Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Kararında
Anlatım
9. SINIF
BİYOLOJİ‘’SORU BANKASI’’
Akıllı Tahta
Uygulaması
Video
Çözümlü
Yeni
MEB
müfredatına
uyumlu
Burcu Bostancı
2
Kafadengi 9. Sınıf Biyoloji Soru Bankası
KA00-09.01MHK07
978-605-2387-75-7
Burcu BOSTANCI
Nigâr ÇETİN
Özen ÇOLAK
Mustafa KELEŞ
Erdinç ŞAHİN
Ali GÜNDOĞMUŞ
Buğra KÜÇÜK
Mehmet ESKİN
Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6Maliköy – Sincan / ANKARA tlf: 0 312 640 16 23
0 212 275 00 35 www.eksenyayinlari.com - [email protected]ülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15 / E Halim Meriç İş Merkezi Kat 9 Mecidiyeköy - İST.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.
ürün adı
ürün no
isbn
yazarlar
redakte
dizgi-mizanpaj
grafik tasarım
dijital uygulama
sesli çözüm
editör
yayın yönetmeni
baskı
iletişim
Copyright ©
3
MERHABASevgili Öğrenciler,
İnsan hayatında olgunluk, yaşlılık gibi dönemler vardır. Bu dönemlerin de kendi içinde önemli
dönemeç noktaları bulunmaktadır. İlköğretimden ortaöğretime geçiş yapan milyonlarca öğren-
cimiz, yeni bir okul, yeni bir arkadaş çevresi, yeni öğretmenler ve yeni derslere merhaba derken
hayatın önemli bir dönemecinde olduklarının bilincindedir kanaatindeyiz.
Yeni öğretim yılında yeni bir müfredatla tanışacak olan 9. sınıf öğretmen ve öğrencilerimiz,
MEB’in yeni ders programları ve içeriği ile eğitim-öğretime başlayacak. Biz de Eksen Yayınları
olarak kitaplarımızı, yeni müfredata ve müfredatın kazanımlarına göre oluşturduk.
Bunu şöyle yaptık:
Her ünitede neler öğrenileceği “Alt başlıklar” hâlinde sıralandı.
Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken bilgiler “Özet bilgiler” biçiminde verildi.
Testler konunun ağırlığına ve önemine göre “Kolaydan zora aşamalı sorularla” birim birim
oluşturuldu ve isimlendirildi.
Her ünitenin sonuna ünite ile ilgili “Etkinlik Sayfaları” yer aldı.
Her ünitenin sonunda biyoloji ile ilgili yeni ve ilginç bilgilerin yer aldığı “Haber Köşesi”ne
yer verildi.
Her testin sesli ve görüntülü çözümlerini içeren “Karekod” uygulamasına yer verildi.
Bu ürünün şimdi akıllı tahta, bilgisayar ortamları ve tabletlerde kullanılmak üzere dijital versi-
yonları da hazır. akillitahta.eksenyayinlari.com adresine üye olup ücretsiz indirebilirsiniz.
Sevgili Öğrenciler,
Eğitim-Öğretim hayatınızın yeni dönemecinde yeni okullar, yeni arkadaşlıklar, yeni öğretmen-
lerle huzurlu ve başarılı bir yıl geçirmenizi temenni ederiz.
Esenlik ve başarı dileklerimizle...
4
Hücre
Canlılığın Temel Birimi Hücre
Hücrenin Yapısı
Bilimsel Yöntem Basamakları
Hücre Zarının Yapısı ve Görevleri – Hücre Duvarı
Hücre Zarından Madde Geçişleri
Sitoplazma – Hücre Organelleri
Hücre İskeleti – Çekirdek
Hücrelerin Karşılaştırılması
02
99
HÜCRENİN YAPISI
1. Hücreye ait verilen,
I. zarlıorganelbulundurma, II. hücrezarıbulundurma, III. çekirdekzarıbulundurma
özelliklerinden hangileri prokaryot ve ökaryot hüc-
reler için ortaktır?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)IIveIII
3. Aşağıdaökaryotyapılıbitkihücresiverilmiştir.
Hücrezarı
Kloroplast
Peroksizom
Endoplazmikretikulum Golgiaygıtı
Merkezikoful
Hücreçeperi
Mitokondri
Çekirdek Ribozom
Bu hücrede;
I. hücreduvarı, II. hücrezarı, III. sitoplazma
yapılarınıniçtendışadoğrusıralanmasıaşağıdaki-lerinhangisindeverilmiştir?
A)I,II,III B)I,III,II C)II,III,I D)III,I,II E)III,II,I
3. Aşağıdakilerdenhangisiprokaryotveökaryothüc-
relerin tümü için ortak bir özellik değildir?
A) EnzimsenteziyapmaB) MetabolizmaolaylarınıgerçekleştirmeC) OksijenlisolunumumitokondrideyapmaD) ProteinsenteziyapmaE) Nükleikasitbulundurma
4. Aşağıdabazıhücreselyapılarverilmiştir.
I. Hücrezarı II. Sitoplazma III. Çekirdek
Buhücreselyapılardanhangileritümcanlıhücreleriçin ortaktır?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)IIveIII
5. Enerji ihtiyacı için oksijen kullanan fotosentetikprokaryotbircanlıda;
I. mitokondri, II. kloroplast, III. ribozom
organellerinden hangileri bulunur?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
6. Aşağıdaprokaryotyapılıbirhücreşematikolarakgös-terilmiştir.
Kapsül Kamçı
Plazmit
Ribozomlar
Pillus
Mezozom
DNA
Sitoplazma
BesinparçalarıHücrezarı
Hücreduvarı
Glikojentaneciği
Buhücredeaşağıdakiolaylardanhangisigerçekle-
şemez?
A) ATPüretmevetüketmeB) EşeysizüremeC) MaddealışverişiyapmaD) KloroplastlardafotosentezyapmaE) Ribozomlarındaproteinsentezleme
18
Bakteri, amip, şapkalı mantar, elma ağacı, kedi, insan vb. canlıların birçok ortak özellği vardır. Bu ortak özellikler aşağı-
daki şemada açıklanmıştır.
3
11
8
6
7
5
1
9
2
10
4
12
Hücresel yapıya sahip olma Beslenme
Organizasyon
Uyum (Adaptasyon)
Homeostazi (İç denge)
Hareket
CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Boşaltım
Uyarılara tepki
Metabolizma
Büyüme ve gelişme
Solunum
Üreme
Canlıların en küçük işlevsel birimine hücre denir. Canlılar;
hücre sayısına göre bir ve çok hücreliler, hücre yapısına göre
prokaryot ve ökaryot hücreli-ler şeklinde gruplandırılır.
Canlıların enerji ihtiyacını kar-şılamak için gerekli besin mad-
delerini temin etmesine bes-
lenme denir. Ototrof canlılar (üretici) kendi besinini sentez-
leyebilirken heterotrof canlılar (tüketici) dışarıdan hazır orga-
nik besin alır.
Bir hücrelilerde organizasyon basamakları “Atom → Molekül → Organel → Hücre” şek-
lindedir. Çok hücrelilerde ise “Atom → Molekül → Organel → Hücre → Doku → Organ → Sistem → Organizma” şek-
lindedir.
Canlıların bulundukları çevre-de yaşama ve üreme şansını
artıran kalıtsal özelliklerine adaptasyon denir. Örneğin;
kaktüslerin yaprakları diken şeklinde indirgenmiştir.
Canlıların vücut içi değerlerini belirli sınırlar içinde tutma eği-
limine homeostazi (iç denge) denir. Örneğin; kan şekeri
normalin üstüne çıkan bireyde insülin hormonu kan şekerini
normal değere düşürür.
Hayvanlar kaslarını kullana-rak aktif olarak yer değiştirir.
Bitkiler çevrelerindeki uyarı-lara durum değiştirerek tepki
verir. Bir hücreliler kamçı, sil ve yalancı ayaklarını kullana-
rak aktif olarak yer değiştirir.
Canlılarda metabolizma faa-liyetleri sırasında açığa çıkan
atıkların vücuttan uzaklaş-tırılmasına boşaltım denir.
Örneğin; insanlar idrar ata-rak, bitkiler yaprak dökerek
boşaltım yapar.
Canlılar iç ve dış çevrelerin-de meydana gelen uyarılara
uygun tepkiler verir. Örneğin; sahibinin sesini duyan köpek
sahibinin yanına koşar.
Hücrelerdeki yapım tepkime-lerine anabolizma, yıkım tep-
kimelerine ise katabolizma denir. Anabolizma ve katabo-
lizma tepkimelerinin tümüne ise metabolizma denir.
Canlıların yapısındaki madde miktarının, özellikle de protein miktarının artmasına büyüme
denir. Bir hücrelilerde büyüme hücrenin hacminin ve kütlesi-nin artışıyla, çok hücrelilerde hücrelerin bölünmesi ve hüc-
relerin hacminin ve kütlesinin artışıyla olur.
Canlı hücrelerde basit orga-nik bileşiklerin yıkılmasıyla
ATP sentezlenmesine solunum denir. Bazı canlılar oksijenli,
bazı canlılar oksijensiz solu-num yapar.
Canlıların nesillerini devam ettirmek için kendilerine ben-
zer yeni bireyler oluşturması-na üreme denir. Bazı canlılar
eşeysiz bazı canlılar eşeyli ürer. Üreme, bir bireyin yaşa-
ması için şart değildir.
BÖLÜM 4: CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Ünite adı ve alt başlıklarınıgösteren sayfalar
Test sorularının bulunduğu sayfalar
Konu özetlerinin bulunduğu sayfalar
Testin adını bildiren başlıklar
Kitabımızda neler var ?
5
Etkinlik Yapalım
152
A. Aşağıdakitablodahücrezarındanmaddegeçişiyöntemleriyleilgilibazıözelliklerverilmiştir.
Tabloyuverilenişaretlerikullanarakdoldurunuz.(✓:Özelliğesahip,❍:Özelliğesahipdeğil)
Basit
difüzyon
Endositoz
..............
.......
..............
..............
..............
Derişim farkına bağlı
olarak gerçekleş
me
..............
.......
..............
..............
..............
Madde taşınması sıra-
sında ATP tüketimi
..............
.......
..............
..............
..............
Polimer yapılı
moleküllerin
taşınmasını sağlama
..............
.......
..............
..............
..............
Taşıyıcı proteinlerin
görev alması
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
Hücre zarının yü
zey
alanında değişmeye
neden olma
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
..............
.......
Cansız ortamda
gerçekleşebilme
Kolaylaştırılmış
difüzyon
Ekzositoz
Aktif taşıma
B. Aşağıdabirbirleriylebağlantılıdoğru(D),yanlış(Y)şeklindeifadeleriçerentanılayıcıdallanmışağaçtekniğindebirsoru
verilmiştir.
Birinciifadedenbaşlayarakherdoğruyadayanlışcevabınızagöreilerleyerekçıkışlardansadecebiriniişaretleyiniz.
Hücrezarındabulunan
glikoproteinlerhücrede
reseptörgörevigörür.
Hipotonikortamdabırakılan
birhücreninosmotik
basıncızamanlaazalır.
Turgorbasıncıileosmotik
basınçbirbirinezıttırvehücre
sualdıkçaosmotikbasınç
azalır,turgorbasıncıartar.
Mitokondrivekloroplast
çiftzarlıdır.
Golgiaygıtı,endoplazmikreti-
kulum,lizozom,kofulhücrenin
tekzarlıorganelleridir.
Ribozomvesentrozom
hücreninzarsızorganelleridir.
Çekirdektehücreiçin
gerekliATPsentezlenir.
1.çıkış
5.çıkış
3.çıkış
7.çıkış
2.çıkış
6.çıkış
4.çıkış
8.çıkış
1
2
3
4
5
6
7
D
D
D
D
D
D
DY
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Haber Köşesi
94
Sigaranın DNA hasarına sebep olup kansere, özellikle de
akciğer kanserine yol açtığı biliniyor. Nobel ödüllü bilim
insanımız Aziz Sancar’ın liderliğini yaptığı araştırmada, Kuzey
Carolina Üniversitesi’nden araştırmacılar sigara dumanında-
ki kanser yapıcı etkiye sahip kimyasal maddenin DNA’da
sebep olduğu hasarın haritasının çıkarılması için yeni bir
yöntem geliştirdi. Araştırmanın sonuçları Proceedings of the
National Academy of Sciences dergisinde yayımlandı.
Organik maddelerin yanması sonucu açığa çıkan benzo[a]
piren (BaP) -örneğin sigara dumanında, fosil yakıtların kulla-
nıldığı motorların egzoz gazlarında bulunur- çevre için ciddi
zararları olan bir madde. Ancak bu maddenin insan dokula-
rına ulaşmasının en etkili yolu solunan sigara dumanı.
Zararlı organik maddeler insan vücuduna girdiğinde genellikle kandaki enzimler aracılığıyla daha az
zararlı maddelere dönüştürülür. Ancak BaP bu tepkimeler sonucunda daha zararlı bir madde olan
BPDE’ye (BaP diol epoksit) dönüştürülüyor.BPDE, DNA’yı oluşturan nükleotit birimlerine bağlı bazlardan biri olan guanin ile güçlü kimyasal
bağlar oluşturur. Yapısındaki bu değişim DNA’nın işlevlerini (örneğin protein sentezi) düzgün şekilde
yerine getirememesine neden olabiliyor. BPDE’nin neden olduğu değişimin tümör oluşumunu bas-
kılayan genlerde (tümör baskılayıcı genler hücre çoğalmasını kontrol altında tutar) ortaya çıkması
kanser oluşumuna neden olabilir.Hücrelerimizde DNA’nın yapısında oluşan bozulmaları takip eden ve düzelten farklı mekanizmalar
var. Bunlardan biri de nükleotid kesip çıkarma onarımı. Nükleotid kesip çıkarma onarımında DNA’daki
diziliminden çıkarılan hasarlı nükleotidler yok edilinceye kadar hücrede kalır. Bu DNA parçalarının işe
yaramaz olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak Aziz Sancar ve arkadaşları BaP maddesinin DNA’da neden
olduğu hasarın haritasını çıkarabilmek için bu parçalardan elde edilebilecek verileri toplamaya karar
verdi. Bu bilgilerin hasarlı DNA’nın onarımının nerede başladığı konusunda bilim insanlarına önemli
bilgiler verebileceği düşünülüyor.Elde edilen ilk bilgiler BPDE’ye bağlı guanin bazını sitozin bazı takip ettiğinde onarım mekanizmasının
gerçekleşme sıklığının, adenin ve timin bazlarının takip etmesi durumuna göre daha yüksek olduğu-
nu gösteriyor. Geliştirilen yöntem sayesinde elde edilecek bilgiler DNA hasarının onarımına yönelik
ilaçların geliştirilmesini sağlamanın yanı sıra neden bazı insanların kansere yakalanmaya daha yatkın
ya da daha dirençli olduğunun anlaşılmasında yararlı olabilir. Profesör Aziz Sancar sigaranın kanser
oluşumundaki etkisini gösteren araştırmalarının, insanlar için ciddi zararları olan bu kötü alışkanlığı
terk etme konusunda teşvik edici olmasını umut ettiğini belirtiyor.
AZİZ SANCAR VE ARKADAŞLARI SİGARANIN
DNA’YA VERDİĞİ HASARIN HARİTASINI ÇIKARDI
(Kaynak: Dr. Tuba Sarıgül / Bilim ve Teknik Dergisi / 2017
Ünite ile ilgili etkinliklerinbulunduğu sayfalar
Test ve etkinlik cevaplarının
bulunduğu sayfalar
Biyoloji ile ilgili bilgilerin yer aldığı
haber köşesi
3. ÜNİTE / CANLILAR DÜNYASI / ETKİNLİK A 1–Y / 2–D / 6–Y → 6. çıkışB 1. Azalır / 2. Artar / 3. Artar / 4. ? / 5. ?
C
Vücut örtüsü Üreme-gelişme
Pullu deriDeğişken
(Soğukkanlı)
Dış döllenme
Dış gelişmeBalıklar
Omur
galı ha
yvan
gru
pları
Nemli deri Değişken
(Soğukkanlı)
Dış döllenme
Dış gelişme
(Başkalaşım var)
İki yaşamlılar (Kurbağalar)
Tüylü deriSabit
(Sıcakkanlı)
İç döllenme
Dış gelişmeKuşlar
Keratin pullu deriDeğişken
(Soğukkanlı)
İç döllenme
Dış gelişmeSürüngenler
Kıllı deri Sabit
(Sıcakkanlı)
Solungaç
Larvada solungaç, erginde deri ve akciğer
Akciğer
Akciğer
Akciğer
İç döllenme
İç gelişme
(Plasenta var)
Memeliler
Solunum organı Vücut sıcaklığı
D1. bakteriler, arkeler / 2. protista / 3. ototrof / 4. endospor / 5. mantarlar / 6. enzim / 7. alg / 8. üretici / 9. çok hücreli / 10. plazmit / 11. parazit / 12. kapsül
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Bilim ve Bilimsel Bilginin Özellikleri C B E E C C A E
Bilimsel Yöntem Basamakları – Bilimde Teori ve Kanun / 1 D A C D C A
Bilimsel Yöntem Basamakları – Bilimde Teori ve Kanun / 2 B D B A C E D E E C D
Biyolojinin Tarihsel Gelişimi – Biyolojinin Yararları E C E A D E E E
Canlıların Ortak Özellikleri / 1 C A D E D E
Canlıların Ortak Özellikleri / 2 D E C C B E B A C B D
Canlıların Ortak Özellikleri / 3 B C E C A C B D B D A D B B
İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi / 1 E A E E D C C A A
İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi / 2 E C E C D C B C B B E C
Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi / 1 D E D E E A B
Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi / 2 D A D C C E E A D B
Organik Bileşikler E D E A E E C A
Karbonhidratlar / 1 E A E B C E
Karbonhidratlar / 2 C A B D C C C B A D B
Yağlar (Lipitler) / 1 C C D D B B A
Yağlar (Lipitler) / 2 A E C C C C C E E B E D
Proteinler / 1 D D C E A D E
Proteinler / 2 E C D A D B A B A E D D B
Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler B E C C C B B
Enzimler – I / 1 C A A C E D E
Enzimler – I / 2 B B A A E C C C A A C C A
Enzimler – II / 1 B D C C E C
Enzimler – II / 2
Hormonlar – Vitaminler / 1
Hormonlar – Vitaminler / 2
Nükleik Asitler – I / 1
Nükleik Asitler – I / 2
Nükleik Asitler – II / 1
Nükleik Asitler – II / 2
ATP – Sağlıklı Beslenme / 1
ATP – Sağlıklı Beslenme / 2
Üniteyi Değerlendirelim / 1
Üniteyi Değerlendirelim / 2
Üniteyi Değerlendirelim / 3
Üniteyi Değerlendirelim / 4
Üniteyi Değerlendirelim / 5
Üniteyi Değerlendirelim / 6
Üniteyi Değerlendirelim / 7
Üniteyi Değerlendirelim / 8
Üniteyi Değerlendirelim / 9
Üniteyi Değerlendirelim / 10
1. ÜNİTE / YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ
6
İçindekiler
Bölüm 1: Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri .............................................................................. 10–15
Bölüm 2: İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi ........................................................... 16–19
Bölüm 3: Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi .......................................................... 20–23
Bölüm 4: Organik Bileşikler .................................................................................................................. 24–25
Bölüm 5: Karbonhidratlar ...................................................................................................................... 26–29
Bölüm 6: Yağlar (Lipitler) ........................................................................................................................ 30–33
Bölüm 7: Proteinler ................................................................................................................................. 34–37
Bölüm 8: Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler ............................................................................... 38–39
Bölüm 9: Enzimler – I ............................................................................................................................. 40–43
Bölüm 10: Enzimler – II ......................................................................................................................... 44–47
Bölüm 11: Hormonlar – Vitaminler ..................................................................................................... 48–51
Bölüm 12: Nükleik Asitler – I ............................................................................................................... 52–55
Bölüm 13: Nükleik Asitler – II .............................................................................................................. 56–59
Bölüm 14: ATP – Sağlıklı Beslenme .................................................................................................... 60–63
Üniteyi Değerlendirelim ......................................................................................................................... 64–83
Etkinlik Yapalım ........................................................................................................................................ 84–85
Haber Köşesi .................................................................................................................................................... 86
1. ÜNİTE: YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ
01
7
Bölüm 1: Canlılığın Temel Birimi Hücre .............................................................................................. 88–89
Bölüm 2: Hücrenin Yapısı ...................................................................................................................... 90–91
Bölüm 3: Bilimsel Yöntem Basamakları ............................................................................................. 92–95
Bölüm 4: Hücre Zarının Yapısı ve Görevleri – Hücre Duvarı ......................................................... 96–99
Bölüm 5: Hücre Zarından Madde Geçişleri – I ............................................................................ 100–103
Bölüm 6: Hücre Zarından Madde Geçişleri – II ........................................................................... 104–109
Bölüm 7: Hücre Zarından Madde Geçişleri – III .......................................................................... 110–115
Bölüm 8: Sitoplazma – Hücre Organelleri – I .............................................................................. 116–117
Bölüm 9: Hücre Organelleri – II ...................................................................................................... 118–119
Bölüm 10: Hücre Organelleri – III .................................................................................................. 120–123
Bölüm 11: Hücre Organelleri – IV .................................................................................................. 124–129
Bölüm 12: Hücre İskeleti – Çekirdek ............................................................................................. 130–131
Bölüm 13: Hücrelerin Karşılaştırılması .......................................................................................... 132–135
Üniteyi Değerlendirelim .................................................................................................................... 136–151
Etkinlik Yapalım ................................................................................................................................... 152–153
Haber Köşesi ................................................................................................................................................. 154
2. ÜNİTE: HÜCRE
02
8
Bölüm 1: Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması – I ................................................................. 156–159
Bölüm 2: Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması – II ................................................................ 160–165
Bölüm 3: Bakteriler ............................................................................................................................ 166–169
Bölüm 4: Arkeler ................................................................................................................................ 170–171
Bölüm 5: Protistler ............................................................................................................................. 172–175
Bölüm 6: Bitkiler ................................................................................................................................. 176–177
Bölüm 7: Mantarlar ............................................................................................................................ 178–181
Bölüm 8: Hayvanlar – I (Omurgasızlar) .......................................................................................... 182–185
Bölüm 9: Hayvanlar – II (Omurgalılar) ........................................................................................... 186–191
Bölüm 10: Virüsler ............................................................................................................................. 192–195
Üniteyi Değerlendirelim .................................................................................................................... 196–213
Etkinlik Yapalım ................................................................................................................................... 214–215
Haber Köşesi ................................................................................................................................................. 216
Cevap Anahtarı ............................................................................................................................................. 217
3. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASI
03
Yaşam Bilimi Biyoloji
Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri
İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi
Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi
Organik Bileşikler
Karbonhidratlar
Yağlar (Lipitler)
Proteinler
Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler
Enzimler
Hormonlar – Vitaminler
Nükleik Asitler
ATP – Sağlıklı Beslenme
01
10
Biyoloji, bios (yaşam = canlı) ve logos (bilim) kelimelerinden oluşan “yaşam bilimi” veya “canlı bilimi” demektir. Biyoloji, canlıların yapısını, özelliklerini, birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini inceler. Bakteri, amip, şapkalı mantar, elma ağacı, kedi, insan vb. canlıların birçok ortak özellği vardır. Bu ortak özellikler aşağıdaki şemada açıklanmıştır.
3
11
8
6
7
5
1
9
2
10
4
12
Hücresel yapıya sahip olma
Beslenme
OrganizasyonUyum (Adaptasyon)
Homeostazi (İç denge)
Hareket
CANLILARIN ORTAK
ÖZELLİKLERİ
Boşaltım
Uyarılara tepki
Metabolizma
Büyüme ve gelişme
Solunum
Üreme
Canlıların en küçük işlevsel birimine hücre denir. Canlılar; hücre sayısına göre bir ve çok hücreliler, hücre yapısına göre prokaryot ve ökaryot hücreli-ler şeklinde gruplandırılır.
Canlıların enerji ihtiyacını kar-şılamak için gerekli besin mad-
delerini temin etmesine bes-
lenme denir. Ototrof canlılar (üretici) kendi besinini sentez-
leyebilirken heterotrof canlılar (tüketici) dışarıdan hazır orga-
nik besin alır.
Bir hücrelilerde organizasyon basamakları “Atom → Molekül → Organel → Hücre” şek-
lindedir. Çok hücrelilerde ise “Atom → Molekül → Organel → Hücre → Doku → Organ → Sistem → Organizma” şek-
lindedir.
Canlıların bulundukları çevre-
de yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerine adaptasyon denir. Örneğin; kaktüsler gövdelerinde su depolar.
Canlıların vücut içi değerlerini belirli sınırlar içinde tutma eği-limine homeostazi (iç denge) denir. Örneğin; kan şekeri normalin üstüne çıkan bireyde insülin hormonu kan şekerini normal değere düşürür.
Hayvanlar kaslarını kullana-
rak aktif olarak yer değiştirir. Bitkiler çevrelerindeki uyarı-lara durum değiştirerek tepki verir. Bir hücreliler kamçı, sil ve yalancı ayaklarını kullana-
rak aktif olarak yer değiştirir.
Canlılarda metabolizma faa-
liyetleri sırasında açığa çıkan atıkların vücuttan uzaklaş-
tırılmasına boşaltım denir. Örneğin; insanlar idrar ata-
rak, bitkiler yaprak dökerek boşaltım yapar.
Canlılar iç ve dış çevrelerin-
de meydana gelen uyarılara uygun tepkiler verir. Örneğin; sahibinin sesini duyan köpek sahibinin yanına koşar.
Hücrelerdeki yapım tepkime-
lerine anabolizma, yıkım tep-
kimelerine katabolizma denir. Anabolizma ve katabolizma tepkimelerinin tümüne ise metabolizma denir.
Canlıların yapısındaki madde miktarının, özellikle de protein miktarının artmasına büyüme
denir. Bir hücrelilerde büyüme hücrenin hacminin ve kütlesi-nin artışıyla, çok hücrelilerde hücrelerin bölünmesi ve hüc-
relerin hacminin ve kütlesinin artışıyla olur.
Canlı hücrelerde basit orga-
nik bileşiklerin yıkılmasıyla ATP sentezlenmesine solunum
denir. Bazı canlılar oksijenli, bazı canlılar oksijensiz solu-
num yapar.
Canlıların nesillerini devam ettirmek için kendilerine ben-
zer yeni bireyler oluşturması-na üreme denir. Bazı canlılar eşeysiz bazı canlılar eşeyli ürer. Üreme, bir bireyin yaşa-
ması için şart değildir.
BÖLÜM 1: BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
11
BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ / 1
1. Biyoloji ile ilgili,
I. Canlıbilimidir. II. Canlılarınyapısalveişlevselözellikleriniinceler. III. Canlıların çevreleriyle olan etkileşimlerini konu
edinmez.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
2. Aşağıdaki özelliklerden hangisi, canlıları cansızvarlıklardanayırtetmedekullanılmaz?
A) BüyümevegelişmeB) SolunumileenerjiüretmeC) AtomvemoleküllerdenoluşmaD) KendinebenzeryavrularoluşturmaE) Çevreseluyarılaratepkiverme
3. Canlılarhücreyapısınavesayısınagöreaşağıdakigibigruplandırılır.
Hücreyapısınagöre
Hücresayısınagöre
Prokaryothücreliler
(a)
Birhücreliler
(c)
Ökaryothücreliler
(b)
Çokhücreliler
(d)
Bunagöre;
● bakteri, ● amip, ● insan
canlılarının hücre yapısına ve sayısına göre yeraldıkları gruplar aşağıdakilerin hangisinde doğruolarakverilmiştir?
Bakteri Amip İnsanA) a,c b,c b,dB) a,c a,c b,dC) b,c a,c a,dD) b,d b,c a,dE) a,d a,c b,d
4. Aşağıdakilerden hangisi canlılarda ortak olarakgerçekleşenolaylardanbirideğildir?
A)Beslenme B)Solunum C)Metabolizma D)BoşaltımE)Fotosentez
5. Aşağıdaki tablodanumaralanmışcanlılardanbiribak-
teri,biriyeşilbitki,biridehayvandır.
Canlılar
I II III
Özell
ikler
Hücresayısı Çok Çok Bir
Kendibesininiüretme
Yerdeğiştirmehareketiyapma
Üretir
Yapmaz
Üretemez Üretir
Yapar Yapar
Tablodaki verilere göre, canlıları gösteren numa-ralaraşağıdakilerinhangisindedoğruolarakveril-miştir?
Bakteri Yeşilbitki HayvanA) I II III
B) II I IIIC) II III I
D) III I II
E) III II I
6. Canlı türlerinin tümünün ortak özelliklerinden bazılarışunlardır:
● Aminoasitlerikullanarakproteinsentezleme ● Kendinebenzeyenyenibireylermeydanagetirme ● Metabolizmasıiçingerekliolanenerjiyiüretme ● Metabolizmasıiçinürettiğienerjiyikullanma
Buverileredayanarakaşağıdakiyargılardanhangi-sinevarılamaz?
A) Canlılığınsürdürülebilmesi içinenerjiüretmekvetüketmekgerekir.
B) Canlıtürlerinintümü,yapımtepkimelerinigerçek-
leştirir.C) Canlıtürlerinintümü,özelliklerinibirsonrakinesle
aktarabilir.D) Canlı türlerinin tümü amino asitler arasında bağ
kurar.E) Canlı türlerininbazıları,enerjiüretimindeoksijen
kullanmaz.
12
BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ / 2
1. Birböcektürünün1.,2.ve3.yaşamevrelerindesıcak-
lıkilegelişmeoranıarasındakiilişkiyigöstereneğrileraşağıdakigrafikteverilmiştir.
Gelişmeoranı(%)
Sıcaklık(°C)5
0
1 2 3
10
2550
75
100
15 20 25 30 35 40 50
Kapalıbiryapayyaşamalanında,sıcaklıkdeğişimiaşağıdakilerin hangisinde verilen değerler ara-sındaolursa,bucanlı türününüçyaşamevresinitamamlayabildiğigözlenebilir?
A)5°Cile10°C B)10°Cile15°CC)15°Cile20°C D)20°Cile25°C E)25°Cile30°C
2. Üçbakteritürünün,oksijendennasıletkilendiğinibelir-lemek için düzenlenen deneyde aşağıdaki sonuçlaralınmıştır.
Bakteriler Uygulama Sonuç
Kbakterisi ⇒ O2sizortam ⇒ Ölür.
Lbakterisi ⇒ O2sizortam ⇒ Çoğalır.
Mbakterisi ⇒ O2sizortam ⇒ Çoğalır.
Kbakterisi ⇒ O2liortam ⇒ Çoğalır.
Lbakterisi ⇒ O2liortam ⇒ Çoğalır.
Mbakterisi ⇒ O2liortam ⇒ Çoğalamaz.
Bubakterilerleilgili,
I. Kbakterisioksijenlisolunumyapar. II. Lbakterisihemoksijenlihemoksijensizsolunum
yapar. III. Mbakterisioksijensizsolunumyapar.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IIveIII E)I,IIveIII
3. Canlılarveözellikleriyleilgiliaşağıdakiifadelerdenhangisiyanlıştır?
A) Kaktüsün su depolayan gövdeye sahip olmasıadaptasyonaörnektir.
B) Bitkilerin sonbaharda yaprak dökmesi boşaltımaörnektir.
C) Denizyıldızınınkopanparçasındanyenidenizyıl-dızıoluşmasıeşeyliüremeyeörnektir.
D) Amipin sitoplazma miktarını artırması büyümeyeörnektir.
E) Böcekkapanbitkisininüzerinekonanböceğiyakala-
masıhareketeörnektir.
4. Aşağıdabazıcanlılardagerçekleşenolaylarverilmiştir.
● Yeşilbitkigövdesinin,ışığıngeldiğitarafayönelerekbüyümesi
● Kedinin,kendisineseslenensahibinedoğrugitmesi ● Ayağına iğne batan çocuğun, ayağını hızla geri
çekmesi
Bunagöre,verilenörneklerdecanlılardagerçekle-şenaşağıdaki ortaközelliklerdenhangisi açıklan-mıştır?
A) AktifolarakyerdeğiştirmeB) MetabolizmatepkimelerinigerçekleştirmeC) ÇevreseluyarılaratepkivermeD) EnerjiihtiyacınıkarşılamakiçinbeslenmeE) İçdengeyisağlamakiçinboşaltımyapma
5. Aşağıdacanlılardagerçekleşenbazı tepkimeler veril-miştir.
I. 6CO2 + 6H2O Işık
Klorofil→Glikoz+6O2
II. ADP + Pi → ATP + H2O
III. Glikoz+6O2 → 6CO2 + 6H2O+32ATP
Bu tepkimelerdenhangileribütüncanlılardaortakolarakgerçekleşir?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)IIveIII
13
6. Canlılarıntümü;
I. hücreselyapıgösterme, II. nükleikasitbulundurma, III. proteinsentezleme
özelliklerindenhangilerineortakolaraksahiptir?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
7. Canlılardaproteinmiktarınınartmasınabüyümedenir.Aşağıdaki grafikte bitkilerde ve hayvanlarda zamanabağlıbüyümeverilmiştir.
BüyümeBitkilerde
Hayvanlarda
Zaman
Grafiktekibilgileregöre,
I. Hayvanların vücudundaki protein miktarı ömürboyuartmayadevameder.
II. Bitkilerdebüyümesürekliolarakgerçekleşir. III. Hayvanlarınbüyümesininsınırlıolmasınınnedeni
belirlibiryaştansonraproteintüketmemeleridir.
ifadelerindenhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
8. Canlılardagerçekleşen,
I. H2O + CO2 ışık
klorofilBesin+O2
II. Polimer+H2O Monomer III. Besin+O2 CO2 + H2O
reaksiyonlarından hangileri ototrof canlılara aithücrelerdegerçekleşirkenheterotrofcanlıhücrele-rindegerçekleşemez?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)IIveIII
9. Canlılarlailgiliverilen;
I. adaptasyonlarasahipolma, II. çevredengelenuyarılaracevapverme, III. mitozbölünmeilebüyüme
özelliklerindenhangileribirhücreliveçokhücrelicanlılarıntümündeortaktır?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
10. Aşağıdakilerden hangisi bitkiler ve hayvanlarınortaközelliklerindendir?
A) SuvekarbondioksitkullanarakbesinsentezlemeB) Suvemineralgibiinorganikbesinleridışortamdan
hazıralmaC) IşıkenerjisinikimyasalbağenerjisinedönüştürmeD) AktifolarakyerdeğiştirmehareketiyapmaE) Besinveoksijenikanilehücreleretaşıma
11. Canlılardametabolikfaaliyetlersonucundaoluşturulanatık maddelerin vücuttan uzaklaştırılması gerekir. Buolayaboşaltımdenir.
● Birhücreliorganizmalaratıkmaddelerinihücreza-
rındandışarıatar. ● Tatlı suda yaşayan ökaryot bir hücreli canlılarda
suyun boşaltılmasında kontraktil koful adı verilenyapıgörevalır.
● Çok hücreli çilek bitkisinde gövdeden gelen fazlasu,yaprakuçlarındandamlamayoluylaatılır.
● Omurgalıhayvanlardaazotluatıklarböbreklerledı-şarıyaatılır.
Yukarıdaverilenbilgileregöre,
I. Canlılardaboşaltımürünlerininvücuttanuzaklaştı-rılmaşekillerifarklılıkgösterebilir.
II. Bir hücreli canlıların tümünde boşaltım kontraktilkofullarileyapılır.
III. Çokhücrelicanlılardaatıkürünlerinboşaltılmasın-
daözelleşmişdokuveorganlargörevalır.
yargılarındanhangilerineulaşılabilir?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveIII E)IIveIII
14
BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ / 3
1. Birbireyinyaşamınıdevamettirebilmesiiçin;
I. kendibesininiüretme, II. kendinebenzeryavruoluşturma, III. ATPüretmevetüketme
özelliklerindenhangilerinesahipolmasızorunludur?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
2. Birbitkide, fotosentez ileüretilenorganikmaddemik-
tarı,solunumileharcanandanfazlaolduğusürecebitkibüyür.
Aşağıdakigrafikte,belirlibirbitkiyaprağında fotosen-
tez ve solunum tepkimeleri hızlarının yaprak yaşınabağlıdeğişimiverilmiştir.
Solunum
0 30 40 50 60 70Yaprakyaşı(gün)
Fotosentez
Tepkimehızı
Grafikteki bilgilere dayanarak, bu yaprakla ilgiliaşağıdakiyargılardanhangisinevarılabilir?
A) Yaprakyaşlandıkçafotosentezhızıartmıştır.B) Yapraktaki organik madde miktarı ilk 30 gün hiç
artmamıştır.C) Bazı zamanlar yaprağınsolunumhızı fotosentez
hızındanfazlaolmuştur.D) Yaprakfotosentezhızısıfırolduğundaölmüştür.E) Yapraktakiorganikmaddemiktarı30.gündenitiba-
rensürekliazalmıştır.
3. Aşağıdakilerden hangisi tüm canlılarda ortak ola-rakgerçekleşenolaylardanbirideğildir?
A) MetabolizmaolaylarındaATPkullanmaB) MetabolizmaartıklarınıhücredenuzaklaştırmaC) BelirlibirorganizasyonasahipolmaD) KendinebenzerbireylermeydanagetirmeE) OksijensizsolunumileATPsentezleme
4. Aşağıdaki canlıların hangisinde organizasyondüzeyisadece“Molekül→Organel→Hücre”şeklin-dedir?
A)İnsan B)Eğreltiotu C)Amip D)Solucan E)Böcek
5. Canlılar;
I. fotosentezyapma, II. eşeysizüreme, III. çokhücreliolma, IV. kendineözgüproteinsentezleme
özelliklerindenhangilerineortakolaraksahiptir?
A)YalnızIV B)IveII C)IIveIII D)IIIveIV E)I,IIveIII
6. Canlılarbesinihtiyaçlarınıkarşılamaşekillerinegöreikigrubaayrılabilir.
● Ototrof (üretici) canlılar: Kendi besinini kendiüretencanlılardır.
● Heterotrof(tüketici)canlılar:Kendibesininiüre-
temeyipdışarıdanhazıralancanlılardır.
Buna göre, ototrof (a) ve heterotrof (b) canlılarınbirer örneği aşağıdakilerin hangisinde doğru ola-rakverilmiştir?
a b
A) İnsan ÇamağacıB) Amip ŞapkalımantarC) Yeşilalg İnekD) Şapkalımantar KediE) Elmaağacı Eğreltiotu
7. Canlı hücreler, küçük yapılı besinleri yıkarak enerjiaçığaçıkarır.
Hücrelerdeortakolarakgerçekleşenbuolayaveri-lenisimaşağıdakilerdenhangisidir?
A)Beslenme B)Solunum C)Sindirim D)Boşaltım E)Homeostazi
15
8. Çok hücreli gelişmiş bir canlıda bulunan organizasyondüzeyleriaşağıdaşematikolarakgösterilmiştir.
a
bc
de
f
MolekülOrganelHücreDokuOrganSistem
Buorganizasyondüzeylerindenhangileribirhüc-relicanlılardabulunmaz?
A)Yalnızf B)evef C)d,evef D)c,d,evef E)b,c,d,evef
9. Bitkilervehayvanlar;
I. çokhücreliolma, II. homeostaziyisağlama, III. kendiorganikbesininiüretme
özelliklerindenhangilerineortakolaraksahiptir?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII
10. Aşağıdaçeşitlicanlılardagözlenenolaylarverilmiştir.
● Tatlısudayaşayanparamesyumunhücreiçinegirenfazlasuyukontraktil kofulu ilehücredışınaatması..........I..........olayıdır.
● Öglenanınkamçısınıkullanarakışığınolduğutara-
fadoğrugitmesi..........II............olayıdır. ● Amipin ikiye bölünerek yeni amipler oluşturması
..........III.............olayıdır.
Bu cümlelerde numaralanmış boşluklara gelmesigerekenleraşağıdakilerinhangisindedoğruolarakverilmiştir?
I II III
A) boşaltım hareket büyümeB) solunum uyarıyatepki üremeC) sindirim uyarıyatepki büyümeD) boşaltım hareket üremeE) boşaltım uyarıyatepki büyüme
11. Canlılarınüremesisırasında;
I. bireysayısınıartırma, II. gametoluşturma, III. döllenme
olaylarındanhangilerortakolarakgerçekleşir?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IveIII E)IIveIII
12, 13 ve 14. soruları aşağıdaki görsellere görecevaplandırınız.
Bakteri
1
Elmaağacı
4
Paramesyum
2
Solucan
5
Şapkalımantar
3
12. Görsellerdekicanlılardanhangileriçokhücrelidir?
A)Yalnız4 B)1ve2 C)3ve5 D)3,4ve5 E)2,3,4ve5
13. Görsellerdekicanlılardanhangileriaktifolarakyerdeğiştirmehareketiyapabilir?
A)1ve2 B)1,2ve5 C)2,3ve5 D)3,4ve5 E)2,3,4ve5
14. Görsellerdekicanlılardanhangileriototrof(üretici)beslenebilir?
A)Yalnız4 B)1ve4 C)3ve4 D)2,3ve5 E)1,3,4ve5
16
Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler
✓ Su✓ Asitler✓ Bazlar✓ Tuzlar✓ Mineraller
✓ Karbonhidratlar✓ Yağlar✓ Proteinler✓ Enzimler✓ Hormonlar✓ Vitaminler✓ Nükleik asitler✓ ATP
İnorganik bileşikler Organik bileşikler
İnorganik Bileşikler✓ Canlıların, kendi vücudunda üretemeyip dışarıdan
hazır olarak aldığı bileşiklerdir.✓ Yapılarında karbon (C) ve hidrojen (H) birarada
bulunmaz.✓ Küçük yapılı oldukları için sindirime uğramaz.✓ Solunum tepkimelerinde enerji verici olarak kullanıl-
maz.
Suyun Canlılar İçin ÖnemiKimyasal formülü H
2O'dur. Tüm organizmalarda en çok
bulunan bileşen sudur.
Suyun Görevleri
✓ Maddelerin çözünmesini ve yayılmasını sağlar.✓ Besinlerin sindiriminde kullanılır.✓ Fotosentez tepkimelerinde CO
2 ile birleşerek organik
besinin yapısına katılır.✓ Vücut sıcaklığının düzenlenmesine yardımcı olur.✓ Metabolizma atıklarının seyreltilmesinde ve atılma-
sında rol oynar.✓ Yüksek özgül ısıya sahip olmasından dolayı deniz ve
okyanuslardaki su yavaş ısınıp yavaş soğur. Bu da canlıların olumsuz etkilenmesini önler.
✓ Suyun oluşturduğu yüzey gerilimi bazı canlıların su yüzeyinde durmasını ve yürümesini sağlar.
✓ Su moleküllerini bir arada tutan kohezyon kuvveti ve suyun başka bir yüzeye tutunmasını sağlayan adez-
yon kuvveti sayesinde, bitkilerde topraktan alınan su yükseklere taşınır.
BÖLÜM 2: İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ
1.
İnorganikbileşikler Organikbileşikler● X
● Mineral● Asit
● Baz● Tuz
● Karbonhidrat● Y
● Protein
CanlılarınTemelBileşenleri
● Z
● Vitamin● T
YukarıdaşemadaX,Y,ZveTilegösterilenbesinleriçinaşağıdakilerdenhangisiyanlıştır?
A) X,büyükbesinlerinparçalanmasındaetkilidir.B) Y,yağolabilir.C) Z,enzimolabilir.D) T,nükleikasitolabilir.E) X'inyapısındaCveHatomlarıbiraradabulunur.
2. Canlılardagözlenen;
I. boşaltımatıklarınınvücuttanuzaklaştırılması, II. sabitısılıcanlılardavücutısısınındüzenlenmesi, III. bitkilerdesuyuntaşınması
olaylarının herbirinin açıklanmasında etkili olansumolekülününözelliğiaşağıdakilerinhangisindedoğruverilmiştir?
Seyreltici Buharlaşma Kohezyonve özelliği yeteneği adezyonkuvvetiA) I II III
B) I III IIC) II III I
D) II I III
E) III II I
İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 1
17
3. Aşağıdakilerdenhangisisuileilgiliyanlışbirbilgi-dir?
A) Boşaltımürünlerininseyreltilerekvücuttanuzaklaş-
tırılmasındaetkilidir.B) Terleme ile vücut sıcaklığının ayarlanmasında
görevalır.C) Hücrelerdeenzimlerinçalışmasıiçinbelirlibiroranda
bulunmalıdır.D) Büyükmoleküllübesinlerinmonomerlerinekadar
sindirilmesindeetkilidir.E) Bitkilerinvücudundagereklidurumlardasentezlenir.
4. Aşağıdakişekildeinorganikbirbileşikverilmiştir.
O
+ +
H2O
– –
HH
Bumolekül;
I. kohezyonveadezyonkuvvetioluşturma, II. metabolizmasonucuoluşanbirçokartığınseyreltil-
mesinisağlama, III. yüksekbuharlaşmaısısınasahipolma
özelliklerindenhangilerinibulundurur?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
5. Aşağıdakimoleküllerorganikveinorganikbileşik-lerşeklindegruplandırıldığındahangisidiğerlerin-denfarklıbirgruptayeralır?
A)Su B)Mineral C)HCl D)Vitamin E)NaCl
6. Canlıdaki inorganikmaddelerle ilgili aşağıdakiler-denhangisiyanlıştır?
A) Sindirimeuğramadanhücreiçinealınabilirler.B) Metabolizmanındüzenlenmesindegörevlidirler.C) Solunumolaylarındayıkılarakenerjiverirler.D) Hücreninyapısınakatılırlar.E) İçdengeninsağlanmasındaetkilidirler.
7. İnsanlailgili,
I. Yaşlandıkçavücudunsuoranıazalır. II. Vücutiçingereklisumiktarıgünlükçalışmaduru-
munagöredeğişir. III. Vücutsıcaklığınındüzenlenmesindevücuttakisu-
yunetkisiyoktur.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
8 ve 9. soruları aşağıdaki tabloya göre cevaplandı-rınız.
Birbitkitürününyapısındabulunanmolekülleranalizedilmişveaşağıdakisonuçlareldeedilmiştir.
Moleküller Bulunmaoranı(%)Su 79
Protein 1,8Yağ 0,5
Karbonhidrat 17,5Mineral 1,2
8. Bubitkitürününyapısındaenfazlabulunanorga-nikmolekülaşağıdakilerdenhangisidir?
A)Karbonhidrat B)Su C)Mineral D)Protein E)Yağ
9. Bubitkitürüileilgili,
I. Yapısındakiinorganikmoleküloranı,organikmole-
küloranındanfazladır. II. Yapısındakimineraloranıyağoranındandüşüktür. III. Yapısındakiproteinveyağoranıtoplamı,karbon-
hidratoranınkindenyüksektir.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D)IveIII E)IIveIII
18
İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 2
1. Bircanlınınyapısındabulunan temelbileşikleraşağı-dakigibiikigruptaincelenir.
İnorganikbileşikler
Canlılarınyapısında
bulunantemelbileşikler
✓ Örnek:.......a.......
Organikbileşikler
✓ Örnek:.......b.......
Bu bileşiklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yan-lıştır?
A) İnorganikbileşikler,tümcanlılartarafındandışarı-danhazıralınır.
B) Organikbileşikler,üreticicanlılartarafındaninorganikmaddelerinkullanılmasıilesentezlenir.
C) Şemada a yerine su, mineral, asit, baz veya tuzgelebilir.
D) Şemada b yerine karbonhidrat, lipit veya proteingelebilir.
E) İnorganik bileşiklerin yapısında C ve O atomlarıbulunmaz.
2. Canlılardaki inorganik bileşikler aşağıdaki özellik-lerdenhangisinesahipdeğildir?
A) HücreninyapısınakatılmaB) MetabolizmadadüzenleyiciroloynamaC) HücredeenerjikaynağıolarakkullanılmaD) SindirimeuğramadanhücrezarındangeçmeE) Canlıvücudundasentezlenmeme
3. Sadeceinorganikbesinlerinidışarıdanalarakyaşa-mını sürdürebilen ve ışık enerjisini kimyasal bağenerjisinedönüştürebilenökaryotbirhücreiçin;
I. Suyuorganikbesinsentezindekullanabilir. II. Solunumusonucuaçığasuçıkarabilir. III. İnorganikmaddelerdenorganikbesinsentezler.
ifadelerindenhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
4. Aşağıdabirmolekülleilgilibazıbilgilerverilmiştir.
● Otsubitkilerindikdurmasınısağlama ● Terlemesırasındabuharlaşarakvücutsıcaklığının
düzenlenmesinisağlama ● Kan dokunun büyük bir bölümünü oluşturarak
maddelerintaşınmasınısağlama
Bumolekülileilgili,
I. İnorganikyapıdadır. II. KimyasalformülüH2O'dur. III. Üreticicanlılarınvücudundasentezlenir.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
5. Suyuncanlılariçinönemiileilgilibazıdurumlaraşağıdaverilmiştir.
I. Enzimlerinçalışabilmesiiçinortamdayeterlimiktar-dabulunma
II. Büyükbesinlerinsindirimisırasındatepkimeyegirme III. Çeşitlimoleküllerinçözünmesindevetaşınmasında
roloynama IV. Fotosenteztepkimelerindehidrojenkaynağıolma V. Boşaltımatıklarınınseyreltilmesinderoloynama
Budurumlardanhangilerisuyuninsanvücudunda-kigörevlerindendir?
A)IveII B)IIIveV C)II,IIIveIV D)I,II,IIIveV E)I,II,III,IVveV
6. ✓ Sumoleküllerihidrojenbağlarısayesindebirbiriniçekerekbiraradakalırlar.Sıvıhaldekisuda,hid-
rojen bağları sürekli olarak kırılır ve hemen yenibağlar kurulur. Böylece, moleküller birbirindenkopmadanbiraradakalmayıbaşarırlar.Budurumkohezyonkuvvetiolarakadlandırılır.
✓ Suyun başka moleküllere tutunmasını sağlayankuvveteadezyonkuvvetidenir.
Bunagöre,sumoleküllerininkohezyonveadezyonkuvvetlerisayesindeaşağıdakiolaylardanhangisi-ningerçekleşmesisağlanır?
A) BüyükbesinlerinhidroliziB) AtıkmaddelerinseyreltilmesiC) BitkidesuyunköktenyukarıdadoğrutaşınmasıD) TerlemeilevücutsıcaklığınınayarlanmasıE) Enzimlerinçalışmasıiçinortamoluşturulması
19
7. Aşağıdakilerden hangisi inorganik moleküllereörnekdeğildir?
A)Mineral B)ATP C)Su D)Asit E)Tuz
8. Aşağıdaki tabloda insanvücudununkimyasalbileşimigösterilmiştir.
Elementler Oran(%)Oksijen(O)
Potasyum(K)
Karbon(C)
Kükürt(S)
Hidrojen(H)
Sodyum(Na)
Azot(N)
Klor(Cl)
Kalsiyum(Ca)
Magnezyum(Mg)
Fosfor(P)
İzelementler
65
0,4
18,5
0,3
9,5
0,2
3,3
0,2
1,5
0,1
1,0
0,01denaz
Bunagöre,
I. İnsanvücudundaen fazlabulunanelementoksi-jendir.
II. İnsan vücudunda çok az bulunan iz elementlerinhayatiönemiyoktur.
III. İnsanvücudundabazıelementlerinbulunmaoranıeşittir.
yargılarındanhangilerineulaşılabilir?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII
9. Böceklerinsuyüzeyindeyürüyebilmelerindesuyun;
I. yoğunlaşmaözelliği, II. özısısınınyüksekolması, III. hidrojenbağlarıylayüzeygerilimioluşturması
özelliklerindenhangilerietkilidir?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
10. Aşağıdaki tabloda insanın gelişim sürecinin çeşitlidönemlerinde,vücudunsuoranlarıverilmiştir.
YenidoğanFetüs Yetişkin Yaşlı
%75%85 %60 %50
Bunagöre,
I. Vücudunsuoranınınendüşükolduğudönemyaş-
lılıktır. II. Yetişkinbireyinvücudundakisumiktarıyenidoğa-
nınkindendüşüktür. III. Fetüsün vücudundaki su oranı yeni doğanınkin-
denyüksektir.
yargılarındanhangilerineulaşılamaz?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)IIveIII
11. Yeşilbirbitki;
I. glikoz, II. mineral, III. su
moleküllerinden hangilerini dışarıdan hazır almakzorundadır?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveIII E)IIveIII
12. Aşağıdabirmolekülünbazıözellikleriverilmiştir.
● Ototrofcanlılarınfotosenteztepkimelerindekulan-
dıklarımaddelerdenbirisidir. ● Canlıtürlerindebulunmaoranıfarklılıkgösterir. ● Kandokununbüyükbirbölümünüoluştururvemo-
leküllerintaşınmasındaroloynar.
Bumolekülaşağıdakilerdenhangisidir?
A)Mineral B)Karbonhidrat C)Su D)Karbondioksit E)Protein
20
Asitlerin Özellikleri✓ Suda çözündüğünde hidrojen iyonu (H
+) veren bile-
şiklerdir.✓ Turnusol kâğıdının rengini maviden kırmızıya dönüş-
türür (Yani asitler kızartır).✓ Tatları ekşidir.✓ HCl inorganik aside, laktik asit organik aside örnektir.
Bazların Özellikleri✓ Suda çözündüğünde hidroksit iyonu (OH–) veren
bileşiklerdir.✓ Turnusol kâğıdının rengini kırmızıdan maviye dönüş-
türür (Yani bazlar morartır).✓ Tatları acıdır.✓ NaOH inorganik baza, adenin bazı organik baza örnektir.
Asit-Baz DengesiCanlılar için vücut sıvılarının ve yaşadıkları ortamın pH değeri çok önemlidir. Çünkü biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşmesi için ortamın pH değeri belirli aralıklarda sabit kalmalıdır.
Tuzların Özellikleri✓ Asitler ve bazların birleşmesi ve bir molekül su açığa
çıkarmasıyla tuz oluşur.✓ Hücrede ve hücreler arası sıvıda çeşitli mineral tuzla-
rı bulunur. Tuzlar vücut sıvılarının osmotik basıncını düzenler.
✓ Tuzlar sıvı ortamda anyon ve katyon hâlinde bulunur.
HCl
Hidroklorik asit(Asit)
Sodyum hidroksit(Baz)
Sodyum klorür(Tuz)
Su
NaOH NaCl H2O++
Mineraller✓ Küçük yapılıdır, sindirilmez, hücre zarından geçebilir.✓ Solunum tepkimelerinde enerji vermez.✓ Yapıya katılır.✓ Metabolizmayı düzenler.✓ Bileşik enzimlerin yapısında kofaktör olarak katılır.
BÖLÜM 3: ASİT, BAZ, TUZ VE MİNERALLERİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ
1. Canlılardabulunanasitvebazlarlailgili,
I. Asitler sudaçözündüğündehidroksit iyonu (OH–)
verir. II. Bazlarkırmızıturnusolkâğıdınımaviyeçevirir. III. Asitvebaztepkimeyegirersetuzoluşur.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
2. İnsanvücudunayeterlimiktardamineralalınmadı-ğında;
I. kaslardakrampoluşumu, II. kansızlık, III. kemikyumuşaması
hastalıklardanhangilerioluşabilir?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII
ASİT, BAZ, TUZ VE MİNERALLERİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 1
pH 7 çözeltinin nötr olduğunu ifade eder. pH 7'den 0'a doğru gidildikçe asitlik, 7'den 14'e doğru gidildikçe baziklik artar.
Aşağıdaki şekilde bazı maddelerin asidik veya bazik olma durumları verilmiştir.
1410 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Mide asidi
HCI
Sirke Muz Saf su Soda
AmonyakLimon Domates Süt Yumurta
Sıvı sabun
Brokoli
Çamaşır suyu
NaOH
21
3. Mineraller;
I. inorganikyapıdaolma, II. yapıyakatılma, III. düzenleyiciolma, IV. canlıvücudundasentezlenme
özelliklerindenhangilerinesahiptir?
A)IveII B)IIveIV C)IIIveIV D)I,IIveIII E)II,IIIveIV
4. ÇokhücreliorganizmalardavücutsıvılarınınbelirlibirpH değerinde tutulması gerekir. Canlılarda pH değe-
rinin sabit kalmasında tampon adı verilen bileşiklergörev yapar. Örneğin; kan pH değerinin 7,4'te sabittutulmasındakarbonikasit(H2CO3)kullanılır.
KanınpHdeğeriyükseldiğinde,
● H2CO3 → H+ + HCO3
–
tepkimesigerçekleşirken,kanınpHdeğeridüşdüğün-
deise,
● HCO3– + H
+ → H2CO3
tepkimesigerçekleştirilerekpHdeğerinindengelenme-
sisağlanır.
Yukarıdaverilenbilgileregöre,
I. KanınpHdeğeridüştüğündeHCO–
3hidrojenalıcısıolarakgörevyapar.
II. Karbonikasitinyapısındanhidrojeniyonununayrıl-masıpHdeğerinindüşmesinenedenolur.
III. KanınpHdeğerininyükselmesinebağlıolarakkar-bonikasitoluşumuhızlanır.
IV. Kandakihidrojeniyonuderişimininazalması,asitli-ğinartmasınısağlar.
yargılarındanhangileriyanlıştır?
A)YalnızII B)YalnızIII C)IveIV D)IIveIII E)IIIveIV
5. Aşağıdakilerinhangisindemineral ve insanvücu-dundakigörevleriyleilgilibilgiyanlıştır?
A) Kalsiyum→KanınpıhtılaşmasındaetkiliolmaB) Demir→HemoglobininyapısınakatılmaC) İyot→TiroksinhormonununyapısınakatılmaD) Fosfat→NükleikasitlerinyapısınakatılmaE) Sodyum→HücrelerdeO2–CO2difüzyonunusağ-
lama
6. Aşağıdakitablodasağlıklıerişkinbirbireyinvücudundabulunan bazı minerallerin miktarı ve bu mineralleringünlükgereksinimmiktarıverilmiştir.
MineralMineralinbulunma
miktarı(gram)
Mineralingünlükgereksinimmiktarı
(gram)Na 63 3K 150 1
Ca 1600 1,2Mg 21 0,4CI 85 3,5
Tablodakiminerallerleilgili,
I. Vücutta bulunma miktarı en fazla olan mineralingünlükgereksinimmiktarıdaenfazladır.
II. Vücuttabulunmamiktarıenazolanmineralingün-
lükgereksinimmiktarıdaenazdır. III. Günlük gereksinim miktarı en fazla olan mineral
Cliken,vücuttaenfazlabulunanmineralCa'dur.
yargılarındanhangileriyanlıştır?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveIII E)IIveIII
7. AşağıdabazımaddelerinpHdeğeriverilmiştir.
HC
I
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Limon
Porta
kal
Dom
ates
Safs
uK
an
Kaba
rtma
tozu
NÖ
TR
ASİDİK BAZİK
Amon
yak
Çam
aşır
suyu
NaOH
İdra
r
Bunagöre,şemadakimaddelerdenenkuvetliasitve baz olanlar aşağıdakilerin hangisinde doğruolarakverilmiştir?
Enkuvvetliasit Enkuvvetlibaz
A) İdrar KanB) HCI NaOHC) Limon AmonyakD) Safsu ÇamaşırsuyuE) HCI Amonyak
22
1. Aşağıda çeşitli minerallerin insan vücudundaki göreviverilmiştir.
I. Kemikvedişlerinyapısınakatılma II. Hemoglobinyapısınakatılma III. ATPvenükleikasitlerinyapısınakatılma IV. Tiroksinhormonununyapısınakatılma V. Sinirhücrelerindeuyartıiletimindeetkiliolma
Buna göre, numaralandırılmış minerallerle ilgiliaşağıdakieşleştirmelerdenhangisiyanlıştır?
A)I–Flor B)II–DemirC)III–Fosfor D)IV–Kalsiyum E)V–Sodyum
2. Aşağıdatuzsentezitepkimesiverilmiştir.
............ ............ ............a b cNaCl
Sodyumklorür(Tuz)
+ +
Şemada a, b ve c ile gösterilen yerlere gelmesigerekenleraşağıdakilerinhangisindedoğruolarakverilmiştir?
a b cA) HCl NaOH H2O
B) H2O HCl NaOHC) HCl H2O NaOHD) NaOH H2O HCl
E) H2O NaOH HCl
3. İnsanvücudundaçeşitliminerallerveeksikliğinebağlıolarakortayaçıkanhastalıklaraşağıdaverilmiştir.
Eksikliğinebağlıolarak Mineral ortayaçıkanhastalık I. Kalsiyum a. Guatr II. İyot b. Anemi III. Demir c. Osteoporoz
Aşağıdakilerinhangisindeminerallerveeksikliğinebağlıortayaçıkanhastalıklaraeşleştirilmesidoğruverilmiştir?
A)I–a,II–b,III–c B)I–a,II–c,III–bC)I–b,II–a,III–c D)I–c,II–a,III–b E)I–c,II–b,III–a
4. Minerallerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisiyanlıştır?
A) Suvebesinlerlevücudaalınaninorganikmadde-
lerdir.B) Vücudumuzdaazmiktardabulunurlar.C) Oksijenli solunum tepkimelerinde yıkılarak enerji
verirler.D) Sindirimeuğramadankanakarışırlar.E) Eksikliklerindeçeşitlimetabolizmabozukluklarına
nedenolur.
5. Aşağıdakitabloda,Zea mays(mısır)bitkisininkülününanalizindeneldeedilenbazımineralçeşitlerininoran-
larıverilmiştir. Mineral Totalkuruağırlık(%)
Azot 1,459Fosfor 0,203
Potasyum 0,921Demir 0,083
Silisyum 1,172
Tablodakiverileregöre,
I. Bitkigelişimindeenönemlirolüolanmineralsilis-
yumdur. II. Zeamaysındemirihtiyacı,potasyumihtiyacından
dahafazladır. III. Azotmineralininbulunmaoranı,diğerminerallerin
bulunmaoranındanfazladır.
yargılarındanhangilerineulaşılabilir?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveIII E)IIveIII
6. Canlılar içinvücuttakiyapılarınpHdeğişiklikleriçeşitlisorunlaranedenolur.
Busorunlara;
I. derideegzamagörülmesi, II. midedegastritoluşması, III. dişlerinçürümesi
durumlarındanhangileriörnektir?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)I,IIveIII
ASİT, BAZ, TUZ VE MİNERALLERİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 2
23
7. AşağıdakişemadaçeşitlimaddelerinpHdeğerleriveril-miştir.
5–8
7,8–8,3
12,5
İdrar
Denizsuyu
Çamaşırsuyu
7,4
11,59–10
13,5
Gözyaşı
Amonyak(NH3)
Elsabunu
NaOH
Madde1,5–2,0
2,9
5,5
Midesıvısı
Sirke
Çay
2,5
5
4,5
6,57
Kola
KahveBira
SütSafsu
pH
⇒ Nötr
Asitli
kar
tar.
Bazik
lika
rtar.
Bunagöre,aşağıdakilerinhangisindekikarşılaştır-mayanlıştır?
A) Sirkeninasitlikderecesiçayınkindenyüksektir.B) Çamaşırsuyununbaziklikderecesigözyaşınınkin-
denyüksektir.C) KolanınpHderecesidenizsuyununkindendüşük-
tür.D) AmonyağınpHderecesiidrarınkindenyüksektir.E) Kahveninasitlikderecesimidesıvısınınkindenyük-
sektir.
8. Aşağıdaasit,bazve tuzlarla ilgili bazıcümlelerveril-miştir.
● Suda,hidrojen iyonu (H+) vererek iyonlaşanbile-
şiklere........I.........denir. ● Suda,hidroksitiyonu(OH–)vererekiyonlaşanbile-
şiklere........II..........denir. ● Nötralleşme tepkimesi sonucu oluşan moleküle
........III...........denir.
Bu cümlelerde numaralanmış yerlere gelmesigerekenleraşağıdakilerinhangisindedoğruolarakverilmiştir?
I II III
A) Asit Baz TuzB) Asit Tuz BazC) Baz Asit TuzD) Baz Tuz AsitE) Tuz Baz Asit
9.ve10. soruları aşağıdakibilgileregörecevaplan-dırınız.
Bir maddenin asidik mi bazik mi olduğunu anlamak içinturnusolkâğıdıkullanılır.Aşağıdakişekildeasitvebazlarınturnusolkâğıdındagerçekleştirdiğideğişimgösterilmiştir.
Baz AsitNötr
Baz Asit
AşağıdakitablodabazısıvılarınpHdeğerleriverilmiştir.
Sıvı pH
I Süt 6,8
III
IV
V
Çamaşırsuyu
Denizsuyu
Kan
13
7,8–8,3
7,4
II Limonsuyu 2,3
9. Tablodaki sıvılardan hangileri kırmızı turnusolkâğıdınımaviyeçevirir?
A)YalnızII B)IveII C)IIIveV D)III,IVveV E)I,III,IVveV
10. Tablodaki sıvılardan hangileri mavi turnusol kâ- ğıdınıkırmızıyaçevirir?
A)YalnızIII B)IveII C)IIveIII D)I,IIveIV E)III,IVveV