MIŠLJENJE...Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, 81000 Podgorica, Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 1A/2 Broj: 222/16 godine Podgorica, 30.06.2016. godine DĐ/DĐ Na osnovu

Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, 81000 Podgorica, Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 1A/2

Broj: 222/16 godine

Podgorica, 30.06.2016. godine

DĐ/DĐ

Na osnovu osnovu člana 41 Zakona o Zaštitniku ljudskih prava i sloboda Crne Gore ("Službeni

list CG", br. 42/2011 i 32/2014), nakon postupanja po sopstvenoj inicijativi Zaštitnik ljudskih

prava i sloboda Crne Gore daje sljedeće

MIŠLJENJE

UVOD I

Postupajući po sopstvenoj inicijativi Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore je

08.03.2016.godine inicirao predmetni postupak na osnovu medijskih izvještaja o zloupotrebi

štićenika JU Zavoda „Komanski most“ u političke svrhe. Naime, mediji u Crnoj Gori su

05.03.2016 godine prenijeli izjavu poslanice DF B.B, u kojem poziva tužilaštvo da ispita način

na koji su se štićenici Zavoda našli u biračkom spisku, obzirom da im je oduzeta poslovna

sposobnost i ne mogu se nalaziti u istom, te samim tim ne mogu koristiti aktivno biračko

pravo.

U odnosu na cilj inicijative, Zaštitnik nalazi da je postupak bilo nužno sprovesti iz najmanje

dva razloga, od kojih se jedan tiče zaštite od eventualnih zloupotreba u narednim izbornim

procesima, a drugi je vezan za eventualne zloupotrebe štićenika Zavoda, odnosno njihove

podređene pozicije u odnosu na lica koja su mogla izvršiti zloupotrebu u izbornom procesu

glasajući u njihovo ime, odnosno umjesto njih uz njihova lična dokumenta.

Kabinet Zaštitnika

+382 20 225 395

Centrala +382 20 225 395

Fax: +382 20 241 642

E-mail: [email protected]

www.ombudsman.co.me


2

ISPITNI POSTUPAK I UTVRĐENE ČINJENICE II

Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore je pokrenuo ispitni postupak na način što je

odmah nakon pokretanja postupka preko svojih ovlašćenih službenika izvršio posjetu JU

Zavod „Komanski most“ radi pribavljanja potrebne dokumentacije i utvrđivanja činjeničnog

stanja na licu mjesta. Tom prilikom ustanovljeno je da je prema službenoj evidenciji Zavoda u

ovu instituciju na dan 31.12.2015. godine bilo smješteno ukupno 112 lica, te da je na dan

posjete (08.03.2016.godine) ovaj broj ostao nepromijenjen. Svi štićenici u ovoj ustanovi su

potpuno lišeni poslovne sposobnosti odlukama osnovnih sudova u vanparničnom postupku

koji se vodio tim povodom i nalaze se pod privremenim starateljstvom, koje vrše predstavnici

organa starateljstva, odnosno centara za socijalni rad ili lica u srodstvu sa štićenicima. Svi

dosijei štićenika ove ustanove sadrže odluku suda o potpunom oduzimanju poslovne

sposobnosti.

Prema dostupnim podacima 88 štićenika Zavoda posjedovalo je ličnu kartu, dok je postupak

za lica koja nemaju ovu ličnu ispravu bio u toku. Prema kazivanju predstavnika Zavoda, u

najvećem broju slučajeva službenici nadležnog državnog organa – Ministarstva unutrašnjih

poslova Crne Gore (MUP) dolaskom u ovu ustanovu uzimali su biometrijske podatke štićenika,

obzirom da su oni takvog psihofizičkog stanja koje im bitno otežava ili onemogućava redovnu

proceduru dobijanja dokumenata u nadležnoj područnoj jedinici MUP-a.

Službenicima Zaštitnika je pokazan zaključani sef u kojemu se čuvaju lične karte štićenika, a

koji je pod kontrolom socijalnog radnika zaposlenog u ovoj ustanovi, tako da bez njegovog

znanja i/ili ovlašćenja u skladu sa zakonom, niko nije u mogućnosti da ih koristiti ili

zloupotrijebi. Ovo jer se lične isprave koriste isključivo za lične potrebe štićenika (odlazak u

drugu zemlju, izdavanje lijeka uz ličnu kartu, korišćenje telefonske kartice i sl). Prema

dostavljenim evidencijama od ukupno 88 štićenika koji posjeduju identifikacione isprave, njih

87 ima ličnu kartu, a jedno lice koje je strani državljanin posjeduje putnu ispravu zemlje

porijekla. Od navedenog broja ličnih isprava izdatih u Crnoj Gori, shodno preporuci Komiteta

za prevenciju torture Savjeta Evrope (CPT) za 73 korisnika isprave su izdate uz podršku i

saradnju ustanove, dok je 15 štićenika već imalo lični dokument prilikom prijema u ustanovu.

Ovu inicijativa je sprovedena upravo na zahtjev međunarodnih organizacija koje

posjedovanje ličnih isprava temelje na ustavnom i ljudskom pravu štićenika, kao jednoj od

pretpostavki dostojanstvenih uslova života, kako je naglašeno od strane predstavnika Zavoda.

U odnosu na sadašnje korisnike usluga, odnosno štićenike Zavoda utvrđeno je da se lična

isprava za tri lica nalazi kod njihovih najbližih srodnika, koji su poimenično navedeni u spisku

sačinjenom prilikom uvida na licu mjesta, dok se za jedno lice u trenutku uvida lična isprava

još uvijek nalazila kod državnog organa koji je izdao (nije bila podignuta).


3

Takođe, uprava Zavoda je kao primjer svoje ažurnosti navela podatak da je tokom

2014.godine došla u posjed informacije da je jedan broj štićenika upisan u birački spisak,

nakon čega je ustanova promptno reagovala i aktom broj 04-949 od 21.08.2014.godine

zatražila brisanje ovih lica iz evidencije birača koju je u to vrijeme vodio Sekretarijat za lokalnu

samoupravu Glavnog grada - Podgorica.

Nakon sprovođenja procedure u samom Zavodu, službenici Zaštitnika su izvršili poređenje sa

dobijenim podacima i onima koji su vidu baze podataka bili dostupni na posebnom portalu, a

uz pomoć ličnih identifikacionih podataka štićenika koji su im bili na raspolaganju. U ovim

okolnostima službenici Zaštitnika su registrovali 46 takvih lica, uz napomenu da nije vršena

dodatna/naknadna provjera ažuriranja navedenog portala, čija je inovirana verzija zvanično

predstavljena javnosti na pres konferenciji MUP-a održanoj 24.03.2016.godine.

U postupku pribavljanja relevantnih podataka Zaštitnik se obratio jedinci lokalne samouprave

u Glavnom gradu, nakon čega je aktom br.06-032/16-1252 od 17.03.2016 godine Instituciji

dostavljeno izjašnjenje Sekretarijata za lokalnu samoupravu Glavnog grada Podgorica, u

kojem se navodi da isti nije nadležan za vođenje biračkog spiska Glavnog grada počev od 01.

novembra 2014 godine, zbog čega nijesu bili u mogućnosti da „dostave tražene podatke o

upisu, promjenama i brisanju iz biračkog spiska štićenika JU Zavoda „Komanski most“ bez

prethodno poznatih podataka o mjesecu i godini u kojoj su upis, promjene ili brisanje izvršeni“.

Prema dostavljenom izjašnjenju ovog organa, navedeni podaci mogu se utvrditi u

elektronskoj formi biračkog spiska koju vodi Ministarstvo unutrašnjih poslova u skladu sa

važećim zakonom o biračkom spisku. Ministarstvo unutrašnjih poslova je preuzelo

elektronsku formu biračkog spiska od Sekretarijata za lokalnu samoupravu, ali ne i upravne

akte na osnovu kojih je vršen upis, te promjene i brisanje iz biračkog spiska, što je materijal

arhiviran u arhivskom depou Glavnog grada Podgorica i nalazi se u ogromnoj dokumentaciji,

koju nije moguće provjeriti u kratkom roku (prema ovom organu to je broj od oko 50.000

upravnih akata godišnje). U aktu se dalje naglašava zakonom utvrđena obaveza da su nadležni

državni organi koji su donosili rješenja o lišenju poslovne sposobnosti bili dužni da ih dostave

ovom organu.

Ministarstvo rada i socijalnog staranja Vlade Crne Gore, u aktu djelovodnog broja 023-

199/16/1 od 07.03.2016 godine, konstatovalo je da njihovi organi i organi nad kojima oni vrše

nadzor (JU Zavod „Komanski most“ i centri za socijalni rad), ne vode evidencije o biračkim

spiskovima, niti imaju uvid o građanima Crne Gore koji su upisani u birački spisak.

Nakon obraćanja Zaštitinka aktom broj 014/16-2398/1 od 05.05.2016 godine, MUP je

dostavio je izjašnjenje u kojem se u najkraćem navodi da je sa spiska svih štićenika koji im je


4

dostavljen 6 lica upisano u birački spisak, dok je sa istog spiska 48 lica brisano iz biračkog

spiska na osnovu rješenja suda po kome im se potpuno oduzima poslovna sposobnost.

Institucija se u dva navrata (zahtjevom od 16.03.2016.godine i urgencijom od

22.04.2016.godine) obratila Državnoj izbornoj komisiji, koja je aktom br.141/3 od 17.05.2016

godine, dostavila izjašnjenje u kojem navodi da je na dan 26.04.2016. godine u biračkom

spisku Crne Gore od 107 lica sa spiska koji im je dostavila institucija Zaštitnika, a koja imaju

crnogorsko državljanstvo i koja su smještena u JU Zavod „Komanski most“, šest lica upisano

u birački spisak i to dva lica iz Glavnog grada Podgorica, dva lica iz opštine Nikšić i po jedno

lice iz opštine Pljevlja i opštine Ulcinj.

Takođe se navodi da se dokumentacija sa spiskovima lica koji su glasali na izborima 2012,

2013 i 2014 ne nalazi kod Državne izborne komisije, već kod opštinskih izbornih komisija od

kojih se očekuje da dostave podatke da li su navedena lica bila upisana u birački spisak i da li

su glasali, „nakon čega će Zaštitniku biti dostavljena povratna informacija“. Međutim, kako je

od vremena dostavljanja akta Državne izborne komisije (18.05.2016.godine) proteklo preko

30 dana, Zaštitnik nalazi da je u ovom mišljenju dužan iznijeti osnovne činjenice i nepravilnosti

koje su utvrđene u dosadašnjoj fazi rada na predmetu, kako bi se preduprijedile moguće

negativne konsekvence i održalo povjerenje u izborni proces, kao važan segment u

ostvarivanju aktivnog i pasivnog biračkog prava kao ljudskog prava.

U vezi sa prednjim Zaštitnik je ostvario uvid u rješenja o potpunom lišenju poslovne

sposobnosti za sve štićenike Zavoda, a posebno za one koji su prema dostupnim

informacijama brisani sa spiska nakon pokretanja ovog postupka. Ukoliko se kao referentni

podaci uzmu oni do kojih je Zaštitnik došao kontrolom na web portalu sredinom marta

(11.mart) 2016.godine, onda se radi o broju od ukupno 46 lica, što je manje od broja brisanih

birača koji je podatak Zaštitniku proslijedilo resorno Ministarstvo, a razlog se može tražiti u

različitom vremenskom periodu uzetom kao polazni datum za dostavljanje podataka (dan

podnošenja zahjteva za izjašnjenjem). U svakom slučaju ove razlike su neznatne, a sa

stanovišta ovog predmeta vrijeme donošenja rješenja o proglašenju nekog lica potpuno

lišenim poslovne sposobnosti i vrijeme brisanja iz biračkog spiska od značaja su za ocjenu da

li su nadležni organi sa dostavom ovih akata reagovali blagovremeno i nakon pravosnažnosti

sudske odluke u vanparničnom postupku rješenja dostavjali nadležnim organima državne

uprave (matični registri, centri za socijalni rad). Konačno, sva lica koja su brisana sa biračkog

spiska u periodu od pokretanja ispitnog postupka do 18.05.2016.godine (mart – maj,

2016.godine) posjedovala su identifikacionu ispravu, odnosno ličnu kartu. Međutim, tokom

ispitnog postupka Zaštitnik nije mogao utvrditi da li su ova lica zloupotrijebljena u bilo kojem

izbornom procesu u posljednjih nekoliko godina.

Takođe, kada je riječ o rješenjima kojima su se štićenici Zavoda proglašavali potpuno lišenim

poslovne sposobnosti, a vezano za one koji su konstatovani u biračkom spisku na dan


5

pokretanja ispitnog postupka, bez obzira na status u vrijeme dostavljanja informacija

nadležnih organa, treba istaći da najstarije rješenje datira iz 1996. godine (za dva lica), a

najskorije iz 2015.godine.

U pogledu mjesne nadležnosti sudova koji su donosili rješenja o potpunom lišavanju poslovne

sposobnosti utvrđeno je da je u ovim postupcima postupalo više osnovnih sudova u Crnoj

Gori, zavisno od prebivališta štićenika. Isto tako, po pitanju određivanja i vršenja starateljstva

nad licima lišenim poslovne sposobnosti postupalo je više organa, pri čemu se to primarno

odnosi na mjesno nadležne centre za socijalni rad.

RELEVANTNO PRAVO III

Ustav Crne Gore ("Službeni list Crne Gore", br. 1/07, 38/13)

Član 45

Pravo da bira i da bude biran ima državljanin Crne Gore koji je navršio 18 godina života i ima

najmanje dvije godine prebivališta u Crnoj Gori.

Biračko pravo se ostvaruje na izborima.

Biračko pravo je opšte i jednako.

Izbori su slobodni i neposredni, a glasanje je tajno.

UN Konvencija o pravima lica sa invaliditetom

Član 12.

Jednakost pred zakonom

1. Države potpisnice ponovo potvrđuju da lica sa invaliditetom imaju pravo svuda na priznanje

pravne i poslovne sposobnosti.

2. Države potpisnice prihvaćaju da lica sa invaliditetom u svim područjima života uživaju

pravnu i poslovnu sposobnost ravnopravno s drugim licima.

3. Države potpisnice će preduzeti odgovarajuće mjere da licima sa invaliditetom osiguraju

potrebnu pomoć za ostvarivanje njihove pravne i poslovne sposobnosti.


6

4. Države potpisnice osiguravaju da sve mjere koje se odnose na uživanje pravne i poslovne

sposobnosti predviđaju odgovarajuće i djelotvorne mehanizme zaštite koji će sprječavati

zloupotrebu, u skladu s odredbama međunarodnog prava o ljudskim pravima. Ti mehanizmi

zaštite će osigurati da mjere koje se odnose na uživanje pravne i poslovne sposobnosti

poštuju prava, volju i sklonosti te lica, da se isključi sukob interesa i zloupotreba uticaja, da su

proporcionalne i prilagođene okolnostima u kojima se nalazi ta osoba, da se primjenjuju u

najkraćem mogućem vremenu, te da podliježu redovnoj reviziji nadležnog, nezavisnog i

nepristrasnog tijela vlasti ili sudskog tijela. Mehanizmi zaštite su proporcionalni stepenu u

kome takve mjere utiču na prava i interese lica.

5. U skladu sa odredbama ovog člana, države potpisnice preduzeće odgovarajuće i

djelotvorne mjere kako bi osigurale jednako pravo licima sa invaliditetom da posjeduju ili

nasljeđuju imovinu, da kontrolišu svoje finansijske poslove i imaju jednak pristup bankovnim

kreditima, hipotekama i drugim oblicima financijskog kreditiranja; te će osigurati da licima sa

invaliditetom ne bude proizvoljno oduzeta imovina.

Član 29

Učešće u političkom i javnom životu

Države potpisnice garantuju licima sa invaliditetom njihova politička prava i mogućnost

njihovog uživanja na ravnopravnoj osnovi sa drugim licima, te se obavezuju:

(a) osigurati da lica sa invaliditetom mogu djelotvorno i u potpunosti učestvovati u političkom

i javnom životu, na ravnopravnoj osnovi s drugim licima, direktno ili putem slobodno

izabranih predstavnika, uključujući i pravo i mogućnost da glasaju i budu birane, između

ostalog, kroz:

(i) osiguravanje da glasačke procedure, prostori i materijali za glasanje budu odgovarajući,

pristupačni i jednostavni za razumijevanje i upotrebu;

(ii) zaštitu prava osoba s invaliditetom na tajno glasanje na izborima i javnim referendumima,

bez zastrašivanja, te mogućnost da se kandiuju na izborima i da vrše dužnost i obavljaju sve

javne funkcije na svim nivoima vlasti, olakšavajući korišćenje podržavajućih i novih

tehnologija gdje je to primjereno;

(iii) garantovanje izražavanja slobodne volje osoba sa invaliditetom kao glasača, i radi toga,

kad je potrebno, na njihov zahtjev, omogućavanje da im osoba koju oni odaberu pomaže u

glasanju.


7

Prvi protokol uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda

Član 3.

Pravo na slobodne izbore

Visoke strane ugovornice se obavezuju da u primjerenim vremenskim razmacima održavaju

slobodne izbore sa tajnim glasanjem, pod uslovima koji osiguravaju slobodno izražavanje

mišljenja naroda pri izboru zakonodavnih tijela.

Zakona o izboru odbornika i poslanika ("Službeni list Republike Crne Gore", br. 004/98, 5/98,

17/98, 14/00, 18/00, Službeni list Crne Gore", br. 46/11, 14/14, 47/14, 12/16)

Član 11

Pravo da bira i da bude biran za poslanika ima birač koji je navršio 18 godina života, koji je

poslovno sposoban i koji ima prebivalište u Crnoj Gori najmanje dvije godine prije dana

održavanja izbora.

Pravo da bira i da bude biran za odbornika ima birač koji je navršio 18 godina života, koji je

poslovno sposoban, koji ima prebivalište u Crnoj Gori najmanje dvije godine i koji ima

prebivalište u opštini, odnosno gradskoj opštini, kao izbornoj jedinici, najmanje šest mjeseci

prije dana održavanja izbora.

Zakon o biračom spisku (Sl.list CG br.10/14 i 20/15)

Član 3

Birački spisak vodi Ministrstvo nadležno za unutrašnje poslove

Član 12, stav 5

Organi koji u okviru svoje nadležnosti vode službene evidencije o građanima dužni su da

Ministarstvu u elektronskoj formi dostave podatke koji utiču na tačnost i ažurnost vođenja

biračkog spiska u roku od sedam dana od nastalih promjena.

Član 17, stav 1


8

Ministarstvo je dužno da u roku od 48 sati od dana raspisivanja izbora, javno objavi u svim

dnevnim listovima koji se izdaju u Crnoj Gori i na internet stranici numerički tabelarni prikaz

podataka o promjenama nastalim u biračkom spisku u cjelini i po jedinicama lokalne

samouprave u odnosu na birački spisak po kome su održani prethodni izbori na državnom

nivou , s tim da prikaz mora sadržati podatke o biračima koji su stekli biračko pravo i osnov

sticanja tog prava kao i podatke o licima koja su izgubila biračko pravo kao i osnov gubitka tog

prava.

Zakon o vanparničnom postupku (Sl.list C.G br.27/06 I 73/10 i 25/15)

Član 43

Pravosnažno rješenje o oduzimanju, odnosno o vraćanju poslovne sposobnosti, sud će

dostaviti organu nadležnom za vođenje matičnih registara radi upisa u matični registar

rođenih, organu koji vodi katastar nepokretnosti, ako lice na koje se rješenje odnosi ima

nepokretnost, kao i organu starateljstva.

ZAKLJUČNA OCJENA IV

Zaštitnik ljudskih prava i sloboda je smjer svog istraživanja usmjerio na više državnih organa i

njihovog djelovanja radi dobijanja adekvatnih odgovora u cilju sprečavanja budućih

zloupotreba, provjere postojećeg stanja i utvrđivanja građansko pravnog statusa štićenika

ustanove, te eventualne povrede prava ovih lica.

Na osnovu pribavljene dokumentacije Zaštitnik je utvrdio da je 112 štićenika lišeno poslovne

sposobnosti u vanparničnom postupku odlukama suda i nalaze se pod privremenim

starateljstvom. Isto tako, najveći broj štićenika posjeduje lične isprave (za ostala lica postupak

u toku) koje se čuvaju kod socijalnog radnika i ne mogu biti korišćene, osim za lične potrebe

štićenika (odlazak van Crne Gore,izdavanje ljekova, korišćenje telefonske kartice itd).

Na osnovu činjenica i podataka dobijenih od Ministarstva unutrašnjih poslova i Državne

izborne komisije 6 (šest) štićenika Zavoda je upisano u birački spisak, a 48 (četrdeset osam)

lica je brisano iz biračkog spiska na osnovu rješenja suda po kome im se oduzima poslovna

sposobnost. U odnosu na podatke do kojih je došao Zaštitnik za period mart-maj, 2016.godine

ovaj broj iznosi 46 štićenika.

Crnogorsko izborno zakonodavstvo (član 11, Zakona o izboru odbornika i poslanika) isključuje

biračko pravo za lica koja su lišena poslovne sposbnosti, pri tome ne praveći razliku da li se

radi o licima koja su djelimično ili potpuno lišena poslovne sposobnosti. U tematskom


9

izvještaju Komesara za ljudska prava Savjeta Evrope1 osporava se ovakav pristup i naglašava

potreba preispitivanja akata i procedura kojima se automatski lišavaju čitavog spektra

ljudskih prava lica sa invaliditetom ove vrste. U tom smislu preporuka koja je data u ovom

izvještaju ide za tim da se ukinu mehanizmi potpunog lišenja poslovne sposobnosti i potpunog

stavljanja pod starateljstvo. Jedna od preporuka se odnosi i na ostvarivanje prava na slobodu

izbora, kao i razvijanje alternativa za tzv. potpomognuto donošenje odluka. Međutim,

dosadašnja praksa ukazivala je da su se u većini Centralno i Istočno Evropskih država ova lica

lišavala prava na izbore, dok je u drugim evropskim zemljama, zavisno od stepena ograničenja

ovim licima bilo donekle omogućeno učešće na izborima. U pojedinim državama Evrope takav

restriktivni pristup nije uveden (Švedska, Irska, Italija, Austrija).

U skladu sa tim je i praksa Evropskog suda za ljudska prava, koji je u pojedinim slučajevima

nalazio povredu biračkog prava u restriktivnim situacijama, na način što je sprječavanje upisa

u birački spisak licima ograničene poslovne sposobnosti ocijenio povredom člana 3, Protokola

broj 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda2. Jedan od

opredjeljujućih faktora za ovakvu odluku Suda bila je činjenica da je podnosilac predstavke

izgubio pravo da bira kao rezultat podvođenja pod automatsku blanketnu normu u uslovima

djelimičnog starteljstva nad njim (stav 43 navedene odluke).

Evropski sud stoga zaključuje da se neselektivno ukidanje prava glasa, bez individualizovane

sudske ocjene i isključivo na osnovu činjenice o samom postojanju mentalnog invaliditeta koji

zahtijeva djelimično starateljstvo, ne može smatrati u skladu sa legitimnim osnovom za

ograničavanje prava glasa kao standardom Konvencije (stav 44).3

No, u pravnoj i faktičkoj situaciji u kojoj se nalaze štićenici Zavoda bilo je neophodno utvrditi

činjenice u postojećem pravnom okviru i razloge mogućih zloupotreba koje bi proizilazile iz

njihovog pravnog i faktičkog statusa u biračkom spisku i samoj ustanovi, odnosno društvenoj

zajednici u kojoj ostvaruju svoje vitalne funkcije i prava zasnovana na Ustavu, međunarodnim

ugovorima i nacionalnom zakonodavstvu. Ne ulazeći u eventualne posljedice koje bi

diskriminatorna zakonska norma i situacija koja nije usaglašena sa međunarodnim

standardima imala po štićenike, Zaštitnik nalazi da su oni bez svoje krivice dovedeni u

postojeći položaj.

Isto tako, Zaštitnik polazi od činjenice da se svako punoljetno lice upisuje u birački spisak na

osnovu podataka koji se vode u matičnim evidencijama, dok je upis u birački spisak uslov za

ostvarivanje biračkog prava (čl.2 Zakona o biračkom spisku). Istovremeno, Zakon o izboru

1 Ko može da odlučuje – Pravo na poslovnu sposbnost lica sa intelektualnim i psihosocijalnim invaliditetom, 2013 2 Presuda Alajos Kiss protiv Mađarske od 20.05.2010.godine (postala konačna od 20.08.2010.godine) 3 Vidjeti odluku u predmetu Shtukaturov protiv Rusije od 27.03.2008.godine, stav 95


10

odbornika i poslanika u čl.11 eksplicitno propisuje da „pravo da bira i da bude biran za

poslanika ima birač koji je navršio 18 godina života i koji je poslovno sposoban”.

Imajući u vidu ovu činjenicu, status štićenika Zavoda nesumnjivo ukazuje na prethodnu

obavezu sprovođenja sudskog postupka u kojemu se vrši lišavanje nekog lica poslovne

sposobnosti na predlog: organa starateljstva; bračnog i vanbračnog druga, djeteta, ili roditelja

lica kod koga su se stekli zakonski uslovi za oduzimanje, odnosno ograničenje poslovne

sposobnosti; djeda, babe, brata, sestre, kao i unuka, ako sa tim licem živi u porodičnoj zajednici;

lica kojem se oduzima ili vraća poslovna sposobnost, ako može da shvati značenje i pravne

posljedice ovog predloga (Član 30 Zakona o vanparničnom postupku).

Postupak za oduzimanje i vraćanje poslovne sposobnosti sprovodi sud mjesne nadležnosti na

čijem području lice kome se oduzima ili vraća poslovna sposobnost ima prebivalište, odnosno

boravište. Kad nađe da postoje uslovi za oduzimanje poslovne sposobnosti, sud će licu, prema

kome se postupak vodi, oduzeti potpuno ili djelimično poslovnu sposobnost. Protiv rješenja

o oduzimanju poslovne sposobnosti lice kome je oduzeta poslovna sposobnost može izjaviti

žalbu, bez obzira na svoje duševno stanje. Pravosnažno rješenje o oduzimanju, odnosno o

vraćanju poslovne sposobnosti, sud će dostaviti organu nadležnom za vođenje matičnih

registara radi upisa u matični registar rođenih, organu koji vodi katastar nepokretnosti, ako

lice na koje se rješenje odnosi ima nepokretnost, kao i organu starateljstva.

Iz okolnosti predmeta i nakon uvida u spise predmeta proizilazi činjenica da je većina rješenja

o lišenju poslovne sposobnosti lica za koje je tražena provjera donijeta u period

2010/2013.godina, dok se jedan manji broj odnosi na period prije i posle označenih

kalendarskih godina. Imajući u vidu ovakvu situaciju, nesporno proizilazi da predmetna

rješenja nijesu blagovremeno dostavljanja nadležnim organima koji su po zakonu ovlašćeni

da vode evidencije uključujući i one koje se tiču građansko-pravnog statusa štićenika,

odnosno njihovih prava i obaveza u pravnom poretku, uključujući i biračko pravo ili je pak

kasnila intervencija državnih organa koji vode evidencije, odnosno kojima se dostavljaju

sudske odluke.

Zaštitnik polazi od činjenice da nije dužan utvrđivati odgovornost pojedinih organa, što je

zadatak drugih tijela u državi, već je ovlašćen da utvrdi povrede prava bez obzira na način na

koji su nastale i organ koji ih je počinio. Isto tako, Zaštitnik je ovlašćen da djeluje preventivno

u cilju sprečavanja povreda ljudskih prava i sloboda garantovanih Ustavom i međunarodnim

ugovorima.

S tim u vezi Zaštitnik nalazi da je ovim mišljenjem zaključio postupak u okviru raspoloživih

podataka, uz obavezu da naknadno traži i dobije podatke za čije se pribavljanje obavezala

Državna izborna komisija. Ovo iz prostog razloga što se isti nalaze u posjedu različitih državnih

i organa lokalne samouprave, u čijoj nadležnosti je bilo ili još uvijek jeste vođenje biračkog


11

spiska. To nadalje navodi na zaključak da nadležni državni organi nijesu imali potreban nivo

koordinacije u smislu blagovremenog dostavljanja svih pravosnažnih rješenja, kao i da je takav

nedostatak uslovio upis štićenika u birački spisak, odnosno kašnjenje sa brisanjem.

Takođe, Zaštitnik konstatuje da se u biračkom spisku nalazi još šest lica za koja su rješenja

donijeta 1990, 2011, tri iz 2012. i jedno rješenje u 2013.godini, pa konstatuje da su odavno

protekli svi razumni rokovi za njihovu dostavu i brisanje ovih lica iz biračkog spiska. Isto se

može zaključiti i za većinu rješenja koja su brisana od trenutka pokretanja postupka od strane

ovog Zaštitnika (spisak od 46 lica koji je dobijen sravnjivanjem podataka do kojih je došla

Institucija, odnosno 48 po podacima Ministarstva unutrašnjih poslova), barem kada su bili u

pitanju rokovi za sprovođenje procedura brisanja.

U odnosu na predstojeći izborni ciklus Zaštitnik posebno naglašava značaj odredbe čl.17

Zakona o biračkom spisku, koja se odnosi na promjene nastale “u cjelini i po jedinicama

lokalne samouprave u odnosu na birački spisak po kome su održani prethodni izbori na

državnom nivou, s tim da prikaz mora sadržati podatke o biračima koji su stekli biračko pravo

i osnov sticanja tog prava, kao i podatke o licima koja su izgubila biračko pravo, kao i osnov

gubitka tog prava”. Ovu obavezu Ministarstvo je dužno da izvrši u roku od 48 časova od dana

raspisivanja izbora, te da istu informaciju javno objavi u svim dnevnim listovima koji se izdaju

u Crnoj Gori i na svojoj internet stranici uz numerički tabelarni prikaz podataka o nastalim

promjenama.

U vezi sa naprijed iznijetim Zaštitnik daje sljedeće

P R E P O R U K E

Nadležnim sudovima koji postupaju u vanparničnim predmetima da drugim državnim

organima blagovremeno dostavljaju rješenja o lišenju poslovne sposobnosti, odnosno

to čine odmah po sticanju svojstva pravnosnažnosti svake pojedinačne sudske odluke;

Nadležnim državnim organima u Crnoj Gori - Ministarstvu unutrašnjih poslova, Upravi

za nekretnine Crne Gore, Ministarstvu rada i socijalnog staranja u domenu rada

centara za socijalni rad, da vode ažurne evidencije i vrše promptni upis građansko-

pravnog statusa lica lišenih poslovne sposobnosti, kako zbog potreba vođenja

biračkog spiska, tako i zbog ostvarivanja drugih prava, odnosno zbog pravne sigurnosti

pravnih i fizičkih lica koja stupaju u pravne poslove sa licima lišenim poslovne

sposobnosti, te da postupaju u rokovima utvrđenim Zakonom (sedam dana od dana

nastalih promjena); Državnoj izbornoj komisiji da do kraja sprovede postupak utvrđivanja relevantnih

činjenica radi otkrivanja eventualnih zloupotreba biračkog prava štićenika Zavoda u


12

prethodnim izbornim procesima, na šta se i sama obavezala aktom broj 141/3 od

17.05.2016.godine;

Nadležnom državnom organu koji vodi birački spisak (Ministarstvu unutrašnjih

poslova) da bez odlaganja sprovede postupak brisanja iz evidencije preostalog broja

štićenika Zavoda koji nijesu brisani (šest lica iz ovog predmeta) i drugih lica koja su

lišena poslovne sposobnosti, a isti postupak još uvijek nije okončan;

Istom Ministarstvu da preispita postojeće zakonodavstvo sa stanovišta ostvarivanja

biračkog prava i slobode glasanja u odnosu na međunarodne standarde, a posebno

praksu Evropskog suda za ljudska prav,a

Svim navedenim državnim organima da ostvare potreban nivo koordinacije u smislu

blagovremenog dostavljanja svih pravosnažnih rješenja i radnji vezanih za stanje u

biračkom spisku u skladu sa Zakonom

Navedeni državni organi dužni su da Zaštitniku po ovim preporukama dostave izjašnjenje o

preduzetim radnjama i mjerama radi otklanjanja nepravilnosti kod upisa u birački spisak,

odnosno sprečavanja zloupotrebe izbornih prava lica lišenih poslovne sposobnosti, a sve u

roku od 30 dana od dana prijema ovog akta.

ZAMJENIK ZAŠTITNIKA

LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA CRNE GORE

mr Siniša Bjeković

Documents

MIŠLJENJE...Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, 81000 Podgorica, Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 1A/2 Broj: 222/16 godine Podgorica, 30.06.2016. godine DĐ/DĐ Na osnovu