mil_gobek bağlantıları

Makine Elemanlar

7.Hafta /1.-2.Ders

Ali Imre AYDENIZ

[email protected]

Giri

Hesaplamalar

Yaptrma Balantlar

Makina Elemanlar
mailto:[email protected]

Miller, Akslar, aftlar

Makina Elemanlar

Miller

Makinalarda, hareketi dnme hareketi olan para ve elemanlarnkullanlmas konstrktif adan ok eitli avantajlar salar.

Gerek motor elemannda, gerek g iletim hattnda ve gereksemakinann asl ilevinin yerine getirildii blmlerde mmkn olduukadar dnme hareketi yapan para ve elemanlar kullanlmaya allr.Bu para ve elemanlarn dnmelerine izin verecek ekildedesteklenmeleri (yataklanmalar) gerekecektir.

Ek olarak, dnen bir paradan bir dierine enerji ak (g iletimi) szkonusu olacaktr. Baz basit sistemlerde bu istekler her hangi bir bakaeleman kullanlmadan yerine getirilebilir. Daha sk uygulanan bir zmise dnen para ve elemanlar zerinde tayan ve tad bu paralararasnda enerji akna da imkn veren ayr bir elemann kullanlmasdr.

Bu elemanamil ad verilir.

Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar

Miller Mil; dili ark, kay kasna, zincir dilisi, kavrama gbei, volan, rotor vb.

paralar zerinde tayan ve bunlarn kendisiyle birlikte dnebilmeleri iin

genellikle iki yerinden yataklanm olan nemli bir makina elemandr. Miller,

zerinde tad paralardan kaynaklanan ykler sonucu eilmeye, g

iletimini salayan dndrme momenti nedeniyle de burulmaya zorlanr.


ki kademeli bir

dili kutusu ve bu

kutudaki ayr

mil

Dili kutusu milleri


Mil rnekleri Alttaki ekilde yksek hzl bir dili kutusunun kaymal yataklarla yataklanm mili

gsterilmitir. Dzgn, niform kesitli silindirik bir ubuk gerek mukavemet ve

gerekse imalat maliyeti asndan bir mil iin ideal bir geometrik ekle sahip olduu

halde, ekilde de grlebilecei gibi konstrktif ekillendirme sonucunda ounlukla

bundan olduka farkl bir geometri ortaya kar. zerinde tad dili ark, kay

kasna, zincir dilisi, kavrama gbei gibi elemanlarla mil arasndaki mil-gbek

balants iin feder veya kama yuvas bulunabilir.


Mil rnekleri

Millerde, mil-gbek balants iin yaplm konik geme yzeyleri, kamal

mil eklinde ilenmi blmler olabilir. eitli amalarla alm delikler

bulunabilir. zerine taklan paralarn eksenel dorultudaki konumlarn

belirlemek amacyla ani ap deiimleri ve bunun sonucu olarak fatura

denilen gei blgeleri, emniyet halkalarnn takld kanallar, vida alm

blmler olabilir.


Bir talama tezgh-

nn mili. Yataklama

iin dtan basnlan-

drlm (hidro-statik)

yataklar kullanlmtr.

Mil, deformasyonlarn

kk kalmas

dnlerek

boyutlandrlmtr.

Mil rnekleri Makinann veya bir nitesinin dna doru uzanm olan ve g girii veya

k iin kullanlan mil ularnn ekli ve lleri ile ilgili ounluklauyulmas gereken standartlar, keza rulmanl yatak gibi baz standartllerde yaplan elemanlar milin llerine ve ekline baz kstlamalargetirir. Milin ekillendirilmesinde sistemin montajnn, gerekiyorsademontajnn mmkn ve kolay olmas da gz nnde bulundurulur. Bazuygulamalarda eitli amalarla millerin iinin boaltlmas gerekebilir.


Bir torna tezgahnn i mili

Mil/aft/Aks

Miller Akslar Shaft

Eilme+Burulma Eilme Burulma

Makina Elemanlar

Bir gemi aft rnei

Krank miliRayl tatlar iin tekerlek

aks (a) dnmeyen (b)dnen

Krank milleri


Gemi aftlar


Titanic -1912

Bir gemi aft rnei

aftlar


Bir nden ekili (tahrikli)

otomobile ait n tekerlek

konstrksiyonunda

tekerlei tayan mil ve

tahrik mili balants

1. Tekerlei tayan mil,

2. Tahrik mili (aft),

3. Sabit hz kavramas ,

4. Rulmanl yatak,

5. Jant,

6. Fren diski

Elastik miller Nispeten uzun mesafelerde ve kk glerin iletiminde elastik miller

kullanlmaktadr. Elde kullanlan delik delme ve talama aparatlar,

otomobillerin kilometre lme cihazlar ve hz gstergeleri bunlarn en ok

kullanld yerlerdir. Alttaki ekilde grld gibi bir elastik mil esas olarak

birbirine ters ynde sarlm yay tellerinden olumaktadr.


Akslar Akslar; baz dnen veya salnm hareketi yapan para ve elemanlar

zerinde tayan ancak enerji iletme zellii olmayan elemanlardr. Halat makaralar, tat tekerlekleri, konveyr destek makaralar ve tamburlar, gergi kasnaklar, yine gergi amal zincir dilileri, baz hallerde dili arklar akslar tarafndan tanan elemanlara rnek olarak verilebilir.


Bir bantl konveyrn destek makaralar ve bunlar tayan

dnmeyen trden akslar.

Dnen ve Dnmeyen Akslar

Rayl tatlar iin tekerlek aks olarak dnmeyen (a)

ve dnen (b) aks eklinde iki farkl konstrksiyon.

b deki aks tam deiken eilme zorlanmasna maruz kalr. Bu aks virajlarda ray ile tekerlek arasndaki srtnmeden dolay bir miktar burulma yk de alr.


Aks rnekleri

Bir krene ait

dndrlen tekerlei ve

ona bal diliyi tayan

dnmeyecek ekilde

yaplm aks (Baz

hallerde perno da

denir)


Aks rnekleri

Bir kamyonun n

tekerlek

konstrksiyonu ve

tekerlei tayan

dnmeyen trden

aks


Aks rnekleri

Bir torna tezgahna ait dner punta. Dnen blm ilev

itibar ile bir aks olarak dnlebilir.Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar

Mil ve Aks malzemeleri

En ok kullanlan malzeme eliktir.

Sfero dkme demir baz krank milleri gibi karmak ekillimillerin yapmnda kullanlabilir.

Kompozit malzemeler

lenmeleri:

Tornalama, frezeleme ve talama ilemleri millerin ve akslarnimalatnda ana ilemlerdir. Baz kk miller btnylesertletirme ilemine tabi tutulabilir. Dier baz millerde isegerekli blmlerinde yzey sertletirme uygulanabilir. Bilyapskrtme (shot-peening) ve yzey ezme (burnishing) gibiyararl artk gerilme oluturma amal ilemler de fatura gibi kritikblgelerde seyrek de olsa uygulanr.


Kompozit aftlar

Son yllarda karma (kompozit) malzemelerden aftlar da

yaplmaktadr. Karbon elyafnn tayc malzeme olarak

kullanld bu aftlar elik aftlara gre biraz daha hafiftir.

Ek olarak metal aftlarda olmayan grlt snmleme

zellii de bu aftlarda bir lde bulunur.


Konstrktif neriler Millerin ve akslarn toleransl olarak ilenmesi gereken

blmlerinde gereinden dar boyut ve ekil toleranslar

seilmemelidir. Benzer ekilde gereksiz yzey kalitesinden

kanmak gerekir.

malat srasnda uygulanacak ilem saysnn ve tezgh eidinin

nispeten daha az olmas ekillendirme aamas srasnda gz

nnde bulundurulmaldr.

Silindirik ubuk veya ktk gibi malzemeden yalnz talal imalat

ilemleri ile yaplacak millerde ar ap farklarndan kanmak

gerekir. Bu hem malzeme hem de ileme maliyetinin dk

kalmasn salar.

Sreksizlik blgelerinde oluabilecek gerilme ylmalarn

azaltmak iin uygun yuvarlatmalar yaplmaldr. Milin ar

zorlanan blgelerinde bu yuvarlatmalar daha nemlidir. Baz

hallerde yaplacak ek entikler entik etkisini azaltc ynde yarar

salar.Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar

Konstrktif neriler Mil boylar mmkn olduu kadar ksa tutulmal ve kuvvet etkime

noktalar yataa yakn olmaldr. Bylelikle sehim ve eilme

momentleri azaltlm olur.

Mmkn olduu takdirde gerilme ylmasna neden olabilecek

konstrktif tedbirleri yksek gerilme blgelerinden uzak tutmak

daha uygundur. Bu mmkn deilse byk yuvarlatma yarap

ve hassas talanm st yzey de yarar salar.

Mukavemetin yeterli olduu, yalnz deformasyon asndan kritik

olan konstrksiyonlarda ucuz elikler kullanlmaldr. Btn

eliklerin elastiklik modlnn hemen hemen ayn olduu

unutulmamaldr.


entik etkisinin azaltlmas

Miller ve akslarda entik etkisini azaltmak iin zmler


entik etkisinin azaltlmas

entik etkisinin ek entiklerle azaltlmas (a, b, c, d) ve

gemelerde oluan gerilme ylmalarn azaltc zmler (e, f)Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar

Millerin ve Akslarn Hesaplanmas

1) Mukavemet hesab

2) Titreim hesab

3) ekil deitirme (deformasyon) hesab


Mukavemet Hesab

Millerin mukavemet hesabn

1. Boyutlandrma Hesab ve

2. Kontrol Hesab

olarak ikiye ayrmak mmkndr.


Boyutlandrma Hesab -1

Yeni bir konstrksiyonda hesabn balangcnda mil veya aks ekil itibarile mesnet noktalar (yataklarn bulunduu yerler) yaklak olarak belli olanbir kiriten baka bir ey deildir.

Milin son ekli ortaya kmadan gerek zorlanma durumunu bilebilmek mmkn olmaz.

Mile taklan para ve elemanlardan kaynaklanan ykler ve bu elemanlarnmil ekseni boyunca konumlar yaklak olarak belirlenirse hesababalayabilmek iin bir model oluturmak mmkn olur. Mile ya da aksaetkiyen ykler yayl ykler olmakla birlikte ounlukla birer tekil yk olarakmodele yerletirilirler. Yayl yk yerine bilekesi olan tekil yk almakla birmiktar daha byk bir zorlanma iin hesap yaplm olur. Tekil yklervarsaym ile yaplacak hesaplarla n grlenden biraz daha byk biremniyet katsays olan mil veya aks elde edilir. ok nemli uygulamalardayayl yk durumu dikkate alnarak daha gereki hesaplar yaplabilir.



ncelikle belirlenmesi gereken, d yklerin zaman iindeki deiim durumudur. Dorultusu deimeyen, sabit eilme momenti oluturan ykler bile miller veya dnen akslarda dnme hareketinin bir sonucu olarak tam deiken eilme zorlanmasna neden olur


Sabit yklere yani sabit

eilme momentine maruz

bir milde herhangi

bir noktann gerilmesinde

dnmenin bir sonucu

olarak ortaya kan

deiim.


Dnen yklerin sz konusu olduu durumlarda milin asalhz ile dnen ykn asal hz eit ise bu yk statik bir ykgibi etki yapar.

Dnmeyen akslarda ise dorultusu ve yn deimeyenyklerin byklndeki deiim ihmal edilebilecekmertebede ise yine statik yk gibi dnlebilir.

G iletimi nedeniyle oluan burulma zorlanmasnda farkldurumlar sz konusu olabilir. Baz sistemlerde byklpek fazla deimeyen burulma momentleri sabitvarsaylabilecek kayma gerilmeleri oluturur.

Baz makinalarda ise burulma momentinin byklnnyan sra ynnn de dikkate alnmas gereken deiimlergrlebilir.



aftlarn boyutlandrlmasBoyutlandrma hesabnda yalnz burulmaya zorlanan millerde (aftlarda) ap ifadesi


b

bem

W

M

16/dW 3b i dolu miller iin

316

em

bMd

Statik haldeS/Akem

S

bb

k

SMem

10Dinamik halde

Boyutlandrlmas gereken mil iin ap faktr b0 , yzey kalite

faktr b1 ve entik faktr k iin tahmini deerler alnr.


Akslarn boyutlandrlmas

Eilmeye alan akslarda eilme gerilmesi bants


e

ee

W

M

323 /dWe i dolu akslar iin

332

eme

eMd

Statik halde

(Duran aks)

S

bb

k

10SMeme

SAk

eme

Dinamik halde(Dnen aks)

Boyutlandrlmas gereken aks iin ap faktr b0 , yzey

kalite faktr b1 ve entik faktr k iin tahmini deerler

alnr.


Millerin BoyutlandrlmasHem eilmeye hem de burulmaya zorlanan millerinboyutlandrlmasnda iletilmekte olan gten kaynaklanan burulmazorlanmas esas alnarak yaklak ap hesab yaplr.


316

em

bMd

Millerin ounluunda, burulmayla

birlikte tam deiken eilme zorlanmas

da bulunduundan emniyet gerilmesi

nispeten kk alnarak eilme etkisi

dolayl yoldan hesaba katlr.

St 42, St 50, St 60 ve St 70 gibi karbonlu imalat

elikleri ve bunlara benzer elikler mil malzemesi

olarak dnlyor ise em=12...20 N/mm2 arasnda

seilerek bir ap hesab yaplr.

Kontrol Hesabn ekillendirme milin veya aksn

zorlanma durumunun daha gereki

olarak belirlenmesine imkn verir. Kiri

eklindeki model zerine d ykler

yerletirilerek yatak reaksiyon kuvvetleri

bulunur. Gerekiyorsa eilme ve burulma

momentlerine ait diyagramlar izilir. Bu

diyagramlara ek olarak milin ekli de

dikkate alnarak bir veya birka kritik

kesit belirlenir. Bu kesitlerin

belirlenmesinde kesite ait moment

deerlerinin yannda geometrik

sreksizlikler (entik etkileri) de dikkate

alnmaldr. Nispeten kk eilme ve

burulma momentlerine maruz kesitlerde

de entik etkisi dolays ile kritik bir

durum olabilir. Kritik olduu dnlen

ounlukla bir, baz hallerde ise iki veya

kesit ortaya kar. Bu kesitlerde

emniyet katsaylar ayr ayr

belirlenmelidir.


Kritik kesitler

Kontrol Hesab-2Kritik olarak belirlenen kesitler yalnz eilmeye ya da burulmaya

zorlanyorsa kontrol hesab basit ekilde yaplabilir.

Bu kesitlerin mukavemetini temsil eden gerilmeler e muk veya b mukdeerleri bulunur.

Statik zorlanma iin e muk=Ak , b muk=Ak alnr.

Deiken zorlanma durumunda ise e muk=SM.b0.b1/k ya da b muk=SM.

b0.b1/k

b0, b1 ve k iin kontrol yaplan kesite ait deerler kullanlmaldr.

SM yada SM ise zorlanmann zamana gre deiim karakteri dikkate

alnarak mil veya aks malzemesine ait srekli mukavemet

diyagramlarndan elde edilir.

Kesite ait emniyet katsays,


e

mukeS

Sadece burulmada var ise,

b

mukbS

Sadece eilme var ise,

Kontrol Hesab-2

Kesit hem eilmeye hem de burulmaya zorlanyor ise kesitteki zorlanmay temsil etmek zere bir edeer gerilme, uygun bir krlma hipotezi esas alnarak hesaplanmaldr.


22 3 bev Edeer gerilme (Max. biim de. enerjisi hip.

v

mukeS

Emniyet katsays

Birok milde eilme gerilmesi tam

deiken olduu halde burulma gerilmesi

pratik olarak sabittir ya da bu gerilmedeki

deiken bileen dikkate alnmayacak

kadar kktr.

22 3 )K( bdev

Kd=e muk/(2b muk)

Kontrol Hesab-3

Daha doru bir hesap algoritmas ise aadaki gibidir.

ncelikle kesite ait deiken ve statik gerilmeler hesaplanr.

Statik ve dinamik gerilmeler ayr ayr edeer gerilmeler altnda toplanr.


22 3 bgegv g

22 3 bdedv m Statik edeer

gerilme

(Ortalama gerilme)Dinamik edeer gerilme

(Gerilme genlii)

Daha sonra srekli mukavemet diyagramndan vm ye karlk gelen

yorulma dayanm okunur.

Kontrol Hesab-4


ed

vm

Bu durumda sz konusu

kesit iin emniyet

katsays

v gk

ed bb'S

10

entik Faktrnn Belirlenmesi-1

ekil faktr ( gerilme ylma faktr ) k sadece geometriye vezorlanma durumuna bal olarak diyagramlar halinde verilir.


Fatural mil hali iin k gerilme ylma faktr

diyagramlar

a) Eilme, b) Burulma zorlanmas iin

b)a)

entik Faktrnn Belirlenmesi-2

ekil faktr entik faktrne aadaki bant ile balanr:

k=(k-1)/( k-1)

k, entik hassasiyet faktr


Malzeme k

malat elii, St 37...St 60 0,4...0,8

Islah elii 0,6...0,9

Yay elii 0,9...1

Hafif metaller (Alminyum vb) 0,3...0,6

Mil veya akslarda sk rastlanan baz geometrik

dzgnszlkler iin yaklak entik faktr deerleri


ap dzeltme katsaylar

ap, d[mm] b0

10 1,00

15 0,98

20 0,95

30 0,90

40 0,85

60 0,80

120 0,75


Yzey dzgnlk katsaylar, b1


Kopma dayanm

(N/mm2)

300 400 500 600 700 800 1000

ok ince parlatlm 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0

Parlatlm 1,0 0,99 0,985 0,98 0,975 0,972 0,97

Talanm 0,97 0,96 0,95 0,94 0,935 0,932 0,93

nce tala alnm 0,93 0,92 0,91 0,90 0,89 0,885 0,88

Kaba tala alnm 0,91 0,90 0,88 0,86 0,84 0,82 0,78

Tufall 0,80 0,74 0,67 0,61 0,56 0,51 0,43

Makine Elamannn Mile

Balanmas

Mil-Gbek Balantlar

Makina Elemanlar

Genel Bilgiler ounlukla bir mil ile bir gbein (dili ark,

kay kasna, zincir ark, kavrama gbei,

varyatr ark, fan gvdesi, trbin ark...)

moment aktaracak ekilde birbirine

balanmasdr.

Konstrktif isteklere bal olarak ok deiik

ekillerde olabilirler;

zlemez

Kuvvet bal

ekil bal

Eksenel harekete imkan veren vb.Makina Elemanlar I

zlemez Mil-Gbek Balantlar

Makina Elemanlar I

Kuvvet Bal Mil-Gbek Balantlar

Makina Elemanlar I

ekil Bal Mil-Gbek Balantlar

Makina Elemanlar I

Kuvvet Bal Mil-Gbek

Balantlar

Pres Gemeler

Makina Elemanlar I

Genel Bilgiler

Yapm ok kolay bir mil-gbek balantsdr.

Bir birine geen paralar bir pres geme toleransna

sahipse, yani aralarnda bir boyut fazlal (sklk) varsa

montajdan sonra yzeyler arasnda bir basn elde edilir.

rnein, milin ap delik apna gre bykse, mil yerine

takldnda bir miktar bzlr, delik ise bir miktar

geniler.

Bu ekil deitirmelerin elastik blgede kalmas halinde

temas yzeyleri arasnda bir basn alan, dolays ile bir

srtnme ba meydana gelir.

Makina Elemanlar I

Avantajlar

malat ok kolay

Kama yuvas almad iin mil zayflamaz

Darbeli veya deiken momentlerin iletimi iin uygundur

yi bir merkezleme salar

Uygun ekipmanlarla ok kolay monte edilebilir

malatta toleranslarn hassas bir ekilde elde edilmesi

gerekir

Srekli takp, skmeye uygun deildir

Bz hallerde konstrktif olarak uygulanamazlar

Makina Elemanlar I

Uygulamalar

Rulmanl yatak bilezikleri

Kavrama gbekleri

Dili arklarda gvdeye taklan dili emberler

Demiryollarnda tekerlek bandajlar

Millere taklan tekerlek ve volanlar

Kaymal yatak burlar

Paral krank milleri

Silindir gmlekleri.

Makina Elemanlar I

Hesap esaslar

Makina Elemanlar I

G (P)

Devir says (d/dak)

Dndrme momenti

Md=9550(P/n)

Srtnme ile iletilmesi

gereken moment

Ms=k.Md

Gerekli yzey

basnc (p)

Gerekli ap fark

(d)

Bu ap farkn

salayacak tolerans

???

TOLERANSLAR VE GEMELER

Boyut toleranslar

ekil (form) toleranslar

Yzey kalitesi ile ilgili snrlamalar

Boyut Toleranslar

Boyut: Parann yzeyleri veya

baz hallerde erisel bir yzeyi

tarafndan belirlenen iki noktas

arasndaki uzakla boyut

denir.

1 numaral yzey fonksiyonel

deildir. Tolerans vermeye

gerek yoktur. 2 numaral yzey

bir geme yzeyidir.

50,036 deerinin elde

edilebilmesi gerek imalat,

gerekse lme asndan

imkanszdr.

Boyut Toleranslar

Yaplabilir hale getirmek iin belirli bir tolerans tanmak gerekir.

Parann ilevi asndan herhangi bir saknca dourmamas

kayd ile bir st limit ve bir alt limit belirlenebilir.

Tole

rans

24m

50

,03

6

st

lim

it50,0

48

Alt lim

it50,0

24

ISO (International Standards Organisation)

Tolerans Sistemi:

Karmaay nlemek ve mhendisler iin tolerans konusunda ortak bir dil oluturmak

amac ile bir standart tolerans sistemi dzenlenmitir. (ISO/R 286). Bu sistemde;

ncekilere ek olarak, referans olarak kullanlan bir Nominal Boyut tanmlanmtr.

Nominal boyut, para iin gerekli boyuta yakn olan yuvarlak bir deerdir. Bu deer

esas alnarak grafik gsterimde 0-izgisi (sfr izgisi) tanmlanmtr.

T = st Limit - Alt Limit = dmax - dmin

T = st Sapma - Alt Sapma = A - Aa

dmax = d + st Sapma = d + A

dmin = d + Alt Sapma = d + Aa

Tolerans (T)

Nom

inalboyut

dm

ax

st

lim

it

-

+d

min

Alt lim

it

0+ izgisi

Aa Alt sapma

A st sapma

ISO (International Standards Organisation) Tolerans Sistemi:

ISO tolerans sistemi, tolerans bandnn genilii (Tolerans) ve bu bandn sfr izgisine gre konumu iin dzenleme getirir. Bu ikisinin bilinmesi parann o boyutunun tolerans durumunun bilinmesi iin yeterli olur.

Tolerans (Tolerans bandnn genilii) parann byklne (nominal boyutuna) ve imalat kalitesine baldr. ISO sisteminde 18 kalite sz konusudur. Bunlar 01, 0, 1, 2, 3,., 15, 16 eklinde saylarla gsterilir. Ayn bir nominal boyut iin 01 kalitesi en dar, 16 kalitesi en geni tolerans demektir. Belirli ap (boyut) aralklarna karlk gelen ve kaliteye de bal olan toleranslara temel toleranslar denir ve IT01, IT3, IT 15 gibi gsterilir.

I T 12

(ISO Tolerans Kalite Numaras)

Temel Tolerans T= k . i

ISO (International Standards Organisation) Tolerans Sistemi:

i temel tolerans birimi dir ve IT5 . IT16 iin

bants ile hesaplanr.

D, nominal boyutun alt ve stndeki boyut (ap) snrlarnn geometrik ortalamasdr.

rnek olarak 60 nominal ap iin Da=50, D=80 tr. (Bkz. Tolerans Cetveli)->

k kalite kademe katsays dr. rnein IT5 iin 7, IT8 iin 25, IT10 iin 100 dr. IT01 den IT4 e kadar zel bir

dzenleme yaplmtr.

mmD001,0D45,0mi 3

a DDD

Temel toleranslar ve standart ap kademeleri

Tolerans bandnn 0-izgisine gre konumu (Delikler)

+A

BC

GH JS

J KM

Y Z ZA

ZB

0+ izgisi

Tolerans bandnn 0-izgisine gre konumu (Miller)

+

ab

c

g hjs j

k

m

yz

zazb

0+ izgisi

rnekler:

55r6

r: d boyut

6. kalite

55 mm anma ap

(Nominal boyut)

Temel tolerans: 19 m(Kalite ve apa bal) 0+ izgisi

A=

60m

Aa=

41m

+

rnekler:

60G7

G: i boyut

7. kalite

60 mm anma ap(Nominal boyut)

Temel tolerans: 30 m(Kalite ve apa bal) 0+ izgisi

A=

40m

Aa=

10m

+

rnekler

90P7

P: i boyut

7. kalite

90 mm anma ap(Nominal boyut)

Temel tolerans: 35 m(Kalite ve apa bal)

0+ izgisi

A=

-24m

Aa=

-59m

+

Tolerans tablosu rnei

Makina Elemanlar I

Gemeler:

Silindirik bir parann silindirik bir delie taklmas ile oluan

gemede, eer paralarn mutlak lleri biliniyor ise

teorik olarak iki farkl durumdan biri sz konusu olabilir.

Ya boluk ya da sklk.

Gemeler

Gerekte ise belirli toleranslar verilerek yaplm paralardan herhangi ikisinin alnarak eletirilmesi sz konusu olduunda nceden sklk ya da boluk oluup olumayaca konusunda kesin bir ey sylenemeyebilir.

Paralardaki form sapmalar ve yzey przleri de dikkate alnrsa olay daha karmak hale gelir.

Yalnz boyut toleranslar dikkate alnsa bile drt farkl durum ortaya kabilir.

Durum 1

%100 SIKI GEME

0+ izgisi

+ mil

DELKMin

imum

sk

lk

Maks

imum

sk

lk

Durum 2

ounlukla sk geme

0+ izgisi

+

mil

DELK

Maksimum boluk

Maks

.s

klk

Durum 3

ounlukla boluklu geme

0+ izgisi

+

mil

DELK

Maksimum sklk

Maks

.bol

uk

Durum 4

%100 Boluklu geme

0+ izgisi

+

mil

DELK

Min

imum

bol

uk

Maks

imum

bol

uk

Gemeler

1 endisini mil, 2 endisini delik iin kullanalm. Paralarn boyutlarnn

tolerans band iinde normal dalma benzer bir dalm gsterdii

varsaylrsa aadaki gibi tolerans ifti iin bir ortalama sklk deeri

tanmlanabilir.

Normal dalm varsaym ile yaplacak eletirmeler sonucunda m civarnda ylma

olur.

Bantlar

Minimum sklk min= Aa1 A2= m

Maksimum sklk max= A1 Aa2= m +

Ortalama sklk m =

2

21 TT

2

21 TT

2

maxmin

2

AAAA 2a211am

Geme Durumlar (Normal Dalm)

olmak zere

SklkBoluk

maks

m

min

'maks

'min

Tg

%100 aral%99 aral

2

2

2

1g TTT

2

Tgm

'

min

2

Tgm

'

max

eitli gemeler

Pres geme (H7z8, H7x7,Z8h6)

Sk geme (N7h6,H7n6)

akma geme (M7h6, H7m6)

Tutuk geme (K7h6, H7k6, H6k5)

Srme geme(JS7h6,H7js6,J7h6)

Kaygan geme (H7h6, H8h7)

Zor hareketli geme (G7h6, H7h6)

Hareketli (dner) geme (F7h6, H7f6)

Kolay hareketli geme (E8h7, H8e7)

Geni hareketli geme (D9h6,H9d7,H9d8)

Hesap esaslarSrtnme ile iletilebilecek moment

Makina Elemanlar I

G (P)

Devir says (d/dak)

Dndrme momenti

Md=9550(P/n)

Srtnme ile iletilmesi

gereken moment

Ms=k.Md

Gerekli yzey

basnc (p)

Gerekli ap fark

(d)

Bu ap farkn

salayacak tolerans

???2

dpbdMS

A FNFS

k: Moment iletimindeki emniyet

k=1,2...2...2,5

Montaj iin gerekli kuvvetBoyuna pres geme

Makina Elemanlar I

pbdFe

A FN

Montaj iin gerekli scaklkEnine pres geme

Makina Elemanlar I

ap bydke ve sklk arttka boyuna pres geme ile montaj

sakncalar dourur. Bu gibi hallerde gbei stmak veya mili

soutmak gibi tedbirlere bavurulur.

Lineer sl genleme

denklemi

tgerekli=tevre +.d

Umaks+ UM0

Lineer sl

genleme

katsays d/1000

Kaln cidarl borular

Makina Elemanlar I

Kabuller:

1. Deformasyonlar elastik ve gerilmeler akma snr iinde

2. Malzemeler Hooke kanununa uygun

3. Eksenden geen dzlemlerle alnan kesitler, deformasyondan

sonra da dzlemsel kalrlar, daireler de bu durumunu muhafaza

ederler.

4. Mil ekseni istikametinde uzamalar ayn, gerilme sabit.

d=M+G

Kaln cidarl borular

Makina Elemanlar I

Yzeyler arasnda p basncn oluturmak iin

gerekli skln deeriMGdU

Mil ve gbek ayn malzemeden yaplmsa EM=EG ve G=M

M

M

M

M

G

G

G

G Q

Q

E

dp

Q

Q

E

dpd

2

2

2

2

1

1

1

1En genel hal

2

2

2

2

1

1

1

1

M

M

G

G

Q

Q

Q

Q

E

dpd

Popler hal: i dolu mil (QM=0) ve ayn malzeme

)Q(E

dpd

G

21

2

Gd

GxGx

Gd

Gd

dQ,

d

dQ

d

dQ,

d

dQ MxMx

MiM

Yzey przllnn etkisi

Makina Elemanlar I

Geme sonucunda yzeyde oluan basncn sonucu

olarak yzey przlerinde bir miktar dzleme

(ezilme)olacaktr. Bu durum bir miktar sklk kaybna

neden olur.

Sklk kayb U (G) ile gsterilirse

)R,R,(GU zGzM 40402

Bu durumda yzeyler arasndaki gerek

sklk

GUUUdS gerek

Rz deerleri eitli ileme halleri iin

ilgili literatrde yer almaktadr

Konstrktif tavsiyeler

Makina Elemanlar I

Kenar ksmda

byk basn

Konstrktif tavsiyelerKenarda basn artn nlemek iin tavsiyeler

Makina Elemanlar I

KONK GEMELER

Makina Elemanlar I

Konik gemeler

Makina Elemanlar I

yi bir merkezleme

salar

Byk glerin

aktarmna uygun

Kendi kendine yardm

prensibi sz konusudur

Belli tedbirler alnrsa

sklmesi ok kolay

Konik kovanlar

Makina Elemanlar I

Montaj ve demontajMekanik akma takmlar

Makina Elemanlar I

Montaj ve demontajMekanik - ektirmeler

Makina Elemanlar I

MontajIs yardm ile montaj

Makina Elemanlar I

MontajBasnl ya metodu

Makina Elemanlar I

Konik

gemelerde hem

montaj hem

demontaj,

silindirik

gemelerde ise

demontajda

kullanlr.

MontajBasnl ya metodu

Makina Elemanlar I

Silindirik

geme

Konik

geme

MontajBasnl ya metodu Hidrolik somunlar

Makina Elemanlar I

MontajBasnl ya metodu Ya enjektrleri

Makina Elemanlar I

Montaj ve demontaj video

Makina Elemanlar I

Dier kuvvet bal Mil-

Gbek balantlar

Makina Elemanlar I

Skma gemeler

Makina Elemanlar I

Skma geme

uygulamalarn

n prensibi

Bu balantlar, ya ok paral

veya yarkl olarak tasarlanmak

zorundadr. Aksi halde, gbei

mil zerinde skmak mmkn

olmaz.

Skma gemeler

Makina Elemanlar I

Bir kasnan

Skma geme

balants

P [kW]; n[d/dak]

]dak/d[n

]kW[p]Nm[Md 9550

dS MkM

Skma geme balantsnn

srtnme ile iletebilecei moment

dFM NS nN FiF

Uygulama k deeri

Sakin veya az darbeli 1,25

Orta darbeli 1,5

Kuvvetli darbeli 2

Cvata says

Skma gemeler

Makina Elemanlar I

Bir alter

balants

dFdFlFM NSd

NNSn lFlFi

Moment dengesi

Statik halde st veya alt

yarnn dengesi

Bilezik yay halkalar(rdinger Halkalar)

Makina Elemanlar I

Germe halkas

Makina Elemanlar I

letilebilecek momenti hesaplamak

genelde mmkn olmaz, imalatlarn

verdii deerler kullanlmaldr.

Germe diski

Makina Elemanlar I

Germe disklerinin bir dili

arkn mile

balanmasnda kullanl

Germe disklerinin bir V-

kay kasnann mile

balanmasnda kullanl

Hidrolik gmlek

Makina Elemanlar I

Ya basncnn mil-gbek balantsnda

kullanlmas

Montaj ncesi (basn

yok)

Montaj sonras (basn

var)

Oyuk kamalar

Makina Elemanlar I

dFM NS

)tan(tanFF n 2

Yzeylerin

zorlanmas

emGSN

GM plbd

M

lb

Fpp

ekil bal Mil-Gbek

balantlar

Makina Elemanlar I

Yuval kamalar

Makina Elemanlar I

Ksmen ekil, ksmen de kuvvet ba ile moment aktarlr.

Momentin 1/3 nn srtnme ile iletildii kabul edilir.

Federler (Uygu kamas)

Makina Elemanlar I

En yaygn kullanlan mil-

gbek balantlar

arasndadr. ok deiik

formlarda olabilir.


Makina Elemanlar I

Federlerin kesiti mil apna baldr ve tamamen

standarttr. Federler uygulamaya gre deiik ekillerde

de olabilirler.


Makina Elemanlar I

Standart boyutlar ve ilgili byklkler.


Makina Elemanlar I

Federlerin hesaba esas olan

byklkleri sadece

uzunluudur.

Malzeme olarak ekme

dayanm 500...600 MPa olan

elikler kullanlr.

Federin

kesilmesi

emkd

klbd

M

2Gbein ezilmesi

emGd

G pltd

Mp

2

2

emMd

M pltd

Mp

1

2

Milin ezilmesi

Elde edilen 3 farkl

uzunluktan byk olanna

gre uzunluk seilir.

FederlerYuva almas (Gbek)

Makina Elemanlar I

FederlerYuva almas (Mil)

Makina Elemanlar I

Teetsel kamalar

Makina Elemanlar I

Yn ve bykl deien momentlerin sz konusu olduu

yerlerde tercih edilirler. Kamalarn eksenel ynde aklmas ile

teetsel ynde bir n gerilme elde edilmi olur.

Yarmay kama (Woodruff kamas)

Makina Elemanlar I

Nispeten kk momentlerin aktarlmasnda kullanlrlar. n

gerilme istenen yerlerde kullanlacaksa kama yuvasnn eimli

almas gerekir. Yuva derin olduundan entik faktr byktr.

Bu nedenle daha ziyade mil ularna taklrlar.

Hesab federlerle ayndr.

Profilli (kamal) miller

Makina Elemanlar I

Kamalarda olduu gibi bir blgeye ylm zorlanma yoktur. evre kuvveti

ok sayda yzeyden iletildii iin gbek genilii azaltlabilir. Standart

elemanlardr. Mil apna gre profillerin ekli, adedi ve byklkleri bellidir.

Sadece uzunluun hesab gerekir.

Kamal mil imalat

Makina Elemanlar I

Kamal gbek imalat

Makina Elemanlar I

Pimler ve Pernolar

Tespit, mafsallama ve merkezleme amac ile

kullanlan genellikle silindirik makina

elemanlardr.

Uygulamalar

Mafsal balantlar

Yaylarn tespiti

Mil-gbek balantlarnda

Makina Elemanlar I

Pim eitleriSilindirik pimler

Makina Elemanlar I

Montaj durumuna

gre serbest veya

sk geme olabilirler.

Pim eitleriKonik pimler

Makina Elemanlar I

Pim eitlerii bo ve spiral pimler

Makina Elemanlar I

Pim eitlerientikli pimler

Makina Elemanlar I

Hesap esaslarRadyal pimler

Makina Elemanlar I

Tavsiye edilen deerler:

d/D = 0,2 . . . 0,3

elik gbek iin DN/D2

Dkme demir gbek iin

DN/D2,5

Ara yzeye etkiyen

teetsel kuvvet D

MF dt

Pim

kesiti4

2dAp

p

tp

A

F

Pimin

kesilmesi)tD(dt

Mp dG

Pimin ezilmesi

2

6

Dd

Mp dmaksM

Gbein ezilmesi

Hesap esaslarEksenel pimler

Makina Elemanlar I


d/D = 0,13 . . . 0,2

Pimin eksenel uzunluu: l=(1...1,5).D

Ara yzeye etkiyen

teetsel kuvvet 2/D

MF dt

Pimin projeksiyon

alanldAp

p

tp

A

F

Pimin

kesilmesi

Ddl

Mp dM,G

4

Pim ve gbein ezilmesi

Hesap esaslar*Eksenel pimler

Makina Elemanlar I


t/d = 4 . . .5

Eilme momenti hFMe

Mukavemet

momenti 6

2tdWe

2

4

d

Fp

Pimin

kesilmesi

2

62

td

)/th(Fpe

Eilme

momentinden dolay

pimin ezilmesi

td

Fpp

Pimin

ezilmesitd

)t/h(Fppp pemaks

64

Pernolar*

Mafsallama amac ile kullanlan silindirik makina

elemanlardr.

Makina Elemanlar I

Pernolar*Hesap esaslar

Makina Elemanlar I

db

FpG

12Gbekteki ezilme

db

FpP

Pernodaki ezilme

42

2d

Fp

Pernonun kesilmesi

e

makse

peW

M

Pernonun

eilmesi

PernolarEksenel tespit

Makina Elemanlar I

Documents

mil_gobek bağlantıları