Agnieszka SzymańskaAgnieszka Hess

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO

MNIEJSZOŚCI NARODOWE, ETNICZNE I RELIGIJNE W PRZEKAZIE MEDIÓW

A. S

zymańska, A

. Hess M

NIE

JSZO

ŚCI N

AR

OD

OW

E, E

TN

ICZ

NE

I RE

LIGIJN

E W

PR

ZE

KA

ZIE

ME

DIÓ

W

Seria wydawnicza Dziennikarstwo, Media i Komunikacja Społeczna cieszy się dużym uznaniem i jest rozpoznawalna na polskim rynku wydawnictw poświęconych proce-som komunikacji społecznej i szeroko pojmowanej dyscyplinie nauk o mediach. Uka-zuje się nieprzerwanie od 2004 roku. Autorami monografii publikowanych w tej serii są pracownicy i współpracownicy Instytutu Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Książki są pomyślane zarówno jako mate-riał źródłowy dla naukowców, badaczy mediów i komunikowania oraz osób zaintere-sowanych tymi zagadnieniami, jak i pomoc dydaktyczna dla studentów.

„Książka jest wynikiem udziału autorek w projekcie pilotażowym, którego celem było wypracowanie metodologii umożliwiającej analizę medialnych wizerunków mniej-szości narodowych, etnicznych i religijnych w różnych państwach członkowskich UE. Publikacja wpisuje się w niemal nieobecny w Polsce nurt opracowań metodolo-gicznych dotyczących badań szczegółowych czy też zawężonych do konkretnych obszarów tematycznych. W tym sensie mogłaby stanowić interesujące uzupełnie-nie znakomitego tomu The Handbook of Comparative Communication Research (red. F. Esser, T. Hanitzsch, Routledge, New York–London 2012)”.

Z recenzji dr hab. Doroty Piontek, prof. UAM

Agnieszka Hess, doktor habilitowany, politolog i medioznawca, ad-iunkt w Instytucie Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej UJ. Interesuje się mediami masowymi i ich społecznym oddziaływaniem oraz wzajemnymi relacjami instytucji w systemie demokratycznym. Jest autorką i współautorką wielu badań empirycznych dotyczących powyż-szych zagadnień. Do jej najważniejszych publikacji należy książka Spo-łeczni uczestnicy medialnego dyskursu politycznego w Polsce. Media-tyzacja i strategie komunikacyjne organizacji pozarządowych (2013).

Agnieszka Szymańska, doktor, politolog i medioznawca, adiunkt w Instytucie Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej UJ. Naukowo interesuje się międzynarodową komunikacją polityczną i ko-munikacją perswazyjną. Do jej najważniejszych publikacji należą mo-nografie: Medialne fiasko zjednoczenia? Media opiniotwórcze w sytuacji przełomu politycznego na przykładzie niemieckiego zjednoczenia (2010), Pomost medialny. Rola mediów w międzynarodowej komunikacji politycz-nej na przykładzie relacji polsko-niemieckich (2009, wspólnie z A. Hess).

www.wuj.pl

Dziennikarstwo, Media i Komunikacja Społeczna

W serii Dziennikarstwo, Media i Komunikacja Społeczna ukazały się:

Agnieszka Szymańska, Agnieszka Hess, Mniejszości narodowe, etniczne i religijne w przekazie mediów. Metodologia międzynarodowych badań porównawczych, Kraków 2014

Beata Klimkiewicz, A  Polyvalent Media Policy in the Enlarged European Union initiates English editions in this series

Media a integracja europejska, red. Teresa Sasińska-Klas, Agnieszka Hess, Kraków 2004

Media. Władza. Prawo, red. Maria Magoska, Kraków 2005

Bogdan Fischer, Weronika Świerczyńska-Głownia, Dostęp do informacji ustawowo chronionych, zarządzanie informacją. Zagadnienia podstawowe dla dziennikarzy, Kraków 2006

Agnieszka Hess, Promocja małej i średniej przedsiębiorczości w Unii Europejskiej, Kraków 2007

Teresa Sasińska-Klas, Agnieszka Szymańska, Małopolski przedsiębiorca na rynku Unii Europejskiej. Założenia, doświadczenia, rezultaty, Kraków 2007

Wybory samorządowe w kontekście mediów i polityki, red. Maria Magoska, Kraków 2008

Andrzej Nowosad, Władza i media w Bułgarii, Kraków 2008

Agnieszka Hess, Agnieszka Szymańska, Pomost medialny. Rola mediów w międzynarodowej komuni-kacji politycznej na przykładzie relacji polsko-niemieckich, Kraków 2009

Magdalena Hodalska, Śmierć Papieża, narodziny mitu, Kraków 2010

Agnieszka Szymańska, Medialne fi asko zjednoczenia? Rola prasy prestiżowej w  sytuacji przełomu politycznego na przykładzie niemieckiego zjednoczenia, Kraków 2010

Teresa Sławińska, Prasa regionalna na nowe czasy? Historia sukcesu francuskiego przedsiębiorstwa prasowego Ouest-France, Kraków 2011

Michał Bukowski, Jarosław Flis, Agnieszka Hess, Agnieszka Szymańska, Opcja czy osoba? Upartyjnienie versus personalizacja w wyborach samorządowych, Kraków 2011

Monika Wawer, Dziennikarze o sztuce, czyli opowieści medialnie nielogiczne, Kraków 2012

Przodownicy prasy, red. Rafał Wietoszko, K raków 2013

W przygotowaniu:

Jarosław Flis, Złudzenia wyboru

Weronika Świerczyńska-Głownia, Ewolucja rynku telewizyjnego w Polsce

Seria: Dziennikarstwo, Media i Komunikacja Społeczna

Rada redakcyjna serii

prof. dr hab. Tomasz Goban-Klasprof. dr hab. Maciej Kawkaprof. dr hab. Walery Pisarekdr hab. Teresa Sasińska-Klas, prof. UJdr hab. Małgorzata Lisowska-Magdziarzdr hab. Maria Magoskadr hab. Andrzej Nowosaddr hab. Agnieszka Hessdr Agnieszka Szymańska

Recenzent

dr hab. Dorota Piontek, prof. UAM

Projekt okładki

Małgorzata Flis

Książka dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej oraz Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej

© Copyright by Agnieszka Szymańska, Agnieszka Hess & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i roz-powszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3753-9

www.wuj.plWydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-663-23-81, tel./fax 12-663-23-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.plKonto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................................ 7

1. Znaczenie mediów w komunikacji międzynarodoweji międzykulturowej .............................................................................................. 91.1. Zakres znaczeniowy pojęć komunikacja międzynarodowa

i komunikacja międzykulturowa ................................................................ 91.2. Mediatyzacja codzienności – medialne konstrukcje rzeczywistości

i ich znaczenie w obszarze komunikacji międzykulturowej ................... 12

2. Tradycja badań nad mniejszościami narodowymi i etnicznymii zjawiskiem migracji. Zakres defi nicyjny wybranych pojęć i obowiązujący stan prawny dotyczący kwestii mniejszości........................ 232.1. Tradycja badań nad mniejszościami .......................................................... 232.2. Podstawowe pojęcia stosowane w obszarze badań nad etnicznością.

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce i ich prawa podstawowe ..... 31

3. Metodologia badań przekazu mediów na temat mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych w międzynarodowych analizach porównawczych .................................................................................................... 373.1. Pola zainteresowań badawczych w studiach nad komunikowaniem

masowym ....................................................................................................... 373.2. Interdyscyplinarność badań nad komunikowaniem masowym ............ 393.3. Analiza zawartości i analiza dyskursu jako metody i techniki

opisu zawartości periodycznych kanałów masowych .............................. 423.3.1. Analiza zawartości ............................................................................. 433.3.2. Analiza dyskursu ................................................................................ 46

3.4. Badania zawartości mediów jako metoda w międzynarodowych analizach porównawczych ........................................................................... 50

4. Problemy metodologiczne w międzynarodowych badaniachporównawczych posługujących się analizą zawartości – studiumprzypadku Pilot Media Project – experts and research groups forthe analysis of media content Europejskiej Agencji Praw Podstawowych(FRA – European Union Agency for Fundamental Rights) ........................ 554.1. Podstawowe informacje i założenia Pilot Media Project – experts

and research groups for the analysis of media content EuropejskiejAgencji Praw Podstawowych (FRA) .......................................................... 55

4.2. Struktura badań i konstrukcja narzędzia pomiaru zastosowanego w Pilot Media Project – experts and research groups for the analysis of media content Europejskiej Agencji Praw Podstawowych (FRA) ...... 61

4.3. Zastrzeżenia metodologiczne dotyczące założeń badawczychi narzędzia pomiaru zastosowanego w Pilot Media Project – expertsand research groups for the analysis of media content EuropejskiejAgencji Praw Podstawowych (FRA) .......................................................... 91

4.4. Postulaty zmian technicznych i metodologicznych dotyczące założeń badawczych i narzędzia pomiaru zastosowanego w Pilot MediaProject – experts and research groups for the analysis of mediacontent Europejskiej Agencji Praw Podstawowych (FRA) ...................... 103

Zakończenie ................................................................................................................ 117

Spis ilustracji ................................................................................................................ 121

Bibliografi a ................................................................................................................... 123

Aneks............................................................................................................................. 129

6 Spis treści

Wstęp

Pytanie o to, jaką rolę odgrywają współczesne media w procesie integracji mniejszości narodowych i etnicznych, a także migrantów, jest tematyką cie-szącą się w krajach Europy Zachodniej sporym zainteresowaniem badaczy. Na kontynencie europejskim brak jest jednak jednolitej tradycji badawczej, a istniejące podejścia są często przeciwstawne wobec siebie, a nierzadko na-wet sprzeczne. Tym większym wyzwaniem jest więc próba analizy medialnego wizerunku mniejszości, której celem byłoby porównanie sposobu prezentacji tematyki mniejszości w mediach różnych krajów. Podstawowym powodem istnienia tych rozbieżności jest specyfi ka samego przedmiotu badań. Istniejące podejścia różnią się bowiem na przykład w zależności od typu mniejszości, ewentualnie charakteru migracji – innych w przypadku byłych państw ko-lonialnych (takich jak Francja, Holandia, Wielka Brytania) niż w przypadku państw przyjmujących tak zwanych gastarbeiterów (m.in. Niemcy, Szwajca-ria, kraje skandynawskie) czy też państw tradycyjnie zamieszkiwanych przez różne narodowości, grupy etniczne i wyznawców różnych religii (m.in. Wę-gry, Rumunia, a także Polska). W odniesieniu do migrantów charakterysty-ka zjawiska migracji zmienia się także w zależności od kierunku, w jakim się ona dokonuje (emigracja z południa na północ jakościowo różni się od mi-gracji ze wschodu na zachód kontynentu europejskiego), a także jej charakte-ru (emigracja zarobkowa jakościowo różni się od emigracji np. politycznej). Także wielość dyscyplin naukowych podejmujących tematykę badań nad róż-norodnymi aspektami obecności i charakteru samych mniejszości powoduje olbrzymią różnorodność stosowanych metod i technik badawczych, które są wykorzystywane do analizy i jakościowego opisu tych mniejszości. W przy-padku międzynarodowych projektów dotyczących badania przekazu mediów w celu identyfi kacji medialnego wizerunku mniejszości nie mniej ważnym po-wodem istnienia tak wielu rozbieżności jest wreszcie odmienność i specyfi ka narodowych systemów medialnych, różniących się od siebie w poszczególnych krajach, a także specyfi ka samych mediów w poszczególnych krajach. W rezul-tacie istnieje bardzo zróżnicowany wachlarz możliwych stanowisk i podejść badawczych odnośnie do tej kwestii.

8 Wstęp

Niniejsza publikacja stanowi swoiste podsumowanie i zarazem kontynua-cję europejskiego projektu pilotażowego1, w którym obie autorki brały udział w charakterze ekspertów. Jego celem było opracowanie uniwersalnego narzę-dzia badawczego i takiego zestawu kategorii badawczych, które umożliwią ana-lizę medialnego wizerunku mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych w dyskursie medialnym różnych państw członkowskich Unii Europejskiej.

O tym, jak trudne było to zadanie, świadczyć może fakt, że przetestowa-ne w badaniach pilotażowych narzędzie badawcze nie uzyskało rekomendacji większości grup ekspertów biorących udział w projekcie. Stąd, na bazie zdoby-tych doświadczeń, a także pozyskanych danych, powstała potrzeba powtórnej analizy materiału badawczego, jej uzupełnienia, a następnie opracowania na-rzędzia pomiaru, które będzie przydatne do badań porównawczych, których wyniki pozwoliłyby na uchwycenie tendencji i modeli zachowań mediów eu-ropejskich w odniesieniu do tematyki mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych. W sensie naukowym znaczenie projektu polega zatem na wzbo-gaceniu i rozbudowaniu metodologii dyscypliny. W sensie praktycznym ich rezultat pozwoli na diagnozowanie zjawisk społecznych, których znaczenie w multikulturowej Europie Wspólnot jest nader istotne.

Agnieszka SzymańskaAgnieszka Hess

1 Pilot Media Project – experts and research groups for the analysis of media content Europejskiej Agencji Praw Podstawowych (FRA – European Union Agency for Fundamental Rights). Projekt był prowadzony od lutego do grudnia 2008 roku.

1. Znaczenie mediów w komunikacji międzynarodowej i międzykulturowej

1.1. Zakres znaczeniowy pojęć komunikacjamiędzynarodowa i komunikacja międzykulturowa

Studia nad komunikacją międzynarodową mają niejako podwójny rodowód. Z jednej strony wywodzą się z nauk politycznych i socjologii, a z drugiej – z antropologii i językoznawstwa. Specyfi ka przedmiotu ich refl eksji powodu-je także, że w obrębie tej dyscypliny coraz powszechniej integruje się różne podejścia naukowe. Interdyscyplinarność badań (studiów) nad komunikacją międzynarodową wynika między innymi z dynamiki zmian zachodzących w dziedzinie komunikowania we współczesnym świecie. W obliczu proce-sów globalizacyjnych dokonujących się na wielu płaszczyznach naszego życia, w tym również w zakresie komunikowania, słabnie kontekst „państwowości” w relacjach międzynarodowych, a media masowe coraz częściej wykorzystują elementy komunikacji interpersonalnej, stając się przestrzenią bezpośrednie-go kontaktu i wymiany kulturowej pomiędzy osobami różnej narodowości czy przynależącymi do różnych kręgów kulturowych. Pojęcie komunikacji międzynarodowej wiąże się więc albo z obszarem rozważań nad procesami komunikacji społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem nauk o mediach i komunikowaniu, albo z teorią stosunków międzynarodowych w obszarze nauk politycznych. Niniejsza książka mieści się w pierwszym nurcie tychrozważań.

Międzynarodowy aspekt komunikowania coraz częściej pojmowany jest przy tym, jak zauważa Jerzy Mikułowski Pomorski, jako otwarcie na ludzi innych kultur2, a komunikowanie międzynarodowe defi niuje się jako proces komunikacji społecznej w świecie, w którym uczestniczą podmioty należą-ce do różnych narodów i grup etnicznych3. W takim ujęciu na pierwszy plan

2 J. Mikułowski Pomorski, Jak narody porozumiewają się ze sobą w komunikacji między-kulturowej i komunikowaniu medialnym, Universitas, Kraków 2006, s. 47.

3 B. Ociepka, Komunikowanie międzynarodowe, Astrum, Wrocław 2002, s. 13; J. Olędzki, Komunikowanie w świecie, Ofi cyna Wydawnicza „Aspra”, Warszawa 1998, s. 20.

10 Mniejszości narodowe, etniczne i religijne w przekazie mediów...

wysuwa się kontekst „narodowościowy”. Przy czym naród rozumiany jest tu w dwu postaciach: politycznej, w której jednostki reprezentowane są najczęś-ciej przez państwo, oraz kulturowej, którą wyznacza wspólnota historycznych doświadczeń oraz stosunek do tradycji i wartości4. Naród rozumiany politycz-nie, wyrażający się przez państwo, ma predyspozycje do zachowywania samo-istności i odróżniania się w międzynarodowym otoczeniu. Naród rozumiany kulturowo ma natomiast tendencję zarówno do rozszerzania sfery wzajem-nych oddziaływań między narodami, jak i do zachowania kulturowej odręb-ności5. To z kolei pokazuje, jak trudno oddzielić znaczenie komunikowania międzynarodowego od międzykulturowego, które w bardzo szerokim ujęciu defi niuje się jako porozumiewanie się w różny sposób ludzi przynależących do odmiennych kultur6. Jak zauważa Beata Ociepka, „różnice między naro-dami i grupami etnicznymi są elementami podziału, wyznaczającego relacje komunikowania międzykulturowego”7. Gerhard Maletzke, niemiecki badacz komunikacji interkulturowej, zwraca uwagę, że o interkulturowej komunikacji i interakcji mówimy wówczas, gdy uczestnicy aktu komunikowania przynależą do różnych kultur oraz, co nie mniej ważne, gdy są oni tego świadomi, to zna-czy wiedzą, że ich interlokutor jest „inny”, a w tym sensie „obcy”8. Taki rodzaj komunikacji wymaga zatem rozszerzenia zakresu stosowanych w komunika-cji kodów, konwencji, nastawienia i modeli zachowań poza zakres typowy dla sposobu komunikowania w obrębie systemu kulturowego przynajmniej jed-nego z partnerów komunikacji. Międzykulturowe w związku z tym będą, zda-niem Maletzke, wszystkie te relacje, w których centralną rolę w kształtowaniu naszego zachowania, nastawienia, odczuć, a także sposobu widzenia i rozu-mienia rzeczywistości, odgrywać będą nasza własna specyfi ka i odmienność innych, nasza własna tożsamość i tożsamość tych „innych”, nasza familiarność i obcość innych i wynikające stąd nasze wspólne poczucie bezpieczeństwa i/lub zagrożenia9. Komunikację międzynarodową Maletzke defi niuje – analo-gicznie do prezentowanej przez siebie defi nicji komunikacji międzykulturo-wej – jako sytuację, w której akt komunikowania zachodzi pomiędzy ludźmi przynależącymi do różnych narodów. Komunikacja międzykulturowa dotyczy zatem ludzi przynależących do różnych kultur, a międzynarodowa ludzi przy-

4 J. Mikułowski Pomorski, Jak narody…, op.cit., s. 50.5 P. Rybicki, Struktura społecznego świata, PWN, Warszawa 1979, s. 262–263.6 M. Ratajczak, Komunikacja międzykulturowa – wybrane zagadnienia [w:] eadem (red.),

Pomiędzy kulturami. Szkice z komunikacji międzykulturowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 11.

7 B. Ociepka, Komunikowanie międzynarodowe…, op.cit., s. 23. 8 G. Maletzke, Interkulturelle Kommunikation. Zur Interaktion zwischen Menschen verscie-

dener Kulturen, Westdeutscher Verlag, Opladen 1996, s. 37. 9 Ibidem.

111. Znaczenie mediów w komunikacji międzynarodowej i międzykulturowej

należących do różnych narodów10. Pojęcie komunikacja międzykulturowa jest więc pojęciem szerszym i zawiera w sobie komunikowanie międzynarodowe.

Jerzy Mikułowski Pomorski wyróżnia trzy typy komunikacji międzykultu-rowej: poprzezkulturową, czyli porozumiewanie się różnych grup często mó-wiących różnymi językami, utożsamiających się z różnymi wartościami i zasa-dami oraz wyznających różne religie, ale przynależących do jednej wspólnoty narodowej; pomiędzykulturową, defi niowaną jako porozumiewanie się przed-stawicieli różnych grup narodowych i etnicznych, oraz komunikację międzyna-rodową, której wyznacznikiem jest instytucjonalna działalność państw11 i któ-ra obejmuje wszelkie formy przepływu przekazów ponad granicami państw oraz relacje powstające na skutek tych przekazów12.

Z jednej strony państwa nadal pozostają więc najważniejszymi uczestnikami międzynarodowych procesów komunikacyjnych (szczególnie politycznych)13, gdyż mimo łatwości, z jaką przekazy w dzisiejszym świecie pokonują grani-ce administracyjne i kulturowe, ich granice nadal stanowią granice systemów medialnych, a polityka medialna jest nadal kształtowana przede wszystkim przez agendy tych państw. Z drugiej strony w warunkach pogłębiających się procesów globalizacji, a na kontynencie europejskim także procesu integracji, których efektem jest narastająca współzależność narodów i kultur, komuniko-wanie międzynarodowe przestało być domeną państwa narodowego i staje się w coraz większym stopniu komunikowaniem międzykulturowym.

Podążając za podziałem zaproponowanym przez Mikułowskiego Pomor-skiego, uwagę zwrócić należy także na to, że jednym z wariantów komuniko-wania międzykulturowego jest, jak wspomniano wcześniej, komunikowanie poprzezkulturowe, dotyczące ludzi różnej narodowości lub/i przynależących do różnych kultur, ale zamieszkujących terytorium jednego państwa, to znaczy takie, które dokonuje się wewnątrz granic tego państwa (przesyłanie przeka-zu poprzez granice państw nie jest w tym wypadku konieczne; a przy okazji dokonuje się w obrębie jednego systemu medialnego). Także w takim ujęciu refl eksja nad komunikacją międzykulturową pozwala skuteczniej współdzia-łać w kontaktach pomiędzy ludźmi przynależącymi do różnych kultur, nawet w obrębie społeczeństwa tego samego kraju.

10 Ibidem. 11 J. Mikułowski Pomorski, Komunikacja międzykulturowa. Wprowadzenie, Wydawnictwo

Akademii Ekonomicznej w Krakowie, wyd. 2, Kraków 2003, s. 11. 12 B. Ociepka, Dyplomacja publiczna jako forma komunikowania międzynarodowego [w:]

eadem (red.), Dyplomacja publiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2008, s. 18.

13 Wśród rozważań nad międzynarodową komunikacją w obszarze nauk o polityce, obok pojęcia dyplomacji politycznej i publicznej, znajduje się pojęcie dyplomacji medialnej. Więcej na ten temat w dalszej części niniejszego opracowania.

12 Mniejszości narodowe, etniczne i religijne w przekazie mediów...

Jeśli zatem jednym z podstawowych zadań nauk społecznych jest zrozu-mienie i opisanie mechanizmów społecznego procesu konstruowania rzeczy-wistości, w której żyjemy, to w obszarze ich zainteresowania mieści się ob-serwacja różnych czynników wpływających na komunikację między ludźmi różnej narodowości i różnych kultur, zarówno w wymiarze instytucjonalnym, jak i jednostkowym. Za pewien typ analizy w tym zakresie uznaje się badanie stereotypów narodowych14. Analiza wizerunków mniejszości narodowych i et-nicznych w danym społeczeństwie daje możliwość zaobserwowania dominu-jących w tej wspólnocie cech, wartości i postaw wobec grup mniejszościowych, a w konsekwencji pozwala na stawianie wniosków co do przyczyn takich, a nie innych zachowań i relacji między przedstawicielami „kultury dominującej” i „kultur mniejszości”.

1.2. Mediatyzacja codzienności – medialne konstrukcjerzeczywistości i ich znaczenie w obszarze komunikacjimiędzykulturowej

Jednym z integralnych elementów cechujących współczesne społeczeństwa informacyjne jest zjawisko mediatyzowania codzienności. Mediatyzacja15 codzienności dokonuje się przez media, tzn. polega na wpływie, jaki sposób obrazowania rzeczywistości w przekazie mediów wywiera na to, jak ostatecz-nie rzeczywistość postrzegają odbiorcy tychże przekazów medialnych. Istot-nym elementem tego procesu są niemożliwe do uniknięcia deformacje i od-kształcenia wizerunku rzeczywiści będącej treścią przekazu, które są obecne w przekazie mediów, a których zakres i natężenie zależy od wielu różnych czynników, w tym między innymi logiki działania mediów. Na początkuXXI wieku życie bez mediów nie jest jednak możliwe, codzienność i media

14 J. Berting, Ch. Villain-Gandossi, Rola i znaczenie stereotypów narodowych w stosunkach międzynarodowych: podejście interdyscyplinarne [w:] T. Walas (red.), Narody i stereotypy, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1995, s. 15. Więcej na temat znaczenia stereotypu w tym kontekście [w:] A. Hess, A. Szymańska, Pomost medialny. Rola mediów w międzynarodowej komunikacji politycznej na przykładzie relacji polsko-niemieckich, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 56–69. Zob. także rozdział 1.2. niniejszego opracowania.

15 Winfried Schulz rozróżnia pojęcia: mediatyzacja i medializacja, które często w literaturze przedmiotu stosuje się zamiennie przy opisywaniu wzajemnego oddziaływania między mediami a społeczeństwem, mediami a polityką. Autor odchodzi od pojęcia mediatyzacja – przez media, na rzecz medializacji, która oznacza zmiany zachodzące zarówno w sferze mediów, jak i w społeczeństwie. W. Schulz, Politische Kommunikation, wyd. II zmienione, VS Verlag für Sozialwissenschaft en, Wiesbaden 2008, s. 324. Zob. także: M. Kolczyński, M. Mazur, S. Michalczyk (red.), Mediatyzacja kampanii politycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009; A. Hess, A. Szymańska, Pomost medialny…, op.cit.

Bibliografi a

IV Raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regional-nego w Rzeczypospolitej Polskiej z 2013 r. opublikowany na stronie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/mne/prawo/ustawa-o-mniejszosciac/raporty-ustawowe/7540,IV-Raport-dotyczacy-sytuacji--mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-oraz-jezyka-reg.html (11.01.2014).

Ahlheim K. (red.), Die Gewalt des Vorurteils. Eine Textsammlung, Wochenschau Ver-lag, Schwalbach/Ts. 2007.

Ausländer, Informationen zur politischen Bildung, z. 237, Monachium 1992.Babiński G., Metodologiczne problemy badań etnicznych, Wyd. Nomos, Kraków 1998.Barker Ch., Studia kulturowe. Teoria i praktyka, przekł. A. Sadza, Wydawnictwo Uni-

wersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.Berting J., Villain-Gandossi Ch., Rola i znaczenie stereotypów narodowych w stosun-

kach międzynarodowych: podejście interdyscyplinarne [w:] T. Walas (red.), Narody i stereotypy, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1995.

Błuszkowski J., Stereotypy a tożsamość narodowa, Dom Wydawniczy „Elipsa”, Warsza-wa 2005.

Bolten J., Interkulturelle Kompetenz, Landeszentrale f. politische Bildung Th üringen, Erfurt 2007.

Bourdieu P., Th e Field of Cultural Production, Columbia University Press, Nowy Jork 1993.

Boventer H., Medien und Demokratie, Universtitätsverlag Konstanz GmbH, Konstanz 2004.

Brosius H.-B., Koschel F., Haas A., Methoden der empirischen Kommunikationsfor-schung. Eine Einführung, wyd. 4. zmienione, VS Verlag f. Sozialforschung, Wies-baden 2008.

Broszinsky-Schwabe E., Interkulturelle Kommunikation. Missverständnisse – Verständi-gung, VS Verlag für Sozialwissenschaft en, Wiesbaden 2011.

Clement W., Zur Mediatisierung der Politik und Politisierung der Medien [w:] H. Hoff -mann (red.), Gestern begann die Zukunft . Entwicklung und gesellschaft liche Bedeu-tung der Medienvielfalt, Darmstadt 1994.

Czyżewski M., Kowalski S., Piotrowski A. (red.), Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, wyd. 2, Warszawa 2010.

van Dijk T.A. (red.), Discourse Studies, t. 1, Sage, London 2007.van Dijk T.A. (red.), Dyskurs jako struktura i proces, tłum. G. Grochowski, Wydawnic-

two Naukowe PWN, Warszawa 2001.van Dijk T.A., Racism and the Press, Routledge, London–New York 1991.van Dijk T.A., Th e Future of the Field: Discours Analysis in the 1990s, „TEXT” 10/1990.

124

Dobek-Ostrowska B., Media masowe i aktorzy polityczni w świetle studiów nad komu-nikowaniem politycznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.

Dörer A., Politik als Fiktion, „Aus der Politik und Zeitgeschichte”, 13.02.2006.Eckhardt J., Horn I., Fremde Kulturen im Fernsehen, „Media Perspektiven” 1/1995.Eriksen Th .H., Etniczność i nacjonalizm. Ujęcie antropologiczne, tłum. B. Gutow-

ska-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), Final Comparative Analysis

Report, opracowany po zakończeniu projektu badawczego Pilot Media Project – ex-perts and research groups for the analysis of media content, Wiedeń 2009.

European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), Final technical Report, opra-cowany po zakończeniu projektu badawczego Pilot Media Project – experts and research groups for the analysis of media content, Wiedeń 2009.

Fairclough N., Media Discourse, Edward Arnold, London–New York 1995.Fiske J., Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, przekł. A. Gierczak, Wydaw-

nictwo Astrum, Wrocław 2003.Fiske J., Media Matters: Race and Gender in U.S. Politics, Minneapolis, University of

Minnesota Press, London 1996. Foucault M., Archeologia wiedzy, tłum. A. Siemek, De Agostini Polska, Warszawa 2002.Foucault M., Porządek dyskursu. Wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France

2 grudnia 1970, tłum. M. Kozłowski, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2002.

Funk P., Weiβ H-J., Ausländer als Medienproblem?, „Media Perspektiven” 1/1995.Gilboa E., Dyplomacja w epoce informacji [w:] B. Ociepka (red.), Dyplomacja publicz-

na, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2008.Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia i telewizji

i Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000.Griffi n E., Podstawy komunikacji społecznej, przekł. O. i W. Kubińscy, M. Kacmajor,

GWP, Gdańsk 2003.Habermas J., Teoria działania komunikacyjnego, t. 2, tłum. A.M. Kaniowski, PWN,

Warszawa 2002. Hagen L.M., Berens H., Zeh R., Leidner D., Ländermerkmale als Nachrichtenfaktoren:

Der Nachrichtenwert von Ländern und seine Determinanten in den Auslandsnach-richten von Zeitungen und Fernsehen aus 28 Ländern [w:] C. Holz-Bacha, H. Sche-rer, N. Waldmann (red.), Wie die Medien die Welt erschaff en, Westdeutscher Verlag, Opladen 1998.

Hagen L.M., Opportune Witnesses: An Analysis of Balance in the Selection of Sources and Arguments in the Leading German Newspapers’ Coverage of the Census Issue, European Journal of Communication 1993.

Hagen L.M., Die opportunen Zeugen. Konstruktionsmechanismen von Bias in der Zei-tungsberichterstattung über die Volkszählungsdisskussion, Publizistik Heft 4, 37. Jahrgang 1992.

Hall S., Th e question of cultural identity [w:] S. Hall, D. Held, A. McGrew (red.), Mo-dernity and its Futures: Understanding Modern Societies, Polity Press & Blackwell Publishing Ltd, Cambridge 1992.

Bibliografi a

125Bibliografi a

Hall S., Representation: Cultural Representations and Signifying Practices, Sage Publica-tions, Th e Open University, London 1997.

Hepp A., Löff elholz M. (red.), Grundlagentexte zur transkulturellen Kommunikation, UVK Verlagsgesellschaft GmbH, Konstanz 2002.

Hess A., Komunikowanie międzynarodowe w skali mikro na przykładzie polsko-nie-mieckiego projektu Pomost medialny/Medienbrücke [w:] J. Fras (red.), Studia nad komunikacją popularną, międzykulturową, sieciową i edukacyjną, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.

Hess A., Społeczni uczestnicy medialnego dyskursu politycznego w Polsce. Mediatyzacja i strategie komunikacyjne organizacji pozarządowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.

Hess A., Szymańska A., Pomost medialny. Rola mediów w międzynarodowej komunika-cji politycznej na przykładzie relacji polsko-niemieckich, Wydawnictwo Uniwersyte-tu Jagiellońskiego, Kraków 2009.

Hess-Lüttich E.W.B., Interkulturelle Kommunikation – Medienkommunikation [w:] E.W.B. Hess-Lüttich, Medienkultur – Kulturkonfl ikt. Massenmedien in der interkul-turellen und internationalen Kommunikation, Westdeutscher Verlag, Wiesbaden 1992.

Hömberg W., Schlemmer S., Fremde als Objekt, „Media Perspektiven” 1/1995.Iglicka K. (red.), Integracja czy dyskryminacja? Polskie wyzwania i dylematy u progu

wielokulturowości, Fundacja Instytutu Spraw Publicznych, Warszawa 2003. Jaschke H.-G., Rechtsextremismus und Fremdenfeindlichkeit. Begriff e – Positionen –

Praxisfelder., Westdeutscher Verlag, Wiesbaden 2001.Jasińska-Kania A., Stereotypy a kultura, Leopoldinum, Wrocław 1997.Kepplinger H.M., Die Demontage der Politik in der Informationsgesellschaft , Verlag

Karl Alber, Freiburg 1998.Klimkiewicz B., Mniejszości narodowe w sferze publicznej. Reprezentacje, praktyki i re-

gulacje medialne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.Kłosińska K., Kłosiński M., Stosunek Polaków do przedstawicieli mniejszości narodo-

wych mieszkających w Polsce, komunikat CBOS nr BS/204/180/94.Kłoskowska A., Kultury narodowe u korzeni, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-

wa 2012.Kolczyński M., Mazur M., Michalczyk S. (red.), Mediatyzacja kampanii politycznych,

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009.Kołodziej J., Wartości polityczne. Rozpoznanie, rozumienie, komunikowanie, Księgar-

nia Akademicka, Kraków 2011.Kowalczuk K., Komu w Polsce żyje się najtrudniej?, komunikat CBOS nr BS/139/2013.Leiserowitz R. (red.), Die unbekannten Nachbarn. Minderheiten in Osteuropa,

Ch. Links Verlag, Berlin 2008. Lewandowska J., Tożsamość narodowa Polaków oraz postrzeganie mniejszości narodo-

wych i etnicznych w Polsce, komunikat CBOS nr BS/84/2005.Lisowska-Magdziarz M., Analiza dyskursu jako metoda w badaniach politologicznych

[w:] A. Antoszewski, A. Dumała, B. Krauz-Mozer, K. Radzik (red.), Teoretyczne i metodologiczne wyzwania badań politologicznych w Polsce, Wydawnictwo Uni-wersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009.

126

Lisowska-Magdziarz M., Media powszednie. Środki komunikowania masowego i sze-rokie paradygmaty medialne w życiu codziennym Polaków u progu XXI wieku, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.

Lisowska-Magdziarz M., Analiza dyskursu w dyskursie medialnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.

Lisowska-Magdziarz M., Analiza zawartości mediów. Przewodnik dla studentów, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004.

Maletzke G., Interkulturelle Kommunikation. Zur Interaktion zwischen Menschen versciedener Kulturen, Westdeutscher Verlag, Opladen 1996.

Marger M.N., Race and Ethnic Relations: American and Global Perspectives, Wad-sworth Publishing Company, Belmont CA 1991.

Massing P. (red.), Mediendemokratie, Wochenschau Verlag, Chwalbach 2004.McCombs M., Ustanawianie agendy. Media masowe i opinia publiczna, przekł. B. Rad-

wan, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.McLemore S.D., Racial and Ethnic Relations in America, Allyn and Bacon, Boston

1994. McNair B., Wprowadzenie do komunikowania politycznego, tłum. D. Piontek, Wydaw-

nictwo SWNH, Poznań 1998.Medien von A bis Z, Hans-Bredow-Institut, VS Verlag für Sozialwissenschaft en, Wies-

baden 2006.Michalczyk S., Demokracja medialna. Teoretyczna analiza problemu, Wydawnictwo

Adam Marszałek, Toruń 2010.Michalczyk S., Komunikowanie polityczne, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2005.Mikułowski Pomorski J., Jak narody porozumiewają się ze sobą w komunikacji między-

kulturowej i komunikowaniu medialnym, Universitas, Kraków 2006.Mikułowski Pomorski J., Komunikacja międzykulturowa. Wprowadzenie., Wydawnic-

two Akademii Ekonomicznej w Krakowie, wyd. II, Kraków 2003.Ministerstwo Spraw Zagranicznych, http://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/

polonia/defi nicje_pojecia/ (12.01.2014).Młynarska B., Społeczeństwo polskie wobec mniejszości narodowych, komunikat CBOS

nr BS/390/100/91.Mucha J. (red.), Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe i grupa

dominująca w Polsce, Ofi cyna Naukowa, Warszawa 1999.Nicklas H., Müller B., Kordes H. (red.), Interkulturell denken und handel. Th eoretische

Grundlagen und gesellschaft liche Praxis, Bundeszentrale f. politische Bildung, Bonn 2006.

Noelle-Neumann E., Schulz W., Wilke J., Fischer Lexikon Publizistik Massenkommuni-kation, Frankfurt am Main 2009.

Noelle-Neumann E., Schulz W., Wilke J., Publizistik Massenkommunikation. Das Fis-cher Lexikon, Frankfurt am Main 1999.

Ociepka B., Dyplomacja publiczna jako forma komunikowania międzynarodowego [w:] B. Ociepka (red.) Dyplomacja publiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocław-skiego, Wrocław 2008.

Ociepka B., Komunikowanie międzynarodowe, Astrum, Wrocław 2002. Olędzki J., Komunikowanie w świecie, Ofi cyna Wydawnicza „Aspra”, Warszawa 1998.

Bibliografi a

O’Sullivan, Hartley J., Saunders D., Montgomery M., Fiske J., Kluczowe pojęcia w ko-munikowaniu i badaniach kulturowych, tłum. A. Gierczak-Bujak, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 2005.

Paleczny T., Współczesne społeczeństwo amerykańskie w perspektywie socjologicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002.

Pfetsch B., Adam S. (red.), Massenmedien als politische Akteure, VS Verlag für Sozial-wissenschaft en, Wiesbaden 2008.

Pfetsch B., Perc D., Die Medien als Akteure und Instrumente im politischen Prozess – Mediatisierung und Inszenierung von Politik [w:] P. Massing (red.), Mediendemo-kratie, wyd. II, Wochenschau Verlag, Schwalbach 2004.

Pisarek W. (red.), Słownik terminologii medialnej, Universitas, Kraków 2006.Pisarek W., O mediach i języku, Universitas, Kraków 2007.Pisarek W., Wstęp do nauki o komunikowaniu, Wydawnictwa Akademickie i Profesjo-

nalne, Warszawa 2008.Ratajczak M., Różnorodność kulturowa w mediach. Doświadczenia europejskie, Dom

Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2012.Ratajczak M., Komunikacja międzykulturowa – wybrane zagadnienia [w:] M. Rataj-

czak (red.), Pomiędzy kulturami. Szkice z komunikacji międzykulturowej, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.

Rokicki J., Kolor, pochodzenie, kultura. Rasa i grupa etniczna w społeczeństwie Stanów Zjednoczonych Ameryki, Universitas, Kraków 2002.

Rybicki P., Struktura społecznego świata, PWN, Warszawa 1979.Schulz W., Politische Kommunikation [w:] G. Bentele, H.-B. Brosius, O. Jarren (red.),

Handbuch Öff entliche Kommunikation, Westdeutscher Verlag, Opladen/Wiesba-den 2003.

Schulz W., Politische Kommunikation, Westdeutscher Verlag, Opladen/Wiesbaden 1997.

Schulz W., Politische Kommunikation, wyd. II zmienione, VS Verlag für Sozialwissen-schaft en, Wiesbaden 2008.

Schwan A., Werbung statt Waff en. Wie strategische Außenkommunikation die Außen-politik verändert, VS Verlag f. Sozialwissenschaft en, Wiesbaden 2011.

Scott J. C., Dominance and the art. Of Resistance. Hidden Transcripts, Yale University Press, New Haven–London 1990.

Strzeszewski M., Polacy wobec uchodźców, komunikat CBOS nr BS/155/155/97.Szopski M., Komunikowanie międzykulturowe, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

S.A., Warszawa 2005.Szymańska A., Information, Meinung, Macht, Manipulation. Die Rolle der Medien in

den deutsch-polnischen Beziehungen [w:] D. Bingen, P.O. Loew, K. Ruchniewicz, M. Zybura (red.), Erwachsene Nachbarschaft . Die deutsch-polnischen Beziehungen 1991 bis 2011, Harrasowitz Verlag, Wiesbaden 2011.

Szymańska A., Medialne fi asko zjednoczenia? Rola prasy prestiżowej w sytuacji przeło-mu politycznego na przykładzie niemieckiego zjednoczenia, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.

127Bibliografi a

Szymańska A., Akomodacja i atrakcyjność medialna polityki na przykładzie wyborów samorządowych w świetle publikacji krakowskich dzienników, „Zeszyty Prasoznaw-cze” 3–4/2009.

Szymańska A., Dyplomacja mediów – wizerunek problematyki wypędzonych na przy-kładzie wybranych publikacji prasowych z lat 1996–2005 (dzienniki „Rzeczpospoli-ta” i „Frankfurter Allgemeine Zeitung”), „Zeszyty Prasoznawcze” 1–2/2009.

Szymańska A., Spieglowski wizerunek polskiej polityki, „Państwo i Społeczeństwo” 2/2005.

Szymańska A., Between Politics and the Media. Political Communication – An Outline, „Freeside Europe Online Academic Journal” 1/2005, www.freesideeurope.com, 28.12.2005.

Szymańska A., Wizerunek Polski w „Spieglu” w latach 1990–1999, „Zeszyty Prasoznaw-cze” 3–4/2000.

Tambor J., Kulturowe wyznaczniki tożsamości, www.regionalneobserwatoriumkultury.pl (11.01.2014).

Taylor L., Willis A., Medioznawstwo. Teksty, instytucje, odbiorcy, tłum. M. Król, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2006.

Tokarz M., Argumentacja, perswazja, manipulacja, GWP, Gdańsk 2006.Trebbe J., Ethnische Minderheiten, Massenmedien und Integration. Eine Untersuchung

zu massenmedialer Repräsentation und Medienwirkungen, VS Verlag für Sozialwis-senschaft en, Wiesbaden 2009.

Trutkowski C., Społeczne reprezentacje polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, War-szawa 2000.

Vertovec S., Transnarodowość, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, tłum. I. Kołbon, Kraków 2012.

Vorurteile, Informationen zur politischen Bildung, z. 271, wydanie zmienione, Mo-nachium 2005.

Vorurteile – Stereotype – Feindbilder, Informationen zur politischen Bildung, z. 271, Monachium 2001.

ter Wal J. (red.), Racism and Cultural Diversity in the Mass Media. An Overview of Research and Examples of Good Practice in the EU Member States, 1995–2000, Eu-ropean Monitoring Centre on Racism and Xenophobia/European Research Centre on Migration and Ethnic Relations, Offi ce for Offi cial Publications of the European Communities, Wiedeń 2002.

Walas T. (red.), Narody i stereotypy, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1995.Wancerz-Gluza A. (red.), Grenzerfahrungen, Körber-Stift ung, Hamburg 2003.Wenzel M., Stosunek do mniejszości narodowych, komunikat CBOS nr BS/138/99.Wiatr J.J., Dylemat amerykański po sześćdziesięciu latach, Wydawnictwo Adam Mar-

szałek, Toruń 2005.Wimmer R.D., Dominick J.R., Mass media. Metody badań, tłum. T. Karłowicz, Wy-

dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.Wnuk-Lipiński E., Świat międzyepoki: globalizacja, demokracja, państwo narodowe,

Kraków 2004.Wodak R., Krzyżanowski M. (red.), Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecz-

nych, Ofi cyna Wydawnicza Łośgraf, Warszawa 2011.

128 Bibliografi a

REDAKCJA

Anna Poinc-Chrabąszcz

KOREKTA

Patrycjusz Pilawski

SKŁAD I ŁAMANIE

Wojciech Wojewoda

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-663-23-81, 12-663-23-82, fax 12-663-23-83