MKO:G=:F@ :JBML=:O L:LMMJ=UG:RB=E:EL …is.wsrc.mn/uploads/files/news_2019/assrep-short-2018.pdf · 2019. 8. 26. · lhh]hhj fyg f 3 87,587.6 90,843.1 93,513.9 2,670.7 Gbclo wjw]ew]qbcgl

УС ХАНГАМЖ, АРИУТГАХ ТАТУУРГЫН АШИГЛАЛТ, ҮЙЛЧИЛГЭЭ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ ЭЗЭМШИГЧДИЙН 2018 ОНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА, САНХҮҮ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТАЙЛАНД ХИЙСЭН ХЯНАЛТ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ НЭГДСЭН ТАЙЛАН

2018 он

УЛААНБААТАР ХОТ-2019 ОН

ХОТ СУУРИНЫ УС ХАНГАМЖ, АРИУТГАХ ТАТУУРГЫН АШИГЛАЛТ, ҮЙЛЧИЛГЭЭГ ЗОХИЦУУЛАХ ЗӨВЛӨЛ |

2018 он

Хот суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээг

зохицуулах зөвлөл

ХОТ, СУУРИНЫ УС ХАНГАМЖ, АРИУТГАХ ТАТУУРГЫН АШИГЛАЛТ, ҮЙЛЧИЛГЭЭ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ ЭЗЭМШИГЧДИЙН

2018 ОНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА, САНХҮҮ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТАЙЛАНД ХИЙСЭН ХЯНАЛТ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ НЭГДСЭН ТАЙЛАН

Улаанбаатар хот – 2019 он

2018 он

2

ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ ЭЗЭМШИГЧДИЙН ХЯНАЛТ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ НЭГДСЭН ТАЙЛАН

3

Гарчиг

Гарчиг ........................................................................................................................................ 3

Товчилсон үгс ............................................................................................................................ 5

Нэг. Ерөнхий зүйл ..................................................................................................................... 6

Хоёр. Үйл ажиллагааны үндсэн үзүүлэлтүүд ........................................................................... 7

2.1. Усны баланс, усны чанар ............................................................................................... 9

2.2. Цэвэрлэх байгууламжийн үйл ажиллагаа ................................................................... 12

2.3. Хэрэглэгчийн судалгаа, усны тоолууржилт ................................................................. 17

2.4. Ус хангамж, ариутгах татуургын барилга, байгууламжийн өнөөгийн байдал ............ 19

2.5. Ажиллах хүчин, дундаж цалин ..................................................................................... 22

Гурав. Санхүү, эдийн засгийн үзүүлэлтүүд ............................................................................ 26

3.1. Үйл ажиллагааны орлого .............................................................................................. 26

3.2. Үйл ажиллагааны зардал ............................................................................................. 28

3.3. Ашиг, алдагдал ............................................................................................................. 31

3.4. Авлага, өр төлбөр ......................................................................................................... 32

3.5. Үндсэн хөрөнгө, элэгдэл ............................................................................................... 35

Дөрөв. Бусад үзүүлэлт ............................................................................................................ 36

4.1. Цэвэр ус хангамжийн тасалдал ................................................................................... 36

4.2. Хэрэглэгчийн санал гомдол, засвар үйлчилгээ үзүүлсэн судалгаа............................ 37

Тав. Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт ..................................................................................... 38

5.1. Орлогын нэг төгрөгт ногдох зардал ............................................................................. 38

5.2. Борлуулсан 1 м3 усанд ногдох үйл ажиллагааны зардал ........................................... 39

5.3. Эргэлтийн харьцаа ....................................................................................................... 39

5.4. Төлбөр гүйцэтгэх чадварын харьцаа ........................................................................... 40

5.5. Үйл ажиллагааны ашгийн норм .................................................................................... 40

Зургаа. Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ. .......................................................................... 41

6.1. Хөрвөх чадварын харьцаа ........................................................................................... 41

6.2. Авлага ........................................................................................................................... 41

2018 он

4

6.3. Өр төлбөр ..................................................................................................................... 41

6.4. Хөрөнгийн эргэц ........................................................................................................... 42

6.5. Өгөөж ............................................................................................................................ 42

6.6. Санхүүгийн тогтвортой байдал .................................................................................... 42

ДҮГНЭЛТ ................................................................................................................................. 42


5

Товчилсон үгс

ОБУ Орлого болоогүй ус

ОНӨААТҮГ Орон нутгийн өмчит, аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газар

ОНТҮГ Орон нутгийн төсөвт үйлдвэрийн газар

ОСАҮ Орон сууцны ашиглалт, үйлчилгээ

ОСНААУГ Орон сууц, нийтийн аж ахуйн удирдах газар

ТЗЭ Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч

ТЗ Тусгай зөвшөөрөл

ТХХТ Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл

УСУГ Ус сувгийн удирдах газар

УХАТ Ус хангамж, ариутгах татуурга

УТБ Ус түгээх байр

УХАТ Ус хангамж, ариутгах татуурга

ХИХУГ Хэсэгчилсэн инженерийн хангамжийн удирдах газар

ЦБ Цэвэрлэх байгууламж

ЭХУХ Эрчим хүч, ус хангамж

2018 он

6

Нэг. Ерөнхий зүйл

Зохицуулах зөвлөлөөс Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1.3 болон Зохицуулах зөвлөлийн дүрмийн 4.3.5.-д

заасны дагуу тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн санхүү, эдийн засгийн байдал, үйл ажиллагааны зардалд дүн шинжилгээ хийх, тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл шаардлагын хэрэгжилтийг үнэлэх зорилгоор 2018 оны жилийн эцсийн тайлан, мэдээ, тэдгээрийн үйл ажиллагааны үндсэн үзүүлэлтүүдэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийлээ.

Тайлант жилийн эцэст нийт 187 тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллага (ТЗЭ) үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд байршлаар нь авч үзвэл:

Орон нутагт ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээний чиглэлээр НААҮ-ний 45, бусад чиглэлээр 2;

Улаанбаатар хотод УХАТ-ын ашиглалт, үйлчилгээний чиглэлээр орон сууц, нийтийн аж ахуйн үйлчилгээний төрийн болон орон нутгийн өмчит 4, хувийн хэвшлийн 82, бусад чиглэлээр 49 аж ахуйн нэгж, байгууллага тус тус үйл ажиллагаа явуулж байна.

Зураг 1. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн байршил

Нийт тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн 26.7 хувь буюу 47 нь орон нутагт, 73.3 хувь буюу 140 нь Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байна. Улаанбаатар хотод барилгажилт эрчимтэй явагдаж, орон сууцны хороолол өргөжин тэлж байгаатай холбоотойгоор салбарт хувийн хэвшлийн оролцоо өсөн нэмэгдэж салбарын хувийн хэвшлийн компаний тоо 143-т хүрсэн нь нийт ТЗЭ-ийн 76.4 хувь болоод байна. Эдгээрийн 57.3 хувь нь НААҮ болон орон сууцны ашиглалт, үйлчилгээ хариуцан ажиллаж байна.


7

2018 оны жилийн эцсийн хяналт үнэлгээний тайланд УХАТ-ын ашиглалт, үйлчилгээ эрхэлдэг 139 байгууллага хамрагдахаас нийт 135 аж ахуйн нэгж зохих маягтын дагуу мэдээ тайлангаа ирүүлснийг нэгтгэн хяналт-үнэлгээ хийсэн болно. ТЗЭ-дийн хяналт-

үнэлгээнд хамрагдах түвшин 97.1 хувь байсан нь өмнөх оноос 4.5 пунктээр өссөн буюу сайн үзүүлэлт юм. Тусгай зөвшөөрлийн үйл ажиллагааны тайлан, мэдээг Улаанбаатар хотын, “ГЭБА” ХХК, "Легатоконстракшн" ХХК, “Ариалогшир" ХХК, “Стандарт хийт” ХХК

ирүүлээгүй байна. Харин Дундговь аймгийн "Дундговь ус" ОНӨААТҮГ, Улаанбаатар хотын “Бадамлах нар” ХХК тайлан дутуу ирүүлсэн байна. Хэдийгээр тайлан, мэдээний чанар,

тайланд хамрагдсан байдал харьцангуй дээшилж байгаа боловч шаардлага хангахгүй, зарим тоо мэдээ зөрүүтэй, дутуу өгөх явдал үргэлжилсээр байгааг ТЗЭ-чид анхаарах шаардлагатай байна.

2018 оны хяналт-үнэлгээнд ТЗЭ аж ахуйн нэгжүүдийн санхүү, эдийн засгийн байдал, усны баланс, ажиллагсдын нийгмийн байдал, хүний нөөцийн бүрдэлт, үйлчилгээний чанар, хэрэглэгчдийн тоолууржилт, ус хангамжийн тасалдал, дуудлагын үйлчилгээ, үндсэн хөрөнгийн нэмэгдэл, элэгдлийн зардал, хэрэглэгчийн санал гомдол

зэргийг хамруулан авч үзлээ.

Хоёр. Үйл ажиллагааны үндсэн үзүүлэлтүүд

Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн тоо 2017 онд 174 байсан бол 2018 онд 187

болж 13 байгууллагаар нэмэгдсэн байна. Ус хангамж, ариутгах татуургын салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагуудын тоог тусгай зөвшөөрлийн чиглэлээр дараах хүснэгтэд үзүүлэв (Хүснэгт 1).

Хүснэгт 1. Ус хангамж, ариутгах татуургын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн тоо

№ ТЗЭ-ДИЙН АНГИЛАЛ 2016 он 2017 он 2018 он Өсөлт +

бууралт -

1 Аймаг, орон нутгийн УХАТ-ын ТЗЭ /НААҮ-ний байгууллагууд/ 42 46 44 2

2 Улаанбаатар хотын УХАТ-ын ТЗЭ 84 88 92 0

3 Бохир усыг тусгай зориулалтын машинаар зөөвөрлөх үйлчилгээ эрхэлдэг

27 36 47 10

4 УХАТ-ын тоног төхөөрөмжид туршилт, тохируулга хийх үйлчилгээ эрхэлдэг 1 1 2 1

5 Бохир ус цэвэрлэх байгууламжийн ашиглалт, засвар үйлчилгээ эрхэлдэг 1 1 1 0

6 Цэвэр усны үйлдвэр 7 2 2 0

НИЙТ ДҮН 162 174 187 13

Монгол Улсын Засгийн газраас сумдын төвийг хөгжүүлэхэд анхаарч байгаагийн үр дүнд тайлант онд орон нутагт 2 газар шинээр тусгай зөвшөөрөл авсан байна. Харин Улаанбаатар хотод бохир усыг тусгай зориулалтын автомашинаар зөөвөрлөх үйлчилгээ

2018 он

8

эрхлэх ТЗЭ-дийн тоо 10, ус хангамж, ариутгах татуургын тоног төхөөрөмжид туршилт тохируулга хийх 1 байгууллага тус тус нэмэгджээ.

Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээний ТЗЭ байгууллагуудын үйл ажиллагааны үндсэн үзүүлэлтүүдийг нэгтгэн Хүснэгт 2-т үзүүллээ. Хүснэгтээс үзэхэд салбарын хэмжээнд ус олборлолт, борлуулалт нэмэгдсэн бөгөөд орлого болоогүй усны эзлэх хувь улсын дунджаар 18.6 хувь болж өмнөх оноос 1.1 пунктээр өссөн байна.


9

Хүснэгт 2. ТЗЭ байгууллагуудын үйл ажиллагааны үндсэн үзүүлэлтүүд

Тайлант оны дүнгээр хэрэглэгчийн тоо өмнөх онтой харьцуулахад 37.5 мянгаар өссөн бөгөөд үүний дотор зөөврийн болон УТБ-ны хэрэглэгч 13.2 мянга, төвлөрсөн шугамд холбогдсон айл өрх 23.4 мянга, ҮААНБ 0.8 мянгаар тус тус нэмэгдсэн байна.

Ийнхүү шинээр хэрэглэгч нэмэгдсэн нь ТЗЭ-ийн тоо өссөн, нийслэл аймгийн төвүүдэд

№ Үзүүлэлтүүд Хэмжих нэгж 2016 он 2017 он 2018 он өсөлт +

бууралт -

Нийт тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч тоо 162 174 187 13

Үүнээс: Хяналт үнэлгээнд хамрагдах тоо 114 134 139 5

Хяналт үнэлгээнд хамрагдсан тоо 104 125 135 10

Хяналт үнэлгээнд хамрагдсан хувь % 91.2% 93.3% 97.1% 3.8%

Усны баланс: Олборлосон ус мян.м3 102,787.2 108,688.9 111,905.8 3,216.9

Олборлосон, дамжуулан түгээсэн усны хэмжээ мян.м3 34,934.9 34,524.2 37,181.6 2,657.4

Борлуулсан усны хэмжээ мян.м3 116,427.8 123,061.8 127,794.2 4,732

Өөрийн хэрэглээний усны хэмжээ мян.м3 720.0 1,117.6 526.5 -591.2

Орлого болоогүй усны хэмжээ мян.м3 20,574.3 19,033.6 20,766.7 1,733.1

Усны алдагдал (ОБУ)-ын хувь % 20.0% 17.5% 18.6% 1.1

3Татан зайлуулсан бохир усны хэмжээ /давхардсан тоогоор/ мян.м3 87,587.6 90,843.1 93,513.9 2,670.7

Нийт хэрэглэгчийн тоо тоо 521,688 571,171 608,720 37,549

Үүнээс: Аж ахуйн нэгж байгууллага тоо 22,106 23,480 24,373 893

Айл өрх - орон сууцны тоо 250,848 276,733 300,146 23,413

Зөөврийн хэрэглэгч тоо 248,734 270,958 284,201 13,243

Хэрэглэгчийн тоолууржилт, улсын дундаж % 82.3% 84.4% 85.0% 0.6

Албан байгууллага % 96.8% 97.4% 97.5% 0.1

Орон сууцны айл өрх % 81.0% 83.3% 84.0% 0.7

Нийт ажиллагсдын тоо тоо 7,956 8,739 10,158 1,419

Улсын дундаж цалин төг/сар 942,910 1,038,900 1,120,300 81,400

Салбарын дундаж цалин төг/сар 731,073 757,258 830,826 73,568.0

УХАТ-ын үйл ажиллагааны нийт орлого сая.төг 132,760.1 145,069.9 167,047.5 21,977.6

УХАТ-ын үйл ажиллагааны нийт зардал сая.төг 149,316.5 165,426.4 178,616.6 13,190.2

УХАТ-ын үйл ажиллагааны нийт ашиг, алдагдал сая.төг -16,556.4 -20,356.5 -11,569.0 8,787.5

8 Орлогын 1 төгрөгт ногдох зардал-(Зонтн) төгрөг 1.12 1.14 1.07 -0.07

9 УХАТ-ын үйл ажиллагааны ашгийн норм - -0.12 -0.14 -0.07 0.07

1 м3 усанд ногдох зардал: Цэвэр усанд төг/м3 895.9 948.3 942.2 -6.1

Бохир усанд төг/м3 513.9 443.0 622.5 179.5

11 Санхүүгийн тайлангийн зарим үзүүлэлт: Нийт хөрөнгө, эх үүсвэр сая.төг 770,461.3 877,638.0 1,442,700.9 565,062.9

Эргэлтийн хөрөнгө сая.төг 96,122.8 131,351.1 201,415.9 70,064.9

Үндсэн хөрөнгө сая.төг 674,338.5 746,286.9 1,241,285.0 494,998.1

Дансны авлага сая.төг 28,368.8 40,152.3 71,031.9 30,879.7

Өр төлбөр сая.төг 287,251.9 344,478.0 435,248.3 90,770.4

Үүнээс: Богино хугацаат төлбөр сая.төг 47,905.0 75,865.4 141,603.0 65,737.6

Урт хугацаат төлбөр сая.төг 239,346.9 268,612.5 293,645.3 25,032.8

Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ: Эргэлтийн харьцаа 2-с дээш 0.33 0.39 0.48 0.09

Төлбөр гүйцэтгэх чадварын харьцаа 1-с дээш 0.21 0.24 0.88 0.64

Балансын ашгийн норм >0 -0.11 -0.05 -0.05 -0.01

12

1

4

5

2

6

7

10

2018 он

10

орон сууц шинээр баригдан ус хангамж, ариутгах татуургын шугам сүлжээг өргөтгөсөн

зэргээс голчлон шалтгаалжээ.

Сүүлийн жилүүдэд улсын хэмжээнд цэвэр, бохир усны үйлчилгээний тарифт цаг алдалгүй зохицуулалт хийж, зардалд хяналт тавин ажиллаж байгаагийн үр дүнд салбарын орлого нэмэгдэж байгаа боловч зарим аймгийн ТЗЭ-д саналаа ирүүлдэггүй, орон нутгийн удирдлага зөвшөөрдөггүй, алдагдлаа бууруулах талаар санаачлага муутай ажиллаж байгаа зэргээс хамааран санхүүгийн үзүүлэлтүүд доогуур хэвээр байна.

2.1. Усны баланс, усны чанар

Усны баланс: Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээ эрхэлж байгаа 187 тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн 46 нь ус хангамжийн эх үүсвэрийн барилга байгууламж хариуцан ажиллаж байна. 2018 оны жилийн эцсийн дүнгээр нийт 111.9 сая м3

ус олборлон, боловсруулж, 37.2 сая м3 усыг дамжуулан, давхардсан тоогоор нийт 149.1 сая м3 усыг хэрэглэгчдэд нийлүүлжээ.

Зураг 2. Усны баланс, мян.м3

Мөн онд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид 2018 онд давхардсан тоогоор нийт 127.8

сая м3 ус борлуулж, 0.5 сая м3 усыг өөрийн хэрэглээнд ашигласан бөгөөд усны алдагдал буюу орлого болоогүй усны хэмжээ 20.7 сая м3 болсон байна (Зураг 2). Орлого болоогүй ус өмнөх оноос 1.7 сая м3–ээр өсчээ. Одоогийн байдлаар ус хэрэглээг бүрэн тоолууржуулаагүй тул усны биет алдагдлыг тодорхойлоход хүндрэлтэй, зөвхөн орлого болоогүй усны хэмжээг тооцож гаргах боломжтой байдаг.

Тайлант онд Улаанбаатар хотын УСУГ 55.5 сая м3, Эрдэнэт үйлдвэрийн “Эрчим хүчний цех” 25.5 сая м3, “Энержи интернэшнл” ХХК 13.8 сая м3 ус тус тус олборлосон нь нийт усны олборлолтын дийлэнх буюу 85 орчим хувийг эзэлж байна.

Орлого болоогүй ус хувийн хэвшлийн компаниудын дунджаар хамгийн бага буюу 7.4%-тай байгаа бол УСУГ-ынх 17.4%, ОСНААУГ-ынх 9.37% байжээ. Аймаг орон нутгийн

(40,000.0)

(20,000.0)

-

20,000.0

40,000.0

60,000.0

80,000.0

100,000.0

120,000.0

140,000.0

160,000.0

2016 ОН 2017 ОН 2018 ОН

137,722.1 143,213.1 149,087.4

116,427.8 123,061.8 127,794.2

720.0 1,117.6 526.5

(20,574.3) (19,033.6) (20,766.7)

мян

.м3

Олборлосон, худалдан авсан ус Борлуулсан ус

Өөрийн хэрэглээний ус Орлого болоогүй ус


11

дүнгээр ОБУ 14.9% байгаа боловч Баян-Өлгий аймгийн "Суат" ОНӨААТҮГ, Булган аймгийн "Булган мээж" ОНӨААТҮГ, Ховд аймгийн "Шим Ус" ОНӨААТҮГ-ынх 51-57%,

Дархан уул аймгийн “Дархан ус суваг” ХК, “Эмтнаран” ОНӨААТҮГ, Дорнод аймгийн "Дорнод НАА" ОНӨААТҮГ, Сүхбаатар аймгийн “Дөрвөлж” ОНӨААТҮГ, Увс аймгийн “Чандмань Увс” ОНӨААТҮГ, Хэнтий аймгийн “Хэнтий Ус” ОНӨААТҮГ зэрэг 6 ТЗЭ-ийнх 40-

50%-тай байгаад цаашид анхаарч алдагдлаа бууруулах талаар тодорхой арга хэмжээ авч ажиллах зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Зохицуулах зөвлөлөөс 2018 оны тайлан мэдээнд үндэслэн ОБУ-ны усны хэмжээг аймаг, нийслэлээр доорх хүснэгтээр харууллаа.

Хүснэгт 3. Усны баланс нийслэл, аймгийн төвөөр

Тайлбар: Усны балансад зөвхөн НААҮ-ний байгууллагуудыг хамруулав. *Эрдэнэт УДТС” ХК нь усаа Эрдэнэт үйлдвэр ТӨҮГ-аас худалдан авдаг.

Нийслэл, аймгийн төвийн дунджаар ОБУ 26.8 хувьтай байгаагаас үзэхэд НААҮ-ний байгууллагууд усны алдагдлыг бууруулах, тоолууржилтыг нэмэгдүүлэхэд анхаарч, энэ чиглэлийн ажлуудыг идэвхтэй зохион байгуулах ажиллах шаардлагатай нь харагдаж байна.

№ Аймаг, нийслэл

Олборлосон усны хэмжээ

мян.м3

Борлуулсан усны хэмжээ

мян.м3

Өөрийн хэрэглээний усны хэмжээ

мян.м3

Орлого болоогүй усны хэмжээ мян.м3

ОБУ, хувиар

1 Архангай 345.0 269.5 0.0 75.5 21.9%

2 Баян-Өлгий 693.5 299.8 0.0 393.7 56.8%

3 Баянхонгор 360.3 300.7 0.0 59.5 16.5%

4 Булган 249.5 115.4 0.0 134.1 53.8%

5 Говь-Алтай 597.5 213.1 279.7 104.7 17.5%

6 Говьсүмбэр 172.5 71.1 47.4 54.0 31.3%

7 Дархан-Уул 2,805.0 1,600.4 0.0 1,204.6 42.9%

8 Дорноговь 399.8 271.0 0.0 128.8 32.2%

9 Дорнод 1,290.8 648.0 0.0 642.8 49.8%

10 Дундговь 286.0 279.3 0.0 6.7 2.3%

11 Завхан 325.0 272.2 0.0 52.8 16.2%

12 Орхон* 4,630.5 2,185.7 0.0 2,444.8 52.8%

13 Өвөрхангай 293.4 242.1 0.3 51.0 17.4%

14 Өмнөговь 404.7 281.3 0.0 123.5 30.5%

15 Сүхбаатар 341.8 200.2 2.4 139.2 40.7%

16 Сэлэнгэ 747.5 485.7 0.6 261.2 34.9%

17 Төв 491.6 302.9 0.0 188.7 38.4%

18 Увс 451.0 254.4 6.9 189.7 42.1%

19 Ховд 608.2 298.9 0.0 309.3 50.9%

20 Хөвсгөл 316.2 258.6 0.0 57.6 18.2%

21 Хэнтий 695.0 405.5 7.9 281.6 40.5%

22 Улаанбаатар 55,793.3 43,414.2 0.0 12,379.2 22.2%

23 УБ-Багануур 895.3 593.5 0.0 301.8 33.7%

2018 он

12

Ундны усны чанар: Монгол улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй ундны усны стандарт MNS 0900:2018-ийг хангаж буй эсэхийг ус олборлон боловсруулж, дамжуулах үйл ажиллагаа эрхэлж буй Улаанбаатар хотын “УСУГ” ОНӨААТҮГ болон аймаг орон нутгийн 44 байгууллагын усны шинжилгээний үзүүлэлтээр харьцуулж дүгнэлээ.

Хэрэглэгчдийг стандартад нийцсэн усаар хангахад хяналт тавих зорилгоор ундны усны шинжилгээний стандартад нийцээгүй тоог, шинжилгээ авсан тоотой харьцуулж стандартын шаардлага хангаагүй тохиолдлын эзлэх хувь (К0)-ийг тодорхойлдог (Хүснэгт 4).

Ундны усны чанарын дундаж үзүүлэлт 0 –тэй тэнцүү байх ёстой боловч орон нутгийн нийт 44 байгууллагын 20% нь үүнээс дээш үзүүлэлттэй байна. Тухайлбал, Дархан-

Уул аймгийн “Эмтнаран” ОНӨААТҮГ, Сүхбаатар аймгийн “Дөрвөлж” ОНӨААТҮГ, Говь-

Алтай аймгийн “Ундарга-Алтай” ОНӨААТҮГ, Говьсүмбэр аймгийн “Ус-Ду” ОНӨААТҮГ,

Өмнөговь аймгийн “Гүний-Ус” ХХК зэрэг аж ахуйн нэгж байгууллагуудын ундны усны шинжилгээний стандарт хангаагүй тохиолдол их буюу 10%-30%-тай гарчээ.

Хүснэгт 4. Стандартын шаардлага хангаагүй тохиолдол

№ Харьяалал ТЗЭ-ийн нэр

Стандартын шаардлага хангаагүй тохиолдлын

эзлэх хувь,%

1 Говь-Алтай “Ундарга-Алтай" ОНӨҮГ 12.5

2 Говьсүмбэр "Ус-Ду" ОНӨААТҮГ 20.0

3 Дархан-Уул "Эмтнаран" ОНӨААТҮГ 25.0

4 Дорноговь "Чандмань бадрал" ОНӨААТҮГ 8.3

5 Дорнод "Дорнод НАА" ОНӨААТҮГ 3.9

6 Өмнөговь "Гүний ус" ХХК 13.3

7 Сүхбаатар "Дөрвөлж" ОНӨААТҮГ 31.2

8 УБ-Багануур "Багануур ус" ОНӨААТҮГ 1.8

9 Улаанбаатар Төмөр зам

УБТЗ "ЭХУХ-ийн 1-р анги" 4.5

УБТЗ "ЭХУХ-ийн 2-р анги" 2.0

10 Улаанбаатар "УСУГ" ОНӨААТҮГ 0.5

ТЗЭ-дийн 2018 оны тайлан мэдээнээс үзэхэд аймаг, орон нутгийн байгууллагуудаас усны шинжилгээний хариу нь стандартын шаардлага хангаагүй тохиолдол хамгийн ихтэй нь Сүхбаатар аймгийн “Дөрвөлж” ОНӨААТҮГ, Дархан-Уул аймгийн “Эмтнаран” ОНӨААТҮГ зэрэг байгууллагууд байна (Зураг 3)


13

Ундны усны чанар, аюулгүй байдалд тухайн орон нутгийн экосистемийн тэнцвэрт байдал, хөрсний бохирдол зэрэг олон хүчин зүйлс нөлөөлдөг. Ундны усны чанар хангалтгүй байгаа тохиолдол өндөр байгаа дээрх аймгуудад ДЭМБ-аас гаргасан зөвлөмжийн дагуу “Усны аюулгүй байдлын төлөвлөгөө”-г боловсруулан хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлага тулгарч байна.

Зураг 3. Ундны усны чанарын үзүүлэлт

Зураг 4. Зарим шинжилгээгээр унд ахуйн усны стандартын шаардлага хангаагүй аймгууд

2.2. Цэвэрлэх байгууламжийн үйл ажиллагаа

Улсын хэмжээнд нийт 130 гаруй бохир ус цэвэрлэх байгууламж бүртгэгдсэн байдгаас 50 цэвэрлэх байгууламжийг нь УХАТ-ын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд хариуцан ажиллаж байна. Эдгээрээс 13 нь хагас ажиллагаатай, 2 нь ажиллахгүй байна. Цэвэрлэх байгууламжуудын 63 хувь биологийн, 37 хувь механик цэвэрлэгээтэй.

12.5

20.0

25.0

8.3

4.0

13.3

31.3

4.6

2.0

0 5 10 15 20 25 30 35

"Ундарга-Алтай" ОНӨҮГ

"Ус-Ду" ОНӨҮГ

"Эмтнаран" ОНӨААТҮГ

"Чандмань бадрал" ОНӨААТҮГ

"Дорнод НАА" ОНӨААТҮГ

"Гүний ус" ХХК

"Дөрвөлж" ОНӨААТҮГ

УБТЗ "Эрчим хүч ус хангамжийн 1-р анги"

УБТЗ "Эрчим хүч ус хангамжийн 2-р анги"

2018 он

14

ТЗЭ аж ахуйн нэгжүүд 2018 онд давхардсан тоогоор нийт 93.5 сая м3 бохир ус татан зайлуулсан нь өмнөх оны мөн үеээс 2.6 сая м3–ээр нэмэгджээ. Мөн онд нийт 85 сая м3 бохир ус цэвэрлэн байгальд нийлүүлсэн мэдээ байна.

Одоогоор орлого болоогүй бохир усны хэмжээг тооцоолж байгаа байгууллага нь зөвхөн УСУГ бөгөөд 2018 оны жилийн эцсийн дүнгээр ЦБ-аар 65.8 сая м3 бохир ус цэвэрлэж байгальд нийлүүлснээс 46.4 сая м3 усанд төлбөр ногдуулсан байна. Энэ нь цэвэрлэсэн бохир усны 19.5 сая м3 буюу 29.5% нь орлого болоогүй гэсэн үг юм. Улаанбаатар хотын нэгдсэн дүнгээр орлого болоогүй бохир усны хэмжээ 33.5% байжээ. Тус Зохицуулах зөвлөлөөс цаашид бохир усны баланс тооцож байхыг ТЗЭ-дэд зөвлөмж болгож байна. Иймд цаашид зөвхөн орлого болоогүй ус төдийгүй орлого болоогүй бохир усны асуудалд онцгой анхаарах шаардлагатай байна.

Зохицуулах зөвлөлөөс тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн хариуцан ажиллуулж буй бохир ус цэвэрлэх байгууламжуудаас цэвэрлэгдэн гарч буй хаягдал усыг стандартын шаардлагад нийцүүлэн хаяж буй эсэхэд хяналт тавих зорилгоор шинжилгээний дүнг авах ажлыг тогтмол хийж, бохир ус цэвэрлэгээний түвшинг тодорхойлж байна.

Цэвэрлэх байгууламжийн үйл ажиллагаанд хяналт тавьж, бохир усны цэвэрлэгээний түвшинг тогтооход цэвэрлэх байгууламж руу орж ирж буй бохирдуулсан усны биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч БХХ5, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч ХХХ5, умбуур бодис SS зэрэг үзүүлэлтийг цэвэрлэх байгууламжаас гарч буй цэвэршүүлсэн бохир усны биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч БХХ5, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч ХХХ5, умбуур бодис SS зэрэг үзүүлэлттэй харьцуулж гаргадаг.

2018 оны тайлан мэдээнд УБ хот болон хөдөө орон нутгийн цэвэрлэх байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцан ажиллаж буй нийт 31 байгууллага хамрагдсан байгаагаас умбуур бодис дунджаар 73.2%, биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн цэвэрлэгээний дундаж түвшин 60.9%, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн цэвэрлэгээний дундаж түвшин 54.0%-тай байлаа. Дээрх үзүүлэлтүүдийг харьцуулан зураг 5-д харуулав.

Зураг 5. Бохир ус цэвэрлэгээний түвшин


15

Эдгээр үзүүлэлтүүдийг өнгөрсөн жилийн салбарын дундаж үзүүлэлттэй харьцуулахад умбуур бодисын түвшин 1.4 дахин, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч (ХХХ)-ийн үзүүлэлт 1.1 дахин, биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч (БХХ)-ийн үзүүлэлт 1.0 дахин тус тус өссөн харагдаж байна.

Аймаг, орон нутагт усны шинжилгээний лабораторийн хүрэлцээ дутмаг, шинжилгээ хийдэг урвалж бодис хангалтгүйгээс тайлан мэдээ ирүүлсэн 31 байгууллагын зөвхөн 24 нь бохир усны цэвэрлэгээний дээрх 3 үзүүлэлтийг бүрэн шинжилдэг бол үлдсэн 7 газар нь зөвхөн умбуур бодис, биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн шинжилгээг хийдэг боловч бодис, урвалжгүйгээс химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн шинжилгээг тогтмол хийж чаддаггүй байна.

Зураг 6. ЦБ-аас хүрээлэн буй орчинд нийлүүлж буй хаягдал усны умбуур бодисын цэвэрлэгээний түвшин

73.5

44.9

30.6

55.8

33.5

45.6

88.2

51.3

32.4

31.7

34.8

23.8

92.7

87.3

22.7

100.0

15.3

12.2

97.8

51.4

20.3

98.3

20.0

81.6

87.6

95.5

27.9

13.1

92.0

85.6

0.00 20.00 40.00 60.00 80.00 100.00 120.00

"Ундарга" ОНӨААТҮГ

"Суат" ОНӨААТҮГ

"Чандмань Баянхонгор" ХК

"Ундарга-Алтай" ОНӨААТҮГ


Дулаан шарын гол ТӨХК

"Дархан ус суваг" ХК



"Дундговь ус" ОНӨААТҮГ

"Амь-Ус" ОНӨААТҮГ

"Эрдэнэт ус.УДТС" ОНӨХК

"Эрчим хүчний цех" Эрдэнэт үйлдвэр

"Онги ус суваг" ОНӨҮГ

"Хархорин ус суваг" ОНӨААТҮГ

"Ухаа худаг ус хангамж" ХХК



"Урсгал ус" ОНӨААТҮГ

"Гавшгай ус" ХХК

"Цант-Орхон" ОНӨААТҮГ

"Төв чандмань ДЭХГ" ОНӨҮГ

"Чандмань Увс" ОНӨААТҮГ

УБ "Багануур ус" ОНӨААТҮГ

УБ "Чандмань Налайх" ОНӨААТҮГ

УБТЗ "БАҮ- 1-р анги" ХНН

"Шим-Ус" ОНӨҮГ

"Хөвсгөл ус суваг" ОНӨААТҮГ

"Бор өндөр хот тохижилт" ОНТҮГ

"УСУГ" ОНӨААТҮГ

Умбуур бодисын цэвэрлэгээний түвшин, %

2018 он

16

Орон нутгийн бохир ус цэвэрлэх байгууламжийн умбуур бодисын цэвэрлэгээний түвшин хамгийн багатай нь Сүхбаатар аймгийн “Дөрвөлж” ОНӨААТҮГ SS=12.2%, Хөвсгөл аймгийн “Хөвсгөл ус суваг” ОНӨААТҮГ, SS=13.0%, Өмнөговь аймгийн “Гүний Ус” ХХК SS=13.3%-тай байхад Орхон аймгийн Эрдэнэт үйлдвэр ХХК-ийн “Эрчим хүчний цех”-ийнх SS=92.7%, Сэлэнгэ аймгийн “Урсгал Ус” ОНӨААТҮГ SS=97.8%, Төв аймгийн “Төв чандмань ДЭХГ” ОНӨААТҮГ-ынх SS=98.3% түвшинд тус тус цэвэрлэж байгаа нь хамгийн өндөр үзүүлэлт юм (Зураг 6).

Цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний түвшинг биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчөөр гаргахад цэвэрлэгээний түвшин багатай нь Өмнөговь аймгийн “Гүний ус” ХХК БХХ5=23.2%, Баян-Өлгий аймгийн “Суат” ОНӨААТҮГ, БХХ5=21.4%, Дундговь аймгийн “Дундговь ус” ОНӨААТҮГ, БХХ5=5.7% бол цэвэрлэгээний түвшин өндөртэй нь мөн Орхон аймгийн “Эрчим хүчний цех” Эрдэнэт үйлдвэр ХХК БХХ5=95.7%, Өмнөговь аймгийн “Ухаа худаг ус хангамж” ХХК БХХ5=89.6% Төв аймгийн “Төв чандмань ДЭХГ” ОНӨААТҮГ БХХ5=96.3% байна (Зураг 7).

Зураг 7. ЦБ-аас хүрээлэн буй орчинд нийлүүлж буй хаягдал усан дах БХХ-ийн цэвэрлэгээний түвшин

57.01

21.36

49.71

55.68

36.03

75.05

87.41

38.77

29.28

5.67

71.76

75.47

95.72

47.17

36.85

89.60

23.20

79.44

83.12

73.99

96.03

41.76

89.33

54.69

82.14

50.17

4.35

95.00

69.42

0.00 20.00 40.00 60.00 80.00 100.00 120.00

"Ундарга" ОНӨААТҮГ

"Суат" ОНӨААТҮГ

"Чандмань Баянхонгор" ХК

"Ундарга-Алтай" ОНӨҮГ


Дулаан шарын гол ТӨХК

"Дархан ус суваг" ХК



"Дундговь ус" ОНӨААТҮГ

"Амь-Ус" ОНӨААТҮГ

"Эрдэнэт ус.УДТС" ОНӨХК

"Эрчим хүчний цех" Эрдэнэт үйлдвэр "Онги ус суваг" ОНӨҮГ

"Хархорин ус суваг" ОНӨААТҮГ

"Ухаа худаг ус хангамж" ХХК



"Урсгал ус" ОНӨААТҮГ

"Цант-Орхон" ОНӨААТҮГ

"Төв чандмань ДЭХГ" ОНӨҮГ

"Чандмань Увс" ОНӨААТҮГ

УБ "Багануур ус" ОНӨААТҮГ

УБ "Чандмань Налайх" ОНӨААТҮГ

УБТЗ "БАҮ- 1-р анги" ХНН

"Шим-Ус" ОНӨААТҮГ

"Хөвсгөл ус суваг" ОНӨААТҮГ

"Бор өндөр хот тохижилт" ОНТҮГ

"УСУГ" ОНӨААТҮГ

Биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч %


17

Бохир ус цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний түвшинг химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчөөр гаргахад хамгийн бага цэвэрлэгээтэй нь Архангай аймгийн “Ундарга” ОНӨААТҮГ ХХХ5=5%, Дархан-Уул аймгийн “Дулаан шарын гол” ТӨХК ХХХ5=14% байхад цэвэрлэгээний түвшин өндөртэй нь Төв аймгийн “Төв чандмань ДЭХГ” ОНӨААТҮГ ХХХ5=95%, УБТЗ ХНН –ийн “БАҮ-ний 1-р анги”-ийн ХХХ5=96% тус тус байв.

Зураг 8. Бохир ус цэвэрлэгээний үзүүлэлт сүүлийн 3 жилээр

Зураг 9. Нийслэл болон аймаг орон нутагт гадаадын зээлийн хөрөнгөөр шинээр барих

цэвэрлэх байгууламжийн төслүүд

45.3

62.2 60.0

51.6

58.0

46.6

73.2

60.9

54.0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

SS/Умбуур бодис БХХ5 COD/XXX

2016 2017 2018

2018 он

18

Цэвэрлэгээний дундаж түвшинг байвал зохих түвшин (90%)-ээс умбуур бодис 17.7

пунктээр, биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 30.6 пунктээр, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 36.0 пунктээр тус тус бага байжээ (Зураг 8).

Цэвэрлэх байгууламжаас цэвэрлэгдэн гарч буй бохир усны цэвэрлэгээний түвшин нь шаардлага хангахгүй байгаа үндсэн шалтгаан нь аймгуудад цэвэрлэх байгууламжийн тоног төхөөрөмж хуучирсан, хүчин чадал тэдгээрийг шинэчлэн сайжруулах хөрөнгө мөнгө

хүрэлцээгүйгээс болдог байна.

Сүүлийн жилүүдэд энэ талаар Монгол Улсын Засгийн газар онцгой анхаарч, хэд хэдэн цэвэрлэх байгууламж шинээр байгуулахаар боловсруулсан төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн ажиллаж байгаа нь салбарт тулгамдаад байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэх нэг гарц болж байна.

2.3. Хэрэглэгчийн судалгаа, усны тоолууржилт

Хэрэглэгчийн судалгаа: 2018 оны жилийн эцсийн дүнгээр ус хангамж, ариутгах татуургын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд нийт 608.7 мянган хэрэглэгчид

үйлчилгээ үзүүлж байгаагаас 24.4 мянган хэрэглэгч буюу 4.0 хувь нь үйлдвэр, аж ахуйн нэгж байгууллага, 300.1 мянга буюу 49.3 хувь нь төвлөрсөн шугам сүлжээнд холбогдсон айл өрх, 284.2 мянган хэрэглэгч буюу 46.7 хувь нь зөөврийн болон УТБ-аас усаар хангагдаж байна.

Хүснэгт 5. Хэрэглэгчийн судалгаа

Хэрэглэгчийн төрөл Хэмжих нэгж

2016 он 2017 он 2018 он Өсөлт

Нийт хэрэглэгч тоо 525,950 571,171 608,719 37,548

Төвлөрсөн шугамд

холбогдсон

Бүгд тоо 277,216 300,213 324,518 24,305

ҮААНБ тоо 22,174 23,480 24,372 892

Айл өрх тоо 255,042 276,733 300,146 23,413

УТБ*, зөөврийн тоо 248,734 270,958 284,201 13,243

*Төвлөрсөн шугамд холбогдсон УТБ-ны хэрэглэгчдийг хамруулсан болно.

Төвлөрсөн ариутгах татуургын шугамд холбогдсон өрхийн тоо 300.1 мянга байгаа нь улсын нийт өрхийн 33.5%, хот, суурин газрын өрхийн 50.8% тус тус болж байна.

Хүснэгт 6. Хэрэглэгчийн тоолууржилт

Хэрэглэгчийн төрөл 2016 он 2017 он 2018 он Түвшин,

%

Төвлөрсөн шугамд холбогдсон 277,216 300,213 324,518

Айл өрх 255,042 276,733 300,146

Үүнээс : Тоолууртай 204,973 230,613 252,052 84.0

Тоолуургүй 50,069 46,120 48,094 16.0

ААНБайгууллага 22,174 23,480 24,372

Үүнээс : Тоолууртай 21,446 22,881 23,763 97.5

Тоолуургүй 728 599 609 2.5


19

Хэрэглэгчийн төрөл 2016 он 2017 он 2018 он Түвшин,

%

Улсын дүнгээр 226,419 253,494 275,815 85.0

Тоолууржилт: Тайлант онд төвлөрсөн шугамд холбогдсон хэрэглэгчийн тоолууржилтын түвшин улсын дунджаар 85.0 хувьд хүрсэн нь өнгөрсөн онтой харьцуулахад 0.6 пунктээр өсчээ (Хүснэгт 6). Үүнээс айл өрхийн тоолууржилт 84.0%, үйлдвэр ААНБ-ынх 97.5%-тай байна. Айл өрхийн тоолууржилт аймаг орон нутагт дунджаар 82%, Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-уудынх 69.8% байгаа бол хувийн хэвшлийнх хамгийн өндөр 99.5% байна.

Зураг 10. Тоолууржилтын түвшин

0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

80.0%

90.0%

100.0%

2016 ОН 2017 ОН 2018 ОН

82.3% 84.4% 85.0%

96.8% 97.4% 97.5%

81.0% 83.3% 84.0%

Хэрэглэгчийн тоолууржилт, улсын дундаж

Албан байгууллага

Орон сууцны айл өрх

2018 он

20

Зураг 11. Хэрэглэгчийн тоолууржилт байршлаар

Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-уудын тоолууржилтын түвшин харьцангуй доогуур байгаа нь “ОСНААУГ” ОНӨААТҮГ-ын айл өрхийн тоолууржилт бага буюу 69.3%-тай байгаагаас голлон шалгаалжээ. Харин сүүлийн жилүүдэд шинээр ашиглалтанд орж байгаа орон сууцны барилга бүрэн тоолууртай байдгаас хувийн хэвшлийн компаниудын хэрэглэгчийн тоолууржилтын түвшин харьцангуй өндөр буюу 2018 оны дүнгээр 99.5%

байжээ (Зураг 11).

Аймаг орон нутгийн НААҮ-ний байгууллагуудаас "Булган мээж" ОНӨААТҮГ,

"Дундговь ус" ОНӨААТҮГ, "Хархорин ус суваг" ОНӨААТҮГ, "Чандмань Илч" ОНӨААТҮГ,

"Чандмань бадрал" ОНӨААТҮГ, "Ус-Ду" ОНӨААТҮГ, "Тэшиг ус" ОНӨААТҮГ, "Шугшаа уул" ОНӨААТҮГ, "Хан дизель" ОНӨААТҮГ, “Цог өрнөх” ОНӨААТҮГ, “Паблик сервис” ХХК, “Ухаа худаг ус хангамж” ХХК, "Спирт бал бурам" ХХК, “Сэлэнгэ зүүн хараа” ОНӨААТҮГ, УБТЗ-

ын ангиуд бүрэн тоолууржсан байгаа бол "Монголросцветмет" ХХК (1.2%), Сэлэнгэ аймгийн “Гавшгай ус” ОНӨААТҮГ (6.9%) хамгийн доогуур үзүүлэлттэй байв (Зураг 11).

Ахуйн хэрэглэглэгчийг авч үзвэл дээр дурдсан Булган аймгийн “Булган мээж” ОНӨААТҮГ, Дорноговь аймгийн "Чандмань илч" ОНӨААТҮГ, Өвөрхангай аймгийн

“Хархорин ус суваг” ОНӨААТҮГ зэрэг 20 байгууллага айл өрхийг бүрэн тоолууржуулсан

байна (Хавсралтаас үзнэ үү). Харин Хэнтий аймгийн Бор-өндөр сумын "Монголросцветмет" ХХК-ийн ахуйн хэрэглэгчид тоолуургүй, Сэлэнгэ аймгийн "Гавшгай ус" ОНӨААТҮГ 3.5 хувийн тоолууржилттай байгаа нь хамгийн доогуур үзүүлэлт болохыг анхаарч тоолууржуулах ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатай байна. Улаанбаатар хотын “ОСНААУГ” ОНӨААТҮГ-т айл өрхийн тоолууржилтын түвшин 69.3 хувь байгаа нь орон нутаг болон хувийн хэвшлийн байгууллагуудын дунджаас доогуур үзүүлэлт юм.

2018 оны тайлан мэдээгээр үйлдвэр аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоолууржилт хөдөө, орон нутагт дунджаар 92.9 хувьтай байгаа нь өнгөрсөн оноос өөрчлөгдөөгүй байна.

Тоолууржилт багатайд Завхан аймгийн “Амь ус трейд “ ХХК (57.6%) Сэлэнгэ аймгийн “Гавшгай ус” ХХК (55.7%), Ховд аймгийн “Шим ус” ОНӨААТҮГ (23.0%), Хэнтий аймгийн

81.7 84.4 85.0 78.7

83.0 83.0

71.0 72.9 73.0

99.3 99.2 99.5

-

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

2016 он 2017 он 2018 он

Тоолууржилт байшлаар

Улсын дундаж Аймаг, орон нутаг УБ хот: ОНӨААТҮГ-ууд УБ хот: Хувийн хэвшил

%


21

Бор-өндөр сумын "Монголросцветмет" ХХК (19.3%) орж байна. Улаанбаатар хотод ҮААНБ-ууд бүрэн тоолууржсан байна.

Цаашид дээр дурдсан доогуур үзүүлэлттэй ТЗЭ-д тоолууржилтаа нэмэгдүүлэхэд онцгой анхаарч ажиллах шаардлагатай юм. Зохицуулах зөвлөлөөс хэрэглэгчдийг тоолууржуулах, тэдгээрийн идэвх санаачлагыг нэмэгдүүлэх, хомсдож буй усны нөөцийг зүй зохистой ашиглах, усны алдагдлыг бууруулахад эерэг нөлөө үзүүлэх зорилгоор тоолууржилтын түвшин доогуур үзүүлэлттэй тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагуудад шаардлага тавьж, гүйцэтгэлийн гэрээнд тусган ажиллаж байна. Хэдийгээр энэ мэт арга хэмжээг авч байгаа хэдий ч усны тоолуур нь тухайн хэрэглэгчийн өмч тул хэрэглэгчдийн санхүү эдийн засгийн чадамж тоолууржуулах явцад ихээхэн нөлөө үзүүлж байна. Иймээс айл өрхийн усны тоолууржуулахад эдийн засгийн хөшүүргүүдийг нэвтрүүлэх, уян хатан бодлого явуулахад анхаарах нь зүйтэй.

2.4. Ус хангамж, ариутгах татуургын барилга, байгууламжийн өнөөгийн байдал

Ус хангамж, ариутгах татуургын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд 2017

онд нийт ф15-ф 900 мм-ийн диаметр бүхий 3.2 мянган км орчим урт ус хангамжийн шугам сүлжээ, ф 50-ф1400 мм-ийн диаметр бүхий 1.4 мянга шахам км урттай ариутгах татуургын

шугам сүлжээ хариуцаж байсан бол 2018 онд цэвэр усны шугам сүлжээ 3.3 мянган км, ариутгах татуургын шугам сүлжээ 1.5 мянган км болж нэмэгдсэн байна (Зураг 13).

2018 он

Зураг 12. Тоолууржилт ТЗЭ байгууллагаар

Тайлбар: Хувийн хэвшлийн ТЗЭ-дийн дүнг нэгдгэн харуулсан болно.

71

.8%

66

.7%

87

.5%

10

0.0

%

10

0.0

%

53

.8%

10

0.0

%

96

.1%

89

.7%

76

.2%

97

.8%

10

0.0

%

10

0.0

%

10

0.0

%

94

.0%

10

0.0

%

30

.0%

96

.6%

73

.7%

95

.2%

10

0.0

%

10

0.0

%

10

0.0

%

83

.3%

10

0.0

%

10

0.0

%

10

0.0

%

92

.3%

34

.1%

6.9

%

92

.4%

10

0.0

%

10

0.0

%

52

.6%

64

.6%

79

.9%

89

.6%

10

0.0

%

41

.6%

95

.8%

89

.2%

1.2

%

0.0

%

96

.6%

71

.8%

99

.5%

0.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

120.0%

85%


23

Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах, тэднийг чанартай үйлчилгээгээр хангахын тулд ТЗЭ-д өөрийн хариуцаж буй инженерийн барилга, байгууламж, шугам сүлжээний элэгдлийн санг бодитойгоор байгуулах, төлөвлөгөөт засвар, үйлчилгээг чанаржуулах зайлшгүй шаардлагатай юм.

Зураг 13. Цэвэр, бохир усны шугам сүлжээ 2017-2018 оны харьцуулалт

Аймаг, орон нутгийн нийтийн аж ахуйн нэгж байгууллагуудад төсөл, хөтөлбөрөөр хэрэгжин баригдаж буй ус хангамж, ариутгах татуургын систем, шугам хоолойн угсралтын ажлын чанарт тавих хяналт хангалтгүйгээс баталгаат хугацаа нь дуусаагүй шугам хоолойд гэмтэл гарах, засвар үйлчилгээ хийгдэх, түүнчлэн материалын чанараас шалтгаалан шугам хоолойн эдэлгээ богиносон гэмтэл гарах зэрэг асуудал гарсаар байна.

Ус хангамж, ариутгах татуургын үйл ажиллагааг тасралтгүй, хэвийн явуулахад тухайн шугам сүлжээний засвар, үйлчилгээг цаг тухайд нь хийх асуудал маш чухал байдаг. Иймд олон улсын түвшинд цэвэр усны шугам сүлжээний засварын чанар, хэвийн ажиллагааг цэвэр усны шугамын нэгж уртад ногдох гэмтлийн тоогоор тодорхойлдог.

Зураг 14. Нэг км цэвэр усны шугам хоолойд ногдох гэмтлийн тоо 2017-2018 оноор

830.6 1195.2

2397 2011.2

2017 2018

Цэвэр усны шугам сүлжээ, км

УБ хот Орон нутаг

297.9

684.6

1059.6

820.5

2017 2018

Бохир усны шугам сүлжээ, км


0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

2017 2018

[VALUE]

[VALUE]

[VALUE]

[VALUE]


2018 он

24

Зохицуулах зөвлөлөөс уг үзүүлэлтийг 2016 оноос эхэлж тодорхойлсон бөгөөд ТЗЭ-

дийн 2017 оны тайлан мэдээнээс үзэхэд салбарын дундаж n=1.5 байсан бол 2018 онд n=1.35 болсон байна. Энэ үзүүлэлтийг 2016 онд цэвэр усны нэгж уртад ногдох гэмтлийн тоо n=38.5 байсантай харьцуулахад хэт зөрүүтэй тоо гарч байсан бол сүүлийн 2 жил харьцангуй тогтвортой болж, ТЗЭ-дийн анхан шатны бүртгэлийн ажиллагаа сайжирч, үнэн бодит бүртгэл хийхэд анхаарч ажилласан нь харагдаж байна.

Шугам сүлжээний гэмтэл аймаг, орон нутагт Улаанбаатар хоттой харьцуулбал бараг 4 дахин өндөр тохиолдож байгаа нь шугам хоолойн насжилт, засвар үйлчилгээний давтамжаас голчлон шалтгаалжээ.

Улаанбаатар хотын ТЗЭ-дээс авсан мэдээгээр тайлант онд “Хүннү хотхон” ХХК, “Хайспийд групп” ХХК-иудын шугам хоолойд хамгийн олон гэмтэл тохиолдсон бол “КСИМС” ХХК, “Туул арвижих өргөө” ХХК, “Ганманлай” ХХК-иуд гэмтэл тохиолдоогүй гэсэн мэдээ ирүүлжээ. Улаанбаатар хотын ТЗЭ-дийн хувьд дэд бүтэц ашиглалтад орсон хугацаа, чанар зэрэгтэй нь аваар гэмтлийн тоо уялдаатай байна.

Зураг 15. УБ хотын ТЗЭ-дийн цэвэр усны 1 км шугамд ногдох гэмтлийн тоо

2.5. Ажиллах хүчин, дундаж цалин

2018 оны тайлан мэдээнээс үзэхэд Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээний ТЗЭ байгууллагууд нийт 10,080 ажиллагсадтайгаас 4.6 мянга нь орон нутгийн ТЗЭ байгууллагад, 3.5 мянга нь Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-уудад, 2.0 мянга нь Улаанбаатар хотын хувийн хэвшлийн байгууллагуудад ажиллаж байна (Хүснэгт 7).

Эдгээрээс 3.7 хувь нь удирдлага, 19.7 хувь нь инженер техникийн ажилчид, 76.5 хувь нь мэргэжилтэй ажилчид байв.

6.3 5.4 4.9 6.0 5.6 3.8

26.6

6.1 10.5

4.3

90.2

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

"Бог

д ас

ар и

нжен

ерин

г" …

"МО

НТС

" ХХК

"Хан

жарг

алан

т өр

гөө"

…

"Арг

а м

эргэ

н" Х

ХК

"Бая

нмон

гол

хотх

он" Х

ХК

"Ган

ман

лай"

ХХК

"Дэн

жхот

хон"

ХХК

"Ком

фор

т М

онго

л …

"Сод

эгш

иг" Х

ХК

"Трю

эл

мен

ежм

ент"

ХХК

"УН

К" Х

ХК

"Хүр

д" Х

ХК

"Чан

дман

ь хү

рд" Х

ХК

"Адт

ай н

оён"

ХХК

"Тав

ан ө

ндөр

" ХХК

"Гол

д ко

мпа

с" Х

ХК

"Хай

спий

д гр

упп"

ХХК

"Ари

алог

шир

" ХХ

К "Б

атба

ян д

улаа

н" Х

ХК

"Гри

йн п

ропе

йрти

" ХХК

"Лха

тоно

м с

ерви

с" Х

ХК

"Мон

хауз

сер

вис"

ХХК

"Сан

ком

фор

т" Х

ХК

"Тун

гала

г бу

янт

дуут

" ХХ

К "Т

эргү

үн ч

анса

а" Х

ХК

"Цон

хлон

үйл

с" Х

ХК

"Эс

Жи

Ливи

нг" Х

ХК


25

Хүснэгт 7. Ажиллагсдын судалгаа

Ангилал Удирдлага ИТА Мэргэжлийн

ажилчин Дүн

Орон нутгийн ТЗЭ байгууллага 160 656 3,752 4,568

УБ хотын ОНӨААТҮГ 9 669 2,796 3,474

УБ хотын Хувийн хэвшлийн ТЗЭ 201 668 1,169 2,038

УХАТ-ын салбарын нийт ажиллагсад 370 1,993 7,717 10,080

Зохицуулах зөвлөлөөс ТЗЭ-дийн инженер болон санхүүгийн ажилтнуудыг мэргэшүүлэх, мэргэжил дээшлүүлэх ажлыг эрчимжүүлэх зорилгоор боловсон хүчний бүрдэлт (КHR)-ийг жил бүр гаргаж байна. Үүнийг дараах байдлаар тодорхойлно.

КHR-боловсон хүчний бүрдэлт

КЗМ-зөвлөх,мэргэшсэн зэрэгтэй инженер болон санхүүгийн ажилтны тоо

К-НЗМ-нийт ИТА болон санхүүгийн ажилтны тоо

КHR= КзмКнзм х100%

Энэхүү үзүүлэлтийг 2017 оноос эхлэн шинэчилж, ИТА болон санхүүгийн ажилтнуудын мэргэшсэн байдалд үнэлгээ өгдөг болсон бөгөөд энэ нь цаашид салбарын ажилтнуудыг мэргэшүүлэх ажлыг зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой юм. Аймаг, орон нутгийн ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээ эрхлэгч аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын ИТА болон санхүүгийн ажилтнуудын мэргэшсэн байдал дунджаар 2017

онд 26.7%, 2018 онд 18.3%, нийслэлийн дунджаар 2017 онд 17.8%, 2018 онд 9.4% -тай (Зураг 16) байна.

Зураг 16. Хүний нөөцийн бүрдэлт, 2017-2018 он

26.7%

18.3% 17.8%

9.4%

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

2017 2018

Мэргэшсэн, зөвлөх зэрэгтэй хүний нөөцийн үзүүлэлт 2017-2018 он

Аймаг, орон нутаг УБ хот

2018 он

26

Хүний нөөцийн үзүүлэлтээрээ хамгийн бага буюу мэргэшсэн, зөвлөх зэрэгтэй ажилтангүй байгууллагад Архангай аймгийн “ТВВК сервис” ХХК, Дархан-Уул аймаг “Эмтнаран” ОНӨААТҮГ, Говьсүмбэр аймаг “Талын илч” ОНӨААТҮГ, Дундговь аймаг “Дундговь ус” ОНӨААТҮГ, Өмнөговь аймаг “Шугшаа-Уул” ОНӨААТҮГ, “Хандизель” ОНӨААТҮГ зэргийг дурдаж болно (Зураг 17).

Зураг 17. Хүний нөөцийн судалгаа, аймаг орон нутгийн ТЗЭ-д

Зураг 18. Хүний нөөцийн судалгаа, Улаанбаатар хотын ТЗЭ-д

Харин Улаанбаатар хотын хэмжээнд “Смарт план” ХХК, “Морьттүнгэ” ХХК, “Юлтүйнатурал” ХХК, “Баянгазрын хишиг” ХХК, “Ганманлай” ХХК, “СТНАА” ХХК, “Ууган

7.0 6.0 9.0 8.0 5.0 5.0

84.0

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

Орон нутгийн ТЗЭ-чдийн мэргэшсэн, зөвлөх зэрэгтэй хүний нөөцийн үзүүлэлт 2018 он

Стандарт утга КHR=30%

50

67

87.5

66.7 66

44 43 50

66

0

20

40

60

80

100

"ОС

НАА

УГ" …

"Цон

хлон

үйл

с" Х

ХК

"См

арт

план

" ХХК

"Мор

ьттү

нгэ"

ХХК

"Цэн

гэлд

эх …

"Бул

найн

-ар"

ХХК

"ГЭ

БА" Х

ХК

"Опе

нхау

с өн

ө" Х

ХК

"Тун

гала

г буя

нт …

"Баа

тар

дула

ан х

ан" …

"Идр

эн и

лч" Х

ХК

Тэрг

эл м

өнх

ХХК

Лхат

оном

сер

вис

ХХК

"Ган

биж"

ХХК

"СТН

АА" Х

ХК

"Ууг

ан х

асон

" ХХК

"Гри

йт л

акс"

ХХК

"Зүм

бэр

орд

өргө

ө" …

"Хүн

нү х

отхо

н" Х

ХК

"Эрч

хиш

иг" Х

ХК

"Цэц

эн б

ээс"

ХХК

"Т

охил

ог ш

инэ …

"Бог

д ас

ар …

"МО

НТС

" ХХК

"Тау

нком

фор

т" Х

ХК

"Хүр

ээ х

аус"

ХХК

Ком

фор

ттау

н ХХ

К "Г

анту

с өр

гөө"

ХХК

"Тав

ан ө

ндөр

" ХХК

"Ахм

ады

н хо

тхон

" …

"Дэн

жхот

хон"

ХХК

"Өөд

өө б

айга

ль" Х

ХК

"Гол

д ко

мпа

с" Х

ХК

"Дай

цэц

эн" Х

ХК

"Түм

эн н

аяд …


27

хасон” ХХК, “Баянмонгол хотхон” ХХК, “Оч гялс өргөө” ХХК, “Эрч хишиг” ХХК, “Цэцэн бээс” ХХК, “Дунд мандал” ХХК, “Тохилог шинэ ертөнц" ХХК, "Тэмүүн эгшигт өргөө" ХХК, “Хүрээ хаус” ХХК, , "Өөдөө байгаль" ХХК, "Дай цэцэн" ХХК зэрэг нийт 39 байгууллага буюу 44.8% нь мэргэшсэн, зөвлөх зэрэгтэй ажилтангүй байна (Зураг 18). Иймд мэргэшсэн, зөвлөх зэрэгтэй ажилтангүй эдгээр байгууллагууд цаашдаа инженер техникийн болон санхүүгийн ажилтнуудыг мэргэшүүлэхэд анхаарах шаардлагатай байна.

Салбарын ажиллагсдын дундаж цалин жилээс жилд нэмэгдсээр 2018 онд 830.8

мянган төгрөг болоод байгаа нь улсын дундаж (1,120.3)-аас 25.8 хувиар доогуур байна (Зураг 19).

ТЗЭ-дээс Улаанбаатар хотын "Бьюлдинг мэйнтэнэнс сервис" ХХК, УБТЗ ХНН, Орхон аймгийн “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн Эрчим хүчний цех, Хэнтий аймгийн Бор-Өндөр сумын "Монголросцветмент" ХХК, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын "Спирт бал бурам" ХХК-ийн дундаж цалин улсын дунджаас өндөр байна. Харин Говьсүмбэр аймгийн Баянтал сумын "Талын Илч" ОНӨААТҮГ, Дархан уул аймгийн “Эмтнаран” ОНӨААТҮГ, Өмнөговь аймгийн “Шугшаа уул” ОНӨААТҮГ, Хэнтий аймгийн “Бор- Өндөр хот тохижилт” ОНТҮГ, Улаанбаатар хотын "Лхатоном сервис" ХХК, "Дунд мандал” ХХК, "Юлтүйнатурал" ХХК-

иудын дундаж цалин 400 мянган төгрөг хүрэхгүй байгааг эдгээр байгууллага цаашид анхаарч ажиллагсдынхаа ажиллах нөхцөл бололцоог дээшлүүлэх нь зүйтэй.

УХАТ-ын салбарын хувьд боловсон хүчний асуудалд онцгой анхаарал хандуулж, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэн, нийгмийн хангамжийг дээшлүүлэх нь чадварлаг мэргэжилтнүүдийг татах, салбарыг хөгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм.

Зураг 19. Салбарын ажиллагсдын дундаж цалин, мян.төг.

598.5 631.7

844.0 868.5 942.9

1,038.9 1,120.3

508.1 526.2 606.8

663.9 731.1 757.3

830.8

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Улсын дундаж УХАТ-ын салбарын дундаж

2018 он

28

Зураг 20. ТЗЭ-дийн орлогын бүтэц, үйл ажиллагааны чиглэлээр

Гурав. Санхүү, эдийн засгийн үзүүлэлтүүд

3.1. Үйл ажиллагааны орлого

2018 онд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч орон сууц, НААҮ-ний байгууллагууд нийт дүнгээр 384.8 тэрбум төгрөгийн борлуулалтын орлоготой ажилласан байна. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн нийт орлогын 25.3 хувийг аймаг, орон нутгийн НААҮ-ний байгууллагуудын орлого, 37.7 хувийг Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-ууд (УСУГ ороод),

24.9 хувийг хувийн хэвшлийн, үлдэх 12.1 хувийг бусад ТЗЭ-дийн орлого бүрдүүлжээ.

Хүснэгт 8. ТЗЭ байгууллагуудын үйл ажиллагааны орлого, сая төг.

ТЗЭ-д 2016 он 2017 он 2018 он Өөрчлөлт 2018/2017 %

УСУГ ОНӨААТҮГ 44,751.9 49,633.4 57,628.2 16.1%

УБ хот: Бусад ОНӨААТҮГ-ууд

75,034.3 80,442.6 85,738.6 9.1%

УБ хот: Хувийн хэвшлийн компаниуд

51,280.1 57,214.3 95,618.8 67.1%

Аймаг орон нутгийн НААҮ-ний байгууллагууд

74,743.2 77,480.1 97,289.5 25.6%

Бусад ТЗЭ-д* 26,185.7 22,987.3 46,433.8 102.0%

Нийт орлого 271,995.2 287,757.6 384,737.1 33.7%

Тайлбар: *Томоохон уул уурхай, түүний орчмын хот, суурин газрын хэрэглэгчдэд УХАТ-ын үйлчилгээ үзүүлдэг Эрдэнэт УБҮ-ийн “Эрчим хүчний цех” болон “Энержи интернэшнэл” зэрэг ТЗЭ-д хамаарна

Түүнчлэн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид орлогынхоо 43.4 хувийг ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээнээс, 37.6 хувийг дулаанаас, 19.0 хувийг бусад үйл

ажиллагаанаас төвлөрүүлсэн байна (Зураг 20).

Орлогын өсөлтийн дийлэнх Улаанбаатар хотын ТЗЭ байгууллагуудад ногдож байгаа нь 2018 оны 5 дугаар сараас цэвэр, бохир усны үйлчилгээний тариф

нэмэгдсэн нь голлон нөлөөлсөн байна. Харин орон нутгийн байгууллагууд 2018 онд тарифын зохицуулалтыг цөөн газар хийлгэсэн байна.

Тайлант онд ТЗЭ-д ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээнээсээ 167.0 тэрбум

төгрөгийн орлоготой ажиллаж, орлого өмнөх оноос 21.9 тэрбум төгрөгөөр буюу 15.1 хувиар өсчээ (Хүснэгт 9). Ийнхүү орлого өссөн нь Улаанбаатар хот болон аймаг, орон нутгийн Зарим ТЗЭ-дийн тарифт зохицуулалт хийсэн, түүнчлэн хэрэглэгчийн тоо нэмэгдсэнээс шалгаалсан байна. Салбарт хувийн хэвшлийн оролцоо тасралтгүй өсч байгаа нь ТХХТ-ийг хөгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм.

43.4%

37.6%

19.0%

УХАТ Дулаан Бусад


29

Хүснэгт 9. Тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд борлуулалтын орлого, сая төг.

ТЗЭ-д 2016 он 2017 он 2018 он Өөрчлөлт

2018/2017 %

УСУГ ОНӨААТҮГ 44,751.9 49,633.4 54,766.3 10.3%

УБ хот: Бусад ОНӨААТҮГ-ууд 23,830.8 26,143.5 28,614.7 9.5%


10,286.9 13,402.5 17,203.5 28.4%


30,916.7 32,603.9 35,923.3 10.2%

Бусад ТЗЭ-д 23,592.2 23,286.6 30,539.7 31.1%

УХАТ-ын орлого 133,378.5 145,069.9 167,047.5 15.1%

Зураг 21. ТЗ-ийн хүрээнд орлогын бүтэц

Тусгай зөвшөөрлийн үйл ажиллагааны нийт орлогын 57.0 хувийг цэвэр усны, 33.6 хувийг бохир усны, 6.7 хувийг суурь хураамжийн, 2.8 хувийг бусад орлого тус тус эзэлжээ.

Салбарын борлуулалтын орлогын дийлэнх буюу 48.6 хувийг ҮААНБ-аас төвлөрүүлж байна (Зураг 19).

Тайлант онд “Ус сувгийн удирдах газар” ОНӨААТҮГ-ын ажил үйлчилгээ, борлуулалтын орлого 54.8 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 5.1 тэрбум төгрөгөөр буюу 10.3 хувиар нэмэгджээ. Нийт орлогын 55.3 хувь буюу 30.3 тэрбум төгрөгийг цэвэр усны борлуулалт, 41.6 хувь буюу 22.8 тэрбум төгрөгийг бохир ус татан зайлуулах үйлчилгээний орлого, үлдэх 2.6 хувь буюу 1.4 тэрбум төгрөгийг суурь хураамжийн орлого, үлдэх 0.4 хувь буюу 0.2 тэрбум төгрөгийг бусад ажил үйлчилгээний борлуулалт бүрдүүлжээ. УТБ, зөөврийн ус хангамжийн үйлчилгээний орлого нийт орлогын 2.2 хувь буюу 1.2 тэрбум төгрөг болсон байна.

Улаанбаатар хотын бусад тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ОНӨААТҮГ-ууд 2018 онд тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд 28.6 тэрбум төгрөгийн орлоготой ажилласнаар борлуулалт өмнөх оноос 2.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 9.5 хувиар өссөн байна. Суурь хураамжийн орлого 3.7 тэрбум төгрөг буюу ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээний орлогын 13.4 хувийг бүрдүүлж байна.

Цэвэр усны

орлого 57.0%

Бохир усны

орлого 33.6%

Суурь хураамжийн орлого

6.7%

Бусад орлого 2.8%

Үйлчилгээний төрлөөр

ААНБайгууллагын орлого 48.6%

Айл өрхийн орлого 30.4%

Бөөний борлуула

лтын орлого 18.2%

Бусад орлого 2.8%

Хэрэглэгчийн ангиллаар

2018 он

30

Улаанбаатар хотын хувийн хэвшлийн компаниуд ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээнээсээ 2018 онд 17.2 тэрбум төгрөгийн орлоготой ажилласан нь өмнөх оноос 3.8

тэрбум төгрөгөөр буюу 28.4 хувиар нэмэгдсэн. Суурь хураамжийн орлого нийт борлуулалтын орлогын 19.6 хувийг бүрдүүлсэн байна.

Ийнхүү нийслэлд УХАТ-ын орлого өсөхөд тарифын зохицуулалт болон бүтээн байгуулалттай холбоотойгоор орон сууц шинээр ашиглалтад орж хэрэглэгчийн тоо нэмэгдэж байгаа нь голчлон нөлөөлжээ. Судалгаанаас үзэхэд шинэ шугам сүлжээг хүлээн авах шат дамжлага цөөн, харьцангуй хялбар, цаг бага шаарддагтай нь холбоотойгоор хувийн хэвшлийн компаниудын хэрэглэгчдийн тоо харьцангуй хурдан өсч байгаа юм.

Түүнчлэн хувийн хэвшлийн компаниудын орлогод суурь хураамжийн орлогын эзлэх хувь өндөр байгаа нь тоолууржилтын түвшин өндөр, ОБУ багатай байдгаас хамаардаг.

Аймаг, орон нутгийн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд тайлант онд тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд 35.9 тэрбум төгрөгийн орлоготой ажилласнаар өмнөх оны мөн үеийнхээс орлого 3.3 тэрбум төгрөг буюу 10.2 хувиар нэмэгдсэн байна. Орлогын 64.9

хувийг цэвэр усны, 26.1 хувийг бохир усны, 3.9 хувийг суурь хураамжийн, үлдэх хувийг бусад орлого эзэлж байна.

3.2. Үйл ажиллагааны зардал

2018 онд ТЗЭ байгууллагууд нийт дүнгээр 432.8 тэрбум төгрөгийн зардалтай ажиллаж, нийт зардал урд оныхоос 119.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 38.1 хувиар нэмэгджээ.

Хүснэгт 10. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн үйл ажиллагааны зардал, сая төг.

Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид 2016 он 2017 он 2018 он Өөрчлөлт

2018/2017 %

УСУГ ОНӨААТҮГ 54,111.5 62,044.1 74,212.1 19.6%


УБ хот: Хувийн хэвшлийн компаниуд 52,007.9 58,254.9 96,380.1 65.4%


80,724.3 83,859.6 115,265.8 37.5%

Бусад ТЗЭ-д 36,786.2 24,506.6 50,378.8 105.6%

Нийт зардал 302,657.5 313,360.6 432,825.2 38.1%

Нийт зардлын 26.6 хувийг аймаг, орон нутгийн нийтийн аж ахуйн байгууллагууд, 39.4

хувийг Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-ууд, 22.3 хувийг хувийн хэвшлийн байгууллагуудын

зардал бүрдүүлж байна.

Зардлын бүтцийг үйл ажиллагааны чиглэлээр авч үзвэл ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээний зардал 41.1 хувь, дулааны зардал 37.8 хувь, цахилгааны болон бусад үйл ажиллагааны зардал 21.2 хувийг тус тус эзэлжээ (Зураг 22).


31

Орон нутаг,

[VALUE]

[CATEGORY

NAME], [VALUE]

УБ,-хувийн

хэвшил, [VALUE]

Нийт зардал, байршлаар

УХАТ 41.1%

Дулаан 37.8%

Бусад 21.2%

Үйл ажиллагааны

төрлөөр

Зураг 22. ТЗЭ-дийн зардлын бүтэц

Хүснэгт 11. УХАТ-ын ашиглалт үйлчилгээний зардал, сая төг.


2018/2017 %

УСУГ ОНӨААТҮГ 50,580.7 54,792.4 58,621.8 7.0%


УБ хот: Хувийн хэвшлийн компаниуд 12,053.6 15,142.6 19,615.2 29.5%


37,583.9 36,219.9 43,491.3 20.1%

Бусад ТЗЭ-д 21,859.6 24,506.6 27,875.0 13.7%

УХАТ-ын зардал 146,801.4 158,174.7 178,616.5 12.9%

ТЗЭ байгууллагууд 2018 онд ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээнд 178.6

тэрбум төгрөгийн зардал гарган ажилласан нь 2017 оноос 20.4 тэрбум төгрөг буюу 12.9

хувиар нэмэгджээ.

Тусгай зөвшөөрлийн үйл ажиллагааны нийт зардлын 32.8 хувийг УСУГ-ын, 16.2

хувийг Улаанбаатар хотын бусад ОНӨААТҮГ-ын, 24.3 хувийг аймаг, орон нутгийн ТЗЭ байгууллагуудын, 11.0 хувийг хувийн хэвшлийн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн зардал тус тус эзэлсэн байна.

Улаанбаатар хотын “Ус сувгийн удирдах газар” ОНӨААТҮГ 2018 онд үндсэн үйл ажиллагаандаа 58.6 тэрбум төгрөгийн зардалтай ажиллан зардал өмнөх оноос 3.8 тэрбум төгрөгөөр буюу 7.0 хувиар өсчээ. Зардал нэмэгдсэн үндсэн шалтгаан нь хөрөнгийн дахин үнэлгээ хийлгэсэн болон шинээр хэрэгжсэн төслүүдийн хөрөнгийг бүртгэлд тусгаснаас элэгдлийн зардал өссөн, орон тоо нэмэгдсэн зэрэг болно. Түүнчлэн валютын ханшны зөрүүнээс 11.4 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээсэн байгаа нь тус байгууллагын урт хугацаат зээлийн асуудлыг нэн даруй шийдвэрлэх шаардлагатайг батлан харуулж байна.

Нийслэлийн бусад ОНӨААТҮГ-ууд 2018 онд ус хангамж, ариутгах татуургын үйл ажиллагааны зардлаа өмнөх оноос 5.5 хувиар нэмэгдүүлж, 29.0 тэрбум төгрөгийн зардалтай ажилласан байна. Зардлын өсөлтөд эрчим хүчний тарифын өсөлт болон үйлчилгээний хүрээ нэмэгдсэн, бөөний тариф өссөн нь голчлон нөлөөлжээ.

2018 он

32

Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч, Улаанбаатар хотын хувийн хэвшлийн компаниудын зардал 19.6 тэрбум төгрөг болж өмнөх оны мөн үеэс 29.5 хувиар нэмэгдсэн нь хэрэглэгч

нэмэгдсэн болон бөөний тарифын өсөлтөөс шалтгаалсан. Хувийн хэвшлийн компаниудын хувьд ихэвчлэн тодорхой стратеги, төлөвлөгөө гарган ажилладаггүй, үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардлыг огт байгуулахгүй эсвэл хэт өндрөөр бүртгэлд тусгадаг нийтлэг дутагдал ажиглагдаж байна.

Аймаг, орон нутгийн байгууллагууд тайлант онд ус хангамж, ариутгах татуургын үйл ажиллагааны зардлаа өмнөх оноос 20.1 хувиар буюу 7.3 тэрбум төгрөгөөр өсгөж, 43.5

тэрбум төгрөгийн зардалтай ажилласан байна. Ийнхүү зардал өсөхөд нөлөөлсөн гол хүчин зүйл нь улсын хэмжээнд дахин үнэлгээ хийгдэж, хөрөнгийн үнэлгээ нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор элэгдлийн зардал өссөн нь нөлөөлсөн ажээ.

Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн ус хангамж, ариутгах татуургын үйл ажиллагааны зардлын бүтцийг авч үзвэл цалин, НДШ-ийн зардал хамгийн өндөр буюу 34.8 хувийг эзэлж байгаа бол ашиглалтын зардалд 20.2 хувь, үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардалд 17.6 хувь, засвар үйлчилгээнд нийт зардлын 2.2 хувийг нь зарцуулсан байна (Зураг 23).

Зураг 23. УХАТ-ын үйлчилгээний зардлын бүтэц, 2018 он

Зардлын бүтцээс үзэхэд цалин, ашиглалт (цахилгааны зардал ороод), элэгдэл, ус худалдан авалтын (бохир ус нийлүүлэх зардал ороод) гэсэн үндсэн 4 төрлийн зардал нийт зардлын 88.0 хувийг эзэлж байна. Хэдийгээр нийт зардалд цалингийн зардал өндөр хувь эзэлж байгаа боловч салбарын дундаж цалин улсын дундажаас доогуур хэвээр байгаа юм.

Усны үйлчилгээний тариф өөрийн өртгөөс нь доогуур тогтоогдож байгаагаас тоног төхөөрөмж, шугам сүлжээний засвар үйлчилгээ шаардлагын түвшинд хийгдэхгүй, ажиллагсдын цалин доогуур, нийгмийн зардалд зарцуулах хөрөнгө хангалтгүй байх,

Цалингийн зардал 34.8%

Усны өртөг зардал 15.8%

Ашиглалтын зардал 20.2%

Засвар сэлбэгийн зардал 2.2%

ҮХЭлэгдэлийн зардал 17.6% Удирдлагын зардал

1.4%

Нийгэм хангамжийн зардал 1.2%

ХАБЭА 1.4%

Гадны үйлчилилгээний

зардал 1.3%

Контор хангамжийн зардал 1.6%

Бусад зардал 2.3%


33

үйлчилгээний чанар муудах нөхцөлийг үүсгэдэг. Иймд Зохицуулах зөвлөлөөс цаашид тарифт цаг алдалгүй зохицуулалт хийх, шат дараатайгаар өртгөө нөхөх түвшинг дээшлүүлэх бодлого баримтлан ажиллаж байна. Гэвч аймаг орон нутгийн байгууллагууд тарифын саналаа ирүүлэхгүй цаг алдах, орон нутгийн удирдлага дэмждэггүй зэргээс үүдэн

алдагдал нэмэгдэж, засвар үйлчилгээ, шинэчлэл хийх хөрөнгө хүрэлцэхгүй байх явдал гарсаар байгааг анхаарах шаардлагатай байна.

3.3. Ашиг, алдагдал

2018 онд салбарын байгууллагууд үйл ажиллагаанаасаа нийт 48.6 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээснээр алдагдал өмнөх оны мөн үеийнхээс 22.9 тэрбум төгрөгөөр өссөн

байна (Хүснэгт 12). Ийнхүү алдагдал өсөхөд хөрөнгийн дахин үнэлгээний нэмэгдлээс шалтгаалсан элэгдлийн зардлын өсөлт голчлон нөлөөлжээ. Алдагдлын дийлэнх буюу 52.8

хувийг УСУГ болон Улаанбаатар хотын бусад ОНӨААТҮГ-уудын алдагдал, 37.4 хувийг аймаг орон нутгийн байгууллагуудын алдагдал эзэлж байна.

Хүснэгт 12. Нийтийн аж ахуйн байгууллагуудын ашиг, алдагдал, сая төг.


хувь %

УСУГ ОНӨААТҮГ -9,359.6 -12,410.7 -16,583.9 33.6%

УБ хот: Бусад ОНӨААТҮГ-ууд -3,993.3 -4,252.8 -8,821.7 107.4%

УБ хот: Хувийн хэвшлийн компаниуд -727.8 -1,040.6 -761.3 -26.8%


-5,981.1 -6,379.5 -17,976.3 181.8%

Бусад ТЗЭ-д -10,600.5 -1,519.3 -3,945.0 159.7%

Нийт алдагдал -30,662.2 -25,603.0 -48,088.1 87.8%

Хүснэгт 13. Тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд ашиг, алдагдал, сая төг.


хувь %

УСУГ ОНӨААТҮГ -5,828.8 -5,159.0 -3,855.5 -25.3%

УБ хот: Бусад ОНӨААТҮГ-ууд -892.8 -1,369.7 -398.5 -70.9%

УБ хот: Хувийн хэвшлийн компаниуд -1,766.7 -1,740.1 -2,411.7 38.6%


-6,667.2 -3,616.0 -7,568.0 109.3%

Бусад ТЗЭ-д 1,732.6 -1,220.0 2,664.7 -318.4%

УХАТ-ын алдагдал -13,422.9 -13,104.8 -11,559.0 -11.7%

Тусгай зөвшөөрлийн үйл ажиллагааны хүрээнд 2018 онд 11.6 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласан нь өмнөх оныхоос алдагдал 1.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 11.7

хувиар буурсан байна (Хүснэгт 13). УХАТ-ын алдагдал нийт алдагдлын 24.0 хувийг эзэлсэн ажээ.

2018 он

34

Тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд алдагдлын зонхилох хувь УСУГ (33.3%) болон аймаг, орон нутгийн нийтийн аж ахуйн байгууллагуудад (65.4%) ногдож байна. Алдагдал буурсан нь УСУГ-ын үндсэн үйл ажиллагааны алдагдал буурсантай холбоотой байна. 2018 оны гүйцэтгэлээр ийнхүү алдагдал буурсан ч үйл ажиллагааны зардал нэмэгдсээр байгаа юм. Цаашид ТЗЭ-дийн бүтэц зохион байгуулалтыг оновчтой болгох, үндсэн хөрөнгийн элэгдлийг нормын дагуу жил бүр байгуулж ажиллах шаардлагатай байна. Байгууллагын

зардалд хяналт тавин, тарифын зохицуулалтыг оновчтой хийснээр ТЗЭ байгууллагууд хэвийн ажиллах боломжтойг өмнөх жилүүдийн туршлага харуулж байна.

Улаанбаатар хотын “УСУГ” ОНӨААТҮГ үйл ажиллагаанаасаа 16.6 тэрбум төгрөг үндсэн үйл ажиллагаанаасаа 3.9 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласан бөгөөд УХАТ-

ын алдагдал өмнөх оноос 1.3 тэрбум төгрөгөөр буюу 25.3 хувиар буурчээ. Энэ нь 2018 оны 03-р сард тарифын зохицуулалт хийсний үр дүн юм.

Тайлант онд тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд Улаанбаатар хотын бусад ОНӨААТҮГ-

уудын алдагдал 0.3 тэрбум төгрөг болж 2017 оныхоос 1.1 тэрбум төгрөг буюу 79.5 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна.

Харин Улаанбаатар хотын орон сууц нийтийн аж ахуйн хувийн хэвшлийн компаниудын алдагдал тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд 2.4 тэрбум болж өмнөх оноос 38.6

хувь өссөн бөгөөд алдагдалтай ажилласан аж ахуйн нэгжүүдийн тоо нэмэгдсэн байна.

Хэрэглэгчийн тоо цөөн, үйлчилгээний хамрах хүрээ багатай зэрэг нь хувийн хэвшлийн байгууллагууд алдагдалтай ажиллах үндсэн шалтгаан болжээ. Түүнчлэн зарим аж ахуйн нэгж үндсэн хөрөнгийн элэгдлийг харьцгуй өндөр хувиар байгуулсан, зардлын хуваарилалтыг буруу хийсэн зэрэг дутагдлууд гарч байна. Цаашид үйлчилгээнийхээ хүрээг тэлэх, хоорондоо нэгдэн зардлаа хэмнэснээр

Аймаг, орон нутгийн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд УХАТ-ын үйл ажиллагаанаасаа 2017 онд 3.6 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажиллаж байсан бол 2018

онд 7.5 тэрбум төгрөг болж алдагдал 2 гаруй дахин өссөн байна. Энэ нь 2018 онд аймаг, орон нутгийн ТЗЭ-д тарифын зохицуулалт бараг хийлгээгүйтэй холбоотой.

Тайлант онд салбарын байгууллагуудын хэмжээнд хуримтлагдсан алдагдал 237.1

тэрбум төгрөгт хүрсэн нь өнгөрсөн оноос 24.0 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн байна. Түүнчлэн ТЗЭ байгууллагууд элэгдлийн сангаа тарифт тусгасан хэмжээгээр бодитойгоор байгуулж чадахгүй байгаагаас бие даан их засвар, шинэчлэл хийх боломжгүй байдалд орж, улс, орон нутгийн төсөв, олон улсын зээл, тусламжаас ихээхэн хамааралтай хэвээр байна.

Хэдийгээр 2014 оноос эхлэн усны үйлчилгээний тарифын зохицуулалтыг шат

дараатайгаар хэрэгжүүлж байгаа боловч өмнө нь үнийг удаан хугацааны турш нэг түвшинд барьснаас үүссэн санхүүгийн хүндрэлийг одоог хүртэл даван туулж чадахгүй хэвээр байна. Иймд тарифын зохицуулалтыг улс орны макро эдийн засгийн нөхцөл байдалтай нягт уялдуулан цаг хугацаанд хийж байх шаардлагатай бөгөөд үүнд аймаг орон нутгийн удирдлагууд онцгой анхаарал хандуулах нь зүйтэй.

3.4. Авлага, өр төлбөр

Авлага. Хот, суурины ус хангамж ариутгах, татуургын ашиглалт, үйлчилгээ хариуцсан ТЗЭ байгууллагууд нь 2018 онд нийтдээ 70.6 тэрбум төгрөгийн авлагатай ажиллаж, авлага өмнөх оноос 30.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 75.9 хувиар нэмэгдсэн байна


35

(Хүснэгт 14). Хувийн хэвшлийн компаниудын авлага 6.6 тэрбумаар, аймаг орон нутгийн байгууллагуудын авлага 24.7 тэрбумаар өссөн нь үүнд гол нөлөө үзүүлжээ. Хувийн хэвшлийн ТЗЭ-дийн авлагын дийлэнх хэсэг нь ус хангамж, ариутгах татуургын үйл ажиллагаанд хамааралгүй, барилга угсралт болон бусад чиглэлийн үйл ажиллагаатай холбоотой байв.

Тайлант хугацаанд “УСУГ” ОНӨААТҮГ-ын авлага 375.4 сая төгрөг буюу 6.1 хувиар нэмэгдэж 6.5 тэрбум төгрөгт хүрчээ. Улаанбаатар хотын ОСНААУГ зэрэг бусад тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ОНӨААТҮГ-ын авлага 1.3 тэрбум төгрөгөөр буюу 43.9 хувиар буурч 1.7 тэрбумд хүрсэн байна.

Ийнхүү авлага нийт дүнгээрээ нэмэгдэж байгаа нь сүүлийн жилүүдэд хэрэглэгчдийн орлого төдийлөн нэмэгдэхгүй байгаатай зарим талаар холбоотой гэж үзэж байна. УСУГ-ын авлагын 60 гаруй хувийг ОСНААУГ болон Чандмань Налайх ОНӨААТҮГ-ын өр эзэлж байгаа бөгөөд энэ нь нийслэлийн өмчит эдгээр байгууллагын хооронд үүссэн өр, авлагын асуудалд өмчийн эзэн болох Нийслэлийн захиргаа анхаарал хандуулж, яаралтай шийдвэрлэх шаардлагатай болсныг харуулж байна.

Улаанбаатар хотын бусад ОНӨААТҮГ-ын авлагын зонхилох хувийг ОСНААУГ-ын (92% буюу 1.6 тэрбум төг.) авлага эзэлж байна. Улаанбаатар хотын хувийн хэвшлийн компаниудын авлага тайлант хугацаанд 37.1 хувиар нэмэгдэж 24.6 тэрбум төгрөг болсон

байна.

Хүснэгт 14. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн авлага, сая төг.

Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид

2016 он 2017 он 2018 он Өсөлт+

бууралт-

Өөрчлөлт хувь %

УСУГ ОНӨААТҮГ 6,013.4 6,104.2 6,479.6 375.4 6.1%

УБ хот: Бусад ОНӨААТҮГ-ууд 2,838.7 3,026.6 2,292.5 -734.1 -24.3%


6,868.9 17,911.5 24,552.1 6,640.6 37.1%


11,061.9 13,030.3 33,673.5 20,643.2 158.4%

Бусад ТЗЭ-д 1,792.3 79.7 4,034.2 3,954.5 50.6 дахин

Авлага 28,575.3 40,152.3 71,031.9 30,465.1 75.9%

Аймаг, орон нутгийн нийтийн аж ахуйн байгууллагуудын авлага 33.7 тэрбум төгрөг болсон нь өмнөх оныхоос 20.6 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн байна. "Эрдэнэт ус дулаан түгээх сүлжээ" ХК 5.2 тэрбум төгрөг, "Урсгал ус" ОНӨААТҮГ 1.3 тэрбум төгрөг, "Чандмань Илч" ОНӨААТҮГ 2.4 тэрбум, “Спирт бал бурам” ХХК 17.5 тэрбум, “Гавшгай ус” ОНӨААТҮГ 1.5 тэрбум төгрөгийн авлагатай байгаа нь аймаг, орон нутгийн нийтийн аж ахуйн байгууллагуудын нийт авлагын 87 хувийг эзэлсэн байна.

Өр төлбөр. Тайлант оны жилийн эцсийн байдлаар тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагуудын өр төлбөрийн нийт хэмжээ 435.2 тэрбум төгрөг байгаа нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 90.7 тэрбум төгрөгөөр буюу 26.3 хувиар өссөн байна (Хүснэгт 15).

2018 он

36

Хүснэгт 15. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн өр төлбөр, сая төг.


2016 он 2017 он 2018 он Өсөлт+

бууралт-

Өөрчлөлт хувь %

УСУГ ОНӨААТҮГ 165,105.3 172,272.3 188,643.3 16,371.0 9.5%


32,837.1 33,024.8 49,169.0 16,144.2 48.9%


9,977.5 49,793.6 67,290.5 17,496.9 35.1%


69,397.9 69,833.0 113,417.2 43,584.2 62.4%

Бусад ТЗЭ-д 10,397.8 19,554.2 16,728.4 -2,825.8 -14.5%

Дүн 287,715.6 344,478.0 435,221.7 90,743.7 26.3%

Хүснэгт 16. Өр төлбөрийн бүтэц


Богино хугацаат өр төлбөр

Урт хугацаат өр төлбөр

Нийт өр төлбөр

Хэмжээ, сая төгрөг

Дүнд эзлэх

хувь, %


Дүнд эзлэх

хувь, %


Нийт дүнд эзлэх

хувь, %

УСУГ ОНӨААТҮГ 6,403.4 3.4% 182,239.9 41.9% 188,643.3 43.3%


7,052.6 14.3% 42,116.4 85.7% 49,169.0 11.3%


53,789.7 79.9% 13,500.8 20.1% 67,290.5 15.5%


70,940.4 62.5% 42,476.8 37.5% 113,417.2 26.1%

Бусад ТЗЭ-д 3,416.9 20.4% 13,311.4 79.6% 16,728.4 3.8%

Дүн 141,576.5 32.5% 293,645.3 67.5% 435,221.8 100.0%

Тайлант онд Улаанбаатар хотын “УСУГ” ОНӨААТҮГ-ын өр төлбөр 188.6 тэрбум төгрөгт хүрч, нийт өрийн 43.3 хувийг эзэлж байна. Ус сувгийн удирдах газар нь гэр хорооллын ус хангамжийг төвлөрсөн сүлжээнд холбох, цэвэрлэх байгууламжийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, орон нутагт НААҮ-ний салбарыг хөгжүүлэх төслүүдийн хүрээнд урт хугацааны хөнгөлөлттэй зээлийг Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк зэрэг олон улсын банк санхүүгийн байгууллагаас дамжуулан зээлдүүлэх гэрээтэй авсан бөгөөд 2018 оны ханшаар

үндсэн зээл 130.5 тэрбум төгрөг, зээлийн хүү 56.3 тэрбум төгрөг болжээ. Одоогийн байдлаар энэхүү зээлийн хүүгийн төлбөрийг тарифт тусгах боломжгүй байгаа бөгөөд зээлийн эргэн төлөлтийн асуудлыг гэрээнд оролцогч талууд яаралтай хамтран шийдвэрлэх шаардлагатай юм. УСУГ-ын өр төлбөрийн 96.6 хувийг урт хугацаат өр эзэлж байгаа юм.

Улаанбаатар хотын бусад ОНӨААТҮГ-ууд 2018 онд 49.2 тэрбум төгрөгийн өр төлбөртэй болж өр төлбөр өмнөх оноос 16.2 тэрбум төгрөгөөр өсчээ. Нийт өрийн 93.9 хувь буюу 42.1 тэрбум төгрөг нь ОСНААУГ-ын урт хугацаат зээл болно. Нийслэлийн хувийн хэвшлийн компаниудын өр 67.3 тэрбум төгрөг болсон нь өмнөх оноос 37.1 хувиар

нэмэгдсэн бөгөөд өр төлбөрийн дийлэнх буюу 80.0 хувийг богино хугацаат төлбөр эзэлжээ.

Богино хугацаат өр төлбөрийн 6.9 тэрбум нь ОСНААУГ болон “Чандмань Налайх” ОНӨААТҮГ-ын УСУГ, бусад хангагч байгууллагад төлөх хуримтлагдсан өр, татвар, НД-ын байгууллагуудад төлөх өр юм.


37

Орон нутгийн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд 2018 оны жилийн эцсийн байдлаар 113.4 тэрбум төгрөгийн өр төлбөртэй гарсан нь өмнөх оныхоос 61.9 хувиар нэмэгдсэн байна. Нийт өрийн 62.5 хувь нь богино хугацаат, үлдэх 37.5 хувь нь урт хугацаат өр төлбөр болно. Орон нутгийн ТЗЭ-дийн богино хугацаат өр төлбөрийн дийлэнх буюу 89.1

хувийг “Ус ду” ОНӨҮГ-ын 2.1 тэрбум, “Ухаа худаг ус хангамж” ХХК-ий 2.3 тэрбум, УБТЗ-ын ангиудын 21.5 тэрбум, “Хэнтий ус” ОНӨААТҮГ-ын 4.7 тэрбум, “Гүний ус” ХХК 10.3 тэрбум төгрөг, “Эрдэнэт ус.ДТС” ХК-ий 6.2 тэрбум, “Дөрвөлж” ОНӨААТҮГ-ын 2.2 тэрбум, “Дархан ус суваг” ХК-ий 1.1 тэрбум, “Дулаан шарын гол” ТӨХК-ий 1.3 тэрбум, “Гавшгай ус” ОНӨААТҮГ-ын 1.5 тэрбум, “Чандмань Илч” ОНӨААТҮГ-ын 2.3 тэрбум, “Урсгал ус” ОНӨААТҮГ-ын 1.3 тэрбум, “Спирт бал бурам” ХХК-ийн 12.0 тэрбум төгрөгийн өр тус тус эзэлж байна. “Гүний ус” ХХК-ийн өрийн зонхилох хэсгийг Олон улсын банк санхүүгийн байгууллагад төлөх зээл, зээлийн хүүгийн төлбөр эзэлж байгаа бол “Эрдэнэт ус.ДТС” ОНӨХК-ийн өр хангагч байгууллага болох “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-д төлөх ОБУ-тай холбогдол бүхий төлбөр байна. Бусад байгууллагын өр төлбөрт татвар, НД-ын байгууллагад төлөх төлбөр нэлээдгүй хувь эзэлж байгааг цаашид анхаарч, авлага барагдуулах, өрөө төлөх ажлыг зохион байгуулах шаардлагатай байна.

Олон улсын банк санхүүгийн байгууллагын НАА-г сайжруулах төслийн хөнгөлөлттэй зээл 192.9 тэрбум төгрөг байгаа нь салбарын урт хугацаат өр төлбөрийн 60 хувийг эзэлж байна. “УСУГ”, “ОСНААУГ” ОНӨААТҮГ болон зарим аймгуудын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагуудын зээлд хамрагдсан боловч эргэн төлөлт хийж чадахгүй байгаагаас ийнхүү урт хугацаат өр төлбөрийн хэмжээ буурахгүй байна. Аймгуудын НААҮ-ний байгууллагаас “Гүний ус” ХХК нь зохих журмын дагуу балансандаа төлөх ёстой урт хугацаат зээлийн хүүг богино хугацаат зээлийн хүүгийн өр, үндсэн зээлийн төлбөрийг богино хугацаат өглөгөөр тусгаж байгаа бол бусад байгууллага ямар нэгэн өөрчлөлт тусгаагүй явж иржээ. Урт хугацаат өр төлбөрт түүнчлэн “Булнайн-ар” ХХК-ийн 12.4 тэрбум, “Эс жи ливинг” ХХК-ийн 0.5 тэрбум төгрөгийн зээлүүд орж байна.

Судалгаанаас үзэхэд хувийн хэвшлийн байгууллагуудад богино хугацаат өр төлбөр зонхилж байгаа бол орон нутгийн өмчит байгууллагуудад урт хугацаат зээлийн өр төлбөр зонхилдог. Түүнчлэн авлагын хэмжээгээр өртэй байх явдал элбэг тохиолдож байна.

Нийтийн аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэх зорилгоор олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагуудаас авсан урт хугацаат зээл, түүний зээлийн хүүг төлөх хугацаа болсон хэдийч салбарын байгууллагууд алдагдалтай ажиллаж, бодит зардлаа нөхөх чадваргүй байгаагаас өр төлбөрөө төлөх боломж одоог хүртэл бүрдэж чадахгүй байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй.

3.5. Үндсэн хөрөнгө, элэгдэл

Тайлант онд Монгол Улсын Засгийн газрын 193-р тогтоолын дагуу салбарын байгууллагуудын үндсэн хөрөнгөд дахин үнэлгээ хийгдсэнээр УХАТ-ын салбарын нийт хөрөнгийн дүн 1.4 их наяд төгрөгт хүрч энэ нь хөрөнгийн анхны үнэлгээнээс 37.9 хувиар нэмэгдсэн байна.

Зохицуулах зөвлөл нь 2018 оноос эхлэн үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн тайлан мэдээг авч эхэлсэн бөгөөд судалгаанаас үзэхэд ТЗЭ-д нь УХАТ-ын үйл ажиллагаанд 166.8 тэрбум төгрөгийн элэгдэл байгуулсан хэдий ч зардалд 31.0 тэрбум буюу 18.5 хувийг суулгасан байна.

2018 он

38

Хүснэгт 17. ТЗЭ-дийн үндсэн хөрөнгө, түүний элэгдлийн тайлан 2018 он, сая.төг

Хөрөнгийн үнэлгээ

Хөрөнгийн дахин үнэлгээ

2018 онд байгуулсан элэгдлийн хэмжээ Хуримтлагдсан

элэгдэл

Хөрөнгийн үлдэгдэл өртөг УХАТ-ын

зардалд суусан

ҮХЭ-ийн тайланд

тусгаснаар

1,051,707.5 1,450,377.3 31,047.8 166,801.5 682,152.5 768,224.8

1.4 их наяд төгрөгийн үнэлгээтэй үндсэн хөрөнгийн 47 хувь нь элэгдэж 53 хувь нь үлдсэн байгаа нь УХАТ-ын салбарын хөрөнгийн насжилт өндөр, цаашид шинэчлэх шаардлагатай байгааг харуулж байна.

Дөрөв. Бусад үзүүлэлт

Зохицуулах зөвлөлөөс Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагуудын үйлчилгээний чанарыг сайжруулах, үр ашиг, хариуцлагыг дээшлүүлэх зорилгоор 2014 оноос ус хангамжийн тасалдал, хэрэглэгчдийн гомдлын талаар тайлан мэдээг гаргуулан, харьцуулсан судалгаа хийж эхэлсэн байдаг.

4.1. Цэвэр ус хангамжийн тасалдал

2018 онд ус хангамжийн тасалдлын тайлан мэдээг нийт 86 Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч маягтын дагуу ирүүлсэн байна. Хэдийгээр энэ мэдээг 5 дах жилдээ авч байгаа боловч зарим ТЗЭ, ялангуяа Улаанбаатар хотын хувийн хэвшлийн компаниуд бүрэн ирүүлэхгүй байгаа

нь ус хангамжтай холбогдон гарсан алдаа дутагдал, тэдгээрийг шийдвэрлэсэн талаар

статистикийн мэдээг гаргах, үйлчилгээний чанарыг үнэлэхэд хүндрэл учруулж байна.

График 23. Усны тасалдал – хувиар

Тайлан ирүүлсэн 86 байгууллагын судалгаанаас үзэхэд ус хангамжийн үйлчилгээ нийт 10,103 цаг тасарч 234,779 хэрэглэгчийг хамарсан байна. Үүнээс:

Төлөвлөгөөт 30%

Шугам т/т-н гэмтэл

37%

Байгалийн гамшиг нөлөөгөөр

4%

Гуравдагч этгээдийн нөлөө

17%

Бусад 12%


39

Төлөвлөгөөт засвар үйлчилгээгээр – 3,070 цаг Шугам сүлжээний гэмтлээр – 3,804 цаг Байгалийн гамшгийн нөлөөгөөр – 396 цаг Гуравдагч этгээдийн нөлөөгөөр – 1,691 цаг Бусад шалтгаанаар – 1,180 цаг тус тус тасарчээ.

4.2. Хэрэглэгчийн санал гомдол, засвар үйлчилгээ үзүүлсэн судалгаа

2018 онд хэрэглэгчийн санал, гомдол, дуудлагын засвар үйлчилгээний тайлан мэдээг нийт 102 Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч маягтын дагуу ирүүлсэн байна, үүнээс үзэхэд ТЗЭ-д усны тасалдлаас илүүгээр санал гомдлын бүртгэлийг хийдэг болох нь харагдаж байна. Нийт 130,326 дуудлага, санал ирснээс 129,093 дуудлага, саналыг хугацаанд нь шийдвэрлэж, санал гомдлыг 99.1 хувиар барагдуулжээ (Хүснэгт 18). Дуудлагыг төрөлжүүлэн авч үзвэл:

Усны тасалдал – 8,567

Усны чанартай холбоотой –7,872

Үйлчилгээний соёлтой холбоотой – 1,723

Төлбөр тооцоотой холбоотой – 6,636

Дуудлагын засвар үйлчилгээний - 105,528 дуудлага иржээ.

Хүснэгт 18. Хэрэглэгчийн дуудлага, санал гомдол, 2018 он

Хэрэглэгчийн дуудлага саналын тоо өмнөх оноос эрс нэмэгдсэн нь ТЗЭ-дийн бүртгэл сайжирч байгааг харуулж байна. Цаашид нийт тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч аж ахуйн нэгж, байгууллагууд ус хангамжийн тасалдлын болон хэрэглэгчийн дуудлага, санал, гомдлын мэдээг шалтгаан бүрээр тодорхой бүртгэн, хугацаандаа тайлагнаж байх шаардлагатай юм.

ирсэнШийдвэрлэ

сэнирсэн

Шийдвэрлэсэн


сэнирсэн

Шийдвэрлэсэн


сэнирсэн Шийдвэрлэсэ

н

2,105 1,955 187 133 1,748 1,713 34,665 33,824 183 183 38,888 37,808

769 769 8 8 216 216 5,903 5,903 1 1 6,897 6,897

5,693 5,673 7,677 7,656 4,672 4,662 64,960 64,859 1,539 1,538 84,541 84,388

8,567 8,397 7,872 7,797 6,636 6,591 105,528 104,586 1,723 1,722 130,326 129,093

Орон нутгийн байгууллага

УБ хот ОНӨААТҮГ-ууд

УБ хот Хувийн хэвшлийн ААН-д

НИЙТ ДҮН

Хэрэглэгчийн нийт дуудлага, саналУсны тасалдал Усны чанар Төлбөр тооцоо Засвар үйлчилгээ Үйлчилгээ

/харилцааны соёл/Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн ангилал

2018 он

40

График 24. Хэрэглэгчийн дуудлага-санал, хувиар

Тав. Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт

Зохицуулах зөвлөлөөс ус хангамж, ариутгах татуургын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагуудын үйл ажиллагаанд үнэлэлт дүгнэлт өгөх, хяналт тавих, гүйцэтгэлийн үзүүлэлтийг харьцуулах, тэдгээрийн үйлчилгээний чанарын түвшинг тодорхойлох, олон улсын стандартад ойртуулах, удирдлагын шийдвэр гаргахад дэмжлэг болгох, олон нийтэд үйл ажиллагааг нь таниулан нээлттэй ажиллах зорилгоор 2012 оноос эхлэн гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг үнэлж гаргах ажлыг тогтмол хийж ирлээ. Энэ үзүүлэлтүүдийг жил ирэх бүр улам боловсронгуй болгож, ТЗЭ-дийн үйлчилгээг чанаржуулахад дэмжлэг үзүүлэхийг зорьж байна.

Зохицуулах зөвлөлөөс УХАТ-ын үйлчилгээний үйл ажиллагааны болон санхүү эдийн засгийн үзүүлэлттэй холбогдох зарим гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт болон санхүүгийн харьцааны үзүүлэлтийг салбарын дүнгээр гарган дүгнэсэн бөгөөд байгууллага нэг бүрээр хавсралт 4-д тусган үзүүлэв.

5.1. Орлогын нэг төгрөгт ногдох зардал

Орлогын нэг төгрөгт ногдох зардал нь байгууллагын зардлаа нөхөх түвшинг харуулах үндсэн үзүүлэлт бөгөөд 1 буюу түүнээс доош байх нь тухайн байгууллагыг хэвийн ашигтай ажиллаж, зардлаа бүрэн нөхөж байгааг үзүүлдэг.

Улсын дунджаар УХАТ-ын үйлчилгээний орлогын нэг төгрөгт 1.07 төгрөгийн зардал ногдож байгаа нь өмнөх онуудаас буурсан буюу салбарын байгууллагууд зардлаа хэмнэн ажилласан нь харагдаж байна. (Хүснэгт 19)

Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-уудын дүнгээр 1.05 байгаа бол хувийн хэвшлийн компаниудынх 1.14 төгрөг болж өссөн байна. Сүүлийн 2 жилийн харьцуулсан дүнгээс үзэхэд Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-ууд зардлаа хэмнэн ажиллаж, хувийн хэвшлийн байгууллагуудын 1 төгрөгийн орлогод ногдох зардал 0.01 мөнгөөр нэмэгдсэн харагдаж

Усны тасалдал 7%

Усны чанар 6%

Төлбөр тооцоо 5%

Засвар үйлчилгээ

81%

Үйлчилгээ /харилцааны

соёл/ 1%


41

байна. Харин аймаг орон нутгийн ТЗЭ-дийн Зонтн хувьд орлого зардлын өсөлт тэнцүү буюу 2017 онтой адил 1.08 байна.

Хүснэгт 19. Орлогын 1 төгрөгт ногдох зардлын үзүүлэлт – 2018 он

ТЗЭ-дийн ангилал

Зонтн 2018 он

2016 он 2017 он Нийт зардал

сая.төг

Нийт орлого сая.төг

Зонтн

УБ хот: ОНӨААТҮГ-ууд 1.15 1.15 86,267.7 82,131.5 1.05


1.17 1.13 19,615.2 17,203.5 1.14

Аймаг орон нутгийн байгууллагууд

1.22 1.08 71,268.9 65,759.8 1.08

Дүн 1.13 1.13 177,151.8 165,094.9 1.07

Цаашид хувийн хэвшлийн байгууллагууд орлогын нэг төгрөгт ногдох зардлаа бууруулахын тулд хэрэглэгчийн тоогоо нэмэгдүүлэх, хамтын ажиллагаагаа сайжруулж байршил ойролцоо аж ахуйн нэгжүүд хоорондоо нэгдэх боломжийг эрэлхийлэх, дундаа элэгдлийн хуримтлал үүсгэх зэргээр аль болох үр өгөөжтэй ажиллах шаардлагатай юм.

5.2. Борлуулсан 1 м3 усанд ногдох үйл ажиллагааны зардал

Тайлант онд салбарын дунджаар нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох зардал цэвэр усанд 942.2 төг/м3 байгаа нь өмнөх оноос 1.4 төгрөг буюу 0.15 хувиар буурсан, бохир усанд 611.5

төг/м3 болсон нь өмнөх оноос 94.8 төгрөг буюу 18.3 хувиар өссөн үзүүлэлт байна (Хүснэгт 20).

Хүснэгт 20. 1 м3 усанд ногдох үйл ажиллагааны зардал - 2018 он

ТЗЭ-дийн ангилал

Цэвэр ус Бохир ус

Борлуулсан, мян.м3

Зардал, сая төг

Өөрийн өртөг, төг/м3

Борлуулсан, мян.м3

Зардал, сая төг

Өөрийн өртөг, төг/м3

УБ хот: ОНӨААТҮГ-ууд 62,766.9 60,387.4 962.1 63,368.6 25,880.3 408.4


11,671.6 13,667.3 1,171.0 11,854.6 5,947.8 501.7


53,355.6 46,347.7 868.7 17,580.8 24,921.2 1417.5

Дүн 127,794.2 120,402.4 942.2 92,804.0 56,749.4 611.5

Бүтээгдэхүүний өртөг нийт дүнгээрээ өссөн нь бохир ус нийлүүлэх тарифын

өсөлтөөс болон цэвэрлэх байгууламж олноор баригдаж байгаагаас шалтгаалжээ. Борлуулсан 1 м3 усны зардал буюу 1 м3 усны өртөг Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-ын ТЗЭ-дийнх хамгийн бага байгаа бол аймаг, орон нутагт хамгийн өндөр байна. Энэ нь өртөг хэрэглэгчийн тоо буюу үйлчилгээний хэмжээнээс хамааралтайг харуулж байна.

5.3. Эргэлтийн харьцаа

Эргэлтийн харьцаа нь богино хугацаат өр төлбөрөө эргэлтийн хөрөнгөө ашиглан төлөх чадвар ямар байгааг илэрхийлдэг. Гэхдээ Ус хангамж, ариутгах татуургын салбарт урт хугацаат зээл буюу инженерийн шугам сүлжээнд зориулан хийгдсэн хөрөнгө оруулалт дийлэнх хувийг эзэлдэг тул эргэлтийн харьцааг урт болон богино хугацаат өр төлбөрийн

2018 он

42

нийт дүнгээр тодорхойлсон. Энэ харьцаа 2-той ойрхон байх нь тохиромжтой гэж үздэг бөгөөд ТЗ эзэмшигчдээс хувийн компаниудын энэ үзүүлэлт харьцангуй боломжийн байгаа

нь тэдгээр байгууллагуудын хувьд өр төлбөрийн дийлэнх хувь богино хугацаатай байдагтай холбоотой байна. Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-уудын эргэлтийн харьцаа хамгийн бага байгаа нь УСУГ-ын урт хугацаат зээлийн хэмжээ салбарын өр төлбөрийн тал хувийг эзэлж байгаатай холбоотой. Аймаг, орон нутгийн өмчит газруудын эргэлтийн харьцаа доогуур байна (Хүснэгт 21).

Хүснэгт 21. Эргэлтийн харьцаа – 2018 он

Ангилал Эргэлтийн

хөрөнгө сая.төг

Өр төлбөр сая.төг

Харьцаа

УБ хот: ОНӨААТҮГ-ууд 44,874.0 234,917.3 0.19

УБ хот: Хувийн хэвшлийн компаниуд 78,258.5 67,290.5 1.16

Аймаг орон нутгийн байгууллагууд 77,566.7 119,702.5 0.65

УХАТ-ын салбарын нийт дүнгээр 200,699.2 421,910.3 0.48

5.4. Төлбөр гүйцэтгэх чадварын харьцаа

Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар нь богино хугацаат өр төлбөрөө хөрвөх чадвар сайтай хөрөнгүүд ашиглан төлөх чадварыг илэрхийлдэг бөгөөд 1-ээс их байх нь тохиромжтой гэж үздэг. Салбарын хэмжээнд төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар 1-рүү ойртож байгаа нь төлбөр гүйцэтгэх чадвар сайжирч байгааг харуулж байна.

Хүснэгт 22. Төлбөр гүйцэтгэх чадварын харьцааны үзүүлэлт – 2018 он

Ангилал Түргэн хөрвөх

хөрөнгө, сая.төг

Өр төлбөр сая.төг

Харьцаа

УБ хот: ОНӨААТҮГ-ууд 37,558.8 10,561.1 3.56

УБ хот: Хувийн хэвшлийн компаниуд 37,345.0 53,789.7 0.69

Аймаг орон нутгийн байгууллагууд 49,491.1 77,225.7 0.64

УХАТ-ын салбарын нийт дүнгээр 124,394.8 141,576.5 0.88

5.5. Үйл ажиллагааны ашгийн норм

Ашгийн норм буюу үйл ажиллагааны ахиуц ашиг нь үйл ажиллагааны зардлуудыг төлсний дараагаар үлдэж буй борлуулалтын орлогын хэсгийг харуулна. 2018 оны дүнгээр салбарын байгууллагууд алдагдалтай ажиллаж ашгийн норм хасах 0.07 байв (Хүснэгт 23).

Хүснэгт 23. Үйл ажиллагааны ашгийн норм – 2018 он

Ангилал Ашиг, алдагдал

сая.төг

Борлуулалтын дүн сая.төг

Ашгийн норм

УБ хот: ОНӨААТҮГ-ууд -4,136.1 82,131.5 -0.05

УБ хот: Хувийн хэвшлийн компаниуд -2,411.7 17,203.5 -0.14

Аймаг орон нутгийн байгууллагууд -5,509.1 65,759.8 -0.08

УХАТ-н салбарын нийт дүнгээр -12,056.9 165,094.8 -0.07


43

Зургаа. Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ.

Зохицуулах зөвлөл нь гүйцэтгэлийн үзүүлэлтүүдийг харьцуулан дүгнэхийн зэрэгцээ, ТЗЭ байгууллагуудын санхүүгийн байдалд үнэлэлт өгч, санхүүгийн шинжилгээнд ашиглагддаг зарим харьцааны үзүүлэлтийг тооцож гаргаж байна. Байгууллага тус бүрээр гаргасан харьцааны шинжилгээг хавсралт 3-т үзүүлэв.

Хүснэгт 24. ТЗЭ-дийн санхүүгийн харьцааны үзүүлэлт 2018 он

Ангилал Хөрвөх чадвар

Авлага Өр

төлбөр

Хөрөнгийн эргэц

Өгөөж

Дампуурал

УБ хот: ОНӨААТҮГ-ууд 24.0% 10.3 40.3% 0.3 -13.9% 0.7


26.0% 46.2 38.5% 0.6 -1.4% 1.7


0.24% 47.4 19.5% 0.2 -3.9% 2.6

УХАТ-ын салбарын нийт дүнгээр

15.0% 33.2 30.2% 0.3 -7.1% 1.5

6.1. Хөрвөх чадварын харьцаа

Хөрвөх чадвар нь байгууллагын төлбөрийн чадварыг илэрхийлсэн санхүүгийн байр суурь буюу төлбөрүүдийг хэр хялбар төлөх чадварыг тодорхойлдог. Энэ үзүүлэлтийг салбарын харьцуулсан байдлаар гаргахын тулд Борлуулалтын орлоготой харьцуулж хувиар илэрхийлж болдог. Судалгаанаас үзэхэд аймаг орон нутгийн ТЗЭ-д хөрвөх чадвар хамгийн сул байгаа бол Улаанбаатар хотын ТЗЭ-д хөрвөх чадвар сайтай буюу төлбөр төлөх чадвар нь харьцангуй сайн байна гэж үзэхээр байна.

6.2. Авлага

Авлагыг тодорхойлох гол үзүүлэлт нь авлага цуглуулах дундаж хугацаа юм. Авлага цуглуулах дундаж хугацаа нь 30 хоног дотор байвал хэвийн гэж үздэг. Дээрх хүснэгтээс үзэхэд Аймаг, орон нутгийн ТЗЭ-д болон Улаанбаатар хотын хувийн хэвшлийн байгууллагуудын авлага цуглуулалт хэвийн бус буюу 46-аас дээш хоногт хүрсэн байна. Авлага цуглуулалт сайтай байгууллагууд нь Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-ууд бөгөөд тэр дундаа ОСНААУГ-ын үзүүлэлт харьцангуй сайн буюу 8 хоногтой байна.

6.3. Өр төлбөр

Өр төлбөрийн үзүүлэлтийг дүгнэхдээ өрийн харьцаа буюу байгууллагын нийт хөрөнгийн хэдэн хувийг өр, зээлийн хэмжээ эзэлж байгаагаар тодорхойлдог, энэ харьцаа нь олон улсын түвшинд 50 хувиас хэтрэхгүй байхад хэвийн гэж үздэг бол УХАТ-ын салбарын дундаж хэмжээ 30.2 хувьтай байна. Энэ үзүүлэлт хэвийн харагдаж байгаа хэдий ч салбарын хөрөнгө голдуу өндөр үнэлгээтэй шугам сүлжээ, барилга байгууламж байдагтай холбоотойгоор нийт хөрөнгийн дүн өндөр байгаагаас хамаарч түүнд эзлэх өрийн хэмжээ бага харагдаж байж болох юм. Цаашид гадны байгууллагын зээлийн хөрөнгө оруулалтаас илүүтэйгээр төр, орон нутгийн хөрөнгө оруулалт хийх нь салбарын өр зээлийн хэмжээг бууруулах үндсэн арга болох юм.

2018 он

44

6.4. Хөрөнгийн эргэц

Хөрөнгийн эргэц хэдийчинээ өндөр байна төдийчинээ хөрөнгийг үр ашигтай ашиглаж байна гэсэн үг юм. Олон улсын түвшинд хөрөнгийн эргэцийг 1-ээс дээш түвшинд байх нь зохимжтой гэж үздэг бол УХАТ-ын салбарын хувьд Улаанбаатар хотын хувийн хэвшлийн байгууллагууд хамгийн үр ашигтай буюу хөрөнгийн эргэц 0.6-тай байна. Харин бусад байгууллагуудын хувьд 0.2-0.3-тай байгаа нь хөрөнгийн үр ашиг төдий чинээ муу байгааг илтгэж байна.

6.5. Өгөөж

Шинжилгээний Dupont загвар нь тайлангийн үзүүлэлтүүдийг ашиглан компаний

ашигт ажиллагааны түвшний гол үзүүлэлтүүд болох хөрөнгө оруулалтын өгөөж, эздийн өмчийн өгөөжийг тодорхойлох арга юм. Олон улсын түвшинд өгөөжийг 15-аас дээш хувьд хүргэх нь зохимжтой гэж үздэг бол ТЗЭ-дийн хувьд энэхүү үзүүлэлт сөрөг дүнтэй байгаа нь салбарт хийгдэж буй хөрөнгө оруулалт үр дүн муутай байгааг илтгэж байна.

6.6. Санхүүгийн тогтвортой байдал

Зохицуулах зөвлөлөөс ТЗЭ-дийн санхүүгийн тогтвортой байдлын шинжилгээг байгууллагын дампуурлын эрсдлээр тодорхойлсон болно. Дампуурлын эрсдэлийг дараах 5 үзүүлэлт болон 5 хувьсагчийг ашиглан дампуурлын индекс болох Z-Score-р тодорхойлох аргыг сонгон авсан. Үүнд:

1. АЦК/Хөрөнгийн харьцаа,

2. Хуримтлагдсан ашиг/Хөрөнгийн харьцаа,

3. Хөрөнгийн өгөөж /ROA/,

4. Үндсэн хөрөнгө/Өр төлбөрийн харьцаа,

5. Борлуулалт/Хөрөнгийн харьцаа зэрэг болно.

Судалгаанаас үзэхэд Улаанбаатар хотын ОНӨААТҮГ-ууд болон хувийн хэвшлийн компаниуд дампуурах магадлал ихтэй байна. Харин аймаг орон нутгийн ТЗЭ-д дампуурах

магадлал 50 орчим хувьтай байв. Салбарын хэмжээнд дампуурлын индекс өндөр буюу эрсдэл өндөр байгаа нь тогтоогдсон болно. ТЗЭ-дийн эрсдлийн шинжилгээг хавсралтаар үзүүлэв.

ДҮГНЭЛТ

1. 2018 онд нийт 187 байгууллага ус хангамж, ариутгах татуургын тусгай зөвшөөрөл эзэмшин үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас 26.7 хувь буюу 50 нь орон нутагт, 73.3

хувь буюу 137 нь Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байна. ТЗЭ-дийн тоо өмнөх оноос 13-аар нэмэгдсэн байна.

2. Нийт ТЗЭ-дийн 76.4 хувийг хувийн компани эзлэх болсон нь салбарт өрсөлдөөнийг дэмжиж, ТХХТ-ийг хөгжүүлэх таатай нөхцөлийг бүрдүүлж байна.

3. Тайлант онд нийт 139 тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч тайлан мэдээгээ ирүүлэх байснаас 135 байгууллага тайлан ирүүлснээр тайланд хамрагдалт 97.1 хувь болсон.


45

Гэвч зарим байгууллага тайлан, мэдээгээ хоцроох буюу дутуу ирүүлж байгаа нь хяналт шинжилгээ хийхэд хүндрэл учруулж, цаг алдахад хүргэж байна. Иймд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид анхааран цаашид дүн мэдээгээ цаг хугацаанд ирүүлэх шаардлагатай юм.

4. 2018 онд ТЗЭ байгууллагууд хот, суурины ус хангамжид зориулан 149.1 сая м3

олборлон боловсруулсан байна. Орлого болоогүй ус байгууллагуудын дунджаар тооцоход 20.8 сая м3 буюу 13.9 хувь байв. Энэ нь өмнөх оноос 1.7 сая.м3 –ээр өсчээ.

Харин орон нутгийн төвөөр тооцож гаргахад улсын дундаж ОБУ-ны хэмжээ 32.8 хувьтай гарсан байна.

5. Ундны усны чанарын дундаж үзүүлэлт тэгтэй тэнцүү байх ёстой боловч орон нутгийн нийт 44 байгууллагын 20% нь 0-ээс дээш үзүүлэлттэй байна. Үүнд Дархан-

Уул аймгийн “Эмтнаран” ОНӨААТҮГ, Сүхбаатар аймгийн “Дөрвөлж” ОНӨААТҮГ,

Говь-Алтай аймгийн “Ундарга-Алтай” ОНӨААТҮГ, Говьсүмбэр аймгийн “Ус-Ду” ОНӨҮГ, Өмнөговь аймгийн “Гүний-Ус” ХХК зэрэг аж ахуйн нэгж байгууллагуудын ундны усны шинжилгээний стандарт хангаагүй тохиолдол их буюу 10%-30%-тай гарсан байна.

6. Улсын хэмжээнд нийт 130 гаруй бохир ус цэвэрлэх байгууламж бүртгэгдсэн байдгаас 50 цэвэрлэх байгууламжийг нь УХАТ-ын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд хариуцан ажиллаж байна. Эдгээрээс 13 нь хагас ажиллагаатай, 2 нь ажиллахгүй байна. Цэвэрлэх байгууламжуудын 63 хувь биологийн, 37 хувь механик цэвэрлэгээтэй байна.

7. ТЗЭ аж ахуйн нэгжүүд 2018 онд 92.8 сая м3 бохир ус татан зайлуулсан нь өмнөх оны мөн үеээс 13.9 сая м3–ээр бага байна. “УСУГ” ОНӨААТҮГ-ын 2018 оны жилийн эцсийн дүнгээр 65.9 сая м3 бохир ус цэвэрлэж байгальд нийлүүлснээс 46.4 сая м3–д нь төлбөр ногдуулсан байна. Энэ нь цэвэрлэсэн бохир усны 19.5 сая м3 буюу 29.5

хувь нь орлого болоогүй гэсэн үг юм. Зохицуулах зөвлөл Орлого болоогүй бохир усны хэмжээг 2018 оны тайлангийн нэтгэлээс эхлэн гаргаж байхаар болсон бөгөөд 2018 оны дүнгээр буюу аймаг орон нутгийн төвийн дунджаар энэ үзүүлэлт 28.8 хувьтай байна. Цаашид ТЗЭ-дийн Орлого болоогүй бохир усны тооцоог зөв гаргах тал дээр анхаарч ажиллах шаардлагатай байна.

8. 2018 оны тайлан мэдээнд УБ хот болон хөдөө орон нутгийн цэвэрлэх байгууламжийн ашиглалт үйлчилгээг хариуцан ажиллаж буй нийт 31 байгууллага хамрагдсан байгаагаас умбуур бодис дунджаар 73.2%, биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн цэвэрлэгээний дундаж түвшин 60.9%, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн цэвэрлэгээний дундаж түвшин 54.0%-тай байлаа.

9. Эдгээр үзүүлэлтүүдийг өнгөрсөн жилийн салбарын дундаж үзүүлэлттэй харьцуулахад умбуур бодисын түвшин 1.4 дахин, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч (ХХХ)-ийн үзүүлэлт 1.1 дахин, биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч (БХХ)-ийн үзүүлэлт 1.0 дахин тус тус өссөн дүн харагдаж байна.

10. Аймаг, орон нутагт усны шинжилгээний лабораторийн хүрэлцээ дутмаг, шинжилгээ хийдэг урвалж бодис хангалтгүйгээс тайлан мэдээ ирүүлсэн 31 байгууллагын зөвхөн 24 нь бохир усны цэвэрлэгээний дээрх 3 үзүүлэлтийг бүрэн шинжилдэг бол үлдсэн 7 газар нь зөвхөн умбуур бодис, биологийн хэрэгцээт хүчилтөрөгчийн шинжилгээг

2018 он

46

хийдэг боловч бодис, урвалжгүйгээс химийн хэрэгцээт хүчилттөрөгчийн шинжилгээг тогтмол хийж чаддаггүй байна.

11. Орон нутгийн бохир ус цэвэрлэх байгууламжийн умбуур бодисын цэвэрлэгээний түвшин хамгийн багатай нь Сүхбаатар аймгийн “Дөрвөлж” ОНӨААТҮГ ss=12.2%,

Хөвсгөл аймгийн “Хөвсгөл ус суваг” ОНӨААТҮГ ss=13.0%, Өмнөговь аймгийн “Гүний Ус” ХХК ss=13.3%-тай байхад Орхон аймгийн “Эрчим хүчний цех” Эрдэнэт үйлдвэр ХХК ss=92.7%, Сэлэнгэ аймгийн “Урсгал Ус” ОНӨААТҮГ ss=97.8%, Төв аймгийн “Төв чандмань ДЭХГ” ОНӨААТҮГ ss=98.3% түвшинд цэвэрлэж байгаа нь хамгийн өндөр үзүүлэлт юм.

12. Дээрх судалгаанаас дүгнэхэд цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний түвшинг хувиар гаргаж байгаа стандартын шаардлага хангаж байгаа эсэхийг тодорхойлох үзүүлэлт болж чадахгүй байгаа тул цаашид цэвэрлэгээний чанарыг стандартад нийцэж байгаа эсэхтэй харьцуулж гаргах нь үр дүнтэй юм.

13. 2018 оны жилийн эцсийн дүнгээр ус хангамж, ариутгах татуургын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд нийт 608.7 мянган хэрэглэгчид үйлчилгээ үзүүлж байгаагаас 24.4 мянган хэрэглэгч буюу 4.0 хувь нь үйлдвэр, аж ахуйн нэгж байгууллага, 300.1 мянга буюу 49.3 хувь нь төвлөрсөн шугам сүлжээнд холбогдсон айл өрх, 284.2 мянган хэрэглэгч буюу 46.7 хувь нь зөөврийн болон УТБ-аас усаар хангагдаж байна.

14. Тайлант онд төвлөрсөн шугамд холбогдсон хэрэглэгчийн тоолууржилтын түвшин улсын дунджаар 85.0 хувьд хүрсэн нь өнгөрсөн онтой харьцуулахад 0.6 пунктээр өсчээ. Тоолууржилтын түвшин ахиц муутай байгаа нь ялангуяа хуучин орон сууцнуудад 4-5 тоолуур суурилуулах хэрэгтэй болдог, шугам хоолой хэт хуучирсан зэрэгтэй холбоотойгоос гадна тоолуургүй хэрэглэгчийг ус хэрэглээний нормоор тооцдог нь хангагч байгууллагын зүгээс тоолууржилтыг нэмэгдүүлэх сонирхлыг бууруулах хандлага ажиглагдаж байна.

15. Айл өрхийн тоолууржилт харьцангуй бага байгаа бөгөөд Улаанбаатар хотод ОСНААУГ ОНӨААТҮГ-ын бага буюу 69.3%-тай байгаа бол аймаг, орон нутагт “Монголросцветмет" ХХК 1.2%, Сэлэнгэ аймгийн “Гавшгай ус” ХХК 6.9% байгааг цаашид анхаарч, тоолууржилтыг идэвхжүүлэх шаардлагатай байна.

16. Ус хангамж, ариутгах татуургын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж буй байгууллагууд улсын хэмжээнд 2017 онд ф15-ф 900 мм-ийн диаметр бүхий нийт 3.2 мянган км орчим урт ус хангамжийн шугам сүлжээ хариуцаж байсан бол 2018 онд 3.3 мянган км болсон байна, харин ф50-ф1400 мм-ийн диаметр бүхий 1.4 мянга шахам км урттай ариутгах татуургын шугам сүлжээг 2017 онд хариуцаж байсан бол 2018 онд 1.5 мянган км болсон байна.

17. Зохицуулах зөвлөлөөс цэвэр усны нэгж уртад ногдох гэмтлийн үзүүлэлтийг 2016 оноос эхэлж тодорхойлсон бөгөөд ТЗЭ-дийн 2017 оны тайлан мэдээнээс үзэхэд салбарын дундаж n=1.5 байсан бол 2018 онд n=1.35 болсон байна. Энэ үзүүлэлтийг 2016 онд цэвэр усны нэгж уртад ногдох гэмтлийн тоо n=38.5 байсантай харьцуулахад хэт зөрүүтэй тоо гарч байсан бол сүүлийн 2 жил харьцангуй тогтвортой болж, ТЗЭ-дийн анхан шатны бүртгэлийн ажиллагаа сайжирч, үнэн бодит бүртгэл хийхэд анхаарч ажилласан нь харагдаж байна. Цаашид хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах, тэднийг чанартай үйлчилгээгээр хангахын


47

тулд ТЗЭ-д өөрийн хариуцаж буй инженерийн барилга, байгууламж, шугам сүлжээний элэгдлийг бодитойгоор байгуулах, төлөвлөгөөт засвар, үйлчилгээг чанаржуулах нь зүйтэй.

18. Хүний нөөцийн бүрдэлтийн үзүүлэлтийг 2017 оноос эхлэн шинэчилж, ИТА болон санхүүгийн ажилтнуудын мэргэшсэн байдалд үнэлгээ өгдөг болсон бөгөөд энэ нь цаашид салбарын ажилтнуудыг мэргэшүүлэх ажлыг зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой юм. 2018 оны жилийн эцсийн байдлаар аймаг, орон нутгийн ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээ эрхлэгч аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын ИТА болон санхүүгийн ажилтнуудын мэргэшсэн байдал дунджаар 2017 онд 26.7%, 2018 онд 18.3% УБ хотод дунджаар 2017 онд 17.8%, 2018 онд 9.4% -тай байв. Хүний нөөцийн үзүүлэлтээрээ хамгийн бага буюу мэргэшсэн, зөвлөх зэрэгтэй ажилтангүй байгууллагад Архангай аймгийн “ТВВК сервис” ХХК, Дархан-Уул аймаг “Эмтнаран” ОНӨААТҮГ, Говьсүмбэр аймаг “Талын илч” ОНӨААТҮГ, Дундговь аймаг “Дундговь ус” ОНӨААТҮГ байна. Харин Улаанбаатар хотод “Смарт план” ХХК, “Морьттүнгэ” ХХК, “Юлтүйнатурал” ХХК, “Баянгазрын хишиг” ХХК, “Ганманлай” ХХК, “СТНАА” ХХК, “Ууган хасон” ХХК, “Баянмонгол хотхон” ХХК, “Оч гялс өргөө” ХХК, “Эрч хишиг” ХХК, “Цэцэн бээс” ХХК, “Дунд мандал” ХХК, “Тохилог шинэ ертөнц" ХХК, "Тэмүүн эгшигт өргөө" ХХК, “Хүрээ хаус” ХХК, , "Өөдөө байгаль" ХХК, "Дай цэцэн" ХХК зэрэг нийт 39 байгууллага буюу 44.8% нь мэргэшсэн, зөвлөх зэрэгтэй ажилтангүй байна. Иймд эдгээр байгууллагууд цаашдаа инженер техникийн болон санхүүгийн ажилтнуудыг мэргэшүүлэх, хүний нөөцийг сургах, чадавхжуулахад анхаарах шаардлагатай.

19. Салбарын ажиллагсдын дундаж цалин жилээс жилд нэмэгдсээр 2018 онд 829.3

мянган төгрөг болоод байгаа нь улсын дундаж (1,120.3)-аас 26.0 хувиар доогуур байна. Говьсүмбэр аймгийн Баянтал сумын "Талын Илч" ОНӨААТҮГ, Дархан уул аймгийн “Эмтнаран” ОНӨААТҮГ, Өмнөговь аймгийн “Шугшаа уул” ОНӨААТҮГ, Хэнтий аймгийн “Бор- Өндөр хот тохижилт” ОНТҮГ, Улаанбаатар хотын "Лхатоном сервис" ХХК, "Дунд мандал” ХХК, "Юлтүйнатурал" ХХК-иудын дундаж цалин 400 мянган төгрөг хүрэхгүй байгааг анхаарч ажиллагсдынхаа ажиллах нөхцөл бололцоог дээшлүүлэх нь зүйтэй.

20. Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хуулийн 19.1-д заасны дагуу ус хангамж, ариутгах татуургын шугам сүлжээ улс болон орон нутгийн өмчинд байх ёстой боловч Нийслэлд шугам сүлжээг өмчлөх асуудал шат дамжлага ихтэй, удаашралтай байдгаас хувийн хэвшлийн байгууллагуудын өмчлөлд байгаа цэвэр, бохир усны шугам сүлжээ нэмэгдсээр байгаа нь яваандаа өрсөлдөөнийг боомилж, хэрэглэгчдийг хохироох түвшинд хүрэх эрсдэлтэй тул хуулийн хэрэгжилтийг хангуулах талаар анхаарч ажиллах шаардлагатай байна.

21. Тайланд хамрагдсан нийтийн аж ахуйн салбарын байгууллагууд 2018 онд 384.7

тэрбум төгрөгийн орлоготой ажилласан нь өмнөх оноос 33.7 хувиар, тусгай зөвшөөрлийн үйл ажиллагаанаас 167.0 тэрбум төгрөгийн орлоготой ажилласнаар өмнөх оноос орлого 15.1 хувиар тус тус нэмэгджээ. Мөн онд нийт 432.8 тэрбум төгрөгийн зардалтай ажилласнаар зардал урд оныхоос 38.1 хувиар, тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд 178.6 тэрбум төгрөгийн зардалтай ажилласнаар зардал 12.9

хувиар тус тус өссөн байна.

2018 он

48

22. Ийнхүү нийт үйл ажиллагааны зардал илүү хурдтай өссөн нь ашиглалтын зардал

нэмэгдсэн болон бараа, материалын үнэ өссөн зэргээс шалтгаалсан байна. Харин УХАТ-ын салбарын орлого нь зардлаасаа илүү өссөн үзүүлэлт харагдаж байгаа нь эерэг үзүүлэлт юм.

23. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн ус хангамж, ариутгах татуургын үйл ажиллагааны зардлын бүтцийг авч үзвэл цалин, НДШ-ийн зардал хамгийн өндөр буюу 34.8 хувийг эзэлж байгаа бол ашиглалтын зардалд 20.2 хувь, үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардалд 17.6 хувь, засвар үйлчилгээнд нийт зардлын 2.2 хувийг нь зарцуулсан байна.

24. 2018 онд салбарын байгууллагууд үйл ажиллагаанаасаа нийт 48.1 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээснээр алдагдал өмнөх оны мөн үеийнхээс 22.5 тэрбум төгрөгөөр өссөн бол тусгай зөвшөөрлийн үйл ажиллагааны хүрээнд 11.6 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласнаар алдагдал өмнөх оныхоос 1.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 11.7

хувиар буурсан байна. Хуримтлагдсан алдагдал 237.1 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь өнгөрсөн оноос 24.0 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн бөгөөд үүнд УХАТ-ын алдагдал 48.9 хувийг эзэлжээ.

25. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагууд нь 2018 онд нийтдээ 71.0 тэрбум төгрөгийн авлагатай ажиллаж, авлага өмнөх оноос 30.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 75.9

хувиар нэмэгдсэн байна. Хэрэглэгчдийн эдийн засаг, санхүүгийн байдал төдийлөн сайжрахгүй байгаагаас сүүлийн жилүүдэд авлага нэмэгдэж тэр хэрээр өр үүсэх явдал газар авч байна.

26. Нийтийн аж ахуйн салбарын байгууллагуудын өр төлбөрийн хэмжээ 435.2 тэрбум төгрөг, үүнээс урт хугацаат өр төлбөр 67.5 хувь буюу 293.6 тэрбум төгрөг байв. Олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагуудаас авсан урт хугацаат зээл, түүний

зээлийн хүүг төлж эхлэх хугацаа болсон боловч салбарын байгууллагууд алдагдалтай ажиллаж, бодит зардлаа нөхөх чадваргүй байгаагаас ойрын хугацаанд төлөх боломжгүй байна. Судалгаанаас үзэхэд хувийн хэвшлийн байгууллагуудад богино хугацаат өр төлбөр зонхилж байгаа бол орон нутгийн өмчит байгууллагуудад урт хугацаат зээлийн өр төлбөр зонхилдог байна.

27. Ус хангамжийн тасалдлын мэдээ ирүүлсэн 86 байгууллагын судалгаанаас үзэхэд

2018 онд ус хангамжийн үйлчилгээ нийт 10,103 цаг тасарч 234,779 хэрэглэгчийг хамарсан байна. Мөн нийт 130,326 дуудлага, санал ирснээс 129,093 дуудлага, саналыг хугацаанд нь шийдвэрлэж, санал гомдлыг 99.1 хувиар барагдуулжээ.

28. 2018 онд Улсын дунджаар УХАТ-ын үйлчилгээний орлогын нэг төгрөгт 1.07

төгрөгийн зардал ногдож байгаа нь өмнөх онуудыхаас буурсан байна. Салбарын байгууллагууд алдагдалтай ажиллаж ашгийн норм хасах 0.07 байсан хэдий ч өмнөх онтой харьцуулахад салбарын алдагдал буурсан байна. Ийнхүү УХАТ-ын салбар үр ашиггүй, алдагдалтай ажиллаж, ихэнх байгууллага санхүүгийн хүндрэлтэй нөхцөлд байгаад өмчийн хэлбэр, тарифын зохицуулалт зэрэг олон хүчин зүйлс нөлөөлж байна.

29. Цаашид салбарын үнэ бүрдэлт, түүнийг шийдвэрлэх механизмын асуудлыг бодлогын түвшинд цэгцтэй шийдвэрлэх, салбарын байгууллагуудын элэгдлийн


49

хуримтлалыг тэгш үүсгэн бүртгэл хийж, хянах нөхцөлийг бүрдүүлэх, төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжиж эхлэх үеэс нь хянан, хамтран ажиллах, зардлын хяналтын системийг боловсронгуй болгох шаардлагатай байна. Түүнчлэн ТЗЭ-дийн үйл ажиллагаанд зохицуулалтын оролцоог нэмэгдүүлж, төлөвлөлтийн шатанд оролцох нөхцөлийг хангах нь зүйтэй.

30. ТЗЭ байгууллагуудын нягтлан бодох бүртгэл мэдээллийн системийг сайжруулах талд анхаарч ойрын үед доорх арга хэмжээ авах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Үүнд

Тарифт тусгасан элэгдлийн зардлын хуримтлалыг үүсгэх, бүртгэх, хянах механизмыг нэвтрүүлэх,

Бүртгэл, мэдээллийн чиглэлээр сургалтыг зохион байгуулж, НББ-ийн ажилтнуудыг чадавхжуулах, мэдээ, тайлан ирүүлэх, нэгтгэх ажиллагааг боловсронгуй болгох;

Санхүүгийн үйл ажиллагаанд шалгуур үзүүлэлт тэдгээрийн зохистой түвшинг тооцож, мөрдүүлэх зэрэг болно.

Хяналт-үнэлгээнд хамрагдсан ТЗЭ-дийн зарим мэдээллийг хавсаргав.

---оОо---

Хянсан: ҮТА-ны дарга Ж.Гэрэлчулуун

Хяналт, үнэлгээний тайлан нэгтгэсэн: ҮТА-ны ахлах мэргэжилтэн С.Нямдаваа

ТЗА-ны ахлах мэргэжилтэн Е.Нямсүрэн

Documents

MKO:G=:F@ :JBML=:O L:LMMJ=UG:RB=E:EL …is.wsrc.mn/uploads/files/news_2019/assrep-short-2018.pdf · 2019. 8. 26. · lhh]hhj fyg f 3 87,587.6 90,843.1 93,513.9 2,670.7 Gbclo wjw]ew]qbcgl