MICRO-ORGANEBAU - CYFLWYNIADWAL)/WAL Senior Pack/Senior... · 2014. 7. 31. · Fel creaduriaid byw, mae gan ficrobau ofynion twf penodol, ond mae’r rhain yn amrywio yn ôl lleoliad

DEILLIANNAU

CYSYLLTIADAU CWRICWLWM

DYSGU

CENEDLAETHOL

Bydd pob disgybl:

Yn deall bod tri math gwahanol o ficrobau.

Yn gwybod eu bod i’w cael ym mhobman.

Bydd disgyblion mwy galluog:

Yn gwybod bod bacteria buddiol i’w cael yn ein cyrff.

Yn deall bod microbau o wahanol feintiau.

Cyfnod Allweddol 3 Amrediad: 7 Cyfathrebu: C1, C2 Sgiliau: D1, D3, D4 ABCh Iechyd a lles emosiynol: 1a)

Fframwaith Llythrennedd a Rhifedd

Cenedlaethol

Amcan o Amser Addysgu

50 munud

Adran 1.1, mae’r adran hon yn cyflwyno disgyblion i fyd microbau, yn gyntaf trwy archwilio’r gwahanol fathau o ficrobau a’u siapiau, yna drwy edrych yn fanwl ar ficrobau buddiol a niweidiol.

Mae’r gweithgaredd cyflwyno hwn yn galluogi’r disgyblion i ymgyfarwyddo â’r gwahanol fathau a siapiau o ficrobau drwy gêm gardiau dysgu rhyngweithiol.

Mae’r gweithgaredd estyn cysylltiedig yn atgyfnerthu gwybodaeth y disgyblion am strwythur microbaidd drwy baratoi posteri ymchwil. Neu, gall disgyblion ddewis ymchwilio i hanes microbioleg drwy ddatblygu poster ar linell amser microbioleg.

Campylobacter

MICRO-ORGANEBAU - CYFLWYNIAD

Organebau byw yw micro-organebau sy’n rhy fach i ni allu eu gweld gyda’n llygaid heb gymorth. Maen nhw ym mhob man bron ar y ddaear ac mae rhai yn fuddiol ac eraill yn niweidiol i bobl (byddwn yn trafod hyn eto). Er eu bod yn fach iawn, mae microbau o bob lliw a llun i’w cael. Mae yna dri phrif grŵp ohonyn nhw:

Firysau – y microbau lleiaf sy’n niweidiol i bobl fel arfer. Dydyn nhw ddim yn gallu goroesi ar eu pen eu hunain. Maen nhw angen cell ‘letyol’ i oroesi ac atgynhyrchu. Yn y gell letyol maen nhw’n gallu lluosogi’n gyflym a difa’r gell wrth wneud hynny!

Ffyngau – organebau aml-gellog sy’n gallu bod yn fuddiol a niweidiol i bobl. Mae ffyngau’n cael eu bwyd drwy ddadelfennu deunydd organig marw neu drwy fyw fel parasitau ar ddeunydd lletyol. Mae ffyngau’n amrywio o ran maint – o fod yn ficrosgopig i fod yn fawr iawn ac yn cynnwys llwydni a madarch! Gall ffwng niweidiol achosi haint neu fod yn wenwynig i’w fwyta; gall eraill fod yn fuddiol neu’n ddi-ddrwg, e.e. Penisiliwm sy’n cynhyrchu’r gwrthfiotig penisilin a gellir bwyta Agaricus (botymau madarch gwyn). Maent yn lledaenu drwy’r aer mewn sborau bach caled fel hadau. Wrth lanio ar fara neu ffrwythau, maent yn agor a thyfu o dan yr amodau cywir (lleithder).

Bacteria – organebau un gell sy’n gallu lluosogi’n gynt a chynt bob 20 munud. Yn ystod eu twf arferol mae rhai yn cynhyrchu sylweddau (tocsinau) sy’n niweidiol iawn i bobl ac yn achosi haint (Staffylococcws aureus). Mae rhai yn hollol ddiniwed i bobl ac eraill yn gallu bod yn ddefnyddiol iawn i ni (Lactobasilws yn y diwydiant bwyd) ac mae rhai yn angenrheidiol ar gyfer bywyd dynol fel y rhai sy’n gysylltiedig â thwf planhigion (Rhisobacteriwm). Gelwir bacteria diniwed yn facteria nad ydynt yn bathogenaidd, a bacteria niweidiol yn bathogenaidd. Mae dros 70% o facteria yn rhai nad ydynt yn bathogenaidd.

Gellir rhannu bacteria yn dri grŵp yn ôl eu siap – coci (peli), basili (rhodenni) a sbiralau. Gellir rhannu coci yn dri grŵp pellach yn ôl y ffordd mae’r coci wedi’u trefnu: staffylococi (clystyrau), streptococi (cadwynau) a diplococi (parau). Mae gwyddonwyr yn defnyddio’r siapiau hyn i ddweud pa haint sydd ar y claf.

Fel creaduriaid byw, mae gan ficrobau ofynion twf penodol, ond mae’r rhain yn amrywio yn ôl lleoliad y microb. Er enghraifft, mae’n well gan ficrobau sy’n byw mewn pobl dymheredd o 37oC, mae’n well gan ficrobau sy’n byw yn awyrellau thermol y cefnfor dymheredd llawer uwch ac mae’n well gan ficrobau sy’n byw mewn rhanbarthau arctig dymheredd llawer is. Mae microbau’n amrywio hefyd o ran eu gofynion maethol. Gall newid yn yr amgylchedd ladd llawer o ficrobau, ond mae’n bwysig cofio bod microbau’n gallu addasu’n hawdd a gall newidiadau graddol olygu bod microbau’n addasu i’w hamgylchedd, e.e. bacteria sy’n datblygu ymwrthedd i wrthfiotigau.

Deunyddiau Angenrheidiol I bob disgybl Copi o TD 1 Copi o TD 2

Copi o TD 3

Copi o TD 4

1.1 Micro - organebau Cyflwyniad

Geiriau Allweddol Bacteria Byg Cell Cilia Cytoplasm Clefyd DNA Flagella Ffyngau Germ Microb Micro-organeb Microsgop Pathogen RNA Firysau

Gwybodaeth Gefndir

Paratoi Ymlaen Llaw

Torrwch a lamineiddiwch set o gardiau chwarae (TD 2 – TD 4) ar gyfer pob grŵp.

Adnoddau sydd ar gael ar y We Ffilm o’r

gweithgaredd

Ffotograffau amrywiol o ficrobau

TD 1 mewn fformat MS PowerPoint

Animeiddiad i ddangos y gwahaniaeth ym maint microbau

1. Dechreuwch y wers drwy ofyn i’r disgyblion beth maen nhw’n ei wybod am ficrobau. Bydd y mwyafrif eisoes yn gwybod bod microbau’n gallu achosi salwch, ond efalla na fyddan nhw’n gwybod y gall microbau fod yn dda i ni hefyd. Gofynnwch a ydyn nhw’n gwybod am beth i chwilio pe baent am weld microbau. Ydyn nhw’n meddwl bod microbau’n bwysig i ni?

2. Esboniwch mai microbau yw’r creaduriaid byw lleiaf ar y ddaear a bod y gair micro-organebau’n cyfieithu’n llythrennol i ficro: bach ac organeb: bywyd. Mae microbau mor fach fel na ellir eu gweld heb ddefnyddio microsgop. Anthony van Leewenhoek greodd y microsgop cyntaf ym 1676. Fe’i defnyddiodd i edrych ar eitemau amrywiol o gwmpas ei dŷ a rhoddodd y term ‘milionos’ ar y creaduriaid byw (bacteria) a welodd wrth grafu ei ddannedd.

3. Dangoswch i’r dosbarth fod yna dri math gwahanol o ficrob: bacteria, firysau a ffyngau. Defnyddiwch TD 1 i ddangos sut mae’r tri microb hwn yn amrywio o ran siâp a strwythur. Gellir defnyddio’r adnodd ar y we yn www.e-bug.eu i helpu i ddangos meintiau amrywiol bacteria, firysau a ffyngau mewn perthynas â’i gilydd.

4. Pwysleisiwch fod yna ficrobau buddiol i’w cael yn ogystal â rhai sy’n achosi salwch. Gofynnwch i’r plant nodi manteision rhai microbau defnyddiol. Os nad ydyn nhw’n gallu gwneud hynny, rhowch enghreifftiau iddyn nhw e.e. Lactobasilws mewn iogwrt a bacteria probiotig yn ein perfedd sy’n cynorthwyo i dreulio a’r ffwng Penicillium sy’n cynhyrchu’r gwrthfiotig penisilin.

5. Pwysleisiwch wrth y dosbarth fod microbau i’w cael YM MHOB MAN: yn yr aer rydym yn ei anadlu, ar y bwyd rydym yn ei fwyta, yn y dŵr rydym yn ei yfed ac ar arwyneb ein cyrff ac ynddynt. Pwysleisiwch er bod microbau niweidiol sy’n gallu ein gwneud yn sâl, mae llawer o ficrobau mwy defnyddiol y gallwn eu defnyddio.

Yn y gweithgaredd hwn mae grwpiau o 3-4 yn chwarae gêm gardiau sy’n eu helpu i gofio rhai o’r geiriau technegol sy’n ymwneud â microbau, ynghyd ag ymgyfarwyddo ag enwau microbau amrywiol, y gwahaniaeth o ran maint, eu gallu i achosi niwed ac a ydynt yn datblygu ymwrthedd i wrthfiotigau. Roedd maint y microbau a nifer y rhywogaethau’n gywir pan ddatblygwyd yr adnodd hwn, ond gall y niferoedd hyn newid wrth i ficrobau newydd gael eu darganfod a’u hailddosbarthu’n barhaus. Arweiniad yn unig yw’r niferoedd yn y penawdau eraill a ddefnyddir ar y cardiau, nid ydynt yn gywir gan nad oes fformiwla i greu’r rhain a gallant newid, h.y. gall rhywogaethau bacterol ddatblygu ymwrthedd i fwy o wrthfiotigau a fyddai’n arwain at nifer uwch yn y golofn hon a’u bod yn fwy peryglus i bobl.

Rheolau’r gêm

1. Dylai’r deliwr gymysgu’r cardiau a delio’r holl gardiau wyneb am i lawr i bob chwaraewr. Dylai pob chwaraewr ddal eu cardiau wyneb i fyny fel eu bod yn gweld y cerdyn uchaf yn unig.

2. Bydd y chwaraewr i’r chwith o’r deliwr yn dechrau drwy ddarllen eitem o’r cerdyn uchaf (e.e. Maint 50). I gyfeiriad y cloc, bydd y chwaraewyr eraill yn darllen yr un eitem. Y chwaraewr gyda’r gwerth uchaf fydd yn ennill, gan gymryd cardiau uchaf y chwaraewyr eraill a’u gosod ar waelod ei bentwr. Yna, bydd yr enillydd yn dewis yr eitem i’w darllen oddi ar y cerdyn nesaf.

3. Os oes gan 2 neu fwy o chwaraewyr yr un gwerth uchaf, yna bydd yr holl gardiau’n cael eu rhoi yn y canol a bydd yr un chwaraewr yn dewis eto o’r cerdyn nesaf. Yna, bydd yr enillydd yn cymryd y cardiau yn y canol hefyd. Y person sydd â’r holl gardiau yn y diwedd sy’n ennill.


Prif Weithgaredd

Cyflwyniad

http://www.e-bug.eu/

1. Gwiriwch i weld a yw’r disgyblion yn deall drwy ofyn y cwestiynau canlynol:

a. Beth yw microbau? Organebau byw yw microbau sy’n rhy fach i’w gweld heb gymorth

b. Ble mae microbau i’w gweld? Mae microbau i’w gweld ym mhobman

c. Beth yw’r tri gwahanol siâp sydd gan facteria? Bacilli (rhodenni), cocci (peli) a sbiralau

d. Beth yw’r prif wahaniaeth rhwng bacteria a firysau? Mae bacteria yn llawer mwy cymhleth na firysau a gallant fyw UNRHYW LE bron iawn, tra bod firysau angen byw mewn cell letyol er mwyn goroesi.

e. Trafodwch y microbau a ddefnyddiwyd yn y gêm ar gyfer y prif weithgaredd o dan y penawdau defnyddiol a pheryglus i bobl. Gwiriwch i weld a yw’r disgyblion yn deall pam y gall y microbau hyn fod yn ddefnyddiol neu’n beryglus, neu’r ddau weithiau. Fel arfer, y microbau sy’n beryglus i bobl yw’r rhai sy’n gallu achosi niwed i ni drwy haint. Ond weithiau gellir ystyried bod y microbau hyn yn ddefnyddiol, e.e. gall rhywogaethau penodol o E.coli a Salmonella achosi dolur rhydd difrifol o’u llyncu gan bobl. Ond mae llawer o waith ymchwil wedi’i wneud i’r rhywogaethau bacteria hyn ac rydym wedi dysgu llawer am ficrobau’n gyffredinol a sut gallwn eu defnyddio er ein budd, h.y. peirianneg enetig, datblygu brechiadau ac ati.

Rhannwch y dosbarth i grwpiau o 3-4. Dylai pob grŵp lunio poster ar un o’r pynciau canlynol:

1. Dewiswch fath penodol o facteriwm, firws neu ffwng, e.e. Salmonella, Influenza neu Penicillium. Dylai’r poster gynnwys:

a. Strwythur y microb hwnnw

b. Y gwahanol fannau maent i’w gweld

c. Sut maent yn effeithio ar bobl mewn ffordd dda neu ddrwg

d. Unrhyw ofynion tyfu penodol ar gyfer y grŵp hwnnw o ficrob

NEU

2. Poster llinell amser ar hanes microbau. Gall y poster hwn gynnwys:

a. 1676: van Leewenhoek yn darganfod ‘milionos’ drwy ddefnyddio microsgop cartref

b. 1796: Jenner yn darganfod brechiad y frech wen

c. 1850: Semmelweis yn annog pobl i olchi dwylo i atal lledaeniad clefyd

d. 1861: Pasteur yn darganfod nad yw bacteria’n ymddangos drwy atffurfiant digymell

e. 1884: Koch yn cyhoeddi ei gynosodiadau, y meini prawf oedd â’r nod o sefydlu perthynas achosol rhwng microb achosol a chlefyd

f. 1892: Ivanovski yn darganfod firysau

g. 1929: Fleming yn darganfod gwrthfiotigau

1.0 Introduction to Microbes


Sesiwn Lawn

Gweithgaredd Estyn

Mae bacteria’n byw yn rhydd ac i’w cael ym mhobman Cromosom: Deunydd genetig (DNA) y gell. Cellfur: Mae’r cellfur wedi’i wneud o beptidoglycan ac mae’n cadw siâp cyffredinol cell facterol Cellbilen: Leinin tu mewn i’r cellfur, yn darparu ffin ar gyfer cynnwys y gell a rhwystr i sylweddau rhag dod i mewn ac allan Cytoplasm: Sylwedd fel jeli y tu mewn i’r gell sy’n dal y cynnwys.

Bacteria

Sborangia: Corff sy’n cynhyrchu sborau. Sborangioffor: Coesyn ffilamentog y mae’r sborangiwm yn ffurfio arno. Rhisoidau: Mae’r hyffae is-wyneb yn arbenigo mewn amsugno bwyd.

Ffyngau Complex

(Bacteriophage – a virus which infects

bacteria)

NID yw firysau’n byw’n rhydd – mae’n RHAID iddynt fyw y tu mewn i gell/organeb byw arall

Capsid Haen lipid ddwbl yn dal deunydd genetig y celloedd Glycoprotein

Mae gan y rhain ddau ddiben: Angori’r firws i’r gell letyol Cludo deunydd genetig o’r firws i’r gell

letyol. Asid niwclëig Deunydd DNA neu RNA, ond nid yw firysau’n cynnwys y ddau yn aml iawn. Mae’r rhan fwyaf o firysau’n cynnwys deunydd RNA.

Firysau Cromosom Cellbilen

Cytoplasm Cellfur

Capsid

Asid niwclëig

Glycoproteins

Sborangioffor

Sborangia

Rhisoidau

javascript:ScrollingPopup('http://www.sparknotes.com/biology/microorganisms/fungi/terms/term_16.html',%20'59fb8281e7',%20'500',%20'500')

Grŵp o firysau yw Tobamovirus sy’n

heintio planhigion – a’r firws mosaig

tybaco yw’r un mwyaf cyffredin. Mae

hwn yn heintio planhigion tybaco a

phlanhigion eraill gan achosi afliwiad

fel mosaig ar y dail. Mae’r firws hwn

wedi bod yn ddefnyddiol iawn mewn

gwaith ymchwil gwyddonol.

Nifer y rhywogaethau ...........................

Perygl i bobl ..............................

Ymwrthed i wrthfiotigau

.......................

Maint mwyaf (nm)

...................................

Defnyddioldeb i bobl ......................

humans

Anh

34

12

125

18

Tobamovirus

Mae’r Lyssavirus yn heintio

planhigion ac anifeiliaid. Y Lyssavirus

mwyaf cyffredin yw firws y

Gynddaredd (Rabies), sy’n cael ei

gysylltu â chŵn fel arfer. Mae’r

Gynddaredd wedi bod yn gyfrifol am

ladd 55,000 ledled y byd, ond gellir ei

hosgoi drwy frechu.

Nifer y rhywogaethau .............................

Perygl i bobl ............................

Ymwrthedd i wrthfiotigau

.......................

Maint mwyaf (nm)

.................................

Defnyddioldeb i bobl ........................

Anh

5

74

10

180

Lyssavirus

Mae Filovirus yn achosi clefyd a

elwir yn Ebola gan amlaf. Mae’n un

o’r firysau peryclaf y gwyddom

amdanynt oherwydd nad oes

brechlyn na thriniaeth hysbys. Mae

50-90% o ddioddefwyr yn marw yn

sgil y clefyd!


Perygl i bobl .........................

Ymwrthedd i wrthfiotigau.......................

Maint mwyaf (nm) ..............................


Anh

0

200

1

1500

Ebola

Mae’r firws Epstien-Barr yn fath o

Lymphocryptovirus sy’n achosi salwch

a elwir yn Glefyd Cusanu neu Dwymyn

y Chwarrenau. Mae cleifion yn dioddef

dolur gwddf, chwarrenau lymff wedi

chwyddo, a blinder llethol. Mae angen

cysylltiad agos i’w ledaenu, fel cusanu

neu rannu diodydd.


Perygl i bobl ............................


.......................

Maint mwyaf (nm)

.................................


Anh

2

37

7

110

Lymphocryptovirus

Herpes simplex yw un o’r heintiau

hynaf a drosglwyddir yn rhywiol y

gwyddom amdanynt. Yn aml nid

oes unrhyw symptomau o gwbl,

gyda heintiau Herpes ond gall

symptomau tebyg i grachen

effeithio ar un o bob tri pherson

sy’n cael eu heintio.


Perygl i bobl ...........................


.......................

Maint mwyaf (nm)

................................

Defnyddioldeb i bobl .......................

Anh

2

64

2

200

Simplex Virus

Nifer y rhywogaethau ..........................

Perygl i bobl ...........................


.......................

Maint mwyaf (nm)

.................................


Anh

14

28

2

25

Rhinovirus

Mae dros 250 o wahanol fathau o

firysau annwyd! Ond Rhinovirus yw’r

un mwyaf cyffredin o bell ffordd. Mae.

Rhinoviruses yn gyfrifol am bron i

35% o bob annwyd. Gall Rhinovirus

oroesi am dair awr y tu allan i drwyn

rhywun. Os yw ar eich bysedd a’ch

bod yn rhwbio’ch trwyn – byddwch yn

ei ddal!

Nifer y rhywogaethau ..............................

Perygl i bobl ...........................


.......................

Maint mwyaf (nm)

...............................

Defnyddioldeb i bobl........................

Amh

7

21

2

200

Varicellovirus

Mae brech yr ieir yn cael ei achosi

gan y firws Varicella-Zoster. Mae’n

heintus iawn, ond anaml y bydd yn

ddifrifol. Mae’n cael ei ledaenu drwy

gysylltiad uniongyrchol (neu

besychu neu disian). Mae pawb

bron wedi dal brech yr ieir yn blant

cyn i frechlyn brech yr ieir gael ei

ddarganfod.

Mae’r ffliw yn haint a achosir gan

Orthomyxoviridae. Bob blwyddyn

mae 5 – 40% o’r boblogaeth yn cael y

ffliw ond mae’r rhan fwyaf o bobl yn

gwella’n llwyr o fewn wythnos neu

ddwy. Ym 1918, cyn sôn am unrhyw

frechlynnau ar gyfer y ffliw, lladdwyd

ugain miliwn o bobl!


Perygl i bobl .........................


.......................

Maint mwyaf (nm)

.................................

Defnyddioldeb i bobl ...................... Anh

12

146

1

90

Influenza A

Ffwng yw Penicillium sy’n llythrennol

wedi newid y byd! Ers ei ddarganfod,

mae’r gwrthfiotig wedi’i fasgynhyrchu

i ymladd heintiau bacterol. Yn

anffodus, yn sgil ei orddefnyddio,

mae llawer o rywogaethau bacterol

wedi datblygu ymwrthedd i’r

gwrthfiotig hwn.


Perygl i bobl .............................


..........................

Maint mwyaf (nm) .........................

Defnyddioldeb i bobl .....................

Anh

198

64

16

332, 000

Penicillium

Er y gall amrywiaeth o ffyngau

achosi brechau traed, mae Tinea yn

achosi i’r croen gosi a chracio, rhwng

y pedwerydd a’r pumed bys fel arfer.

Gelwir hyn yn darwden y traed a

dyma’r haint croen ffwngaidd mwyaf

cyffredin. Mae’n effeithio ar bron i

70% o’r boblogaeth.

Nifer y rhywogaethau ............................

Perygl i bobl ............................


...........................

Maint mwyaf (nm) ..........................


Anh

14

43

12

110,000

Tinea

Ffwng gwenwynig du yw

Stratchybotrys (neu lwydni gwellt)

nad yw’n bathogenaidd ei hun ond

sy’n cynhyrchu llawer o docsinau a

all achosi amrywiaeth o broblemau

iechyd, o frechau i adweithiau sy’n

gallu lladd pobl â phroblemau

resbiradol.


Perygl i bobl ..............................


...........................

Maint mwyaf (nm) ..............................

Defnyddioldeb i bobl .........................

Anh

2

83

2

72,000

Stachybotrys


Perygl i bobl .............................


..........................

Maint mwyaf (nm) .................


Anh

124

47

200

101, 000, 000

Aspergillus

Ffwng yw Cryptococcus sy’n tyfu

o furum. Mae’n fwyaf adnabyddus

am achosi ffurf ddifrifol ar lid yr

ymennydd a meningo-enceffalitis

mewn pobl sydd ag HIV/AIDS.

Mae’r rhan fwyaf o Cryptococci yn

byw yn y pridd ac nid ydynt yn

niweidiol i bobl.


Perygl i bobl ..............................


.........................

Maint mwyaf (nm) ..............................


Anh

37

98

37

7, 500

Cryptococcus


Perygl i bobl ..............................


.........................

Maint mwyaf (nm) ..............................


Anh

175

74

44

10,000

Candida

Mae Candida ymysg y fflora naturiol

sy’n byw yng ngheg pobl a’r bibell

gastroberfeddol. O dan

amgylchiadau arferol, mae’r ffwng

hwn yn byw yn 80% o’r boblogaeth

heb unrhyw effeithiau niweidiol, er y

gall gordyfiant arwain at gandidiasis

(Y Llindag).

Nifer y rhywogaethau ...............................

Perygl i bobl ................................


..........................

Maint mwyaf (nm) ........................

Defnyddioldeb i bobl .........................

N/A

18

1

4

8,500,000

Verticillium

Mae Verticillium yn ffwng sydd i’w

weld yn eang ac yn byw mewn

llystyfiant darfodus a phridd. Gall rhai

Verticillium fod yn bathogenaidd i

bryfed, planhigion a ffyngau eraill, ond

nid ydynt yn achosi clefydau mewn

pobl yn aml iawn.

Mae Saccharomyces cerevisiae

(Burum bragwr) wedi’i ddefnyddio ers

6,000 a mwy o flynyddoedd i wneud

cwrw a bara! Fe’i defnyddir hefyd i

wneud gwin ac ym maes ymchwil

biofeddygol. Gall un gell furum droi yn

1,000,000 mewn dim mwy na chwe

awr.


Perygl i bobl ................................


..........................

Maint mwyaf (nm) .............................


Anh

184

1

19

10,000

Saccharomyces

Mae Aspergillus yn ddefnyddiol a

niweidiol i bobl. Defnyddir llawer

mewn diwydiant a meddyginiaethau.

Y ffwng hwn sy’n gyfrifol am 99% o’r

asid citrig a gynhyrchir ledled y byd

ac mae’n elfen o feddyginiaethau

sy’n gallu cael gwared ar wynt yn ôl y

gweithgynhyrchwyr!

Mae Chlamydia yn haint a

drosglwyddir yn rhywiol a achosir

gan y bacteria Chlamydia

trachomatis. Gall achosi

symptomau ysgafn fel rhedlif o’r

fagina neu’r pidyn i gymhlethdodau

mwy difrifol, h.y. methu cael plant

neu chwydd yn y ceilliau.


Perygl i bobl ............................


..........................

Maint mwyaf (nm) ..............................


5

1

37

3

1000

Chlamydia

Meticillin Resistant Staphylococcus

aureus (MRSA) yw’r bacteria sy’n

gyfrifol am achosi heintiau anodd eu

trin mewn ysbytai. Maent yn

amrywiad ar y Staffylococws awrëws

cyffredin sydd wedi esblygu i

ddatblygu ymwrthedd i wrthfiotigau

cyffredin.


Perygl i bobl ..........................


.........................

Maint mwyaf (nm)

...............................


90

20

174

19

1000

Staphylococcus

Mae llawer o Streptococcus yn

ddiniwed. Dyma fflora normal y

geg a’r dwylo. Ond, mae rhai

bacteria Streptococcus yn achosi

tua 15% o ddolur gwddf. Mae’r

symptomau’n cynnwys twymyn

sydyn, poenau stumog a

chwarrennau chwyddedig.

Nifer y rhywogaethau ...........................

Perygl i bobl ............................


........................

Maint mwyaf (nm)

...............................


20

75

50

21

1000

Streptococcus


Perygl i bobl ............................


......................

Maint mwyaf (nm) .............................

Defnyddioldeb i bobl ....................

Anh

184

54

7

2000

Escherichia

Pseudomonas yw un o’r microbau

mwyaf cyffredin, ac maent i’w

gweld ym mhob amgylchedd bron

iawn. Er y gall rhai achosi clefyd

ymysg pobl, mae rhywogaethau

eraill yn cyfrannu at ddadelfennu

a bioadfer.


Perygl i bobl ............................


........................

Maint mwyaf (nm) .............................

Defnyddioldeb i bobl...................

80

150

50

126

5000

Pseudomonas


Perygl i bobl .............................


Maint mwyaf (nm) ..............................

Defnyddioldeb i bobl ....................

10

195

0

125

1500

Lactobacillus

Mae Lactobacilli yn gyffredin iawn ac

nid ydynt yn peri niwed i bobl fel

arfer. Maent yn y fagina a’r bibell

gastroberfeddol, ac yn rhan fach o

fflora’r perfedd. Maent wedi’u

defnyddio’n eang yn y diwydiant

bwyd – wrth wneud iogwrt a chaws.


Perygl i bobl ..........................


.........................

Maint mwyaf (nm) .............................


10

8

115

3

2000

Treponema

Mae Syphilis yn glefyd hynod heintus,

a achosir gan facteria Treponema.

Mae symptomau’n dechrau gyda

brech croen a symptomau fel y ffliw a

gall arwain at niwed i’r ymennydd a

marwolaeth. Gellir gwella Syphillis

gyda gwrthfiotigau, ond mae mathau

ag ymwrthedd yn fwyfwy cyffredin.

Bacteria siâp rhoden yw

Salmonella sydd fwyaf

adnabyddus am achosi gwenwyn

bwyd a thwymyn teiffoid. Mae

symptomau’n amrywio o chwydu i

ddolur rhydd a hyd yn oed

marwolaeth ar ei waethaf.


Perygl i bobl ............................


..........................

Maint mwyaf (nm) ..............................


40

15

89

3

1000

Salmonella

Mae sawl math o E. coli yn ddiniwed,

ac mae nifer fawr ohonynt ym

mherfedd pobl ac anifeiliaid. Hefyd,

E. coli yw un o’r creaduriaid a astudir

fwyaf. Ond weithiau, gall E.coli

achosi heintiau wrinol ac abdomenol

difrifol a gwenwyn bwyd.

Documents

MICRO-ORGANEBAU - CYFLWYNIADWAL)/WAL Senior Pack/Senior... · 2014. 7. 31. · Fel creaduriaid byw, mae gan ficrobau ofynion twf penodol, ond mae’r rhain yn amrywio yn ôl lleoliad