BAKTERIOZITE PRI^INITELI

NA RAKOT NAJ^ESTI BOLESTI

KAJ JAGODATA [PANSKA KORIDA VO STRUMI^KO

juni 2010 broj 56 www.ffrm.org.mk cena: 50 den.

BAKTERIOZITE PRI^INITELI

NA RAKOT NAJ^ESTI BOLESTI

KAJ JAGODATA [PANSKA KORIDA VO STRUMI^KO

FARMEROT DAM^EVSKI KREATOR NA SOPSTVENATA MEHANIZACIJA

MODERNA SVIWARSKAFARMA VO TATARINOVAC

FARMEROT DAM^EVSKI KREATOR NA SOPSTVENATA MEHANIZACIJA

MODERNA SVIWARSKAFARMA VO TATARINOVAC

PODAROK:KALENDAR ZA

ODGLEDUVAWE NA MATICI

JUNI 2010 | 3

Spisanieto „Moja zemja” iz-le guva mese~ no i e vo sop-st venost na Federacijata na farmeri vo Repub lika Ma kedonija. Prviot broj iz le ze kako orga ni zaciski bil ten na FFRM vo april 2003 godina, a od dekemvri 2006 se dis t ri bu ira kako me se~ no spe cijalizirano spi sa nie za zem jodelstvo i ru ra len raz voj.

UREDNI^KI ZBOR SODR@INA

Mali ribi

Moja zemjaJuni 2010 Izdava~ :FFRM MedijaUl. Gigo Mihajlovski, Br. 3, 1000 SkopjeTel/Faks: 02 3099042e-mail: mojazemja@gmail.comBroj na ̀ iro smetka:380-1-645333 001-46 Prokredit bankaIzvr{ en direktor i glaven i odgovoren urednikTrajan Dimkovskitrajan.dimkovski@ffrm.org.mk

UrednikBiljana Petrovska Mitrevskabiljana.petrovska@ffrm.org.mkZamenik urednikMakedonka Baldazarskadomenmk@gmail.comMarketing i distribucijaBlagoj~ e Najdovski 070/937132blagojche.najdovski@media.ffrm.org.mkFoto vest - naslovnaBlagoj~ e NajdovskiLektorVerica Nedelkoska

NovinariMonika Taleska, Monika Risteska

Stru~ ni sorabotniciprof. d-r Dragi Tanevski, prof. d-r Ana Selamovska, Akademik d-r Stevan Bu{wak, Stojan Gligorov, Toni Jovanovski, Agron Halimi, Biqana Mihailovska, Dejan Lazarov

SorabotniciMartin Traj~ev, Vesna Delovska, Stojan Lazarov

Dizajn: Brigada dizajn - SkopjePe~ ati: Propoint Skopje

6

14

18

21

31

Spisanieto e finansiski poddr` ano od [ vedskata agencija za me| unaroden razvoj. Ovaa pomo{ se sostoi i od direktno prenesuvawe na iskustvata i znaewa-ta od farmerite vo [ vedska na farmerite vo Make-donija preku proektot Poddr{ ka na zemjodelskite zdru` enija vo Republika Makedonija - SFARM.

Regionalna konferencija: SAMO EKONOMSKI ZDRU@ENI, FARMERITE MO@AT DA BIDAT USPE[NI

Uspe{na prikazna - BRA]ATA RIZA PROIZVEDUVAAT 200 TONA ZELEN^UK GODI[NO

Sto~arstvo:OD SLAMA DO KVALITETNA STO^NA HRANA

Ovo{tarstvoCRE[ATA - OVO[JE NA PROLETTA

Mehanizacija:MA[INI ZA ZAORUVAWE NA SLAMATA

„Golemite ribi gi jadat malite”. Ovaa e pogov-orka koja site ja upotrebuvame koga sakame da poten-cirame deka kolku si pogolem i posilen ekonomski, tolku si pouspe{en na pazarot.

Toa se slu~uva i vo zemjodelstvoto vo regionot. Golem broj proizvodi (mleko, meso, `itarki, ovo{je) se uvezuvaat vo zemjite od porane{na Jugoslavija i na vakov na~in se uni{tuva doma{noto proizvod-stvo.

Poradi toa se pojavi golem revolt od strana na farmerite koi so apeli baraat da im se pomogne so cel da go za{titat svoeto proizvodstvo.

Od druga strana, dr`avnite institucii vo site dr`avi uka`uvaat deka toa se pazarni zakoni i deka i zemjodelcite mora da se prisposobat na ona {to go nudi i bara pazarot. Se apelira i za ekonomsko zdru`uvawe.

So cel da se razgledaat ovie problemi, Feder-acijata na farmerite vo RM organizira regional-na konferencijata „Ekonomskoto organizirawe na farmerite – perspektiva za razvoj na zemjodelstvoto vo regionot”. Generalen zaklu~ok od konferenci-jata e deka farmerite, so pomo{ na zdru`enijata i dr`avnite institucii, treba da rabotat na poleto na jakneweto na ekonomskoto zdru`uvawe.

Se postavuva pra{aweto kolku vakviot zaklu~ok }e bide seriozno sfaten od site involvirani strani, so cel da se za{titi doma{noto proizvod-stvo, a voedno toa da stane konkurentno i na evrop-skite pazari. Na ova predupredija i zemjodelskite zdru`enija od Francija i [vedska koi prisustvuvaa na Konferencijata. Tie istaknaa deka, i pokraj toa {to se vo EU, se soo~uvaat so problemi so golem uvoz na zemjodelski proizvodi od drugi ~lenki.

Tuka nema lutewe. Toa e pazar i borba za opstanok. Sekoj se bori da uspee da gi prodade svoite proiz-vodi i tuka ne treba da napa|ame ili da se `alime. Treba da zastaneme i site da rabotime zaedno, i

farmerite i Ministerstvoto. I krajno vreme e toa da se pravi.

Ako vo skoro vreme ne poka`eme rezultati, i ponatamu }e os-taneme mali ribi na doma{niot i na stranskiot pazar.

So po~it,

Biljana Petrovska - Mitrevska

4 | MOJA ZEMJA

NadnaslovRUBRIKA

Na 13 maj Federacijata go odr`a svoeto osmo Generalno sobranie na koe{to delegatite ti donesuvaa odluki za ponatamo{nite aktivnosti i razvoj na organizacijata. General-noto sobranie go otvori pretsedatelot na FFRM, \oko Danailov, a so pozdravni govori se obratija Qup~o Dimovski, minister za zemjodelstvo vo RM, i Anika Nugard, pretstavnik na [vedskata federacija na farmeri.

Individualno~lenstvo – sleden ~ekor za razvoj

OSMO GENERALNO SOBRANIE NA FEDERACIJATA NA FARMERITE VO RM

Voveduvawe na individualno ~lenstvo. Ova e najva`nata odluka koja e donesena na osmo-to Generalno sobranie na Federacijata na farmerite na RM i so izmenite vo Statutot

na FFRM }e zapo~ne da se realizira od 2011 godina. Na vakov na~in FFRM }e dobie nov izgled koj pozitivno }e se odrazi na razvojot i finansiskiot opstanok na Fed-eracijata i, voop{to, na razvojot na zemjodelstvoto.

„Ova e istoriski ~ekor za FFRM. Sega Federacijata }e bide otvorena i za individualnite zemjodelci, taka {to }e se ovozmo`i u{te pogolemo obedinuvawe na zemjodelcite vo edna silna organizacija. No, od druga strana, }e se ovozmo`i i razvoj i na site zdru`enija koi i ponatamu }e go imaat svojot udel vo FFRM. Ovaa praktika ve}e so godini e primenuvana vo evropskite zemjodelski zdru`enija, kako {to e [vedskata feder-acija na farmeri, francuskata organizacija AFDI, isto taka, i vo zemjodelskite zdru`enija vo Romanija i Bugarija. So ovaa odluka, FFRM dobiva evropski izgled i }e se ovozmo`i pogolemo zbli`uvawe i obedinuvawe na zemjodelcite”, istakna \oko Danailov, pretsedatel na FFRM. Spored nego, reformite, 20-godi{nata tran-zicija, sega{nata svetska ekonomska kriza, stavija neg-ativen pe~at i na zemjodelstvoto.

„Najpogodeni sektori i vo 2009 g. bea sto~arstvoto,

mnogu problemi nastanaa i vo poljodelstvoto, gradi-narstvoto, lozarstvoto, a na po~etokot na 2010 godina se pojavija golemi problemi i vo ovo{tarstvoto, odnos-no vo jabolkoproizvodstvoto. Od druga strana, vakvite problemi otvorija dilema vo vrska so toa dali zemjodel-stvoto e biznis ili socijalna granka vo op{testvoto ili ima karakteristika na dvoen standard. Dodeka od edna strana se promovira{e potrebata od investicii vo zemjodelstvoto preku IPARD-fondot za zgolemena konkurencija i sledewe na svetskite standardi, od druga strana zemjodelcite se soo~uvaa so egzisten-cijalni problemi”, re~e Danailov, koj istakna deka pretstojniot period pretstavuva test za farmerite. Spored nego, sè u{te ostanuvaat otvoreni pra{awata vo odnos na zdru`uvaweto na koi{to samo farmerite mo`at da im dadat odgovor.

Odlukata za individualnoto ~lenstvo be{e pri-fatena od golemiot broj delegati koi prisustvuvaa na Generalnoto sobranie. Spored niv, preku invidu-alnoto ~lenstvo }e se ovozmo`i farmerite koi ne se ~lenovi na FFRM da dobivaat informacii i uslugi od regionalnite kancelarii i Glavnata kancelarija na FFRM. Na Generalnoto sobranie be{e izbrana Iz-bornata komisija, koja slednata godina }e izbira novi ~lenovi na UO na FFRM.

Pi{uva: Biljana Petrovska – Mitrevska

JUNI 2010 | 5

Potpi{ani memorandumi so AFDI i Sojuzot na stopanski komori

Pokraj sorabotkata so [vedskata federacija na farmeri, FFRM zapo~nuva sorabotka i so francuskata or-ganizacija AFDI, so koja potpi{a memorandum na Generalnoto sobranie. „Za nas pretstavuva zadovolstvo {to zapo~nuvame da sorabotuvame so FFRM i da razmenuvame iskustva okolu proizvodstvoto i kvalitetot na mleko-to”, istakna Ri~ard Demink, pretsedatel na AFDI – Gorna Normandija.

Na Generalnoto sobranie, FFRM, isto taka, potpi{a memorandum i so Sojuzot na stopanskite komori na Make-donija (SSK) so cel zaedni~ko deluvawe vo pogled na podobruvawe na celokupnata sostojba vo zemjodelskiot sektor. "So potpi{uvaweto na ovoj memorandum, Agro-biznis komorata }e zapo~ne akcija za zbli`uvawe na site {to imaat zaedni~ki celi za podobra organizacija na zemjodelskoto proizvodstvo”, izjavi Zoran Danevski, pre-tsedatel na Agro-biznis komorata pri Sojuzot na stopanski komori.

Sè u{te ne e dostignato nivoto na moderno zemjodelstvo

Sè u{te ne sme go dostignale nivoto na moderno zemjodelstvo i ne sme gi implementirale vo celost standardite {to gi bara Evropskata Unija. No, Vladata i natamu ostanuva isklu~itelno posvetena na agrarniot sek-tor. Dr`avata gi smeta zdru`enijata na zemjodelcite za svoi partneri i neizbe`no se konsultira so niv pri donesuvaweto na pozna~ajnite za-koni i propisi, kako i pri realiziraweto kakvi bilo aktivnosti vo zem-jodelstvoto. Nekolku godini po red Federacijata aktivno u~estvuva vo izgotvuvaweto na programite za finansirawe na zemjodelstvoto so svoi sugestii. Celta na vakvata sorabotka e zaedni~kiot interes za zgolemu-vawe na agrarniot standard i podignuvawe na socio-ekonomskite uslo-vi na ruralnoto naselenie. Se nadevam deka FFRM so svojata mre`a na zdru`enija vo idnina u{te pove}e }e se vklu~i vo naporite za podgotovka na makedonskite zemjodelci koi doprva }e se soo~uvaat so predizvicite na evropskiot pazar.

Bidete slo`ni, nezavisni, otvoreni i odr`livi

Jas, kako i mojata organizacija, LRF, sme presre}ni {to go sledime va{iot razvoj i sme impresionirani od toa kako se razviva va{ata or-ganizacija, FFRM. Imate mlada organizacija, no sepak ste postignale mnogu vo va{iot razvoj.

Zadovolstvo mi e da zabele`am deka ste rabotele na razvivawe na re-gionalnata organizacija, {to veruvam deka }e bide od ogromna va`nost za razvojot na organizacijata koja se rakovodi spored barawata na svoite ~lenovi.

Ona {to globalno se slu~uva, vlijae i na nas, kako {to i samite znaete, na lokalno nivo.

Odr`livosta povrzana so klimata pretstavuva problem nasekade. Na{ite zeleni industrii se visoko zagrozeni, tie zagaduvaat i tie }e ja imaat klu~nata uloga vo ponudata na re{enija.

Minatata godina vo golema mera be{e pod vlijanie na svetskata fin-ansiska kriza, koja prili~no zagrozi mnogu dr`avi i industrii. Se pla{am deka celiot rizik e predizvikan i od lo{ata finansiska sostojba na va{iot sosed, Grcija.

Lu|eto, koi gi obedinuva edna vizija i koi zaedni~ki gi vodat ne{tata, mo`at da postignat mnogu. Na{iot proekt, SFARM, se pribli`uva kon krajot i, iako }e prodol`ime so izvesen stepen na sorabotka vo

narednite godini preku sovetnicite i, sekako, }e go zadr`ime na{iot interes za va{iot razvoj, sepak, vie ste tie koi }e ja vodat FFRM napred, za da stane u{te porazviena i silna organizacija. Ima nekolku raboti koi bi sakala osobeno da gi naglasam, na koi smetam deka treba silno da se fokusirate. Gradeweto silni organizacii niz celata zemja ne e lesno, za {to i samite ste svesni.

Rabotete na toa da stanete i u{te ponezavisni! ^lenovite }e treba da pridonesat za svojata organizacija prezentiraj}i idei, re{enija, u~estvuvaj}i vo konkretni aktivnosti i, sekako, pridonesuvaj}i finansiski!

Bidete otvoreni! Va`no e sekoj da se ~uvstvuva dobredojden, za da imate organizacija koja e otvorena za sekogo. Taka, finansiraweto i individualnoto ~lenstvo se pra{awa za koi vi pretstoi u{te rabota, za da im-ate dolgoro~na istrajnost na FFRM.

Anika Nugard, pretstavnik na

[vedskata federacija na farmeri

Qup~o Dimovski, minister za zemjodelstvo

Potpi{an memorandum so SSK Razmena na iskustva Potpi{an

memorandum

so AFDI

6 | MOJA ZEMJA

Jaknewe na trgovskite relacii, investicii vo novi tehnologii za pokvalitetno i pogolemo proizvod-stvo, podobruvawe na kvalitetot i konkurentnosta na zemjodelskite proizvodi vo nasoka na zadovolu-vawe na barawata na potro{uva~ite na doma{nite i stranski pazari, sproveduvawe na me|unarodnite standardi i dobrata zemjodelska praktika, jaknewe na ekonomskoto zdru`uvawe na farmerite, {to e

od osobena va`nost poradi malite farmi. Ova se zaklu~ocite koi bea doneseni na regionalnata konferencija, na koja prisustvuvaa organizacii od Bugarija, Albanija, Kosovo, Romanija, kako i pretstavnici od [vedskata federacija na farmeri i francuskata organizacija AFDI, a be{e organizirana od FFRM.

Spored makedonskite farmeri, posebno vnimanie treba da se posveti na ekonomskoto obedinuvawe na farmer-ite so cel da se odgovori na surovata konkurencija {to gi ~eka po vlezot vo Evropskata Unija. „Ona {to bi sakal da go istaknam kako na{e barawe, na farmerite od RM, e deka vo sorabotka so nadle`nite institucii treba da gi namalime danocite za formirawe na kooperativi vo Makedonija, so cel da se dovede do jaknewe na ekonomskoto zdru`uvawe”, re~e \oko Danailov, pretsedatel na FFRM.

„Edinstveniot na~in da uspeete vo mlekarstvoto e da se organizirate vo kooperativi. Vo mojata organizaci-ja, koja funkcionira kako sinxir na vrednost vo Normandija, najgolemiot farmer ima okolu 4.000 kravi. Vie so pet kravi nemate nikakvi {ansi za uspeh na mle~niot pazar na EU. So kooperativite polesno }e gi plasirate svoite proizvodi i poorganizirano }e pregovarate so mlekarnicite i so vladite.”, veli @an Pjer Burban od francuskata organizacija AFDI. Sli~ni problemi se slu~ija i vo Romanija i Bugarija, taka {to poradi vakvi problemi vo Romanija imalo i golem broj protesti, dodeka Bugarija pred da vleze vo EU im dozvoli na golemite mlekarnici, kako „Danone” i „Megle”, da go otkupuvaat mlekoto samo od farmite so pove}e od 500 kravi i koi gi ispolnuvaa najstrogite standardi. Malite farmeri ne se organiziraa i ne mo`ea da davaat mleko vo ovie mleka-rnici, so {to se namaluva{e proizvodstvoto na mleko vo Bugarija i pri vlezot vo EU tie dobija pomali kvoti za proizvodstvo na mleko.

Pi{uva: Biljana Petrovska - Mitrevska

Samo ekonomski zdru`eni, farmerite mo`atda bidat uspe{ni

Ekonomskoto organizirawe na farmerite – perspektiva za razvoj na zemjodelstvoto vo regionotKONFERENCIJA

Anika Nugard, od [vedskata federacija na farmeri, gi predupredi farmerite deka mora mnogu da rabot pred da stanat del od EU. „Pred da vlezeme vo EU, se nadevavme deka }e izvezuvame pove}e proizvodi vo Unijata, no koga vlegovme ne samo {to ne izvezuvavme pove}e, tuku rovovski se borime so ostana-tite evropski proizvoditeli, koi postojano nè istisnuvaat na {vedskiot pazar”, objasni Nugard.

„Edna od oblastite so najgolem potencijal e vinskiot sektor. Mnogu od nas posetile vinski centri vo Makedonija i vkusile od kvalitetnite vina. No, va`no e da se potsetime deka lani pomalku od pet otsto od izvo-zot vo EU be{e vino vo {i{iwa za smetka na nalivnoto. Potencijal ima i vo brendiraweto, tokmu toa }e ja stavi zemjata na me|unarodnite pazari. „ podvle~e evroambasadorot Ervan Fuere.

Sli~ni problemi kako ma-kedonskoto zemjodelstvo ima i vo Albanija i Kosovo.

„Zatoa mora da se orga-nizirame, i na toj na~in da nastapuvame poorganizirano i da istapuvame so na{ite barawa pred na{ite vladi”, izjavi Valbona Uli, pretse-datel na zemjodelska asoci-jacija od Albanija.

So svoi stavovi i

farmerite od Bugarija,

Romanija i Francija

JUNI 2010 | 7

„Perspektivite na makedonskoto zemjodelstvo vo EU” e temata na rabotilnicite { to gi organizira FFRM vo ~etir-ite regionalni centri vo Ko~ani, Bitola, Gostivar, Stru-mica i Skopje, na koi prisustvuvaa pove} e od 130 ~lenovi na Federacijata. Na rabotilnicite bea prezentirani mnogu informacii koi se od isklu~itelno zna~ewe za idninata na na{ eto zemjodelstvo: tekovnite slu~uvawa vo EU povrzani so zemjodelstvoto, reformata na Zaedni~kata zemjodelska politika na EU po 2013 godina i buxetot koj se o~ekuva da bide alociran za periodot 2013-2020, a koj verojatno } e va`i i za Makedonija, zakonskite obvrski za na{ ite zemjodelci, pretstojnite pregovori so EU i najva`no od sè - razli~nite iskustva na novite zemji-~lenki so pristapuvaweto vo EU.

So cel da ja prika`am vo vistinska smisla na zborot „ev-ropskata prikazna”, kako primer gi zedov polskite i litvan-skite farmeri ~ii iskustva se dijametralno razli~ni, iako i dvete zemji pristapija zaedno vo EU. Poddr{ kata na pol-skite zemjodelci za vlez vo EU vo 1999 godina (pet godini pred ~lenstvoto vo Unijata) bila 29 procenti, dodeka vo istiot period poddr{ kata kaj litvanskite zemjodelci bila visoki 90 procenti. Vo 2008 godina, poddr{ kata za EU kaj Poljacite e 76%, dodeka kaj Litvancite e padnata pod 30%. Tuka se nametnuva pra{ aweto – { to se slu~ilo za prethodno navedenite brojki da se smenat tolku drasti~no?

Odgovorot e ednostaven. Poddr{ kata na polskite farmeri na referendumot za integracija vo EU bila direk-tno uslovena so finansiskata poddr{ ka od strana na Vla-data na Polska, pred, no i po za~lenuvaweto vo EU. Imeno, iako dr`avnata pomo{ e ograni~ena i strogo kontrolirana, na insistirawe na polskite farmeri, na Polska i bilo dozvoleno da prodol`i so nivno finansirawe direktno od dr`avniot buxet i pokraj parite od EU i taa vo 2008 godi-na iznesuvala preku ~etiri milijardi evra (polovina pol-ski, polovina evropski pari). Kaj litvanskite zemjodelci

slu~ajot bil poinakov – tie bile kompletno neinformirani za predizvicite { to gi ~ekaat po vleguvaweto vo EU, pa os-tavile na politi~kite eliti da pregovaraat vo nivno ime i visinata na poddr{ kata { to denes ja imaat e samo od EU i e zanemarliva, a mnogumina od niv i gi prodale svoite farmi bidej} i ne mo`ele da se nosat so konkurencijata nametnata od nivnite kolegi od Evropskata Unija.

Na{ ite zemjodelci se pove} e od svesni deka is klu ~i-tel no od nas zavisi dali } e vidime „air” od ~lenstvoto vo EU ili i nie } e po~neme da ja prodavame svojata zemja i stoka (nekoi od nas ve} e po~naa). Bea ~ueni predupredu-vawa deka ~lenstvoto vo EU } e bide poddr`ano od farmer-ite samo ako tie se po~uvstvuaat podgotveni da se nosat so konkurencijata (ne sekoga{ lojalna) koja } e sleduva vo godinite po za~lenuvaweto, no i prethodno. Tie poba-raa pogolema finansiska poddr{ ka od dr`avata i pokraj subvenciite i parite od IPARD (za koi nemaat iluzii deka } e gi iskoristat). Pobaraa pogolema poddr{ ka vo pravec na modernizirawe na farmite; pobaraa povtorno izleguvawe na Katastarot na teren bidej} i golem del od niv go propu{ tile povikot za merewe koj bil nesood-vetno objaven. Insistiraa i na postabilna zakonska i administrativna klima za razvoj na zemjodelstvoto, kako i odlo`uvawe na sproveduvaweto na odredeni zakoni do po~etokot na pregovorite i po stapuvaweto vo EU, ot-kako } e bidat podgotveni da gi sproveduvaat. Farmerite imaa i mnogu drugi barawa koi } e bidat dostaveni do site relevantni politi~ki faktori od site proviniencii za podobruvawe na pozicijata na makedonskoto zemjodelstvo pred zapo~nuvaweto na pregovorite. Vo sprotivno, pove} e od 90 procenti od prisutnite rekoa deka } e razmislat za poddr{ kata za ~lenstvo vo Evropskata Unija { to, sledej} i go primerot na polskite farmeri, i ne e tolku lo{ a po~etna pregovara~ka pozicija.

Na rabotilnicite „Perspektivite na makedonskoto zemjodelstvo vo EU”, makedonskite farmeri insistiraa na postabilna zakonska i administrativna klima za razvoj na zemjodelstvoto, kako i odlo`uvawe na sproveduvaweto na odredeni zakoni do po~etokot na pregovorite i po stapuvaweto vo EU. Implementiraweto da se napravi koga } e bidat podgotveni da gi sproveduvaat.

Vo EU samo ako sme podgotveni

Zemjodelcite od cela Makedonija pora~uvaat

EVROPSKA UNIJA

Pi{ uva: Martin Traj~ ev, pretstavnik na FFRM vo Brisel

8 | MOJA ZEMJA

Zgolemen limitot za kreditite za otkup na vinsko grozje

Uspe{no realizirana USAID programata za makedonskite agrobiznisi

Da izbereme nacionalna i privatna oznaka za organskite proizvodi i proizvod vo preod

MINISTERSTVO ZA ZEMJODELSTVO, [UMARSTVO I VODOSTOPANSTVO

Namesto 300.000 evra, {to be{e limit dosega, vinarskite vizbi }e mo`e da zemat maksimalen zaem od 700.000 evra so pet otsto godi{na kamata od zemjodelskiot krediten fond. Celta na zgolemuvaweto e da se isplatat zaosta-

natite dolgovi kon lozarite od rekoltata 2009 godina.Fondot godinava raspolaga so 10 milioni evra od koi 2,5 mil-

ioni se za lozarite i vinarite.„Novite kreditobarateli mo`e celiot iznos od 700.000 evra

da go namenat za otplata na dolgovite ili so 300.000 evra da nabavat osnovni ili obrtni sredstva, no sumata nad ovaa do nov-iot limit mo`e da bide nameneta samo za podmiruvawe obvrski

za otkup na grozje za prerabot-ka”, re~e zamenik-ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vo-dostopanstvo, Perica Ivanoski, na sredbata so novinarite.

Vinarskite vizbi {to lani ve}e koristea od ovie krediti do najmnogu 500.000 evra, sega mo`e da pozajmat u{te 200.000 evra.

Vo nasoka na obezbeduvawe plasman za vinoto vo zaliha, ve} e se ostvareni kontakti so 15 ambasadi. Isprateni se dopisi so detalna specifikacija za koli~inite i kvalitetot. Pov-ratnite informacii od zain-teresiranite stranski kupuva~i se dostaveni do vizbite.

Soglasno novite zakoni za vino i za zemjodelstvo, dogovorite me|u lozarite i vinarite mora da se sklu~at najmalku 45 dena pred otkupot na grozjeto i so niv da se pokrijat 50 otsto od dogovorenite koli~ini, a otk-upot mora da se vr{i so potpi{an dogovor.

Vkupno 28,5 milioni dolari izvoz, 7,6 mil-ioni dolari investicii vo privatniot sektor i dopolnitelen prihod za pove}e od 10 iljadi doma}instva e rezultatot od

proektite za deloven razvoj realizirani izmina-tive 18 meseci so poddr{ka na programata AgBiz na Amerikanskata agencija za me|unaroden razvoj (USAID).

„Od 2007 godina navamu im pomognavme na 180 agrobiznisi da go zgolemat svojot kapacitet i da stanat pokonkurentni na regionalnite i svetskite pazari. Tehni~ka pomo{, pristap do finansiski sredstva, podobreni vrski me|u proizvoditelite, prerabotuva~ite i prodava~ite, rabotilnici, konferencii, saemi i studiski poseti, bea samo del od sprovedenite aktivnosti”, re~e ambasador-ot na SAD vo Makedonija, Filip Riker, na prezent-acijata na rezultatite od proektite.

Spored nego, makedonskiot zemjodelski sektor, koj generira re~isi 16 otsto od bruto-doma{niot proizvod vo zemjata i vrabotuva 25 procenti od naselenieto, sè u{te ima dovolno prostor za raz-voj i osvojuvawe novi pazari.

„Firmite od agrobiznisot i zemjodelskite proizvoditeli se glavnite dvigateli na makedon-skiot agrar. Unapreduvaweto na zemjodelstvoto e eden od na{ite najva`ni reformski proekti za{to ovoj sektor e zna~aen izvor na nacionalniot pri-hod i eden od strate{kite so visok razvoen po-tencijal”, istakna resorniot minister, Qup~o Dimovski.

Toj napomena deka predizvikot od globalizaci-jata na pazarite ne e nikade pogolema otkolku vo prehranbeniot sektor i zatoa jakneweto na konkurentnosta, kako {to re~e, zavisi od site ~initeli vo sinxirot, od primarnoto proizvod-stvo do pazarot.

„Poseduvawe proizvod so dodadena vrednost zna~i pridobivka ne samo za proizveduva~ot, tuku i profit za trgovecot, kako i prepoznatlivost i pogolema konkurentnost”, podvle~e Dimovski.

Od mart 2007 godina, programata AgBiz rabote{e so pove}e od 180 zemjodelski firmi vo ~etiri sek-tori, sve`o ovo{je i zelen~uk, vino, prerabotki od zelen~uk i samoniknati {umski vidovi. Celta na proektite be{e zgolemuvawe na konkurent-nosta na kompaniite preku dodavawe vrednost na postojnite proizvodi, razvoj i pro{iruvawe na izvoznite pazari, zgolemuvawe na kapacitetite i primena na sistemite za bezbednost na hrana.

Soglasno noviot Zakon za organsko zemjodelsko proiz-vodstvo, Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo e vo proces na izgotvuvawe i izbor na nova nacionalna oznaka za organski proizvod i nacio-

nalna oznaka za proizvod vo preod. Za vklu~uvawe na po{irokata javnost, transparentnost i

prifatenost na nacionalnata oznaka, Ministerstvoto nudi pet idejni predlog-re{enija. Site zainteresirani gra|ani koi sakaat da u~estvuvaat vo izborot na nacionalnata oznaka }e mo`e da go storat toa so gla-sawe na veb-stranicata na Ministerst-voto za zemjodelstvo. (www.mzsv.gov.mk)

Bidete kreator na makedonskiot znak za organski proizvod!

1 2 3 4 5

JUNI 2010 | 9

Se intenziviraat grade`nite raboti za Integrirano grani~no

upravuvawe na Tabanovce

Prodlabo~uvawe na sorabotkata me|u

Makedonija i Albanija

Golemite marketi zainteresirani za proda`ba na makedonskata organska hrana

Ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanst vo, Qup ~o Dimovski, i evroambasadorot, Ervan Fuere, iz vr-{i ja obi kolka na grade`niot objekt za veterinarna i fi-to sa ni tar na kontrola na grani~niot premin Tabanov ce.

So pomo{ na sredstva od Programata na CARDS e poddr`an proektot „Poddr{ka na integrirano grani~no upravuvawe”, up-ravuvan i finansiran od strana na Evropskata agencija za rekon-strukcija.

So proektot, kako grant se obezbedeni finansiski sredstva vo visina od 1.674.356 evra, nameneti za izgradba na objekti za ve-terinarna i fitosanitarna kontrola na grani~niot premin Ta-banovce, a vkupnata korisna povr{ina na objektite iznesuva 1819 m2.

„Izgradbata na objektite za pregled na pratki od rastitelno i `i votinsko poteklo e vo soglasnost so nasokata na EU za ispolnuva-we na standardite od evropskata legislativa koja se odnesuva na is polnuvawe na veterinarni i fitouslovi za uvoz i tranzit na sto-ki od rastitelno i `ivotinsko poteklo, kako i za uvoz i tranzit na `ivi `ivotni”, istakna ministerot Dimovski. Toa e mo`nost i za vr{ewe na adekvatna kontrola pri uvozot i tranzitot na stoki od rastitelno i od `ivotinsko poteklo i na `ivi `ivotni, kako i mo`nost za vr{ewe kompleten pregled na pratkite (zemewe na most-ri, adekvatno ~uvawe na proizvodite od ̀ ivotinsko poteklo do deka da se dobijat rezultatite od analizite, kako i ~uvawe na ̀ i votnite vo karantin soglasno Zakonot za blagosostoj ba na `ivotni te.

Vospostavuvaweto na vakov sistem, poso~i evroambasadorot Fue re, }e ovozmo`i usoglasuvawe so sistemot za kontrola so ev-ropskite standardi.

Integriranoto grani~no upravuvawe pridonesuva i za namaluva we na vremeto za kontrola na pratkite i na `ivotnite koi se uve zu vaat i tranzitiraat niz Republika Makedonija, na-maluvawe na tro {o cite pri kontrolata, a so toa i zabrzuvawe na protokot na stoki koi se uvezuvaat ili tranzitiraat preku na{ava zemja.

Intenzivirawe na sorabotkata, razmena na is kust va, idei i stoki, dogovorija ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i

vodostopanst vo, Qup~o Dimovski, i negoviot albanski ko lega, Genc Ruli, na prvata oficijalna sredba, ini ci-rana od Kancelarijata na Svetska banka.

„Na{eto pozitivno iskustvo }e go preneseme na al-banskata strana, bidej}i makedonskata sorabotka so Svetska banka od aspekt na pribli`uvaweto kon EU vo delot zemjodelstvo e dobar primer {to mo`e da se pre-nese i vo Albanija”, izjavi ministerot Dimov ski.

„Sorabotkata na na{ite dve zemji kako sosedi i pre-kugrani~nata sorabotka e na nekoj na~in obvrska i od aspekt na evrointegraciskite procesi. Imame mno gu oblasti kade {to mo`eme da sorabotuvame vo in teres na dvete strani. Gi identifikuvavme site sek tori kade {to mo`eme da ja prodlabo~ime sorabot ka ta”, istakna albanskiot minister za zemjodelstvo, hra na i za{tita na potro{uva~ite, Genc Ruli. Toj oce ni deka makedon-skoto zemjodelstvo e ponapredno od albanskoto i deka Albanija se soo~uva so istite bo lesti i problemi niz koi mina i makedonskiot ag rar.

Direktorot na kancelarijata na Svetska banka Markus Repnik, na dene{nata sredba istakna deka Agencijata za finansiska poddr{ka na zemjodelsvoto i ruralniot razvoj so svojot visok profesionalen kapac-itet uspe{no ja sprovede celosnata EU agenda.

Dvajcata ministri ja posetija i makedonskata Agen-cija za finansiska poddr{ka na zemjodelstvoto i ru-ralniot razvoj kade {to se prezentira{e procesot na dobivawe na akreditacija.

Trgovcite koi{to se zainte re-si rani za proda`ba na organ-ski zemjodelski proizvodi da definiraat za koi kulturi i

pre rabotki i za kolkavi koli~ini za pla sman se zainteresirani, a Fede-ra cijata na proizvoditeli na organ-ski proizvodi (FOP) neophodno e da podgotvi lista na proizvodi i ras po-lo` livi koli~ini za proda`ba. MZ[V, vo sorabotka so programata AgBiz, } e napravi analiza na potencijalot za organsko proizvodstvo vo na{ata zemja, a ve}e se pravat podgotovkite na re-sornoto ministerstvo za realizacija na nacionalna kampawa za promocija na organskoto proizvodstvo vo R. M. Ova se zaklu~ocite od sostanokot me|u pretstavnicite na golemite supermar-keti i FOP, koj se odr`a vo MZ[V.

Farmerite-~lenovi na FOP, im ja pre zentiraa na trgovcite paletata

na organski proizvodi i koli~estvata {to tie mo`at da gi ponudat na pazar-ot. Od niv pobaraa da gi definiraat us lovite za proda`ba na organskite pro izvodi vo nivnite trgovski centri so cel navremeno da se organiziraat po trebnite koli~estva za plasman, ka-ko i okolu pakuvaweto i distribucija-ta na proizvodite.

Ministerstvo za zemjodelstvo da-va golema finansiska poddr{ka za raz voj na organskoto zemjodelsko pro -iz vodstvo vo R. M. Sledej}i go inte-re sot na FOP, od godina vo godina, po ~nuvaj}i od 2005, ja zgolemuvame pod dr{kata na primarnite organski pro izvoditeli. Taka, vo 2005 g. taa iz-ne suva{e simboli~ni 6 milioni de na-ri, vo 2007 g. dostigna 11 milioni, vo 2008 g. 20 milioni. Minatata godina, za poddr{ka na organskoto zemjodelsko pro izvodstvo bea odvoeni 50,1 milioni

de nari, a godinava so Programata za fi nansiska poddr{ka za organsko zem-jodelsko proizvodstvo od buxetot se pre d videni 70,8 milioni denari.

Vo 2005 g., koga po~na poddr{kata na or ganskite farmeri, sertificirani bea samo 266 ha zemjodelska povr{ina. Vo 2006 g. sertificiranata povr{ina sko ro dvojno se zgolemi i iznesuva{e po ve}e od 509 ha. Vo 2007 g., kako or-gan ska e sertificirana povr{ina od 714 ha, slednata 1029 ha, a vo 2009 g., kako organsko proizvodstvo se serti-ficirani 1055 ha.

Republika Makedonija e vode~ka zem ja vo regionot po goleminata na fi-nansiskata poddr{ka {to ja dava za raz voj na organskoto zemjodelsko pro iz vod stvo, a so noviot Zakon za organsko zem jodelsko proizvodstvo, donesen vo de kemvri mina-tata godina, i vo pogled na usoglasenos-ta so evropskata legislativa.

10 | MOJA ZEMJA

Revizija – da,no ne so edenar{in za site

So noviot Zakon za zadrugi od 2002 godina, do denes vo Makedonija se formirani okolu 60 zadrugi. Golem del od niv se samo registrira-ni kako zemjodelski zadrugi bez da rabotat

spored principite na zadrugarstvoto.Zemjodelskite zadrugi vo Republika Makedonija se

prete`no mali, so 7 do 15 ~lenovi.Preku programata za finansiska poddr{ka na ruralniot razvoj, i ovaa go-dina dr`avata, so pet milioni denari, }e go poddr`i formiraweto na novi i odr`uvaweto na rabotata na ve} e formiranite zadrugi.

Vo prvata merka, 6.1, maksimalnata vrednost za koja mo`e da aplicira novoformiranata zemjodelska zadru-ga e 700 iljadi denari od vkupnite 2 milioni denari za ovaa merka. Prifatlivi se tro{ocite za edukacija na potencijalnite ~lenovi za prednostite od ekonom-skoto zdru`uvawe i organizirawe. So pari od ovaa pro-grama }e se kofinansiraat i operativnite tro{oci za formirawe na zadrugata, za edukacija na upravitelot za osnovite na menaxmentot na zadrugata, kako i za nabav-ka na oprema za kancelariski prostorii, kompjuterska oprema. Programata gi pokriva i tro{ocite za vodewe na smetkovodstvo i bruto-plata na upravitelot na no-voformiranata zemjodelska zadruga. Vo vtorata merka, 6.2, so tri milioni denari }e se poddr`i i odr`uvaweto na rabotata na postojnite zemjodelski zadrugi. Maksi-malnata vrednost na poddr{kata za niv iznesuva 500 iljadi denari. Zadrugite koi }e apliciraat za merkata 6.2 moraat da ostvarat godi{en profit od najmalku eden milion denari od proda`ba na zemjodelski proiz-vodi proizvedeni od ~lenovite ili od proda`ba na re-promaterijali na ~lenovite vo prethodnata fiskalna godina.

Vo razgovor so MZ[V subvencii od ruralnata pro-grama za 2009 godina imaat dobieno samo pet zadrugi vo zemjava, {to zna~i deka zadrugarstvoto e sè u{te na nisko nivo i e vo po~etna faza.

Alijansata na kooperativite vo Makedonija (AKOM) podnese sugestija za obukite na novite upraviteli na zadrugite i ~lenovite da bidat sprovedeni pred da se formira zadrugata i da bidat odnapred finansirani od strana na MZ[V, bidej}i zadrugite na samiot po~etok na rabota ne se mo}ni da obezbedat sredstva za finansir-awe na obukite. Isto taka, i da postoi mo`nost DOOEL-ot formiran od zemjodelsko zdru`enie da aplicira za subvenciite predvideni so Programata. Spored Za-konot za zadrugi od 2002 godina, zadruga mo`at da formiraat minimum tri fizi~ki ili pravni lica. Vo tek e podgotovka na noviot zakon za zadrugi koj treba da ima izmeni okolu revizijata na zadrugite, so cel taa da stane obligatorna za site vidovi na zadrugi. No, na toj na~in zadrugite se stavaat vo tro{ok za revizija koja ~ini okolu 2.000 evra. Dopolnitelen problem e toa

{to ovaa cena e ista za site, i za mali i za sredni i za golemi pretprijatija. Me|utoa, vo odnos na zadrugite, so ovaa situacija vo podobra polo`ba se trgovecot-po-edinec ili DOOEL koi nemaat takva zakonska obvrska. Spored Zakonot za revizija, subjekti podlo`ni na reviz-ija so ~len 476 od Zakon za trgovski dru{tva se sredni i golemi trgovci, dru{tva so ograni~ena odgovornost i akcionerski dru{tva. Na{e mislewe e dokolku zadrug-ite treba da bidat podlo`ni na revizija, toga{ odred-bite od Zakonot za revizija treba da se primenuvaat na ist na~in. Odnosno, do odreden obrt da se smetaat za sredni i golemi trgovci ili ako imaat nad 100 ~lena, kade {to te{ko se sledi finansiskoto rabotewe. Za re-vizijata }e se smetaat samo va`e~kite odredbi od Za-konot za trgovski dru{tva i Zakonot za revizija.

Za 2010 godina smetame deka brojot na zadrugite } e se zgolemi ako ima izmeni na Zakonot kade {to }e bide definirana goleminata na zadrugata koja }e mora da sprovede revizija, no i poradi podobnostite za subven-cioniraweto pri formiraweto na nova zadruga, kako i forma na biznis-model so koj mo`e da se aplicira za IPARD-fondovite i fondovite na ruralnata progra-ma. AKOM, vo sorabotka so Federacijata na farmerite vo RM, }e im ponudi poddr{ka na site zainteresirani farmeri {to sakaat da formiraat zadruga i za site pra{awa povrzani so zadrugite.

Pi{uva: Dejan Lazarov, konsultant od AKOM

Novite zadrugi vo MakedonijaANALIZA

Golem broj zemjodelski kulturi poka`uvaat osetlivost na fitopatogenite bakterii. Piperkata, domatot, kru{ ata, kajsijata i drugi pretrpuvaat golemi { teti.Borbata protiv ovie bakterii e mnogu te{ ka i komplicirana. Me|u prvootkrienite vakvi bakterii e, na primer,

erwinia amylovora, ~ie spre~uvawe ne e re{ eno i po mnogu godini od nejzinoto pojavuvawe. Ovaa bakteriska bolest i den-denes e golem problem vo odgleduvaweto na kru{ ata vo mnogu evropski zemji i vo SAD.

Faktori na infekcija: prisustvo na parazit, prisustvo na osetliv doma} in i povolni uslovi na sredinata.

Izvori na infekcija: zarazeno seme i rastitelen materijal, rastitelni ostatoci, insekti-vektori.

Simptomi na zaboluvawe od fitopatogeni bakterii: damkavost, nekrozi, plamenici, rak-rani. Nekrozata i pukaweto na korata doveduva do promeni ozna~eni kako rak-rani. Vo ovoj slu~aj prethodi formirawe na vdlabnati damki vo tkivoto na korata koja potoa puka. Okolnoto zdravo tkivo se obiduva da ja zatvori ranata, pa se javuvaat ispaknatini koi se narekuvaat rak-rani.

AGENCIJA ZA POTTIKNUVAWE NA RAZVOJOT NA ZEMJODELSTVOTO BAKTERIOZITE PRI^INITELI NA RAKOT

ZARAZENOTO SEME SIMPTOMITE NA ZABOLUVAWE

OD FITOPATOGENITE BAKTERII SE MANIFESTIRAAT

KAKO DAMKAVOST, NEKROZI, PLAMENICI I RAK-RANI.

Pi{ uva: dipl. in`. agr. Stojan Gligorov

PRI^INITEL NA BAKTERISKIOT RAK I BAKTERIOZNOTO VENEWE NA DOMATOT (CLAVIBACTER MICHIGANENSIS SUB SP. MICHIGANENSIS)

Bakteriskiot rak e rasprostra-• net nasekade kade { to se odgle-du vaat domati;[ teten e vo oblasti so topla i • vla ̀ na klima;Simptomite se pojavuvaat na site • nad zemni delovi;Pojava na `oltenikavi damki, ve-• newe na celi rastenija, pukawe na korata na stebloto;Na popre~en presek, potemneti • spro vodni sadovi so praznini (`o lti ili crvenkasti) vo ste-bloto;

Bakterijata se razviva na tempe-• ratura od 16 do 36oC , se inficira preku otvoreni rani vo sprovod-nite sadovi;Bakterijata se odr`uva na se me, • rastitelni otpadoci i vo po~ va ta;Za suzbivawe se voveduvaat tri-• go di{ en plodored, prostorna izo lacija, upotreba na zdrav se-menski materijal, tretirawe so ba karni preparati ili kombina-ci ja od bakaren hidroksid so man kozeb i cineb, odgleduvawe na otporni sorti.

12 | MOJA ZEMJA

– DIREKTEN IZVORPRI^INITEL NA CRNA DAMKAVOST NA LISTOVI I KRASTAVOST NA PLODOT KAJ DOMAT (PSEUDOMONAS SURINGAE PV. TOMATO)

Crnata damkavost na domatot e pri-• sutna vo pove} e evropski dr`avi.Ovaa bolest gi napa|a site nadzemni • delovi – organi na rastenieto. Na po~etokot, simptomite se mnogu sli~ni kako kaj drugite bakteriozi, podocna po listovite se javuvaat vla`ni zeleni damki, a potoa violetovi, koi nekroti-raat i pocrnuvaat. Okolu damkite se javuva `oltenikav krug, kade { to se za-fateni sprovodnite sadovi, potoa li-stovite se su{ at i opa|aat. Tamu kade { to e prisutna bakterijata, po steblo-to se javuvaat vla`ni kafeavi damki koi podocna stanuvaat crvenkasti Po cvetovite se pojavuvaat sitni • crni damki i tie propa|aat ili izumiraat.

Po plodovite se javuvaat damki koi • st a nuvaat vdlabnati, sjajnocrni i sit ni, inficiranoto tkivo puka vo vid na yvezdesti puknatini koi li~at na ~adlivi krasti i pri zreeweto na plo dot okolu damkite se pojavuva `o l ta bo ja.Bakterijata se odr`uva vo povr{ inski • zarazeno seme, pleveli i rastitel-ni ostatoci, bolesta se razviva na vla`no i na mnogu toplo vremeZa suzbivawe se upotrebuvaat selek-• cionirani otporni sorti, plodored, uni{ tuvawe na zarazenite rastitel-ni ostatoci, dezinfekcija na semeto, tretirawe vo tekot na vegetacijata so bakarni fungicidi – baktericidi.

PRI^INITEL NA RAK-RANI I IZUMIRAWE NA MLADI FIDANKI. KAJ KOSKESTO OVO[ JE (PSEUMONAS SYRINGAE PV. MORSPRUNORUM)

Gi napa|a site koskesti ovo{ ja, • cre{ a, sliva, kajsija, praska, vi{ na i dr.Simptomati~no e toa { to se po-• javuvaat rani po mladite vetki, zadebeluvawe i pojava na smola.Letorastite zaostanuvaat vo po-• rastot, po`oltuvaat i iz umi ra at.Vo biolo{ kiot ciklus vo razvo-• jot na bakterijata se razlikuva-at dve fazi: prvata e vo tekot na zi mata, koga bakterijata formira

rak-rani, a vtorata vo tekot na vegetacijata naprolet, koga doa|a do damkosuvawe na listovite.Se { iri preku do`dovnite kapki, • a se inficira preku rani.Za suzbivawe se prepora~uva • upo t reba na bakarni fungicidi

so dve prskawa naprolet, pred cve tawe, i naesen, neposredno po opa|aweto na listovite. Upo-treba na streptomicin na pro let – kaj oddelnite sorti na slivi se pojavuva razli~en ste pen na ot-pornost.

14 | MOJA ZEMJA

PROIZVODSTVO OD 200 TONA ZELEN^UK GODI[ NO

Bra} ata Riza od Gr~ec, SkopskoGRADINARSTVO

Grade`niot tehni~ar Imeri Riza, zaedno so svoite dvajca bra} a, godi{ no proizveduva okolu 200

tona zelen~uk, me|u koi 100 tona do-mat, 60 tona zelka (sorta „truktor” i „balbro”) i 30 tona kompir. Ovoj rod, vo koj{ to dominira domatot, go odg-leduvaat na tri hektari obrabotliva zemja (od koja polovina e iznajmena), vo skopskoto selo Gr~ec, koe{ to se nao|a na eden kilometar od Saraj. Riza priznava deka zemjodelstvoto ne e lesno zanimawe, no spored nego, re{ enieto se krie vo dobrata orga-nizacija na rabotnoto vreme vo tekot na denot: „So berbata zapo~nuvame vo pet ~asot nautro, a zavr{ uvame vo devet. Na toj na~in gi izbegnuvame `e{ tinite. No, tuka ne zavr{ uva rabotata. Poluzreliot domat potoa go sortirame vo drveni gajbi i har-tieni kutii od banani, delej} i go na prva i vtora klasa”, objasnuva Riza. „Odr`uvaweto na zdravjeto na doma-tot e klu~en faktor za kvalitetot. Za da gi spre~ime bolestite na lis to-

vite, nie tri pati prskame so „Rido-mil”, koj gi uni{ tuva buba~kite, a ne e { teten za plodot”, veli Riza. A, kako { to dodava i negoviot brat, Rama-dan Riza, sadeweto se odviva etapno, postepeno, ne odedna{ , za navreme da se stasuva so bereweto. Na toj na~in prodavaat vo tekot na celata sezona. Na{ iot sogovornik, Imer Riza, veli deka ne se pla{ i nitu od novitetite: „Sekoja godina isprobuvame novi sor-ti i potoa pravime sporedba. Ona { to } e se poka`e kako najuspe{ no, toa i go sadime ponatamu. Lani ja sadevme sor-tata „bel e”, a godinava probav i dru-gi sorti, me|u koi i sortata „izmir”.Domatot, Imer go posadil na prvi mart, a prvite plodovi gi o~ekuva na po~etokot na juli. Iako domatot ima mnogu niska otkupna cena, spored nego, najva`en e kvantitetot. Zatoa prepora~uva da se sadat i berat { to e mo`no pogolemi koli~estva, bidej} i samo na toj na~in se ostvaru-va profit, bez razlika kolku e niska otkupnata cena. „Dnevno bereme oko-lu tri tona domat. Za vreme na berba-ta e anga`irano celoto semejstvo, a po potreba i sezonski rabotnici. Na 1 avgust zavr{ uvame so poslednata berba na domati”.Toj ne go prodava domatot vo fab-rikite za prerabotka, tuku negovi-te proizvodi mo`e da se kupat na Kvanta{ kiot pazar vo Skopje, a vo pomala mera i na pazarite vo Saraj i Tetovo. Inaku, toj e eden od retkite koi svoite proizvodi gi plasiraat i na stranskite pazari.

Voobi~aeno, sè { to } e naberat utroto se prodava na pazarite, no Riza sepak priznava deka 20 tona stoka se frlaat sekoja godina, a tie ja koristat kako hrana za svoite kravi. Iako Gr~ec e selo vo koe 70% od na se lenieto se zanimava so zemjodelstvo, Riza, koj zad sebe ima 20-godi{ no is ku stvo, ne stra-vuva od konkurencija ta. Vo semejstvoto Riza zemjodels tvoto se prenesuva od pokolenie na pokolenie, pa duri i ne-govite deca, pokraj u~ili{ nite obvr-ski, im po ma ga at na svoite roditeli. „Treba da nau~at da rabotat, a trudot sekoga{ e nagraden!”

NA 1/3 OD OBRABOTLIVATA PO^VA ZASADUVAAT 20 ILJADI KOREWA

DOMATI OD KOI GODI[ NO PRODAVAAT I DO 100 TONI PLOD

Pi{ uva: Monika Risteska

Imeri Riza za navodnuvawe koristi voda od sopstveniot bunar koj{ to e dlabok 13 metri, povrzan preku pum-pa na sistemot „kapka po kapka”.

Nepotrebnite gran~iwa se ~istat na toj na~in { to se potkr{ uvaat, za do-matot podobro da raste.

Imeri Riza

DVA DO TRI TONA DIWI PO DEKAR

Vlado Ba~ev od Josifovo GRADINARSTVO

MLADIOT ZEMJODELEC OD VALANDOVSKO ODGLEDUVA POVE] E VIDOVI GRADINARSKI KULTURI ME\U KOI ZNA^AJNO MESTO IM DAVA NA DIWITE. GODINAVA POSADIL TRI DEKARI.

Pi{ uva: Vesna Delovska

Vlado Ba~ev e mlad zemjodelec od selo Josifovo, Valandovsko. Toj, zaedno so svojata sopruga

Lidija, odgleduva pove} e vidovi zem-jodelski kulturi, kako brokula, zel-ka, no zna~ajno mesto mu pridava i na bostanot, osobeno na diwite.Godinava posadil okolu tri dekari diwi od sortite „fare{ “ i „mag-demono”. So sadewe zapo~nuva vo po~etokot na mart, koga semkite gi sadi vo } esiwa polni so zemja (hu-mus) donesena od planina, no prese-ana i pro~istena niz mre`a. Potoa } esiwata gi sadi vo lei koi, pak, se nao|aat vo zatoplena oran`erija so pomo{ na podni greja~i smesteni na odredeno rastojanie pod } esiwata, a vo nedostatok na son~evi denovi vgraduva i svetilki. Eden mesec pod-ocna diwite gi rasaduva na niva i toa na rastojanie 1,20 m od koren do koren i me|uredovo rastojanie od 2,80 metri. Ba~ev planira da go modernizira sistemot za navodnuvawe, t.e. da mon-tira sistem kapka po kapka. No, zasega navodnuvaweto go vr{ i so pomo{ na bu{ otina t.e. iskopan bunar vo zemja na dlabo~ina od 40 m koj so pomo{ na potopna pumpa ja ispumpuva vo-data 2 km do povr{ inata potrebna za navodnuvawe. Za{ titata kaj diwite ja sproveduva klasi~no, so insekti-cidi i pesticidi. Mladiot zemjodelec veli deka berba-ta na diwite ja zapo~nuva nekade oko-lu sredinata na juni, a trae do krajot na avgust i po~etokot na septemvri.

Vo prosek, o~ekuvanoto proizvodstvo mu se dvi`i od dva do tri tona diwi po dekar. Po potreba, za berba anga`ira i sezonski rabotnici, a proizvodot go prodava na preprodava~i od cela Makedonija. Prvi~nata cena po koja

gi prodava diwite Ba~ev istaknuva deka e zadovolitelna i zapo~nuva od 30 denari, no toa e samo na po~etokot koga taa e aktuelna i atraktivna, a potoa cenata opa|a i se dvi`i do oko-lu 18 denari.

16 | MOJA ZEMJA

Bolestite na jagodata mo`at da se grupiraat vo tri grupi: bolesti na koren i steblo, bolesti na listovi i bolesti na plodovi.

Naj~esti bolesti

kaj jagodata

Za uspe{no odgleduvawe jagodi i dobivawe visoki prinosi, neophodno e da se pr-ezemat brojni merki za za{tita od razni pri~initeli na bolesti. Za{titata se

uslo`nuva poradi kusiot rok za izveduvawe na site agrotehni~ki i pomotehni~ki merki, vo tekot na veget-acijata, kako i karakterot na berba na plodovite, koja se izveduva vo pove} e navrati. Bolestite na jagodata mo`at da se grupiraat vo tri grupi: bolesti na koren i steblo, bolesti na listovi i bolesti na plodovi.

Ekonomski zna~ajni bolesti na korenot i stebloto se: crvenkasta srcevina i trule` na korenot (prediz-vikuva~ e parazitnata gaba Phytophtora fragariae), ve-newe na korenot (predizvikuva~ e parazitnata gaba Verticillium albo-atrum) i crno gniewe na korenot (pre-dizvikano od patogenite gabi Rhizoctonia solani, Idriella lunata). Glaven izvor na zaraza od bolesta trule` na korenot pretstavuva zarazen saden materijal. Simp-tomite se karakteristi~ni i doa|aat do izraz vo vtorata godina po sadeweto. Napadnatite rastenija zakr`lavuvaat, korenot pocrnuva i gnie. Za {irewe na ovaa gaba e pogodno vla`no vreme. Bolesta se javuva na slabo provetreni po~vi. Venewe na koren se javuva na zarazeni po~vi. Najmnogu e rasprostraneta na po~vi kade {to prethodno bile odgleduvani domat, piper ili kompir. Vo po~vata, gabata ostanuva vitalna pove} e go-dini i mnogu te{ko se suzbiva. Od direktni merki za za{tita, najefikasna e dezinfekcijata na po~vata, koja se prepora~uva da se izvede od strana na stru~no lice. Zabolenite rastenija od crno gniewe na korenot se zakr`laveni i malku plodonosat.

Pozna~ajni bolesti na listot se: damkavost na listot (Mycosphaerella fragariae) i pepelnica (Spha-erotheca macularis f.sp. fragariae). Damkavosta na li-stot naj~esto se javuva na po~vi kade {to pove} e go-dini se odgleduvaat jagodi, kako i poradi upotreba na niskokvaliteten saden materijal. Za {irewe na ovaa bolest povolno vlijaat ~estite vrne`i. Tipi~ni simptomi na zaraza (sitni crvenkastovioletovi dam-ki) se javuvaat na listovite, no bolesta se javuva i na plodovi, cvetni delovi i lozi~ki. Pepelnica na list naj~esto se javuva vo postari nasadi. Gi napa|a site nadzemni delovi na rastenieto. Simptomite na listot se mnogu karakteristi~ni. Zarazenite listovi se svit-

kuvaat nagore. Na dolnata strana na listot se javuva belosivkasta tenka pokrivka. Napadnatite plodovi se sitni, nekvalitetni i izgledaat kako da se zapra{eni so bel prav.

Pozna~ajni bolesti na plodot se: sivo gniewe (pre-dizvikano od gabata Botryotinia fuckeliana) i antrakno-za (bolest predizvikana od pove} e gabi: Colletotrichum acutatum, Colletotrichum fragariae, Colletotrichum gloeo-sporioides). Na sivo gniewe osobeno se ~uvstvitelni plodovi koi le`at na po~vata, kade {to vla`nosta e

Pi{uva: doc. d-r Ana Selamovska,

Zemjodelski institut - Skopje

OVO[TARSTVO

JUNI 2010 | 17

pogolema. Plodovite omeknuvaat, dobivaat gor~liv vkus i temna boja i nabrzo gi pokriva siva prevlaka. Za raz-voj na bolesta pomagaat do`d, veter, visoka vla`nost na vozduhot i zapleveni nasadi. Pokraj plodovi, pato-genite gabi koi{to ja predizvikuvaat antraknozata, gi napa|aat lozi~kite, rozetite i lisnite dr{ki. Simp-tomi na plodovi se javuvaat vo uslovi na toplo vreme i visoka relativna vla`nost na vozduhot. Plodovite se zarazuvaat vo site fazi na razvoj. Se javuvaat svetli ili vodenesti damki so dijametar od 3 mm. So tekot na vremeto damkit se zgolemuvaat i go zafa} aat celiot plod, koj podocna se su{i i mumificira.

Virusi – Jagodata ja napa|aat golem broj virusi, pove} e od 25. Se prenesuvaat so lisni vo{ki, fito-plazmi, nematodi, insekti, polen i dr. Simptomi se ja-vuvaat na site organi. Zarazenite rastenija so virusi imaat slab kvalitet, predizvikuvaat degeneracija, zakr`lavenost i slabost na celoto rastenie. Vlijaat na prinosot i kvalitetot na plodovite. Najgolem broj na virusni zarazeni rastenija se sretnuvaat vo nasadi podignati so nekontroliran saden materijal vo odnos na zdravstvenata ispravnost.

Pova`ni insekti koi ja napa|aat jagodata se: lis-ni vo{ki, jagodin cutojad, majski bumbar, griwi i dr. Ovie {tetnici pri masovna pojava nanesuvaat direk-tni {teti, go namaluvaat prinosot i kvalitetot na plodovite. Osven toa, tie se prenesuva~i na nekoi virusni zaboluvawa i pridonesuvaat za {irewe na gabi~ni zaboluvawa.

Merki za za{tita na jagodata

- Vo indirektni (preventivni) merki za za{tita spa|aat: izbor na pomalku osetlivi sorti, koristewe na zdrav saden materijal, pravilen izbor na lokacija, podignuvawe nasadi na nezarazeni i umerenovla`ni po~vi, odr`uvawe plodored, soodvetna ishrana, umere-no |ubrewe so azotni |ubriva, navremeno sproveduvawe na site agrotehni~ki i pomotehni~ki merki. So nivna primena mo`e da se namali potrebata od primena na direktni merki za za{tita od bolesti i {tetni insek-ti i upotrebata na hemiski sredstva.

- Direktni merki za za{tita: upotreba na hemiski sredstva za za{tita dokolku se javi bolest ili {tet-nik. Ovie merki se izveduvaat vo oddelni fazi, poradi {to mo`at da se grupiraat vo: merki za za{tita pred i za vreme na podignuvawe na nasad i merki za za{tita na nasad koj e vo rod (merki od po~etok na vegetacija do cutewe, merki po cutewe do kraj na berbite i merki za za{tita po berbite).

Od golemo zna~ewe e pravilnata prognoza za pojava na {tetnikot i navremena soodvetna za{tita. Merkite za za{tita na nasad od jagodi koj e vo rod glavno tre-ba da bidat naso~eni vo periodot od po~etokot na vegetacijata do cuteweto. Dokolku vo ovoj period se postigne efikasna za{tita, brojot na tretirawa so hemiski sredstva, vo ostanatiot del od vegetacijata, } e bide namalen ili nepotreben. Po cuteweto i zavrzu-vaweto do pred zreewe, merkite za za{tita se vr{at po potreba. Vo period na zreewe i berbi, ne se primenu-vaat hemiski merki za za{tita. Po berbite, sè do esen-skiot period, vo nasadot se dozvoluva tretirawe so hemiski sredstva. Pri upotreba na hemiski sredstva za za{tita treba strogo da se vodi smetka za nivniot iz-bor, koli~estvo, na~in i vreme na upotreba. Potrebno e da se primenuva prepora~anata doza na preparatot i strogo da se po~ituva propi{anata karenca. Osobeno e va`no (ne{to {to proizvoditelot ~esto go zanemar-uva) respektirawe na stru~ni lica koi } e pomognat za dobivawe povisoki i pokvalitetni prinosi.

Pove} e informacii zainteresiranite proizvoditeli na jagodi mo`at da pro~itaat vo bro{urata “Jagoda. Fak-tori na visoka rodnost“ ~ij avtor e d-r Ana T. Selamovska. Bro{urata e publikuvana vo 2009 godina so finansiska pomo{ od Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo na RM.

Sivo gniewe na jagodite

Antraknoza na jagodite Pepelnica

Crno gniewe na korenot

18 | MOJA ZEMJA

Cre{ ata - ovo{ je na prolettaOVO[ TARSTVO

Pavle Velinov od [ tip e eden od najpoznatite odgleduva~i na cre{ i vo gradot. Toj ima

vkupno 35 sadnici, na povr{ ina od 2000 m2, koi gi odgleduva vo mestoto vikano Suitlak. Ova mesto e poznato po cre{ ovite sadnici, zatoa { to konfiguracijata na terenot e blago-nakloneta za odgleduvawe na cre{ i. Vo negoviot ovo{ tarnik se zastapeni slednite sorti: strumi~ka, ohridska, marula i bela cre{ a. Sadnicite se na starost od okolu 15 godini. Od negovoto iskustvo vo odgleduvawe-to cre{ i doznavme deka najdobri prinosi i najdolg vek na traewe im-aat cre{ ite kalemeni na gorupla (diva cre{ a). Najprvin se zasaduva goruplata i po dve godini se kalemi od pitomo gran~e cre{ a. Rodot go dava po ~etvrtata godina. Prinosot od edna cre{ a mo`e da dostigne i do 200 kilogrami. Za cre{ ite nema or-ganiziran plasman, pa zatoa Velinov

gi prodava po pazarite vo [ tip i vo drugi gradovi. Cenata e varijabilna – na po~etokot e povisoka, do 80 den-ari, a podocna pa|a i na 20-30 denari za kilogram. „Za dobar rod treba da se krojat golemite i visoki granki za da se formira dobra kro{ na za do-fat na bera~ite. Kroeweto se vr{ i po berbata na plodovite. Vo berbata sme vklu~eni site ~lenovi na seme-jstvoto, a ponekoga{ , koga drvjata } e imaat bogat rod, povikuvam i sezon-ski rabotnici”, ni objasni Velinov.Toj, isto taka, ni ka`a deka cre{ ata ne ja za{ tituva so hemiski pesticidi bidej} i e otporna na bolestite { to naj~esto gi napa|aat drugite ovo{ ki. Ponekoga{ vo negoviot ovo{ tarnik se naseluva gasenicata, no i nea ne ja otstranuva so pesticidi, tuku so ra~no spre~uvawe. Najgolemiot prob-lem vo odgleduvaweto na cre{ ata e tokmu vo fazata na berba, a toa e ska-puvaweto, koe e pri~ineto od ladno i

do`dlivo vreme. Poradi toa, taa bara izlo`enost na mnogu son~evi denovi vo mesecite april i maj. Karakteristi~no za cre{ ata e toa { to pri berbata treba da se otkine plodot zaedno so ra~kata, zatoa { to taka se ovozmo`uva dolgotrajnost pri transportot. Osven { to cre{ ata se koristi sve`a za konsumirawe, se-mejstvoto Velinovi pravat i vkusno slatko od beli cre{ i koi sozrevaat malku podocna od crvenite cre{ i.

NAJDOBAR ROD I NAJDOLG VEK NA TRAEWE IMAAT CRE[ ITE KALEMENI NA GORUPLA (DIVA CRE[ A). TAA GO DAVA RODOT PO ^ETVRTATA GODINA. ZA DOBAR ROD TREBA DA SE KROJAT GOLEMITE I VISOKI GRANKI ZA DA SE FORMIRA DOBRA KRO[ NA ZA POLESEN DOFAT NA BERA^ITE

PRINOS I DO 200 KILOGRAMI OD DRVO

Pi{ uva: Stojan Lazarov

Najgolem prinos od

divo kalemenite cre{ i

Zoran Atanasov e eden od organizato-rite i u~esnicite na tradicional-nata manifestacija – borba na bikovi

koja se odr`uva vo selo Drvo{ , Strumi~ko.Ovoj nastan po~nal da se odr`uva vo 1990 godina i po pauza od osum godini, ovoj mesec povtorno za`ivea. Izmina-tite godini praktika bilo nastanot da se odr`uva vo poslednata nedela od fevruari, no ovaa godina datumot be{ e promenet i se odr`a na 6 maj, koga me{ tanite go slavat i \ur|ovden, kako praznik na seloto. Ovaa manifestaci-ja, t.e. borbata so bikovi, ima zabaven karakter, a nejzinata cel e promocija i prezentirawe na bikovite i govedata na farmerite za eventualna proda`ba. Stanuva zbor za goveda za tov - bu{ i, montafonki, simentalki, kako i govedo od sortata limuzin (sopstvenost na Zoran Atanasov) koe e edinstvenoto na ovie prostori, a e uvezeno od Danska. Ovaa godina vo borbite u~estvuvale 24

bika vo specijalna arena (kaskada) i toa site od seloto Drvo{ koe e poznato po odgleduvaweto goveda za tov i borba. Borbite se organizirale vo pove} e kate-gorii (3, 2, 1), a ovaa godina ne bil iz-bran pobednik poradi restartirawe na celiot koncept. Za slednata godina se najavuva i natprevaruva~ki karakter na borbite so bikovi. Drvo{ ani se gordi na svojata manifestacija, koja zaradi avtenti~nosta i unikatnosta na nasta-not, do lani imala ogromna posetenost. Dostignuvala i pove} e od 5.000 pose-titeli od celiot region. Ovaa godina taa brojka bila prepolovena bidej} i praznikot se slavel paralelno vo dvae-setina strumi~ki sela, no sepak tie se zadovolni bidej} i imalo pretstavnici od Vladata na RM i MZ[ V, kako i stran-ski gosti. Glaven pokrovitel na mani-festacijata bila op{ tinata Bosilovo, na koja{ to pripa|a seloto Drvo{ , kako i pove} e individualni sponzori.

[ PANSKA KORIDA VO DRVO[ , STRUMI^KO

Borbata so bikovi, tradicija i kaj nas STO^ARSTVO

OVAA GODINA VO BORBITE

U^ESTVUVALE 24 BIKA VO

SPECIJALNA ARENA (KASKADA)

I TOA SITE OD SELOTO DRVO[

KOE E POZNATO PO ODGLEDUVAWETO

GOVEDA ZA TOV I BORBA

Pi{ uva: Vesna Delovska

JUNI 2010 | 21

Cena na postapkata

Edinica Edinica Cena cena kg kgSlama 540 100 5,4Var 40 100 0,4Urea 46% 150 100 1,5Vkupna cena/suva materija/kg 730 7,3

Makedonija ima ogromen neiskoristen izvor na kvalitetni ostatoci od `itni kulturi, kako {to se orizot, ja~menot, ovesot i p~enicata. Denes, mal del od toj izvor se koristi kako

slama, a.i vo proizvodstvoto na pe~urki na ostatokot se gleda kako na problem, pa zatoa ili se zapaluva ili se ora odozdola. Me|utoa, pove}e od sto godini se poznati razli~ni metodi na prerabotka na slamata. Celta na me-todite e da se iskoristi postojniot izvor i da se pre-raboti slamata na na~in koj go zgolemuva dobrovolnoto konsumirawe na sto~nata hrana, kako i nejzinoto varewe. Vrednosta na sto~nata hrana po kilogram prerabotena slama e ista kako i na ranoo`nejanoto seno.

Metodot {to }e go objasnime podolu e razvien vo sorabotka so Oddelot za `ivotinska nauka pri Zemjodel-skiot univerzitet vo Norve{ka i Fakultetot za `ivot-inski nauki pri Zemjodelskiot univerzitet „Hanoj” vo Vietnam.

Se prepora~uva da im se dava, slama do 30% od dnevniot obrok kako na visokomle~nite kravi, taka i onie za proiz-vodstvo na govedsko meso. Metodot uspe{no pomina vo demonstrira~kata farma ZOG „Simental” vo Del~evo.

Prerabotka na slama za sto~na hranaSuvata slama od ̀ itnite kulturi oriz, p~enica, ja~men,

‘r` i oves mo`e da se preraboti na takov na~in {to }e stane polesno svarliva za pre`ivarite.

Za taa cel vi se potrebni se~a~ na trici, ili ne{to sli~no, plasti~ni vre}i, var (CaO) – zaradi podobruvawe na kvalitetot), urea i voda. Obidete se da najdete gole-mi i cvrsti plasti~ni vre}i (mo`e povtorno da se up-otrebat). Me{avinata za prerabotka se sostoi od 3% CaO, 2% urea i 1 litar voda za 1 kilogram slama. Prerabotenata slama treba da otstoi 4-5 nedeli vo plasti~na vre}a. Ovoj metod ne vr{i zagaduvawe. Toj e ednostaven, evtin i se ko-risti vo mnogu zemji:

- Se pretpo~ita suva slama od ja~men, oves i oriz, namesto od p~enica i ‘r`;

- Prese~ete/raskinete ja slamata na par~iwa, naj~esto se pravi so se~a~ za trici;

- Izmerete porcii od po 40 kg (dve bali), dodajte 40 litri voda, 0,3% CaO (vnimatelno so vodata, vnimavajte na o~ite) i 0,2% urea.

- Povtorete ja procedurata sè dodeka ne se napolni golemata vre}a;

- Ostavete ja vre}ata da otstoi 4-5 nedeli; - Slamata sega e podgotvena za pre`ivarite. - Va`no e vre}ite/kontejnerite {to se koristat da bidat

hermeti~ki i da se ~uvaat cvrsto zatvoreni vo tekot na peri-odot na tretirawe, za da se izbegne nesakana fermentacija. Vo tekot na procesot za{titete si gi o~ite!

Gotoviot proizvod }e mirisa na amonijak, poradi ure-ata. Ova }e se pretvori vo protein za sistemot za varewe na pre`ivarite i na toj na~in }e ja napravi kvalitetna sto~nata hrana.

Od slama do kvalitetna sto~na hrana

Norges vel - recept za sila`a STO^ARSTVO

Vrednosta na sto~nata hrana po kilogram prerabotena slama e ista kako i na ranoo`nejanoto seno

Cena na suvata orizova slama na farma

Edinica Edinica Cena

cena/den. kg kgSlobodna slama na niva 0 Balirawe 53 15 3,5Utovar na kamion 8000 6000 1,3Rabotna sila/bala/15 kg 8 15 0,5Vkupna cena na slamata 8061 5,4

Mo`e da se pojavat varijacii vo cenata.

22 | MOJA ZEMJA

KAPACITET ZA 50 MATORICI I 350 TOVENICIVo seloto Tatarinovac, koe e

locirano na osum kilometri od Staro Nagori~ane, vo atarot na

Kumanovo, odnosno na 200 metri od makedonsko-srpskata granica, se nao|a semejnata sviwarska farma na bra} ata Trajkovi} . Pomladiot, 36-godi{ en, Sini{ a i negoviot ~etiri godini po-star brat, Qubi{ a, zaedno so svoite semejstva `iveat i rabotat na farma-ta. Za razlika od mnogu mladi bra~ni parovi koi gi napu{ taat selata, tie re{ ile da prodol`at so ona { to go za-tekle i nau~ile od svoite roditeli, odgleduvaweto prasiwa. Tie i pora-

no odgleduvale po dve do tri sviwi godi{ no, no kako { to se zgolemuvalo semejstvoto, se zgolemuvale i egzis-tencijalnite potrebi. Taka, od 2004 godina poaktivno se zanimavaat so sviwi za prasewe, a vo 2007 godina se pro{ iruvaat i na odgleduvawe to-venici. Sega tie imaat mo`ebi edna od najsovremeno opremenite sviwar-ski farmi, so kapacitet za 50 sviwi, matorici i 350 tovenici godi{ no. „Bidej} i nemavme redovno vrabotuva-we, re{ ivme da investirame vo do ma-{ en biznis. Prvo izgradivme objekt od stotina kvadratni metri, pa vo

2007 godina u{ te eden od 120 m2 za tovenici, a lani, za modernizacija i adaptacija za polesno odgleduvawe na `ivotnite, go izgradivme najsovreme-niot del koj nè ~ine{ e okolu dva mil-iona denari (30.000 evra)”, raska`uva pomladiot od bra} ata Trajkovi} . Noviot objekt e okolu 150 m2. Izgraden e spored site standardi, so ventilaci-ja, so podno i infracrveno zatoplu-vawe i podelen e na dve oddelenija. Prasili{ teto ima deset boksa so plasti~en re{ etkast pod so pocinku-vani vkle{ tuva~i i plasti~ni pregra-di. Tuka majkite prestojuvaat 28 dena,

SEMEJSTVOTO TRAJKOVI] GODI[ NO, VO PROSEK, PLASIRAAT OSUM TONA PRASIWA I 25 TONA TOVENICI

Pi{ uva: Makedonka Baldazarska

Moderna sviwarska farma vo Tatarinovac, KumanovskoSTO^ARSTVO

JUNI 2010 | 23

na temperatura od 18 do 20 stepeni, dodeka prasiwata cicaat. Potoa pra siwata se prefrlaat vo drugata prostorija (B-faza), vo koja{ to ima osum boksa i kade { to ostanuvaat od odbivawe do tov ili prodavawe (eden mesec) na temperatura do 24 stepeni. Opremata vo farmata e od germanska-ta marka „Big Da~man” i ~ini okolu 1.200.000 denari, sredstva koi Tra-jkovi} gi obezbedile od Programata za ruralen razvoj.„Vo idnina planirame da go renovi-rame stariot objekt za odgleduvawe na tovenici i ~ekali{ teto na ma-

jkite-sviwi. Inaku, niv gi kupuvame od ^elopek, Tetovsko, i od Berovo. Sviwite za prasewe se od sortata „landras” i „jork{ ir” i edna ~ini okolu 20.000 denari. Ma{ kite sviwi krmnaci, pak, se od sortite „durok” i „pietren”. Sega imame 48 majki. Polovina od prasiwata gi prodavame, dodeka 300 do 400 tovime”, veli Sini{ a Trajkovi} . Spored nego, nemaat detalni presmet-ki, no sepak ka`uva deka ovaa godina e dobra. „Proda`nata cena na prasi-wata se dvi`i okolu 150 denari, a na tovenicite od 80 do 100 denari. Ovaa

godina, dosega, prodadovme okolu 250 prasiwa i vo momentot imame okolu 70 spremni za proda`ba. Gi prodavame vo nekolku firmi i pomali mesarnici vo Kumanovo i vo Gostivar. Proda`bata e te{ ka, a naplatata nikakva, za { to mnogu pridonesuva i slobodniot uvoz na smrznato svinsko meso. Vo leto i naprolet pove} e se prodavaat prasi-wata, a vo zima tovenicite”, objas-nuva Trajkovi} .Inaku, semejstvoto Trajkovi} ~uvaat i 80 ovci i 25 sandaci so p~eli.

SVIWITE SVOITE MLADEN^IWA GI NOSAT 115 DENA. VO PROSEK, EDNA SVIWA MO@E DA SE OPRA-SI 8 DO 10 PATI SO 11 ODBIENI PRA SIWA PO LEGLO. GI HRANI-ME SO „LIKRA” (PREMIKSI) OD „AGROSTART” I KONCENT RAT. KO-NVERZIJATA ZA TOV E 2,8 KG HRA-

NA ZA 1 KG PRIRAST @IVA ME RA. 30% OD ISHRANATA SE NA [ I @ITNI KULTURI, A OSTATO KOT GO KUPUVAME I DODAVAME „LIKRA”. PREMIKSITE SE DOBRI (BA -REM SPORED DOSEGA[ NOTO IS -KUSTVO). NO FAKT E DEKA NE MO -@E SAMO HRANATA DA VLIJAE NA PO DOBRUVAWE NA REZUL TATITE. ZA TOA PRIDONESUVA I GENETI-KA TA I NIZA DRUGI FA K TORI. SE-PAK, PREMIKSITE OV O ZMO@U V-AAT DOBRA KONVER ZI JA, DO B RA MLE^NOST NA MATORICITE, PRA-SIWATA POBRZO NAFRLAAT KI-LO GRA MI, POZDRAVI SE I POBR-ZO RAS TAT. RAZLIKITE MO@EBI SE PET DENA, NO NA 800 PRASIWA ZA [ TE DUVA[ CEL TON HRANA, VELI SINI[ A TRAJKOVI] .

Vo edna sezona imame okolu

600 prasiwa, i sekoj mesec

pro davame po triesetina.

Tovenicite gi ~uvame pet

do { est meseci ili dodeka

dostignat do 100 kg. Nem-

ame turnusi, bidej} i taka

e pote{ ko da se realiz-

ira proda`bata. Odime

etapno.

Prasiwata za dva meseca, od prasewe do tov, dostignuvat 22 kg.

Farmata e so pokrivna panel-izolacija, PVC stolarija, 8 sm

yidna izolacija, stiropor... [ tedime na energija, a temperatu-

rata ne varira, { to e dobro za zdravjeto na `ivotnite...

24 | MOJA ZEMJA

PODAROK ZA ^ITATELITE

Kalendar za proizvodstvo na matici

Boi za odbele`uvawe na maticata po godini

2010 sina 2011 bela 2012 `olta 2013 crvena2014 zelena 2015 sina 2016 bela 2017 `olta

UPATSTVO ZA SOSTAVUVAWE

slika 1. Se se~e i potoa se lepi na karton.slika 2. Se se~e od osnovata i potoa se lepi na oddelen karton. slika 3. Pri upotreba vnatre{niot krug so vrtewe se mesti na datumot na po~etok na proizvodstvoto na matici.Dvete par~iwa otkako }e se zalepat na podebeli oddelni kar-toni, se spojuvaat so metalna nitna.

Kalendarot e prakti~na alatka za sledewe na proiz-vodstvoto na matici. Na slikite e poka`an na~inot na ne-govoto sostavuvawe. Zeleniot krug e kalendar na denovi na eden mesec, a pod nego e daden razvojot na maticata po denovi. Najprvo se se~e celata pravoagolna osnova. Potoa se se~e vnatre{niot krug po isprekinatata linija.

Po se~eweto dvata oddelni dela se lepat na posebni kar-toni i dvata dela se spojuvaat so metalna nitna so {to kalendarot e kompletiran.

Pri upotreba na kalendarot se stava brojot eden na da-tumot na koj se po~nuva proizvodstvoto na matici so {to mo`e mnogu lesno da se sledi razvojot na maticata.

Kalendar za proizvodstvo na matici

Boi za odbele`uvawe na maticata po godini

2010 sina 2011 bela 2012 `olta 2013 crvena2014 zelena 2015 sina 2016 bela 2017 `olta

�

Kalendar za proizvodstvo na matici

Boi za odbele`uvawe na maticata po godini

2010 sina 2011 bela 2012 `olta 2013 crvena2014 zelena 2015 sina 2016 bela 2017 `olta 1 2 3

JUNI 2010 | 25

Nadnaslov RUBRIKA

Tri do sedum tona – organski medP

rilep~ankata Olga [i{koska (53) e ambicioz-na, odgovorna, trudoqubiva, neumorna, `ena `elna za novi znaewa. Tokmu zatoa ovaa vred-na doma} inka re{ila da ne ja `ivee ta`nata

prikazna na ste~aen rabotnik, pa stanala vreden p~elar, koj gordo go nosi epitetot „najuspe{na ruralna `ena vo Prilepsko”.

Ovaa `ena re{ila da se posveti na proizvodstvo-to na med, bidej} i osven soprugot Aco, vo semejstvoto nikoj ne e vraboten, pa zatoa se kompletno posveteni na p~elarstvoto.

Nad 400 p~elni semejstva gi rasporedile na ~etiri lokacii, vo selata Nebregovo, Strovija, Belo Pole i Se-nokos.

Tie gi sledat site dostignuvawa na naukata. Ve} e dve godini se posveteni na primena na sertifikatot za or-gansko proizvodstvo, koj e uslov za plasman na evropskite pazari.

„Ovaa investicija nè ~ini tri pati pove} e od konven-cionalnoto proizvodstvo na med, mati~en mle~, propolis i polen. Vnimavame celiot proces na proizvodstvo da bide spored evropskite standardi, {to zna~i da nema nikak-va primena na hemikalii. Proizvodite treba da bidat

ekolo{ki ~isti. Po~nuvaj} i od lokaciite kade {to se post-aveni p~elnite semejstva, preku sredstvata so koi se tretira-at p~elite vo slu~aj na bo le-st, pa za vr{u-

vaj} i so prema~kuvaweto na sandacite so leneno maslo – sè e spored propisite za organsko proizvodstvo”, veli [i{koska. Polovina od nivnoto godi{no proizvodst-vo na med, koe se dvi`i od 3 do 7 tona, vo zavisnost od vremenskite uslovi, ve} e e sertificirano. Za slednite dve godini, sertifikacijata treba da go opfati celoto proizvodstvo, taka {to [i{koski } e bidat edinstvenite proizvoditeli na ekolo{ki ~isti proizvodi od ko{nica vo Prilepsko.

„Iskustvoto, sekako, ima golemo vlijanie za dobivawe kvalitetno proizvodstvo na med, no mora da se sledat dostignuvawata. Samo kolku trepelivost i vreme treba za da se izbere edna mlada matica me|u 100.000 p~eli. No, koga se znae deka od maticata zavisi koli~estvoto na proizveden med, sekako deka ni{to ne e te{ko. Pa, na site kolegi koi sega zapo~nuvaat svoj biznis ili onie koi im-aat namera vo idnina profesionalno da se zanimavaat so p~elarstvo, im prepora~uvam da ~uvaat samo jaki p~elni semejstva. Isto taka, redovno da gi menuvaat i da izbi-raat samo mladi matici. Toa, nakuso, e receptot za uspeh vo na{iot biznis”, raska`uva [i{koska.

Taa, sepak, go istaknuva problemot so nedostig na plasman i uvoz na nekontrolirani proizvodi. No, dokolku p~elarite preminat kon organsko proizvodstvo, a dr`avata obezbedi organiziran plasman i gi vrati sub-venciite od 1.000 denari po semejstvo, spored [i{koska, p~elarstvoto mo`e da bide dohoden biznis za mnogu seme-jstva vo dr`avata.

Olga [i{koska najuspe{na ruralna `ena vo Prilepsko P^ELARSTVO

Pi{uva: Monika Taleska

Raspolagaat so nad 400 p~elni semejstva, a polovina od nivnoto godi{no proizvodstvo na med e sertificirano

[i{koski celosno

posveteno na

p~elareweto

NadnaslovRUBRIKA

Me|u najzastapenite ukrasni rastenija vo dvornite gradini, koi sakaat obilno navodnuvawe, treba da gi spomeneme i hortenziite, rododendronite, bo`urite

Tuite i zimzelenta magnolija - vodopii

Navodnuvawe na dvornite gradiniCVE]ARSTVO

Pravilnoto polevawe na rastenijata, osobeno vo proletnite i letnite meseci, koga vegetaci-

jata e vo poln ek, e od su{tinsko zna~ewe za odr`uvawe na gradinite. Zatoa pri proekcija na edna gradina treba dobro da razmislime koe raste-nie kade } e go posadime. Dokolku se raboti za pomali sadnici, potreba-ta za voda, sekako, } e bide pogolema bidej} i korenot ne e dobro oformen i rastenijata ne mo`at da vle~at voda od podlabokite sloevi na po~vata. Vo poslednite godini vo na{ite dvo-rovi e trend da se sadat zimzeleni rastenija od vidovite na tuja (thuja ocidentalis smaragd ili thuja orientalis aurea nana), hamaciparis (chamaecy-paris lowsoniana columnaris, elwoodii i sl.). Nivnoto navodnuvawe treba da bide obilno, a mnogu bitno e i orosuvaweto na iglata. Zatoa treba rano nautro dobro da gi istu{irame. U{te eden golem konsument na vodata e i zimzelenata magnolija (magnolia grandiflora galoniensis) koja ja nareku-vaat i „vodopija”. Me|u najzastapen-ite ukrasni rastenija vo dvornite gradini, koi isto taka sakaat obilno navodnuvawe, treba da gi spomen-eme i hortenziite, rododendronite, bo`urite (hydrangea, rhododendron peonia). Za razlika od niv, sukulen-tite (sedum, sempervivum i sl.), koi naj~esto gi sadime vo alpiniumite,

ne baraat mnogu voda, pa duri mo`e i da uginat ako gi navodnuvame prem-nogu ili ako po~vata nema dobro dre-nirawe.

Dokolku, pak, sakate va{iot dvor da dobie mediteranski izgled, palm-ite kako {to se cikas revolute, fenix ca-nariens buttia i sl.) gi vadime nadvor. Nivnoto navodnuvawe ne e obilno vo po~vata, no zatoa pak tu{iraweto na listovite e prioritet bidej} i tie baraat vozdu{na vlaga, t.e. ja zemaat vodata preku listot. Znaej} i deka se-koe rastenie ima razli~na potreba za voda koja so ra~no polevawe te{ko se postignuva, najdobrata varijanta za polevawe na dvornite gradini e sis-temot za avtomatsko polevawe koj ne bara mnogu, a dava najdobri rezultati – potrebnoto koli~estvo na voda vo vistinskoto vreme. Inaku, najdobro-to vreme za navodnuvawe vo letnite meseci e utrinskoto navodnuvawe. Navodnuvaweto vo ve~ernite ~asovi e polo{o, bidej} i listovite ostanu-vaat vla`ni, {to e dobra podloga za razvivawe na gabi~ni zaboluvawa.

Za navodnuvawe na poedine~ni stebla, cvetni gredici i nezatreveni povr{ini najdobro e aplicirawe na vodata direktno so sistemot „kapka po kapka”. Najdobro e da se vr{i ap-likacija na pomali koli~estva voda vo podolg period bidej} i gubeweto voda so evapotranspiracijata e naj-malo, a se spre~uva i pojako navodnu-vawe na plevelot.

Denes postojat mnogu firmi koi se zanimavaat so proizvodstvo i posta-vuvawe na sistemite za navodnuvawe, me|u koi se: „Hanter Toro” (Hunter Toro) i „Rein brd” (Rain bird).

Za pomalo isparuvawe na vodata od po~vata treba da se stavi sloj na mul~ koj, isto taka, spre~uva i pre-terana pojava na plevelot, a vlijae i na stabilnosta na temperaturata na po~vata. Kako mul~ mo`e da poslu`at kori od drvo, vulkanski kamewa, pa duri i kompost, no nikako folija bidej} i rastenijata treba da di{at.

Navodnuvaweto so avtomatskite sistemi naj~esto se odnesuva na pogolemi povr{ini, t.e. gradini i dvorovi. Rastenijata na terasite obi~no se polevaat ra~no, no i tuka nekoga{ mo`e da se koristi sistem „kapka po kapka”. Naj~esto vo `ardi-nierite sadime leten rasad koj, ako pra vilno se neguva i navodnuva, } e nè daruva so obilen cvet. Od sezonskiot rasad, dokolku terasata nema dovol-no sonce, go prepora~uvame impatien-sot, kaj narodot poznat kako vodenka. Samoto ime ja ozna~uva golemata potreba za voda, pa e prepora~livo vo golemite gore{tini da se navodnuva i dva pati dnevno (nautro i nave~er). I ostanatite vidovi sezonski rasadi treba obilno da se navodnuvaat, ba-rem edna{ dnevno.

Pi{uva: Biqana Mihajlovska

Ekolo{ki tipovi na rastenija:

Rastenija koi `iveat vo voda – hidrofiti

Suvozemni rastenija

Higrofiti – rastenija {to sakaat vla`ni `iveali{ta

Kserofiti – rastenija {to podnesuvaat suvi `iveali{ta

Mezofiti – rastenija {to se pome|u higro i kserofitite

semprevivum chamaecyparislowsoniana

Magnolia grandiflora

JUNI 2010 | 27

Prakti~ni, ekonomi~ni i korisni POLEDELSTVO

Pi{uva: Akademik d-r Stevan Bo{wak

Biofertilizacija e vnesu-vawe na `ivi mikroorga-nizmi vo zemjata, odnosno mikrobiolo{ko |ubrewe

so cel da se podobri snabduvaweto na rastenijata so hranlivi materii. Mikrobiolo{kite |ubriva se koncen-trati od korisni sporogeni asimbiots-ki bakterii koi `iveat pokraj vlakna-ta na korenoviot sistem, a se hranat so materiite {to gi la~at rastenijata.

Na ovoj na~in mo`e da se podobri snabduvaweto na rastenijata so azot, fosfor, kalium, kako i da se stimulira rastot na korenot. So vnesuvaweto na ovie bakterii vo rizosferata na ras-tenijata se zabrzuvaat procesite na transformacija na organskite materii i rastenijata se snabduvaat so potreb-nite hranlivi materii.

Vo {to e tajnata na dejstvuvaweto na mikrobiolo{kite |ubriva? Toa e ~ista mikrobiolo{ka nauka koja vo epicentarot go stava sistemot na kru`ewe na materiite vo prirodata koj go pottiknuva sozdavaweto na zrel humus vo zemji{teto. Vo spontanata prirodna zae-dnica prirodata go izbalansirala seto toa, me|utoa vo organiziranata agroboicenoza, kade {to se seat kultur-ni rastenija, toj sinxir se prekinuva. Mikrobiolo{kite procesi mu ovozmo`uvaat na zemji{teto mineralizacija na slo`enite organski materii, sè do dostapni ras-titelni asimilativi, pa vrz osnova na mikrobiolo{kata aktivnost mo`e da se vr{i procenka na plodnosta na zemji{teto. Ishranata na rastenijata e vo direktna vrska so aktivnostite na mikroorganizmite vo zemji{teto.

Zatoa nikoga{ ne treba da se gorat rastitelnite osta-toci. So goreweto ne samo {to se uni{tuva povr{inskata mikroflora, tuku se gubi i kompletnata koli~ina na ce-luloza i lignin koi se nezamenliva sostojka na zreliot humus, a }e ostanat samo 2% hranlivi elementi koi vo slu~ajov se zanemarlivi. Rastitelnite ostatoci i humu-sot se nezamenliva podloga za razvoj na korisnite mikro-organizmi.

Mikrobiolo{kite |ubriva se sozdadeni taka {to so niv mo`at da se |ubrat povr{ini so organsko i klasi~no proizvodstvo. Tie ne go zagaduvaat zemji{teto. Toa se prirodni supstancii koi ne samo {to ja zamenuvaat mineralnata ishrana, tuku i pozitivno vlijaat na dez-infekcija na zemji{teto i namaluvawe na {tetnicite i insektite. Dezinfekcija vr{at na toj na~in {to so zgolemenata doza na mikrobiolo{ko |ubrivo se naseluva flora bakterii, koi so brzo razmno`uvawe go odzemaat prostorot za razvoj na drugi patogeni bakterii, a so materiite {to gi izla~uvaat gi uni{tuvaat {tetnite virusi. [tetnicite i insektite gi uni{tuvaat na toj na~in {to so brzoto raspa|awe na organskite materii koi se nao|aat vo zemji{teto ja uni{tuvaat prirodnata sredina vo koja{to `iveat i se razmno`uvaat. Stopa-

nisuvaweto na organskite materii, bilo toa da e arsko |ubrivo ili rastitelni ili `ivotinski ostatoci, e proces so koj postepeno }e se zgolemuva zreliot humus, a so toa i plodnosta na zemji{teto. Mikrobiolo{kite |ubriva davaat odli~na mo`nost za seto ova. Mikroorganizmi koi naj~esto vleguvaat vo sostav na mikrobiolo{kite |ubriva se:

Azotobakter vinelandii e sloboden azotofiksator koj go fiksira azotot od vozduhot i gi provocira materiite za rastewe (auksini, giberalini).

Bacillus megaterium u~estvuva vo transformacijata na fosforot, gi pottiknuva materiite za rastewe i vitamin B12. Zna~itelno vlijae na osloboduvawe na amonijakot od belkovinite kako {to se: albumini, peptoni, peptidi i aminokiselini. Arskoto |ubrivo, rastitelnite i `ivot-inskite ostatoci gi razlo`uva do zrel humus koj e osnova za plodna zemja.

Bacillus subtilis gi razlo`uva slo`enite jaglehidrati (skrob).

Bacillus cirkulans ja producira jaglerodnata kiselina i pomaga vo osloboduvawe na kaliumot od alumosilikatot.

Pseudomanas flurescens dejstvuva na istiot na~in kako Bacillus megaterium, a najva`nata uloga ja ima vo procesite na asimilacionata denitrifikacija. Toga{ gi koristi nitratite kako asimilativi i gi trans-formira vo amonija~en oblik koj ponatamu se vklu~uva vo biosintezata na aminokiselinite, taka {to ne doa|a do gubewe na azotot od zemjata vo vozduhot. Vo site osta-nati slu~ai so sinteti~ko dodavawe na azot (mineralno |ubrivo, urea) doa|a do disimilaciona denitrifikacija kade {to denitrifikatorite go odzemaat kislorodot od NO3 oblikot i azotot se gubi odnosno preminuva vo vozduhot.

Azospirilum brasilense i Azospirilum liptoferum se, isto taka, slobodni azotofiksatori.

Bacillus polumiksa dejstvuva na istiot princip kako bacillus subtillis.

Od rastitelniostatoci do zrel humus

28 | MOJA ZEMJA

MEHANIZACIJA Zemjodelecot Pande Dam~evski so neobi~en zanaet

Mladiot zemjodelec Pande Dam~eski (25) od bitol-skoto selo Opti~ari ima neobi~na darba za

kreirawe i pravewe zemjodelski ma{ini. Toj se zanimava so poljodel-stvo i poseduva 10 hektari zemja od koja polovina e pod p~enka, a druga-ta polovina pod p~enica. Me|utoa, Dam~evski u{te od mal zapo~nal da pravi minijaturni dela kako {to se brodovi, skali koi gi staval vo {i{iwa kako ukrasi. Qubovta kon praveweto mehanizacija proizleg-la od negoviot tatko, koj mu pomagal vo rabotata, no i mu kupil oprema {to mu bila potrebna za polesno da raboti. Od pred pet godini poak-tivno se posvetil na praveweto ma{ini za pomo{ i olesnuvawe na zemjodelskite raboti.

Prva priklu~na mehanizacija {to ja napravil bila ma{ina za sadewe kompiri. Vakvata ma{ina ja videl od firma koja prodava meha-nizacija i se obidel da ja kopira. Vtorata ma{ina {to ja konstruiral bila ma{inata za sadewe lubenici. Potoa napravil depoziter za fr-

lawe |ubre, trobrazden plug, edno-brazden plug, klimneri, ma{ina za ronewe p~enka, kultivatori, brana, ma{ina za ni`ewe tutun. Pri iz-rabotkata na priklu~na mehani-zacija, toj ja menuva i prisposobuva ma{inata za podobro da raboti. Toa zna~i deka koristi i inventivnost i kreativnost vo raboteweto. Na vakov na~in za{teduva i pari. Ide-ite za pravewe na mehanizacija gi

dobiva gledaj} i vakvi ma{ini na razni saemi kade {to mo`e da vidi i da sobere potrebni informacii. Koristi i literatura, kako i in-ternet.

Svojata kreativnost za pravewe mehanizacija Dam~evski ja realiz-ira vo rabotilnicata vedna{ do ku} ata vo koja{to `ivee. Najaktiv-no se posvetuva na praveweto me-hanizacija vo zima, od oktomvri do

Pi{uva: Marija Kotevska

Najprvo napravil ma{ina za sadewe kompiri, pa

konstruiral ma{ina za sadewe lubenici, potoa

napravil depoziter za frlawe |ubre, trobrazden

plug, ednobrazden plug, klimneri, ma{ina za ronewe

p~enka, kultivatori, brana, ma{ina za ni`ewe tutun

Priklu~nata mehanizacija

–desna raka na nivite

JUNI 2010 | 29

Nadnaslov RUBRIKA

fevruari, koga ima i najm-nogu slobodno vreme. Kako alat za rabota koristi: stolna bor-ma{ina, stolna brusilka, ra~na brusilka, ra~na borma{ina, mengeme, aparat za zavaruvawe i drug positen alat. Alatot go kupuva vo Makedonija i vo Germanija. Materijalite za podgotovka na mehanizaci-jata gi kupuva od firmi koi prodavaat `elezarija.

Se slu~uva del od priklu~nata mehanizacija da ja prodade, kako {to se: japoner, ma{ina za ni`ewe tutun, klimner, dvona-menski kultivator/grla~. Nekoga{ se slu~uva da dobie pora~ka od nekogo i da go napravi ona {to kupuva~ot go bara, no ne-goviot majstorlak sè u{te ne e na nivo na biznis.

Vo idnina planira da napravi kombajn, kako i ma{ina za sadewe p~enka i razmisluva praveweto mehanizacija da mu stane biznis.

JUNI 2010 | 31

Nadnaslov RUBRIKA

Ma{ini za zaoruvawe na slamata

Ma{ini za sekundarna obrabotka na po~vata MEHANIZACIJA

Bez razlika dali se raboti za pomala ili pogole-ma stru~na podgotovka, osnovnata obrabotka na po~vata i sekoe zaoruvawe na strni{teto zna~itelno vlijaat vrz promenata na site

parametri vo ekosistemot na po~vata. Najva`niot pojdoven uslov za najdobro iskoristuvawe na `etven-ite ostatoci (slamata) se odreduva pri samata `etva so kombajnite kade {to na povr{inata treba da se ostavi {to pokratka i dobro rasporedena ise~kana slama. Istoto toa se odnesuva i na ostanatiot del od masata koja pa|a od sitata na `itniot kombajn, pleva, kratkootse~ena slama i seme od plevelite. Ramnomer-noto rasporeduvawe na slamata mo`e da se postigne so pomo{ na diskovi so slobodno ni{awe ili no`evi {to rabotat na hidrauli~en pogon, koi{to bez prob-lem mo`e da se montiraat na zadniot del od kombajnot. Inkorporiraweto na `etvenite ostatoci vo po~vata treba da se izvr{i vo {to pokratok rok po samata `etva, a ovoj proces za po~vata e isto tolku va`en kako i dobrata pretseidbena podgotovka. So ednoobraznoto rasfrlawe na slamata i na drugite `etveni ostatoci i so nivno dobro sitnewe se podobruva mehani~kata struktura na orani~niot sloj, pri {to mo`e da se o~ekuva namaluvawe na zagubata so isparuvaweto. Br-zoto i {irokoto inkorporirawe na `etvenite ostato-ci e va`no i poradi vospostavuvaweto na mikrobnoto gniewe i anaerobnoto razgranuvawe na slamata.

Ured za se~kawe na slama kaj `iten kombajn

Za zaoruvawe na strni{teto na pomalite i sred-nite zemjodelski pretprijatija obi~no se upotrebu-va troreden ili ~etirireden kultivator. So vakva oprema mo`e da se pojavat te{kotii koga ima pogolemo koli~estvo slama, no i vo toj slu~aj mo`e da se raboti bez problemi ako ramkata na kultivatorot e na visina od 70 cm, a rastojanieto me|u moti~kite 60 do 70 cm. Ako vakov kultivator se kombinira so diskovi, rezul-tatot } e bide u{te podobar. So vakva kombinacija se poramnuvaat brazdite zad moti~kite od kultivatorot. Ovaa kombinacija mo`e da se pro{iri so dodavawe na

krimler-valjaci, koi{to pretstavuvaat nosa~i i sta-bilizatori na celata kombinacija. Vakvata kombi-nacija potpolno gi zadovoluva postavenite barawa za optimalno inkorporirawe na `etvenite ostatoci vo po~vata. Kako i sekoga{, postojat i nedostatoci, a toa e malata povr{inska produktivnost.

Na te{koglinestite po~vi najdobro se poka`ale diskovite kultivatori so dijametar od 60 do 70 cm i lopatestite krimleri, bidej} i slamata dobro ja vnesu-vaat vo po~vata, pri {to ne poka`uvaat znaci na brzo izgnivawe. Ma{inite treba da imaat golema rabotna masa i toa od 80 do 100 kg po disk ili treba dopol-nitelno da se optovaruvaat.

Diskov kultivator za inkorporirawe na slamata

Na krajot mo`e da se zaklu~i slednoto: Inko-rporiraweto na `etvenite ostatoci vo po~vata po~nuva so rasfrlawe na isitnetata masa. Za vnesu-vawe na slamata vo po~vata potrebno e da se odberat ma{ini {to najdobro } e odgovaraat na postavenite ba-rawa, taka {to ovaa organska masa bi se vnela {to po-homogeno vo po~vata (najdobro e vo gorniot {uplikav orani~en sloj). Diskovite kultivatori i lopatestite krimler-valjaci vo kombinacija so kultivator i so drugi priklu~ni ma{ini dovolno ja me{aat po~vata. Na~inot na inkorporiraweto na organskite ostatoci zna~itelno vlijae na ekosistemot na po~vata.

Pi{uva: Prof. d-r Dragi Tanevski, Fakultet za zemjodelski nauki i hrana - Skopje

Kombiniran agregat za inkorporirawe na slamata

32 | MOJA ZEMJA

NadnaslovRUBRIKA

Traktorski kosilki so 120 kubni santimetri zafatnina

MEHANIZACIJA Pove}e efektivnost vo mal prostor

Dopolnitelno mo`at da se montiraat i daska za sneg, prikolka, aerator

Za trevnikot, rasadnikot, plastenicite, ovo-{nite i lozovite nasadi...

Adekvatnosta na traktorskite kosilki za po{iroka primena se dol`i na rabotnata zafat-nina koja iznesuva do 120 kubni santimetri.

So benzinski motori od 12 do 22 kowski sili, ka-pacitet na korpa do 320 litri, ergonomsko sedi{te, halogensko svetlo itn. se istaknuvaat kako ma{ini so koi se raboti so zadovolstvo.

Blagodarenie na dodatocite koi mo`at da se montiraat dopolnitelno, kako {to se daska za sneg, prikolka, aerator... samo u{te edna{ se potvrduva faktot za nivnata {iroka primena.

Zavisno od kategorijata, cenata se dvi`i od 123.000 do 200.000 denari so presmetan DDV od 18%.

Pi{uva: Toni Jovanovski

JUNI 2010 | 35

Sedum makedonski kompanii u~estvuvaa na„Frut Logistika”

SAEMI

Turan, Altra, Vivi Prom, Agrohe-mija, Baxo, Avto Ria i Antares se

makedonskite kompanii koi gi izlo`ija svoite proizvodi na naciona-

len {tand na „Frut Logistika”. Vo partnerstvo so [vaj-carskata programa za unapreduvawe na uvozot OSEC (Osec /SIPPO) i programata AgBiz na USAID vo Makedonija, na makedonskite kompanii im be{e ovozmo`eno da vosposta-vat novi, da gi zajaknat postojnite delovni kontakti i da gi podobrat mo`nostite za zgolemuvawe na izvozot na makedonskite prehranbeni proizvodi.

Tridnevniot nastan na izlaga~ite im ovozmo`i odli~na osnova za vospostavuvawe delovni zdelki, mo`nosti za sozdavawe na direktni kontakti za pravewe biznis niz celiot svet i edinstvena mo`nost da se dobie kompleten pregled na poslednite trendovi vo biznisot povrzan so sve`ite zemjodelski proizvodi. Opsegot na proizvodite izlo`eni na „Frut Logis-tika” vklu~uva{e sve`o ovo{je i zelen~uk, su{eno ovo{je, orevi, za~ini, organski proizvodi, cve}iwa i rastenija. Pokraj mo`nosta za izlagawe, AgBiz klien-tite bea vo mo`nost da u~estvuvaat na nekolku trgov-ski forumi organizirani za vreme na saemot, a se

odnesuvaa na marketing za sve`o ovo{je i zelen~uk. Kako rezultat na uspe{nata prezentacija, bea vospostave-ni 420 novi kontakti so potencijalni kupuva~i, proizveduva~i, {peditori i prodava~i na golemo, a pod-ocna se potpi{aa i nara~ki za izvoz na makedonski sve`i zemjodelski proizvodi vo vrednost od 4,4 milioni evra, so vkupno 98 kupuva~i od cela Evropa.

Ne pomalku va`ni se iskustvata steknati za vreme na saemot, kako {to se najnovite „know-how” tehnologii i praktiki za pakuvawe, sortirawe na sve`oto ovo{je i zelen~uk po berba, koi dokolku se primenat, zna~ajno }e ja podobrat produktivnosta na firmite od agrobiznisot.

Ova e vtora godina za makedonskite proizveduva~i na sve`o ovo{je i zelen~uk da izlo`uvaat na „Frut Logisti-ka”. Uspe{noto u~estvo na sedumte makedonski kompanii od minatata godina rezultira{e so pove}e od 529.000 evra vo neposredna proda`ba i pretstavuva{e odli~na mo`nost za vospostavuvawe na novi odnosi me|u klien-tite.

Ovaa godina klientite na AgBiz postignaa u{te pogolemi uspesi vo sporedba so minatata godina. Isklu~itelniot izgled na {tandot, negovata dobra pozicija, kako i visokokvalitetnite proizvodi koi bea izlo`eni bea klu~nite faktori za odli~noto pretstavu-vawe na makedonskite proizvodi i za rezultatite {to se postignaa podocna.

Vo mesec maj vo Novi Sad se odr`a 77-ot Me|u naroden saem za zemjo delstvo na koj pri sus tvuvaa 1.300 u~e snici od 20 zemji. Posetitelite imaa mo` nost da vidat kolektivni iz lo`bi na zemjite od pora-ne {na Jugoslavija, izlo`bi na oprema za sto~arstvo, ambala`i,hrana i pijalaci. Za prvpat ovoj sa -em ima i zemja partner, Ungarija, od kade {to 100 kompanii gi pretstavija svoite proizvodi.

Me|unaroden saem zazemjodelstvo vo Novi Sad

36 | MOJA ZEMJA

REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR

Pi{uva: Agron Halimi

Mislewata izrazeni vo regionalniot pazaren informator ne gi izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za Me| unaroden Razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski dr`avi.

Srbija – najgolem uvoznik na makedonski domati

Izvozot na domati od Makedonija vo periodot od 2005 do 2008 godina e zgolemen od 14,9 milioni USD na 33 milioni USD, {to pretstavuva zgolemuvawe za 121 otsto. Glavniot i tradicionalen izvozen partner ostanuva Srbija (vklu~uvaj} i go i Kosovo), so 16,2 milioni USD, {to pretstavuva 65 otsto od vkupniot izvoz, dodeka drugite zemji vo koi najmnogu se izvezuvat makedonskite domati se Bugarija so 13%, Hrvatska so 6%, Bosna i Hercegovina so 4% od vkupniot izvoz vo 2009 godina, kako i Grcija, Crna Gora, Slovenija, Romanija, Rusija i Albanija so pomali iznosi koi{to fluktuiraat od godina vo godina.

Podatocite se prezemeni od UNCOMTRADE.

Izvozot na zemjodelski i prehranbeni proizvodi od Srbija zgolemenza 19,4 otsto

Spored podatocite od Centarot za istra`uvawe na Stopanskata komora na Srbija, vrednosta na izvozot na zemjodelski proizvodi i prehranbeni proizvodi od Srbija vo prvite tri meseci e 416 milioni USD, {to pretstavuva zgolemuvawe za 19,4 otsto vo sporedba so minatata godina. Dobrite rezultati se postignati poradi povolnite uslovi od preferencijalniot status vo evropskiot pazar i liberalizacijata na razmenata so zemjite od zapaden Balkan (CEFTA). Spored podatocite od dr`avnata kancelarija za statistika na Srbija, izvozot na zemjodelskite i drugi prehranbeni proizvodi vo prvite tri meseci od 2010 godina zazema 20,6% od vkupniot izvoz, dodeka vrednosta na uvozot e 237,1 milioni USD ili za 9,7 pogolem otkolku izvozot vo istiot period od minatata godina, so 6,3% u~estvo vo vkupniot uvoz. Suficitot vo trgovskata razmena na gorespomenatite proizvodi vo ovoj period e 179,4 milioni USD.

www.agropress.rs

Pazarni informacii za Polska

Porast na cenata na krastavicite – Vo prvata polovina od maj, cenata na krastavicite pak se poka~i poradi nedovolnata ponuda i sè u{te golemata pobaruva~ka. Cenata na dolgite krastavici iznesuva{e od 1,12 do 1,37 evra/kg, dodeka porastot na cenata na kratkite krastavici be{e u{te pogolem i iznesuva{e od 1,25 do 1,50 evra/kg. Pad na cenata na ranata zelka – Pobaruva~kata na bela zelka e sè u{te golema – vo prvata polovina od maj nejzinata cena dostigna duri do 0,36 evra/kg. Vo me|u vreme cenata na mladata bela zelka opa|a, no opa|a~kiot trend ne e mnogu silen, a pri~ina za toa e lo{oto vreme. Do sredinata na maj cenata na mladata zelka se sni`i za 0,12 – 0,24 evra/par~e. Pad na cenata na uvezenata piperka – Na piperkata od doma{no proizvodstvo vo Polska sè u{te se ~eka, dodeka vo momentot na pazarot mo`e da se najde samo uvezena piperka. Cenata na uvezenata piperka kontinuirano opa|a, pa vo prvata polovina na maj na golemoproda`nite pazari vo Bronitce cenata na uvezenata piperka od Holandija iznesuva{e 2,98 evra/kg.

www.fresh-market.pl

Rusija – perspektiven potro{uva~ki pazar

Rusija kako potro{uva~ki pazar nudi se pogolemi mo`nosti za ovo{jeto i zelen~ukot od Holandija. Uvozot na mnogu vidovi ovo{je i zelen~uk se zgolemuva taka {to doma{noto proizvodstvo nabrzo nema da bide dovolno za da ja zadovoli pobaruva~kata od Rusija. Istovremeno kupuva~kata mo} } e se zgolemi od ovaa godina i supermarketite } e pretstavuaat va`na uloga vo proda`bata na ovo{je i zelen~uk vo Rusija. Ovaa se prognozite na istra`uva~kata agencija „Marktmonitor ovo{je i zelen~uk” od Rusija. Uvozot na ovo{je i zelen~uk vo Rusija e zgolemen za 60 otsto vo poslednite pet godini. Zgolemuvaweto na uvozot e najzabele`itelno kaj domatite, piperkite i krastavicite. Do 2008 godina kromidot be{e najuvezuvaniot zelen~uk, no od 2008 godina, na prvo mesto se domatite. Holandija e {esta po red zemja od koja Rusija najmnogu uvezuva domati so 5 otsto od vkupniot uvoz, dodeka zaedno so Izrael se najva`nite izvoznici na piperki vo Rusija.

www.tuinbouw.nl

RUBRIKA

[panija – najgolem izvoznik na piperki vo Evropa

[panija ostanuva da bide najgolemiot izvoznik na piperki vo Evropa, dodeka Holandija e broj dva spored ostvareniot profit. Izvozot na piperki od Holandija (vklu~uvaj} i go i reizvozot) poka`uva trend na rastewe vo periodot od 2000 do 2009 godina. Na germanskiot pazar, holandskite izvoznici im ja prezedoa rabotata na {panskite, taka {to vo poslednite ~etiri godini Germanija ima uvezeno pove} e piperki od Holandija (vklu~uvaj} i go i reizvozot), otkolku od [panija. Vo momentot snabduvaweto so piperki od [panija e relativno slabo. Kultiviranite piperki za izvoz vo Almerija se skoro potro{eni dodeka vo Mur~ija proizvodstvoto ovaa godina e okolu 15-20% namaleno vo sporedba so minatata godina. Kako rezultat na malata ponuda na piperki cenite na ovoj zelen~uk se visoki.

www.freshplaza.com

Hrvatskoto vino i vo Kina Hrvatskoto vino e retko videno nadvor od Hrvatska. No, otsega } e mo`ete da go vidite i vo Kina! Za Britancite ne e daleku da otidat do Hrvatska za da gi probaat izvonrednite vina na hrvatskite proizvoditeli na vino, no so potegot na hrvatskite proizvoditeli Frawo Toljani} i Mirjana Zelenika, vo hrvatskata distribucija na vino mo`e da se vidi nekoj napredok. Ovie proizvoditeli imaat dolgotraen dogovor za izvoz na nivnoto vino na kineskiot pazar. Spored dnevniot vesnik „Novi list”, Toljani} i Zelenika } e izvezuvaat vino vo kineskiot grad Gulin, kade {to planiraat da otvorat zaedni~ko pretstavni{tvo. Toljani} izjavi za vesnikot „Novi list: „Nie veruvame deka mo`eme da napravime dobra rabota na kineskiot pazar, i toa ne samo zatoa {to na{ite vina se so dobar kvalitet, tuku isto taka zatoa {to na ovoj pazar ima nedostig na vino, i toa osobeno na belo vino”. Mora da se napomene deka Velika Britanija ima {iroka paleta na dobropoznati i popularni brendovi vo proda`ba, taka {to strategijata na ovie proizvoditeli na vino od Hrvatska za vlez na kineskiot pazar ima smisla. Vinarijata na semejstvoto Zelenika, „Izvor na `ivot”, vo Ilok, isto~niot del na Hrvatska i vinarskata vizba na semejstvoto Toljani} , „Gospo|a” vo Vrbnik, na ostrovot Krk, se dobropoznati proizvoditeli na vino vo Hrvatska. Zelenika i Toljani} planiraat da go izvezat svoeto vino vo ograni~ena serija (limited edition). Prvite vina koi } e bidat isprateni vo Kina } e bidat kvalitetnite suvi vina „Zlahtina” i nivnite penlivi vina.

www.guide2croatia.net

Golemoproda`ni ceni vo Sofija vo maj 2010 (vo levovi)

Proizvod Poteklo Cena

Domat Doma{no / Turcija 1,50/1,17

Piperka (zeleni) Turcija 2,60

Piperka (baburi) Turcija 6,00

KrastaviciDoma{no / Makedonija

1,30/1,17

ZelkaDoma{no / Makedonija

0,65/0,50

„Zlaten deli{es” Italija 1,43

„Crven deli{es” Italija 1,43

Golemoproda`ni ceni vo Hrvatska vo maj 2010 (vo kuni)

Proizvodi Osijek Split Zagreb

Domat 12,17 13,33 12,25

Piperka 16,50 16,50

Piperka (babura) 19,67 21,67 24,00

Krastavici 9,00 10,33 7,25

Zelka 4,93 3,33 5,00

Pe~urki 21,33 22,00 17,50

Jabolko „ajdaret” 3,37 5,17 4,25

Jabolko „jonagold”

4,50 5,83 4,25

Jabolko „zlaten deli{es”

5,00 5,67 4,75

Grozje 21,33 20,00 22,00

Golemoproda`ni ceni vo Srbija vo maj 2010 (vo dinari)

Proizvod Belgrad Novi Sad

Domat 150 150

Piperka 350 350

Piperka (babura)

400 350

Krastavici 90 80

Zelka 50 50

Jabolko „ajdaret”

50 45

Jabolko „crven deli{es”

70 70

Jabolko „zlaten deli{es”

70 60

1 evro – 1,95 levIzvor: www.ams.usda.gov

1 evro – 7,25 kuniIzvor: www.tisup.mps.hr

1 evro – 100,3 dinariIzvor: www.stips.minpolj.rs.gov.yu

38 | MOJA ZEMJA

REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR

1 evro – 134,3 lekiIzvor: www.kash.org.al

Izvor: www.amiscg.org

Proda`ni ceni vo Kosovo vo maj 2010 (vo evra)

Proizvod Pri{tina Uro{evac Pe}

Jabolko 0,22 0,60 0,50

Grozje 1,72 2,00

Domat 1,04 0,85 0,95

Piperka 0,85 0,85 0,95

Zelka 0,21 0,22 0,57

Krastavici 0,50 0,25 0,55

Izvor: www.food-ks.org

Izvor: www.mzsv.gov.mk

Proda`ni ceni vo Albanija vo maj 2010 (vo leki)

Proizvod Tirana Fier Kor~a

Jabolko „ajdaret” 55 44 39

„Zlaten deli{es” 71 105 62

Domat 78 80 64

Piperka (zelena) 138 140 136

Zelka 31 32 31

Krastavici 33 33 26

Golemoproda`ni ceni vo Podgorica vo maj 2010 (vo evra)

Proizvod Min Maks Prosek

Jabolko „ajdaret”

0,40 0,48 0,44

Jabolko „zlaten deli{es”

0,58 0,63 0,61

Jabolko „crven deli{es”

0,65 0,70 0,68

Trpezno grozje 2,90 2,90 2,90

Domat 1,50 1,55 1,53

Piperka 1,90 1,90 1,90

Piperka (babura)

2,75 2,75 2,75

Zelka 0,30 0,40 0,35

Krastavici 0,72 0,75 0,74

Golemoproda`ni ceni za maj vo RM

Proizvod Klasa

Min. Maks. Najzast

DomatiPrva 40 45 43

Vtora

Krastavica 20 40 25

Bel Piper 80 90 85

Kompir 13 18 18

Zelka 10 15 10

Kromid 20 35 25

Grav 80 100 90

Kru{i 50 70 70

Jabolko 10 15 10

Jagodi 40 50 40

Portokal 25 30 25

Limon 35 40 35

Banana 35 40 35

Maloproda`ni ceni za maj vo RM

Proizvod Klasa

Min. Maks. Najzast

DomatiPrva 58 78 69

Vtora

Krastavici 31 60 40

Bel Piper 95 107 102

Kompir 15 21 21

Zelka 20 30 24

Kromid 40 55 45

Grav 95 130 110

Kru{i 105 120 110

Cre{i 100 110 100

Jagodi 85 120 100

Portokal 35 50 45

Limon 55 65 60

Banana 50 60 50

Ceni od dobito~nite pazari za maj vo RM

KategorijaSto~ni pazari Zabele.

Skopje Prilep Kumanovo Merka

Tele 1-6 meseci

min. 165 110 160 KG/@.m

maks. 170 120 200 KG/@.m

najzastap. 165 110 190 KG/@.m

June 6-18 meseci

min. 130 100 100 KG/@.m

maks. 140 110 120 KG/@.m

najzastap. 135 100 120 KG/@.m

Molzni kravi

min. 46000 36000 42000 Grlo

maks. 80000 74000 74000 Grlo

najzastap. 70000 61000 55000 Grlo

Jagniwa do 18kg.

min. 140 180 130 KG/@.m

maks. 160 180 140 KG/@.m

najzastap. 160 180 130 KG/@.m

Jagniwa nad 18kg.

min. 110 120 120 KG/@.m

maks. 130 150 130 KG/@.m

najzastap. 130 140 120 KG/@.m

Ovci

min. 6700 5000 3600 Grlo

maks. 8600 7400 6900 Grlo

najzastap. 8000 6100 5500 Grlo

Prasiwa od 20-35kg.

min. 170 150 170 KG/@.m

maks. 180 160 180 KG/@.m

najzastap. 180 150 170 KG/@.m

Goenica od90-110kg

min. 90 110 90 KG/@.m

maks. 120 130 100 KG/@.m

najzastap. 120 120 100 KG/@.m

Jariwa

min. 130 100 110 KG/@.m

maks. 140 120 120 KG/@.m

najzastap. 140 120 110 KG/@.m

Seno (bala) najzastap. 70 80 13-18 kg

Lucerka(bala) najzastap. 50 8 kg 10-15 kg

Slama (bala) najzastap. 40 30 4-6 kg

*Cenite se izrazeni vo denari

ZPIS- Pazarni informacii