Mersin Sahilinde Makroalg (Ulva Sp. ve EnteromorphaSp.) ve Sedimentte Ağır Metal Düzeylerininİncelenmesi

ÖzetMersin ili sınırları içerisinde halk tarafından yoğun olarak kullanılan dört plajda makroskobik yeşil algler(Ulva sp. ve Enteromorpha sp.) ve sedimentte ağır metallerin birikiminin belirlenmesi amacıyla, Alüminyum(Al), Krom (Cr), Mangan (Mn), Demir (Fe), Nikel (Ni), Bakır (Cu), Çinko (Zn), Kurşun (Pb), veKadmiyum (Cd) düzeyleri aylık olarak tespit edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda Cu ve Zn istasyon 1,Cd istasyon 2 ve Al, Mn, Fe ve Ni ise istasyon 4’de alglerde en yüksek birikimi gösteren ağır metallerolmuşlardır. Ağır metallerin birikim düzeylerinin alglerde ve sedimentte sıralanması, Ulva sp.’de Fe>Al>Mn>Ni>Zn>Cr>Cu>Pb>Cd; Enteromorpha sp.’de Fe>Al>Ni>Mn>Zn>Cr>Cu>Pb>Cd;sediment örneklerinde ise Fe>Al>Mn>Ni>Cr>Zn>Pb>Cd>Cu şeklinde tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ağır Metal, Makro Alg, Sediment, Enteromorpha sp., Ulva sp., Mersin Kıyıları (NEAkdeniz).

Determination of Heavy Metal Levels in Sediment and Macroalgae (Ulva Sp. and EnteromorphaSp.) on the Mersin CoastAbstractThis study was conducted to determine heavy metal levels in macroalgae (Ulva sp. and Enteromorpha sp.) onfour beach heavily used by the people in the province of Mersin, for this purpose; Aluminum (Al),chromium (Cr), manganese (Mn), iron (Fe), nickel (Ni), copper (Cu), zinc (Zn), lead (Pb) and cadmium(Cd) levels were determined on a monthly basis. The results showed that the highest accumulation of heavymetals in algae were detected at station 1 with Cu and Zn, at station 2 with Cd and at station 4 with Al, Mn,Fe and Ni. Accumulation levels of heavy metals have been detected in the order Fe>Al>Mn>Ni>Zn>Cr>Cu>Pb>Cd; Fe>Al>Ni>Mn>Zn>Cr>Cu>Pb>Cd and Fe>Al>Mn>Ni>Cr>Zn>Pb>Cd>Cu in Ulva sp, in Enteromorpha sp. and in sediment samples respectively. Keywords: Heavy metal, Macroalgae, Sediment, Enteromorpha sp., Ulva sp., Mersin coasts (NEMediterranean)

Alp MT, Ozbay O, Sungur MA (2012) Determination of Heavy Metal Levels in Sediment and Macroalgae(Ulva Sp. and Enteromorpha Sp.) on the Mersin Coast. Ekoloji 21 (82): 47-55.

No: 82, 2012 47

Ekoloji 21, 82, 47-55 (2012)doi: 10.5053/ekoloji.2011.827

GİRİŞSucul ortamlardaki kirlilik düzeylerinin belirlen-

mesi için farklı yöntemler bulunmaktadır. Buyöntemlerden birisi de biyoindikatör türlerinkullanımıdır. Makroalglerin metalleri tutma kapasi-tesinin yüksek olması bunların çevrelerindeki ağırmetal yüklerinin belirlenmesinde biyoindikatör türolarak kullanılabileceğini göstermiştir (Kalesh veNair 2005, Jothinayagi ve Anbazhagan 2009,Topçuoğlu ve ark. 2010, Akçali ve Kuçuksezgin2011). Bu nedenle, birçok araştırmacı ağır metaldüzeylerinin belirlenmesi için çalışmalardamakroalglerin kullanımı üzerine yoğunlaşmasınısağlamıştır (Alp ve ark. 2011). Yeşil makroalgler

içerisinde Ulva sp. ve Enteromorpha sp. türlerininbiyoindikatör olarak kullanılabileceği konusundaliteratürlerde birçok araştırmaya rastlamak müm-kündür (Ho 1990, Haritonidis ve Malea 1999,Villares ve ark. 2001).

Mersin Körfezi'ndeki başlıca kirlilik kaynaklarıolarak evsel kaynaklı atıklar, tarımsal alanlardayaygın olarak kullanılan pestisitler ve yapay gübreler,bölgede faaliyet gösteren sanayi kuruluşları vebunlara ilave olarak liman şehri olmasından dolayıyoğun deniz trafiği gösterilebilir. Bölgenin başlıcasanayi kuruluşları; gübre üretimi, krom bileşikleriüretimi, akü dönüşüm üniteleri, plastik üretimi,cam ve soda sanayi ve petrol rafinerisi olarak

Geliş: 25.07.2011 / Kabul: 15.11.2011

Mehmet Tahir ALP1*, Ozgür OZBAY2, Mehmet Ali SUNGUR3

1Mersin University, Faculty of Fisheries 33160 Mersin- TURKEY2Çukurova University, Faculty of Fisheries 01330 Adana- TURKEY3Mersin University, Faculty of Medicine 33160 Mersin- TURKEY*Corresponding author: talp@mersin.edu.tr

Alp ve ark.Ekolo ji

sıralanabilir (Kalay ve ark. 2004).Bu amaçla, Mersin sahil şeridinde yer alan ve

halk tarafından yoğun olarak kullanılan bazıplajlardaki, Alüminyum (Al), Krom (Cr), Mangan(Mn), Demir (Fe), Nikel (Ni), Bakır (Cu), Çinko(Zn), Kurşun (Pb), ve Kadmiyum (Cd) gibi ağırmetallerinin durumu hakkında bilgi sağlayabilmekiçin bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Çalışmada metalbirikiminin belirlenebilmesi açısından biyoindikatörtürler olarak makro alglerden Ulva sp. veEnteromorpha sp. kullanılmış ve bunların sedimentile ilişkisi incelenmiştir.

MATERYAL ve METOTYapılan çalışma Kasım 2009-Ekim 2010 tarihleri

arasında Mersin merkez ile Tece sahili arasında 4istasyonda yürütülmüştür. Ağır metallerin insansağlığına olan negatif etkileri göz önünde bulundu-rularak, halk tarafından yoğun olarak kullanılanplajlar istasyon olarak seçilmiş ve dağılımı Şekil 1’deharita üzerinde gösterilmiştir.

1.istasyon: Mersin yat kulübü (36°46'59.59"N; 34°36'59.87"E)

2.istasyon: Mezitli sahili (36°45'0.46"N; 34°32'53.47"E)

3.istasyon: Davultepe sahili (36°43'11.77"N; 34°29'45.04"E)

4.istasyon: Tece sahili (36°41'43.10"N; 34°27'23.20"E)

Plajlardaki ağır metal kirliliğinin zamana bağlıolarak birikimin belirlenmesi için istasyonlardanmakroskobik alglerden Enteromorpha sp. ve Ulva sp.ile sediment örnekleri aylık olarak toplanmıştır.Çalışma süresince Enteromorpha sp., Ulva sp. vesediment örnekleri istasyonlarda litoral bölgeden(2,5 m kadar) toplanmış ve polietilen torbalaraalınarak üzerleri etiketlendikten sonra MersinÜniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Laboratuvar-larına kadar karanlıkta ve soğutucular içerisindesaklanarak taşınmıştır.

Laboratuvara getirilen Enteromorpha sp. ve Ulvasp. örnekleri öncelikle üzerlerindeki canlı ve cansızmateryaller destile su yardımıyla temizlendiktensonra 1 gr yaş olarak alınarak ısıya dayanıklı camtüpler içerisinde kurutma fırınında 105ºC de 24 saatkurutulmuştur. Kuruyan örnekler üzerine 3 mLnitrik asit (HNO3 M L-1) ilave edilerek 24 saatsüreyle oda sıcaklığında bekletilmiştir. Örneklerintamamen mineralize olmasını sağlamak için ısıtablası üzerinde çok düşük ısıda renkli buharlarıtamamen kayboluncaya kadar tutulduktan sonra

üzerlerine 1 mL sülfürik asit (H2SO4) ilave ediliptamamen çözünmesi sağlanmıştır. Bu işlemlerdensonra örnekler 50 mL’ye seyreltilmiş ve mavi bantsüzme kağıtlarından süzülerek okunmaya hazır halegetirilmiştir (Anonymous 1985).

İstasyonların dip kısımlarından 0-10 cm’liktabakadan alınan sediment örnekleri 0,63 μm’likelek kullanılarak elenmiştir. Elenen örnekler102ºC’de 12 saat kurumaya bırakılmıştır. Kuruyanörneklerden 1 gr alınarak üzerlerine 3 mL HCl ve 1mL HNO3 (Aqua-regia) eklenerek 24 saat odasıcaklığında bekletilmiştir. Daha sonra örnekler ısıtablası üzerine alınarak 120ºC’de berraklaşana kadartutulmuştur. Hazır hale getirilen örnekler 50 mL’yeseyreltilmiş ve mavi bant süzme kâğıtlarındansüzülerek okunmaya hazır hale getirilmiştir(Anonymous 1984, Dural ve Göksu 2006 )

Okumalar, Mersin Üniversitesi İleri TeknolojiEğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (MEİ-TAM)’nde Agilent marka 7500ce model ICP-MS(İndüktif Eşleştirilmiş Plazma-Kütle Spektromet-resi) cihazında okunmuş ve metaller için saptamalimiti Al; 0,467 μg/L, Fe; 0,101 μg/L, Mn; 0,027μg/L, Cr; 0,011 μg/L, Ni; 0,200 μg/L, Cu; 0,483μg/L, Zn; 0,176 μg/L, Cd; 0,006 μg/L ve Pb; 0,012μg/L dir. Birikim düzeyleri makroalg örneklerindegramda mikrogram yaş ağırlık (μg/g yaş ağırlık),sediment örneklerinde gramda mikrogram kuruağırlık (μg/g kuru ağırlık) olarak belirtilmiştir.

Verilerin istatistiksel analizlerinde, her bir metaldüzeyi bakımından istasyon ve türler arasındakifarklılıklarının incelenmesi amacıyla iki faktörlüfaktöriyel varyans analizi uygulanmıştır. Sedi-mentteki metal düzeylerinin istasyonlar arası fark-lılıkları ise One-Way ANOVA testi ile incelenmiştir.Ayrıca, metal düzeylerinin birbiri ile ilişkilerininsaptanması amacıyla korelasyon analizi yapılmıştır.İstatistik analizler SPSS v.11.5 paket programında

No: 82, 201248

Şekil 1. İstasyonların harita üzerinde dağılımı.

Mersin Sahilinde Makroalg (Ulva Sp. ve Enteromorpha Sp.)... Eko lo ji

yapılmış ve p<0,05 ise sonuçlar anlamlı kabuledilmiştir.

BULGULAR Bu çalışmada Mersin Sahilinde halk tarafından

yoğun olarak kullanılan plajlarda büyük popülas-yonlar oluşturan Ulva sp. ve Enteromorpha sp. türleriile sedimentte ağır metal birikim düzeyleriaraştırılmıştır. Örneklerin istasyonlarda aylara görebulunma durumu ve okunmalarda hangi ayda vehangi istasyonlarda örnekler saptama limit değerininaltında kaldığı Tablo 1’de verilmiştir.

Yapılan on iki aylık çalışma sonucunda 4istasyonda belirlenen ağır metal birikim düzeyleri-nin en düşük ve en yüksek ölçüm değerleri,Ortalama ve Standart sapma değerleri Ulva sp. içinTablo 2, Enteromorpha Sp için Tablo 3 ve sedimentiçin Tablo 4’de verilmiştir.

Tablo 2, 3 ve 4 incelendiğinde,Al; birikim düzeyleri bakımından Ulva sp.

örneklerinde ölçülen en düşük ve en yüksek derişim3. istasyonda sırasıyla 5,37 μg/g ile Ekim ayında ve286,25 μg/g ile Temmuz ayında tespit edilmiştir.Tüm istasyonlardaki yıllık ortalama değeri 53,56μg/g olmuştur. Enteromorpha sp. örneklerinde iseölçülen en düşük birikim düzeyi 12,56 μg/g ile Ekimayı 1. istasyonda, en yüksek ise 1192,32 μg/g ileKasım ayında 4. istasyonda belirlenmiştir. Tümistasyonların yıllık ortalama değeri 176,74 μg/golarak saptanmıştır. Sedimentte tespit edilen endüşük ve en yüksek birikim düzeyi sırasıyla 3223,70μg/g ile 1. istasyonda Aralık ayında ve 9794,41 μg/gile 4. istasyonda Ekim ayında saptanmıştır. Mersinsahil şeridinde sedimentte belirlenen ortalama değer5691,16 μg/g olmuştur (Tablo 2, 3 ve 4).

Yapılan istatistiksel analiz sonucunda, istasyon vegrup (Ulva sp. ve Enteromorpha sp.) interaksiyonuistatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır(p=0,635). Ana etkiler incelendiğinde ise istasyonlararasında önemli bir fark bulunmazken (p=0,283),gruplar arasındaki farkın anlamlı olduğu saptanmış-tır (p=0,003). Sedimentte, Al düzeyleri bakımındanistasyonlar arasında istatistiksel bir farklılık olduğu(p=0,010) bu farklılığında post hoc test sonucunagöre 4. istasyonun hem 1. istasyon hem de 2. istas-yon arasında olduğu tespit edilmiştir (p<0,05).Korelasyon analizi sonucunda sedimentte Al birikimdüzeyinin hem Ulva sp. hem de Enteromorpha sp.birikim düzeyleri ile ilişkisi olmadığı (p>0,05), fakatUlva sp. ile Enteromorpha sp. arasında pozitif yöndekuvvetli ilişki olduğu belirlenmiştir (r=0,645;

p=0,001).Cr; birikim düzeyleri bakımından Ulva sp.

örneklerinde ölçülen en düşük ve en yüksek derişim3. istasyonda sırasıyla 0,04 μg/g ile Ekim ayında ve42,98 μg/g ile Nisan ayında tespit edilmiştir. Tümistasyonlardaki yıllık ortalama değeri 3,07 μg/golmuştur. Enteromorpha sp. de ise ölçülen en düşükbirikim düzeyi 0,06 μg/g ile Ekim ayı 1. istasyonda,en yüksek ise 24,34 μg/g ile Ağustos ayında 4.istasyonda belirlenmiştir. Tüm istasyonların yıllıkortalama değeri 4,02 μg/g olarak saptanmıştır.Sedimentte tespit edilen en düşük ve en yüksekbirikim düzeyleri 1. istasyonda sırasıyla 49,25 μg/golarak Temmuz ayında ve 293,36 μg/g ile Kasımayında saptanmıştır. Sedimentte belirlenen ortalamadeğeri ise 144,01 μg/g olmuştur (Tablo 2, 3 ve 4).

İstatistiksel analizler sonucunda, istasyon ve grupinteraksiyonu istatistiksel olarak anlamlı bulunma-mıştır (p=0,737). Ana etkiler incelendiğinde iseistasyonlar arasında (p=0,298) ve gruplar arasında(p=0,520) önemli bir fark bulunmadığı belirlenmiş-tir. Sedimentte Cr düzeyleri bakımından istasyonlararasında istatistiksel bir farklılık olmadığı tespitedilmiştir (p=0,080). sedimentte Cr birikimdüzeyinin hem Ulva sp. hem de Enteromorpha sp.birikim düzeyleri arasında ve Ulva sp. ileEnteromorpha sp. arasında anlamlı bir ilişkisiolmadığı korelasyon analizi sonucunda belirlenmiş-tir (p>0,05).

Mn; birikim düzeyleri bakımından Ulva sp.örneklerinde ölçülen en düşük birikim düzeyi Ekimayında 3. istasyonda 0,30 μg/g, en yüksek düzey iseTemmuz ayında 1. istasyonda 50,31 μg/g olaraktespit edilmiştir. Tüm istasyonlardaki yıllık ortalama

No: 82, 2012 49

Tablo 1. Aylara göre, örneklerin istasyonlarda bulunma durumu ve saptama limit değerinin altında kalan örneklerin istasyonlara göre dağılımı.

B.D.; Bulunma durumu+;Örnekler eksiksiz toplanmıştır.*; Rakamlar (1,2,3,4) istasyonları belirtmekte olup, örneklerinhangi ayda ve hangi istasyonlar da saptama limit değerinin altındakaldığını göstermektedir.

değeri 7,84 μg/g olmuştur. Enteromorpha sp.örneklerinde ise ölçülen en düşük birikim düzeyi0,77 μg/g ile Şubat ayı 1. istasyonda, en yüksek ise113,91 μg/g ile Ağustos ayında 4. istasyondabelirlenmiştir. Tüm istasyonların yıllık ortalamadeğeri 14,62 μg/g olarak saptanmıştır. Sedimenttetespit edilen en düşük ve en yüksek birikim düzeyisırasıyla 306,95 μg/g ile 2. istasyonda Ocak ayında ve835,70 μg/g ile 4. istasyonda Eylül ayındasaptanmıştır. Mersin sahil şeridinde sedimenttebelirlenen ortalama değer 490,01 μg/g olmuştur(Tablo 2, 3 ve 4).

Yapılan istatistiksel analiz sonucunda Mn birikimdüzeyleri bakımından, istasyon ve grup (Ulva sp. veEnteromorpha sp.) interaksiyonu istatistiksel olarakanlamlı bulunmazken (p=0,094). Ana etkilerincelendiğinde istasyonlar arasında (p=0,144) vegruplar arasında (p=0,444) önemli bir farkbulunmadığı istatistiksel olarak belirlenmiştir.Sedimentte Cr düzeyleri bakımından istasyonlararasında istatistiksel bir farklılık olduğu (p=0,001)bu farklılığın 4. istasyonun hem 1. istasyon hem de2. istasyon arasında olduğu post hoc test sonucunagöre tespit edilmiştir (p<0,05). Korelasyon analizi

sonucunda sedimentte ki düzeyinin hem Ulva sp.hem de Enteromorpha sp. düzeyleri ile ilişkisiolmadığı (p>0,05), fakat Ulva sp. ile Enteromorphasp. arasında ki ilişkinin pozitif yönde ve zayıf olduğubelirlenmiştir (r=0,479; p=0,002).

Fe; yapılan çalışma sonucunda birikim düzeyleriincelendiğinde Ulva sp.’de gözlenen en düşükbirikim düzeyi 18,73 μg/g ile 1. istasyonda Ekimayında, en yüksek düzey 1111,23 μg/g ile 3.istasyonda Temmuz ayında olmuştur. Yıllık ortalamaFe düzeyi ise 209,78 μg/g olarak belirlenmiştir.Enteromorpha sp. örneklerinde en düşük birikimdüzeyi 40,48 μg/g ile Ekim ayında 1. istasyonda, enyüksek düzey ise 4586,48 μg/g ile 4.istasyondaAğustos ayında belirlenmiştir. Yıllık ortalamabirikim düzeyi ise 654,42 μg/g olarak saptanmıştır.Sediment örneklerinde belirlenen birikim düzeyi iseen düşük 3825,46 μg/g olarak Temmuz ayı 1.istasyonda, 36390,46 μg/g Eylül ayında 4.istasyondadır. Yıllık ortalama birikim düzeyi ise19346,01 μg/g olarak tespit edilmiştir (Tablo 2, 3 ve4).

Fe birikim düzeylerinin istatistiksel analizisonucunda, istasyon ve grup (Ulva sp. ve

Alp ve ark.Ekolo ji

No: 82, 201250

Tablo 2. Ağır metallerin ulva sp. de belirlenen düzeyleri (μg/g yaş ağırlık).

Tablo 3. Ağır metallerin enteromorpha sp. de belirlenen düzeyleri (μg/g yaş ağırlık).

Tablo 4. Ağır metallerin sedimentte belirlenen düzeyleri (μg/g kuru ağırlık).

*Okuma düzeyinin altında kalan değerler tabloda “0” olarak verilmiştir.

Mersin Sahilinde Makroalg (Ulva Sp. ve Enteromorpha Sp.)... Eko lo ji

No: 82, 2012 51

Enteromorpha sp.) interaksiyonu anlamlı bulunama-mıştır (p=0,400). Ana etkiler bakımındanincelendiğinde gruplar arasındaki farkın anlamlıolduğu tespit edilmiştir (p=0,014). İstasyonlarbakımından incelendiğinde anlamlı bir farkınolduğu (p=0,037), post hoc test sonucuna göre 4.istasyonun hem 1. istasyondan hem de 2.istasyondan farklı olduğu istatistiksel olarakbelirlenmiştir (p<0,05). Sediment düzeyleri istas-yonlar arası incelendiğinde anlamlı bir farkın olduğu(p=0,001), bu farkın ise 4. istasyondan kaynaklan-dığı ve bu istasyonun diğer istasyonlardan farklıolduğu post hoc test sonucuna göre tespit edilmiştir(p<0,05). Korelasyon analizi sonucunda sedimentdeğerinin Ulva sp. ve Enteromorpha sp. ile arasındailişki olmadığı (p>0,05), fakat Ulva Sp veEnteromorpha sp. arasında kuvvetli ve pozitif yöndebir ilişki olduğu belirlenmiştir (r=0,743; p=0,001).

Ni; birikim düzeyleri bakımından Ulva sp.örneklerinde ölçülen en düşük ve en yüksekdeğerler sırasıyla 0,16 μg/g ile Ekim ayında 1.istasyonda ve 55,40 μg/g ile Temmuz ayında 3.istasyonda belirlenmiştir. Tüm istasyonlardaki yıllıkortalama değeri 7,58 μg/g olmuştur. Enteromorpha sp.de ise ölçülen en düşük birikim düzeyi 0,29 μg/g ileEkim ayı 1. istasyonda, en yüksek ise 113,20 μg/g ileAğustos ayında 4. istasyonda belirlenmiştir. Tümistasyonların yıllık ortalama değeri 16,77 μg/g olaraksaptanmıştır. Sedimentte tespit edilen en düşük veen yüksek birikim düzeyleri sırasıyla 251,75 μg/golarak 1. istasyonda Ağustos ayında ve 856 μg/g ileEkim ayında 3. istasyonda saptanmıştır. Sedimenttebelirlenen ortalama değeri ise 436,45 μg/g olmuştur(Tablo 2, 3 ve 4).

Yapılan istatistiksel analiz sonucunda Ni birikimdüzeyleri bakımından, istasyon ve grup (Ulva sp. veEnteromorpha sp.) interaksiyonu (p=0,561) ve grupana etkisi (p=0,061) bakımından istatistiksel olarakanlamlı bir fark bulunamamıştır. Fakat istasyon anaetkisi incelendiğinde istasyonlar arasında önemli birfark bulunduğu (p=0,030) ve post hoc testsonucuna istasyon 4’ün hem istasyon 1 hem deistasyon 2’den farklı olduğu tespit edilmiştir(p<0,05). Sedimentte Ni düzeyleri bakımındanistasyonlar arasında istatistiksel bir farklılık olduğu(p=0,001) bu farklılığın tüm istasyonlar arasındabulunduğu post hoc test sonucuna göre tespitedilmiştir (p<0,05). Korelasyon analizi sonucundasedimentte Ni düzeyinin hem Ulva sp. hem deEnteromorpha sp. düzeyleri ile ilişkisi olmadığı

(p>0,05), fakat Ulva sp. ile Enteromorpha sp. arasındapozitif yönde ve kuvvetli bir ilişki olduğu belirlen-miştir (r=0,602; p=0,001).

Cu; yapılan çalışma sonucunda birikim düzeyleriincelendiğinde Ulva sp.’de gözlenen en düşükbirikim düzeyi 0,03 μg/g ile 4. istasyonda Ocakayında, en yüksek düzey ise 12,76 μg/g ile 1.istasyonda Nisan ayında olmuştur. Yıllık ortalamaCu düzeyi ise 1,02 μg/g olarak belirlenmiştir.Enteromorpha sp. örneklerinde en düşük birikimdüzeyi 0,12 μg/g ile Eylül ayında 4. istasyonda, enyüksek düzey ise 24,95 μg/g ile 1. istasyondaTemmuz ayında belirlenmiştir. Yıllık ortalamabirikim düzeyi ise 1,65 μg/g olarak saptanmıştır.Sediment örneklerinde belirlenen birikim düzeyi iseen düşük 0,01 μg/g ile Kasım ayı 4. istasyonda, 5,57μg/g Şubat ayında 3. istasyondadır. Yıllık ortalamabirikim düzeyi ise 0,65 μg/g olarak tespit edilmiştir(Tablo 2, 3 ve 4).

Cu birikim düzeylerinin istatistiksel analizisonucunda, istasyon ve grup (Ulva sp. veEnteromorpha sp.) interaksiyonu (p=0,694) ve grupana etkisi (p=0,463) bakımından istatistiksel olarakanlamlı bir fark bulunamamıştır. İstasyonlarbakımından incelendiğinde anlamlı bir farkınolduğu (p=0,016), post hoc test sonucuna göre bufarkın istasyon 1 ile diğer istasyonlar arasında olduğubelirlenmiştir (p<0,05). Sediment düzeyleriistasyonlar arası incelendiğinde anlamlı bir farkınolmadığı tespit edilmiştir (p=0,275). Korelasyonanalizi sonucunda Cu birikim düzeyleribakımından, hem sedimentin Ulva Sp veEnteromorpha sp. ile hem de Ulva sp. ile Enteromorphasp. arasında anlamlı bir ilişki olmadığı belirlenmiştir(p>0,05).

Zn; birikim düzeyleri bakımından Ulva sp.örneklerinde ölçülen en düşük ve en yüksekdeğerler sırasıyla 1,31 μg/g ile Haziran ayında 1.istasyonda ve 17,69 μg/g ile Temmuz ayında 1.istasyonda belirlenmiştir. Tüm istasyonlardaki yıllıkortalama değeri 4,59 μg/g olmuştur. Enteromorpha sp.de ise ölçülen en düşük birikim düzeyi 0,47 μg/g ileEylül ayı 4. istasyonda, en yüksek ise 30,18 μg/g ileTemmuz ayında 1. istasyonda belirlenmiştir. Tümistasyonların yıllık ortalama değeri 6,42 μg/g olaraksaptanmıştır. Sedimentte tespit edilen en düşük veen yüksek birikim düzeyleri sırasıyla 2,34 μg/golarak 2. istasyon Temmuz ayında ve 48,46 μg/g ileAğustos ayında 4. istasyonda saptanmıştır. Sedi-mentte belirlenen ortalama değeri ise 16,42 μg/g

Alp ve ark.Ekolo ji

No: 82, 201252

olmuştur (Tablo 2, 3 ve 4). Yapılan istatistiksel analiz sonucunda Zn birikim

düzeyleri bakımından, istasyon ve grup (Ulva sp. veEnteromorpha sp.) interaksiyonu (p=0,449) ile anaetkiler olan istasyonlar (p=0,057) ve gruplar(p=0,123) arasında istatistiksel olarak anlamlı birfark bulunamamıştır. Benzer durum sediment içinistasyonlar arasında fark olmadığı tespit edilmiştir(p=0,300). Korelasyon analizi sonucunda Ulva sp.ile sediment arasında negatif yönlü zayıf bir ilişkitespit edilirken (r=-0,346; p=0,029), sediment veEnteromorpha sp. arasında ilişkiye rastlanmamıştır(p>0,05). Ulva sp. ve Enteromorpha sp. arasında Znbirikim düzeyi bakımından pozitif yönlü ve ortaderecede bir ilişki bulunmuştur (r=0,532;p=0,001).

Pb; birikim düzeyleri incelendiğinde Ulva sp.örneklerinde ölçülen en düşük ve en yüksekdeğerler 2. istasyonda sırasıyla 0,11μg/g ile Ocakayında ve 3,25 μg/g ile Aralık ayında belirlenmiştir.Tüm istasyonlardaki yıllık ortalama değeri 0,81 μg/golmuştur. Enteromorpha sp. de ise ölçülen en düşükbirikim düzeyi 0,12 μg/g ile Nisan ayı 3. istasyonda,en yüksek ise 3,86 μg/g ile Şubat ayında 4. istasyondabelirlenmiştir. Tüm istasyonların yıllık ortalamadeğeri 1,04 μg/g olarak saptanmıştır. Sedimenttetespit edilen en düşük ve en yüksek birikimdüzeyleri sırasıyla 2,74 μg/g olarak 2. istasyon Aralıkayında ve 10,41 μg/g ile Ekim ayında 4. istasyondasaptanmıştır. Sedimentte belirlenen ortalama değeriise 5,36 μg/g olmuştur (Tablo 2, 3 ve 4).

Yapılan istatistiksel analiz sonucunda Pb birikimdüzeyleri bakımından, istasyon ve grup (Ulva sp. veEnteromorpha sp.) interaksiyonu (p=0,878) ile anaetkiler olan istasyonlar (p=0,501) ve gruplar(p=0,429) arasında istatistiksel olarak anlamlı birfark bulunamamıştır. Sediment için istasyonlararasında anlamlı bir fark olduğu (p=0,009), post hoctest sonucuna göre bu farklılığın istasyon 1’denkaynaklandığı, bu istasyonun diğer istasyonlardanfarklı olduğu tespit edilmiştir (p<0,05). Korelasyonanalizi sonucunda hem Ulva sp. ile sedimentarasında hem de Enteromorpha sp. ile sedimentarasında Pb birikim düzeyleri bakımından bir ilişkibulunamamıştır (p>0,05). Ulva sp. ve Enteromorphasp. arasında ki ilişki incelendiğinde Pb düzeyleribakımından güçlü ve pozitif yönlü olduğu tespitedilmiştir (r=0,896; p=0,001)

Cd; birikim düzeyleri incelendiğinde Ulva sp.örneklerinde ölçülen en düşük değer 0,02 μg/g ile

Ocak ayında istasyon 1 ile 3, Nisan ayında istasyon 2ve Mayıs ayında istasyon 3’de olurken, en yüksekdeğer 0,11 μg/g ile Kasım ayında 3. istasyondaolmuştur. Tüm istasyonlardaki yıllık ortalama değeri0,03 μg/g olmuştur. Enteromorpha sp. de ise ölçülenen düşük birikim düzeyi 0,02 μg/g ile Ocak ayındaistasyon 1, 2 ve 4 de, Nisan ayında istasyonda 3 de veMayıs ayında istasyon 2’de olurken, en yüksek değerise 0,17 μg/g ile Şubat ayında 4. istasyondabelirlenmiştir. Tüm istasyonların yıllık ortalamadeğeri 0,03 μg/g olarak saptanmıştır. Sedimenttetespit edilen en düşük ve en yüksek birikimdüzeyleri sırasıyla 0,13 μg/g ile 4. istasyonda Ocakayında ve 8,99 μg/g ile Ekim ayında 1. istasyondasaptanmıştır. Sedimentte belirlenen ortalama değeriise 1,02 μg/g olmuştur (Tablo 2, 3 ve 4).

Yapılan istatistiksel analiz sonucunda Cd birikimdüzeyleri bakımından, istasyon ve grup (Ulva sp. veEnteromorpha sp.) interaksiyonu (p=0,831) ile anaetkiler olan istasyonlar (p=0,171) ve gruplar(p=0,979) arasında istatistiksel olarak anlamlı birfark bulunamamıştır. Sediment içinde yine istasyon-lar arasında anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir(p=0,973). Korelasyon analizi sonucunda hem Ulvasp. ile sediment arasında hem de Enteromorpha sp. ilesediment arasında Cd birikim düzeyleri bakımındanbir ilişki bulunamazken (p>0,05), Ulva sp. veEnteromorpha sp. arasında güçlü ve pozitif yönlü birilişki olduğu saptanmıştır (r=0,839; p=0,001).

Korelasyon analizi sonucunda sediment ileEnteromorpha sp. örneklerinde ağır metallerinbirikim düzeyleri bakımından Fe-Cu (r=-0,410),Zn-Cu (r=-0,346), Cr-Zn (r=-0,335), Fe-Zn (r=-0,411), Al-Cd (r=-0,344), Mn-Cd (r=-0,422)arasında negatif bir ilişki bulunurken, Cr-Pb(r=0,460), Cr-Cd (r=0,459) ve Zn-Cd (r=0,319)arasında ilişki pozitif yönlü olarak belirlenmiştir.Sediment ile Ulva sp. örnekleri incelendiğinde Fe-Zn (r=-0,324), Al-Cd (r=-0,431) ve Mn-Cd (r=-0,546) arasında negatif, Cr-Pb (r=0,521), Cr-Cd(r=0,526) ve Zn-Cd (r=0,347) arasında ilişkininyönü pozitif olarak bulunmuştur (p<0,05).

Ağır metallerin hem biyoindikatör türlerde hemde sedimentte ki korelasyonu Tablo 5’de verilmiştir.

Ulva sp. ve Enteromorpha sp. örneklerindeortalama ağır metallerin birikim düzeylerininsıralaması sırasıyla Fe>Al>Mn>Ni>Zn>Cr >Cu>Pb>Cd ve Fe>Al>Ni>Mn>Zn>Cr >Cu>Pb>Cd olarak belirlenmiştir. Sediment örneklerin-de ise Fe>Al>Mn>Ni>Cr>Zn>Pb>Cd>Cu

Mersin Sahilinde Makroalg (Ulva Sp. ve Enteromorpha Sp.)... Eko lo ji

No: 82, 2012 53

olarak tespit edilmiştir. Biyoindikatör türlerde Cd,sedimentte ise Cu en düşük birikim gösteren ağırmetaller olmuştur. Ulva sp. ve Enteromorpha sp.arasında sıralama farkı sadece Mn ve Ni arasındaolmuştur. Makroalglerdeki biyolojik aktiviteler içingerekli elementlerin birikim düzeyi bakımından herzaman Fe>Zn>Cu sıralanmasının olduğu vebunların yüksek birikim düzeyleri metabolikfaaliyetler için iyi bir besin elementi olduğunugöstermektedir (Caliceti ve ark. 2002).

Jothinayagi ve Anbazhagan (2009), makroalgtürleri arasında ağır metal birikim düzeylerininfarklılık gösterebileceğini bildirmişlerdir. Çalışmasonuçlarımızda en yüksek birikim tüm ağır metalleriçin Enteromorpha sp’de gözlenmiş, bu durumVillares ve ark. (2001)’nın sonuçları ile uyumgöstermektedir. Sedimentte Cu birikimi sadece 1istasyonda makroalglerden düşük çıkarken, diğerağır metaller için her zaman yüksek çıkmıştır.

Çalışmamız ve diğer çalışmaların ortalamadeğerleri Tablo 6’da ayrıntılı olarak karşılaştırıl-mıştır. Çalışmamızda Ulva sp. ve Enteromorpha sp.sonuçları 1g yaş ağırlık üzerinden tespit edilmiştir.Diğer çalışmaların sonuçları ile karşılaştırmakamacıyla değerlerimiz kuru ağırlığa dönüştürülerekTablo 6’da verilmiştir. Ayrıca, ortalama yerkabuğuağır metal içeriklerini (Shale Average Value)kapsayan değerler (Krauskopf 1979, Balkıs veÇağatay 2001, Balkis 2010) Tablo 6’da verilmiştir.

Tablo 6 incelendiğinde, çalışma sonuçlarımızdiğer araştırma sonuçlarına göre; sedimentte Fe,Mn, Ni ve Cr miktarı yüksek bulunurken, Zn, Cuve Pb düzeyleri düşük bulunmuştur. Cd düzeyisadece Abdallah ve Abdallah (2008)’ın sonuçların-dan düşük çıkmıştır. Literatürlerde belirtilenortalama yerkabuğu ağır metal içerikleri (ShaleAverage Value) ile sediment bulguları karşılaştırıl-dığında Cr, Cd ve Ni değerlerimiz yerkabuğu ağırmetal içeriklerinden yüksek bulunması antropojeniketkilerin artışta bir faktör olabileceği düşünülmek-tedir. Ağır metallerin Enteromorpha sp. ve Ulva sp.’de

birikim düzeyleri genelde Cr ve Ni yüksek düzeydeolmuştur. Mersin ilinde geniş Cr maden yatakları-nın bulunması, tarım arazilerinde etkin maddesi Cuve Mn olan pestisitler ile Cr, Ni, Mn içeriği yükseksuni gübrelerin yaygın kullanılması, liman şehriolması ve ayrıca Ataş petrol rafinerisinin bu ilde yeralması sahil şeridinde bu metallerin yüksek çıkmasebebi olarak düşünülebilir (Kalay ve ark. 2004,Kumbur ve ark. 2008).

TARTIŞMA VE SONUÇSucul ortamlardaki ağır metal konsantrasyon-

larının kaynağını sadece insan aktivitelerine bağlıolmayıp çevresinin jeolojik yapısı da etkiliolmaktadır (Jothinayagi ve Anbazhagan 2009).Makroalg ve sedimentte ağır metal düzeyininaraştırılması bize bölgenin kirlilik durumu hakkındabilgi verebilmektedir (Topçuoğlu ve ark. 2003).Makroalglerin metalleri absorblaması birçok faktörebağlı olup özellikle pH, tuzluluk, oksijen, ışık,organik madde, besin elementleri ve metallerin sudabulunabilirliği gibi faktörler metal alınımınıetkilemektedir (Karez ve ark. 1994, Topçuoğlu veark. 2003, Jothinayagi ve Anbazhagan 2009).

Çalışmanın yapıldığı istasyonlarda birikimdüzeyleri ise, makroalglerde ve sedimentte, Al, Mnve Fe düzeyi bakımından 4. istasyon en fazla birikimgösteren istasyon olurken, indikatör türler bazındaCu ve Zn istasyon 1, Cd istasyon 2 ve Al, Mn, Fe veNi istasyon 4’de en yüksek birikimi göstermişlerdir.Sedimentte ise Al, Mn, Fe, Zn ve Cd istasyon 4’de,Cr, Ni ve Cu istasyon 3’de ve Pb istasyon 1’de enyüksek düzeyde tespit edilmiştir.

Yapılan çalışmaların diğer yıllarda devamettirilmesi, Mersin sahil bölgesinin ağır metalkirliliği hakkında daha detaylı bilgilerin oluşmasındakatkı sağlayacağını düşünmekteyiz. Bu bağlamda,insan sağlığını negatif yönde etkileyen ağır metalkirliliğinin turizm potansiyeli yüksek olan mersinsahil şeridinde sürekli olarak izlenmesi ve gereklitedbirlerin biran önce alınarak uygulamayakonulması kaçınılmaz bir sonuçtur. Bu nedenle,

Tablo 5. Ağır metallerin biyoindikatör türlerde ve sedimentte birbirileriyle korelasyonları.

* p< 0,05

Alp ve ark.Ekolo ji

No: 82, 201254

yapılacak olan bilimsel çalışmalarla Mersin Körfeziiçin bu alanda bilgi eksikliğinin biran öncegiderilmesi gerekliliği söz konusudur.

TEŞEKKÜRMersin Üniversitesi İleri Teknoloji Eğitim,

Araştırma ve Uygulama Merkezi (MEITAM)’nedesteklerinden dolayı teşekkür ederiz.

Tablo 6. Çalışma sonuçlarımız ile diğer çalışma sonuçlarının karşılaştırılması (μg/g kuru ağırlık).

* Cd ve Pb için μg/kg verilmiştir.

KAYNAKLARAbdallah AM, Abdallah Aly MA (2008) Biomonitoring Study of Heavy Metals in Biota and Sediments

in the South Eastern Coast of Mediterranean Sea, Egypt. Environmental Monitoring and Assessment 146:139-145.

Akcali I, Kucuksezgin F (2011) A biomonitoring study: Heavy metals in macroalgae from easternAegean coastal areas. Marine Pollution Bulletin 62: 637-645.

Alp MT, Sen B, Ozbay O (2011) Heavy Metal Levels in Cladophora glomerata which SeasonallyOccurrence in the Lake of Hazar. Ekoloji 20 (78): 13-17. doi: 10.5053/ekoloji.2011.783

Mersin Sahilinde Makroalg (Ulva Sp. ve Enteromorpha Sp.)... Eko lo ji

No: 82, 2012 55

Anonymous (1984) Determination of total Cadmium, Zinc, Lead and Copper in Selected marineorganisms by Flameless Atomic Absorption Spectrophotometry United Nations EnvironmentProgramme. Reference Methods for Marine Pollution Studies No. 11 Revision 1. Geneva.

Anonymous (1985) Standart Methods for the Examination of Water and Wasatewater. 16 th Editions,APHA, AWWA, Washington.

Balkis N, Aksu A, Okuş E, Apak R (2010) Heavy metal concentrations in water, suspended matter andsediment from Gökova Bay, Turkey. Environmental Monitoring and Assessment 167: 359-370.

Balkis N, Çağatay MN (2001) Factors controlling metal distributions in the surface sediments of theErdek Bay, Sea of Marmara, Turkey. Environment International 27: 1-13

Caliceti M, Argese E, Sfriso A, Pavoni B (2002) Heavy metal contamination in the seaweeds of theVenice lagoon. Chemosphere 47: 443-454

Dural M, Göksu MZL (2006) Çamlık Lagünü (Karataş, Adana), Seston, Bentoz ve SedimentindeMevsimsel Ağır Metal Değişimi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi 23 (1): 65-69

Haritodinis S, Malea P (1999) Seasonal and Local Variation of Cr, Ni and Co Concentrations in UlvaRigida, C. Agardh and Enteromorpha Zinza (Linnaeus) from Thermaikos Gulf, Greece. EnvironmentalPollution 89 (3): 319-327

Ho YB (1990) Ulva lactuca as Bioindicator of Metal Contamination in Intertidal Waters in Hong Kong.Hydrobiologia 203: 73-81.

Jothinayagi N, Anbazhagan C (2009) Heavy Metal Monitoring of Rameswaram Coast by SomeSargassum species. American-Eurasian Journal of Scientific Research 4 (2): 73-80.

Kalay M, Koyuncu CE, Donmez AE (2004) Comparison of Cadmium Levels in the Muscle and LiverTissues of Mullus barbatus (L. 1758) and Sparus aurata (L. 1758) Caught from the Mersin Gulf. Ekoloji13 (52): 23-27.

Kalesh NS, Nair SM (2005) The Accumulation Levels of Heavy Metals (Ni, Cr, Sr, & Ag) in MarineAlgae from Southwest Coast of İndia. Toxicological & Environmental Chemistry 87(2): 135-146.

Karez CS, Magalhaes VF, Pfeiffer WC (1994) Trace Metal Accumulation by Algae in Sepetiba Bay,Brazil. Environmental Pollution 83: 351-356.

Krauskopf KB (1979) Introduction to geochemistry. International series in the earth and planetarysciences, McGraw-Hill, Tokyo.

Kumbur H, Ozsoy HD, Ozer Z (2008) Determination of The Effects of Chemicals Used inAgricultural Area on Water Quality in Mersin Province. Ekoloji 17 (68): 54-58.

Mamatha BS, Namitha KK, Senthil A, Smitha J, Ravishankar GA (2007) Studies on use of Enteromorphain snack food. Food Chemistry 101: 1707-1713.

Topçuoğlu S, Güven KC, Balkıs N, Kırbaşoğlu Ç (2003) Heavy metal monitoring of marine algae fromthe Turkish Coast of the Black Sea 1998–2000. Chemosphere 52: 1683-1688.

Topçuoğlu S, Kırbaşoğlu Ç, Yılmaz YZ (2004) Heavy Metal Levels in Biota and Sediments in theNorthern Coast of the Marmara Sea. Environmental Monitoring and Assessment 96: 183-189.

Topçuoğlu S, Kılıç Ö, Belivermiş M, Ergül HA, Kalaycı G (2010) Use of Marine Algae as BiologicalIndicator of Heavy Metal Pollution in Turkish Marine Environment. Journal of Black Sea/MediterraneanEnvironment 16(1): 43-52.

Tüzen M, Verep B, Öğretmen ÖA, Soylak M (2009) Trace Element Content in Marine Algae Speciesfrom the Black Sea, Turkey. Environmental Monitoring and Assessment, 151: 363-368.

Villares R, Puente X, Carballeira A (2001) Ulva and Enteromorpha as Indicators of Heavy MetalPollution. Hydrobiologia 462: 221-232.