GIMNAZIJA DOBRINJASARAJEVO

MIGRACIJE STANOVNIŠTVA U BOSNI I HERCEGOVINI

- istraživački rad –

Učenica:

Asja Muratović

Sarajevo, septembar 2013. godine

SADRŽAJ

Stranica

UVOD..................................................................................................................................2

DEFINIRANJE PROBLEMA ISTRAŽIVANJA................................................................2

PREDMET ISTRAŽIVANJA.............................................................................................2

CILJEVI ISTRAŽIVANJA.................................................................................................2

GENERALNA HIPOTEZA.................................................................................................2

POSEBNE HIPOTEZE........................................................................................................2

TEORIJSKE OSNOVE RADA...........................................................................................2

TEORIJE MIGRACIJE.......................................................................................................4

HISTORIJAT MIGRACIJA U BOSNI I HERCEGOVINI.................................................4

METODE ISTRAŽIVANJA...............................................................................................6

TEHNIKE ISTRAŽIVANJA ..............................................................................................6

ANALIZA............................................................................................................................6

ZAKLJUČAK......................................................................................................................7

LITERATURA....................................................................................................................7

1

UVOD

Migracija je složen društveni fenomen, sastavljen iz različitih političkih, socijalnih, ekonomskih ili kulturnih cjelina koje mogu značajno varirati. Postoje značajne varijacije u socijalnom i ekonomskom značenju fenomena migracije i tipologija migracija se može formirati na osnovu nekoliko razlika.

DEFINIRANJE PROBLEMA ISTRAŽIVANJA

Savremeno bosanskohercegovačko društvo su obilježili veoma važni događaji i procesi koji su se desili devedesetih godina prošlog stoljeća, kao što su: globalne promjene-stvaranje novog svjetskog poretka (raspad socijalističkih sistema „istočnog bloka“), politička samostalnost Bosne i Hercegovine, ratni sukob 1992-1995, politička i ekonomska tranzicija, dejtonski političko-teritorijalni ustroj Bosne i Hercegovine, što je za posljedicu, između ostalih, imalo i masovne migracije stanovništva i veoma izražene demografske promjene.Iz pomenutog proističe i problem ovog istraživanja, a to je uticaj migracija na stanje u Bosni i Hercegovini .

PREDMET ISTRAŽIVANJA

Predmet istraživanja je ukupno stanovništvo Bosne i Hercegovine, promjene koje su se desile u broju, strukturi i razmještaju stanovništva i posebno dijelovi stanovništva koji su značajnije bili zahvaćeni migracionim kretanjima.

CILJEVI ISTRAŽIVANJA

Polazeći od već definiranog problema istraživanja, da bismo došli do spoznaje kakav je uticaj migracija na promjene u Bosni i Hercegovini postavljamo slijedeći cilj :

- doći do općeg uvida u obujam i vrste migracija u Bosni i Hercegovini te utvrditi kako pomenute utiču na strukturu stanovništva i stanje u Bosni i Hercegovini .

GENERALNA HIPOTEZA

Migracije su uticale na opće stanje i promjene u Bosni i Hercegovini što se ogleda u promjenama ukupnog broja stanovništva i njegovog prostornog razmještaja.

POSEBNE HIPOTEZE

-Migracije su uticale na smanjenje ukupnog broja stanovništva (depopulacija);-Migracije su uticale na koncentraciju stanovništva prema urbanim sredinama;-Migracije su uticale na smanjenje nataliteta

TEORIJSKE OSNOVE RADA

Ljudsko kretanje je jedan od onih fenomena kojima je teško utvrditi početak i kraj. Žudnja za boljim i ljepšim životom vodila je čovjeka tokom historije s jednog na drugi kraj svijeta. Veoma često je bio prisiljen silom prirode ili drugog, jačeg i okrutnijeg čovjeka da napusti svoje prvobitno stanište. Svako to kretanje dovodilo je do neprestanog mijenjanja čovjekovog svijeta života i njegove želje da ga svede na sopstvenu mjeru. Ovo mehaničko kretanje

2

čovjeka znanost je definirala pojmom migracija. Migracije, kao društveni fenomen, su se razvijale uporedo sa razvojem društva.

Migracija je termin koji se koristi da opiše kretanje ljudi u veoma različitim situacijama i kontekstima, kao što su invazije, osvajanja, raseljavanje pod prijetnjom sile, bjekstvo od elementarnih nepogoda, trgovačka aktivnost, kolonijalno naseljavanje, pa čak i robovlasništvo. Poznatije i modernije poimanje migracije kao kretanja pojedinaca ili porodica, najčešće iz ekonomskih ili socijalnih razloga, postalo je osnov za savremenu upotrebu ovog termina.

Pojam migracija sadrži niže pojmove: emigracija i imigracija. „Emigracija lat. (emigrare – iseliti se) preseljenje iz domovine u stranu zemlju, izazvano različitim uzrocima (ekonomskim, političkim, religioznim i dr.); „Imigracija lat. (immigrare – useliti, useljavati) useljenje inozemaca u neku zemlju na stalan boravak.“

Neki od uzroka migracija mogu biti : prirodni – epidemije, vremenske nepogode, katastrofe ; društveni – ratovi, politička nestabilnost, vjerska netrepeljivost ; ekonomski – glad, siromaštvo, težnja za boljim uslovima života ..

Autorica Werthaimer-Baletić glavne tipove migracija izvodi na osnovu sljedećih kriterija: prema kriteriju državnih granica – vanjske i unutrašnje migracije, prema kriteriju vremena – definitivne i privremene migracije, prema kriteriju uzroka (motiva) – ekonomske i neekonomske migracije, prema kriteriju voljnosti – dobrovoljne i prisilne migracije, prema kriteriju organiziranosti – organizirane i neorganizirane migracije

U nastavku ćemo objasniti pojam prisilnih te ekonomskih migracija :

Prisilna migracijaPod prisilnom migracijom podrazumijevamo migraciju pri kojoj osoba mora migrirati i nema mogućnosti izbora.Različiti su oblici prisilnih migracija: bijeg, deportacija, egzil, etničko čišćenje, izbjeglištvo, izgon, progon.Brojni su primjeri prisilnih migracija čiji su glavni uzroci:

politički sukobi – ratovi, prirodne katastrofe (potresi, poplave, cikloni i dr.), degradacija okoliša iz raznih ekoloških razloga.

U prisilnim migracijama u Bosni i Hercegovini u periodu od 1991. do 2001. godine najčešće je primjenjivan model etničkog čišćenja. Prema suženoj definiciji Bell-Fialkoffa, „čišćenje populacije je planirano, namjerno uklanjanje nepoželjne populacije, koja se razlikuje po jednoj ili više karakteristika kao što su etnička pripadnost, religija, rasa, klasa ili seksualno opredjeljenje, s određene teritorije.“

Ekonomska migracijaEkonomska migracija je migracija u kojoj je glavni cilj migranta da u drugoj sredini nađe odgovarajuće zaposlenje ili poboljša svoj životni standard .

3

Ove migracije se u Bosni i Hercegovini uglavnom odvijaju nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma i obilježene su pokretima prema vani – uglavnom razvijene zemlje Zapada i unutar Bosne i Hercegovine – uglavnom selo-grad.U ekonomsku migraciju može se svrstati i odliv stručnjaka, a odnosi se na migraciju „visokoobrazovanih kadrova određenih, pretežno tehničkih zanimanja, uglavnom iz slabije razvijenih u razvijene zemlje, naziva se u literaturi i „odljev mozgova“, „odljev pameti“, „brain drain“.

Kad se govori o savremenim migracijama, uvijek se vraća na tri osnovna razloga nastajanja migracija širom svijeta. One su rezultat neravnomjernog ekonomskog razvoja i socijalne nejednakosti. To činjenično stanje se popularno naziva „faktor 3D“: development, demography and democracy – razvoj, demografija i demokratija.Neravnomjernom ekonomskom razvoju treba dodati i neravnomjeran demografski razvoj. Dok se u razvijenim zemljama broj stanovnika smanjuje, u zemljama u razvoju on raste.Treći faktor je rezultat nejednakog kvaliteta upravljanja državom. U tom smislu, mnogo zavisi od toga da li život određuju pravo ili samovolja, nepotkupljivost ili korupcija, poštovanje ili nepoštovanje ljudskih prava, oružani sukobi ili mir, ekonomske i socijalne krize ili poboljšanje kvaliteta života i socijalna stabilnost .

TEORIJE MIGRACIJE

Migracije se kao predmet istraživanja počinju javljati u radovima ranih teoretičara stanovništva u 19. stoljeću. Robert Thomas Malthus, prvi i najistaknutiji među njima, smatrao je migracije neizbježnom posljedicom prenaseljenosti. Migracije su kao društveni proces bile predmetom teorijskih interesovanja i kod poznatih teoretičara društvene misli kao što su Karl Marx i Emil Durkheim.Svoj teoretski doprinos ranom istraživanju migracija dali su Robert E. Park i čikaška sociološka škola. Sociološke teorije o migracijama čine otklon od shvaćanja migracija kao puke prostorne pokretljivosti izazvane ekonomskim potrebama i orijentiraju se ka viđenju migracija u smislu socijalne mobilnosti. Važan doprinos u potrazi za posebnim sociološkim pristupom migracijama dali su Joseph J. Mangalam i Harry K. Schwarzweller koji su koncipirali svoj strukturalno-funkcionalistički model migracija s osloncem na Parsonsovu teoriju djelovanja. U središte migracijskog istraživanja dolazi migrant i to kao kolektivitet. Migracije uključuju nekoliko ključnih elemenata:

prvo, one jesu prvenstveno fizičko kretanje pojedinaca i grupa iz jedne geografski određene lokacije u drugu;

drugo, one su postojane; treće, migriranju prethodi proces odlučivanja na individualnom nivou, zasnovan

na hijerarhijski uređenim sistemima vrijednosti i želja; četvrto, promjene u tim sistemima mogu rezultirati promjenom interakcijskog

sistema potencijalnog migranta.Među novije teorije migracija spada i teorija socijalnih mreža koja dokazuje da migracija (međunarodna) nije tek posljedica ekonomskih varijabli, odnosno zakona ponude i potražnje.

HISTORIJAT MIGRACIJA U BOSNI I HERCEGOVINI

Prostor Bosne i Hercegovine u cijeloj svojoj historiji bio je izložen migracijskim tokovima i oni su tokom vremena uticali na oblikovanje bosanskohercegovačkog kulturnog identiteta te vjerskog i etničkog sastava stanovništva .

4

Prethistorijska kretanja Bosnu i Hercegovinu zbog izuzetnog strateškog i geografskog položaja nije mogla mimoići nijedna migracija do kojih je dolazilo na širem prostoru Evrope od prethistorije do današnjeg dana. Preko bosanskohercegovačkog prostora prolazila je jedna od najvažnijih transverzala Evrope koja je vodila s juga na sjever i obrnuto . Pretpostavka je da je glavni migracioni put homosapiensa na naše prostore bio od Afrike, preko Saudijske Arabije do Balkana .

Naseljavanje IliraIliri su značajni i po tome što su to prvi bosanskohercegovački stanovnici čije nam je ime poznato. Oni su Bosni dali trajno kulturno, etničko i političko obilježje . Iliri su bili vrsni ratnici, nosioci napredne kulture i tvorci novog društvenog poretka koji je doveo do stvaranja prvih političkih organizacija na ovim prostorima iz kojih su potom nastale prve države (Ilirska kraljevina ).

Rimsko osvajanje Rimsko osvajanje Bosne znatno je izmijenilo njenu etničku sliku. S dolaskom Rimljana započeo je proces koji je Bosnu doslovno pretvorio u multietničku, multivjersku i multikulturnu zemlju. Rim je već tokom osvajanja doveo na ovaj prostor veliki broj vojnih jedinica koje su bile sastavljene od pripadnika raznih naroda sa raznih strana prostranog Rimskog Carstva .

Najezda Slavena i srednjovjekovne migracijeJedan od najsloženijih problema koji se veže za srednjovjekovnu bosansku historiju odnosi se na doseljenje Slavena na ove prostore. Kad se Bosna od 12. stoljeća počela otvarati prema vanjskom svijetu, priliv stranog stanovništva je bio još veći. U tome su prednjačili trgovci, zanatlije, umjetnici, diplomatski emisari i dr. Najviše je bilo Dubrovčana, o čemu govori i Kulinova povelja iz 1189. godine kojom im jamči ličnu i imovinsku sigurnost u svojoj državi. Preseljavanja stanovništva iz jedne zemlje u drugu bilo je u svim vremenima. Do toga je najčešće dolazilo za gladnih godina, zbog ratnih pustošenja, epidemija, velikog priraštaja stanovništva itd. U Bosni je bio još jedan bitan faktor koji je izazivao česta pomjeranja stanovništva. Bili su to vjerski progoni bogumila koji su ispred križara bježali i sklanjali se i izvan zemlje .Stranci su dolazili i boravili u Bosni raznim poslovima i dužnostima, najčešće kao trgovci, zanatlije, crkveni emisari, izaslanici dvorova, vlada i sl.

Migracije u osmanskom perioduStočari su zbog specifičnog načina privređivanja i lake pokretljivosti predstavljali najpodesniji elemenat za preseljavanje i naseljavanje drugih teritorija. To je razlog da su u tursko doba u Bosni skoro isključivo naseljavani stočarski narodi, to jest vlasi.Među brojnim strancima koji su doselili u Bosnu bili su i Židovi. Njihov dolazak je bio u uskoj vezi s njihovim izgonom iz Španije (1492. g.). Mnogi su tada našli utočište i zaštitu u Turskoj Carevini. Tada ih je jedan broj doselio u Bosnu, odnosno Sarajevo (između 1541. i 1565. g.).

Moderne migracije

Kad su u pitanju moderne migracije može se govoriti o četiri velika talasa pomjeranja stanovništva koji su u određenom smislu bili „talasi homogenizacije“ i stvaranja nacionalnih država na prostoru Balkana, i po pravilu su bili izazvani ratovima, a koji su svakako imali svoj odraz na prostor i stanovništvo Bosne i Hercegovine.

5

METODE ISTRAŽIVANJA

U ovom istraživanju koristili smo opće metode koje se primjenjuju u društvenim znanostima kao što su indukcija, dedukcija, analiza i sinteza.

TEHNIKE ISTRAŽIVANJA

U istraživačkom radu korišteno je tehničko sredstvo prikupljanja podataka – anketa uz pomoć upitnika sa ponuđenim odgovorima „DA“ i „NE“Uzorak koji je podvrgnut anketiranju su učenici prvih razreda srednje škole „ Katolički školski centar“ .

Pitanja su bila slijedeća:

1. Da li biste željeli studirati u inostranstvu?2. Da li bi željeli živjeti i raditi u inostranstvu?3. Da li mislite da se u BiH malo cijeni obrazovano stanovništvo?4. Da li mislite da su u BiH izrazito niski životni standardi u odnosu na druge

države?

Rezultati istraživanja:

DA90%

NE 10%

Da li biste željeli studirati u inostranstvu?

ANALIZA:

Migracije utiču na stanje u Bosni i Hercegovini, a jedan od osnovnih problema su migracije obrazovanog kadra ili tzv. „odljev mozgova“. Održavanjem niskog životnog standarda potičemo migriranje mladih ljudi koji žele bolju budućnost što izravno utiče na pad nataliteta, a BiH postaje država stare populacije.ZAKLJUČAK :

6

DA75%

NE 25%

Da li bi željeli živjeti i raditi u inostranstvu?

DA85%

NE 15%

Da li mislite da se u BiH malo cijeni obrazovano stanovništvo?

DA83%

NE 17%

Da li mislite da su u BiH izrazito niski životni standardi u odnosu na druge

države?

Kako smo već napomenuli činjenično je stanje da migracije jako utiču na opće stanje u Bosni i Hercegovini. U naše vrijeme, one predstavljaju jedan od najhrabrijih i istovremeno posebno izazovnih ljudskih odgovora na nepodnošljive uslove života. Migranti su odlučni nosioci ekonomskog, socijalnog i kulturnog razvoja zemalja svog porijekla.Migracija, međutim, suočava svijet i sa svojim nehumanim i kriminalnim aspektima nasilnog i neregularnog doseljavanja, koji razbijaju porodice, zbog kojih roditelji napuštaju djecu, djeca odrastaju kod rođaka te bivaju rano prepuštena sama sebi. Vrlo često, najsposobniji i najobrazovaniji napuštaju svoje matične zemlje, iako su u njima i više nego neophodni .U svim beskonačnim lutanjima prostranstvima života tražimo svoje mjesto na ovome svijetu, a kada ga konačno nađemo ne trebamo ga puštati jer to je jedna od rijetkih stvari na koje se možemo osloniti da su stvar izbora – gdje dočekati iznenađenja koja sa sobom nosi budućnost. Naposljetku : „ Jučer je prošlost , sutra je misterija , a danas je dar .“

LITERATURA:

Haralambos, Michael i Holborn, Martin (2002). Sociologija: teme i perspektive. Zagreb: Golden marketing.

Mesić, Milan (2002). Međunarodne migracije: tokovi i teorije. Zagreb: Societas. Šehić, Nusret (1990). Migracije i Bosna i Hercegovina, Sarajevo: Institut za istoriju u

Sarajevu i Institut za proučavanje nacionalnih odnosa Sarajevo. Wertheimer-Baletić, Alica (1999). Stanovništvo i razvoj. Zagreb: Mate.

7