t,



za rusku jesetru 17,6 t, a za pastrugu 8,6 t godišnje. Ukupan ulov morune za ovaj period iznosio

je 103,5 t, jesetre 88 t i pastruge 8,6 t.

Godine Moruna Ruska jesetra Pastruga Ukupno 1960. -1965. 103,5 88 8,6 200,2 1971. -1976. 80,7 42,1 _ 122,8 1980. -1984. 51,2 27,5 0,18 78,88 1985. -1991. 35,4 10,6 0,05 46,05 Tabela br.1.- Pregled ulova jesetarskih za period od 1960-1991 god. Izraženo u t

Pregrađivanjem Dunava 1971. godine, u predelu Gvozdenih vrata (943 km), broj plodišta i

mesta gde se ulov uglavnom vršio, smanjen je na 9 . Prema podacima ( Janković,1996 ) ulov se u

tom periodu kretao od 12,5 t do 38,3 t godišnje za morunu.Posmatrano za dati period (tabela

br.1) ukupan ulov morune iznosio je 80,7 t , a jesetre 42,1 t. Nakon izgradnje betonske prepreke,

ove vrste su se intezivno lovile ispod same brane, zbog nemogućnosti da idu u uzvodnije

migracije

U periodu od 1980.god. do1984.godine, kada je druga đerdapska brana izgrađena,ukupan

ulov jesetarskih riba se smanjo. Ukupan ulov morune za ovaj period iznosi 51,2 t i 27,5 t za

jesetru.

Nakon završetka radova na HE ,,Đerdap II”, struktura ulova se bitno menja. Već od 1984.

god. pad ulova u odnosu na predhodnu godinu iznosi 41,5% ( skoro dvostruko manji). Sledećih

sedam godina, ulov ribe je uglavnom ujednačen i kreće se u proseku 5 t godišnje.

Posmatrano za period od 1985.-1991. godine ukupan ulov morune iznosi 35,4 t, jesetre 10,6 t.

Od 1992.- 1999.godine uočava se pad ulova ( tabela 2.). Ukupna količina ulovljenih

jesetarskih riba kreće se od 6.5 t u 1992.godini do 1 t u 1999 god. Kontinuiran pad ulova

primećuje se i kod morune (podaci o ulovu za dati period potiču od privrednog subjekta i

korisnika ribolovnog područja '' Dunav IV'').

Godina 1992. ’93. ’94. ’95. ’96. ’97. ’98. ’99. Moruna 4,6 4,3 4,6 7,5 6,7 4,9 2,4 1 Ruska jesetra

1,2 1,3 0,3 0,7 0,37 - 0,02 0,02

Pastruga - - 0,005 0,08 0,02 0,01 0,03 0,005 Kečiga 0,7 0,5 0,5 0,4 0,3 0,3 0,2 - Ukupno 6,5 6,2 5,5 8,9 7,5 5,3 2,7 1 Tabela br. 2 -Pregled ulova riba iz familije acipenseridae za period 1992.-1999. izražen u t



Posle drastičnog smanjenja ulova moruna nakon izgradnje HE '' Đerdap I'' i

'' Đerdap II'' , određen je lovostaj za morunu u periodu od 1. marta do 30. septembra, dok je

minimalna dužina jedinki ispod koje je zabranjen lov 250 cm ("Službeni glasnik RS", broj

100/2005). Sa druge strane, Uredbom o stavljanju pod kontrolu korišćenja i prometa divlje flore i

faune ("Službeni glasnik RS", broj 31/2005) određen je nešto kraći privremeni lovostaj, od 1.

aprila do 31. maja, dok su minimalne dozvoljene dužine jedinki za lov 180 cm za mužjaka i 210

cm za ženku.

Statistika izlova morune je relativno dobro vođena u periodu 1960-1996. god., a nakon toga je

zbog političko-ekonomske situacije postala nepotpuna i nepouzdana.

Od 2003. god., zahvaljujući ratifikaciji CITES Konvencije, počinje ponovo da se vodi

statistika izlova morune i drugih jesetarskih riba. Prema podacima iz 2004. godine, izlovljeno je

13 jedinki morune sa ukupnom težinom 1584 kg, i to 3 mužjaka (89-93 kg) i 10 ženki (61-210

kg). Sve jedinke su bile uhvaćene u jesen 2004.godine, osim jedne ženke koja je bila uhvaćena u

aprilu za potrebe veštačkog mresta (200 kg). Izlov se vršio na delu Dunava nizvodno od brane

"Đerdap II" na dužini toka od 3 kilometra.

Naredbom o merama za zaštitu i očuvanje ribljeg fonda od prošle godine trajno je

zabranjen ulov morune.

Faktori ugrožavanja

1.Nekontrolisani i neracionalni izlov

Jedan od uzroka smanjenja brojnosti moruna i ostalih jesetarskih riba vezuje se za potražnju

kvalitetnog mesa i kavijara. Na osnovu istorijskih zapisa, crni kavijar se proizvodi i konzumira

na području Donjeg Dunava bar od XV veka. U pisanom dokumentu iz 1777.godine govori se o

ribolovu na morunu '' Ribari jedu sveže meso i jaja morune, poznati ,,ajvar” (kavijar), a slana jaja

prodaju strancima, samo ih ne znaju dobro soliti. Da znaju, oni bi konkurisali pa čak i potisnuli

holandsku i englesku ribu koja se uvažava u Austriji”. Takođe, u svojoj knjizi iz 1883.god. de

Borchgrave spominje proizvodnju crnog kavijara na području Kladova i Radujevca.

Na osnovu zapisa može se zaključiti da kavijar ranije nije bio cenjen na području Đerdapa,

već je predstavljao svakodnevnu hranu, tradicionalno siromašnog ribarskog stanovništva. Jedan

od ruskih emigranata, nakon Oktobarske revolucije, Sergej Milogradov, doneo je iz Rusije svoju

metodu proizvodnje kavijara. Iz decenije u deceniju, njegova metoda proizvodnje kavijara se sve

više i više usavršavala, kao i kvalitet proizvoda, tako da i pored činjenice da je receptura potekla

ruskih emigranata, može se smatrati da je proizvodnja autohtona i specifična za ovaj region



(slika 3. ). ''Kladovski kavijar'' decenijama je bio poznat širom sveta.

2.Izgradnja brana i regulacija tokova

Najvažniji uzrok koji je doveo do smanjenja brojnosti morune u Dunavu, a i ostalih jesetarskih

riba, je izgradnja đerdapskih akumulacija i pregrađivanje samog rečnog toka.

Kako nisu mogle da koriste brodske prevodnice koje postoje na samim branama za uzvodnije

migracije, morune su postale lak plen ribara koji su ih lovili ispod samih prepreka.

3. Izlov riba

Problem samog izlova koji je ujedno i ugrožavajući faktor , na većem delu našeg sektora,

predstavlja i potopljena flota nemačkih brodova ( oko 120) iz Drugog svetskog rata. Ona se

upravo nalazi na delu Dunava gde se obavlja izlov morune. Zbog ovoga, uslovljena je i upotreba

određene vrste samolovnog i mrežastog alata koji nije dozvoljen u privrednom ribolovu, te to

predstavlja dodatni ugrožavajući faktor. Studija izvodljivosti koja je rađena 2007.god. predviđa

radove na ovom delu Dunava koji bi znatno mogli da utiču na migratorne morune.

4.Izmenjene biološke,hemiske i fizičke karakterike staničta

Promene u režimu proticaja Dunava, nastale izgradnjom hidroenergetskog i plovidbenog

sistema, uslovile su i znatne promene fizičko-hemijskih i bioloških karakteristika vode i rečnog

dna koje nepovoljno deluju na populaciju moruna i ostalih jesatarskih riba.

5. Zagađenje vode

Oslobađanje industrijskih, poljoprivrednih i komunalnih otpadnih voda pogoršava sam

kvalitet Dunava. Od najznačajnijih zagađivača u predelu Prahova i Radujevca izdvajaju se:

hemiska industrija proizvoda iz Prahova i otpadne vode rudarsko-topioničarskog basena iz Bora,

sa naše strane, i industrijske vode Turna Severina, sa rumunske strane. Svojim ulivanjem u Dunav

bitno utiču kako na eutrofizaciju vode i degradaciju preostalih plodišta moruna i drugih vrsta

jesetri, tako i na njihovo opšte zdravlje.

6. Socio-ekonomska komponenta

Poslednja decenija XX veka je za države regiona Donjeg Dunava bila buran period, kako

politički, tako i ekonomski. Tranzicija, koja i dalje traje i svetska ekonomska kriza, pogodila je

sve segmente društva. Između ostalog, stroga kontrola ribarstva je prestala da postoji, što je

dovelo do pojačanog ribolovnog pritiska na ove ekonomski značajne vrste riba u Dunavu,

pogotovu morune.

Korisnik ribarskog područja ,,Dunav IV” na kome se love migratorne vrste jesetarskih riba, je

1947-2000.godine bilo ribarsko gazdinstvo ,,Đerdap” iz Kladova.U okviru njega izgrađen je



savremen i moderno opremljen ,,Centar za reprodukciju riblje mlađi” u Maloj Vrbici, koji je

počeo sa radom 1990.godine, kao kompenzacija za smanjenje migracionog puta jesetarskih riba

izgradnjom brane ,,Đerdap I”. Osnovni zadaci ovog centra bili su, da uz savremene metode,

obezbede veštačku reprodukciju jesetarskih vrsta i omoguće povratak njihove mlađi u Dunav.

Centar je vršio uspešan veštački mrest morune, ruske jesetre i pastruge i poribljavanje Dunava sa

njihovim larvama u periodu 1994-1996.godine. RG ,,Đerdap” je decenijama bio poznat i po

proizvodnji kladovskog kavijara koji se prodavao širom sveta počev od 1968. god. u Americi ,a

kasnije i u Evropi .

Zbog političko ekonomskih promena u Srbiji i promene korisnika voda, centar je 2001.god.

izgubio pravo gazdovanja ribarskim područjem ,,Dunav IV” i u centru su prestale aktivnosti za

izlov i veštački mrest jesetarkih riba. Od 2003.god. Ribarskim područjem ,,Đerdap” upravlja JP

,,Srbija šume”. Te iste godine formirano je privatno mrestilište jesetarskih riba ,,Feniks’’ u

Kusjaku kod brane ,,Đerdap II”. Ovo preduzeće registrovano je za proizvodnju riblje mlađi i

kavijara. Zbog ekonomske situacije preduzeće nije opstalo, te je moruna i sada pala u zaborav.

Ima li nade?

Nedavni ulov jedne jedinke morune u Tekiji iznenadila je dunavske alase, koji već dugo

vremena nisu imali priliku da se susretnu sa ovom vrstom.

Ulovljena jedinka, teška 460g i dugačka 48 cm bila je obeležena identifikacionom markicom

(Slika 4. ). Brzim reagovanjem Službe nadzora JP ,,Nacionalni park Đerdap” Donji Milanovac i

republičkog inspektora za zaštitu životne sredine, obavešten je Biološki fakultet u Beogradu.

Potvrda da je u pitanju jedinka morune stigla je sa Biološkog fakulteta u Beogradu od ihtiologa dr

Predraga Simonovića koji je u kontaktima sa rumunskim i mađarskim kolegama, a na osnovu

podataka sa identifikacione markice, utvrdio da moruna ulovljena u Tekiji na 960. kilometru

Dunava, zajedno sa još 99 primeraka, potiče iz rumunskog mrestilišta Tamadau koje se nalazi 30

kilometara istočno od Bukurešta, a proizvedena je prošle godine veštačkim razmnožavanjem

divljih odraslih jedinki uhvaćenih na 300. kilometru plovnog puta Dunava, nizvodno od Fetestija.

Mlade morune izvezene su u Mađarsku odakle su krenule na put Dunavom nizvodno radi

istraživanja mađarskih stručnjaka.



Slika 3..- Ulovljena moruna kod Tekije

Ovo daje nadu da ,,kraljica Đerdapa” ne mora zauvek nestati sa svog drevnog ognjišta.

Realna mogućnost zaštite moruna i ostalih vrsta jesetarskih riba kod nas sastoji se razvoju

akvakulture. Dosadašnja iskustva u svetu ( Rusija, Fancuska, Italija, Češka, Mađarska, Rumunija)

na planu razvoja akvakulture, pogotovu projekti vezani za veštački mrest i uzgoj mlađi, kao i prvi

pokušaji kod nas, navode nas na zaključak da je neophodna rekonstrukcija mrestilišta u Maloj

Vrbici., ali i dalji razvoj mrestilišta u Kusjaku. Riblja mlađ, dibijena veštačkim mrestom,

iskoristila bi se delom za poribljavanje Dunava,a delom za proizvodnju mesa i kavijara. Uzgoj

mladunaca i hibrida u akvakulturi daje nadu da će oživeti tradicija spravljenja nadaleko čuvenog

,, Kladovskog kavijara” ( slika4. )

Rešenja treba tražiti i u Predlogu relevantnog zakonodavstva kojim se reguliše pitanje

prometa jesetarskuh riba i njihovih proizvoda ( kavijara ).

Razvijanje međunarodne i regionalne saradnje i promotivnih programa obezbediće

efikasnije mere u cilju zaštite ovih riba.

slika 4. – Nada za 21.vek, mrestilište jestarskih riba



ZAKLJUČAK

Uporednim pregledom podataka, nameće se zaključak, da su najznačajniji uzroci koji su

doveli do rapidnog smanjenja brojnosti jesetarskih riba u Dunavu: izgradnja đerdapskih

akumulacija i pregradjivanje samog toka Dunava, nekontrolisan i neracionalan ribolov, česte i

brze oscilacije vodostaja reke Dunava, zagađenje voda kao i potopljena flota brodova iz drugog

svetskog rata koja se nalazi na toku Dunava nizvodno od brane ,,Đerdap II”.

S obzirom na veliki evolucioni i ekonomski značaj ovih riba neophodno je regulisati pitanje

prometa riba i njihovih proizvoda ( kavijara ), razvijanje regionalne saradnje i promotivnih

programa u cilju zaštite ovih vrsta, razvijanje sistema markiranja, intezivitirati rad na veštačkom

mrestu radi poribljavanja i reintrodukcije u mrestilištima u Maloj Vrbici i Kusjaku .

Uzgoj mladunaca i hibrida u akvakulturi daje nadu da će oživeti tradicija spravljenja nadaleko

čuvenog ,, Kladovskog kavijara”.

ZAHVALNICA

Zahvaljujemo sе svim institucijama i pojedincima koji su mi pružili stručnu i tehničku pomoć i

svojim stručnim savetima pomogli u realizaciji ovog rada (JP ,,Nacionalni park Đerdap” ,

Ribarsko gazdinstvo ,,Đerdap”,Opštinska uprava u Kladovu i PP ,,Feniks” iz Negotina) .

LITERATURA

1. Berg, (1947.) Миграция рыб. Академия наук СССР Москва.

2. Janković, D. I saradnici (1995.) : Program unapređenja ribarstva na ribarskom području

,,Dunav IV” za period od 1996.-2000. god. Ribarsko gazdinstvo ,,Đerdap” Kladovo.

3. Republički zavod za zaštitu prirode (1982.):Područje nacionalnog parka ,,Đerdap”-

osnovne karakteristike sa stanovišta zaštite prirode. Beograd.

4. Službeni glasnik Republike Srbije br. 35/1994 : Zakon o ribarstvu.

5. Službeni glasnik Republike Srbije br. 76/1994: Rešenje o određivanju ribarskih područja.

6. Službeni glasnik Republike Srbije br. 12/1995 : Rešenje o ustupanju na korišćenje

ribarskog područja ,, Dunav IV”

7. Republički zavod za zaštitu Srbije (1999): Zaštita I održivo korišćenje migratornih vrsta riba

iz porodicee jesetri u jugoslovenskom sektoru Dunava

Documents

Mentor GORDANA JO REZIME - talentibor.comtalentibor.com/...Atanackovic-Jelena-Pavlovic.pdf · JELENA PAVLOVIĆ, učenica VIII razreda OŠ ,, Vuk Karadžić” Kladovo Regionalni centar