Dysleksja

dr Magdalena Spryszyńska

www.gabinetpsychologa.edu.pl

• Po raz pierwszy specyficzne trudności w uczeniu się opisano 100 lat temu.

• Przypadek osoby z dysleksją, opisany został nie przez psychologa czy pedagoga, lecz przez okulistę, W. Pringla Morgana.

• Do niego właśnie nauczyciel skierował 14-letniego chłopca, u którego podejrzewał wadę wzroku, bo nie odróżniał liter i nie mógł nauczyć się czytać.

• Morgan - po wykluczeniu wady wzroku - ten defekt nazwał "ślepotą słowną", "ślepotą na wyrazy".

W Polsce

• zaczęto się interesować tym zjawiskiem

w okresie międzywojennym, używano

terminu legastenia.

• W literaturze światowej najczęściej używa

się terminu dysleksja.

Dysleksja

• W każdej klasie uczą się dzieci z dysleksją rozwojową, czyli ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu.

• Określenie „specyficzne” podkreśla charakter tych trudności - ograniczony i bardzo wąski zakres.

• Dysleksja występuje u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym, często - u dzieci bardzo zdolnych.

• Przyczyn trudności w nauce może być wiele (patrz: Diagram 1.)

75% 25%

Ustalenia terminologiczne

„specyficzne trudności w nauce czytania i

pisania”

=

„dysleksja rozwojowa”

to terminy, które mogą być używane

zamiennie

• • dys- (z greckiego) trudność, niemożność, brak;

• • dysleksja (z gr. lexis – słowa, z łac. legere - czytać) to określenie specyficznych trudności w czytaniu

• • dysortografia (z gr. orthos – prosty, prawidłowy; grapho - pisać, rysować) to określenie trudności w opanowaniu poprawnej pisowni

• • dysgrafia (z gr. grapho - pisać, rysować) to określenie trudności w opanowaniu czytelnego, kształtnego pisma.

• Dysleksja rozwojowa to określenie

oznaczające trudności, które nie wynikają

z zaniedbania środowiskowego ani

istotnych wad narządów zmysłów,

ale są wynikiem deficytów rozwojowych

występujących u uczniów z co najmniej

przeciętną sprawnością intelektualną.

• Słowo „rozwojowy” wskazuje na to, że trudności w nauce utrzymują się w przypadku dysleksji przez cały okres rozwoju dziecka (objawy są obserwowalne już u małych dzieci).

• Nie można więc „stać się” dyslektykiem nagle np. tuż przed maturą lub egzaminem gimnazjalnym.

• W trakcie diagnozy należy więc m. in. potwierdzić, że trudności w nauce występowały u dziecka od początku edukacji (np.. wywiad, analiza wcześniejszych wytworów, inne…).

• Każdy uczeń z dysleksją może mieć nieco inne objawy zaburzeń i problemy szkolne, co wskazuje, na potrzebę udzielania mu pomocy z uwzględnieniem jego

indywidualnych = specjalnych potrzeb edukacyjnych

Dzieci mające ten problem określamy jako:

• - uczniów ze SPE w czytaniu i pisaniu,

• - uczniów z dysleksją rozwojową,

• - uczniów z dysleksją,

• - uczniów dyslektycznych,

• - dzieci z ryzykiem dysleksji.

Nie należy używać etykiety: dyslektyk

• Polskie Towarzystwo Dysleksji (PTD) zwraca też

uwagę na niestosowność używania określenia

"reedukacja" –

powinno być:

„terapia pedagogiczna w zakresie specyficznych

trudności w czytaniu i pisaniu„

oraz:

zamiast „reedukator" – „nauczyciel terapeuta”

zgodnie z terminologią stosowaną w prawie oświatowym

• Aspekt medyczny;

Nowe kategorie diagnostyczne wg DSM-V

• wprowadza nową definicję specyficznych trudności w uczeniu się oraz wskazuje okres, w którym uczniowi może być wydana przez poradnię psychologiczno – pedagogiczną opinia o specyficznych trudnościach w uczeniu się;

• zobowiązuje nauczyciela do indywidualizacji pracy z uczniem na obowiązkowych i dodatkowych zajęciach edukacyjnych’

• nakłada na nauczyciela obowiązek dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia objętego pomocą psychologiczno – pedagogiczną;

• raz wydana opinia poradni psychologiczno – pedagogicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się będzie na każdym etapie edukacyjnym podstawą do dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia oraz podstawą do dostosowania warunków przeprowadzania sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, maturalnego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.

Rozporządzenie z 17.11.2011 r.

Rozporządzenie z dn. 7 maja 2013

Do zadań terapeuty pedagogicznego należy w szczególności:

1. Prowadzenie badań i działań diagnostycznych uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się

2. Prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym

Wybrane PRZYCZYNY dysleksji

-koncepcja genetyczna: przyjmuje, że dziecko dziedziczy zmiany w OUN - stanowi najwcześniejszy sposób wyjaśnienia zaburzeń dyslektycznych.

-koncepcja hormonalna: dysleksję powoduje nadprodukcja testosteronu w okresie prenatalnym, co powoduje spowolnienie rozwoju lewej półkuli mózgowej.

-koncepcja opóźnionego rozwoju OUN: wskazuje na wolniejsze tworzenie się połączeń synaptycznych i migrację komórek, co powoduje wrodzoną niedojrzałość układu nerwowego.

-koncepcja organiczna: przyczyny upatruje w organicznych uszkodzeniach mózgowia zlokalizowanych w okolicy lewego płata skroniowego.

Lewa półkula odpowiedzialna jest za:

mowę i rozumienie mowy

obliczenia matematyczne

pisanie

logikę

myślenie analityczne

prawe pole widzenia

stereognozję, czyli zdolność rozpoznania przedmiotów za pomocą dotyku

Prawa półkula odpowiedzialna jest za:

kreatywność

wyobraźnię

myślenie abstrakcyjne

zdolności muzyczne

intuicję

wyobraźnię przestrzenną

zdolności artystyczne

- koncepcja psychodysleksji (emocjonalna): przyczyną mogą być poważne zaburzenia emocjonalne w postaci urazów psychicznych czy długotrwałego stresu. Urazy i konflikty powstające w środowisku rodzinnym lub szkolnym powodować mogą zahamowania w pisaniu lub czytaniu, które kojarzą się jednostce z przykrymi doświadczeniami.

- koncepcja wieloprzyczynowości: jest pochodną wcześniejszej, zakłada, iż o powstaniu dysleksji decyduje splot niekorzystnych oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych i kulturalno-społecznych, stąd wskazuje się tu czynniki wtórne, egzogennne, takie jak: metody wychowawcze, struktura i atmosfera rodziny, reakcje rodziców/nauczycieli na trudności dziecka i sposoby ich usuwania, metody nauki czytania i pisania.

Wybrane PRZYCZYNY dysleksji c.d.

Wczesne diagnozowanie

dysleksji

1. Ocena rozwoju psychoruchowego oraz

diagnoza gotowości szkolnej - 5,6 lat

2. Diagnoza ryzyka dysleksji -7, 8 lat (po II

klasie)

3. Wstępna diagnoza dysleksji -8, 9 lat

( najwcześniej po III klasie)

Co jest istotne w procesie

diagnozy?

• wywiad z rodzicami ucznia (m.in. dotyczące

rozwoju psychoruchowego),

• informacje zgromadzone przez nauczycieli (opinia o uczniu, identyfikacja problemu, wytwory prac ucznia),

• obserwacja ucznia w warunkach optymalnych dla jego funkcjonowania,

• wyniki badań specjalistycznych,

• badania funkcji percepcyjno-motorycznych, np. przesiewowe w szkole

Syndrom ryzyka dysleksji • Najczęściej trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są dopiero u

dzieci w okresie nauczania początkowego.

• Najlepiej, gdy ujawnimy symptomy zapowiadające przyszłe trudności w czytaniu i pisaniu, jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej (np. w klasie "O").

• Objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego leżą u podstaw uczenia się czynności czytania i pisania. W takich wypadkach mówimy o "r y z y k u d y s l e k s j i".

• Dość istotnym jest fakt, iż już w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym dostrzec można dzieci zagrożone tym problemem.

• Dzieckiem "ryzyka dysleksji" jest dziecko pochodzące z nieprawidłowej ciąży i porodu, a także dzieci, u których w rodzinach występowały te zaburzenia, dlatego też należy bacznie obserwować ich rozwój i wspierać go.

• Dziecko z tzw. ryzyka dysleksji, po podjęciu odpowiednich oddziaływań korekcyjnych ze strony domu i szkoły, nie musi w przyszłości być uczniem dyslektycznym.

SYNDROM DYSLEKSJI OBJAWY OSIOWE

• Wyraźna rozbieżność między poziomem czytania a rezultatami w nauce innych przedmiotów

• Wyraźna rozbieżność między poziomem rozwoju umysłowego a poziomem czytania

• Często występujące błędy w czytaniu, obniżony poziom graficzny pisma

• Obniżona zdolność analizy i syntezy wzrokowej/słuchowej

• Zaburzenia orientacji czasowo-przestrzennej

• Zaburzenia rozwoju ruchowego i sprawności manualnej

• Zaburzenia procesu lateralizacji

• Brak uszkodzenia narządu wzroku, słuchu oraz poważnego uszkodzenia mózgu

• Dziedziczne występowanie trudności w czytaniu i pisaniu

• W normie lub wyższa niż przeciętna inteligencja

OBJAWY DODATKOWE

• Trudności w opanowaniu języków obcych

• Zaburzenia w rozwoju mowy, artykulacji

• Częściej występujące trudności w czytaniu i pisaniu u chłopców niż dziewcząt

• Współwystępujące z trudnościami w czytaniu i pisaniu objawy nerwowości i zaburzenia zachowania

• Niepowodzenia w uczeniu się, pomimo odpowiedniej motywacji

• Trudności w nauczeniu się działań matematycznych

• Trudności z nazywaniem

• Trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli z danego tekstu

Nasilone trudności w nauce czytania,

przejawiające się w jednej z form:

1. mało błędów, ale wolne tempo czytania, prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa),

2. słabe rozumienie tekstu;

3. bardzo szybkie tempo czytania, ale z wieloma błędami, domyślanie się treści na podstawie kontekstu,

4. często niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu

Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni

związane z opóźnieniem rozwoju funkcji

wzrokowo-przestrzennych :

(czyli: spostrzeganie wzrokowe, pamięć wzrokowa, spostrzeganie lokalizacji w przestrzeni):

• popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów ze wzoru;

• trudności z zapamiętaniem alfabetu;

• trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter lub liter o skomplikowanej strukturze (np F, H, Ł, G);

• mylenie liter podobnych pod względem kształtu (np. l-t-ł; m-n; u-y; o-a-e; a-ę; e-ę);

• mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np p-b-d-g, m-w, n-u);

• i inne…

(czyli przede wszystkim: aspekt fonologiczny funkcji językowych, spostrzeganie słuchowe dźwięków mowy, uwaga i pamięć fonologiczna):

• nasilone trudności w pisaniu wyrazów ze słuchu;

• mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym pod względem słuchowo-artykulacyjnym (np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g);

• trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i-j;

• trudności z zapisywaniem głosek nosowych: ą-om, ę-en;

• i inne…

Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni

związane z opóźnieniem rozwoju funkcji

słuchowo-językowych :

Trudności z opanowaniem poziomu

graficznego pisma związane z opóźnieniem

rozwoju ruchowego i koordynacji

wzrokowo-ruchowej:

• nieprawidłowe trzymanie narzędzia graficznego (ołówka, pióra);

• nadmierne ściskanie pióra podczas pisania oraz nieprawidłowy

(nadmierny lub zbyt słaby) nacisk pióra na papier;

• wolne tempo pisania, szybkie męczenie się ręki;

• niekształtne litery;

• nieprzestrzeganie liniatury;

• nieprawidłowe łączenie liter;

• mało czytelne pismo;

• i inne…

Skutki pedagogiczne dysleksji rozwojowej:

ETAP: przedszkole:

• brak gotowości do czytania i pisania – ryzyko dysleksji,

• izolowane trudności w czytaniu – ryzyko dysleksji.

ETAP: klasy I-III:

• izolowane trudności w czytaniu i pisaniu – ryzyko dysleksji

ETAP: klasy starsze:

• uogólnione trudności w nauce – dysleksja rozwojowa.

Jeżeli dziecko nie otrzyma koniecznej pomocy – wtedy pojawią się uogólnione trudności w nauce!

Możliwe skutki psychologiczne dysleksji:

• dysfunkcje emocjonalne,

• dysfunkcje motywacyjne,

• zaburzenia osobowości,

• i inne…

• dysleksja typu wzrokowego - zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i ruchowo-przestrzennej;

• dysleksja typu słuchowego - zaburzenia percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy; najczęściej powiązana jest z zaburzeniami funkcji językowych (wada wymowy, błędy artykulacyjne);

• dysleksja integracyjna – poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej;

• dysleksja typu mieszanego – występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej oraz orientacji przestrzennej;

• dysleksja wizualna - gdy występuje nieład tzw. nieporządek.

Typy dysleksji

Wspomaganie rozwoju dzieci z SPE

Modelowy system profilaktyki

i pomocy terapeutycznej w Polsce

Pierwszy poziom

- pomoc udzielana przez rodziców pod

kierunkiem nauczyciela.

Dzieciom o stosunkowo niewielkich trudnościach w

nauce wystarcza pomoc nauczyciela szkolnego.

Nauczyciel, posiadając opinię z PPP oraz wskazania

dotyczące terapii i postępowania z dzieckiem, planuje

roczny program indywidualnej pomocy, a w jego

ramach proponuje dodatkowe ćwiczenia w szkole i w

domu. Współpracuje z rodzicem.

Drugi poziom

zespół korekcyjno-kompensacyjny

W przypadku bardziej nasilonych trudności proponuje

się dzieciom dyslektycznym udział w zkk w szkole.

Zajęcia te powinny być prowadzone w gabinecie terapii

pedagogicznej przez nauczyciela, o specjalistycznym

przygotowaniu (podyplomowe studium terapii

pedagogicznej).

Trzeci poziom

- terapia indywidualna

Dzieci, które wymagają indywidualnej i

poszerzonej pomocy terapeutycznej uczęszczają

na terapię do Poradni Psych.-Ped.

Czwarty poziom

- klasy terapeutyczne

Klasy terapeutyczne mogą powstawać na wniosek

zainteresowanych osób (nauczyciel, psycholog, rodzice).

Realizowane są w nich autorskie programy dydaktyczne,

które obok obowiązującego programu nauczania,

zawierają oddziaływania o charakterze terapii

pedagogicznej.

Piąty poziom

- stacjonarne oddziały terapeutyczne

Dzieci potrzebujące intensywnej i długotrwałej terapii, łącznie z opieką psychoterapeutyczną i lekarską przebywają w nich w okresie od kilku miesięcy do roku.

Zasady dobrej terapii

Zasady dobrej terapii

1. dostosowanie metod oraz organizacji nauczania

i uczenia się do indywidualnego stylu uczenia się;

2. uwzględnianie uczenia się wielozmysłowego;

3. wspomaganie motywacji do pracy nad sobą,

w tym własnej aktywności, samodzielności,

samokontroli.

Wskazówki do pracy dla nauczycieli

1. Uczenie organizuj systemem „ małych kroków”

2. Ułatwiaj dziecku tworzenie struktur informacyjnych

3. Dbaj, aby dziecko wykonywało dokładnie i

poprawnie wszelkie polecenia.

4. Pamiętaj: „raz” nigdy nie wystarcza

5. Wykorzystuj uczenie wielozmysłowe

6. Naucz dziecko odpowiedzialności za wykonaną

pracę

7. Staraj się pracować z dzieckiem twórczo

8. Stosuj wzmocnienia

Wybrane programy i metody do

pracy z dzieckiem z ryzyka dysleksji

• Ortograffiti

• Kolorowa ortografia

• Metoda Dobrego Startu

• Kinezjologia edukacyjna

• Inne… - poznamy w II semestrze…

Dziecko i jego rodzice sami powinni zdecydować,

czy chcą skorzystać z przysługujących im

uprawnień.

„Uzyskanie opinii o dysleksji nie jest ostatnim,

ale pierwszym krokiem na drodze do

pokonywania trudności”

prof. Marta Bogdanowicz

Prawa i obowiązki ucznia z dysleksją oraz jego

rodziców

W Polsce istnieją rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej, które

wychodzą naprzeciw potrzebom uczniów dyslektycznych. Gwarantują

one prawo do:

• wczesnej diagnozy;

• wczesnej, specjalistycznej interwencji (program i metody nauczania stosowne do potrzeb, możliwości i stylu uczenia się; udział w zkk);

• dostosowania wymagań szkolnych i sposobu oceniania do możliwości ucznia (nauczyciel jest zobowiązany przestrzegać wskazań zawartych w opinii PPP);

• zwolnienia z nauki drugiego języka obcego w wypadku uczniów ze stwierdzoną głęboką dysleksją (na wniosek rodziców, poparty pisemną opinią z poradni);

• wyrównania szans podczas egzaminów (oraz sprawdzianu kończącego SP, egzaminu gimnazjalnego i matury).

Prawa uczniów z dysleksją to nie są ani przywileje ani zwolnienie od pracy,

lecz stworzenie właściwych warunków do uczenia się dziecka

i pracy nad swoim problemem.

Uczeń z dysleksją ma prawa, ale także obowiązki.

• Rodzice ucznia z dysleksją powinni mieć przekonanie o konieczności i celowości stałej pracy ich dziecka w celu umożliwienia mu wyrównania szans edukacyjnych.

• Uczeń z dysleksją, chcąc korzystać z udogodnień wynikających z praw (np. możliwości dostosowania wymagań na poszczególnych przedmiotach szkolnych, egzaminach) ma obowiązek wykazania się przed nauczycielem swoją pracą nad przezwyciężaniem trudności. Oznacza to, że w pewnym zakresie wymagania wobec niego powinny być zwiększone.

• Rodzice, działając w trosce o prawidłowy rozwój psychofizyczny swojego dziecka, powinni wypełniać zalecenia zawarte w opinii PPP oraz świadomie podjąć współpracę ze szkołą i pracować nad trudnościami w domu

W świetle przepisów prawa nieudzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecku może być uznane jako działanie na szkodę

dziecka.

Nie wolno !!!

Przeciwwskazania, zabrania się:

- Nie kpij, nie ośmieszaj i nie bądź uszczypliwy, nie stosuj sarkazmu

(„Nie, ty znowu! Ty znowu swoje!”).

- Nie zmuszaj dziecka z dysleksją do czytania na głos, jeśli nie jest chętne.

- W pisemnej pracy oznaczaj tylko ilość błędów na marginesie, nie podkreślaj ich czerwonym długopisem, ponieważ błędy się utrwalają, a ponadto jest to szczególnie zniechęcające i deprymujące dla ucznia.

- Nie zmuszaj dziecka z dysleksją do przepisywać pracy jeszcze raz.

- Nie porównuj dziecka z dysleksją z innymi uczniami lub jego rodzeństwem.

- Nie mów zbyt szybko – uczeń z dysleksją ma trudności z zapamiętaniem i zrozumieniem szybkiej mowy.

- Nie ignoruj sygnałów, że dziecko traci koncentracje uwagi albo nie rozumie.

- Nie pracuj z dzieckiem przez długi czas bez przerw.

- Nie oczekuj natychmiastowej odpowiedzi, daj dziecku czas na zastanowienie i zebranie myśli.

Skoro:

dysleksja = trudności

to …

… nasze działania polegają na :

• wyrównywaniu

• korygowaniu

• kompensowaniu

• pokonywaniu trudności

• niesieniu pomocy i terapii

• dostosowaniu wymagań

Żeby uczestniczyć w zajęciach terapii pedagogicznej, dziecko nie musi czekać na zdiagnozowanie dysleksji rozwojowej.

Już zaliczenie go do grupy ryzyka dysleksji jest wystarczającym powodem do podjęcia pracy z dzieckiem.

Zajęcia terapii pedagogicznej mają charakter stymulujący rozwój intelektualny, poznawczy, więc nie są szkodliwe .

Na zajęciach terapii pedagogicznej obowiązuje zasada: im wcześniej – tym lepiej.

Fachowa pomoc ze strony nauczycieli, pedagogów, psychologów, wsparcie ze strony rodziców - wpływają na

lepsze funkcjonowanie dziecka jako ucznia.

Dzięki tym zabiegom dysleksja może przestać być dla dzieci koszmarem życiowym.

Z dysleksji nie można się „wyleczyć”, nie można też z niej „wyrosnąć”.

Dysleksja zostaje na całe życie, ale można nauczyć się z nią sobie radzić.

Osoby z dysleksją to często indywidualiści o ponadprzeciętnej inteligencji i wyjątkowych

uzdolnieniach.

Często ich inność nie znajduje na ogół zrozumienia.

ZATEM: praca terapeutów powinna być także skierowana na podkreślenie mocnych stron ucznia z dysleksją

oraz adekwatne kierowanie ich dalszą edukacją.

Słynni ludzie z dysleksją

- zajęcia

Jedną z podstawowych potrzeb KAŻDEGO ucznia jest uznanie jego indywidualności oraz dostrzeganie w

nim pozytywnych wartości.

Wzmocnienia pozytywne mają wiele funkcji, m.in.. MOTYWACYJNE.

Artykuły

Linki podane na stronie – do zapoznania się

we własnym zakresie w celu utrwalenia

wiedzy.

Metody i formy pracy z uczniem

dyslektycznym (w tym ćwiczenia

poszczególnych funkcji)

omawiane będą w II semestrze