CANADICLE

MISSIONIS RELATIO

.db anna 161 I ufque ad annum 1613, cum Jlatu

ejuJdem MiJlionis, annis 1703& 1710,

AuCl:ore J OSEPHO J UVENCIO, Societatis J e[u, Sacerdote.

Ex Hiftori a:! Soc . Jefu . Lib. xv . Part . v, imprelI'a

ROMiE

Ex T ypographia G eorgii Plachi

M . D . CC. X.

P. Petri Biardi EULOGIUM AC VIT A.

BE PATRE PETRO BlARDO qui

~ tan tam in Miffione Canadica

inchoanda partem geffit hooc

fcribit Pater J ofephus J uvencius in fua

Hiftaria fub anna 1622.

cc Ex omnibus qui hoc anna Vlvere In

provincia Lugdunenfi defierunt, lutl:u

maximo elatus eft Avenione P. PETRUS

BlARDUS Gratianopalitanus. Religionis

propagandre ftudio navigaverat ad barbaros

Canadenfes, fueratque inter primos ejus

terrre cultores, ut in quinta parte narratum

eft. Inde pulfus ab hrereticis Anglis, &

redire in Galliam coatl:us, totum fe im-A

pendit juvandis popularibus fuis, quorum

ut faluti confuleret, nihil fibi reliqui ad

laborem diligentiamque faciebat. Ejus

tamen induftriam experti maxime funt

Parodienfes in prrefectura Carolitana, quam

civitatem per ufitata ordinis minifteria diu

coluit. N oviffimeregionis prrefeaus Mar­

chio Ragnius, juifus a rege copias in

Campaniam ducerecontra Erneftum Manf­

feldium Gallire finibus imminentem, Biar­

dum fibi adfciverat comitem expeditionis,

& facrorum miniftrum. Per earn occafio­

nem nefcias, utrum fpeaata magis fit apof­

tolici viri charitas, an patientia. Magna

erat in caftris inopia commeatuum. Diaria

militibus prrebebantur ad eo maligne, ut

nonnulli fame perirent. Biardus cibario,

& demenfum fuum, ac fiquid prreterea

pecuniolre a ditioribus emendicando cor­

rogaifet, inter egentiffimos militum partie­

batur, fe ipfum fraudans diurno viau, ut

aliis benigne faceret. A venionem concef-

ttt

ferat denique, ut attritas tot laboribus

vires paucorum dierum otio reficeret. Ve­

rum quaft divinans, infrare ftbi omnium

laborum & vitre finem, totum illud tem­

pus impendit excolendo piis commenta­

tionibus animo inter tirones, feque ad

primam tirocinii formam fenex emeritus

ita compofuit, ut nullam omitteret earum

exercitationum, qui bus ad fui mundique

contemptum erudiri folent novitii. His

intentum, nihilque jam prreter crelefria

cogitantem mors oppreffit, xv. Cal. De­

cembris. "

Adhmc non inutile forfan videbitur ad­

jicere qum ab auCl:ore antiquiore Philippo

fcilicet Alegambe fcripta funt in Catalogo

Scriptorum Societatis J efu, fub verbo

Biard:

"PETRUS BIARDUS natione Gallus,

patria Gratianopolitanus, operarius magni

zeli, atque adeo multarum palmarum, quas

tV

in horridis et inuiis Canadenfium Septen­

trionalis Americre populorum filuis primus

legit. Extrema ibi omnia paffus, nihil

tamen inhumanum magis, quam Hrereti­

cos, expertus eft. Feritatis oblita gens

barbara integerrimi hominis innocentiam

venerari difcebat; cum ecce tibi fanCtitatis

inimica, Deumque nefciens Hrerifis, cum

Anglis Canadre oras irrupit; difficillimm

expeditionis ingens pretium fuit, exofum

inde abducere J efuitam. Habitus eft in

vinculis aliquamdiu; & vix tandem in

Galliam nudus ab omni remiffus. Interea

vera dum integrumilli effetad noualia Can­

adre redire, damnum ab Hrereticis illatum

fanCte vltus eft: reliquo vitre tempore qum­

fiuit intentiffimis ftudiis ad vitam illos, a

qui bus ad necem adduCtus fuerat. Docuerat

olim Theologiam Lugduni, non fine laude.

Reuerfus e Miffione Caftrenfi, cum Auenio­

nem diuertiffit, & opportunitate temporis

vfus feceffiffet in N ouitiatum, in ipiis

v

pene fpiritualium Exercitiorum initiis,

ad paradifi contemplationem, vt credimus,

euocatus eft, die XIX. N ouembris, Anno

MDCXXIJ.

Prroter Epijlolam ad R. P. Prt£pojitum

Generalem e Portu Regali, et Relationem

Expeditionis Anglo rum in Canadam, P. Biar­

dus fcripfit Librum pro aufloritate Ponti-

ficis, contra Martinettum Miniftrum.

Gallice etiam edidit feorfim Relationem

NOVt£ Francit£ & itineris Patrum Societatis

]eJu ad illam. Lugduni apud L. M uguet,

MDCXVI. m 12.

T ABVLA RER VM.

P ogo

I S OGIE'T AS 1eJu, in Ganadam,

Jeu Novam Franciam indufla 5

II Initium Ganadiu Mijfionis, &

primi jruflus - 7

I I I Domicilia Societatis & Mijfiones

in Nova Francia 18

IV Mijfio Ganadenjis ab Anglis

proturbata

V Unus e Societate interficitur;

alii Canada ejiciuntur :2 7

VI Mijfiones Societatis 1eJuin Ame-

rica Jeptentrionali, Anno-

17 10 37

MISSIONIS

CANADICiE RELATIO.

CAPUT I.

SOCIETAS JESU, IN CANADAM, SEU NOVAM

FRANCIAM INDUCTA.

UMERICA~ ~epte~trionalem ~ tres pneClpue natlOnes ob-

tinent, Hi[pani, Galli, &

Angli. Mexicum, Florida: pars & Cal­

ifornia:, runt Hi[pana: ditionis. Littora

orienti [oli oppofita & ad Aufirum

devexa occuparunt variis te mporibus

Angli, Sueci, & Hollandi. Quod inter

6

illos & Mexicanos verfus feptentriones

& occafum campi jacet, Galli tenent,

ac N ovam Franciam, five Canadam,

vulgo vocant. Nihil tetrius imman­

iufve barbaris Canadenfibus fingi po­

terat, prius quam indutl:a religione

mitefcerent, ut patebit ex iis qure Par­

agrapho decimoreferentur. Nunc bar­

baries, & fceda fcelerum cohors, rationi

ac virtuti locum dedit, videturque

*lfai. c. 35· huic oraculo * veteri confiare fides:

Lcetabitur defirta & in via, & exulta­

bit fllitudo, & florebit quqJi /ilium.

CAPUT II.

INITIUM CANADICJE MISS ION IS, & PRIM I

FRUCTUS.

A MERIClE littora, Francice ob-

verfa, Galli jam inde ab anna

MDXXIV.identidem luilraverunt: fed

obiter, & quafi prcetereuntes. Demum

fuperiori feculo ineunte, regionem inte­

riorem fubiit Samuel Camplenius, qui

Canadenfis colonice parens merito dici

poteil. J amque negotiatio belliffime

procedebat, cum Henricus IV. de re­

ligione magis, quam de commercio

folicitus, in hanc Orbis novi partem

inferre Chriiliana facra decrevit, anna

MDCVIII. ac Societatis homines ad

hanc Apoilolicam expeditionem pof­

tulavit. Certior de confilio Regis

8

factus P. Petrus Cotonus, regi:B con­

fcienti:B moderator, juifufque firenuos

quamprimum defignare facerdotes, qui

folida tanti operis jacerent fundamenta,

Societatis Pr:Bpofitum admonuit. Ex

omni, non juvenum modo, fed etiam

fenum, numero, laboriofam Miffionem

flagitantium, deletl:i funt P. Petrus

Biardus, Gratianopolitanus, theologi:B

profeifor in collegio Lugdunenfi; &

P. Enemundus MaifCEus, Lugdunenfis.

Moram confiliis felicibus attulit Regis

im provifa mors; & Societatis amicorum

fiudia, qui navem & reliqua itineri

neceifaria comparabant, debilitavit.

Sed invitl:a rebus adverfis Cotoni pie­

tas, ReginCE autl:oritatem interpofuit,

ut difficultates objetl:as profligaret.

Ergo indicitur profetl:io: Patres Dep­

pam advolant, inde vela N ovam in

9

Franciam facturi. Ecce autem repente

inexpectatus obex. Ea navis erat Po­

trincurtii, nobilis Galli: duobus ta­

men mercatoribus Calvinianis obnoxia,

utpote qui fumptus non leves ad illam

armamentis inftruendam fecerant. Ifti

fimul atque imponendos in hanc hom­

ines Soci~tatis audierunt, negant en­

imvero fe paffuros ut e portu folvat.

Opponitur imperium Regin<£, man­

data ingeminantur. Refpondent per

fe non ftare quin facerdotes alii q uili­

bet admittantur; at fibi cum noftris

hominibus nihil eff e rei velIe. Ubi

vidit Cotonus improborum pertina­

darn frangi non poffe, alia rem aggref­

(us eft via. Erat matrona non pietate

minus quam genere nobilis, Antonia

Guerchevill<£a. H<£c negotium Mif­

fionis haud fecus procurabat, ac fuum :

10

utque non vulgarem apud multos gra­

tiam, virtutis opinione eollegerat, mag­

nam fubito peeuni::e vim eorrogavit,

qua mereatoribus h::eretieis [umma re­

penderetur, ab iis in adornandam na­

vim eontributa. Sic illis rejectis &

invitis, Pat res admiffi fuerunt. At,

quia interim extractum tempus fuerat,

non ante VII. Kalend. Februarias,

cum hyemaret afperum ::equor, vela

funt facta. Hine menfium quatuor

eurfus fuit, qui vulgo duorum eft; ae

morbis intus, tempeftatibus foris, in­

feftus. Ingreffi demum oiEa Lauren­

tiani fluvii XI. Kal. J unias, ip[o [aero

Penteeoftes die, veftigia Chriftianre

religion is aliqua invenere, leviter ab

iis quos e Gallia profectos in hane pla­

gam diximus, impreifa. Cum enim

illis ignotus gentis fermo, nee eertum

II

conftanfque in humo barbara domici­

lium dfet, facultas non fuppetebat

erudiendi quos obiter baptizabant:

quique priftinos in mores revoluti,

Chriftianum vix retinebant nomen,

illudque popularibus vitiis confpurca­

bant. Prima Patribus cura fuit ut

facellum conftruerent, perdifcerent lin­

guam vernaculam, excolerent Gallos,

qui e veteri Francia in ,novam navi­

gaverant. Inftituta eft folennis fup­

plicatio; Chriftus fanCliffimi Sacra­

menti vela teClus, & quanto fieri potuit

maximo apparatu circumveClus, in ter­

r<e felicis tot fanClis poftea frequentand<e

vel uti poifeffionem aufpicato venit.

Proxima infantibus facro lavandis fonte

cura eft data, quorum nonnulli, poft

fufceptum falutis facramentum, ad ter­

ram viventium poffidendam, quafigentis

12

totius nomine, demigrarunt. Puellam

annos natam novem, oppreffam gravi

morbo, parentes abjecerant. Cum

enim artis medicce prorfus ignara natio

fit, cegrotos facile defperat, neque cibo,

aut curatione ulla, juvat. Depofitam

Patres a parentibus pofiularunt, ut ex­

piarent lympha falutari. Ultro ill is permiffa efi, quippe quce infiar mor­

tui canis haberetur. AbduCtam in

mapale feparatum curavere {edulo:

edoCtam, quantum erat neceffe; bap­

tizatam, ac nona pofi luce mortuam,

ccelo intulerunt. Eadem Sociorum

caritas lcetiorem exitum in juvene {or­

tita eft. Ejus pater Membertous, pri­

mus omnium, uti narrant, barbarorum,

cum e Gallia navigatum illuc fuit, in

Chrifiianorum numerum venerat j

homo firenuus, & omnium popula-

rium teftimonio, ceteris longe pr:Efians

animi rob ore, belli fcientia, c1iente­

larum multitudine, & gloriofi c1ari­

tudine cognominis; quippe Magni

Imperatoris titul,um publico fuffragio

confecutus. H unc obtinebat locum

Membertous inter Souriquios, qui Aca­

diam, circa oftia Lauren tiani amnis,

incolunt. Ejus filium difficili :Egritu­

dine confliCtatum P. Biardus inviiit.

Miratur nihil trifie in tugurio; non

planCtum, non flebiles .n:Enias: imo

epulum, choream, & duos tre[ve canes

alIi gatos. QU:Erit quid h:EC fibi velint.

Refpondent juvenem brevi eiTe mori­

turum, amicos vocatos: illis epulum

parari: funebrem choream poftea du­

cendam: canes, quos videbat, interfi­

ciendos, placandis mortui Manibus.

Exc1amavit Pater nequaquam ifta C

Chril1ianis hominibus convemre, &

im pias coniuetudines graviter in cre­

puit. Senior, adol efcentis parens, ig­

norantiam excufavit; ceterum fe ac

filium in ipfius eire pote:lhte ; doceret,

juberet, imperata facturos. Sacerdas

vetuit ne canes interficerentur: falta­

tores importunos amandavit: epuli

partem, quce fupedlitionis habere nihil

videbatur, permifit: in primis autem,

ne deponeretur penitus cegroti cura

prohibuit; imo fuafit ut ad Gallorum

domicilia, quam vis longe difjunCta,

deportaretur; fperare fe, favente Dea,

futurum ut convalefceret. Benigne

auditus eft a Membertoo: delatus ceger

ad nos fuit, ridentibus, ac bolum

tantum tam iubito e faucibus erep­

tum fibi dolentibus veneficis, &

circulatoribus, quorum fententia con-

clamatus adolefcens Vlvere poife ne­

gabatur. Ac fane agebat animam, cum

triduo poft ad Gallorum domicilia

pervenit, fractus itinere ac morbo.

Patrum tamen arte ac ftudio, & fci­

licet Dei benignitate, recreatus eO:;

nec ipfe tantum in fide catholica con­

firmatus, fed ej us capeiTend;E defiderio

complures inflammati.

Incidit aliquanto poO: in morbum

pater adolefcentis, & ad nos fimiliter

deferri voluit, ubi noftrum in tugu­

rium, atque ad eo in unius e Patribus

lectum acceptLls, pie vitam claufit;

quodque barbaris novum accidit ac

moleO:um, illatus eft in commune

Chriftian;E plebi fepulcrum: nam ipfi

a fepulcris majorum ;Egerrime divel­

luntur. Curatum funus illuftri, ut

rerum ferebant angufti;E, pompa. N ec

honore ifio qualicumque indigna bar­

bari virtus erat, qui etiam antequam

Chrifium noifet, non potuerat adduci

ut plures una duceret uxores: id na­

tura: ac rationi magis confentaneum

arbitratus. Pofi fufceptam vero Chrifii

Fidem ita vixerat, ut barbaris admi­

rationi e1Iet, Chrifiianis exemplo.

Ha:c domi gefia. Egreffi deinde

q uafi pomerio pra:cones Evangelici '"

magnam region is partem Iufiravere.

Divina res, ubicumque licuit, facta:

impofita: manus a:grotis, conciliati

munufculis parentes ac liberi; data

Gallis, novas condentibus fedes, opera;

necnon claffiariis atque vectoribus.

Non defuit patientia: la:ta feges, ac

tanta interdum exfiitit annona: penu­

ria, ut fingulis hebdomadis certum

unicuique demenfum daretur, qU,od

1'7 /

vix fufficiebat in unum diem, videlicet

panis unci;E decem, felibra carnis fale

macerat;E, & piforum, fabarumve ali­

quantulum. Adh;Ec, erat fibi quifque

faber, farcinator, pifior, coquus, lig­

nator, & aquator. Occurrebant in­

terdum Patribus, in his ;Erumnis, voces

illorum, qui bus Mofes provinciarn

explorand;E Chananitidis dederat * , 'Terra hac devorat habitatores Juos;

ibi vidimus monJlra quadam jiliorum

Enac, de genere Giganteo, quibus com­

parati, quaji locuJla videbamur. At

fimul veniebat in mentem oratio

J ofue, & Calebi, plena divin;E fiduci;E:

'Terra valde bona tjl. Si propitius

fuerit Dominus, inducet nos In eam.

Neque timeatis populum terra hujus,

Dominus nobijcum eJl.

* Num. c. 13. '4·

CAPUT III.

D OMICILIA S OCIETATIS & MISSIONE S IN NOVA

FRANCIA.

E T effe cum fervis fuis, ac militibus

Dominum, exitus comprobavit.

Nam hoc anna MDCCIII. ineunte,

cum h~c fcribimus, pr~ter Quebecenfe

collegium, nllmerantur in hac terra de­

.ferta prius & invia triginta & amplius

florentiffim~ cultiffim~que Miffiones

nofi:r~ Societatis. Prima in confpettu

Quebeci, decimo ab urbe lapide,

Lauretana dicitur. Altera in pago

Taduffaco fedet: ad ripam fluvii Lau­

rentiani, leu cis infra Quebecum LX.

verfus ortum. Tres ali~ fupra Que-

. becum ipfum, longe procurrunt in

Boream, circa lacum S. Joannis: una in

I9

eo loco, qui a feptem infulis nomen

habet; altera, in pago Chigoutimino;

tertia, fecus amnem Saguena;um. Ex­

coluntur ibi Montagna;i, Papinachii,

Mifiaffini, & alia; paffim gentes erra­

bunda;. Jam, fi verfus obeuntis folis

partes & flu minis Laurentiani fontem

tendas, occurret in ejus rip a fepten­

trionali pagus Trium fluminum dic­

tus, quia ibi tria qua;dam £lumina

confluunt: abefr Quebeco feptem oc­

tove dierum iter. Florebat illic Al­

gonkinorum Miffio longe pulcherrima,

fed hanc vinum igne vaporatum &

fiillatum, a mercatoribus Europa;is,

facilem inde qua;fium male captanti­

bus inveCtum, vehementer labefaCtavit

induCta ebrietate. Penfat ha;c damna

virtus ac pjr-tas Abnakiforum. Tri­

plex apud illos fiatio col1ocata: una

20

Quebeco non procul, in XLVI. gradu

latitudinis, nomine S. Francifci Salefii

& patrocinio infignita: alice duce funt

remotiores; loco nomen eft Nipifi­

kouit. Trans amnem Laurentianum

ad Meridiem funduntur Iroquceorum

quinque nationes. Septem funt apud

ill os prceconum Evangelii domicilia,

per centum quinquaginta leucas fparfa.

Ex iis fex profligata fuerant bello

Gallos inter & Iroquceos conflato circa

annum MDCLXXXII. Revocata cum

religione pax anna MDCCII. omma

priorem in ftatum reftituit. In iis

Iroquceorum Miffionibus ea prcecipue

floret, quce a S. Francifco Xaverio

nomen habet, ad Montem-Regalem.

Supra Iroquceos, verfus occafum &

Aquilonem, intra quadragefimum gra­

dum & XLV. cernere eft majores duos

21

lacus angufto freto junctos: alter, if­

que amplior, Ilin~orum; alter Hu­

ronum dicitur. Hos ingens terr~

lingua dividit, cujus in apice fedet

Millio S. Ignatii, five Miffilimakin­

acana. Supra duos iftos lac us tertius

eft, ambobus major, quem fuperiorem

lacum appellant. H ujus in aditu con­

ftituta eft Millio S. Mari~ a Saltu.

Interjectum inter hune, & binos in­

feriores lacus fpatium occupant Ou­

taouaki, apud quos plurima ftativa

Societas habet. Ejufmodi arces reli­

giones (fic enim appellare Miffiones

licet) unde fuos profert milites, &

facra explicat vexilla, tres circa lacum

Ilin~orum pofit~ funt, prima inter

Puteatamifos: Miffio Sancti J ofephi

nuncupatur: altera inter Kikaroufos,

Maikoutenfos, & Outagamifos; S. D

22

Francifci Xaverii nomen obtinet: ter­

tia inter Oumiamifos, Angeli Cufto­

dis. Infra memoratos lacus, fupra

ipfam Floridam vaftiffimos per errant

campos Ilimei. Ibi ampliffima ll:atio,

cui nomen ab immaculata Virgin is

Matris conceptione impofitum, tres

in Miffiones fecatur, & ad fluvium

ufque lVliffifipum procurrit. Infidet

ejufdem fluminis ripis miffio Baiogu­

lana, in trigefimo primo gradu lati­

tudinis: demum ultima protenditur

fecundum eundem amnem verfus

Mexicanum finum. H:::ec vifum ell:

enucleare paulo diftinctius, & quafi fub

uno ftatim afpectu ponere, ut intelli­

gatur quo fingula referenda fint, qU::E

poftea de Nova Francia narrabuntur.

Rell:at ignota Europ:::eis adhuc pars

Canad:::e immenfa, ultra Miffifipum

23

fluvium, clementiori fubjeCta ccelo,

frequens incolis, armentis frugibufque

la::ta; vita:: vera:: ac falutis expers. Ha::c

generofos Chrifii milites vocat. Nee

non altera longe ifii dillimilis, qua::

rigidis circa H udfonium finum, a gradu

LV. ad LX. aut LXX. fubjeCta fepten­

trionibus, nivibus ac pruinis demerfa,

tanto a::quius implorat opem, quanto

gravioribus incommodis confliCtatur.

Hie Societas ante annos paucos prima

ccepit figere veftigia. Illucefcet illa,

fpero, dies, cum obvallatum periculis

ac laboribus iter eadem perrumpet.

N on fine magno molimine claufira

Tartari, oppreffas injufta fervitute ani­

mas retinentis, perfringuntur; neque

illa ipfa, tot florens modo coloniis,

Millio Canadica ftatim fuam eft ma­

turitatem adepta. lEgre per fexdecim

annos tanquam In falebris ha;fit, nee

fuam quandam naCl:a formam eft, nifi

anna feculi fuperioris quinto & vigemo,

cum {e aliq uando ex ill is anguftiis

explicuit, P. Petri Cotoni, cui fua

debebat primordia, beneficio, ut {exta

Pars Hiftoria; fufius exponet.

Nunc a;rumnarum ac periculorum

plenos natales referimus laboriofa; Mif­

fionis, qua; vix nata, in ipfis cunis per

Anglos propemodum extinCl:a eft.

CAPUT IV.

MISSIO CANADEN SI S AB ANGLIS PROTURBATA .

SOCIIS illic degentibus venerant

auxilio Idibus Maii anni MDC­

XIII. Pater Quintinus, & Frater

Gilbertus Thetus, regio diplomate

infi:ructi, quo facultas ipfis dabatur

novi domicilii com modo loco a:difi­

candi. Gallos reperiunt incumbentes

in condendam urbem, & periculi, quod

infiabat, ignaros. Angli paucis ante

annis occupaverant Virginiam. Ha:c

America: feptentrionalis ad ortum por­

tio maritima, inter Floridam Novam­

que Franciam fita, tricefimo fexto,

feptimo, & octavo gradibus fubfierni­

tur. Eo cum tenderent Angli a:fiivis

anlll MD,CXIII. menfibus, & in[cii

locorum errarent, ob exortam caligi­

nem, quce buic mari denfiffirna [olet

per eos men[es incubare, paulatirn de­

lapfi [untad Iittus, ubi Galli con[ede­

rant, baud pro cuI portu Sancti Salva­

toris. Pofiquam cognoverunt Gallicas

naves ibi confifiere, arma expediunt,

& in portum invebuntur. Interea

Galli ancipiti opinione [u[penfi, arnicos

an hofies cen[erent, quos recta in [uam

fiationern ventus inferebat, eventum

trepidi opperiebantur. Brevi, quinam

eifent patuit. Angli facto impetu in

Gallicum navigium, paucis inl'l:ructum

propugnatoribus, ceteris ad condenda

dornicilia digreffis, id nullo negotio

expugnant.

CAPUT V.

UNUS e SOCIETATE INTERFICITUR; ALII

CANADA EJICIUNTUR.

pRIMO in conflitl:u Gilbertus The-

tus, domefiicce rei adiutor e So­

cietate, confofT us Iethali plaga, pofi­

ridie religiofa morte occubuit. Ceteri

Patres qui fiabant in littore, in potefia­

tern Argalli, prcetoris Angli, venerunt.

IlIe, dum Gallicce navis prcedam &

fupelletl:ilem recenfet, fubduxit clam

e SaufTceii, navis Gallicce gubernatoris,

qui huic expeditioni pra:rat, fcrinio

regium diploma, cujus fide tota nova:

colonia: ratio nitebatur. Mox ipfum

SaufTa:ium e littore fubeuntem adortus,

qucerit ex eo quo jure, cujus autl:ori­

tate, novas tam prope Virginiam fedes

moliatur. Laudavit Sauif;Bius regium

diploma, quod fe in capfis rite con­

fcriptum habere dixit. Ad eas ubi

ventum eft, vidit integras, & obferatas,

fuifque omnia digefta locis agnovit,

diploma nullum apparuit. Tum Ar­

gallus, vultu & voce ad feveritatem

compofitis, fugitivos & pr;Bdones con­

clam at, ac necem commeruiife pro­

nunciat, fimulque navim fuis diripien­

dam tradit. IlIum interea Patres

obfecrant ut vicEs benigne confulat,

quibus objici nihil nOX;B poffit aliud,

quam quod in pacato folo fuerint

nimium fecuri: auCt:oritatem Regis

Galli;B non dubiarn ac voluntatem

teftantur. Pr;Btor probe fibi confcius

vera narrari, com iter eos audivit, & om­

nibus poteftatem in Gallium redeundi

fecit. Duas in naviculas in felix turba

imponitur, quarum una curfum III

Galliam recta dirigeret; altera eum

aliquot Anglis folveret in Virginiam,

in de Franeiam petitura. Hane PP. Bi­

ardus & Quintinus, illam P. Maifzeus,

& Sauifzeius eonfeenderunt. U triufque

fors longe difpar fuit. Quze Sauifzeium

& P. Maifzeum vehebat durn oram mari­

timam legit, annona, nautis, armamentis

defrituta, ineidit in geminas naves redi­

tum in Galliam adornantes. ] ungit

fe illis lzeta, eumq ue fuis vectoribus

Maclovium, Britannize Aremorieze op­

pidum, paucis diebus tenuit.

Interim Argallus, clailis Anglieze

przefectus, Patres Biardum & Quinti­

num deducturus in Virginiam, ut eon­

fritutum fuerat, paululum iis przeivit

cum fua navi przetoria. Virginiam

obtinebat Anglus ferox, nomini Gal-E

30

lico, ac Societati nofi:r~ perinfenfus.

Ubi adventare J efuitas audi,"it, vocifera­

tur perdendos homines improbiffimos,

bufia pietatis ac religion is. Argallus

contra nitebatur, feque vivo nihil mo­

lefii~ damnive Patribus inferendum

affirmabat: hanc enim ipfis dederat

fidem; & regium diploma, cujus auc­

tori tate colonia Gallica in N ovam

Franciam deducebatur, protulit. Hoc

diplomate inflammatus homo furiofus,

exturbandos e Nova Francia Gallos

damat. In hanc fententiam Angli

pro ceres iverunt. J ubetur Argallus

viam remetiri; Gallos, quicumque

fu pereifent, ejicere, domicilia ever­

tere, & ~quare folo. Rediit: arces

in ora Canadenfi extruCtas incendit,

omma delevit, ac naves duas In

Regio Portu'deprehenfas, invafit.

Dum h:EC in Canada geruntur, na­

ves AngIic:E, pr:Eeuntem Argallum

fecut:E, ali:E pro cuI a Virginia ventorum

vi abrept:E; ali:E undis haufi::E funt.

Una, cui Turnellus Anglus pr:Eerat, &

qua Patres Quintinus ac Biardus ve­

hebantur, continentibus fexdecim die­

rum procellis vexata, In Azores,

Lufitanorum ad Afric:E littus infulas,

celerrime defertur. Hic vero novum

exoritur periculum. Turnellus pcenam

metuens, quod Societatis facerdotes

per fummam immanitatem domicilio

avulfos fpoliatofque fecum traheret, in­

dignifque habuiifet modis, de illorum

nece agitare confilia ccepit. Satius

deniq ue illi vifum ad eorum clement­

iam & humanitatem, quam in gravif­

fimis injuriis perfpexerat, confugere.

Operam tamen dedit, ne intraret port-

32

urn; fed fiante in ancons navIgIO,

neceifariam annonam immiifa fcapha

pararet. Contra quam fperaverat ac­

cidit. Secundo enim vento impulfus,

portum quamlibet invitus reluCtanfque

fubiit. N ofiri de ilIo, quam vis non

ita merito, ne verbum quidem ulIum,

quo accufaretur, interpofuere: lceti

quod hoil:em ita fervaifent. Agnovit

beneficium gubernator Anglus; ac

deinceps fa;penumero cum fumma

Patrum laude pra;dicavit. Id vero

multo fecit impenfius, cum tempefiate

ad Anglia; urbem Penbrochium pro­

jeCtus, ejus oppidi magifiratibus movit

fufpicionem maritimi latronis, quod

& Francica veheretur navi, neque

fcriptam auCtoritatem proferret, qua

fuam navigationem tueretur. Aife­

veranti fe a pra;tore fuo Argallo tem-

33

peftate di vulfum, fides non habeba­

tur. In tanto difcrimine facerdotes

duos Societatis teftes citavit, quos

haberet in navi, & quorum incor­

rupta fides nemini venire poifet in

dubium. Cum Patres interrogati

rem ita fe habere confirmaifent, peri­

culo liberatus eft. Reddidit quam

deb-ebat illorum humanitati Vlcem;

utque ipfis non folum eifet impune,

fed etiam ut a magiftratu honor ha­

beretur, curavit. Certior interim

factus Regis Chriftianiilimi orator de

pgtrum navigatione difficili, & III

Angliam adventu, egit cum Anglice

Rege de remittendis illis in' Galliam.

Quo annuente, Ambianum decimo,

quam fuerant capti, menfe ad Socios

lceti fofpitefque pervenerunt.

ALBANIAE EXCVDEBAT JOEL MUNSELLIUS

MENSE APRILIS ANNO

CD. I:)CCC. LXXI.

APPENDIX.

Miffiones Societatis Iefv

IN AMERICA SEPrEN'IRIONALI

. ANNO M.DCC.X.

APUD Abnaqmeos miffiones.

Abnaquis.

Aux

S. Angeli Cuftodis miffio. De l'Ange

Gardien.

Baiogulana mifs. Baiogula.

Chigutiminiana mifs. Chigoutimini.

S. Francifci Salefii mifs. De S. Franfois

de Sales. S. Francifci Xaveri i mifs. De S. Franfois

Xavier.

H uronica res. Aux Hurons.

S. Ignatii mifs . De S. Ignace. F

Immaculatre Conceptionis mifs. De I'Im-

maculee Conception.

Ad feptem Infulas mifs. Aux Sept Ijles.

S. J ofephi mifs. De S. JoJeph.

Apud Ilinreos miffiones. Aux Ilinois.

Apud Iroqureos miffiones. Aux Iroquois.

Lauretana miffio. De Lorette.

Ad ripas, & oftium fluvii Miffiffipi mif­

fiones. Aux bords, & a l' embouchure

du MiJIi.Jjipi.

Montis-regalis res. Mon-real.

Nipifikouitana miffio. Nipijikovit.

Apud Outakouacos miffiones. .dux Ou-

takovacs.

Saguenrea miffio. Du Saguenai.

Saltenfis miffio. Du Sault de Sainte Marie.

In filvis miffiones. Dans les fore.fts.

Taduffacenfis mifs. De TadouJ!ak.

Trifluviana mifs. Aux trois Rivieres.

N u meran tur Socii